Encyclopedia of World Literature in the 20th Century …พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า 7 Lord Buddha), in which he discusses aspects of Buddhism applicable

Encyclopedia of World Literature in the 20th Century ยกยองใหเปนวรรณกรรมของโลก

ธ ร ร ม น ย า ย อ ง ช ว ป ร ะว ต ใ น พ ท ธ ก า ล

พระอานนท

โดย อ.วศน อนทสระ

พ ท ธ อ น ช า

หนงสอเรองนขาพเจาเขยนขนเพอเทดเกยรตพระพทธอนชาผประเสรฐ

ซงคณธรรมและปฏปทาของทานไดฝงลกอยในดวงใจของขาพเจา

มาเปนเวลานาน

วศน อนทสระ

4

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ค า ป ร า ร ภ

ชมรมกลยาณธรรมโดยทนตแพทยหญงอจฉรา กลนสวรรณ 

ผเปนประธานชมรม ไดขออนญาตพมพหนงสอเรอง พระอานนท

พทธอนชา เพอแจกเปนธรรมทาน ขาพเจาอนญาตดวยความยนดยง 

คดวาจะเปนประโยชนแพรหลายออกไปอก นาอนโมทนายงนก

เรอง พระอานนท พทธอนชา น ขาพเจาเขยนลงในหนงสอ- 

พมพสยามรฐสปดาหวจารณ เมอ พ.ศ. ๒๕๐๘ สปดาหละตอน 

รวม ๓๓ ตอน ขาพเจาไดเขยนเลาไวพอสมควรแลวในค�าน�าแหง 

การพมพครงท ๑ และครงท ๗ ซงไดน�ามาลงพมพไวในการพมพ 

ครงนดวยแลว

เรอง พระอานนท พทธอนชา ไดมผกลาวถงดวยความนยม 

ชมชอบไวมากหลาย ซงขาพเจาไมสามารถน�ามาลงไวในทนได

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

5ขอขอบคณชมรมกลยาณธรรมและขอขอบคณทกทาน ทม 

สวนท�าใหหนงสอเรองนออกมาอยางงดงามนาชนชม หวงวาจะเปน 

ประโยชนแกทานผอานพอสมควร ขออาราธนาคณพระศรรตนตรย 

และคณความดทงหลายทพวกเราไดรวมกนท�า จงอภบาลใหสงคม

ของเราอยเยนเปนสข เปนสงคมทมกลยาณธรรมมความเอออาทร 

ตอกน เพอความสงบสขและความเจรญยงยนนาน

       ดวยความปรารถนาดอยางยง

          ๑๘ มกราคม ๒๕๕๖

6

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

เรอง พระอานนท พทธอนชา ทส�านกพมพบรรรณาคารพมพ

จ�าหนาย ไดหมดลง ส�านกพมพขออนญาตพมพใหมเปนครงท ๗ แต

หนงสอเรองนไดรบการตพมพมากในงานศพ เจาภาพขออนญาตไป

พมพแจกอยเสมอ ท�าเปนเลมใหญ พมพกระดาษอยางด สวยงามทง

รปเลมและปก ทงนเปนไปตามก�าลงศรทธา ทรพย และสตปญญาของ

ผจดท�า มากครงจนขาพเจาจ�าไมได

เมอเรวๆ น มผรจกคนเคยน�าเอกสารจากตางประเทศมาใหด 

เปน Encyclopedia of World Literature in 20th Century คอ สารา- 

นกรมวรรณคดหรอวรรณกรรมของโลกในศตวรรษท ๒๐

ในสารานกรมนนมขอความกลาวถงนกเขยนไทยหลายคน 

พรอมทงชอหนงสอเดนๆ ททานเหลานนเขยน แตหนงสอทางศาสนา 

มกลาวถงเฉพาะเรองพระอานนท พทธอนชา เพยงเลมเดยว ขอน�า 

ขอความเฉพาะทเกยวกบหนงสอพระอานนทมาลงไวดวยดงน

The spiritual confusion arising from rapid social change 

and disintegrating morality finds expression in the work of 

Buddhist scholars, such as Wasin Inthasara’s (b.1934) Phar-

A-non Buttha anucha (1965 ; Phar-A-non, the brother of the 

ค า น าใ น ก า ร พ ม พ ค ร ง ท ๗

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

7

Lord Buddha), in which he discusses aspects of Buddhism 

applicable to modern life, in a language that can be grasped 

by laymen (p.430)

สวนขอความทแปลเปนไทยนน วารสารกลยาณมตรฉบบเดอน 

ตลาคม ๒๕๓๓ ไดน�าลงแลว ขาพเจาไมจ�าเปนตองกลาวซ�าอก ขาพเจา 

ไดน�ามาลงไว ณ ทนดวยแลว

เรองทงปวงทบอกเลามาน มใชเพออวดตน เพราะไมจ�าเปน 

ตองอวด แตเขยนบอกเลาเพอชใหเหนจดส�าคญจดหนงในวงการ

ศาสนาของเราวา การเผยแผศาสนาโดยวธเลาเรองและแทรกธรรมะ 

อนประชาชนจะน�าไปใชไดในชวตประจ�าวนนน ยงเปนทตองการของ 

พหชน โดยเฉพาะอยางยงผทยงเยาวตอความรทางศาสนา เหมอนเดก 

หรอคนปวยทยงตองรบอาหารออนและปรงรสบางตามพอสมควร

ถาวงการศาสนาของเราตระหนกในเรองนและชวยกนผลตนก 

เผยแผศาสนาโดยวธนใหเพมขนเรอยๆ และรบชวงกนไป งานดานน 

กจะไดด�าเนนไปโดยไมขาดสาย ยอมจะอ�านวยประโยชนสขแกคน 

หมมาก ซงเปนพทธบรษทผยงเยาวตอความรทางศาสนา พออาศย 

ไปกอนจนกวาอนทรยจะแกกลา

ส�าหรบทานทสนใจในธรรมะระดบสงๆ นน ไมตองหวงทานอย 

แลว ทานยอมไปไดเอง นอกจากจะไปหลงเสยกลางทาง กลายเปน 

มจฉาทฏฐไปเพราะไมเออเฟอตอธรรมในระดบตนๆ

เรอง พระอานนท พทธอนชา มปรชญาชวตอยมาก ปรชญาชวต 

เปนสงจ�าเปนตอชวต มนเปนพวงมาลยของชวตเหมอนพวงมาลยรถ 

และเรอซงน�าเรอหรอรถใหหนเหไปในทศทางทผขบขประสงค คนเรา 

มหลกการส�าหรบชวตอยางไร เขายอมด�าเนนชวตอยางนน

8

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ดวยเหตน หลงจากเรองพระอานนท พทธอนชา ไดออกสสายตา 

ของมหาชนแลวตลอดเวลาประมาณ ๒๕ ปมาน ขาพเจาไดฟงอยเสมอ 

จากผอานเรองพระอานนทวาทศนคตเกยวกบชวตของเขาเปลยนไป 

หมายถงเปลยนไปในทางทด บางทานเปลยนไปมากๆ และบอกวา 

เกดก�าลงใจในการท�าคณงามความดถงขนาดมอบกายถวายชวตให 

กบพระศาสนาเลยทเดยว

ขาพเจาท�างานดวยความหวง...หวงใหพนองชาวไทยของเรา 

เขาใจพทธศาสนาในทางทถกทตรง และไดรบประโยชนจากพระพทธ- 

ศาสนาเทาทประโยชนนนมอย สมกบทไดเสยสละอปถมภบ�ารง การ 

จะเปนเชนนได พทธบรษทจะตองเขาใจอยางถองแทวา พระพทธเจา 

ทรงสอนอะไรและไมทรงสอนอะไร หรอวาทรงสอนใหท�าอยางไร 

ไมควรท�าอยางไร ถาเราผปนพทธบรษทรจกค�าสอนของพระพทธเจา 

อยางถองแทแลว ชวนกนด�าเนนตาม ปฏบตตามใหสมควรแกฐานะ 

ของตนๆ แลว ขาพเจาเชอวาสงคมไทยของเราจะดขนกวานสก ๑๐๐ เทา 

จะเปนสงคมของอารยชนอยางแทจรง สมตามพระพทธประสงคท 

ทรงเสยสละเปนอนมาก เพอประโยชนอนใดเราจะไดบรรลถงประโยชน 

อนนน เราจะไมตองเสยใจในภายหลงวา นบถอศาสนาซงเตมไปดวย 

ประโยชนน�าออกจากทกขไดจรง แตเรามไดรบประโยชนอะไรและยง 

จมอยในกองทกข วายวนอยในทะเลเพลง กลาวคอความกลดกลม 

รมรอนอยางหาทางออกไมได

ศาสนาพทธนน เนนการชวยเหลอตนเอง ตองลงมอท�าดวย 

ตนเอง จะมวกราบๆ ไหวๆ โดยไมขวนขวายท�าอะไรเพอออกจากทกข 

นนไมได เมอเราตองการไปฝงโนน กตองขวนขวายหาเรอหรอแพ หรอ 

มฉะนนกตองวายน�าขามไป จะนงกราบไหวเพอใหฝงโนนเลอนมาหาตน 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

9

หาส�าเรจไม เราตองบากบน พากเพยรดวยก�าลงทงหมด และตองเปน 

ความเพยรชอบอนถกทางดวย เพอขามไปสฝงโนนคอพระนพพาน 

อนเปนการออกจากสงสารวฏ ซงหมายถงการออกจากทกขทงปวงดวย

โลกของเราน ไมวาจะมองไปทใด มนแสนจะนาเบอหนาย มแต 

เรองทกขรอน มแตปญหาความขดแยง อะไรทยงไมได คนกยอแยง 

แขงขนกนเพอจะได พอไดมาจรงๆ กไมเหนจะวเศษวโสอะไร มนเทานน 

เอง พวงเอาความทกข ความกงวล ความเหนดเหนอยกบมนอกเปน 

อนมาก ดวยระยะเวลาอนยาวนาน ดวยเหตนพระศาสดาของเราจง 

ใหพจารณาเนองๆ ถงความไมนายนด ไมนาปรารถนาในโลกทงปวง 

(สพพโลเก อนภรตสญญา) และในสงขารทงปวง (สพพสงขาเรส

อนจจสญญา) ทงน เพอใหจตใจหลดลอยขนไปจากความยดถอทงหลาย 

เพอความสขสวสดทแทจรง

คราวหนง มผมาทลถามพระพทธองควา 

“จตนสะดงอยเปนนตย ใจนหวาดเสยวอยเปนนตย ทงในกจท 

ยงไมเกด และในกจทเกดขนแลว ถาความไมตองสะดงมอย ขอพระองค 

จงตรสบอกสงนนเถด”

พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา

“เวนปญญา ความเพยร การส�ารวมอนทรย และความปลอยวาง 

โดยประการทงปวงแลว เรา (ตถาคต) มองไมเหนความสวสดของสตว 

ทงหลายเลย”

ความสวสดของสตวทงหลาย ยอมมไดเพราะอาศยปญญา 

ความเพยร การส�ารวมระวงอนทรย (คอ ตา ห จมกลน กาย ใจ) 

และการบอกคนสงทงปวงทเคยยดถอไวดวยอปาทาน

10

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

มนษยเราคงจะไมล�าบากมากมายอะไรกนขนาดน ถาเขารจก 

หมนใจใหตรง (ทฏฐชกรรม) และหมนเขาหาธรรม คดเอาธรรมเปน 

ทพงของชวต ไมมวเสยเวลาคดพงสงอนอนเลอนลอยไรความหมาย 

โลกไดเจรญรดหนาไปมากทางวตถ แตทางจตใจแลวยงไปไมถงไหนเลย 

ยงคงวนเวยนอยกบสงทท�าใหชวตตกต�า ใหสขภาพจตเสอมโทรม 

อายจตของมนษยโดยสวนรวมยงเยาวอยมาก พวกเขาเปนผนาสงสาร 

นาชวยเหลอ นาสาดแสงธรรมเขาไปหา เพอผมจกษจะไดเหนชวตตาม 

ความเปนจรง เหนคณคาของชวตทดกวา ประณตกวา สงบเยอกเยน 

กวา และเปนชวตทงดงาม ซงพระอรยเจาทงหลายไดท�าแบบอยาง 

ไวแลว

ในเรอง พระอานนท พทธอนชา น กมตวอยางชวตของพระ 

อรยเจามากมายทงฝายบรรพชตและคฤหสถ มสมเดจพระบรมศาสดา 

เปนตนแบบ ตามมาดวยพระอานนทฯ ทางฝายคฤหสถเลากมทงบรษ 

และสตร เชน ทานอนาถปณฑกเศรษฐและนางวสาขามหาอบาสกา 

เปนตน ทานเหลานแมยงครองเรอนอย แตกไดรบความสขสงบเยน 

แหงชวตไปตามๆ กน

บคคลแมจะยงไมเปนอรยะ แตถาด�าเนนตามรอยของพระอรย- 

เจาอยเสมอแลว ยอมไดรบความสงบสขเชนเดยวกบทพระอรยเจา 

เหลานนได แมจะในปรมาณทนอยกวา และในคณภาพทต�ากวากตาม 

เหมอนเดกทกนอาหารอยางเดยวกนกบผใหญ แตในปรมาณทนอยกวา 

และในคณภาพทเจอจางกวาหรอออนกวา ในเรองยากท�านองเดยวกน 

และเปนการแนนอนวา วนหนงเขาตองกาวขนสอรยภมอยางเดยวกบ 

พระอรยเจา เหมอนเดกทตองกนอาหารไดอยางผใหญในเมอเขาโตเปน 

ผใหญในกาลตอมา ตางกนเพยงแตวา ความสขสงบของพระอรย- 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

11

เจานนมนคงยงยน สวนความสขสงบของผทเพยงแตเดนตามรอย 

ของทานนนยงกลบกลอก คอบางคราวกได บางคราวกไมได เปรยบ 

อกอยางหนงเหมอนธนบตรของคนยากจนกบของเศรษฐยอมเปน 

ธนบตรอยางเดยวกน ตางกนแตเพยงวา ของคนยากจนมอยางไมมนคง 

มบาง ไมมบาง สวนของเศรษฐยอมมอยเสมอ มอยอยางเหลอเฟอ 

เกนตองการเสยอก

ในฐานะพทธบรษท ควรจะตองตงความหวงใหสงไวเกยวกบ 

เรองน คอตองไมสนโดษในกศลธรรม (อสนตฏฐตา กสเลส ธมเมส) 

และการไมถอยกลบในเรองความเพยร (อปปวาณตา ปธานสม ) คอ 

ท�าความเพยรรดหนาไปเรอยดวยเรยวแรงและก�าลงทงหมด ทงสอง 

อยางน พระศาสดาเคยทรงปฏบตดวยพระองคเองไดผลมาแลวและ 

ชกชวนพทธบรษทไดด�าเนนตาม

พรอมน ขาพเจาขอสงความปรารถนาดมายงทานทงหลาย ขอ 

ใหทานผประพฤตธรรมพงไดรบการคมครองโดยธรรม มความสงบ 

รมเยนในชวตทกเมอ

             ๑๒ มนาคม ๒๕๓๔

...กลยาณมตรของเรา ฉบบเดอนกนยายน ๒๕๒๙ ในคอลมน 

“แนะน�าหนงสอด” เคยไดแนะน�าหนงสอเลมหนงซงเปนหนงสอธรรม- 

นยายองชวประวตของพระสาวกในสมยพทธกาล นนคอ พระอานนท

พทธอนชา อนเปนผลงานแหงความอตสาหะของ อาจารยวศน อนทสระ 

ผไดรบการยอมรบกนวาเปนผสามารถรอยมาลยธรรมไดอยางงดงาม 

และยอดเยยม

กลยาณมตรของเราฉบบน ขอแสดงความยนดในความส�าเรจ 

ของหนงสอเลมนดวยอกครงหนง ทไดรบการยอมรบในระดบนานาชาต 

หรอระดบโลก เพราะ พระอานนท พทธอนชา ไดรบเกยรตเอยอางไว 

ในหนงสอ Encyclopedia ในสวนทวาดวย “วรรณคดของโลกในศตวรรษ 

ท 20 (Encyclopedia of World Literature in 20th Century)” โดย 

ในหนงสอดงกลาวบรรยายวา...

“ทามกลางความสบสนอลหมานในจตใจของผคนอนเกดจาก

การเปลยนแปลงอยางรวดเรวของสงคม และศลธรรมทเสอมสลาย

ทกคนแสวงหาทางออกซงยากทจะประสบ แตทางออกเพอหนความ

เกยรตคณของ

อาจารยวศน อนทสระ

สบสนวนวายเหลานไดปรากฏแลวใน “พระอานนท พทธอนชา” ซงเปน

ผลงานของอาจารยวศน อนทสระ ผไดรบการยอมรบวาเปนนกปราชญ

ทางพทธศาสนาทานหนง ในผลงานดงกลาว ทานไดหยบยกเอาแงมม

ตางๆ ของพระพทธศาสนาทสามารถประยกตใชไดในชวตปจจบนมา

กลาวอธบายไวดวยภาษาทสละสลวยและงายตอการเขาใจของคน

ทวๆ ไป”

ไมใชของงายเลยทใครคนหนงจะไดรบเกยรตและการยอมรบ 

เชนน แตอาจารยวศน อนทสระ ผใชเวลากวาครงหนงของชวตทาน 

อทศตนสรางผลงานเพอพระพทธศาสนาดวยการเขยนธรรมนยาย 

ไดรบเกยรตและการยอมรบอนนแลว จงเปนการสมควรอยางยงทพวกเรา 

จะแสดงความยนดกบทานอยางจรงใจ ในโอกาสอนเหมาะสมเชนน...

(จากวารสาร กลยาณมตร ฉบบเดอนตลาคม ๒๕๓๓)

14

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

หนงสอทขาพเจาเคยเขยนมา ทกเรอง ทกเลม ขาพเจาเขยน 

ดวยความพยายาม และความประณตพอๆ กน แตขาพเจาไมเคย 

หนกใจในการเขยนเรองใดเหมอนเรอง พระอานนท พทธอนชา นเลย 

ทงนเพราะเหต ๓ ประการ คอ

เรองอนๆ ขาพเจาสรางตวละครขนเองเปนการสะดวก ในการ 

ทจะเบนเรองใหไปตามเจตนาของขาพเจา เพยงแตแทรกหลกธรรม 

และทรรศนะชวตลงไปในททเหนวาสมควรเทานนกพอแลว สวนเรอง 

พระอานนท พทธอนชา เปนชวประวตของพระมหาเถระทมองคจรง 

และเปนพระทส�าคญทสดทานหนงในพระพทธศาสนา เรองของทาน 

ผศกษาทางศาสนาสวนใหญกทราบกนอย ขาพเจาตองระวงมาก 

ในการเขยนเรองน

เรองของพระอานนทกระจดกระจายกนอยมาก ขาพเจาตอง 

ใชเวลาคนควาจากต�าราทางศาสนามากหลาย ทงพระไตรปฎกและ 

อรรถกถา นอกจากเรองของทานแลว ยงมเรองของบคคลผเกยวของ 

อกมใชนอย ซงไดกลาวถงในหนงสอเรองน

ค า น าใ น ก า ร พ ม พ ค ร ง แ ร ก

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

15

พระอานนทเปนพระอรยบคคล คอ กอนพระพทธเจานพพาน 

ทานเปนพระอรยบคคลเพยงชนโสดาบน เมอพระพทธเจานพพานแลว 

ทานเปนพระอรหนต เมอเปนดงน การทขาพเจาจะเขยนเรองของทาน 

ในรปธรรมนยาย จงเปนเรองทยากและหนกใจ

อยางไรกตาม แมจะหนกใจ ขาพเจากไดรบก�าลงใจเปนเครอง 

ทดแทนอยเสมอๆ เนองจากขณะทหนงสอเรองนลงอยในสยามรฐ 

สปดาหวจารณนน มทานผอานเขยนจดหมายไปชมเชยมากรายดวยกน 

ทบรรณาธการน�าลงในคอลมนจดหมาย ของสยามรฐสปดาหวจารณ 

กมหลายฉบบ อยางนอยจดหมายเหลานและค�าวพากษวจารณในหม 

นกอาน ซงลวนแสดงออกในทางนยมชมชอบนน ไดเปนก�าลงใจให 

ขาพเจาตงอกตงใจเขยนตอไปอก

เมอเรองนลงอยในสยามรฐนน มบางทานมาขออนญาตบางตอน 

ไปจดพมพแจกในงานศพ และเมอจบลงแลวก�าลงรวบรวมพมพเปนเลม 

อยกมหลายทานมาขออนญาต ขอตอนนนตอนนไปจดพมพเผยแพร 

เปนการกศลในวนมาฆบชา เปนตน อกหลายราย ขาพเจาอนญาตให 

ดวยความยนด ส�าหรบผทไปตดตอทส�านกงานสยามรฐนน ขาพเจา 

บอกอนญาตไวกบคณประมล อณหธป ใหอนญาตเฉพาะบางตอนแทน 

ขาพเจาได

ทานผอานจะเหนวา กอนหนงสอเลมนจะพมพเปนเลมอยาง 

สมบรณอยางททานเหนอยน หนงสอเรองนไดแพรหลายไปมากแลว 

เมอมารวมพมพเปนเลม ขาพเจาไดแกไขทงตวอกษร ขอความ และ 

เหตการณอกบางเพอความถกตองสมบรณ สวนทพมพไปกอนๆ นน 

พมพตามตนฉบบทลงในสยามรฐ เพราะฉะนน ถาทานผอานเหน 

16

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ขอความไมตรงกนกบทเคยอานมาในทอนหรอในสยามรฐกตาม ขอ 

ใหทานถอเอาฉบบนเปนฉบบทถกตองสมบรณทสด เพราะขาพเจาได 

ตรวจแกตนฉบบกอนจะสงโรงพมพและตรวจปรฟดวยตนเอง ถงกระนน 

กตาม เมอหนงสอลงแทนไปแลว ขาพเจาเปดดกยงมสะกดการนตผด 

อยอก กตองปลอยไป ขาพเจามไดบอกแกค�าผดเอาไวเพราะเหนเปน 

สวนนอย อนง หวเรองแตละบทขาพเจาไดเปลยนแปลงแกไขไปบาง 

แตไมมากนก

ส�าหรบเรองของบคคลทกลาวถงในหนงสอเลมนอาจจะมผดพลาด 

อยบาง เชน เรองของสภททะ ปจฉมสาวกอรหนต นน เดมทเขาใจกน 

วาเปนลกชายของอปกาชวก ขาพเจากเขยนไปวา “กลาวกนวา สภททะ

ปจฉมสาวกอรหนต เปนลกชายของอปกะ” แตเมอก�าลงรวมพมพเปน 

เลมอย ขาพเจาไดพบวานาจะเปนคนละคนกนเสยแลว ทงนจากการ 

เปดดใน The Dictionary of Pali Proper Names โดย จ.พ. มาลาลา 

เซเกรา ไดรวบรวมชอสภททะไวหลายทานดวยกน และสภททะปจฉม 

สาวก กบสภททะบตรชายของอปกะเปนคนละคน สภททะปจฉมสาวก 

เปนคนเกดในตระกลพราหมณ ขาพเจาขออภยทานผอานไว ณ โอกาส 

นดวย และในการพมพเปนเลมนขาพเจาไดแกไขแลว

อกเรองหนงคอ ภรรยาของอปกาชวก ชอไมตรงกน ในอรรถกถา 

ปาสราสสตร มชฌมนกาย มลปณณาสก บงวา ชอนาวา แตใน Pali 

Proper Names ของมาลาลาเซเกรา บอกวา ชอจาปา เรองนเปนเกรด 

ไมใชเรองส�าคญ จะชออะไรกได ขาพเจาจงไมเอาชอทงสองนน แต 

ตงชอเสยใหมตามความพอใจของขาพเจา คอชอสชาวด

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

17

เรองพระอานนท พทธอนชา เนอหาของเรองจรงๆ ไมมมากนก 

ทหนงสอเปนเลมขนาดใหญขนาดน เพราะการเพมเตมเสรมตอของ 

ขาพเจา ในท�านองธรรมนยายองชวประวต ขาพเจาชแจงขอนส�าหรบ 

ทานทไมคนกบเรองทางศาสนานก อาจจะหลงเขาใจผดวาเปนเรองทม 

หลกฐานทางต�าราทงหมด ส�าหรบทานทคงแกเรยนในทางนอยแลว 

ยอมทราบดวาตอนใดเปนโครงเดมและตอนใด แหงใด ขาพเจาเพมเตม 

เสรมตอขน นอกจากนยงมหลายตอนทขาพเจาสรางเรองขนเอง เพยง 

แตเอาพระอานนทไปพวพนกบเหตการณนนๆ เพอใหนยายเรองน 

สมบรณยงขน และเหนวาไมเปนทางเสยหายแตประการใด

บคคลทควรไดรบการขอบคณจากขาพเจามากทสด คอ คณ

ประมล อณหธป นกประพนธนามอโฆษผหนงในวงวรรณกรรมไทย

ซงไดชกชวนเรงเราใหขาพเจาเขยนเรองลงในสยามรฐสปดาหวจารณ

เรยกไดวาเรองททานอานอยน คณประมล อณหธป มสวนชวยเหลอ

อยเปนอนมาก อกทานหนงทขาพเจาอดจะกลาวนามมได คอ ทาน

เจาคณพระอมรมน (สวรรณ วรฏฐาย) วดราชผาตการาม ซงขาพเจา

ไดอาศยคนควาต�าราจากส�านกของทานอยเสมอ เมอหาไมไดจากทอย

ของขาพเจา ขาพเจาขอขอบคณและขอบพระคณทานทเอยนามถงน

เปนอยางยง

นอกจากน ขาพเจาขอนอมระลกถงพระคณของบรพาจารย 

เจาต�าราทงหลาย ทไดสละก�าลงกาย ก�าลงความคด และก�าลงปญญา 

ท�าต�าราและบทประพนธไวเปนแนวทางใหขาพเจาไดอาศยไตเตา 

ขนมา ในขนทเรยกวา “พอเขยนหนงสอไดบาง” อยในเวลาน

18

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

หนงสอเลมนส�านกพมพบรรณาคารไดใชวรยะอตสาหะอยาง

แรงกลาในการทจะสรางใหดทสด สมบรณทสด และปรากฏเปนรปเลม

ออกมาอยางททานเหนอยน ขาพเจาขอขอบคณส�านกพมพบรรณาคาร

เปนอยางยงไว ณ โอกาสนดวย

ขาพเจาเองมไดทรนงวา จะเปนผท�าอะไรไมผด เพราะฉะนน ถา 

ทานผอานไดพบขอผดพลาดบกพรองใดๆ ขาพเจาจะขอขอบคณทาน 

อยางสงถาทานจะโปรดบอกใหขาพเจาทราบ ทงนเพอความสมบรณ 

ถกตอง ถาหากจะมการพมพใหมในคราวตอไป

หนงสอเลมนมหลายรส มทงเรองทางศาสนา ปรชญาวาดวย 

ความรก ปรชญาชวต กฎของสงคม และ ฯลฯ ขอทานไดโปรดเลอก 

อานตามอธยาศยและความพอใจเถด

             พระนคร

            ๑๔ พฤษภาคม ๒๕๐๙

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

19

ค า น าข อ ง ช ม ร ม ก ล ย า ณ ธ ร ร ม

พระอานนท พทธอนชา เปนพระพทธสาวกในดวงใจของหลาย ทานมาแสนนาน ดวยทานเปนพทธปฏฐากทใกลชดประดจเงาของ พระพทธองค จดจ�าธรรมและวนยตางๆ สมกบทไดรบการสรรเสรญ จากพระพทธเจา วาเปนเอตทคคะคอเปนเลศถง ๕ ประการ คอ มสตรอบคอบ มความทรงจ�าแมนย�า มความเพยรด เปนพหสต และ เปนยอดของภกษผอปฐากพระพทธเจา และการทในชวงกอนพทธ- ปรนพพานนน ทานเปนพระอรยบคคลเพยงระดบพระโสดาบน จงมได หางไกลจากพวกเรามากนกทจะเดนตามรอยธรรม

ดวยอจฉรยภาพของทานอาจารยวศน อนทสระ ซงไดรบการ ยอมรบวาเปนผทสามารถรอยมาลยธรรมไดอยางงดงามและยอดเยยม วรรณกรรมองหลกธรรมเรอง พระอานนท พทธอนชา จงถอก�าเนดขน ในปพทธศกราช ๒๕๐๘ (เมอทานอาจารยอายเพยง ๓๑ ป) โดยแรก เรมไดเขยนเปนตอนๆ ลงในหนงสอสยามรฐสปดาหวจารณ ซงตอมา มการตพมพรวมเลมซ�าอกนบครงไมถวน แสดงถงคณคาและการยอมรบ ของสาธชนทกเพศทกวย ถงกระนนทานอาจารยวศน กยงกลาวแสดง ความถอมตนไวในค�าน�าในการพมพครงแรกของทานวา ....“ขาพเจา ขอนอมระลกถงพระคณของบรพาจารยเจาต�าราทงหลาย ทไดสละ

ก�าลงกาย ก�าลงความคด และก�าลงปญญา ท�าต�าราและบทประพนธ

ไวเปนแนวทางใหขาพเจาไดอาศยไตเตาขนมา ในขนทเรยกวา ‘พอ

เขยนหนงสอไดบาง’ อยในเวลาน”

20

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

นกเขยนอาวโสประจ�าหนงสอพมพสยามรฐรายวนทานหนง นามปากกา “ประสก” ไดพดผานทางคณปรชา ทพยเนตร (ผใชนาม- ปากกา “ไว ตาทพย”) วา “พระอานนท พทธอนชา เปรยบเหมอน แกนจนทน ดมตรงไหนกหอมตรงนน” นอกจากนพระเดชพระคณ ทานเจาคณพระธรรมวราลงการ (กลอม อนภาโส) พระอปชฌายของ ทานอาจารยเองไดเคยกลาวกบพระภกษทานหนง (ซงมาเลาใหทานอาจารยวศนฟงภายหลง) วา... “อานเรองพระอานนทของวศนแลว ปลมใจจนน�าตาไหล ทศษยของเราเขยนหนงสอไดดถงขนาดน” คณคา ทงดานหลกธรรมและวรรณกรรมของ พระอานนท พทธอนชา มผ กลาวขวญสรรเสรญกนอยมาก ซงผอานทกทานคงไดประจกษแกใจ ตนเอง หากผใดอานเรองนแลวไมไดสาระคณคาแกชวตหรอไมสะกดใจ สะเทอนใจบางเลย กคงจะเปนคนแปลกและอาภพอยไมนอย

เรองของพระอานนทเลมน ทานวาเขยนยากยงนก เพราะตาม พทธประวตมกลาวไวกระจดกระจายหลายแหง ทงเรองนยงเกยวกบ เหลาพระสาวกองคส�าคญ และทานทมบทบาทส�าคญในพทธศาสนา หลายทาน ซงตองอาศยการคนควาตรวจสอบความถกตองมากมาย ยงกวานนยงเปนวรรณกรรมองหลกธรรมทางพทธศาสนาทเขยนให เขาใจงายและน�าไปใชประโยชนไดในชวตจรง ดงนนหากมใชผรแตกฉาน ในหลกธรรมและไมมจตวญญาณของ “คร” ผชาญฉลาดในวธสอน หรอบอกเลาอยางแยบคายชวนอาน กคงไมสามารถจะนพนธเรองราว อนทรงคณคาเชนนได ยงกวานนทานอาจารยยงมอจฉรยภาพในการผก เรองขยายความใหชวนตดตาม มกศโลบายสอดแทรกโปรยปรายธรรม- มธรสอนถกตรงไวทวรายทาง ชมฉ�าเยนใจดวยอรรถรสของพระธรรม อนประณตบรสทธ งดงามรนรมยในวรรณศลป พระอานนท พทธอนชา จงเปนดวงประทปแหงอมตธรรมสองดวงใจสาธชน ทรงคณคาตลอดมา 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

21

จนถง ๕ ทศวรรษเกยรตยศอนยงใหญทยอมรบในระดบสากล คอ วรรณกรรม 

เลมนไดรบเกยรตเอยอางไวในหนงสอ Encyclopedia ในสวนทวาดวย “วรรณคดของโลกในศตวรรษท 20 (Encyclopedia of World Litera- ture in 20th Century)” ในนามของชาวไทยและชาวพทธ คงยากทจะ กลาวชนชมไดครบถวนลกซงถงคณคาของ พระอานนท พทธอนชา และเกยรตคณของทานอาจารยวศน อนทสระ ปยาจารยผเปนตนแบบ และแรงบนดาลใจในงานเผยแผธรรม อกทงพระคณททานไดมอบมรดก ธรรมนไวเปนมรดกแกโลกและพทธศาสนา ขาพเจาเคยกราบเรยนถาม ทานอาจารยวา ทานประพนธสงทงดงามเหลานไดอยางไร ทานตอบวา “ตองแตงใจใหงามกอน”

บญกศลอนเกดจากการจดพมพ พระอานนท พทธอนชา ฉบบ ธรรมทาน ชมรมกลยาณธรรมขอนอมถวายเปนพทธบชาและนอมบชา อาจรยคณแดทานอาจารยวศน อนทสระ ขอขอบคณศลปนผมใจกรณา ทสละเวลาจดเตรยมภาพเขยนวจตรประกอบเรองอยางงดงาม ขอขอบคณ เพอนๆ ทชวยพสจนอกษร จดรปเลม ขอขอบคณส�านกพมพสภา ในการจดพมพอยางมคณภาพ หนงสอเลมงามนคงพอเปนสอแสดงถง ความตระหนกในความส�าคญของการสบทอดพระธรรมและการบชา คณพระรตนตรย ขอนอมถวายวรรณกรรมอนวจตรไวเปนมรดกธรรม ขอแสงธรรมฉายสองจตใจสาธชนใหไดพบความสวาง สงบเยน ขอปวงสรรพสตวไดพบทางพนทกขทวกนทกทาน เทอญ

ขอนอบนอมบชาคณพระรตนตรยดวยเศยรเกลาทพญ.อจฉรา กลนสวรรณประธานชมรมกลยาณธรรม

22

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

๒๗

๓๕

๔๒

๕๐

๕๙

๗๐

๘๔

๙๘

๑๑๑

๑๒๗

๑๔๒

๑๕๕

๑๖๐

๑๗๐

๑๘๒

๑๙๓

๒๐๘

ในทประชมสงฆ ณ เชตวนมหาวหาร

ณ สณฐาคารแหงนครกบลพสด

พทธปฏฐากผเปนบณฑต

มหามตร

กบพระนางมหาปชาบด

ความรก-ความราย

กบโกกลาภกษณ

โกกลาผประหารกเลส

พนธละกบพระราชา

ณ ปาประดลาย

บนกองกระดกแหงตณหานสย

สทตตะผสรางอารามเชตวน

เบญจกลยาณนามวสาขา

มหาอบาสกานามวสาขา

พทธานภาพ

นางบญและนางบาป 

นางบาปและนางบญ

๑

๒

๓

๔

๕

๖

๗

๘

๙

๑๐

๑๑

๑๒

๑๓

๑๔

๑๕

๑๖

๑๗

ส า ร บ ญ

23

๒๑๙

๒๓๐

๒๔๓

๒๕๖

๒๖๘

๒๗๘

๒๙๐

๓๐๓

๓๑๕

๓๒๘

๓๔๔

๓๕๗

๓๗๓

๓๘๖

๓๙๙

๔๑๐

๔๒๘

๑๘

๑๙

๒๐

๒๑

๒๒

๒๓

๒๔

๒๕

๒๖

๒๗

๒๘

๒๙

๓๐

๓๑

๓๒

๓๓

ปฏกรยาแหงธมโมชปญญา

น�าใจและจรยา

ปพพปการของพระพทธอนชา

ความอศจรรยแหงธรรมวนย

ปจฉมทศนา ณ เวสาล

คราเมอทรงปลงพระชนมายสงขาร

พระอานนทรองไห

ปจฉมสาวกอรหนตและพวงดอกไมมาร

อปกาชวกกบพวงดอกไมมาร

อปกาชวกกบพระอนนตชน

เมอสาลวโนทยานขาวดวยมหาวปโยค

หนงวนกอนวนประชมสงคายนา

พรหมทณฑ และ ณ ชาตสระบนเสนทางจารก

จตรงคพลและวมลมาน

หญงงามกบพระบดา

ไมมความสขใดเสมอดวยความสงบ

ประวต อ. วศน อนทสระ

24

ภกษทงหลาย อานนทเปนบณฑต เปนผ 

รอบรและอปฏฐากเราอยางยอดเยยม พระอรหนต- 

สมมาสมพทธเจา ทงในอดตและอนาคต ซงม 

ภกษผ อปฏฐากนนๆ กไมดเกนไปกวาอานนท

อานนทเปนผด�าเนนกจดวยปญญา รกาลทควร 

ไมควร ร กาลทเหมาะสมส�าหรบผ ทมาเฝาเรา 

กาลนส�าหรบกษตรย กาลนส�าหรบราชามหา 

อ�ามาตย กาลนส�าหรบคนทวไป ควรไดรบการ 

ยกยองนานาประการ มคณธรรมนาอศจรรย 

25

ผทยงไมเคยเหน ไมเคยสนทนา กอยากเหนอยาก 

สนทนาดวย อยากฟงธรรมของอานนท เมอฟง 

กมจตใจเพลดเพลนยนดในธรรมทอานนทแสดง 

ไมอมไมเบอดวยธรรมวารรส ภกษทงหลาย อานนท 

เปนบคคลทหาไดยากผหนง

26

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

27

๑ใ น ท ป ร ะ ช ม ส ง ฆ

ณ เ ช ต ว น ม ห า ว ห า ร

สมณะทงสองเดนดมผานทงกวางเขาสเขตปาโปรง มทางพอเดน 

ไดสะดวก สมณะซงเดนน�าหนามอนทรยผองใส มสายตาทอดลงต�า 

ผวขาวละเอยดออน ลกษณะแสดงวามาจากวรรณะสง อากปกรยา 

และทาทเยองยางนาทศนา น�ามาซงความเลอมใส ปตปราโมชแก 

ผพบเหนยงนก ผาสเหลองหมนทคลมกาย แมจะท�าขนอยางงายๆ 

ไมมรปทรงอะไร แตกมองดสะอาดเรยบรอยด

สวนสมณะผเดนอยเบองหลง แมจะมสวนสงไมเทาองคหนา 

แตกมรปรางอยในขนาดเดยวกน ทานเดนไดระยะพองาม ไมหาง 

นกและไมชดจนเกนไป

28

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ทงสองเดนมาถงทางสองแพรง เมอสมณะผเดนหนามอาการ 

วาจะเลยวไปทางขวา สมณะผเดนหลงกกลาวขนวา

“ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองคตองการจะไปทางซาย 

พระเจาขา”

“อยาเลยนาคสมาละ ตถาคตตองการไปทางขวา เรามเรอง 

ส�าคญทจะตองไปโปรดสตวทางน”

“ขาพระองคตองการไปทางซาย พระเจาขา” พระนาคสมาละ 

ยนยน

“อยาเลยนาคสมาละ มากบตถาคตทางขวานเถด” พระผม 

พระภาคขอรอง

พระพทธองคทรงหามถง ๓ ครง แตพระนาคสมาละกหา 

ยอมไม ในทสดทานกวางบาตรของพระผมพระภาคไวในทาง ๒ แพรง 

แลวเดนหลกไปทางซายตามความปรารถนาของทาน พระจอมมน 

ศากยบตรตองน�าบาตรของพระองคไปเองและเสดจไปโดดเดยว

อกครงหนง พระเมฆยะเปนพระอปฏฐากพระผมพระภาค 

พระองคเสดจไปยงชนตคาม เขตปาจนวงสะ มพระเมฆยะตาม 

เสดจ เวลาเชาพระเมฆยะไปบณฑบาตในชนตคาม กลบจากบณฑ- 

บาตแลวทานเดนผานสวนมะมวงอนนารนรมยแหงหนง ปรารถนา 

จะไปบ�าเพญสมณธรรมทนน จงกราบทลขออนญาตพระพทธองค 

พระพทธองคทรงหามถง ๓ ครงวา

“อยาเพงไปเลยเมฆยะ เวลานเราอยคนเดยว ขอใหภกษอน

มาแทนเสยกอน แลวเธอจงคอยไป”

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

29

ความจรงพระพทธองคทรงเหนอปนสยของพระเมฆยะวายง

ไมสมควรทจะไป จงไมทรงอนญาต หาใชเพราะทรงค�านงถงความ

ล�าบากไมและไมใชพระองคจะไมทรงเหนความจ�าเปนในการบ�าเพญ

สมณธรรม เกยวกบเรองสมณธรรมนน พระพทธองคทรงสงเสรม

ใหภกษกระท�าอยเสมอ

พระเมฆยะไมยอมฟงค�าทวงตงของพระพทธองค ละทง

พระองคไวแลวไปสสวนมะมวงอนรมรน บ�าเพญสมณธรรมท�าจตให

สงบ แตกหาสงบไม ถกวตกทงสามรบกวนจนไมอาจใหจตสงบได

เลย วตกทงสามนนคอ  กามวตก-ความตรกเรองกาม พยาบาท

วตก-ความตรกในทางปองราย และวหงสาวตก-ความตรกในทาง

เบยดเบยน ในทสดจงกลบมาเฝาพระผมพระภาค พระพทธองค

ทรงเตอนวา

“เมฆยะ จตนเปนสงทดนรน กวดแกวง รกษายาก หามได

ยาก ผมปญญาจงพยายามท�าจตนใหหายดนรนและท�าจตใหตรง

เหมอนชางศรดดลกศรใหตรงฉะนน เมฆยะเอย จตนคอยแตจะ

กลงเกลอกลงไปคลกเคลากบกามคณ เหมอนปลาซงเกดในน�า ถก

นายพรานเบดยกขนจากน�าแลว คอยแตจะดนลงไปในน�าอยเสมอ

ผมปญญาจงพยายามยกจตขนจากอาลยในกามคณ ใหละบวงมาร

เสย”

ภายใน ๒๐ ปแรก จ�าเดมแตการตรสรของพระผมพระภาค

คอระหวางพระชนมาย ๓๕ ถง ๕๕ พรรษา พระพทธองคไมม

พระสาวกผ อย อปฏฐากประจ�า บางคราวกเปนพระอปวาณะ 

บางคราวพระนาคตะ บางคราวพระราธะ บางคราวพระนาคสมาละ 

30

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

และบางคราวพระเมฆยะทกลาวแลว บางคราวกเปนสามเณรจนทะ

นองชายพระสารบตร

พระผมพระภาคเจาไดรบความล�าบากดวยการทภกษผ

อปฏฐากไมรพระทยของพระองค ตองเปลยนอยบอยๆ ถาจะมผ

สงสยวา เหตไฉนพระพทธเจาจงตองมพระอปฏฐากประจ�าดวย ดๆ

จะมเปนการยงถอยศศกดถอฐานะอยหรอ เรองนถาพจารณาดวยด

จะเหนความจ�าเปนทพระองคจะตองมพระอปฏฐากประจ�า หรอผ

รบใชใกลชด เพราะพระองคตองท�าหนาทของพระพทธเจา ตองม

การประชมสงฆเปนคราวๆ และตองตอนรบคฤหสถบรรพชตมาก

หลายทมาเฝา เพอถวายปจจยบาง เพอทลถามปญหาขอของใจ

บาง ในบรรดาผมาเฝาเหลานน ทเปนมาตคามกมมาก จะเหนวา

พระองคไมควรประทบอยแตล�าพง แตกมนานๆ ครงทพระศาสดา

ทรงปลกพระองคไมทรงตอนรบผใด ทรงหลกเรนเพออยแสวงหา

ความสขในปจจบน ทเรยกวา “ทฏฐธรรมสขวหาร”

ดวยประการดงกลาวมาน จงคราวหนง เมอพระองคประทบ

อย ณ เชตวนมหาวหาร ใกลกรงสาวตถ ราชธานแหงแควนโกศล

พระเถระชนผ ใหญเปนจ�านวนมาก มพระสารบตร พระมหา-

โมคคลลานะ เปนตน มาประชมกนพรอม พระผมพระภาคทรง

ปรารภในทามกลางสงฆวา บดนพระองคทรงพระชราแลว ภกษผ

อปฏฐากพระองค บางรปกทอดทงพระองคไปเสยเฉยๆ บางรป

วางบาตรและจวรของพระองคไวบนพนดนแลวเดนจากไป จง

ขอใหสงฆเลอกภกษรปใดรปหนงขนรบต�าแหนงอปฏฐากพระองค

เปนประจ�า

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

31

ภกษทงหลายไดฟงพระด�ารสนแลว มความสงเวชสลดจต

อยางยง พระสารบตรกราบทลขนกอนวา

“ขาแตพระองคผเปนดวงตาของโลก ขาพระพทธเจาขออาสา

รบเปนอปฏฐากปฏบตพระองคเปนประจ�า ขอพระผมพระภาค

อาศยความอนเคราะหรบขาพระองคเปนอปฏฐากเถด”

พระผมพระภาคตรสตอบขอบใจพระสารบตรแลวตรสวา

“สารบตรอยาเลย เธออยาท�าหนาทอปฏฐากเราเลย เธออย ณ ทใด

ทนนกมประโยชนมาก โอวาทค�าสงสอนของเธอเปนเหมอนโอวาท

ของพระพทธเจา เธอสามารถหมนธรรมจกรใหเปนประโยชนสข

แกปวงชนเชนดวยเรา ผใดเขาใกลเธอเหมอนไดเขาใกลเรา ผทสนทนา

กบเธอเหมอนไดสนทนากบเรา”

ตอจากนนพระมหาเถระรปอนๆ ตางกแสดงความจ�านงจะ

เปนอปฏฐากปฏบตพระพทธองคเปนประจ�า แตพระองคทรงหาม

เสยทงสน เหลอแตพระอานนทเทานนทยงคงนงเฉยอย พระสารบตร

จงกลาวเตอนพระอานนทขนวา

“อานนท เธอไมเสนอเพอรบเปนอปฏฐากพระผมพระภาค

หรอ ท�าไมจงนงเฉยอย”

“ขาแตทานธรรมเสนาบด” พระอานนทตอบ “อนต�าแหนงท

ขอไดมานนจะประเสรฐอะไร อกประการหนงเลา พระผมพระภาค

กทรงทราบอธยาศยของขาพเจาอย ถาพระองคทรงประสงค กคงจะ

ตรสใหขาพเจาเปนอปฏฐากของพระองคเอง ความรสกของขาพเจา

ทมตอพระผมพระภาคเปนอยางไร พระองคกทรงทราบอยแลว”

32

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ทประชมเงยบไปครหนง ไมมผ ใดไหวกายหรอวาจาเลย

เงยบสงบเหมอนไมมพระภกษอาศยอย ณ ทนนเลย ภกษทกรปนง

สงบ ไมมแมแตเสยงไอหรอจามหรออาการกระดกกระดก พระผม

พระภาคตรสขนทามกลางความเงยบนนวา

“ภกษทงหลาย อานนทมความประสงคทจะอปฏฐากเราอย

แลว เปนเพยงขอใหสงฆรบทราบเทานน  เพราะฉะนน ตงแตบดน

เปนตนไปอานนทจกอปฏฐากเรา”

เปนความรอบคอบสขมของพระผมพระภาคทตรสเชนนน

ความจรงหากพระองคจะไมตรสในทประชมสงฆ แตตรสเฉพาะ

พระอานนทเอง พระอานนทกพอใจทจะอปฏฐากอยใกลชดพระองค

ตลอดเวลา แตเพอจะยกยองพระอานนท และใหสงฆรบทราบใน

อธยาศยของพระอานนท พระองคจงปรารภเรองนทามกลางสงฆ

ความเปนจรงพระอานนทไดสงสมบารมมาเปนเวลาหลายรอยชาต

เพอต�าแหนงอนมเกยรตน

พระอานนทเปนผรอบคอบ มองเหนกาลไกล เมอพระผม

พระภาคและสงฆมอบต�าแหนงนใหแลว จงทลขอเงอนไขบางประการ

ดงน

“ขาแตพระผเปนนาถะของโลก! เมอขาพระองครบเปนพทธ- 

ปฏฐากแลว ขาพระองคทลขอพระกรณาบางประการ คอ

๑. ขอพระองคอยาไดประทานจวรอนประณตทมผน�ามาถวาย

แกขาพระองคเลย

๒. ขอพระองคอยาไดประทานบณฑบาตอนประณตทพระองค

ไดแลวแกขาพระองค

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

33

๓. ขอพระองคอยาไดใหขาพระองคอยในททเดยวกนกบท

พระองคประทบ

๔. ขออยาไดพาขาพระองคไปในทนมนต ซงพระองครบไว”

“ดกอนอานนท เธอเหนประโยชนอยางไรจงขอเงอนไข ๔

ประการน”

“ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองคทลขอพร ๔ ประการน

เพอปองกนมใหคนทงหลายต�าหนไดวาขาพระองครบต�าแหนงพทธ-

ปฏฐากเพราะเหนแกลาภสกการะ”

พระอานนทยงไดทลขนอกในบดนนวา “ขาแตพระองคผเปน

บรษสงสด ขออนยงมอก คอ

๕. ขอพระองคโปรดกรณาเสดจไปสทนมนต ซงขาพระองครบ

ไวเมอพระองคไมอย

๖. ขอใหขาพระองคไดพาพทธบรษทเขาเฝาพระองคในขณะท

เขามาเพอจะเฝา

๗. ถาขาพระองคมความสงสยเรองใด เมอใด ขอใหไดเฝาทล

ถามไดทกโอกาส

๘. ถาพระองคแสดงพระธรรมเทศนาในทใด แกผใด ซงขา

พระองคมไดอยดวย ขอไดโปรดเลาพระธรรมเทศนานนแกขา

พระองคอกครงหนง”

“อานนท เธอเหนประโยชนอยางไร จงขอพรขอน”

“ขาแตพระจอมมน ขาพระองคทลขอพรขอนเพอปองกนมให 

คนทงหลายต�าหนไดวา ดเถดพระอานนทเฝาตดตามพระศาสดา 

อยเหมอนเงาตามตว แตเมอถามถงพระสตร หรอชาดก หรอคาถา 

34

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

วาสตรน ชาดกน คาถาน พระผมพระภาคทรงแสดงแกใครทไหน 

กหารไม เรองเพยงเทานยงไมร จะมวตดตามพระศาสดาอยท�าไม 

เหมอนกบอยในสระบว แตหารถงเกสรบวไม”

พระพทธองคประทานพรทง ๘ ประการแกพระอานนท พทธ- 

อนชา ตามปรารถนา และพระอานนทกรบต�าแหนงพทธปฏฐาก 

ตงแตบดนนมา พระผมพระภาคมพระชนมายได ๕๕ พรรษา เปน 

ปท ๒๐ จ�าเดมแตตรสร สวนพระอานนทมอายได ๕๕ ปเชนกน 

แตมพรรษาได ๑๙ จ�าเดมแตอปสมบท

35นบถอยหลงจากเวลาทพระอานนทรบเปนพทธปฏฐากไป เปน 

เวลา ๕๕ ป ในพระราชวงอนโออาของกษตรยศากยราช มการ 

ประดบประดาประทปโคมไฟเปนระยาสวางไสวไปทวเขตพระราชวง 

พระเจาสกโกทนะอนชาแหงสมเดจพระเจากรงกบลพสด มพระ 

พกตรแจมใสตลอดเวลา ทรงทกคนนนคนนดวยความเบกบาน 

พระทย พระประยรญาตและเสนาขาราชบรพาร มความปรดา 

ปราโมชอยางยงทมพระราชกมารพระองคหนงอบตขนในโลก เขา 

พรอมใจกนถวายพระนามราชกมารวา “อานนทะ” เพราะนมตทน�า 

ความปรดาปราโมชและบนเทงสขมาให เจาชายอานนทะอบตขนวน 

เดยวกบพระราชกมารสทธตถะกาวลงสโลกนนแล พระราชกมาร 

ทงสองจงเปนสหชาตกนมาสโลกพรอมกนโดยมไดนดหมาย นบวา 

เปนคบารมกนโดยแท

๒ณ ส ณ ฐ า ค า ร

แ ห ง น ค ร ก บ ล พ ส ด

36

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

เจาชายอานนทะ ไดรบการเลยงดอยางดทสดเทาทพระราช 

กมารในราชสกลจะพงไดรบ พระองคเตบโตขนภายในความชนชม 

โสมนสแหงพระราชบดาและพระประยรญาต เจาชายเปนผถอมตน 

สภาพออนโยนและวางายมาแตเลกแตนอย พระฉวผดผอง พระ 

วรกายงามสงาสมสกลกษตรย ทรงไดรบการศกษาอยางดจาก 

ส�านกอาจารยทดทสดเทาทหาไดในแควนสกกะ จนกระทงพระชน- 

มายสมควรทจะมคครอง แตกหาปรากฏวาพระองคทรงชอบพอ 

สตรคนใดเปนพเศษไม

ขาวการเสดจออกบรรพชาของเจาชายสทธตถะมกฎราช 

กมารแหงกบลพสดนคร กอความสะเทอนพระทยและพศวงงงงวย 

แกเจาชายอานนทะยงนก พระองคทรงด�ารอยเสมอวา เจาพคงมอง 

เหนทางปลอดโปรงอะไรสกอยางหนงเปนแน จงสละรชสมบตออก 

บรรพชา

จนกระทง ๖ ป ภายหลงจากพระสทธตถะกมารออกแสวงหา 

โมกขธรรมแลว มขาวแพรสะพดจากนครราชคฤหเขาสนครหลวง 

แหงแควนสกกะวา บดนพระมหามนโคตมะศากยบตรไดส�าเรจเปน 

พระพทธเจาแลวเทศนาสงสอนปวงชนชาวมคธอย เจาชายอานนทะ 

ทรงก�าหนดพระทยไววา เมอใดพระพทธเจาเสดจมาสนครกบลพสด 

พระองคจกขอบวชในส�านกของพระพทธองค

วนหนง ณ สณฐาคารแหงกรงกบลพสด ศากยราชทงหลาย 

ประชมกนมพระราชกมารหลายพระองคเขาประชมดวย พระเจา 

สทโธทนะ ซงบดนเปนพทธบดา เปนประธาน พระองคตรสปรารภวา

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

37

“ทานทงหลาย บดนทานคงไดทราบขาวการอบตขนของ 

พระพทธเจาแลว พระองคมใชใครอน คอสทธตถกมารแหงเรา 

นนเอง ทราบวาก�าลงประทบอย ณ กรงราชคฤห ราชธานแหง 

พระเจาพมพสาร ขาพเจาขอปรกษาทานทงหลายวา เราควรจะสง 

คนของเราไปทลเสดจมาเมองเรา หรอควรจะคอยจนกวาพระองค 

จะเสดจมาเอง ผใดมความเหนอยางไร ขอใหแสดงความคดเหนได”

มราชกมารองคหนงชพระหตถขน เมอไดรบอนญาตใหพด 

ไดแลว พระองคจงแสดงความคดเหนวา

“ขาแตศากยราชทงหลาย ขาพเจามความเหนวา เราไมควร 

ทลเชญเสดจ ขาพเจามเหตผลวา เมอตอนเสดจออกบวช พระสท- 

ธตถะกมไดทลใครแมแตสมเดจพระราชบดาเอง อกประการหนง 

กบลพสดเปนนครของพระองค เรองอะไรเราจะตองเชญเจาของ 

บานใหเขาบาน เมอพระสทธตถะโออวดวาเปนพระพทธเจาแลว จะ 

ไมกลบบานของตวเองกแลวไป เมอพระองคไมคดถงพระชนกหรอ 

พระประยรญาตทงหลาย เราจะคดถงพระองคท�าไม ขาพเจาเหนวา 

ถาตองถงกบทลเชญเสดจกเปนเรองมากเกนไป” ราชกมารตรสจบ 

แลวกนงลง

ทนใดนน พระราชกมารอกองคหนงลกขนกลาววา “ขาแต 

ทานผใหญในแผนดนและศากยวงศทงหลาย ขอทเจาชายเทวทต 

กลาวมานนไมชอบดวยเหตผล ขาพเจาไมเหนดวย เจาชายสทธตถะ 

แมจะเปนยพราชมพระชนมายยงเยาวกจรง แตพระองคบดนเปน 

นกพรตและมใชนกพรตธรรมดา ยงเปนถงพระพทธเจาอกดวย แม 

แตนกพรตธรรมดา เราผถอตววาเปนกษตรยยงตองใหเกยรตถวาย 

38

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ความเคารพ เมอเปนเชนนเหตไฉนเราจะใหเกยรตแกพระสทธตถะ 

ซงเปนพระพทธเจาและพระญาตของเราไมได ขาพเจาเหนวา 

ต�าแหนงอรหนตสมมาสมพทธเจานน เปนต�าแหนงทสงสงมาก พระ 

มหาจกรพรรดยงตองถวายพระเกยรต ท�าไมคนขนาดเราจะถวาย 

พระเกยรตไมได ขาพเจาเหนวาควรจะสงทตไปเชญเสดจพระองค 

เขาสกบลพสด” พระราชกมารนงลง

“การทเจาชายอานนทะเสนอมานน” เจาชายเทวทตคาน 

“โดยอางต�าแหนงพระพทธเจาขนเปนทตง กความเปนพระพทธเจา 

นน ใครๆ กอาจเปนได ถากลาโกหกชาวโลกวาตวเปนผพดเอาเอง 

ใครๆ กพดได”

“เทวทต” เจาศากยะสงอายผหนงลกขนพด “ถาเจาชาย 

สทธตถะลวงโลกวาเปนพระพทธเจาอยางทเธอเขาใจ เรากยงจ�าเปน 

ทจะตองเชญเสดจยงขน เพอจะไดร ใหแนนอนวา พระองคเปน 

พระพทธเจาจรงหรอพระพทธเจาปลอม”

สณฐาคารเงยบกรบ ไมมใครพดขนอกเลย พระเจาสทโธทนะ 

จงตรสขนวา

“ทานทงหลาย ถาเราเถยงกนแบบนสกกวนกไมอาจตกลง 

กนได ตางคนตางกมเหตผลนาฟงดวยกนทงสน ขาพเจาอยากจะ 

ใหเรองจบลงโดยการฟงเสยงขางมาก เพราะฉะนน ขาพเจาขอถาม 

ทประชมวา ผใดเหนวาสมควรเชญเสดจลกของเรามาสเมองขอให 

ยกพระหตถขน”

จบพระสรเสยงของพระเจาสทโธทนะ มพระหตถของศากย 

วงศขนสลอนมากมาย  แตไมไดนบ เพราะเหนวายงเหลออยเปน 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

39

สวนนอยเหลอเกน

“คราวนทานผใดเหนวาไมสมควรจะเชญเสดจ ขอใหยก 

พระหตถขน”

ปรากฏวาม ๒ พระหตถเทานน คอเจาชายเทวทตและพระ 

สหายคพระทย

เปนอนวาเสยงในทประชมเรยกรองใหทลเสดจพระผมพระภาค 

เขาสกบลพสด เจาชายอานนทพอพระทยเหลอเกน ทลอาสาไป 

รบเสดจพระพทธเจาดวยตนเอง แตพระเจาสทโธทนะทรงหามเสย 

เจาชายเทวทตคงแคนพระทยยงนก ตงแตเปนพระราชกมารนอยๆ 

ดวยกนมาไมเคยมชยชนะเจาชายสทธตถะเลย

เวลานน พระผมพระภาคเสดจจากอรเวลาเสนานคม ต�าบลท 

ตรสรไปสอสปตนมฤคทายะเพอโปรดปญจวคคย แลวโปรดพระยสะ 

และชฎล ๓ พนองพรอมดวยบรวาร แลวเสดจเขาสกรงราชคฤห 

เพอโปรดพระเจาพมพสารตามปฏญาณททรงใหไว เมอเสดจผาน 

มาทางราชคฤหสมยเมอแสวงหาโมกขธรรม ไดรบวดเวฬวนสวน 

ไมไผ เปนอารามสงฆแหงแรกในพระพทธศาสนาแลว ขาวกระฉอน 

ทวไปทงพระนครราชคฤหและเมองใกลเคยง ทรงไดอครสาวก 

ซายขวา คอพระธรรมเสนาบดสารบตรและพระมหาโมคคลลานะ 

เปนก�าลงส�าคญ ในเวลาเยนชาวนครราชคฤหมมอถอดอกไมธปเทยน 

และน�าปานะมน�าออย เปนตน ไปสอารามเวฬวนเพอฟงพระธรรม 

เทศนา และถวายน�าปานะแกพระภกษสงฆ

พระเจาสทโธทนะ ทรงสงทตมาเชญพระผมพระภาค เพอ 

เสดจกลบพระนคร แตปรากฏวาทต ๙ คณะแรกไปถงแลว ไดฟง 

40

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

พระธรรมเทศนาเลอมใสศรทธา ขอบรรพชาอปสมบท และมได 

ทลเสดจพระพทธองค ตอมาถงทตคณะท ๑๐ ซงมกาฬทายมหา 

อ�ามาตยเปนหวหนา ไปถงวดเวฬวนขอบรรพชาอปสมบทตอพระผม 

พระภาค แลวจงทลอาราธนาพระองคตามพระด�ารสของพระพทธ 

บดา

พระผมพระภาค  มพระอรหนตขณาสพจ�านวนประมาณ 

๒ หมนเปนบรวาร เสดจจากกรงราชคฤหสนครกบลพสดวนละโยชนๆ 

รวม ๖๐ วน ในระหวางทางไดประทานพระธรรมเทศนาโปรดประชาชน 

ใหด�ารงอยในคณวเศษตางๆ ตามอปนสย จนกระทงถงนครกบล- 

พสด

พระพทธบดาเตรยมรบเสดจพระพทธองคโดยสรางวดนโคร 

ธารามถวายเปนพทธนวาส การเสดจมาของพระพทธองคครงน 

เปนทชนชมโสมนสของพระประยรญาตยงนก เพราะเปนเวลา ๗ ป 

แลวทพระองคจากไป โดยพระญาตมไดเหนเลยแมแตเงาของ 

พระองค

วนรงขน พระผมพระภาคเสดจออกบณฑบาตผานมาทาง 

ปราสาทของพระบดา พระเจาสทโธทนะทอดพระเนตรเหนแลวรบ 

เสดจลงไปจบชายจวรของพระองค แลวกลาววา

“สทธตถะ ท�าไมเจาจงท�าอยางน ตระกลของเจาเปนคนขอ 

ทานหรอ ศากยวงศไมเคยท�าเลย เจาท�าใหวงศของพอเสย บานของ 

เจากม ท�าไมจงไมไปรบอาหารทบาน เทยวเดนขอทานชาวบานอย 

พอจะเอาหนาไปไวไหน พอเปนจอมคนในแผนดน เปนกษตรย ลก 

มาท�าตนเปนขอทาน”

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

41

“มหาบพตร” เสยงนมนวลกงวานจากพระโอษฐพระผม 

พระภาค 

“บดนอาตมภาพมใชศากยวงศแลว อาตมภาพเปนอรยวงศ 

เปนพทธวงศ พระพทธเจาในอดตทกๆ พระองคทรงกระท�าอยางน 

ทงนน อาตมภาพท�าเพอรกษาวงศของอาตมภาพ มใหสญหาย 

ส�าหรบบานอาตมภาพกไมม อาตมภาพเปนอนาคารกมน ผไมม 

เรอน”

“ชางเถดสทธตถะ เจาจะเปนอะไร จะมเรอน หรอไมมเรอน 

พอไมเขาใจ แตเจาเปนลกของพอ เจาจากไป ๗ ปเศษ พอคดถงเจา 

สดประมาณ พมพาหรอกคร�าครวญถงแตเจา ราหลเลามบดา 

เหมอนไมม เวลานเจาจะตองไปบาน ไปพบลก พบชายาและพระญาต 

ทแกเฒา”

วาแลวพระเจาสทโธทนะกน�าเสดจพระพทธองคไปสพระ- 

ราชวง ถวายขาทนยโภชนยหารอนประณตสมควรแกกษตรย พระผ 

มพระภาคแสดงพระธรรมเทศนาโปรดใหพระบดาเปนพระสกทาคาม  

และพระนางมหาปชาบดโคตมพระนานางเปนพระโสดาบนแลว

เสดจกลบสนโครธาราม

42

ขณะทพระบรมศาสดาประทบอย ณ นโครธาราม กรงกบลพสดนน 

มเจาชายในศากยวงศหลายพระองคไดเสดจออกบรรพชา เพอท�า 

ทสดแหงทกขตามทางแหงพระพทธองค พระโลกนาถส�าราญพระ 

อรยาบถอย ณ นโครธารามตามพระอธยาศยพอสมควรแลว ทรง

ละกบลพสดไวเบองหลง เสดจสแควนมลละ ส�าราญพระอรยาบถ 

อย ณ อนปยอมพวน

เมอพระศาสดาจากไปแลวเจาศากยะทงหลายวพากษวจารณ 

กนวา เจาชายเปนอนมากไดออกบวชตามพระศาสดา ยงเหลอแต 

เจาชายอานนท เจาชายอนรทธ เจาชายมหานาม และเจาชายภททยะ  

๓พ ท ธ ป ฏ ฐ า ก ผ เ ป น บ ณ ฑ ต

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

43

เปนตน มไดออกบวชตาม ความจรงเจาชายเหลาน พระญาตได

ถวายใหเปนเพอนเลนเปนบรพารของพระสทธตถะในวนขนาน 

พระนาม เจาชายเหลานคงมใชพระญาตของพระพทธองคกระมง 

จงเฉยอย มไดออกบวชตาม

เจาชายมหานาม ซงเปนผใหญไดฟงเสยงวพากษวจารณดงน 

รสกละอายพระทย จงปรกษากบพระอนชาคอเจาชายอนรทธวาเรา 

๒ คนพนองควรจะออกบวชเสยคนหนง ในทสดตกลงกนวาใหพระ 

อนชาออกบวช แตพระมารดาไมทรงอนญาต

“ลกรก” พระนางตรส “เจาจะบวชไดอยางไร การบวชมใช 

เปนเรองงาย เจาตองเสวยวนละครง ตองเสดจดวยพระบาทเปลา 

ตองบรรทมอยางงายๆ ปราศจากฟกหมอนอนออนนม ใชไมเปน 

เขนย ตองอยตามโคนไมหรอทองถ�า เมอตองการของรอนกไดของ 

เยน เมอตองการของเยนกไดของรอน ดวยเหตนแมจงไมตองการ 

ใหเจาบวช”

“ขาแตพระมารดา” เจาชายอนรทธกลาว “หมอมฉนทราบ 

วาการบวชเปนความล�าบาก และมใชเปนเรองงาย แตเมอพระญาต 

หลายพระองคซงเคยมความสขสบายอยางหมอนฉนนแหละยง 

สามารถบวชได ท�าไมหมอมฉนจะบวชบางไมได อกประการหนง 

พดถงความสะดวกสบาย พระศาสดาเคยสะดวกสบายกวาหมอมฉน 

มากนก พระองคยงสามารถอยไดโดยไมเดอดรอน ท�าไมหมอมฉน 

จะอยไมได นาจะมความสขอะไรสกอยางหนงมาทดแทนความ 

สะดวกสบายทเสยไป และเปนความสขทดกวา ประณตกวา หมอมฉน 

คดวาหมอมฉนทนได”

44

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“ลกรก ถงแมเจาจะทนอยในเพศบรรพชตได แตแมทนไมได 

แมไมเคยเหนลกล�าบาก และไมตองการใหลกล�าบาก ลกเปนทรก 

สดหวใจของแม แมไมอยากจะอยหางลกแมเพยงวนเดยว จะกลาว 

ไยถงจะยอมใหลกไปบวช ซงจะตองอยหางแมเปนแรมป อนงเลา 

แมไมเหนวาจ�าเปนอยางไรทจะตองบวช ถาลกตองการจะท�าความด 

เปนอยอยางคฤหสถกท�าได และกดเหมอนจะท�าไดสะดวกกวาดวยซ�า 

ไป อยาบวชเลยลกรกเชอแมเถอะ” วาแลวพระนางกเอาพระหตถ 

ลบเสนพระเกศาเจาชายดวยความกรณา

“ขาแตมารดา พดถงความล�าบาก ยงมคนเปนอนมากในโลกน 

ทล�าบากกวาเรา หรออยางนอยกล�าบากกวาบรรพชต พดถงเรอง 

การตองจากกนระหวางแมกบลก ยงมการจากกนอกอยางหนง ซง 

รายแรงยงกวาการจากไปบวช นนคอการตองจากเพราะความตาย 

มาถงเขา และทกคนจะตองตายหลกไมพน ถกแลวทมารดาบอก 

วาการท�าความดนนอยทไหนกท�าได แตการบวชอาจจะท�าความด 

ไดมากกวา เพราะมโอกาสมากกวา ถาเปรยบดวยภาชนะส�าหรบ 

รองรบน�า ภาชนะใหญยอมรองรบน�าไดมากกวาภาชนะเลก และ 

ภาชนะทสะอาดยอมไมท�าใหน�าสกปรก เพราะฉะนน ลกจงเหนวา 

การบวชเปนเสมอนภาชนะใหญทสะอาด เหมาะส�าหรบรองรบน�า 

คอความด”

“ลกรไดอยางไร ในเมอลกยงมไดบวช ความคดอาจจะไมตรง 

กบความเปนจรงกได” พระนางมเสยงแขงขนเลกนอย

“ลกยงไมร แตลกอยากจะลอง”

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

45

“เอาอยางนดไหม คอถาเจาชายภททยะ พระสหายของเจา 

บวช แมกอนญาตใหเจาบวชได” พระนางเขาพระทยวา อยางไรเสย 

เจาชายภททยะคงไมบวชแน

เจาชายอนรทธดพระทยมากทพระมารดาตรสค�าน พระองค 

รบเสดจไปหาพระสหาย ตรสวา

“ภททยะ ขาพเจาปรารถนาจะบวชตามเสดจพระศาสดา แต 

การบวชของขาพเจาเนองอยดวยทาน คอพระมารดาตรสวา ถาทาน 

บวช จงจะอนญาตใหขาพเจาบวช”

“สหาย” เจาชายภททยะตรสตอบ “ขาพเจากคดจะบวชอย 

เหมอนกน ไดยนคนเขาวพากษวจารณกนแลวรสกไมคอยสบายใจ 

พระศาสดายงบวชอยได ท�าไมพวกเราจะบวชไมได”

เจาชายอนรทธดพระทยเปนทสด เมอทลพระมารดาแลว 

ทงสองสหายกไดชกชวนเจาชายอก ๔ พระองค คอเจาชายอานนท 

เจาชายภค เจาชายกมพละ และเจาชายเทวทต เปน ๖ พระองค 

เสดจออกจากพระนครกบลพสด มงสอนปยอมพวน แควนมลละ 

เมอเสดจถงพรมแดนระหวางแควนสกกะและแควนมลละ พระราช 

กมารทงหกกรบสงใหนายอบาลภษามาลา ซงตามเสดจมาสง กลบ 

ไปสนครกบลพสด พรอมดวยเปลองพระภษาซงมราคามาก มอบให 

อบาลน�ากลบไป

ในขณะท ๖ พระราชกมารและนายอบาลภษามาลาจะแยก 

กนนน ราวปาประหนงวาจะถงซงอาการรองไห มหาปฐพมการ 

สะทานสะเทอนเหมอนจะแยกออกจากกน อบาลจ�าใจจากพระราช 

46

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

กมารกลบมาทางเดมไดหนอย จงคดวา การทจะน�าเครองประดบ 

อนมคา ซงเจาของสละแลวโดยปราศจากความไยดไปขายเลยงชพ 

ตามค�าของพระราชกมารนน ปานประหนงผกลนน�าลายซงเจาของ 

ถมแลว จะประโยชนอะไรทจะท�าอยางนน เกดสงเวชสลดจต จงเอา 

เครองประดบเหลานนแขวนไวกบกงไมแหงหนง แลววงกลบไปแจง 

ความประสงคกบพระราชกมารวา

“ขาแตนาย ขาพเจาขอตามเสดจไปดวย เพอจะไดรบใช

พระองคตอไป”

พระราชกมารทงหกทรงปรกษากนอยครหนง จงยนยอมให 

อบาลตามเสดจไปดวย

พระกมารทง ๖ พระองคเขาเฝาพระผ มพระภาคทลขอ 

บรรพชาอปสมบท และทลวา

“ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองคทงหลายมทฏฐมานะมาก 

เมอบวชพรอมดวยอบาลซงเปนคนรบใชมากอน ถาขาพระองค 

ทงหลายบวชกอนกจะพงใชอ�านาจกบเขาอก เพราะฉะนน ขอให 

พระผมพระภาคใหการอปสมบทแกอบาลกอนเถด เพอขาพระองค 

ทงหลายจกไดอภวาทลกรบเขาเมออปสมบทแลว เปนการท�าลาย 

ทฏฐมานะไปในตว เพอประโยชนแกการประพฤตพรหมจรรย”

เมอบวชแลวไมนาน พระภททยะ พระภค พระกมพละ และ 

พระอนรทธ กไดส�าเรจเปนพระอรหนต พระเทวทตไดส�าเรจฌาน 

แหงปถชน สวนพระอานนทซงมพระเพลฏฐสสะเปนอปชฌายะ 

และมพระปณณมนตานบตรเปนพระอาจารย ไดส�าเรจเปนโสดาบน 

หลงจากอปสมบทแลว ๓๙ พรรษา พระอานนทไดรบต�าแหนงเปน 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

47

พทธปฏฐากดงกลาวแลวแตหนหลง

หนาทประจ�าของพระอานนท คอ

๑. ถวายน�า ๒ ชนด คอทงน�าเยนและน�ารอน

๒. ถวายไมสฟน ๓ ขนาด (ขนาดเลก กลาง และใหญ)

๓. นวดพระหตถและพระบาท

๔. นวดพระปฤษฎางค

๕. ปดกวาดพระคนธกฎและบรเวณพระคนธกฎ

ในราตรกาล ทานก�าหนดในใจวา เวลานพระผมพระภาคคง 

จะทรงตองการสงนนสงน หรอรบสงนนรบสงน แลวทานกเขาไป 

เฝาเปนระยะๆ เมอเสรจกจแลวจงออกมาอยยามหนาพระคนธกฎ 

กลาวกนวาทานถอประทปดามใหญเดนวนเวยนพระคนธกฎของ 

พระผมพระภาคถงคนละ ๘ ครง อนวาทานอานนทน สามารถท�างาน 

ทไดมอบหมายดยงนก เมอไดรบมอบหมายสงใดจากพระพทธองค 

แลว ทานท�าไมเคยบกพรอง

เชนครงหนง พระเจาปเสนทโกศลทรงศรทธา ปรารถนาจะ 

ถวายอาหารแดพระผมพระภาคเจาเปนประจ�า และทลอาราธนา 

พระพทธองคใหเสดจเขาวงทกๆ วน พระจอมมนทรงปฏเสธอยาง 

ละมนละมอมวา

“มหาบพตร ธรรมดาวาพระพทธเจานน ยอมเปนทตองการ 

ของคนทงหลายเปนอนมาก ผจ�านงหวงเพอท�าบญกบพระพทธเจา 

เปนจ�านวนมากอย อนง พระพทธเจาไมควรรบนมนตเพยงแหงเดยว 

ควรสงเคราะหแกคนทวไป”

48

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“ถาอยางนน ขอพระองคจงมอบหมายใหเปนหนาทของภกษ 

รปใดรปหนงเปนประมข น�าพระสงฆมารบโภชนาหารในนเวศนของ 

ขาพระองคเปนประจ�าเถด” พระเจาปเสนทโกศลทล

พระผมพระภาคเจาทรงมอบหมายใหเปนหนาทของพระ 

อานนทน�าภกษจ�านวนมากไปสราชนเวศนเปนประจ�า ใน ๒-๓ วน 

แรกพระเจาปเสนททรงองคาสภกษดวยโภชนาหารอนประณต 

ดวยพระองคเอง แตระยะหลงๆ มา พระองคทรงลม ภกษทงหลาย 

คอยจนสาย  พระองคกยงไมทรงตนบรรทม ภกษทงหลายจงกลบ 

ไปเสยเปนสวนมาก และเมอเปนเชนนบอยเขา ภกษทงหลายกไม 

มา คงเหลอแตพระอานนทองคเดยวเทานน

เปนธรรมเนยมในพระราชวง ถาพระราชาไมสง ใครจะท�า 

อะไรไมได เพราะฉะนน ราชบรพารจงไมสามารถจดอาหารถวาย 

พระสงฆได

วนหนงพระราชาตนบรรทมแตเชา สงจดอาหารถวายพระ 

เปนจ�านวนรอย เมอถงเวลาพระองคเสดจออกเพอถวายพระ 

กระยาหาร ไมทอดพระเนตรเหนพระอนเลย นอกจากพระอานนท 

ซงอดทนมาทกวน

พระเจาปเสนททรงพโรธยงนก เสดจไปเฝาพระผมพระภาค 

ทนทกราบทลวา

“พระองคผเจรญ สาวกของพระองคไมเหนวาการนมนตของ 

ขาพระองคเปนเรองส�าคญเลย ขาพระองคนมนตพระไวเปนจ�านวน

รอย แตมพระอานนทองคเดยวเทานนทไปรบอาหารจากพระราชวง 

ขาวของจดไวเสยหายหมด”

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

49

“พระมหาบพตร พระสงฆคงจะไมค นเคยกบราชตระกล 

กระมงจงกระท�าอยางนนมหาบพตร ส�าหรบอานนทนนเปนบณฑต 

เปนผเขาใจเหตการณ และมความอดทนอยางเยยม เปนบคคลท 

หาไดโดยยาก”

อกครงหนง พระเจาปเสนทโกศลมพระประสงคใหพระนาง 

มลลกาอครมเหส และพระนางวาสภขตตยาราชเทวศกษาธรรม 

พระพทธองคทรงมอบหมายใหพระอานนทเปนผถวายความร พระ 

นางวาสภขตตยาพระญาตของพระผมพระภาคเรยนโดยไมเคารพ 

คอศกษาอยางขดไมได สวนพระนางมลลกาทรงตงพระทยศกษา 

ดวยด พระอานนทน�าเรองขนกราบทลพระผมพระภาค พระพทธ 

องคจงตรสวา

“อานนท วาจาสภาษตยอมไมมประโยชนแกผไมท�าตาม 

เหมอนดอกไมทมสสวย สณฐานด แตหากลนมได แตวาจาสภาษต 

จะมประโยชนอยางมากแกผท�าตาม เหมอนดอกไมซงมสสวย ม 

สณฐานงาม และมกลนหอม

อานนทเอย ธรรมทเรากลาวดแลวนน ยอมไมมผลมาก 

ไมมอานสงสมากแกผไมท�าตามโดยเคารพ ไมสาธยายโดยเคารพ 

และไมแสดงโดยเคารพ แตจะมผลมาก มอานสงสไพศาลแกผซง 

กระท�าโดยนยตรงกนขาม มการฟงโดยเคารพ เปนตน”

50

พดถงความจงรกภกด และความเคารพรกในพระผมพระภาค  

พระอานนทมอยอยางสดพรรณนา ยอมสละแมแตชวตของทาน

เพอพระพทธองคไดอยางอาจหาญ เชนครงหนงพระเทวทตรวมกบ 

พระเจาอชาตศตรวางแผนสงหารพระจอมมน โดยการปลอยชาง

นาฬาครซงก�าลงตกมนและมอมเหลาเสย ๑๖ หมอ ชางนาฬาคร 

ยงคะนองมากขน

วนนนเวลาเชา พระพทธองคมพระอานนทเปนปจฉาสมณะ 

เขาสนครราชคฤหเพอบณฑบาต ในขณะทพระองคก�าลงรบอาหาร 

จากสตรผหนงอยนน เสยงแปรนๆ ของนาฬาครดงขน ประชาชนท 

คอยดกถวายอาหารแดพระผมพระภาคแตกกระจายวงเอาตวรอด 

๔ม ห า ม ต ร

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

51

52

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ทงภาชนะอาหารเกลอนกลาด พระพทธองคเหลยวมาทางซงชางใหญ 

ก�าลงวงมาดวยอาการสงบ พระอานนทพทธอนชา เดนล�ามายน 

เบองหนาของพระผมพระภาคดวยคดจะปองกนชวตของพระศาสดา 

ดวยชวตของทานเอง

“หลกไปเถดอานนท อยาปองกนเรา”  พระศาสดาตรสอยาง 

ปรกต

“พระองคผเจรญ” พระอานนททล “ชวตของพระองคมคา 

ยงนก พระองคอยเพอประโยชนแกโลก เปนดวงประทปของโลก 

เปนทพงของโลก ประดจโพธและไทรเปนทพงของหมนก เหมอนน�า 

เปนทพงของหมปลา และปาเปนทพงอาศยของสตวจตบททวบาท 

พระองคอยาเสยงกบอนตรายครงนเลย ชวตของขาพระองคมคา 

นอย ขอใหขาพระองคไดสละสงมคานอย เพอรกษาสงซงมคามาก 

เหมอนสละกระเบอง เพอรกษาไวซงแกวมณเถด พระเจาขา”

“อยาเลย อานนท บารมเราไดสรางมาดแลว ไมมใครสามารถ 

ปลงตถาคตลงจากชวตได ไมวาสตวดรจฉานหรอมนษยหรอเทวดา 

มารพรหมใดๆ”

ขณะนนนาฬาครวงมาจวนจะถงองคพระจอมมนอยแลวเสยง

รองกรดของหมสตรดงขนเปนเสยงเดยวกน ทกคนอกสนขวญหน  

นกวาครงนแลวเปนวาระสดทายทเขาจะไดเหนพระศาสดาผบรสทธ 

ดจดวงตะวน พระพทธองคทรงแผพระเมตตาซงอบรมมาเปนเวลา 

ยดยาวนานหลายแสนชาตซานออกจากพระหฤทย กระทบเขากบใจ 

อนคลกอยดวยความมนเมาของนาฬาคร ชางใหญหยดชะงกเหมอน 

กระทบกบเหลกทอนใหญ ใจซงเรารอนกระวนกระวายเพราะ

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

53

โมหะของมนสงบเยนลง เหมอนไฟนอยกระทบกบอทกธาราพลน

กดบวบลง มนหมอบลงแทบพระมงคลบาทของพระศาสดา พระ 

พทธองคทรงใชฝาพระหตถอนวจตรซงส�าเรจมาดวยบญญาธการ

ลบศรษะของพญาชาง พรอมดวยตรสวา

“นาฬาครเอย เธอถอก�าเนดเปนดรจฉานในชาตน เพราะ 

กรรมอนไมดของเธอในชาตกอนแตงให เธออยาประกอบกรรมหนก 

คอท�ารายพระพทธเจาเชนเราอกเลย เพราะจะมผลเปนทกขแกเธอ 

ตลอดกาลนาน”

นาฬาครสงบนงอยครหนง แลวใชงวงเคลาเคลยพระชงฆ 

ของพระผมพระภาคเหมอนสารภาพผด ความมนเมาและตกมน 

ปลาสนาการไปสน

นแหละพทธานภาพ

ประชาชนเหนเปนอศจรรย พากนสกการบชาพระศาสดา 

ดวยดอกไมและของหอมจ�านวนมาก

ครงหนง พระผมพระภาคทรงพระประชวรดวยโรคลมใน 

พระอทร พระอานนทเปนหวงยงนก จงไดปรงยาค (ขาวตม ตมจน 

เหลว) ดวยมอของทานเอง แลวนอมน�าเขาไปถวาย เพราะพระพทธ 

องคเคยตรสวา ยาคเปนยาไลลมในทองในล�าไสไดด พระพทธองค 

ตรสถามวา

“อานนท เธอไดยาคมาจากไหน”

“ขาพระองคปรงเอง พระเจาขา”

“อานนทท�าไมเธอจงท�าอยางน เธอท�าสงทไมสมควร ไมใช 

กจของสมณะ เธอทราบมใชหรอวาสมณะไมควรปรงอาหารเอง 

54

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ท�าไมเธอจงมกมากถงปานน เอาไปเทเสยเถด อานนท เราไมรบ 

ยาคของเธอดอก”

พระอานนทคงกมหนานง ทานมไดปรปากโตแยงแมแตนอย 

ทานเปนผนาสงสารอะไรเชนนน

ครงหนง พระกายของพระผมพระภาคหมกหมมดวยสง 

เปนโทษเปนเหตใหทรงอดอด มพระพทธประสงคจะเสวยยาระบาย 

พระอานนททราบแลวจงไปหาหมอชวกโกมารภจจแจงเรองนใหทราบ 

หมอเรยนทานวา ขอใหทานกราบทลใหพระองคทรงพกผอน เพอ 

ใหพระกายชมชนสก ๒-๓ วนกอน พระอานนทกกระท�าตามนน ได 

เวลาแลวทานกไปหาหมออก หมอชวกไดปรงยาระบายพเศษ อบ 

ดวยกานอบล ๓ กาน ถวายใหพระผมพระภาคสดดม มใชเสวย 

ปรากฏวาทรงระบายถง ๓๐ ครง

ครงหนง พระผมพระภาคประทบอยทนโครธาราม นคร 

กบลพสด พระองคเพงทรงฟนจากไขหนกไมนาน ทาวมหานาม 

เขาเฝาและทลถามปญหาหนกๆ เชนปญหาวา ญาณเกดกอนสมาธ 

หรอสมาธเกดกอนญาณ ทานอานนทเหนวาเปนการล�าบากแก 

พระผมพระภาค จงจบพระหตถทาวมหานาม น�าเสดจไปขางนอก  

แกปญหานนเสยเอง

อกครงหนง เมอพระพทธองคประทบ ณ นครเวสาล ทรง 

ประชวรหนกและทรงใชความเพยรขบไลอาพาธนนจนหาย พระ 

อานนททลความในใจของทานแดพระผมพระภาควา

“พระองคผเจรญ เมอพระองคทรงประชวรอยนน ขาพระองค 

กลมใจเปนทสด กายของขาพระองคเหมอนงอมระงมไป มความรสก 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

55

เหมอนวา ทศทงหลายมดมน แตขาพระองคกเบาใจอยหนอยหนง 

วา พระองคคงจกยงไมปรนพพาน จนกวาจะไดประชมสงฆ แลว 

ตรสพระพทธพจนอยางใดอยางหนง”

พระอานนทนเองเปนผออกแบบจวรของพระสงฆ ซงใชมา 

ตงแตสมยพระพทธเจาด�ารงชวตอยมาจนบดน นบวาเปนแบบ 

เครองแตงกายเกาแกทสดในโลก และยงทนสมยอยเสมอ เขาได 

ทกการทกงาน

ครงหนง ทานตามเสดจพระผมพระภาคไปทกขณาครชนบท 

พระพทธองคทอดพระเนตรเหนคนนาของชาวมคธเปนรปสเหลยม 

มคนนาสนๆ คนในระหวาง แลวตรสถามพระอานนทวา

“อานนท เธอจะท�าจวรแบบนาของชาวมคธนไดหรอไม”

“ลองท�าดกอน พระเจาขา” ทานทลตอบ

ตอมา ทานไดท�าการตดเยบจวรแบบคนนาของชาวมคธนน 

แลวน�าขนทลถวายใหพระผมพระภาคทรงพจารณา พระพทธองค 

ทอดพระเนตรแลวเหนชอบดวย รบสงใหภกษทงหลายใชจวรทตด 

และเยบแบบททานอานนทออกแบบนน พรอมกนนนไดตรสชมเชย 

ทานอานนททามกลางสงฆวา

“ภกษทงหลาย อานนทเปนคนฉลาด มปญญา สามารถเขาใจ 

ในค�าทเราพดแตโดยยอไดโดยทวถง”

พดถงเรองประหยด หรอใชสงของใหคมคา พระอานนท 

กเปนผประหยดและฉลาดในเรองนมาก ดงครงหนงหลงพทธ- 

ปรนพพาน ทานเดนทางโดยทางเรอไปสนครโกสมพ เพอประกาศ 

ลงพรหมทณฑแกพระฉนนะพระหวดอ ตามรบสงของพระผมพระ 

56

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ภาค ขนจากเรอแลวทานเขาอาศยพก ณ อทยานของพระเจาอเทน 

ราชาแหงนครนน ขณะนนพระเจาอเทนและพระมเหสประทบอย 

ณ พระราชอทยาน พระมเหสทรงทราบวาพระอานนทมากทรงโสมนส  

ทลลาพระสวามไปเยยมพระอานนท สนทนาพอเปนสมโมทนยกถา 

แลว พระอานนทแสดงธรรมเปนทเลอมใสจบจตยงนก พระนาง 

ไดถวายจวรจ�านวน ๕๐๐ ผนในเวลาตอมาแดพระอานนท พระเจา 

อเทนทรงทราบเรองน แทนทจะทรงพโรธพระมเหส กลบทรงต�าหน 

ทานอานนทวา  รบจวรไปท�าไมมากมายหลายผน จะไปตงราน

ขายจวรหรออยางไร เมอมโอกาสไดพบพระอานนท พระองคจง

เรยนถาม

“พระคณเจา ทราบวาพระมเหสถวายจวรพระคณเจา ๕๐๐

ผน พระคณเจารบไวทงหมดหรอ”

“ขอถวายพระพร อาตมภาพรบไวทงหมด” พระอานนททล

“พระคณเจารบไวท�าไมมากมายนก?”

“เพอแบงถวายภกษทงหลายผมจวรเกาคร�าครา”

“จะเอาจวรเกาคร�าคราไปท�าอะไร?”

“เอาไปท�าเพดาน”

“จะเอาผาเพดานเกาไปท�าอะไร?”

“เอาไปท�าผาปทนอน”

“จะเอาผาปทนอนเกาไปท�าอะไร?”

“เอาไปท�าผาปพน”

“จะเอาผาปพนเกาไปท�าอะไร?”

“จะเอาไปท�าผาเชดเทา”

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

57

“จะเอาผาเชดเทาเกาไปท�าอะไร?”

“เอาไปท�าผาเชดธล”

“จะเอาผาเชดธลเกาไปท�าอะไร?”

“เอาไปโขลกขย�ากบโคลนแลวฉาบทาฝา”

พระเจาอเทนทรงเลอมใสวา สมณศากยบตรเปนผประหยด 

ใชของไมใหเสยเปลา จงถวายจวรแดพระอานนทอก ๕๐๐ ผน

พระอานนทนอกจากเปนผกตญญตอผใหญแลว ยงส�านก 

แมในอปการะของผนอยดวย ศษยของทานเองทกระท�าดตอทาน 

เปนพเศษ ทานกอนเคราะหเปนพเศษ เชนคราวหนงทานไดจวรมา 

เปนจ�านวนรอยๆ ผน ซงพระเจาปเสนทโกศลถวาย ทานระลกถง 

ศษยรปหนงของทานซงท�าอปการะปฏบตตอทานด มการถวายน�า

ลางหนา ไมช�าระฟน ปดกวาดเสนาสนะ ทอาศย เวจกฎ (สวม) 

เรอนไฟ นวดมอ นวดเทา เปนตน แปลวาศษยผนปฏบตดตอทาน 

มากกวาศษยอนๆ และปฏบตอยางสม�าเสมอ ทานจงมอบจวรทได 

มาทงหมดแกศษยรปดงกลาวน

เนองจากพระภกษรปนเปนพระดจรงๆ จงเอาจวรทอปชฌายะ 

มอบใหไปแจกแกภกษผ รวมอปชฌายะเดยวกนจนหมดสน ด

เหมอนจะเปนความประสงคของพระอานนททจะใหเปนเชนนนดวย 

ภกษทงหลายไปเฝาพระผมพระภาค ทลถามวา

“พระเจาขาอคตหรอความเหนแกหนายงมแกพระโสดาบน 

หรอ?” 

“มเรองอะไรหรอภกษ?”

เมอภกษทงหลายกราบทลเรองนนใหทรงทราบแลว พระ 

58

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

พทธองคจงตรสวา “ภกษทงหลาย การท�าเพราะเหนแกหนาหรอ 

อคตหามแกอานนทไม แตทอานนทท�าเชนนน กเพราะระลกถง 

อปการะของศษยผนนซงเปนผปฏบตชอบตอเธอเหลอเกน ภกษ 

ทงหลาย ขนชอวาอปการะผอนแมเลกนอย อนบณฑตระลกถงและ 

หาทางตอบแทนในโอกาสอนควร”

59

พระอานนทเปนผมจตเมตตากรณา ทนเหนความทกขความ 

เดอดรอนของผอนไมได คอยเปนธระชวยเหลอเทาทสามารถ ไมวา 

ผนนจะเปนใคร ดงเชนเรองเกยวกบพระนางมหาปชาบดโคตม 

เปนตน

พระนางทรงเลอมใส และรกใครในพระผมพระภาคยงนก 

คราวหนงทรงปรารภวา ศากยวงศอนๆ ไดถวายสงของแดพระผม 

พระภาคบาง ไดออกบวชตามบาง แตสวนพระนางเองยงมไดท�า 

อะไรเปนชนเปนอนเพอพระพทธองคเลย จงตดสนพระทยจะถวาย 

จวรแดพระผมพระภาค พระนางเรมตงแตปนฝายเอง ทอเอง ตด 

และเยบเอง ยอมเอง เสรจเรยบรอยแลวน�าไปถวายพระศาสดา

๕ก บ พ ร ะ น า ง ม ห า ป ช า บ ด

60

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“ขาแตพระผมพระภาค หมอมฉนท�าจวรผนนดวยมอของ 

ตนเองโดยตลอดตงแตเรมตน ขอพระผมพระภาคทรงรบเพอ 

อนเคราะหหมอมฉนดวยเถด”

“อยาเลย อยาถวายตถาคตเลย ขอพระนางไดน�าไปถวาย 

พระภกษสงฆรปอนเถด ตถาคตมจวรใชอยแลว” พระศาสดาทรง 

ปฏเสธอยางออนโยน

พระนางออนวอนถง ๓ ครง แตพระศาสดากหาทรงรบไม 

คงยนยนอยางเดม พระนางถงแกโทมนสเปนอยางยง ไมอาจทรง 

กลนอสสชลไวได ทรงนอยพระทยทอตสาหตงพระทยท�าเองโดย 

ตลอด ยงระลกถงความหลงครงอดตทเคยโอบอมเลยงดพระพทธ 

องคมาตงแตเยาววยดวยแลว ยงนอยพระทยหนกขน พระนางทรง 

กนแสง น�าจวรผนนนไปสส�านกพระสารบตร เลาเรองใหทานทราบ 

และกลาววา

“ขอพระคณเจาไดโปรดรบจวรผนนไวดวยเถด เพออนเคราะห 

ขาพเจา”

พระสารบตรทราบเรองแลวกหารบไม แนะน�าใหน�าไปถวาย 

พระภกษรปอน และปรากฏวาไมมใครรบจวรผนนนเลย พระนาง 

ยงเสยพระทยเปนพนทว

ในทสดพระพทธองครบสงใหประชมสงฆแลวใหพระนาง 

ถวายแกภกษบวชใหมรปหนง แลวทรงปลอบใหพระนางคลายจาก 

ความเศราโศกและใหราเรงบนเทงดวยบญกรยาอนยงใหญนนวา

“ดกอนโคตม ผาททานถวายแลวน ไดชอวาถวายสงฆ ซงม 

พระพทธเจาเปนประมข ผลานสงสมมากกวาการถวายเปนสวนบคคล 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

61

62

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

แกภกษรปใดรปหนง หรอมากกวาการถวายแกพระพทธเจาเอง 

โคตมเอย การทตถาคตไมรบจวรของทานนน มใชเพราะใจไมไสระก�า 

อะไร แตเพราะมงประโยชนอนสงสดทจะพงมแกทานเอง ปาฏบคคลก 

ทานใดๆ จะมผลเทาสงฆทานหาไดไม”

“อานนทเอย” พระพทธองคทรงผนพระพกตรมาตรสแก 

พระอานนท “ขอทเธอออนวอนเราเพอรบจวรของพระนางโคตม  

โดยอางวาพระนางมอปการะมากแกเรา เคยเลยงด เคยใหน�านม 

และถอวาเปนผมอปการะมากนน เรากเหนอย แตเพราะเหนอยางนน 

นนเอง เราจงตองการใหพระนางไดรบประโยชนอนไพศาล โดย 

การน�าจวรถวายแกสงฆ ซงมพระพทธเจาเปนประมข อานนทเอย 

การทบคคลไดอาศยผใดแลว ถงพระพทธเจา พระธรรมและพระ

สงฆ ไดงดเวนจากการฆาสตว ลกทรพย เปนตน การทจะตอบแทน 

ผนน มใชเปนสงทท�าไดโดยงายเลย การท�าตอบแทนดวยการถวาย 

ขาวน�าและเครองใชตางๆ และการเคารพกราบไหว เปนตน ยงเปน 

สงเลกนอย คอไมสามารถตอบแทนคณความดของทานผนนได 

ดวยเหตเพยงเทาน

อานนท ปาฏบคคลกทานมอย ๑๔ ชนด คอ

๑. ของทถวายแกพระอรหนตสมมาสมพทธเจา

๒. ของทถวายแกพระปจเจกพทธเจา

๓. ของทถวายแกพระอรหนตสาวก

๔. ของทถวายแกผปฏบต เพอบรรลอรหตตผล

๕. ของทถวายแกพระอนาคาม

๖. ของทถวายแกผปฏบต เพอบรรลอนาคามผล

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

63

๗. ของทถวายแกพระสกทาคาม

๘. ของทถวายแกผปฏบตด เพอบรรลสกทาคามผล

๙. ของทถวายแกพระโสดาบน

๑๐. ของทถวายแกผปฏบต เพอบรรลโสดาปตตผล

๑๑. ของทใหแกคนภายนอกพทธศาสนา 

ซงปราศจากกามราคะ

๑๒. ของทใหแกปถชนผมศล

๑๓. ของทใหแกปถชนผทศล

๑๔. ของทใหแกสตวดรจฉาน

อานนท ของทใหแกสตวดรจฉานยงมผลมากผลไพศาล 

อานนท คราวหนงเราเคยกลาวแกปรพพาชกผหนงวา บคคลเทน�า 

ลางภาชนะลงในดนดวยตงใจวา ขอใหสตวในดนไดอาศยอาหาร 

ทตดน�าลางภาชนะนไดดมกนเถด แมเพยงเทานเรายงกลาววาผ 

กระท�าไดประสบบญแลวเปนอนมาก เพราะฉะนน จะกลาวไปไย 

ในทานทบคคลใหแลวแกปถชนผมศลหรอผทศล จนถงแกพระ 

อรหนตสมมาสมพทธเจา จะไมมผลมากเลา แตทงหมดนเปน 

ปาฏบคคลกทาน คอทานทใหเจาะจงบคคล เรากลาววาปาฏบคคลก 

ทานใดๆ จะมผลเทาสงฆทานมไดเลย

อานนทเอย ตอไปเบองหนาจกมแตโคตรภสงฆ คอสงฆผ 

ทศลมธรรมทราม สกแตวามกาสาวพสตรพนคอ การใหทานแก 

ภกษผทศลเหนปานนน แตสงฆทานกยงเปนทานทมผลมาก ม 

อานสงสไพศาลประมาณมได”

แลวทรงหนไปตรสแกพระนางผมจวรอนจกถวายวา

64

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“ดกอนโคตม เพราะฉะนน การททานไดถวายจวรแกสงฆซง 

มพระพทธเจาเปนประมขในครงน จงจดเปนโชคลาภอนประเสรฐ 

ยงแลว”

พระนางมหาปชาบดโคตมทรงเลอมใสศรทธา ปรารถนา 

จะบวชในส�านกของพระผมพระภาค เคยทลออนวอนขออนญาต 

บวชเปนภกษณตงแตพระผมพระภาคประทบอย ณ นโครธาราม  

กรงกบลพสด แตพระพทธองคไมทรงอนญาต ทรงออนวอนครงแลว 

ครงเลา พระพทธองคกหาทรงอนญาตไม จนกระทงพระผมพระภาค 

เสดจออกจากนครกบลพสดไปประทบ ณ กรงเวสาล ประทบอย 

ทกฏาคารศาลา ปามหาวน

พระนางโคตมพรอมดวยสตรศากยวงศหลายพระองค ทรง 

ตดสนพระทยอยางเดดเดยวทจะบวชเปนภกษณ จงพรอมกนปลง 

พระเกศา นงผาหมกาสายะ เสดจจากกรงกบลพสดดวยพระบาท 

เปลาไปส นครเวสาลทประทบของพระศาสดา ทลขอบรรพชา 

อปสมบท แตพระพทธองคกไมทรงอนญาตตามเคย พระนางเสย 

พระทยและขมขนยงนก มาประทบยนรองไหอยทประตปามหาวน

พระอานนทมาพบพระนางเขา ทราบเรองโดยตลอดแลว 

มใจกรณา ปรารถนาจะชวยเหลอ จงเขาเฝาพระผมพระภาคทล 

ออนวอนเพอประทานอปสมบทแกพระนางโคตม

“พระองคผเจรญ” ตอนหนงพระอานนททล “พระนางโคตม 

พระนานางของพระองค บดนปลงพระเกศาแลวนงหมผากาสายะ  

มพระวรกายขะมกขะมอม เพราะเสดจโดยพระบาทมาจากนคร 

กบลพสด พระวรกายแปดเปอนไปดวยธล แตกหาค�านงถงความ 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

65

ล�าบากเรองนไม มงพระทยแตในเรองบรรพชาอปสมบท พระนาง 

เปนผมอปการะมากตอพระองค เปนผประทานขรธาราแทนพระมารดา  

ขอพระองคไดทรงอนเคราะหพระนางเถด ขอใหพระนางไดอปสมบท 

เปนภกษณตามพระประสงคเถด”

พระผมพระภาคประทบนงอยครหนง แลวตรสวา “อานนท 

เรองทพระนางมอปการะมากตอเรานน เราส�านกอย แตเธอตอง 

ไมลมวา เราเปนธรรมราชา ตองรบผดชอบในสงฆมณฑล จะเอา 

เรองสวนตวมาปะปนกบเรองความเสอมความเจรญของสวนรวม 

กตองตรองใหดกอน อานนท ถาเปรยบสงฆมณฑลของเราเปน 

นาขาว การทยอมใหสตรมาบวชในธรรมวนยนกเหมอนปลอย 

ตวเพลยตวแมลงลงในนาขาวนน รงแตจะท�าความพนาศวอดวาย 

ใหแกนาขาวอยางไมตองสงสย อานนท เราเคยพดเสมอมใชหรอ วา 

สตรทบรษเอาใจเขาไปของนน เปนมลทนอยางยงของพรหมจรรย 

อานนทเอย ถาศาสนาของเราจะพงอยได ๑,๐๐๐ ป แตหากมสตร 

มาบวชดวยจะอยได ๕๐๐ ป เทานน หรอสมมตวาศาสนาของเรา 

จะพงด�ารงอยได ๕๐๐ ป เมอมสตรมาบวชในธรรมวนยดวยกจะ 

ทอนลงเหลอเพยงครงเดยว คอ ๒๕๐ ป อยาเลย อานนทเธออยา 

พอใจขวนขวายใหมภกษณขนในศาสนาเลย จะเปนเรองล�าบาก 

ในภายหลง”

พระอานนท ผอนเมตตากรณาเตอนอยเสมอ กระท�าความ 

พยายามตอไป ไดทลพระผมพระภาควา

“พระองคผเจรญ ถาสตรไดบวชในธรรมวนยของพระองค 

นางจะสามารถหรอไม ทจะบรรลคณวเศษมโสดาปตตผล เปนตน”

66

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“อาจทเดยว อานนท นางสามารถจะท�าใหแจงซงคณวเศษ  

มโสดาปตตผล เปนตน”

“ขาแตพระผ มพระภาค ถาอยางนน ขอพระองคโปรด 

ประทานอนญาตใหพระนางโคตมบวชเถด พระเจาขา”

พระพทธองคประทบนงอยครหนง แลวตรสวา “อานนท 

ถาพระนางโคตมสามารถรบครธรรม ๘ ประการได กเปนอนวา 

พระนางไดบรรพชาอปสมบทสมปรารถนา ครธรรม ๘ ประการ 

นนมดงน

๑. ภกษณแมบวชแลวตง ๑๐๐ ป กตองท�าการอภวาท การ

ลกขนตอนรบ อญชลกรรมและสามจกรรมแกภกษแมผบวชแลว

ในวนนน

๒. ภกษณตองไมจ�าพรรษาในอาวาสทไมมภกษ

๓. ภกษณตองถามวนอโบสถ และเขาไปรบโอวาทจากภกษ

ทกกงเดอน

๔. ภกษณจ�าพรรษาแลวตองปวารณา คอเปดโอกาสใหตกเตอน

สงสอนจากส�านกทงสอง คอทงจากภกษณสงฆและจากภกษสงฆ

๕. ภกษณตองอาบตหนก เชน สงฆาทเสสแลว ตองประพฤต

มานตตลอด ๑๕ วนในสงฆทง ๒ ฝาย คอทงในภกษสงฆและ

ภกษณสงฆ

๖. นางสกขมานาคอสตรทเตรยมจะบวชเปนภกษณ จะตอง

ประพฤตปฏบตศล ๖ ขอ คอตงแตขอ ๑ ถง ขอ ๖ ใหครบบรบรณ

ตลอดเวลา ๒ ปขาดไมได ถาขาดลงจะตองตงตนใหม เมอท�าได

ครบแลวตองอปสมบทในสงฆ ๒ ฝาย

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

67

๗. ภกษณตองไมดาวาเปรยบเปรยหรอบรภาษภกษ ไมวา

กรณใดๆ 

๘. ตงแตบดนเปนตนไป หามภกษณวากลาวสงสอนภกษ ให

ภกษวากลาวสงสอนภกษณไดฝายเดยว

ดกอนอานนท  นแลครธรรมทง ๘ ประการ ซงภกษณจะ 

ตองสกการะเคารพนบถอ บชาตลอดชวต จะลวงละเมดมได”

พระอานนทจ�าครธรรม ๘ ประการไดแลว ทลลาพระผมพระ 

ภาคไปเฝาพระนางโคตม บอกเลาถงเงอนไข ๘ ประการตามพทธ 

ด�ารส แลวกลาววา

“โคตม ทานพอจะรบครธรรม ๘ ประการนไดอยหรอ ถา 

ทานรบได อนนแหละเปนบรรพชาอปสมบทของทาน พระผมพระ 

ภาคตรสมาอยางน”

พระนางโคตมปลมพระทยยงนก พระนางเปนเหมอนสภาพ 

สตรซงอาบน�าช�าระกายอยางดแลว นงหมดวยผาใหมมราคาแพง 

ประพรมน�าหอมเรยบรอยแลว มพวงมาลยซงท�าดวยดอกไมหอม 

ลงสวมศรษะ สตรนนหรอจะไมพอใจ ฉนใดกฉนนน พระนางทรง 

รบครธรรม ๘ ประการทนท และปฏญาณวาจะประพฤตปฏบตให 

บรสทธบรบรณตลอดชวต

ท�าไมพระพทธองคจงไมทรงประสงคใหสตรไดบวชเปน 

ภกษณ? เหตผลแจมแจงอยแลวในพระด�ารสของพระองค นาจะ 

ทรงเกรงความยงเหยงอนจะพงเกดขนในภายหลง ในครธรรม ๘ ก 

มอยขอหนงซงบญญตวาภกษณจะตองอยอาวาสเดยวกบพระสงฆ 

แยกส�านกไปตงเปนอสระอยตางหากไมได แตคงจะใหแบงเขตกน 

68

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

มใชอย ปะปนกน เรองททรงหามมใหภกษณแยกไปตงส�านก 

ตางหากกน เปนเรองทเขาใจไดงาย คอภกษณคมครองรกษาตวเอง 

ไมได พวกอนธพาลอาจจะบมบามเขาไปกอกวนใหไดรบความ 

เดอดรอน

คราวนมาถงปญหาอกขอหนงวา ทแรกดเหมอนจะเปน 

ความประสงคของพระพทธองคจรงๆ ทจะไมยอมใหภกษณมขน 

ในศาสนา แตมายอมจ�านนตอเหตผลของพระอานนทหรออยางไร  

จงยอมใหภายหลง

เรองนกลาวแกกนวา พระพทธองคจะยอมจ�านนตอเหตผล 

ของพระอานนทกหามได แตพระองคตองการใหเปนเรองยาก คอ 

ใหบวชไดโดยยาก เพอภกษณจะไดถนอมสงทตนไดมาโดยยากนน 

และตองการพสจนความแนวแนเดดเดยวของพระนางโคตมดวยวา 

จะจรงแคไหน

อยางไรกตาม เรองนพระพทธองคนาจะไมประสงคใหภกษณ 

มขนในศาสนาจรงๆ แตทยอมนนอยางขดไมได และจะเหนวา 

เมอยอมโดยขดไมไดแลว พระองคกทรงวางระเบยบไวอยางถยบ 

เพอบบคนใหภกษณหมดไปโดยเรว สกขาบททมาในพระปาฏโมกข 

ของพระสงฆมเพยง ๑๕๐ ขอ หรอทรกนวา พระสงฆมศล ๒๒๗ 

ขอ แตภกษณมถง ๓๑๑ ขออาบตเบาๆ ของพระ แตเมอภกษณ 

ท�าเขากลายเปนเรองหนก แปลวาพระพทธองคประสงคใหภกษณ 

หมดไปโดยเรว และความประสงคของพระองคกสมฤทธผล ปรากฏ 

วาในสมยทพระองคนพพานนน มไดมเรองกลาวถงภกษณเลย 

สนนษฐานกนวาภกษณอาจจะหมดแลวกได มาโผลขนอยางไรใน 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

69

สมยพระเจาอโศกอกไมทราบ ขอทนาคดอกอยางหนงกคอปวตตน 

(หมายถงอปชฌายะผใหภกษณบวช) รปหนงบวชภกษณได ๑ รป 

ตอ ๑ ป และตองเวนไป ๑ ปจงจะบวชไดอกรปหนง แบบนหมดแน 

บางทานใหเหตผลเกยวกบเรองนวา การทพระพทธเจาไมประสงค 

ใหมภกษณนน เพราะตองการใหสตรเปนกองเสบยง การบวช 

เหมอนการออกรบ กองทพถาไมมเสบยงกไปไมไหว ใหผหญงอย 

เปนกองเสบยงบ�ารงศาสนจกร ซงมพระเปนทหาร และพระพทธ 

องคนนเปนพระธรรมราชา

อกอยางหนงทไมทรงยอมใหบวช  กเพราะมพระกรณาตอ 

สตร ตองล�าบาก การบวชเปนเรองยากเปนเรองผจญภยนานาประการ 

ผบวชอยไดตองเปนคนเขมแขง มใชคนออนแอ สตรเปนเพศออนแอ 

พระพทธองคไมตองการใหล�าบาก

เรองทมสกขาบทบญญตมาก ส�าหรบภกษณนน บางทานให 

เหตผลวาเพราะภกษณเปนลกหญงของพระพทธเจา ธรรมดาลก 

หญงพอตองเปนหวงมากกวาลกชาย และมขอหามมากกวา จะ 

ปลอยเหมอนลกชายไมได ทงนกดวยความหวงด หวงความสข 

ความเจรญนนเอง

70

นอกจากมเมตตากรณา หวนใจในความทกขยากของผอนแลว 

พระอานนทยงเปนผสภาพออนโยนอยางยงอกดวย ความสภาพ 

ออนโยนและลกษณะอนนารก มรปงาม ผวพรรณดนเองไดเคย 

คลองเอาดวงใจนอยๆ ของสตรผหนงใหหลงใหลใฝฝน โดยททาน 

มไดเจตนาเลย เรองเปนดงน

คราวหนง ทานเดนทางจากทไกลมาสวดเชตวน อากาศซง 

รอนอบอาวในเวลาเทยงวน ท�าใหทานมเหงอโทรมกาย และรสก 

กระหายน�า พอดเดนมาใกลบอน�าแหงหนง เหนนางทาสก�าลงตก 

น�า ทานจงกลาวขนวา

๖ค ว า ม ร ก - ค ว า ม ร า ย

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

71

“นองหญง อาตมาเดนทางมาจากทไกล รสกกระหายน�า 

ถาไมเปนการรบกวน อาตมาขอบณฑบาตน�าจากทาน ดมพอแก 

กระหายดวยเถด”

นางทาสไดยนเสยงอนสภาพออนโยนจงเงยหนาขนด นาง 

ตะลงอยครหนงแลวถอยออกหางทาน ๒-๓ กาว พลางกลาววา

“พระคณเจา ขาพเจาถวายน�าแกทานมไดดอก ทานไมควร 

ดมน�าจากมออนต�าชาของขาพเจา ทานเปนวรรณะกษตรย ขาพเจา 

เปนเพยงนางทาส”

“อยาคดอยางนนเลย นองหญง อาตมาไมมวรรณะแลว 

อาตมาเปนสมณศากยบตร อาตมามไดเปนกษตรย พราหมณ 

ไวศยะ ศทรหรอจณฑาลอยางใดอยางหนงเลย อาตมาเปนมนษย 

เหมอนนองหญงนแหละ”

“ขาพเจาเกรงแตจะเปนมลทนแกพระคณเจา และเปนบาป 

แกขาพเจาทถวายน�า การททานจะรบของจากมอคนตางวรรณะ 

และโดยเฉพาะวรรณะทต�าอยางขาพเจาดวยแลว ขาพเจาไมสบาย 

ใจเลย ความจรงขาพเจามไดหวงน�าดอก” นางยงคงยนกรานอย 

อยางเดม ขณะพดมเสยงสนนอยๆ

“นองหญง มลทนและบาปจะมแกผ มเมตตากรณาไมได 

มลทนยอมมแกผประกอบกรรมชว บาปยอมมแกผไมสจรต การท 

อาตมาขอน�า และนองหญงจะใหน�านนเปนธรรม ธรรมยอม 

ปลดเปลองบาปและมลทน เหมอนน�าสะอาดช�าระสงสกปรกฉะนน 

นองหญง บญญตของพราหมณเรองบาปและมลทนอนเกยวกบ 

วรรณะนน เปนบญญตทไมยตธรรม เปนการแบงแยกมนษยให 

72

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

เหนหางจากมนษย เปนการเหยยดหยามมนษยดวยกน เรองน 

อาตมาไมมแลว อาตมาเปนสมณศากยบตร สาวกของพระพทธเจา  

เปนผไมมวรรณะ เพราะฉะนน ถานองหญงตองการจะใหน�า กจง 

เทลงในบาตรนเถด”

นางรสกจบใจในค�าพดของพระอานนท ครงนเปนครงแรกใน 

ชวตของนางทไดยนค�าระรนห จากชนซงสมมตเรยกกนวา “ชนสง” 

มออนเรยวงามสนนอยๆ ของนางคอยๆ ประจงเทน�าในหมอลงใน 

บาตรของทานอานนท ในขณะนนนางนงคกเขา พระอานนทยนโนม 

ตวลงรบน�าจากนางแลวดมดวยความกระหาย นางชอนสายตาขน 

มองดพระอานนทซงก�าลงดมน�า ดวยความรสกปตซาบซาน แลว 

ยมอยางเอยงอาย

“ขอใหมความสขเถด นองหญง” เสยงอนไพเราะจากพระ 

อานนท หนาของทานยงแจมใสขนเมอไดดมน�าระงบความกระหาย 

แลว

“พระคณเจาดมอกหนอยเถด” นางพดพลางเอยงหมอน�าในทา 

จะถวาย

“พอแลวนองหญง ขอใหมความสขเถด”

“พระคณเจา ท�าอยางไรขาพเจาจงจะทราบนามพระคณเจา 

พอเปนมงคลแกโสต และความรสกของขาพเจาบาง” นางพดแลว 

กมหนาดวยความขวยอาย

“นองหญง ไมเปนไรดอก นองหญงเคยไดยนชอพระอานนท 

อนชาของพระพทธเจาหรอไม?”

“เคยไดยน พระคณเจา?”

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

73

“เคยเหนทานไหม?”

“ไมเคย พระคณเจา เพราะขาพเจาท�างานอยเฉพาะในบาน 

และมาตกน�าทน ไมมโอกาสไปทใดเลย”

“เวลาน นองหญงก�าลงสนทนากบพระอานนทอยแลว”

นางมอาการตะลงอยครหนง แลวแววแหงปตคอยๆ ฉายออก 

มาทางดวงหนาและแววตา

“พระคณเจา” นางพดดวยเสยงสนนอยๆ “เปนมงคลแกโสต 

และดวงตาของขาพเจายงนกทไดฟงเสยงของทาน และไดเหนทานผ 

มศล ผมเกยรตศพทระบอไปไกล ขาพเจาเพงไดเหนและไดสนทนา 

กบทานโดยมรมากอน นบเปนบญอนประเสรฐของขาพเจายงแลว”

และแลวพระอานนทกลานางทาส เดนมงหนาสวดเชตวนอน 

เปนทประทบของพระศาสดา เมอทานเดนมาไดหนอยหนง ไดยน 

เสยงเหมอนมคนเดนตามมาขางหลง ทานเหลยวด ปรากฏวาเปน 

นางทาสทถวายน�านนเองเดนตามมา ทานเขาใจวาบานของนาง 

คงจะอยทางเดยวกบททานเดนมา จงมไดสงสยอะไรและเดนมา 

เรอยๆ จนจวนจะถงซมประต ไมมทางแยกไปทอนอกแลวนอกจาก 

ทางเขาสวด ทานเหลยวมาเหนนางทาสเดนตามอยางกระชนชด 

นยนตากจองมองดทานตลอดเวลา ทานหยดอยครหนง พอนาง 

เขามาใกล ทานจงกลาววา

“นองหญง เธอจะไปไหน?”

“จะเขาไปในวดเชตวนนแหละเจาคะ” นางตอบ

“เธอจะเขาไปท�าไม?”

“ไปหาพระคณเจา สนทนากบพระคณเจา”

74

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“อยาเลยนองหญง เธอไมควรจะเขาไป ทนเปนทอาศยอย 

ของพระสงฆ เธอไมมธระอะไร อยาเขาไปเลย เธอกลบบานเสย 

เถด”

“ขาพเจาไมกลบ ขาพเจารกทาน ขาพเจาไมเคยพบใครดเทา 

พระคณเจาเลย”

“นองหญง พระศาสดาตรสวา ปรกตของคนเราอาจจะรได 

ดวยการอยรวมกน และตองอยรวมกนนานๆ ตองมโยนโสมนสการ 

และตองมปญญา จงจะรวาคนนนคนนมปรกตอยางไร คอดหรอ 

ไมด นนองหญงพบเราเพยงครเดยว จะตดสนไดอยางไรวาอาตมา 

เปนคนด อาตมาอาจจะเอาชอทานอานนทมาหลอกเธอกได อยา 

เขามาเลย กลบเสยเถด”

“พระคณเจาเปนใครกชางเถด” นางคงพร�าตอไป มอหนง 

ถอหมอน�า ซงบดนนางไดเทน�าออกหมดแลว “ขาพเจารกทาน ซง 

ขาพเจาสนทนาอยดวยเวลาน”

“นองหญง ความรกเปนเรองราย มใชเปนเรองด พระศาสดา 

ตรส วาความรกเปนเหตใหเกดทกขโศกและทรมานใจ เธอชอบ 

ความทกขหรอ?”

“ขาพเจาไมชอบความทกขเลยพระคณเจา และความทกขนน 

ใครๆ กไมชอบ แตขาพเจามความรก โดยเฉพาะรกพระคณเจา”

“จะเปนไปไดอยางไร นองหญง! ในเมอท�าเหตกตองไดรบผล 

การทจะใหมรก แลวมใหทกขตดตามมานนเปนสงทเปนไปไมได 

เปนไปไมไดเลย”

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

75

“แตขาพเจามความสขเมอไดเหนพระคณเจา ไดสนทนากบ 

พระคณเจา ผเปนทรกอยางยงของขาพเจา รกอยางสดหวใจเลย 

ทเดยว”

“ถาไมไดเหนอาตมา ไมไดสนทนากบอาตมา นองหญงจะม 

ความทกขไหม?”

“แนนอนทเดยว ขาพเจาจะตองมความทกขอยางมาก”

“นนแปลวาความรกเปนเหตใหเกดทกขแลวใชไหม?”

“ไมใชพระคณเจา นนเปนเพราะการพลดพรากจากสงอน 

เปนทรกตางหากเลา มใชเพราะความรก”

“ถาไมมรก การพลดพรากจากสงอนเปนทรกจะมไดหรอไม”

“มไมไดเลย พระคณเจา”

“นแปลวานองหญงยอมรบแลวใชไหมวาความรกเปนสาเหต 

ชนทหนงทจะใหเกดทกข” พระอานนทพดจบแลวยมนอยๆ ดวยรสก 

มชย แตใครเลาจะเอาชนะความปรารถนาของหญงไดงายๆ ลงจะ 

เอาอะไรกจะเอาใหได เพราะธรรมชาตของเธอมกจะใชอารมณ 

มากกวาเหตผล ถาผหญงคนใดใชเหตผลในการตดสนปญหาชวต 

หรอในการด�าเนนชวต หญงคนนนจะเปนสตรทดทสดและนารก 

ทสด เหตผลทกลาวนมใชมากมายอะไรเลย เพยงไมถงกงเทานน 

ดวยเหตน แมนางจะมองเหนเหตผลของพระอานนทวาคมคายอย 

แตนางกหายอมไม นางกลาวตอไปวา

“พระคณเจา ความรกทเปนเหตใหเกดทกข ดงทพระคณเจา 

กลาวมานนเหนจะเปนความรกของคนทรกไมเปนเสยละกระมง 

คนทรกเปน ยอมรกไดโดยมใหเปนทกข”

76

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“นองหญงเคยรกหรอ หมายถงเคยรกใครคนใดคนหนงมา 

บางหรอไมในชวตทผานมา”

“ไมเคยมากอนเลย ครงนเปนครงแรก และคงจะเปนครง 

สดทายอกดวย”

“เมอไมเคยมาเลย ท�าไมเธอจงจะรกใหเปนโดยมตองเปน 

ทกขเลา นองหญง คนทจบไฟนนจะจบเปนหรอจบไมเปน จะรหรอ 

ไมร ถาลงไดจบไฟดวยมอแลว ยอมรอนเหมอนกน ใชไหม?”

“ใช พระคณเจา”

“ความรกกเหมอนการจบไฟนนแหละ ทางทจะไมใหมอพอง 

เพราะไฟเผามอยทางเดยว คออยาจบไฟ อยาเลนกบไฟ ทางทจะ 

ปลอดภยจากรกกฉนนน มอยทางเดยว คออยารก”

“พระคณเจาจะวาอยางไรกตามเถด แตขาพเจาหกรกจาก 

พระคณเจามไดเสยแลว แมพระคณเจาจะไมปรานขาพเจาเยยง 

คนรก กขอใหพระคณเจารบขาพเจาในฐานะทาสผซอสตย ขาพเจา 

จกปฏบตพระคณเจา บ�ารงพระคณเจาเพอความสขของทานและ 

ของขาพเจาดวย”

“นองหญง ประโยชนอะไรทเธอจะมารกคนอยางอาตมา 

อาตมารกพระศาสดาและพรหมจรรยหมดหวใจเสยแลว ไมมหวใจ 

ไวรกอะไรไดอก แมเธอจะขอสมครอยในฐานะเปนทาสกไมได  

พระศาสดาทรงหามมใหภกษในพระศาสนามทาสไวใช ยงเธอเปน 

ทาสหญงดวยแลวยงเปนการผดมากขน แมจะเปนศษยคอยปฏบต 

กไมควร จะเปนทต�าหนของวญญชนเปนทางแหงความเสอมเสย 

อาตมาเหนใจนองหญง แตจะรบไวในฐานะใดฐานะหนงไมไดทงนน  

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

77

กลบเสยเถดนองหญง พระศาสดาหรอภกษสามเณรเหนเขา 

จะต�าหนอาตมาได นกจวนจะถงพระคนธกฎแลว อยาเขามานะ” 

พระอานนทยกมอขนหามในขณะทนางทาสจะกาวตามทานเขาไป

พระผมพระภาคทรงสดบเสยงเถยงกนระหวางพระอานนท 

กบสตร จงตรสถามมาจากภายในพระคนธกฎวา

“อะไรกน อานนท”

“ผหญง พระเจาขา เขาตามขาพระองคเขามายงวหาร”

“ใหเขาเขามาเถอะ พามาน มาหาตถาคต” พระศาสดาตรส

พระอานนทพานางทาสเขาเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว 

นงอย ณ ทควรสวนขางหนง พระผมพระภาคมพระวาจาวา “อานนท 

เรองราวเปนมาอยางไร ท�าไมเขาจงตามเธอมาถงน?” เมอพระอานนท 

ทลใหทรงทราบแลว จงตรสวา

“ภคน เธอรกใครพอใจในอานนทหรอ?”

“พระเจาขา” นางทาสยกมอแคอกรบตามเปนจรง

“เธอรกอะไรอานนท?”

“ขาพระพทธเจารกนยนตาพระอานนท พระเจาขา”

“นยนตานนประกอบดวยเสนประสาทและเนอออน ตอง 

หมนเชดสงสกปรกในดวงตาอยเปนนตย มขตาไหลออกมาจาก 

นยนตาอยเสมอ ครนแกลงกจกฝาฟางขนมวไมแจมใส อยางนเธอ 

ยงรกนยนตาของอานนทอยหรอ?”

“ถาอยางนน ขาพระองครกหของพระอานนท พระเจาขา”

“ภคน หนนประกอบดวยเสนเอนและเนอ ภายในชองหมของ 

โสโครกเปนอนมาก มกลนเหมน ตองแคะไคอยเสมอ ครนชราลงก 

78

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

หนวก จะฟงเสยงอะไรกไมถนด หรออาจไมไดยนเลย ดงนแลว เธอ 

ยงจะรกอยหรอ?”

นางเอยงอายเลกนอย แลวตอบเลยงตอไปวา “ถาอยางนน 

ขาพระองครกจมกอนโดงงามของพระอานนท พระเจาขา”

“ภคน จมกนนประกอบขนดวยกระดกออนทมโพรง ภายใน 

มน�ามกและเสนขนกบของโสโครก มกลนเหมนเปนกอนๆ อยางน 

เธอยงจะรกอยอกหรอ?”

ไมวานางจะตอบเลยงไปอยางไรพระพทธองคกทรงชแจงให 

พจารณาเหนความเปนจรงของรางกายอนสกปรกเปอยเนาน ในท 

สดนางกนงกมหนานง พระพทธองคตรสวา

“ภคน อนรางกายนสะสมไวแตของสกปรกโสโครก มสง 

ปฏกลไหลออกมาจากทวารทง ๙ มชองห ชองจมก เปนตน เปนท 

อาศยแหงสตวเลกสตวนอย เปนปาชาแหงซากสตวนานาชนด เปน 

รงแหงโรค เปนทเกบมตร (ปสสาวะ) และกรส (อจจาระ) อปมา 

เหมอนถงหนงซงบรรจเอาสงโสโครกตางๆ เขาไว และซมออกมา 

เสมอๆ เจาของกายจงตองช�าระลางขดถวนละหลายๆ ครง เมอเวน 

จากการช�าระลางแมเพยงวนเดยวหรอสองวน กลนเหมนกปรากฏ 

เปนทรงเกยจ เปนของนาขยะแขยง

“ภคน รางกายนเปนเหมอนเรอนซงสรางดวยโครงกระดก 

มหนงและเลอดเปนเครองฉาบทา ทมองเหนเปลงปลงผดผาดนน 

เปนเพยงผวหนงเทานน เหมอนมองเหนความงามแหงหบศพอน 

วจตรตระการตา ผไมรกตดในหบศพนน แตผรเมอทราบวาเปน 

หบศพ แมภายนอกจะวจตรตระการตาเพยงไร กหาพอใจยนดไม 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

79

เพราะทราบชดวาภายในแหงหบอนสวยงามนน มสงปฏกลพง 

รงเกยจ”

แมพระศาสดาตรสอยอยางน ความรกของเธอทมตอพระ 

อานนทกหาลดลงไม บางคราวแสงสวางฉายวบเขามาสหทยของนาง 

ท�าใหนางมองเหนความเปนจรงตามพระศาสดาตรสกตาม แตมน 

มนอยเกนไปไมสามารถจะขมความเสนหาทเธอมตอพระอานนท 

เสยได เหมอนน�านอยไมพอทจะดบไฟโดยสนเชง ไฟคอราคะใน 

จตใจของนางกฉนนน คกรนอยตลอดเวลา นางคดวาท�าไฉนหนอ 

จกสามารถอยใกลพระอานนทได เมอไมทราบจะท�าประการใด จง 

ทลลาพระศาสดาและพระอานนทกลบบาน กอนกลบ นางไมลม 

ทจะช�าเลองมองพระอานนทดวยความเสนหา

เนองจากมาเสยเวลาในวดเชตวนเสยนาน นางจงกลบไปถง 

บานเอาจวนค�า นางร สกตะครนตะครอทงกายและใจ เกรงวา 

ระหวางทนางหายไปนานนน นายอาจจะเรยกใช เมอไมพบ นางคง 

ถกลงโทษอยางหนกอยางทเคยถกมาแลว อนจจา ชวตของคนทาส 

ชางไมมอสระและความสขเสยเลย

เปนการบงเอญอยางยง ปรากฏวาตลอดเวลาทนางหายไป 

นนนายมไดเรยกใชเลย ผดจากวนกอนๆ นเปนอยางอนไปไมได 

นอกจากพทธานภาพ โอ พทธานภาพ ชางนาอศจรรยอะไรเชนนน

คนนนนางนอนกระวนกระวายอยตลอดคน จะขมตาใหหลบ 

สกเทาใดกหาส�าเรจไม พอเคลมๆ นางตองผวาตนขนดวยภาพ 

แหงพระอานนทปรากฏทางประสาททหก หรอมโนทวาร นางนอน 

ภาวนาชอของพระอานนทเหมอนนามเทพเจาผศกดสทธ พระพทธ 

80

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

คณกคอยไหลวนเวยนเขามาสความส�านกอนลกซง นางคดวา 

ภายใตพทธฉายานาจะมความสงบเยนและบรสทธนาพงใจเปนแนแท 

แตจะท�าอยางไรหนอ จงจะประสบความสงบเยนเชนนน

เสยงไกโหอยไมนาน ทองฟากเรมสาง ลมเยนตอนรงอรณ 

พดแผวเขามาทางชองหนาตาง นางสลดผาหมออกจากกาย ลกขน 

เพอเตรยมอาหารไวส�าหรบนาย นางภาวนาอยในใจวา เชานขอให 

พระอานนทบณฑบาตผานมาทางนเถด

แสงแดดในเวลาเชาใหความชมชนพอสบาย นางเสรจธระ 

อยางอนแลวออกมายนเหมออยหนาบาน มองไปเบองหนาเหน 

ภกษณรปหนงมบาตรในมอ เดนผานบานของนางไป ทนใดนน 

ความคดกแวบเขามา ท�าใหนางดใจจนเนอเตน ภกษณ โอ ภกษณ 

เราบวชเปนภกษณส จะไดอยในบรเวณวดเชตวนกบภกษณทงหลาย  

และคงมโอกาสไดอย ใกลและพบเหนพระคณเจาอนเปนทรก 

ของเราเปนแนแท

นางลานายไปเฝาพระศาสดา และทลขอบรรพชาอปสมบทใน 

พระพทธศาสนา พระศาสดาทรงเหนอปนสยแหงนางแลว ประทาน 

อนญาตใหอปสมบทอย ณ ส�านกแหงภกษณในวดเชตวนนนเอง

เมอบวชแลวภกษณรปใหมกตงใจศกษาเลาเรยนทองบน 

พระธรรมวนย ตงใจประพฤตปฏบตดวยด ส�ารวมอยในสกขาบท 

ปาฏโมกข มสกขาและอาชพเสมอดวยภกษณทงหลาย เปนทรกใคร 

ชอบพอของภกษณอนๆ ทงนเพราะนางเปนผเสงยมเจยมตนและ 

พอใจในวเวกอกดวย

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

81

ถงกระนนกตาม ทกเวลาบาย เมอนางไดเหนพระอานนท 

ขณะใหโอวาทแกภกษณบรษท ความรญจวนใจกยงเกดขนรบกวน 

นางอยมเวนวาย จะพยายามขมดวยอสภกรรมฐานสกเทาใด กหา 

สงบราบคาบอยางภกษณอนๆ ไม

คราวหนงนางไดฟงโอวาทจากพระศาสดาเรองกเลส ๓ 

ประการ คอ ราคะ โทสะ และโมหะ พระพทธองคตรสวา

“กเลสทง ๓ ประการนยอมเผาบคคลผยอมอยใตอ�านาจ 

ของมนใหรมรอนกระวนกระวาย เหมอนไฟเผาไหมทอนไมและ 

แกลบใหแหงเกรยม ขอแตกตางแหงกเลสทง ๓ ประการน กคอ 

ราคะนนมโทษนอยแตคลายชา โทสะมโทษมากแตคลายเรว โมหะ 

มโทษมากดวย คลายชาดวย บคคลซงออกบวชแลวประพฤตตน 

เปนผไมมเรอน เรยกวาไดชกกายออกหางจากกามราคะ แตถาใจ 

ยงหมกมนพวพนอยในกาม กหาส�าเรจประโยชนแหงการบวชไม คอ 

เขาไมสามารถจะท�าทสดแหงทกขโดยชอบได อปมาเหมอนไมสด 

ชมอยดวยยาง แมจะวางอยบนบก บคคลผตองการไฟกไมอาจ 

น�ามาสใหเกดไฟขนได เพราะฉะนน ภกษ ภกษณผชกกายออกจาก 

กามแลว ควรพยายามชกใจออกจากกามความเพลดเพลนหลงใหล 

เสยดวย”

นางไดฟงพระพทธภาษตนแลว ใหรสกละอายใจตนเองสด 

ประมาณ ทนางเขามาบวชกมไดมงหมายเพอก�าจดทกขใหสญสน 

หรอเพอท�าลายกองตณหาอะไรเลย แตเพอใหมาอยใกลคนอนเปน 

ทรก คดดแลวเหมอนน�าน�ามนมาวางไวใกลเพลง มนมแตจะลกเปน 

ไฟกองมหมาขนสกวนหนง

82

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

เมอปรารภดงน นางยงกระวนกระวายใจมากขน พระอานนท 

หรอกไมเคยทกทายปราศรยเปนสวนตวเลย การทไดเหนคนอน

เปนทรกเปนความสขกจรง แตมนเลกนอยเกนไป เมอน�ามาเทยบ 

กบความทรมานในขณะทตองอยโดดเดยวและวาเหว กาสาวพสตร 

เปนก�าแพงเหลองมหมาทคอยกนมใหความรกเดนถงกน ถงกระนน 

กยงมภกษและภกษณบางทานกระโดดขามก�าแพงน ลวงละเมด 

สกขาบทวนยของพระองคจนได นางคดมาถงเรองนแลวเสยวสนหลง 

วาบ เหมอนถกกอนหมะอนเยอกเยนโดยไมรสกตวมากอน

นางพยายามสะกดใจมใหคดถงพระอานนท พยายามทองบน 

สาธยายพระธรรมวนย แตทกขณะจตทวางลง ดวงใจของนางกจะ 

คร�าครวญร�าพนถงพระอานนทอก นางรสกปวดศรษะและวงเวยน 

เพราะความคดหมกมนสบสน นเองกระมงทพระอานนทพดไวแต 

แรกทพบกนวาความรกเปนความราย

วนหนง นางชวนเพอนภกษณรปหนงไปหาพระอานนท พระ 

อานนทเปนผมอธยาศยงาม จงตอนรบนางดวยเมตตาธรรม นาง 

รสกชมชนขนบาง เหมอนขาวกลาทจวนแหงเกรยมเพราะขาดน�า 

ชมชนขน เพราะฝนผดฤดกาลหลงลงมา แตเมอนางจะลากลบ 

นนเอง พระอานนทพดวา

“นองหญง ตอไปเมอไมมธระอะไรกอยามาอก ถามความ 

สงสยเกยวกบขอธรรมวนยอนใด กใหถามเมออาตมาไปสส�านก 

ภกษณเพอใหโอวาท”

คนนนนางนอนรองไหตลอดคน นอยใจ เสยใจ และเจบใจ 

ตนเอง “พระอานนทหรอกชางใจไมไสระก�าเสยเตมประดา จะเหน 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

83

แกความรกของเราบางกไมมเลย” นางยงคดยงช�าใจและนอยใจ

ภกษณผพกอย ณ ทใกล ไดยนเสยงสะอนในยามดก จงลก 

มาหาดวยความเปนหวง ถามนางวา

“โกกลา มเรองอะไรหรอ?”

“ออ ไมมอะไรดอก สมตรา ขาพเจาฝนรายไป รสกตกใจ 

มากเลยรองไหออกมา ขอบใจมาก ททานเปนหวงขาพเจา” นาง 

ตอบ ฝนสหนาใหชมชนขน

“พระศาสดาสอนวา ใหเจรญเมตตาแลวจะไมฝนราย ทาน 

เจรญเมตตาหรอเปลากอนนอนนะ” ภกษณสมตราถามอยางกนเอง

“ออ เมอเจรญเมตตาแลวจะไมฝนรายอยางนนหรอ?”

“ใช”

“กอนนอนคนน ขาพเจาลมไป ทานกลบไปนอนเถด ขาพเจา 

ขออภยดวยทรองไหดงไปจนทานตน”

เมอภกษณสมตรากลบไปแลว ภกษณโกกลากคดถงชวต 

ของตว ชวตของนางเตมไปดวยความเปนทาส เมอกอนบวชกเปน 

ทาสทางกาย พอปลกจากทาสทางกายมาไดกมาตกเปนทาสทางใจ 

เขาอก แนนอนทเดยวผใดตกอยในความรก ดวงใจของผนนยอม 

เปนทาส ทาสของความรก ทาสรกนนจะไมมใครสามารถชวยปลด 

ปลอยได นอกจากเจาของดวงใจจะปลดปลอยเอง นางหลบไปดวย 

ความออนเพลยเมอจวนจะรงสางอยแลว

84

ในทสดเมอเหนวาจะสะกดไวไมอยแนแลว นางจงตดสนใจลา 

พระศาสดา พระอานนท และเพอนภกษณอนๆ จากวดเชตวน 

เมองสาวตถ มงหนาสโฆสตาราม เมองโกสมพ ดวยคดวา “การอย 

หาง อาจจะเปนยารกษาโรคไดบางกระมง”

นางจากเชตวนดวยความอาลยอาวรณเปนทยง อปมาเหมอน 

มารดาตองจ�าใจจากบตรสดทรกของตวฉนใดกฉนนน นางอยจ�า 

พรรษา ณ โฆสตาราม ซงโฆสตมหาเศรษฐสรางถวายพระพทธองค 

๓ เดอนทอยหางจากพระอานนท ดวงจตของนางผองแผวแจมใสขน 

การทองบนสาธยายและการบ�าเพญสมณธรรมกดขนตามไปดวย 

นางคดวาคราวนคงตดอาลยในพระอานนทไดเปนแนแท

๗ก บ โ ก ก ล า ภ ก ษ ณ

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

85

แตความรกยอมมวงจรของมน จนกวารกนนจะสนสดลง 

ชวตมกจะเปนอยางนเสมอ เมอใครคนหนงพยายามดนรนหาความ 

รก เขามกจะไมสมปรารถนา แตพอเขาท�าทาจะหน ความรกกตาม 

มา ความรกจงมลกษณะคลายเงา เมอบคคลวงตาม มนจะวงหน 

แตเมอเขาวงหน มนจะวงตาม

ดวยกฎอนนกระมง เมอนางหนรกออกจากเชตวนและมา 

สงบอย ณ กรงโกสมพน เมอออกพรรษาแลว ขาวการเสดจสกรง 

โกสมพของพระผมพระภาคกแพรสะพดมา ซงเปนการแนนอนวา 

พระอานนทจะตองตามเสดจมาดวย

ชาวโกสมพทราบขาวนดวยความชนชมโสมนส ภกษสงฆ 

ตางจดแจงปดกวาดเสนาสนะ เตรยมพระคนธกฎทประทบของพระ 

ศาสดา พระเจาอเทนเองซงไมคอยจะสนพระทยในทางธรรมนก ก 

อดทจะทรงปรดาปราโมชมได เพราะถอวาพระศาสดาเสดจไป ณ 

ทใด ยอมน�าความสงบสขและมงคลไปสทนนดวย การสนทนา 

เรองการเสดจมาของพระศาสดา มอยทกหวระแหงแหงกรงโกสมพ 

ศาสดาคณาจารยเจาลทธตางๆ กเตรยมผกปญหาเพอทลถาม บาง 

ทานกเตรยมถามเพอความรความเขาใจจรง และบางทานกตอง 

เตรยมถามเพยงเพอเทยบเคยงความคดเหนเทานน หมภกษสงฆ 

ปตปราโมชเปนอนมาก เพราะการเสดจมาของพระศาสดา ยอม 

หมายถงการไดยนไดฟงมธรภาษตจากพระองคดวย และบางทาน 

อาจจะไดบรรลคณวเศษเบองสงเพราะธรรมเทศนานน

ใครจะทราบบางเลาวา ดวงใจของโกกลาภกษณจะเปน 

ประการใด เมอบายวนหนง เพอนภกษณน�าขาวมาบอกนางวา

86

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“น โกกลา ทานทราบไหมวาพระศาสดาจะเสดจมาถงเรวๆ 

น”

“อยางนนหรอ?” นางมอาการตนเตนเตมท  “เสดจมาองค 

เดยวหรออยางไร?”

“ไมองคเดยวหรอก ใครๆ กรวาเมอพระพทธองคเสดจมาจะ 

ตองมพระเถระผใหญมาดวยหรออาจจะมาสมทบทหลงกได แตทาน 

ทตองตามเสดจแน คอพระอานนทพทธอนชา”

“พระอานนท” นางอทาน พรอมดวยเอามอทาบอก

“ท�าไมหรอ โกกลา ดทานตนเตนมากเหลอเกน?” ภกษณ 

รปนนถามอยางสงสย

“เปลาดอก ขาพเจาดใจทจะไดเฝาพระศาสดา และฟงพระ 

ธรรมเทศนาของพระองค ดใจจนควบคมตวไมได” นางตอบเลยง

“ใครๆ เขากดใจกนทงนนแหละโกกลา คราวนเราคงไดฟง 

ธรรมกถาอนลกซง และไดฟงมธรภาษตของพระมหาเถระ เชนพระ 

สารบตรและพระมหากสสปะ หรอพระอานนท เปนตน” ภกษณ 

รปนนกลาว

วนทรอคอยกมาถง พระศาสดา มพระภกษสงฆอรหนตหม 

ใหญแวดลอม เสดจถงกรงโกสมพ พระราชาธบดอเทนและเสนา 

มหาอ�ามาตย พอคาประชาชน สมณพราหมณาจารย ถวายการ 

ตอนรบอยางมโหฬาร ยงกอนถงซมประตโฆสตารามประมาณกง 

โยชนมประชาชนจ�านวนแสนคอยรบเสดจ มรรคาดารดาษไปดวย 

กลบดอกไมนานาพนธหลากส ทประชาชนน�ามาโปรยปรายเพอ 

เปนพทธบชา

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

87

ในบรเวณอารามกอนเสดจถงพระคนธกฎ มภกษและ 

ภกษณจ�านวนมากรอรบเสดจ ทกทานมแววแหงปตปราโมช ถวาย 

บงคมพระศาสดาดวยความเคารพอนสงสด พระอานนทตามเสดจ 

พระพทธองคดวยกรยาทงดงามมองดนาเลอมใส ทกคนตางชนชม 

พระศาสดาและพระอานนท และผทชนชมในพระอานนทเปนพเศษ 

กเหนจะเปนโกกลาภกษณนนเอง

ทนใดทนางไดเหนพระอานนท ความรกซงสงบตวอยกฟงขน 

มาอก คราวนดเหมอนจะรนแรงยงกวาคราวกอน เพราะเปนเวลา 

๓ เดอนแลวทนางมไดเหนพระอานนท ความรกทท�าทาจะสงบลง 

นน มนเปนเหมอนตณชาตซงถกรดรอน ณ เบองปลาย เมอขนใหม 

ยอมขนไดสวยกวา มากกวาและแผขยายโตกวา ฉะนน

นางรบกลบสหองของตน บดน ใจของนางเรมปนปวนรวนเร 

อกแลว จรงทเดยว ในจกรวาลนไมมไฟอะไรรอนแรงและดบยาก 

เทาไฟรก ความรกเปนความเรยกรองของหวใจ มนษยเราท�าอะไร 

ลงไปเพราะเหตเพยง ๒ อยางเทานน คอเพราะหนาทอยางหนง 

และเพราะความเรยกรองของหวใจอกอยางหนง ประการแรก แม 

จะส�าเรจบางไมส�าเรจบาง มนษยกไมคอยจะเดอดรอนเทาใดนก 

เพราะคนสวนมากหาไดรกหนาทเทากบความสขสวนตวไม แตสงท 

หวใจเรยกรองนส ถาไมส�าเรจ หรอไมสามารถสนองได หวใจจะ 

ร�ารองอยตลอดเวลา มนจะทรมานไปจนกวาจะหมดฤทธของมน 

หรอมนษยผนนตายจากไป

โกกลาภกษณก�าลงตอสกบสง ๒ อยางนอยางนาสงสาร 

หนาทของนาง คอ การท�าลายความรกความใคร บดนนางเปน 

88

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ภกษณ มใชหญงชาวบานธรรมดา นางจงตองพยายามก�าจดความ 

รกความใครระหวางเพศใหหมดไป แตหวใจของนางก�าลงเรยกรอง 

หาความรก หนาทกบความเรยกรองของหวใจ อยางไหนจะแพจะ 

ชนะกแลวแตความเขมแขงของอ�านาจฝายสงหรอฝายต�า ผหญงนน 

ลงไดทมเทความรกใหแกใครแลว กมนคงเหนยวแนนยงนก ยากท 

จะถายถอน และความรกทไมมทางสมปรารถนาเลยนนเปนความ 

ปวดราวอยางยงส�าหรบผหญง ดวงใจของเธอจะระบมบมหนอง ใน 

ทสดกแตกสลายลงดวยความชอกช�านน อนจจา โกกลา แมเธอจะร 

วาความรกของเธอไมมทางจะสมปรารถนาไดเลย แตเธอกยงรก 

สดทจะหกหามและถายถอนได

อกคนหนงทนางตองกระวนกระวายรญจวนจตถงพระ 

อานนท นอนพลกไปพลกมา นยนตาเหมอลอยอยางไรจดหมาย 

นานๆ จงจะจบนงอยทเพดานหรอขอบหนาตาง นางรสกวาเหว 

เหมอนอยทามกลางปาลกเพยงคนเดยว ท�าไมนางจงวาเหว ในเมอ 

คนนนเปนคนแรกทพระศาสดาเสดจมาถง ราชามหาอ�ามาตยและ 

พอคาคหบดมากหลายมาเฝาพระผมพระภาคเหมอนสายน�าท 

หลงไหลอยมไดขาดระยะ มนเปนเรองของผหญงทผชายนอยคนนก 

จะเขาใจและเหนใจ

ภกษณโกกลาถอนสะอนเบาๆ เมอเรารอนและกลดกลมถง 

ทสด น�าตาเทานนทจะชวยบรรเทาความระทมขมขนลงไดบาง  

เพอนทดในยามทกขส�าหรบผหญง กคอน�าตา ดเหมอนจะไมมอะไร 

อกแลวจะเปนเครองปลอบประโลมใจไดเทาน�าตา แมมนจะหลงไหล 

จากขวหวใจ แตมนกชวยบรรเทาความอดอดลงไดบาง

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

89

เนองจากผหญงถอวาชวตเปนสวนหนงของความรก ตรงกน 

ขามกบผชายซงมกจะเหนวาความรกเปนเพยงบางสวนของชวต 

เทานน เมอเกดความรกผหญงจงทมเทชวตและจตใจใหแกความรก 

นน ทมเทอยางยอมเปนทาส โกกลาเปนผหญงคนหนงในโลก เธอ 

จะหลกเลยงความจรงในชวตหญงไปไดอยางไร

พระด�ารสของพระศาสดา ซงทรงแสดงแกพทธบรษทเมอ 

สายณหยงคงแววอยในโสตของนาง พระองคตรสวา “ไมควรปลอย 

ตนใหตกอยภายใตอ�านาจแหงความรก เพราะการพลดพรากจาก 

สงอนเปนทรกเปนเรองทรมาน และเรองทจะบงคบมใหพลดพราก 

กเปนสงทสดวสย  ทกคนจะตองพลดพรากจากสงอนเปนทรก 

ทพอใจ ไมวนใดกวนหนง” พระพทธด�ารสนชางเปนความจรงเสยน 

กระไร แตเธอจะพยายามหกหามมใหคดถงพระอานนทสกเทาใด 

กหาส�าเรจไม เธอตกเปนทาสแหงความรกแลวอยางหมดสนหวใจ

รงขนเวลาบาย นางเทยวเดนชมโนนชมน ในบรเวณโฆสตาราม 

เพอบรรเทาความกระวนกระวายกลดกลมร มรอน เธอเดนมา 

หยดยนอยรมสระซงมบวบานสะพรง รอบๆ สระมมานงท�าดวยไม 

และมพนกพงอยางสบาย เธอชอบมานงเลนบรเวณสระนเสมอๆ 

ดดอกบว ดแมลงซงบนวนไปเวยนมาอยกลางสระ ลมพดเฉอยฉว 

หอบเอากลนดอกบวและกลนน�าคละเคลากนมา ท�าใหนางมความ 

แชมชนบาง ธรรมชาตเปนสงทมคณคาตอชวตเสมอ มนเปนเพอน 

ทดทงยามสขและยามทกข ชวตทอยกบธรรมชาตมกจะเปนชวต 

ทชนสข เบาสบาย ยงมนษยทอดทง หางเหนจากธรรมชาตมาก 

เทาใด เขากยงหางความสขออกไปทกทมากเทานน

90

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ขณะทนางก�าลงเพลนอยกบธรรมชาตอนสวยงาม และด 

เหมอนความรมรอนจะลดลงไปบางนนเอง นางไดยนเสยงเหมอน 

คนเดนอยเบองหลง ทนททนางเหลยวไปด ภาพ ณ เบองหนานาง 

เขามาท�าลายความสงบราบเรยบโดยพลน พระอานนทและโฆสต 

มหาเศรษฐเจาของอารามนนเอง นางรสกตะครนตะครอ มอและรม 

ฝปากของนางเรมสนนอยๆ เหมอนคนเรมจะจบไข เมอพระอานนท 

เขามาใกล นางถอยหลงไปนดหนงโดยมไดส�านกวาเบองหลงของ 

นาง ณ บดนคอสระน�า บงเอญเทาขางหนงของเธอเหยยบดนแขง 

กอนหนง เธอเสยหลกและลมลง

พระอานนทและโฆสตมหาเศรษฐตกตะลงจงงงยนนงเหมอน 

รปปนศลา สกครหนงจงไดสต แตไมทราบจะชวยเธอประการใด 

เธอเปนภกษณ อนใครๆ จะถกตองมได อยาพดถงพระอานนทเลย

แมโฆสตมหาเศรษฐเองกไมกลายนมอประคองนางใหลกขน นาง 

พยายามชวยตวเองจนสามารถลกขนมาส�าเรจ แลวคกเขาลงเบองหนา 

พระอานนท กมหนานงดวยความละอาย

“นองหญง” เสยงทมๆ นมนวลของพระอานนทปรากฏแก 

โสตของนางเหมอนแววมาตามสายลมจากทไกล “อาตมาขออภย 

ดวย ทท�าใหเธอตกใจและล�าบาก เธอเจบบางไหม?”

เสยงเรยบๆ แตแฝงไวดวยความหวงใยของพระอานนท ได 

เปนเหมอนน�าทพยชโลมใจนางใหชนบาน อะไรเลาจะเปนความ 

ชนใจของสตรมากเทารสกวาชายทตนพะวงรกมความหวงใยในตน 

สตรเปนเพศทจ�าความดของผอนไดเกง พอๆ กบการใหอภยและลม 

ความผดพลาดของชายอนตนรก เหมอนเดกนอย แมจะถกเฆยน 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

91

92

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

มาจนปวดราวไปทงตว แตพอมารดาผเพงจะวางไมเรยวแลวหนมา 

ปลอบดวยค�าอนออนหวานสกครหนง และแถมดวยขนมชนนอยๆ 

บางเทานน เดกนอยจะลมเรองไมเรยว กลบหนมาชนชมยนดกบ 

ค�าปลอบโยนและขนมชนนอย เขาจะซกตวเขาสออมอกของมารดา 

และกอดรดเหมอนอาลยอยางทสด การใหอภยแกคนทตนรกนน 

ไมมทสนสดในหวใจของสตร และบางทกเปนเพราะธรรมชาตอนน 

ดวยทท�าใหเธอชอกช�าแลวชอกช�าอก แตมนษยทงบรษและสตร 

เปนสตวโลกทไมคอยรจกเขดหลาบ จงตองชอกช�าดวยกนอยเนองๆ

นางชอนสายตาขนมองพระอานนทแวบหนงแลวคงกมหนา 

ตอไป ไมมเสยงตอบจากนาง เหมอนมอะไรมาจกทคอหอย เธอพด 

ไมออกบอกไมถก วาเธอดใจหรอเสยใจทเกดเหตการณนขน

“นองหญง” เสยงพระอานนทถามขนอก “เธอเจบบางไหม? 

อาตมาเปนหวงวาเธอจะเจบ”

“ไมเปนไร พระคณเจา” เสยงตอบอยางยากเยนเตมท

“เธอมาอยทนสบายดหรอ?”

“พอทนได พระคณเจา”

“แมนางตองการอะไรเกยวกบปจจย ๔ ขอใหบอกขาพเจา 

ขาพเจาขอปวารณาไว” ทานเศรษฐพดขนบาง แลวพระอานนทและ 

โฆสตเศรษฐกจากไป

นางมองตามพระอานนทดวยความรญจวนพศวาส นางรสก 

เหมอนอยากใหหกลมวนละ ๕ ครง ถาการหกลมนนเปนเพราะเธอ 

ไดเหนพระอานนทอนเปนทรก นางเดนตามพระอานนทไปเหมอน 

ถกสะกด ความรกท�าใหบคคลท�าสงตางๆ อยางครงหลบครงตน 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

93

ครหนงนางจงหยดเหมอนนกอะไรขนได แลวเหลยวหลงกลบสทอย 

ของนาง

นางกลบสภกขนปสสยะทพกของภกษณ ดวยหวใจทเศรา 

หมอง ความอยากพบและอยากสนทนาดวยพระอานนทนนมมาก 

สดประมาณ บคคลเมอมความปรารถนาอยางรนแรง ยอมคดหา 

อบายเพอใหบรรลสงทปรารถนานน เมอไมไดโดยอบายทชอบ ก 

พยายามท�าโดยเลหกลมารยา สดแลวแตความปรารถนานนจะ 

ส�าเรจไดโดยประการใด โดยเฉพาะความปรารถนาในเรองรกดวย 

แลว ยอมหนเหบดเบอนจตใจของผตกอยภายใตอ�านาจของมนให 

กระท�าไดทกอยาง พระพทธองคจงตรสวา เมอใดความรกและความ 

หลงครอบง�า เมอนนบคคลกมดมนเสมอนคนตาบอด

นางปดประตกฏนอนเหมอนคนเจบหนก ภกษณผอยหอง 

ตดกนไดยนเสยงคราง จงเคาะประตเรยก

“ทานเปนอะไรหรอ โกกลา?” สนนทาภกษณถามดวยความ 

เปนหวง

“ไมเปนไรมากดอก สนนทา ปวดศรษะเลกนอย แตดเหมอน 

จะมอาการไข ตะครนตะครอ เนอตวหนกไปหมด” โกกลาตอบ

“ฉนยาแลวหรอ?”

“เรยบรอยแลว”

“ออ มอะไรจะใหขาพเจาชวยทานบาง ไมตองเกรงใจนะ 

ขาพเจายนดเสมอ”

“มธระบางอยาง ถาทานเตมใจจะชวยเหลอกพอท�าได” 

โกกลาพด มแววแชมชนขน

94

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“มอะไรบอกมาเถด ถาขาพเจาพอชวยไดกยนด” สนนทา 

ตอบดวยความจรงใจ

“ทานรจกพระอานนทมใชหรอ?”

“รสโกกลา พระอานนท ใครๆ กตองรจกทาน เวนแตผไมรจก 

พระผมพระภาคเจาเทานน ทานมธระทพระอานนทหรอ?”

“ถาไมเปนการล�าบากแกทาน ขาพเจาอยากวานใหทานชวย 

นมนตพระอานนทมาทน ขาพเจาอยากฟงโอวาทจากทาน เวลาน 

ขาพเจาก�าลงปวย ชวตเปนของไมแน พระพทธองคตรสไวมใชหรอ 

วา ความแตกดบแหงชวต ความเจบปวย กาลเปนทตาย สถานททง 

รางกายและคตในสมปรายภพเปนสงทไมมเครองหมาย ใครๆ ร 

ไมได เพราะฉะนน ขอทานอาศยความอนเคราะห เกอกลแกขาพเจา 

ไปหาพระอานนท แลวเรยนทานตามค�าของขาพเจาวา โกกลา 

ภกษณขอนมสการทานดวยเศยรเกลา เวลานนางปวยไมสามารถ 

ลกขนได ถาพระคณเจาจะอาศยความกรณาไปเยยมไข จะเปน 

ประโยชนเกอกลและความสขแกนางหานอยไม”

เวลานนบายมากแลว ความอบอาวลดลง บรเวณอารามซง 

มพนธไมหลายหลากดรมรนยงขน นกเลกๆ บนกงไมวงไลกน 

อยางเพลดเพลน บางพวกรองทกทายกนอยางสนทสนมและชนสข 

ดรจฉานเปนสตวโลกทมความรนอยและความสามารถนอย มนม 

ความรความสามารถแตเพยงหากนและหลบหลกภยเฉพาะหนา แต 

ดเหมอนมนจะมความสขยงกวามนษยซงถอตนวาฉลาดและมความ 

สามารถเหนอสตวโลกทงมวล เปนความจรงทวาความสขนนขนอย 

กบความพอใจ มนษยไมวาจะอยในเพศไหนและภาวะใด ถาสามารถ 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

95

พอใจในภาวะนนได เขากมความสข คนยากจนหาเชากนค�าอาจจะ 

มความสขกวามหาเศรษฐหรอมหาราชาผเรารอนอยเสมอ เพราะ 

ความปรารถนาและทะยานอยากอนไมรจกสนสด มนษยเราจะมสต 

ปญญาฉลาดปานใดกตาม ถาไรเสยแลวซงปญญาในการหาความสข 

ใหแกตนโดยทางทชอบ เขาผนนควรจะทะนงตนวาฉลาดกวาสตว 

ละหรอ?” 

มนษยสวนใหญมกจะปลอยใหความอยากความดนรน 

ออกหนา แลววงตาม เหมอนวงตามเงาของตนเองในเวลาบาย ยง 

วงตาม กดเหมอนเงาจะหางตวออกไปทกท ทกคนตองการและมงมน 

ในความสข แตความสขกเปนเหมอนเงานนเอง ความสขมใชเปน 

สงทเราจะตองแสวงหาและมงมอง หนาทโดยตรงทมนษยควรท�านน 

คอการมองทกขใหเหน พรอมทงตรวจสอบพจารณาสาเหตแหงทกข 

นน แลวท�าลายสาเหตแหงทกขเสย โดยนยนความสขกจะเกดขน 

เอง เหมอนผปรารถนาความสขความเจรญแกประเทศชาต ถาปราบ 

เสยนหนามและเรองรายในประเทศมได กอยาหวงเลยวาประชาชาต 

จะเจรญและผาสก  หรอเหมอนผปรารถนาสขแกรางกาย ถายง 

ก�าจดโรคในรางกายมได ความสขกายจะมไดอยางไร แตถารางกาย 

ปราศจากโรค มอนามยด ความสขกายกมมาเอง 

ดวยประการฉะนปรชญาเถรวาทจงใหหลกเราไววา “มองทกข 

ใหเหนจงเปนสข” อธบายวา เมอเหนทกข ก�าหนดรทกข และคนหา 

สมฏฐานของทกขแลว ท�าลายสาเหตแหงทกขนนเสย เหมอนหมอ 

ท�าลายเชออนเปนสาเหตแหงโรค ยงทกขลดนอยลงเทาใด ความสข 

กยงเพมขนเทานน ความทกขทลดลงนนเองคอความสข เหมอน 

96

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ทศนะทางวทยาศาสตรทถอวาความเยนไมม มแตความรอน ความเยน 

คอความรอนทลดลง เมอความรอนลดลงถงทสดกกลายเปน 

ความเยนทสด ท�านองเดยวกนเมอความทกขลดลงถงทสดกกลาย 

เปนความสขทสด ขนแหงความสขนนมขน ตามขนแหงความทกข 

ทลดลง ค�าสอนทางศาสนาเมอวาโดยนยหนงจงเปนเรองของ “ศลปะ 

แหงการลดทกข” นนเอง

พระอานนทไดรบค�าบอกเลาจากสนนทาภกษณแลว ใหรสก 

เปนหวงกงวลถงโกกลาภกษณยงนก ทานคดวา หรอจะเปนเพราะ 

นางหกลมเมอบายนกระมง จงเปนเหตใหนางปวยลง อนจจา 

โกกลา เธอรกเรา เราหรอจะไมร แตเธอมาหลงรกคนทไมมหวใจ 

จะรกเสยแลว เหมอนเดกนอยผไมประสาตอความตาย นงร�ารอง 

เรงเราขอค�าตอบจากมารดาผนอนตายสนทแลว ชางนาสงสาร 

สงเวชเสยนกระไร ผหญงมความออนแอทงดานรางกายและจตใจ 

พระศาสดาจงกดกนนกหนาในเบองแรกทจะใหสตรบวชในศาสนา

ทงนเปนเพราะพระมหากรณาของพระองค ทไมตองการใหสตร 

ล�าบาก มเรองเดยวเทานนทสตรทนไดดกวาบรษนน คอการทนตอ 

ความเจบปวด

พระอานนทมพระรปหนงเปนปจฉาสมณะ ไปสส�านกภกษณ 

เพอเยยมไข แตเมอเหนอาการไขของโกกลาภกษณแลว ความ

สงสารและกงวลของทานกคอยๆ คลายตวลง ความฉลาดอยาง 

เลศล�าของพระพทธอนชาแทงทะลความรสกและเคลญญาการ 

(อาการไข) ของนาง ทานรสกวาทานถกหลอก ทานไมเชอเลยวา 

นางจะเปนไขจรง “แตเอาเถด” พระอานนทปรารภกบตวเอง 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

97

“โอกาสนกเปนโอกาสดเหมอนกนทจะแสดงบางอยางใหนางทราบ 

เพอนางจะไดละความพยายาม เลกรกเลกหมกมนในโลกยวสย 

หนมาท�าความเพยรเพอละสงทควรละและเจรญสงทควรท�าใหเจรญ 

ใหเหมาะสมกบเพศภกษณแหงนาง คงจะเปนประโยชนเกอกล 

แกนางไปตลอดกาลนาน คงจะเปนปฏการอนประเสรฐส�าหรบ 

ความรกของนางผภกดตอเราตลอดมา”

98

และแลวพระอานนทกกลาวขนวา

“นองหญง ชวตนเรมตนดวยเรองทนาละอาย ทรงตวอยดวย 

เรองทยงยากสบสน และจบลงดวยเรองเศรา อนง ชวตนเรมตน 

และจบลงดวยเสยงคร�าครวญ เมอลมตาขนดโลกเปนครงแรก เราก 

รองไห และเมอจะหลบตาลง เรากรองไหอก หรออยางนอยกเปน 

สาเหตใหคนอนหลงน�าตา เดกรองไหพรอมดวยก�ามอแนน เปน 

สญลกษณวาเขาเกดมาเพอจะหนวงเหนยวยดถอ แตเมอหลบตา 

ลาโลกนน ทกคนแบมอออก เหมอนจะเตอนใหผอยเบองหลงส�านก 

และเปนพยานวาเขามไดเอาอะไรไปเลย

๘โ ก ก ล า ป ร ะ ห า ร ก เ ล ส

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

99

นองหญง อาตมาขอเลาเรองสวนตวใหฟงสกเลกนอยอาตมา 

เกดแลวในศากยวงศอนมศกด ซงเปนทเลองลอวาบรสทธยงใน

เรองตระกล อาตมาเปนอนชาแหงพระบรมศาสดา และออกบวช 

ตดตามพระองคเมออายได ๓๖ ป ราชกมารผมอาย ถง ๓๖ ป ท 

ยงมดวงใจผองแผว ไมเคยผานเรองรกๆ ใครๆ มาเลยนน เปนบคคล 

ทหาไดยากในโลก หรออาจจะหาไมไดเลยกได นองหญง อยานกวา 

อาตมาจะเปนคนวเศษเลศเลอกวาราชกมารทงหลาย อาตมาเคย 

ผานความรกมาแลว และไดประจกษวาความรกเปนความราย 

ความรกเปนสงททารณและเปนเครองท�าลายความสขของปวงชน 

อาตมากลวตอความรกนน ทกคนตองการความสมหวงในชวตรก 

แตความรกไมเคยใหความหวงแกใครถงครงหนงแหงความตองการ 

ยงความรกทฉาบทาดวยความเสนหาดวยแลว จะเปนพษแกจตใจ

ท�าใหทรนทรายดนรนไมรจกจบสน ความสขทเกดจากความรกนน 

เหมอนความสบายของคนปวยทไดกนของแสลง เธออยาพอใจใน 

เรองความรกเลย เมอหวใจถกลบไลดวยความรก หวใจนนจะสราง 

ความหวงขนอยางเจดจา แตทกครงทเราหวง ความผดหวงกจะรอ 

เราอย นองหญง อยาหวงอะไรใหมากนก จงมองดชวตอยางผช�าชอง  

อยาวตกกงวลอะไรลวงหนา ชวตนเหมอนเกลยวคลน ซงกอตวขน 

แลวมวนเขาหาฝงและแตกกระจายเปนฟองฝอย จงยนมองดชวต  

เหมอนคนผยนอยบนฝงมองดเกลยวคลนในมหาสมทรฉะนน

โกกลาเอย เมอความรกเกดขน ความละอายและความเกรง 

กลวในสงทควรกลวกพลนสนไป เหมอนกอนเมฆมหมา เคลอนตว 

เขาบดบงดวงจนทรใหอบแสง ธรรมดาสตรนนควรจะยอมตาย 

100

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

เพราะความละอาย แตแทนทจะเปนเชนนน ความละอายมกจะตาย 

ไปกอนเสมอ เมอความใครเกดขน ความละอายกหลบหนา เพราะ 

เหตน พระบรมศาสดาจงตรสวา ความใครท�าใหคนมดบอด อนง 

โลกมนษยของเราน เตมไปดวยชวตอนประหลาดพสดาร ตางชนด 

และตางรส ชวตของแตละคนไดผานมาและผานไปดวยความระก�า 

ล�าบากทกขทรมาน ถาชวตมความสขกเปนความหวาดเสยวทจะ 

ตองจากชวตอนรนรมยนนไป

โกกลาเอย มนษยทงหลายผยงมอวชชาเปนฝาบงปญญา 

จกษนน เปนเสมอนทารกนอยผหลงเขาไปในปาใหญอนรกทบ ซง 

เตมไปดวยอนตรายอนนาหวาดเสยวและวาเหวเงยบเหงา มนษย 

สวนใหญแมจะราเรงแจมใสอยในหมญาตและเพอนฝง แตใครเลา 

จะทราบวาในสวนลกแหงใจเขาจะวาเหวและเงยบเหงาสกปานใด 

แทบทกคนวาเหว ไมแนใจวาจะยดเอาอะไรเปนหลกของชวตท 

แนนอน เธอปรารถนาจะเปนอยางนนดวยหรอ?

นองหญง บดนเธอมธรรมเปนเกาะทพงแลว จงยดธรรม

เปนทพงตอไปเถด อยาหวงอยางอนเปนทพงเลย โดยเฉพาะความ 

รกความเสนหาไมเคยเปนทพงจรงจงใหแกใครได มนเปนเสมอน 

ตอทผ จะลมลงทนทเมอถกคลนซดสาด

ธรรมเปนสงส�าคญทสดในชวตมนษย ไมวาเขาจะอยเพศใด 

ภาวะใด การกระท�าทนกขนภายหลงแลวตองเสยใจนน พระศาสดา 

ทรงสอนใหเวนเสย เพราะฉะนน แมจะประสบปญหาหวใจ หรอได 

รบความทกขยากล�าบากสกปานใด กตองไมทงธรรม มนษยทยงม 

อาสวะอยในใจนน ยอมจะมวนพลงเผลอประพฤตผดธรรมไปบาง 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

101

เพราะยงมสตไมสมบรณ แตเมอไดสตในภายหลงแลว กควรตงใจ 

ประพฤตธรรมสงสมความดกนใหม ยงพวกเรานกบวชดวยแลว 

จ�าเปนตองมอดมคต การตายดวยอดมคตนนมคากวาการเปนอย 

โดยไรอดมคต

นองหญง ธรรมดาไมจนทนนน แมจะแหงกไมทงกลน 

หสดนกาวลงสสงครามกไมทงลลา ออยแมเขาสหบยนตแลวกไม 

ทงรสหวาน บณฑตแมประสบทกขกไมทงธรรม พระศาสดาทรงย�า 

วา พงสละทกสงทกอยางเพอรกษาธรรม

โกกลาเอย เธอไดสละเพศฆราวาสมาแลว ซงเปนการเสย 

สละทยงใหญ ยากทใครๆ จะสละได ขอใหเธอเสยสละตอไปเถด 

และสละใหลกกวานน คอไมสละแตเพยงเพศอยางเดยว แตจงสละ 

ความรสกอนจะเปนขาศกตอเพศเสยดวย เธอเคยฟงสภาษตอน 

กนใจยงมาแลวมใชหรอ ในคนรอยคน หาคนกลาไดหนงคน ใน 

คนพนคน หาคนเปนบณฑตไดหนงคน ในคนแสนคน หาคนพด 

จรงไดเพยงหนงคน สวนคนทเสยสละไดทกสงทกอยางนนไมรวา 

จะมหรอไม คอไมทราบจะค�านวณเอาจากคนจ�านวนเทาใดจงจะ 

เฟนไดหนงคน สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงเปนนกเสยสละ 

ตวอยางของโลก เคยมกษตรยองคใดบางท�าไดเหมอนพระพทธองค 

ทรงยอมเสยสละความสขความเพลนใจทกอยางทชาวโลกปองหมาย 

มาอยกลางดนกลางทราย กเพอท�าประโยชนอนยงใหญแกมนษย- 

ชาต การเสยสละของพวกเรา เมอน�าไปเทยบกบการเสยสละของ 

พระบรมศาสดาแลว ของเราชางเลกนอยเสยนกระไร

102

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

นองหญง พระศาสดาตรสวา บคคลอาจอาศยตณหาละตณหา 

ได อาจอาศยมานะละมานะได อาจอาศยอาหารละอาหารได แต 

เมถนธรรมนน พระผมพระภาคทรงสอนใหชกสะพานเสย คออยา 

ทอดสะพานเขาไป เพราะอาศยละไมได

ขอวา อาศยอาหารละอาหารนน คอละความพอใจในรสของ 

อาหาร จรงอย สตวโลกทงมวลด�ารงชพอยไดเพราะอาหาร ขอน 

พระศาสดากตรสไว แตมนษยและสตวเปนอนมากตดของอยในรส 

แหงอาหาร จนตองกระเสอกกระสนกระวนกระวาย และตองท�าชว 

เพราะรสแหงอาหารนน ทวาอาศยอาหารละอาหารนนคอ อาศย 

อาหารละความพอใจในรสแหงอาหารนน บรโภคเพยงเพอยงชพ 

ใหชวตเปนไปไดเทานน เหมอนคนเดนทางขามทะเลทราย เสบยง 

อาหารหมด และบงเอญลกนอยตายลงเพราะหวโหย เขาจ�าใจตอง 

กนเนอบตรเพยงเพอใหขามทะเลทรายไดเทานน หาตดในรสแหง 

เนอบตรไม

ขอวา อาศยตณหาละตณหานน คอเมอทราบวา ภกษ 

ภกษณ อบาสก อบาสกาชอโนนไดส�าเรจเปนโสดาบน สกทาคาม 

อนาคาม หรออรหนต กมความทะยานอยากทจะเปนบาง เมอ 

พยายามจนไดเปนแลว ความทะยานอยากอนนนกหายไป อยางน 

เรยกวาอาศยตณหาละตณหา

ขอวา อาศยมานะละมานะนน คอเมอไดยนไดฟงภกษหรอ 

ภกษณหรออบาสกอบาสกาชอโนนไดส�าเรจเปนโสดาบน เปนตน ก 

มมานะขนวาเขาสามารถท�าได ท�าไมเราซงเปนมนษยและมอวยวะ 

ทกสวนเหมอนเขาจะท�าไมไดบาง จงพยายามท�าความเพยร เผา 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

103

กเลสจนไดบรรลโสดาปตตผลบาง อรหตตผลบาง อยางนเรยกวา 

อาศยมานะละมานะ เพราะเมอบรรลแลว มานะนนยอมไมมอก

“ดกอนนองหญง สวนเมถนธรรมนน ใครๆ จะอาศยละมได 

เลย นอกจากจะพจารณาเหนโทษของมนแลวเลกละเสย หามใจ 

มใหเลอนไหลไปยนดในกามสขเชนนน นองหญง พระศาสดาตรสวา 

กามคณนนเปนของไมเทยง ไมยงยน มสขนอย แตมทกขมาก ม 

โทษมาก มความคบแคนเปนมล มทกขเปนผล”

พระอานนทพดจบ คอยจบกรยาของโกกลาภกษณวาจะม 

ความรสกอยางไร ธรรมกถาของทานไดผล ภกษณคอยๆ ลกจาก 

เตยง สลดผาหมออก คลานมาหมอบลงแทบเทาของพระอานนท 

นางสะอกสะอนจนสนเทมไปทงตว พดอะไรไมออก นางเสยใจอยาง 

สดซง อนความเสยใจและละอายนน ถามนแยกกนเกดคนละครง ก 

ดเหมอนจะไมรนแรงเทาใดนก แตเมอใดททงความเสยใจและความ 

ละอายเกดขนพรอมๆ กน และในกรณเดยวกนดวยแลว ยอมเปน 

ความทรมานส�าหรบสตรอยางยงยวด นางเสยใจเหลอเกนทความรก 

ของนางมไดรบสนองเลยแมแตนอย ค�าพดของพระอานนทลวนแต 

เปนค�าเสยดแทงใจส�าหรบนางผยงหวงความรกจากทานอย ยงกวา 

นนเมอนางทราบวาพระอานนทมไดเชอในอาการลวงของนางเลย  

นางจงรสกเหมอนถกตบหนาอยางแรง ละอายสดทจะประมาณได  

นางจงไมสามารถพดค�าใดไดเลย นอกจากถอนสะอนอยไปมา

ครหนงพระอานนทจงพดวา “นองหญง หยดรองไหเสยเถด 

การรองไหไมมประโยชนอะไร ไมชวยเรองหนกใจของเธอใหคลาย 

ลงได” อนจจา พระอานนทชางพดอยางพระอรยะแท

104

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“ขาแตพระคณเจา” นางพดทงเสยงสะอน ภกษผเปนปจฉา- 

สมณะของพระอานนทตองเบอนหนาไปเสยทางหนง เกรงวาจะ 

ไมสามารถอดกลนน�าตาได “ขาพเจาจะพยายามกล�ากลนฝนใจ 

ปฏบตตามโอวาทของทาน แมจะเปนความทรมานสกปานใด ขาพเจา 

จะอดทนและขอเทดทนบชาพระพทธอนชาไวในฐานะเปนทเคารพ 

สกการะอยางสง ขาพเจาไมเจยมตวเองจงตองทกขทรมานถงปานน 

ขาพเจาเปนเพยงหญงทาสทนหมอน�า ขาพเจาเพงส�านกตนเวลาน 

เอง ความรก ความอาลยท�าใหขาพเจาลมก�าเนดชาตตระกลและ 

ความเหมาะสมใดๆ ทงสน มาหลงรกพระพทธอนชาผทรงศกด

ขาแตทานผสบอรยวงศ กายกรรม วจกรรม ทขาพเจาลวง 

เกนทานและจะพงขอโทษนนไมม สวนมโนกรรมนนมอย ขาพเจา 

รกทาน และรกอยางสดหวใจ ถาการทขาพเจารกทานนนเปนความ 

ผด ขอทานผประเสรฐโปรดใหอภยในความผดพลาดอนนนดวย” 

นางพดจบแลวนงกมหนา น�าตาของนางหยดลงบนจวรผนบาง 

เสมอนหยาดน�าคางถกสลดลงจากใบหญาเมอลมพดเปนครงคราว

“นองหญง เรองชาตเรองตระกลนนอยาน�ามาปรารมภเลย 

อาตมามไดเคยคดถงมนเปนเวลานานมาแลว ทอาตมาไมรกนองหญง 

มใชเพราะอาตมาเกดในตระกลอนสงศกด สวนเธอเปนทาสดอก 

แตเปนเพราะอาตมาเหนโทษแหงความรก ความเสนหาตามท 

พระศาสดาทรงสอนอยเสมอ เวลานอาตมามหนาทจะตองบ�ารง 

พระศาสดาผเปนนาถะของโลก และพยายามท�าหนาทก�าจดอาสวะ 

ในจตใจ มใชเพมอาสวะใหมากขน เมออาสวะยงไมสน ยอมจะตอง 

เวยนวายอยในวฏฏสงสารอก จะเปนเวลานานเทาใดกสดจะค�านวณ 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

105

พระศาสดาตรสวา การเกดบอยๆ เปนความทกข เพราะเมอมการเกด 

ความแก ความเจบ และความทรมานอนๆ กตดตามมาเปนสาย 

นอกจากนผวนเวยนอยในวฏฏสงสาร อาจจะมบางชาตทประมาท 

พลาดพลงไปแลวตองตกไปในอบาย เปนการถอยหลงไปอกมาก 

กวาจะตงตนไดใหมกเปนการเสยเวลาของชวตไปมใชนอย

นองหญง เธออยานอยใจในชาตตระกลอนต�าตอยของเธอ 

บคคลจะเกดในตระกลกษตรย พราหมณ แพศย หรอศทรกตาม 

ยอมตกอยภายใตกฎธรรมดาเหมอนกนหมด คอเมอเกดมาแลว 

กตองแก ตองเจบ และในทสดกตองตาย ความตายยอมกวาดลาง 

สรรพสตวไปโดยมละเวนใครไวเลย และใครๆ ไมอาจตอสดวยวธ 

ใดๆ ได

นอกจากน มนษยทกคนลวนมเลอดสแดง รจกกลวภยและ 

ใครความสขเสมอกน เหมอนไมนานาชนด เมอน�ามาเผาไฟยอมม 

เปลวสเดยวกน เมอเปนเชนน จะมวมาแบงแยกกนอยท�าไมวา คน 

นนเปนวรรณะสง คนนเปนวรรณะต�า มาชวยกนกระพอสนตสข 

ใหแกโลกทรอนระอนจะมดกวาหรอ มนษยไมวาจะเกดในวรรณะใด 

เมอประพฤตดกเปนคนดเหมอนกนหมด เมอประพฤตชวกเปน 

คนชวเหมอนกนหมด

เพราะฉะนน ขอใหนองหญงเลกนอยใจในเรองชาตตระกล 

ของตวและตงหนาพยายามท�าความดเถด ขอใหนองหญงเชอวา 

การทอาตมาไมสามารถสนองความรกของนองหญงไดนน มใชเปน 

เพราะอาตมารงเกยจเรองชาตเรองตระกลของเธอเลย แตมนเปน 

เพราะอาตมารงเกยจตวความรกนนตางหาก

106

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ภคนเอย อนธรรมดาวาความรกนน มนเปนธรรมชาตท 

เรารอนอยแลว ถายงมนเกดขนในฐานะทผด ทไมเหมาะสมเขาอก 

มนกจะยงเพมความแรงรอนมากขน การทนองหญงจะรกอาตมาหรอ 

อาตมาจะรกเธออยางเสนหาอาลยนนแล เรยกวาความรกอนเกด 

ขนในฐานะทผดหรอไมเหมาะสม ขอใหเธอตดความรก ความอาลย 

เสยเถด แลวเธอจะพบความสขปลอดโปรงอกแบบหนง ซงสงกวา 

ประณตกวา”

พระอานนทละภกขนปสสยะไวเบองหลง ดวยความรสก 

ทแปลกประหลาด ทานเดนลดเลาะมาทางรมสระแลวนงลง ณ มายาว 

มพนกตวหนง ภกษเปนปจฉาสมณะกนงลง ณ รมสดขางหนง 

พระอานนทถอนหายใจยาวและหนกหนวงเหมอนจะระบายความ 

หนกอกหนกใจออกมาเสยบาง ครหนงทานจงบอกใหภกษรปนน 

กลบไปกอน ทานตองการจะนงพกผอนอยทนนสกคร ถาพระ 

ศาสดาเรยกหากใหมาตามทรมสระนน

ทานนงคดทบทวนถงเหตการณทเกดขน บางครงรสกสงสาร 

ภกษณโกกลาอยางจบใจ แตดวยอธยาศยแหงมหาบรษ ประดบดวย 

บารมธรรมนนตางหากเลา จงสามารถขมใจและสลดความรสก 

สงสารอนนนเสย ทานปรารภกบตนเองวา “อานนท เธอเปนเพยง 

โสดาบนเทานน ราคะโทสะและโมหะยงมไดละเลย เพราะฉะนน 

อยาประมาท อยาเขาใกล หรอยอมพบกบภกษณโกกลาอก ธรรม- 

ชาตของจตเปนสงดนรนกลบกลอกงาย บางคราวปรากฏเหมอน 

ชางตกมน อานนท จงเอาสตเปนขอส�าหรบเหนยวรงชาง คอจตท 

ดนรนนใหอยในอ�านาจ บคคลผมอ�านาจมากทสดและควรแกการ 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

107

สรรเสรญนน คอผ ทสามารถเอาตนของตนเองไวในอ�านาจได 

สามารถชนะตนเองได พระศาสดาตรสวา ผชนะตนเองไดชอวาเปน 

ยอดนกรบในสงคราม เธอจงเปนยอดนกรบในสงครามเถด อยา 

เปนผแพเลย”

พระอานนทตรกตรองและโอวาทตนเองอยพอสมควรแลว 

กเขาเฝาพระผมพระภาค ทานไมมอะไรปดบงส�าหรบพระผมพระภาค  

เพราะฉะนน ทานจงกราบทลเรองราวทงหมดใหพระจอมมนทรง

ทราบ รวมทงททานปรารภกบตนเอง และใหโอวาทตนเองนนดวย  

พระมหาสมณะทรงทราบเรองแลว ทรงประทานสาธการแก 

พระอานนท แลวตรสใหก�าลงใจวา

“อานนท เธอเปนผมบารมอนไดสงสมมาดแลว ชาตนเปน 

ชาตสดทายแหงเธอ เรองทเธอจะตกไปสฐานะทต�ากวานนนเปน 

ไมมอก” แลวพระศากยมนกทรงแยมพระโอษฐนอยๆ เมอพระ 

อานนททลถามสาเหตททรงแยมพระโอษฐนน จงตรสวา

“อานนท เธอคงลมไปวา พระโสดาบนนนมการไมตกต�าเปน 

ธรรมดา จะตองไดตรสรเปนพระอรหนตอยางแนนอนไมวนใดวน 

หนง เธออยาวตกทกขรอนไปเลย”

พระอานนทมอาการแชมชนแจมใสขน เพราะพระด�ารส 

ประโลมใจของพระศาสดานน

เยนวนนนเอง พทธบรษทแหงนครโกสมพผใครตอธรรม ม 

มอถอดอกไมธปเทยนและสคนธชาตหลากหลายตางมงหนาส 

โฆสตาราม เพอฟงธรรมรสจากพระพทธองค เมอพทธบรษท 

พรงพรอมนงอยางมระเบยบแลว พระผมพระภาคทรงอนตรวาสก  

108

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

(สบง = ผาส�าหรบนง) ซงยอมไวดวยดแลว ทรงคาดพระกายพนธนะ  

(ประคดเอว = ผารดเอว) อนเปนประดจสายฟา ทรงครองสคต 

มหาบงสกลจวร อนเปนประดจผากมพลสเหลองหมน เสดจออกจาก 

พระคนธกฎสธรรมสภาดวยพทธลลาอนงามยงหาทเปรยบมได  

ประดจวลาสแหงพญาชางตวประเสรฐ และประดจอาการเยองกราย 

แหงไกรสรสหราช เสดจขนสบวรพทธอาสนทปลาดไวดแลว ทามกลาง 

มณฑลมาลยซงประดบตกแตงอยางวจตรตระการตา ทรงเปลง 

พระฉพพณณรงสประดจพระอาทตยเปลงแสงออนๆ บนยอดภเขา 

ยคนธร เมอสมเดจพระจอมมนเสดจมาถง พทธบรษทกเงยบกรบ 

พระพทธองคทรงมองดพทธบรษทดวยพระหฤทยอนเปยมไปดวย 

พระเมตตาทรงด�ารวา “ชนนมน ชางงามนาดจรงหนอ จะหาคน 

คะนองมอคะนองเทา หรอมเสยงไอเสยงจามไมไดเลย ชนทงหมดน 

มคารวะตอเรายงนก ถาเราไมพดขนกอน แมจะนงอยนานสกเทาใด 

กจะไมมใครพดอะไรเลย แตเวลานเปนเวลาแสดงธรรม”

พระองคทรงด�ารเชนนแลว จงสงขายคอพระญาณของ 

พระองคไปส�ารวจพทธบรษทวา ใครหนอจะสามารถบรรลธรรม 

เบองสงไดบางในวนน ทรงเลงเหนอปนสยแหงภกษณโกกลาวา ม 

ญาณแกกลาพอจะบรรลธรรมได พระพทธองคจงทรงประกาศ 

ธรรมจกรอนประเสรฐ ดวยพระสรเสยงอนไพเราะกงวาน ดงน

“ดกอนทานทงหลาย ทาง ๒ สาย คอ กามสขลลกานโยค 

การหมกมนอยดวยความสขสายหนง และอตตกลมถานโยค การ 

ทรมานกายใหล�าบากเปลาสายหนง อนผหวงความเจรญในธรรมพง 

ละเวนเสย ควรเดนทางสายกลาง คอเดนตามอรยมรรคมองค ๘ 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

109

คอความเหนชอบ ความด�ารชอบ การพดชอบ การท�าชอบ การ 

ประกอบอาชพในทางสจรต ความพยายามในทางทชอบ การตงสต 

ชอบ และการท�าสมาธชอบ

ดกอนทานทงหลาย ความทกขเปนความจรงประการหนง 

ทชวตจะตองประสบบางไมมากกนอย ความทกขทกลาวนมอะไร 

บาง? ทานทงหลาย ความเกดเปนความทกข ความแก ความเจบ 

ความตายกเปนความทกข ความแหงใจ หรอความโศก ความร�าไร 

ร�าพนจนน�าตานองหนา ความทกขกาย ความทกขใจ ความคบแคน 

ใจ ความพลดพรากจากบคคลหรอสงของอนเปนทรก ความตอง 

ประสบกบบคคลหรอสงของอนไมเปนทพอใจ ปรารถนาอะไรไมได 

ดงใจ ทงหมดนลวนเปนความทกขทบคคลตองประสบทงสน เมอ 

กลาวโดยสรป การยดมนในขนธ ๕ ดวยตณหาอปาทานนนเอง 

เปนความทกขอนยงใหญ

ทานทงหลาย เราตถาคตกลาววา ความทกขทงมวลสบเนอง 

มาจากเหต กอะไรเลาเปนเหตแหงทกขนน เรากลาววา ตณหานน 

เปนเหตเกดแหงทกข ตณหาคอความทะยานอยากดนรน ซงม 

ลกษณะเปน ๓ คอดนรนอยากไดอารมณทนาใคร นาปรารถนา 

เรยกกามตณหาอยางหนง ดนรนอยากเปนนนเปนน เรยกภวตณหา 

อยางหนง ดนรนอยากผลกสงทมแลวเปนแลว เรยกวภวตณหา 

อยางหนง นแลคอสาเหตแหงความทกขขนมลฐาน

ทานทงหลาย การสละคนโดยไมเหลอซงตณหาประเภท 

ตางๆ การดบตณหา คลายตณหาโดยสนเชงนนแล เราเรยกวา 

นโรธ คอความดบทกขได

110

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ทางทจะดบทกขดบตณหานน เราตถาคตแสดงไวแลว คอ 

อรยมรรคมองค ๘

ทานทงหลาย จงมธรรมเปนทพงเถด อยามอยางอนเปนท 

พงเลย เราตถาคตเองเปนทพงแกทานทงหลายไมได ตถาคตเปน 

แตเพยงผชบอกทางเทานน สวนความเพยรพยายามเพอเผาบาป 

อกศล ทานทงหลายตองท�าเอง ทางมอย เราชแลวบอกแลว ทาน 

ทงหลายตองเดนเอง”

พระธรรมเทศนาของพระผมพระภาคเจาในวนนน เหมอน 

เจาะจงเทศนาแกภกษณโกกลาโดยเฉพาะ นางรสกเหมอนพระองค 

ประทบแกปญหาหวใจของนางใหหลดรวง สมแลวทใครๆ พากนชม 

พระพทธองควาเปนเหมอนดวงจนทร ซงทกคนรสกเหมอนวาจงใจ 

จะสองแสงสนวลไปใหแกตนเพยงคนเดยว

โกกลาภกษณสงกระแสจตไปตามพระธรรมเทศนา ปลด 

เปลองสงโยชนคอกเลสเครองรอยรดจตใจทละชน จนสามารถ 

ประหารกเลสทงมวล ไดส�าเรจมรรคผลชนสงสดในพระพทธศาสนา 

เปนพระอรหนตองคหนงดวยประการฉะน

111

วนหนงเวลาเชา มนเปนฤดใบไมผล ใบเกาของพฤกษชาตถกสลด 

รวงลง และเหยวแหงอย บรเวณโคนตน ทเนาเป อยไปแลวกม 

เปนจ�านวนมาก ใบออนซงผลออกใหมดสวยงามสลางเสลา มองด 

เรยงรายเปนทวแถวนาชนชม เมอฤดนมาถงเขา แทบทกคนรสกวา 

เหมอนไดอาศยอยในโลกใหม น�าคางบนยอดหญาและใบไมยง 

ไมทนเหอดแหง เพราะยงเชาอย พระอาทตยเพงจะทอแสงสาดพน 

พภพมาไมนานนก ลมออนในยามเชาพดเฉอยฉวหอบเอากลนน�า 

และกลนดอกไมนานาพนธตดมาดวย นกเลกๆ กระโดดโลดเตน 

ดวยความส�าราญจากกงนสกงโนน และจากกงโนนสกงนน พลาง 

กรองเหมอนเสยงทกทายกนดวยความสขสดชนรบอรณรง

๙พ น ธ ล ะ ก บ พ ร ะ ร า ช า

112

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

พระอานนท พทธอนชา เดนจงกรมพจารณาธรรมอยทาม 

กลางบรรยากาศอนสดชนน พลางทานกคดถงสภาษตเกาๆ บท 

หนงวา

“กากด�า นกดเหวากด�า อะไรเลาเปนเครองแตกตางระหวาง 

กาและนกดเหวานน

แตเมอฤดใบไมผลมาถงเขา กากคงเปนกา นกดเหวากคง 

เปนนกดเหวา

สาธชนและทรชนกมลกษณะคลายคลงกน แตเมอเปลงวาจา 

ปราศรย จงทราบวาใครเปนสาธชนและใครเปนทรชน”

ทานใครครวญตอไปถงพระพทธภาษต ทเกยวกบเรองน 

พระพทธองคเคยตรสวา

“ทใดไมมสตบรษ ทนนไมชอวาสภา ผพดไมเปนธรรม ไมชอ 

วาเปนสตบรษ” ฯลฯ

ขณะนนเอง สภาพสตรผหนงถอดอกไมธปเทยนและขาวยาค 

เดนเขามาในบรเวณอาราม เมอนางเหนพระอานนท จงวางของลง 

แลวนงลงไหว

“อบาสกา วนนมาแตเชาเชยวหรอ?” พระอานนททกอยาง 

สนทสนม

“ขาพเจามกจพเศษดวย คอจะมาทลลาพระศาสดากลบไปอย 

บานเดม กสนาราพระคณเจา” นางตอบดวยเสยงสนเครอ “และ 

ตงใจวาจะลาพระคณเจาดวย กพอดพบพระคณเจาทน”

“ท�าไมหรออบาสกา?” พระอานนทถามดวยความสงสย

“ทานเสนาบดใหกลบพระคณเจา”

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

113

เมอพระอานนทไมซกถามอะไรอก นางกนมสการแลวเขา 

เฝาพระผ มพระภาค ใจนางไมสบายเลย ไหนจะเปนหวงทาน 

เสนาบดทจะตองอยโดยปราศจากนาง และทส�าคญอกอยางหนง  

คอนางปรารถนาจะอยสาวตถ เพราะเปนราชธานทพระพทธองค 

ประทบอยบอยทสดและนานทสด การไดอยเมองทพระพทธเจา 

ประทบอยนนเปนก�าไรชวตอยางมากส�าหรบความรสกของนาง เมอ 

นางถวายบงคมแลว พระศาสดาจงทกวา

“มลลกา วนนมาแตเชา มธระอะไรพเศษหรอ?”

“หมอมฉนทลลาพระองคเพอไปกสนารา พระเจาขา” นาง 

ทลตอบ

“ท�าไมหรอ?”

“ทานเสนาบดใหกลบไปอยกสนารา พระเจาขา”

“มเรองอะไรรนแรงถงตองใหกลบเทยวหรอ?”

“เรองกมเพยงวาหมอมฉนไมมบตร ทานพนธลเสนาบดจงให 

กลบไปอยบานเดม เขาบอกวาหมอมฉนเปนหมน เขาตองการลก 

เมอไมสามารถมลกใหเขาได จงไมมประโยชนอะไรทจะอยตอไป”

“เทานเองหรอมลลกา”

“เทานเอง พระเจาขา”

“ถาเพยงแตเทานกอยาไปเลย อยทสาวตถนแหละ ขอให 

บอกทานเสนาบดตามค�าของตถาคต”

นางมลลกาไดฟงพทธด�ารสแลวดใจและโปรงใจ เหมอน 

นกโทษทถกตดสนประหารชวตแลวและพระราชารบสงใหปลอย 

ฉะนน นางถวายบงคมพระศาสดาเดนอยางราเรงกลบออกมา 

114

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ทางเดม พบพระอานนทยงเดนจงกรมอย จงเลาเรองทงหมดให 

พระอานนททราบ ทานกลาววา

“อบาสกา ทานเปนผมโชคด ตอไปนทานปรารถนาสงใดคง 

ไดสงนนสมประสงค พระศาสดาไมเคยตรสอะไรทปราศจากเหต 

การหามของพระองคนาจะมเหตผลทจะเปนประโยชนแกทาน จง 

เบาใจเถด”

นางมลลกาภรรยาแหงทานพนธลเสนาบดเปนสตรมบญ 

ผหนงในสมยพทธกาล มเครองประดบทมคาและทรงเกยรตล�า ซง 

เรยกวา “มหาลดาปสาธน” ในสมยเดยวกน มสตรอย ๓ คนเทานน 

ทสามารถมเครองประดบน คอนางวสาขามหาอบาสกาคนหนง  

นางมลลกาภรรยาพนธลเสนาบดคนหนง และธดาแหงเศรษฐกรง 

พาราณสอกคนหนง

นางกลบไปหาทานพนธละดวยอาการลงโลดใจ แจงเรองท 

พระศาสดาทรงทดทานมใหกลบไปกสนารา พนธละคดวา พระ 

ศาสดาคงทรงเหนเหตส�าคญเปนแนจงทรงหามไว เขาเชอในพระ 

สพพญญตญาณแหงพระพทธองคจงพลอยดใจกบชายาดวย เขา 

ประคองมลลกาดวยความถนอมรกใคร พลางกลาววา

“ทรก การทพบอกใหนองกลบกสนารานน เปนเพราะไมรก 

นองกหามได นองกคงทราบวาวงศตระกลเปนสงส�าคญ ตระกลท 

ไมมบตรสบตอยอมขาดสญ พไมปรารถนาเชนนน พเพยงท�าตาม 

ประเพณของพวกเราเทานน หญงทเปนหมนยอมใหสทธแกสามตน 

เพอมหญงอนเปนภรรยาส�าหรบมบตรสบสกลวงศ เพราะพรกนอง 

จงไมอยากใหนองอยอยางหนาชนอกตรม พทราบกฎธรรมดาดวา 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

115

ไมมสตรคนใดอยากเหนสามของตนมภรรยาอนอยางต�าหต�าตา 

นองเปนสดทรกของพ แตความจ�าเปนควรจะอยเหนอความรกมใช 

หรอ?”

มลลกาซบอยกบอกของพนธละ น�าตาไหลพรากลงอาบแกม 

นางจะสะกดกลนอยางไรกสดทจะหามมใหมนพรงพรออกมา ความ 

รสกของนางสบสนวนวายทงดใจและเสยใจ ดใจทมโอกาสไดอยรบ 

ใชใกลชดสามอนเปนทรก เสยใจทนางไมสามารถใหบตรสบสกลแก 

เขาได ความรสกอกอยางหนงสอดแทรกเขามา คอรสกสงสารและ 

เหนใจสาม นางพดทงน�าตาวา

“นองเขาใจพด และพรอมทจะท�าตามค�าบญชาของพ นองได 

มอบทงรางกายและจตใจใหพแลว สงทนองใหพไมไดนน เปนสง 

สดวสยจรงๆ เทานน ในโลกนมสงอยเปนจ�านวนมากทเราปรารถนา 

เหลอเกนเพอจะได แตกไมไดสมตงใจ ตรงกนขาม มสงอยเปน 

จ�านวนมากทเราอยากจะหลกเลยงและไมพงปรารถนา แตกประสบ 

เขาจนได ทรก ในโลกนมใครเลาทจะสมปรารถนาไปเสยทกอยาง 

ทกชวตลวนคลกเคลาไปดวยยาพษและน�าตา ชวตมทงความหวาน 

ชนและขนขม เรามไดเปนเจาของชวต แตทกคนเกดมาเพอเปนทาส 

ของชวต เปนไปจนกวาชวตนจะสลาย”

“ท�าไมนองพดรนแรงถงปานนน” พนธละทกทวง เชยคางนาง 

อนเปนทรกใหเงยหนาขน มองซงลงไปในดวงตาอนเศราซมของ 

มลลกาซงยงมน�าตาคลออย กมลงจมพตเบาๆ เพอปลอบใจใหนาง 

สรางโศก มอหนงลบไลไปตามเรอนเกศาอนออนนมสลวยเปน 

เงางาม เรอยลงมาถงแผนหลงซงอวบเตม “ชวตนไมมอะไรรนแรง 

116

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

นกดอก ความผดหวง และความขมขน ซงมเปนครงเปนคราวนน 

เปนสงทท�าใหเราเหนคณคาของความสมหวงและความหวานชน 

ทรก ถาไมมรสขมอยในโลกน มนษยจะรจกคณคาแหงรสหวาน 

ไดอยางไร ถาไมมบรรยากาศทรอนอบอาว คนจะรจกคณคาแหง 

รมพฤกษอนรนรมยไดอยางไร ถาไมมสงทชว มนษยจะรคณคาของ 

สงทดละหรอ? นองควรจะมองชวตในฐานะเปนสงทรนรมย และ 

สรางความหวงอนสดชนไวเสมอ เพอชวตนจะไดสดชนขน”

“จะไมเปนการหลอกลวงตวเองไปหรอ” มลลกาเงยหนา 

สบตาสาม “ในเมอชวตมไดรนรมย จะมเปนการระบายสใหแกชวต 

จนมองชวตทแทจรงไมเหนไปหรอ?”

“นองรก ถาการหลอกตวเองนนเปนไปในทางทด ในทาง 

สรางสรรคใหชวตนชนสข เรากควรจะหลอกลวง มนษยเราชอบ 

หลอกลวงตวเองไปในทางราย และเหตรายกอาจจะเกดขนไดจรงๆ 

เมอเปนเชนนท�าไมเราจะไมลองหลอกตวเองไปในทางด เพอผลดจะ 

เกดขนจรงๆ บาง พระบรมศาสดากตรสไวมใชหรอวา ‘ส�าคญทใจ’ 

ถาใจด คดด ท�าด และพดด ผลดกยอมตดตามมาเหมอนเงาตามตว 

บางทพมความเหนรนแรงถงกบวาในโลกนไมมอะไรด ไมมอะไรเลว 

แตความคดหรอความรสกของเราตางหากทไปรสกเชนนนเขาเอง 

ดวยกฎอนนนองจะเหนวา ในคนคนเดยวกนหรอในสงสงเดยวกน 

รปรางหนาตาอยางน เปนทรกของนอง แตนองกคงทราบวายงมคน 

เปนอนมากทไมรกพไมชอบพ ไมเพยงแตไมรก ไมชอบเทานนดอก 

ถงกบเกลยดเอามากๆ กมอยมใชนอย ถาพเปนอยางอนอาจจะเปน 

ทรกทพอใจของพวกหนง แตอาจจะเปนทเกลยดชงของนองกได แต 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

117

พยอมนะนอง ยอมใหใครๆ เกลยดไดโดยไมสะทกสะทาน แตขอ 

ใหเปนทรกของมลลกาเทานน”

มลลกายมทงน�าตา

คนนนพระจนทรเตมดวง พอพระอาทตยอสดงครหนง ดวง 

รชนกโผลขนเหนอทวไมทางทศตะวนออก ลมตนปฐมยามใหความ 

ชมชนมใชนอย กลนดอกไมจากอทยานปลวมาตามสายลม กระทบ 

ฆานประสาทอนไวตอความรสกของปถชนผตดอยในรป เสยง กลน 

รส และสมผส

บนปราสาทชนท ๓ จะมองเหนมนษยคหนง เขายนเคยงกน 

มองผานหนาตางออกไปทางตะวนออก ครหนงบรษผมรางกาย 

ก�าย�าสมเปนนกรบ กางแขนประคองสตรผยนอยเคยงขาง

“มลลกาทรก ทามกลางสายลม แสงจนทรและกลนดอกไม 

จากอทยาน ซ�ายงมมลลกาอยเคยงใกลเชนน พมความสขเหลอเกน 

ดเหมอนวนนเปนอกวนหนงทพมความรสกเหมอนวนแรกทพและ 

นองอยรวมกนฉนสามภรรยา ทรก พขอพดซ�าอกครงเถดวา พรก 

นองเหลอเกน” เขาดงภรรยายอดรกเขาสวมกอดดวยความถนอม

ตอมามลลกาตงครรภ และคลอดบตรครงละ ๒ ถง ๑๖ ครง 

รวม ๓๒ คน เปนทชนชมสมใจของพนธละและมลลกาเองยงนก 

บตรเหลานลวนแขงแรง มพลานามยสมบรณ และส�าเรจวทยาการ 

อนสงยง สมเปนบตรแหงเสนาบดแควนมคธอนเกรยงไกร

ปลายรชกาลแหงพระเจาปเสนทโกศลนนเอง ขาวใหญกเกด 

ขนในราชธานสาวตถ เปนขาวทแพรสะพดไปอยางรวดเรว จาก 

แควนหนงสแควนหนง จากเมองนอยสต�าบลและหมบานทกแหง 

118

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ประชาชนตางโจษจนกนถงขาวน พนธลเสนาบด และบตร ๓๒ คน 

ถกฆาตาย

ภกษในอารามเชตวนกลมหนง นงสนทนากนอย วพากษ 

วจารณถงมรณกรรมของทานพนธละ ขณะนนนนเองพระอานนท 

พทธอนชาเดนผานมา ภกษเหลานนลกขนยนรบ แลวปลาดอาสนะ 

เปนท�านองเชอเชญพระพทธอนชา พระอานนทเมอนงลงเรยบรอย 

แลว จงกลาววา

“อาวโส ทานทงหลายก�าลงสนทนาเรองอะไรคางอย?”

“ขาแตทานผเจรญ ขาพเจาทงหลายก�าลงสนทนากนถงเรอง 

มรณกรรมของทานพนธลเสนาบด”

พระอานนทมอาการตรอง เหมอนจะปลงธรรมสงเวชอย 

ครหนงแลวกลาววา

“อาวโส มรณกรรมของทานพนธลเสนาบด ซงความจรงทาน 

ผนคอเจาชายแหงนครกสนารานน กอความสะเทอนใจแกขาพเจา 

มาก ทานทงหลายกทราบกนอยแลววา ครอบครวทานเสนาบด 

รวมทงทานเสนาบดเองมความสนทสนมตอขาพเจาเพยงไร อนง 

ขาพเจาแมจะเปนพระอรยบคคลกจรง แตกเปนเพยงอรยะขนตน 

เทานน ยงหาตดความโศกและความสะเทอนใจไดไม แตทยบยงอย 

ไดกดวยมสตคอยเหนยวรงอย”

ภกษกลมนนมอาการสงสย เมอพระอานนทพดวา “พนธล 

เสนาบด เปนเจาชายแหงนครกสนารา” ภกษรปหนงซงมลกษณะ 

อาวโสกวารปอนๆ ถามขนอยางนอบนอมวา “ขาแตทานผทรง 

ธรรมขาพเจาสงสยในค�ากลาวของทานทวา ทานพนธลเสนาบด 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

119

เปนเจาชายแหงนครกสนารา เทาทขาพเจาทราบและเหน ขาพเจา 

เขาใจวาทานพนธละเปนเชอไขแหงราชธานสาวตถนเอง เพราะเปน 

เสนาบดแหงนครน และเปนทรกของทวยนาครแควนโกศลเหลอ 

เกน ขาพเจาไมเคยทราบมากอนเลยวาพนธลเสนาบดเปนชาว 

กสนาราโดยก�าเนด”

“ดกอนศากยบตร” พระอานนทกลาวอยางชาๆ “ทานทงหลาย 

ยงมอายนอย และเปนชาวแควนอน เพงเดนทางมาสราชธานแหง 

แควนโกศลไมนานนก จงยงหาทราบความเดมแหงทานเสนาบดไม 

ถาทานทงหลายประสงค ขาพเจากจะเลาใหทานฟงแตเพยงสงเขป”

เมอภกษเหลานนแสดงอาการยอมตาม และวงวอนเพอให 

ทานเลาความเปนมาแหงพนธลเสนาบดแลว พระอานนทจงกลาววา

“ภราดร นบถอยหลงจากนไปประมาณ ๓๐ ปเศษ เมอทาน 

พนธลเสนาบดยงอยในวยหนม และส�าเรจการศกษาจากส�านกตกก- 

ศลา แลวกลบสกสนารานครนน ไดรบการตอนรบจากพระชนก 

ชนนและพระประยรญาตอยางมโหฬารยงสมพระเกยรตแหงพระ 

ราชกมาร พนธละเปนเจาชายรปงาม เสยสละ อดทนและรกเกยรต 

เปนราชประเพณทราชกมารผส�าเรจการศกษาจะตองแสดงศลป- 

ศาสตรใหปรากฏแกพระประยรญาตและทวยนาคร วชาทพนธละ 

ช�านาญมากกคอฟนดาบและยงธน

เมอมการทดลองฟนดาบ พระญาตไดน�าไมไผมามดรวมเขา 

ดวยกน มดละหลายล�าและยกใหสงขน แลวใหพนธลกมารกระโดด 

ขนไปฟน พนธละฟนมดไมไผเหลานนขาดสะบนเหมอนฟนตนกลวย  

แตบงเอญไดยนเสยงดงกรกในไมไผมดสดทาย เมอพนธละกระโดด 

120

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ลงมาแลวถามทราบความวาเสยง ‘กรก’ นนเปนเสยงของซเหลก 

ทพระญาตแกลงใสไวในมดไมไผทกๆ ล�า พนธละเสยใจวาพระญาต 

ของพระองคไมมใครหวงดตอพระองคเลย จงไมบอกลวงหนาวา 

ไดสอดซเหลกไวในล�าไมไผดวย ถาพระองคทรงทราบลวงหนาจะฟน 

ไมใหมเสยงดงเลย จงกราบทลพระชนกชนนวา จะฆามลลกษตรย 

แหงกสนาราใหหมด แลวจะเปนกษตรยเอง เมอถกพระมารดา

ทดทานไวและตรสวา เปนสทธของพระประยรญาตทจะท�าอยางนน 

ได พนธละจงไมปรารถนาจะอาศยอยในกสนาราตอไปเพราะรสก

อบอายทฟนไมไผมเสยงดง

อาวโส ธรรมดาของชายใจสงหนน ยอมรกเกยรตและศกดศร 

ยงนก จะไมยอมอยในทไรเกยรต เพราะฉะนน เมอร สกตววา

ไมมเกยรตพอในกสนารา ทานพนธละจงตงใจจะไปอยเมองอน 

แตจะไปไหน ทรงระลกถงพระสหายรวมส�านกศกษารนเดยวกนอย 

หลายคน ในทสดทรงมองเหนปเสนทกมารแหงสาวตถวานาจะพอ 

อาศยอยได เพราะเปนพระสหายทรกใครกนมาก และปเสนทกมาร 

กทรงมอธยาศยด จงสงสาสนไปทลความทงหมดใหปเสนทราชา 

ทรงทราบ พระเจาปเสนทโกศลทรงดพระทยยงนกทจะไดพระสหาย 

รวมส�านกศกษาและปรากฏเปนผมฝมอเปนเลศมาท�าราชการใน 

ราชส�านกแหงพระองค อยางนอยๆ พนธละคงจะเปนทปรกษาของ 

พระองคอยางดเลศ

พระเจาปเสนทโกศลทรงใหจดการตอนรบพระสหายอยาง 

มโหฬารและทรงตงไวในต�าแหนงเสนาบด เปนทปรกษาราชการ 

ทงปวง พนธละท�าราชการดวยความรความสามารถดเยยม

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

121

วนหนงขณะทพนธละกลบจากธรกจบางอยางและผานมา 

ทางโรงวนจฉย เมอประชาชนเหนทานพนธละจงขอรองใหหยด 

และใหชวยวนจฉยความ เพราะค�าวนจฉยของผพพากษาไมเปนท 

พอใจของคความ ผพพากษากนสนบน ใครสามารถใหเงนทองแก 

คความขางใด ขางนนกจะชนะ สวนฝายทยากจนไมมเงนทอง แม 

จะถกกกลบกลายเปนฝายผด ประชาชนทนเดอดรอนและขมขน 

มาเปนเวลานานจนสดทจะทนได อาวโส ธรรมดาวา ความอดทน 

ของปถชนนนยอมมขอบเขต เมอเลยขอบเขตทจะทนได ตอไปกจะ 

ระเบดออกมา และจะกลายเปนผลรายอยางยงแกผกดขทารณ จะม 

ความชอกช�าและขมขนใดเลา เสมอดวยการไมไดรบความยตธรรม 

อยตธรรมนน จะถกจดจ�าฝงใจของผไดรบไปตลอดชวต นกขนทไร 

มนเหมอนปลายหอกขวางอยทอก แตผเปนใหญทจะทรงไวซงความ 

ยตธรรมนน กคอผทตงมนอยในธรรม รจกละอายใจในการแสวงหา 

ความสขส�าราญบนความเดอดรอนของผอน ดวยเหตน พระศาสดา 

จงตรสวา ความละอายใจในการท�าชวและความกลวตอผลอนเผด 

รอนของความชว ๒ ประการนเปนธรรมคมครองโลกใหสงบสข 

โอกาสส�าหรบการท�าชวนน ยอมมอยเสมอส�าหรบผขาดธรรม 

ปราศจากธรรม พระศาสดาตรสวา

‘เมอฝงโคก�าลงวายขามน�า ถาโคนายฝงน�าด โคทงหลายก 

จะปลอดภยขนสทาทถกตอง ไมถกน�าพด แตถาโคนายฝงน�าไมด 

โคทงหลายยอมเดอดรอน ไดรบอนตรายฉนใด ในหม มนษย 

กฉนนน ผใดถกแตงตงใหเปนหวหนาคณะ ถาเขาตงอยในธรรม  

ซอสตยสจรต ประชาชนผเดนตาม กนาจะตงอย ในธรรมและ 

122

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ซอสตยสจรตดวย รฐจะมความสขถาผเปนใหญประพฤตธรรม’

ทานพนธลเสนาบด แมจะไมมหนาทเกยวของโดยตรงในการ 

วนจฉยความ แตเมอประชาชนขอรองทานกตองท�า และเมอวนจฉย 

ไปแลวปรากฏวาเปนทพอใจของมหาชนอยางยง ท�าเจาของทรพย 

ใหเปนเจาของ ท�าผทจรตใหพายแพ ประชาชนชนชมยนดโหรองขน 

องคะนง จนไดยนถงพระเจาปเสนทโกศล พระองคตรสถามเรองราว  

ทรงทราบความแลวทรงโสมนสยงนก จงทรงตงทานพนธละไว 

ในต�าแหนงผพพากษาอกต�าแหนงหนงดวย

เรองรายในโรงวนจฉยสงบเรยบรอยตลอดมา แตทานทงหลาย 

กตองไมลมวาคนดกมศตรเหมอนกน และคนทเปนศตรของคนด 

นน คอคนราย เมอคณะผพพากษาผกนสนบนชดเกาถกถอดออก  

กโกรธเคองและเกลยดชงทานพนธละ ยงมหาชนเคารพยกยอง 

ทานพนธละมากเทาใด คนพวกนนกยงเกลยดชงทานพนธละมากขน 

เทานน ความเกลยดชงทเกดจากความไมดของผอน เปนความ

เกลยดชงทพอจะระงบไดบาง แตความเกลยดชงทมแรงรษยา 

ผสมอยดวยกน จะคอยเรงเราใหบคคลหาชองทางท�าลายผทตน 

เกลยดชงอยเสมอ ดวยเหตน คณะผพพากษาชดนนจงพยายาม 

แหยใหพระราชวงศชนผใหญเกลยดชงทานพนธละ โดยคาดหมาย 

วา อยางไรเสยเรองจะตองถงพระกรรณพระเจาปเสนทโกศล และ 

กเปนจรงสมคะเน เรองทยแหยใหเกลยดชงกคอเรองรชสมบต 

พนธละตองการจะแยงราชสมบต”

“ดกอนทานผสบอรยวงศ” พระอานนทกลาวตอไป “เรองใด 

เลาจะรายแรงส�าหรบสตรยงไปกวาทราบวาสามอนเปนทรกของตน 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

123

แบงใจใหหญงอน เรองใดเลาจะรายแรงส�าหรบบรษยงไปกวาถก 

หยามเกยรตวาเปนผไรความสามารถ เรองใดเลาจะรายแรงส�าหรบ 

คชสารยงไปกวาถกเหนรวมสงวาสกบนางพง เรองใดเลาจะรายแรง 

ส�าหรบแมงยงไปกวาถกชวงชงไข เรองใดเลาจะรายแรงส�าหรบพระ 

ราชายงไปกวาถกแยงราชสมบต

อาวโส ดวยเหตน พระเจาปเสนทโกศลเมอทรงเชอวาทาน 

พนธละคดกบฏกทรงวางแผนสงหารทานพนธละทนท พระองค 

ประสงคจะยมมอทหารของพระองคใหฆาทานพนธละ จงกขาวขน 

วา ปจจนตชนบทแหงแควนโกศลมโจรกลมหนงก�าเรบใจ เทยวปลน 

และฆาชาวบานอยางทารณ ท�าบานมใหเปนบาน ท�านคมไมใหเปน 

นคม พระองคทรงมองไมเหนใครอนทจะปราบได นอกจากพนธล 

เสนาบด

เมอทานพนธละพรอมดวยบตร ๓๒ คน เตรยมเดนทางไป 

ปจจนตชนบทนนเอง นางมลลการสกสงหรณใจอยางบอกไมถก

‘พ คนอนในเมองสาวตถน ไมมอกแลวหรอนอกจากทาน 

พนธละ’ นางถามอยางกงวล

‘เมอเปนพระบรมราชโองการ เรากตองไป’ ทานพนธละพด 

อยางเครยดและหนกแนน

‘ท�าไมเรองโจรปลนชาวบานเทานเอง’ จะตองสงเสนาบด 

ไปปราบ เพยงแตต�ารวจหรอทหารธรรมดากนาจะเพยงพอแลว’ 

มลลกาทวง

‘นองรก’ ทานพนธละยงคงพดอยางเครงขรม ‘นวาพระองค 

สงพไปปราบโจร แมพระองคทรงเหนวาพสมควรจะปราบควาย 

124

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

เปลยวแลวสงใหพไป พกจะตองไป ยงกวานนถาพระองคจะสงพไป 

ตอสกบความตาย พกตองไป พระราชาเปนเจาชวต นองรก ชวต 

ของเราเปนของพระองค เมอพระองคทรงตองการเมอไร เรากตอง 

ถวายทนท’

‘แตนองรสกสงหรณใจอยางไรพกล พเคยจากนองไปราชการ 

อยเสมอ มใชไมเคยไป นองไมเคยสงหรณและวตกกงวลเหมอน 

ครงน พไมไปไมไดหรอ? นางพร�าพลางกอดเอวของทานเสนาบดไว

‘พบอกนองแลววา เมอเปนพระบรมราชโองการพกตองท�า 

ตาม คงไมเปนไรดอกนอง อยากงวลเลย’ พนธละปลอบ

‘แลวท�าไมตองเอาลกๆ ไปทงหมดดวย ลกไมตองไปไมได

หรอ?’

‘นกเปนพระบรมราชโองการอกเหมอนกน’ เมอนกถงลก 

ทานเสนาบดกมสหนาหมนหมองลงเลกนอย แตกกลบแชมชน 

อยางเดมในชวระยะเวลาเลกนอย

‘ไมเอาทฆการายนะ หลานชายไปดวยหรอ?’

‘ไมมพระบรมราชโองการใหพาไป’

‘นองขอไปดวย’

‘อยาไปเลย ทรก เปนเรองของพและลกๆ เทานน’ ”

“อาวโส” พระอานนทเลาตอ “ทานพนธละพดเหมอนรเรอง 

ลวงหนาอยตลอดเวลา นางมลลกาสงหรณใจ เปนความสงหรณทม 

เหตผลเหลอเกนภราดร ความสงหรณใจของสตรนนมกจะมมลเหต 

เสมอ สภาพดวงจตของสตรหวนไหวงาย ดงน จงสามารถรบอารมณ 

อนเรนลบไดงาย เหมอนน�าตนยอมกระเพอมไดเรว ประสาทท ๖  

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

125

ของคนไวตออารมณอนเรนลบเสมอ

อาวโส เมอมขาวทานพนธละออกปราบโจรดวยตนเอง โจร 

ทกอความวนวายกหลบหนไป ความจรงโจรพวกนกคอราชบรษท 

พระเจาปเสนททรงแตงไปนนเอง และกหาไดปลนหรอท�ารายชาวบาน 

อยางขาวลอไม เมอทานพนธละเดนทางกลบมานครสาวตถนนเอง 

ทหารทพระเจาปเสนทแตงตงไว ใหไปในขบวนของทานพนธละ 

ไดลอบฆาทานเสนาบดและลกๆ ทงหมด”

“ทานผเจรญ” ภกษรปหนงกลาวขน “ไมนาจะเปนไดเลย ท 

ทานพนธละจะไมทราบแผนการของพระเจาปเสนท แตขาพเจา 

คดวาทานพนธละเปนเสนาบดใจสงห พลดพรากบานเมองมา และ 

หวงจะพงรมเงาของเพอน เมอเพอนคดฆากไมทราบจะอยไปท�าไม  

ตายเสยดกวา

อนง ตามเคาเรอง ถาทานพนธละปรารถนารชสมบตใน 

กรงสาวตถ ทานกสามารถเอาไดโดยงาย แตความจงรกภกด และ 

ซอสตยกตญญ ท�าใหทานยอมตายดกวาทจะท�าการอสตยอกตญญ 

พระเจาสเปนทนนเปนทรๆ  กนอยแลววาเปนกษตรยทโงเขลา และ 

พระกรรณเบาดวย ขาพเจาไมปลงใจเชอเลยวา ทานพนธละจะ 

ไมทราบถงแผนการของพระเจาปเสนท” ภกษรปนนพดเสยงเครยด 

เหมอนจะเจบรอนแทนทานพนธลเสนาบด

พระอานนทนงองในทาตรอง ทานมองเหมอไปขางหนาอยาง 

ไรจดหมาย ทกคนเงยบ ทกคนคด นงและนาน

“อาวโส” พระพทธอนชากลาวขน “ในทสดพระเจาปเสนทก 

ทราบความจรงภายหลงวา พนธละมไดคดแยงรชสมบตเลย ทรง 

126

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

เสยพระทยอยางใหญหลวงจนหาความสขในรชสมบตมได แต 

พระองคทรงรพระองคเมอไดเสยคนดไปอยางจะเรยกกลบคนมา 

ไมไดอกแลว และสมยทพระองคทรงระลกถงพนธละมากทสด กคอ 

สมยทมราชกจส�าคญๆ ซงพระองคไมสามารถวนจฉยไดดวย 

พระสตปญญาของพระองคเอง

อาวโส คนสอพลอนนนอกจากหาความสขใหแกตนมไดแลว 

ยงจะกอความยงยากแกคนดคนบรสทธมากมาย แตโลกกไมเคย 

ขาดแคลนคนประเภทน เขาแสดงอาการพนอบพเทาตอหนาเจานาย 

เสยจนออกหนาออกตา และเหมอนแสรงท�าเมอไดมโอกาสอยตาม 

ล�าพงกบเจานาย เขากเรมลงมอทบถมความดของเพอน และคยเขย 

ความรายตางๆ ของเพอนขนเสนอนาย คนประเภทนอย ทใดก 

เดอดรอนทนน แตกดเหมอนจะซอกแซกอยทกหนทกแหง ถาไมม 

คนประเภทดงกลาวน ไฉนเลยทานพนธละจะตองตายอยางนาเศรา 

และสงเวชใจ” พระอานนทพดจบแลวบอกลาภกษเหลานน แถลงวา 

ถงเวลาทจะตองเขาเฝาพระผมพระภาคแลว

127เมอพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาผอนาวรณญาณ 

ทรงสละละทงสงขารอนประกอบขน เหมอนสมภาระทใชสอย 

เชนเกวยนเปนตน เขาสมหาปรนพพานอนบรมสขเกษมศานต 

จากความทรมานทงปวงแลว พระอานนท พทธอนชา ซงบดนเปน 

เสมอนองคแทนแหงพระตถาคตเจากจารกไปในทตางๆ โดยเดด 

เดยวเดยวดาย จากแควนสแควน จากราชธานสราชธาน และบทจร 

สคามนคมชนบทตางๆ เพอแสวงหาความวเวกบาง เพอโปรดให 

ประชานกรด�ารงในคณธรรมสมมาปฏบตบาง เปนเวลาถง ๔๐ ป 

หลงพทธปรนพพาน

สมยหนง พระพทธอนชาออกจากสาวตถราชธานแหงแควน 

โกศล มงหนาลงสทศใตถงล�าน�ายมนา เดนเลยบล�าน�านลงตอนใต 

อนเปนทตงแหงโกสมพราชธานแหงแควนวงสะ

๑๐ณ ป า ป ร ะ ด ล า ย

128

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

อนวานครโกสมพน ร งเรองดวยศลปวทยาการมากมาย 

นอกจากนยงเปนยานกลางแหงการเดนทาง และการขนสงสนคา 

ระหวางโกศล มคธ และเมองผานตางๆ ทางใตและทางตะวนออก 

อกดวย

ล�าน�ายมนาอนสวยงามตระการยงนกนน กไหลมาจากแดน 

อนขจรนามแตกาลไกลสมยมหาภารตยทธ นนคอหสดนประนคร 

ซงปรกหกพงแลวเพอชงชยความเปนใหญกน ความงามของนคร 

โกสมพยอมตดตาเตอนใจของอาคนตกะผมาเยอนไปตลอดชวต 

มองไปจากฝงยมนาจะเหนก�าแพงปราการบานเรอนสลบสลาง ด 

เปนลดหลน ยอดปราสาทแหงอเทนราชนน เมอตองแสงสรยายาม 

จะอสดงกสองแสงเหมอนมอาทตยอยหลายดวง การสญจรทางเรอ 

คบคง มเรอนอยใหญประดบดวยธงทวสตางๆ ดงามตา

เมอพระอานนทมาใกลนครโกสมพนน เปนเวลาเยนมากแลว 

ทงสาลเกษตรยามตองแสงอาทตยในสายณหกาล มองดประหนง 

ปลาดดวยแผนทอง พระพายร�าเพยเพยงแผวเบาตองกายพระมหา 

เถระกอใหเกดความชมเยนเฉกมารดาลบคล�าบตรสดทรกดวยใจ 

ถนอม ณ เบองบนกอนเมฆสลบซบซอนเปนทวแถวลอยละลวตาม 

แรงลม มองดเปนสมวงสลบฟาตระการตายงนก

พระผเปนพหสต หาไดมงเขาสเขตนครโกสมพไม ทานตองการ 

แสวงหาทสงด และ ณ สถานทนน แหงใดเลาจะสงดเทาปาไม

ประดลายเพราะฉะนน พระมหาเถระจงเยองยางดวยลกษณาการ 

อนนาทศนา เขาสปานนดวยหทยทแชมชนเบกบาน

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

129

เมอพระอาทตยอสดงแลวไมนาน ดวงจนทรแจมจรสก 

โผลขนเหนอทวไมดานตะวนออก ปาประดลายเงยบสงดวงเวง  

เหมาะส�าหรบผแสวงหาวเวกอยางแทจรง เนองจากมภกษแวะเวยน 

มาพกอยเสมอ ปานจงมเสนาสนะนอย ๆ อยหลายหลงส�าหรบ 

พกอาศยหลงหนงเพยงผเดยว พระเถระเลอกไดกระทอมหลงหนง  

เมอปลาดนสทนะลงแลวกนงขดสมาธหลบตาอยตลอดปฐมยาม 

แหงราตร และพกผอนเมอกงมชฌมยามลวงไปแลว

ปจจสกาล แสงสขาวทางทศตะวนออกเรมทาบขอบฟาจาก 

ทศเหนอตลอดไปทางทศใต ลมรงอรณพดเฉอยฉว เสยงกาซงเพง 

ออกจากรวงรงเพอแสวงภกษาหาร บนผานปาประดลายพรอมดวย 

เสยงรองกาๆ บรเวณปาประดลายยงคงเงยบสงด ไดยนแตเพยง 

เสยงใบไมไหวกระทบกนเปนครงคราว พระพทธอนชาผประเสรฐ 

เดนวนเวยนไปมาอยหนากระทอมนอยโดยอาการทเรยกกนวาเดน 

จงกรม เพอพจารณาหวขอธรรม ทองฟาสางแลว แสงสวางสาดไปทว 

บรเวณไพร โนมนอมนมสการแหงพระอานนทใหแจมใสชนบาน 

ทานเตรยมนงอนตรวาสก และครองอตตราสงคเปนปรมณฑล 

เรยบรอย ถอบาตรเขาสนครโกสมพเพอบณฑบาต

มผคอยดกถวายอาหารแกมนอยเปนแหงๆ สมณศากยบตร 

เปนทคนตาของประชาชนชาวโกสมพแลวตงแตครงทพระตถาคต 

เจาเสดจเขาสนครโกสมพเปนครงแรก เมอพระอานนทไดอาหารพอ 

สมควรแลว ทานกเดนดมมงเขาสปาประดลายตามเดม ฉนอาหาร 

ตามทประชาชนศรทธาถวายดวยอาการแหงสามบรโภคอนเปนแบบ 

อยางแหงพระอรหนตทงหลาย เสรจแลวทานกยบยงอย ณ ทนน 

130

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

131

ดวยวหารธรรมอนประเสรฐจนกระทงวฒนฉายากาล พระอาทตย 

โคจรผานกงกลางฟาไปแลว เงาไมประดลายทอยโดดเดยวทอดยาว 

ไปทางทศตะวนออก บรรยากาศรนรมยสงบเหมาะแกอนาคารกมน

ภกษรปหนงรางกายสงใหญมสงาเดนเขามาสปาอนเงยบสงบน 

เมอทานผานมาทางพระอานนทนงอย เหนเปนสมณะแบบเดยวกน 

จงเขาไปหาดวยอาการแหงมตร แตทานหาไดรจกพระอานนทไม

“ทานผทรงพรต” ภกษรปนนกลาวขน “ขาพเจาไมคดวาจะ 

พบทานผใดในปาอนวเวกแหงน ทานคงมงแสวงหาสนตวรบทเชน 

เดยวกบขาพเจา จงมานงอย ณ ทนแตผเดยว”

“ทานผบ�าเพญตบะ” พระอานนทตอบ “ขาพเจาทราบจาก 

เครองนงหมและบรขารอนๆ ทตดตวทานมาวาทานเปนสมณะแบบ 

เดยวกบขาพเจา สมณะแบบเรานมพระผมพระภาคเปนศาสดาดวย 

กน กพระผมพระภาคพระองคนนตรสไวมใชหรอวาความวเวกเปน 

สหายอนประเสรฐ”

“ทานผทรงพรต” ภกษรปนนกลาว “พระด�ารสนชางเปน 

พระพทธภาษตทกระตนเตอนเรงเราใหพทธสาวกพอใจในวเวกเสย 

นกระไร ขอประทานโทษเถด จากลกษณะอาการและค�ากลาวของ 

ทาน ขาพเจาพออนมานไดวา ทานคงจะมาสธรรมวนยนนานแลว 

สวนขาพเจาเองแมจะมอายเหยยบยางเขาสวยชรามาหลายปแลว 

กตาม แตขาพเจาเพงจะอปสมบทอทศพระผมพระภาคเมอไมนาน 

นเอง คอเมอพระผมพระภาคพระองคนนปรนพพานแลว ขาพเจา 

เพงจะบวชได ๕ พรรษาเทานน”

132

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“อาวโส” พระอานนทเปลยนค�าแทนชอของภกษรปนน 

“ขาพเจาอปสมบทในสมยทพระตถาคตยงทรงพระชนมอย และ

ไดเหนไดเฝาพระองคเสมอๆ ขาพเจาถอเปนลาภอนประเสรฐทได 

เฝาพระผมพระภาค มใชแตขาพเจาเทานน ใครๆ กปรารถนาทจะ 

ไดเขาเฝาและสนทนาดวย พระองคเปนผสงสดอยางแทจรง”

ภกษรปนนแสดงอาการสนใจอยางเหนไดชด และมนยนตา 

วาวดวยปต พรอมดวยกลาววา “ทานผทรงพรต  ขาพเจาปรารถนา 

อยางยง ปรารถนาเหลอเกนทจะทราบพระพทธจรยาโดยละเอยด 

จากผซงเคยเขาเฝาเคยฟงธรรมของพระศาสดา ท�าอยางไรขาพเจา 

จงจะไดบรรลผลส�าเรจแหงความปรารถนานน แตกอนอนขาพเจา 

ปรารถนาใครทราบนามของทานผมโชคด พอเปนเครองประดบ 

ความรไวกอน สวนขาพเจาเองมนามวากมโพชะ ชอเดยวกบแควนท 

ขาพเจาเกดซงอยทางเหนอขนไป ทานเองกคงทราบวาแควนกมโพชะ 

มชอเสยงทสดเรองพนธมาด”

พระอานนทนงอยครหนง หาไดตอบค�าของพระกมโพชะ 

ทนทไม ทานก�าลงตรกตรองวา ควรจะบอกนามของทานแกภกษรป 

นหรอไมหนอ ภกษรปนมความเลอมใสในพระศาสดาเปนอยางยง 

กระหายใครฟงพระพทธจรยา และเรองซงเกยวของกบพระองค 

ภกษรปนคงจะตองเคยไดยนเกยรตคณของทานในฐานะเปนผใกลชด 

อยางยงกบพระศาสดา ถาเธอทราบนามของทานแลว และไดฟง 

พทธจรยาบางตอนจากทานเอง คงจะเพมพนปตปราโมชแกเธอ 

หานอยไม อาจจะเปนทางใหเธอไดธรรมจกษในไมชา เมอคดถง 

ประโยชนดงกลาวนเปนทตงแลว พระพทธอนชาสกโกทนบตรจง 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

133

กลาววา

“ภราดา ขาพเจายนดจะเลาพทธจรยา และบคคลทเกยวของ 

กบพระองคบางประการบางตอนใหทานฟง เทาทขาพเจารเหนมา 

ดวยตนเองบาง ทพระศาสดาโปรดประทานเลาใหขาพเจาฟงบาง 

อนง ขอททานอยากทราบนามของขาพเจานน ขาพเจาบอกทาน 

ไดแตเพยงวา เมอขาพเจายงครองฆราวาสอย พระญาตวงศเรยก 

ขาพเจาวา ‘เจาชายอานนทะ’ และเมอขาพเจาอปสมบทแลวเพอน 

พรหมจารเรยกขาพเจาวา ‘พระอานนท’ พระศาสดาเรยกวา 

‘อานนท อานนท’ อยเสมอๆ”

พอพระมหาเถระกลาวจบลง พระกมโพชะมอาการตะลงอย 

ครหนง แลวอาการแหงปตซาบซานกเขามาแทนท ทานลกขนนง 

กระโหยงประนมมอกราบลงแทบบาทมลของพระอานนท ซบศรษะ 

อยนงนานและนาน เมอทานเงยหนาขนอกครงหนง พระพทธอนชา 

สงเกตเหนน�าตาเออเบาตาของภกษผอยในวยชรารปนน นนเปน 

สญลกษณแหงปตปราโมชอนหลงไหลจากความรสกทลกซง และ 

ปรากฏออกมาทางกรชกาย และแลวพระกมโพชะกกลาววา

“ขาแตทานผไมหลงใหลในบวงมาร เปนลาภอนยงใหญของ 

ขาพเจาทไดมาพบทานผทรงคณอนประเสรฐเหมอนองคแทนแหง 

พระตถาคตเจา ขาพเจาเดนทางมาหลายเมองดวยจดประสงคทจะ 

ไดพบและสนทนากบทาน ขาพเจาทราบวาทานเดนทางมาโกสมพ 

ขาพเจากตดตามมา แตกหาไดรจกทานไม แมจะสนทนาอยกบทาน 

ทกระหายใครพบอยตลอดเวลากตาม โอ... ชางเปนลาภของขาพเจา 

เสยนกระไร อปมาเหมอนลกโคซงเทยวตดตามหาแมในปากวาง 

134

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

และไดพบแมสมประสงค ความรสกของลกโคนนเปนฉนใด ความ 

รสกของขาพเจากเปนฉนนน” แลวพระกมโพชะกกราบลงแทบ 

บาทมลของพระอานนทอกครงหนง

“ชางเถดผมอาย” พระอานนทกลาว “เรองของขาพเจาไมม 

ความส�าคญเทาเรองของพระศาสดา อนง ทานบวชอทศพระพทธเจา 

แมจะนพพานไปแลวกตาม แตเรองของพระองคกยงเปนเครอง 

เพมพนปตปราโมชแกผสดบอยเสมอ ทานไดขอรองใหขาพเจาเลา 

ถงพทธจรยาบางตอนเพอเปนเครองประดบความร และประคบ 

ประคองศรทธาปสาทะ ขาพเจาจะขอเลาใหทานฟงเปนปฏการแก 

ความปรารถนาดของทาน” แลวพระอานนทกกลาวสบไปวา

“ดกอนภราดา ณ ปาไมประดลายนเอง สมยหนงพระตถาคต 

เจาประทบอยดวยหมภกษนบจ�านวนรอย พระองคหยบใบไมมา 

ก�าพระหตถหนง แลวตรสถามภกษทงหลายวา ใบไมในก�าพระหตถ 

ของพระองค กบใบไมในปานทงหมด ไหนจะมากกวากน เมอภกษ 

ทงหลายกราบทลวา ใบไมในปานมมากกวาเหลอหลาย ใบไมใน 

ก�าพระหตถมนอยนดเดยว พระพทธองคจงตรสวา ฉนเดยวกน 

นนแลภกษทงหลาย ธรรมทเราแสดงแลวแกเธอทงหลายนนเพยง 

เลกนอยเหมอนใบไมในก�ามอของเรา สวนธรรมทเรายงมไดแสดง 

มมากหลายเหมอนใบไมในปา ภกษทงหลาย ท�าไมเราจงไมแสดง 

สงทเราร เราเขาใจอกมากหลายเลา ภกษทงหลาย เราตถาคตแสดง 

แตธรรมทจ�าเปนเพอระงบดบทกขเทานน สงนอกจากนรไปกท�าให 

เสยเวลาเปลา ภกษทงหลาย  สมยหนงมภกษรปหนงเขามาหาเรา 

และถามปญหา ๑๐ ขอ ขอใหเราแกปญหาขอของใจนน ถาเราไม 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

135

แกปญหาใหคลายสงสย เขาจะละเพศพรหมจรรย ปญหา ๑๐ ขอ 

นนลวนเปนปญหาทไรสาระ ไมเปนไปเพอระงบดบทกข รแลวก 

ไมท�าใหอะไรดขน เชน ปญหาวาโลกเทยงหรอไมเทยง โลกมทสด 

หรอไมมทสด ตายแลวเกดหรอไม ดงนเปนตน เราไมยอมแก 

ปญหานน ภกษทงหลาย เรากลาวกบภกษรปนนวา อยาวาแตเธอ 

จะละเพศพรหมจรรยเลย แมเธอจะตายไปตอหนาตอตาเรา เราก 

หายอมแกปญหาเหลานนของเธอไม ภกษทงหลาย ปญหาทเผชญ 

อยเบองหนาของทกๆ คน คอปญหาเรองทกขและความดบทกข 

มนษยและสตวทงหลายถกความทกขเสยบอยทงทางกายและทางใจ 

อปมาเหมอนผถกยงดวยลกศรซงก�าซาบดวยยาพษแลว ญาตมตร 

เหนเขาเกดความกรณาจงพยายามจะชวยกนถอนลกศรนน แตบรษ 

ผโงเขลาบอกวา ตองไปสบใหไดเสยกอนวาใครเปนคนยง และยง 

มาจากทศไหน ลกศรท�าดวยไมอะไร แลวจงจะคอยมาถอนลกศร 

ออก ภกษทงหลาย บรษผนนจะตองตายเสยกอนเปนแนแท ความ 

จรงเมอถกยงแลว หนาทของเขากคอ ควรพยายามถอดลกศรออก 

เสยทนท ช�าระแผลใหสะอาดแลวใสยาและรกษาแผลใหหายสนท

หรออกอปมาหนงเหมอนบคคลทไฟไหมอยบนศรษะ ควรรบดบ 

เสยโดยพลน ไมควรเทยววงหาคนผเอาไฟมาเผาศรษะตน ทงๆ ท 

ไฟลกไหมอย

ภกษทงหลาย สงสารวฏนโพลงอย ดวยเพลงทกขนานา 

ประการโหมใหรอนอยทว สตวทงหลายดนทรนทรายอยในกองทกข 

แหงสงสารวฏน ใครเลาจะเปนผดบ ถาทกคนไมชวยกนดบทกขแหง 

ตน อปมาเหมอนบรษสตรผรวมกนอยในบรเวณกวางแหงหนง และ 

136

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ตางคนตางถอดนไฟใหญอนโพลงอยทวแลว ตางคนตางกวงวนกน 

อยบรเวณนน และรองกนวา ‘รอน รอน’ ภกษทงหลาย คราวนน 

มบรษผหนงเปนผฉลาด รองบอกใหทกๆ คนทงดนไฟในมอของ 

ตนเสย ผทยอมเชอ ทงดนไฟ กไดประสบความเยน สวนผไมเชอ 

กยงคงวงถอดนไฟ พรอมดวยรองตะโกนวา ‘รอน รอน’ อยนนเอง

ภกษทงหลาย เราตถาคตไดทงดนไฟแลว และรองบอกให 

เธอทงหลายทงเสยดวย ดนไฟทกลาวถงนคอกเลสทงมวล อนเปน 

สงทเผาลนสตวใหเรารอนกระวนกระวาย ภกษทงหลาย อายตนะ 

ภายใน ๖ คอ ตา ห จมก ลน กาย และใจ อายตนะภายนอก ๖ คอ 

รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ และธรรมมารมณเปนของรอน  

รอนเพราะไฟ คอ ราคะบาง โทสะบาง โมหะบาง

ภกษทงหลาย เราตถาคตไมพจารณาเหนรป เสยง กลน 

รส โผฏฐพพะใดๆ ทจะครอบง�ารงรดใจของบรษไดมากเทารป เสยง 

กลน รส และโผฏฐพพะแหงสตร ภกษทงหลาย เราไมพจารณาเหน 

รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะใดๆ ทสามารถครอบง�ารดรงใจของ 

สตรไดมากเทารป เสยง กลน รส และโผฏฐพพะแหงบรษ

ภกษทงหลาย กามคณนเรากลาววาเปนเหยอแหงมาร เปน 

พวงดอกไมแหงมาร เปนก�าลงพลแหงมาร ภกษผปรารถนาจะ 

ประหารมารพงสลดเหยอแหงมาร  ขยพวงดอกไมแหงมาร และ 

ท�าลายก�าลงพลแหงมารเสย

ภกษทงหลาย เราเคยเยาะเยยกามคณ ณ โพธมณฑลในวน 

ทเราตรสรนนเอง ดกอนกาม เราไดเหนตนเคาของเจาแลว เจาเกด 

จากความด�ารค�านงถงนนเอง เราจกไมด�ารถงเจาอก ดวยประการ 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

137

ฉะน กามเอย เจาจะเกดขนอกไมได’ ”

“ดกอนภารดา” พระอานนทกลาวตอไป “ครงนน ณ ปาไม 

ประดลายน ภกษจ�านวนมากไดดวงตาเหนธรรมและอรยคณสงๆ 

ขนไปดวยพระพทธภาษตอนลกซงจบใจน พระองคทรงใชอปมา 

อปไมยอนคมคายแยบยล และขมวดพระธรรมเทศนาใหเหนจดเดน 

ททรงประสงค เหมอนนายชางผฉลาดเมอจะสรางปราสาทหรอ 

กฏาคาร ยอมจะลงรากปราสาทนนใหแนนหนา และวางเสาอน 

มนคงและสรางเรอนยอด ตะลอมขนใหยอดเดน เหนสงางาม รงเรอง 

ดวยพระธรรมเทศนาโกศลแหงพระทศพลวมลอนาวรณญาณ อนหา 

ใครเปรยบปานมไดในสามภพ”

“ดกอนอาคนตกะ” พระอานนทกลาวตอไป “ณ กรงโกสมพ 

นเอง พระตถาคตเจาเคยประทบรอยพระบาท คอพระพทธจรยา 

อนประเสรฐไวส�าหรบใหคนภายหลงถอเปนเยยงอยางด�าเนนตาม

คอสมยหนงเมอพระพทธองคเสดจถงโกสมพ และส�าราญ 

พระอรยาบถอย ณ โฆสตาราม ตอนเชาพระพทธองคจะเสดจออก 

บณฑบาตมประชาชนผเลอมใสคอยดกถวายเปนทวแถว แตกม 

กลมชนอกกลมหนงคอยตามดาวากระทบกระแทกเสยดสอยตลอด 

เวลา เมอพระองคเสดจกลบโฆสตาราม  กตามไปดาถงพระคนธกฎ 

ดวยอกโกสวตถ ๑๐ ประการ เชน ทานเปนโค เปนลา เปนอฐ เปน 

สตวนรก เปนตน เรองนมเบองหลง คอ

สมยหนง กอนหนาทเรองนจะเกดขนไมนานนก พระผม 

พระภาคเจาเสดจสแควนกร ณ ทนนมหมบานพราหมณอยแหงหนง 

พราหมณนายบานมธดาสาวทรงสรโสภาคยงนก นามวา มาคนทยา 

138

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ความงามแหงนางระบอไปทว ชายหนมผมงคงตางเดนทางโดยเกวยน 

บาง โดยรถมาบาง มาสมาคนทยคามน เพอทศนามาคนทยานาร 

บางคนกแตงผใหญมาสขอ แตพราหมณผบดายงมองไมเหนใคร 

เหมาะสมแกธดาของตน จงยงไมยอมยกใหใคร มาคนทยาเปนท 

กลาวขวญถงแหงปวงชนชาวกรอยางแพรหลาย จนเมอธดาของ 

สกลใดเกดใหม ผเฒาผแกจะใหพรวา ขอใหสวยเหมอนมาคนทยา

ดกอนอาคนตกะ แตทานตองระลกไวอยางหนงวา ความงาม 

กบอนตรายนนมกจะมาดวยกนเสมอ ทใดมความงาม ทนนยอม 

มอนตรายแอบแฝงซอนเรนอยดวย จะมากหรอนอยแลวแตขนาด 

แหงความงามนน และมอยบอยครงทเปนอนตรายไมเพยงแต 

ผเขาไปเกยวของเทานน แตแกเจาของความงามนนเองอกดวย

พระศาสดาเสดจไปถงบานมาคนทยพราหมณในเชาวนหนง 

ขณะทเขาบชาไฟอยทประตบาน เมอไดทศนาเหนพระศาสดาแลว 

พราหมณกตะลงในความงามแหงพระองค ถงแกอทานออกมาวา

ชายผนงามจรงหนอ เขาเขาไปหาพระตถาคตเจาแลวกลาววา

‘สมณะ ขาพเจามองหาชายอนจะคควรแกบตรของขาพเจา 

มาเปนเวลานานแลว แตจะหาใครงามคควรแกบตรของขาพเจา 

เสมอทานไมได ขอทานโปรดยนอยตรงนสกครหนง แลวขาพเจาจะ 

น�าบตรมามอบใหทาน’

พระศาสดาแสดงอาการดษณภาพ ทรงเหยยบรอยพระบาท 

ใหปรากฏไว ดวยแรงอธษฐานอนส�าเรจมาจากพระบารมแตปาง 

บรรพ แลวเสดจหลกไปประทบ ณ ใตตนไมงามครมตนหนง

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

139

พราหมณแจงขาวแกพราหมณและใหตบแตงลกสาวให 

สวยงามเพอน�าไปมอบใหชายผหนงอนตนเหนวาคควรกน แลวพา 

กนออกจากเรอน เมอไมเหนพระตถาคต ณ ทเดม พราหมณก 

ประหลาดใจ บงเอญพราหมณไดเหลอบเหนรอยเทาทพระพทธองค 

ทรงเหยยบไว จงกลาวกบพราหมณผสามวา อยาตดตามมหาบรษ 

ผนเลย ผมรอยเทาอยางนเปนผสละแลวซงโลกยารมณทงปวง 

พราหมณเอย อนบคคลผเจาราคะนนมเทาเวากลางมาก คนเจา 

โทสะหนกสน สวนคนเจาโมหะนนปลายเทาจกลง สวนรอยเทาของ 

บรษผนเปนผเพกกเลสไดแลวอยางแทจรง พราหมณตอวาภรรยา 

วาอวดรอวดด ท�าตนเหมอนจระเขนอนในตม จงพาบตรและภรรยา 

เทยวตามหาพระศาสดา มาพบเขาใตตนไมแหงหนง พราหมณ 

ดใจนกหนา แตไดตอวาเปนเชงพอวา ‘สมณะ ขาพเจาบอกให 

ทานยนรอทโนน แตหายนคอยไม เหมอนไมยนดจะรบบตรของ 

ขาพเจา สมณะ บตรของขาพเจานงามเลศกวานารใดๆ ทงปวงใน 

ถนน เปนทปองหมายแหงเศรษฐคหบด และแมแหงพระราชา แต 

ขาพเจาหาพอใจใครเสมอดวยทานไม บดนขาพเจาไดน�านางผงาม 

พรอมมามอบ ณ เบองบาทของทานแลว ขอจงรบไว และครองกน 

ฉนสามภรรยาเถด’ พราหมณกลาวจบแลวสงใหบตรถวายบงคม 

พระศาสดา

พระโลกนาถศากยบตร ยงคงประทบดษณอย คร หนง 

พระองคทรงร�าพงวา พราหมณผนมความหวงดตอเรา ตองการ 

สงเคราะหเราดวยสงอนเปนทรก ทหวงแหนทสดแหงตน แตสงน 

มความแก ความเจบ และความตายเปนธรรมดา เราจกปฏการ 

140

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

พราหมณผ นดวยอมตธรรม พราหมณและพราหมณทงสองน 

มอปนสยแกกลาพอทจะบรรลธรรมของเราได เปนการมอบสภาพ 

อนไมแกและไมตายแกเขา ด�ารดงนแลว พระตถาคตเจาจงเออน 

โอษฐวา

‘พราหมณ ถาเราจะเลาเรองบางเรองใหทานฟง ทานจะ 

พอใจฟงหรอไม’

‘เลาเถดสมณะ ขาพเจาพรอมอยแลว ทานมบตรภรรยาอย 

แลวหรอ?’

นางมาคนทยา บตรแหงพราหมณนงเพงพศพระตถาคตเจา 

เหมอนเดกมองดตกตาซงตนไมเคยเหน พรอมกนนนมารยาแหง 

สตรซงปรากฏอยในเรอนรางและนสยแหงอตถเพศ กเรมฉายแวว 

ออกมาทางสายตาและรมฝปากอนบางงามอนเตมอมนน

พระตถาคตเจาชายพระเนตรดนางมาคนทยาหนอยหนง 

ทรงรถงจตใจอนปนปวนของนาง แลวตรสวา

‘พราหมณ เมอเราอยในวยหนมมเกศายงด�าสนท ถกแวดลอม 

ดวยสตรลวนแตสะคราญตา เปนทปรารถนาของบรษเพศผยงตด 

อาลยในบวงกามมได แตเราเบอหนายในโลกยวสย จงสละสมบต 

บรมจกร และนางผจ�าเรญตา ออกแสวงหาโมกขธรรมแตเดยวดาย  

เทยวไปอยางไมมอาลย ปลอดโปรงเหมอนบคคลทเปนหนแลว

พนจากหน เคยถกคมขงแลวพนจากทคมขง เคยเปนโรคแลวหาย 

จากโรค หลงจากทองเทยวอยเดยวดายและท�าความเพยรอยาง 

เขมงวด ไมมใครจะท�าไดยงกวาเปนเวลา ๖ ป เรากไดประสบชยชนะ 

อยางใหญหลวงในชวต ไดตรสร อนตรสมมาสมโพธญาณสงบ

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

141

เยอกเยนถงทสด ลวงพนบวงแหงมารทงปวงทเปนทพยและเปน 

ของมนษย มารและธดามาร คอ นางตณหา นางราคา และนางอรด 

ไดพยายามยวยวนเราดวยวธแปลกๆ เพอใหเราตกอยในอ�านาจ แต 

เรากหาสนใจไยดไม ในทสดพวกมารกถอยหนไปเอง เราชนะมาร 

อยางเดดขาดจนมนามกองโลกวา ‘ผพชตมาร’

พระตถาคตหยดอยครหนง ทรงกวาดสายพระเนตรดทก 

ใบหนา ในทสดพระองคตรสวา

‘พราหมณ เมอไดเหนนางตณหา นางราคา และนางอรด 

ซงทรงความงามเหนอ ๓ โลก เรากหาพอใจแตนอยไม กท�าไมเลา 

เราจะพอใจในสรระแหงธดาของทานซงเตมไปดวยมตรและคถ 

พราหมณเอย อยาวาแตจะใหแตะตองดวยมอเลย เราไมปรารถนา 

จะแตะตองธดาของทานแมดวยเทา’ ”

142

“ดกอนภราดา” พระอานนทเลาตอไป “พระด�ารสตอนสดทาย

ของพระผมพระภาค เปนเสมอนสายฟาฟาดเปรยงลงบนใบหนา

ของบตรพราหมณ นางรสกรอนผาวไปหมดทงราง ส�าหรบสตรสาว

อะไรจะเปนเรองเจบปวดยงไปกวาการเสนอตวใหชาย แลวถกเขา

เขยทงอยางไมไยด ดงนน นยนตาซงเคยหวานเยมของนาง จงถก

เคยวใหเหอดแหงไปดวยไฟโทสะ ใบหนาซงเคยถกชมวางามเหมอน

จนทรเพญนน บดนไดถกเมฆคอความโกรธเคลอนเขามาบดบง

เสยแลว นางผกใจเจบในพระศาสดาสดประมาณ

๑๑บ น ก อ ง ก ร ะ ด กแ ห ง ต ณ ห า น ส ย

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

143

พระตถาคตเจาสงเกตเหนกรยาอาการของนางโดยตลอด

แตหาสนพระทยอนใดไม ทรงแสดงอนปพพกถา พรรณนาเรอง

ทาน ศล ผลแหงทาน ศล โทษของกาม และอานสงสแหงการหลก

เรนออกจากกาม ทเรยกวา ‘เนกขมมะ’ ฟอกอธยาศยแหงพราหมณ

และพราหมณ จนทรงเหนวาจตออนควรแกพระธรรมเทศนาชนสง

แลว พระผมพระภาคกทรงประกาศสามกกงสกธรรมเทศนา คอ

อรยสจ ๔ ประหนงชางยอมผฉลาด ฟอกผาใหสะอาดแลวน�ามา

ยอมสทตนตองการ

พระธรรมเทศนาจบลงดวยการส�าเรจมรรคผลของพราหมณ

และพราหมณ พระพทธองคเสดจลกจากอาสนะ ทงมาคนทยคามไว

เบองหลง มงสชนบทอนเพอโปรดเวไนยสตวตอไป

ความงามแหงสตร มกจะเปนเหมอนดาบ ๒ คม คอใหทง

คณและโทษแกเธอ และมสตรนอยคนนกทจะจบแตเพยงคมเดยว

เพราะฉะนน เธอจงมกประสบทงความสขและความเศรา เพราะ

ความงามเปนมลเหต กฎขอนพสจนไดดวยชวตของนางมาคนทยา

ซงขาพเจาจะเลาใหทานฟงตอไป

ดวยความพยายามอยางยงยวด ในการทจะแกแคนพระศาสดา

เครองมอในการใชความพยายามของนางมอยางเดยวคอความงาม 

เมอมความพยายาม ความส�าเรจยอมตามมาเสมอ และในความ

พยายามนน ถาจงหวะดกจะท�าใหส�าเรจเรวขน ดงนน ตอมาไมชา 

นกนางไดเปนมเหสของพระเจาอเทนแหงโกสมพ โดยวธใดไมแจง  

นบวาไดเปนใหญเปนโตพอทจะหาทางแกแคนพระศาสดาไดโดย 

สะดวก ดงนน เมอนางทราบวา พระตถาคตเจาเสดจมาโกสมพ 

144

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

นางจงยนดนก ‘คราวนแหละพระสมณโคดมผจองหองจะไดเหน 

ฤทธของมาคนทยา’ นางปรารภเรองนดวยความกระหยมใจ จงจาง 

บรวารของนางบาง ทาสและกรรมกรบาง ใหเทยวตดตามดาพระ 

ศาสดาทกมมเมอง ทกหนทกแหง ทพระองคทรงเหยยบยางไป

ดกอนภราดา ขาพเจาตามเสดจไปทกหนทกแหงเหมอนกน 

ถกดาแรงๆ จตใจของขาพเจากกระวนกระวาย แตพระตถาคตเจา 

ทรงมอาการแชมชนอยเสมอ สพระพกตรยงคงสงบนง เชนเดยวกบ 

เวลาไดรบค�าสรรเสรญ จตใจทไมหวนไหวดวยโลกธรรม คอนนทา 

และสรรเสรญนน เปนจตทประเสรฐยง พระองคตรสไวอยางน และ 

พระองคกทรงท�าใหดเปนตวอยาง อาวโส  ตราบใดทบคคลยงพอใจ 

ดวยค�าสรรเสรญ เขายอมยงตองหวนไหวเพราะถกนนทา นเปนกฎ 

ทแนนอน พระตถาคตเจาทรงท�าพระมนสใหเปนเชนแผนดน หนก 

แนน และไมยนดยนรายวาใครจะไปโปรยปรายของหอมดอกไมลง 

ไป หรอใครจะทงเศษขยะของปฏกลอยางไรลงไป ขาพเจาเองสดท 

จะทนได จงกราบทลพระองควา

‘พระองคผเจรญ อยาอยเลยทน คนเขาดามากเหลอเกน’

‘จะไปไหน อานนท’ พระศาสดาตรส มแววแหงความเดด 

เดยวฉายออกมาทางพระเนตร และสพระพกตร

‘ไปเมองอนเถด พระเจาขา สาวตถ ราชคฤห สาเกต หรอ 

เมองไหนๆ กได ทไมใชโกสมพ’

‘ถาเขาดาเราทนนอก?’

‘กไปเมองอนอก พระเจาขา’

‘ถาทเมองนนเขาดาเราอก?’

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

145

‘ไปตอไป พระเจาขา’

‘อยาเลย อานนท เธออยาพอใจใหตถาคตท�าอยางนน ถา 

จะตองท�าอยางเธอวา เราจะไมมแผนดนอย มนษยเราอยทไหนจะ 

ไมใหมคนรกคนชงนน เหนจะไมได เรองเกดขนทใด ควรใหระงบ 

ลง ณ ทนนเสยกอนแลวจงคอยไป อานนท เรองทเกดขนแกตถาคต 

นนจะไมยดยาวเกน ๗ วนคอจะตองระงบลงภายใน ๗ วนเทานน’ 

แลวพระพทธองคกตรสตอไปวา

‘อานนท เราจะอดทนตอค�าลวงเกนของผอน เหมอนชางศก 

กาวลงสสงคราม ตองทนลกศรซงมาจากทศทงส เพราะคนในโลกน 

สวนมากเปนคนชว คอยแสหาแตโทษของคนอน เธอจงดเถด พระ 

ราชาทงหลายยอมทรงราชพาหนะตวทฝกแลวไปสทชมนมชน เปน 

สตวทออกชมนมชนได อานนทเอย ในหมมนษยนผใดฝกตนให 

เปนคนอดทนตอค�าลวงเกนของผอนได จดวาเปนผประเสรฐสด มา 

อสดร มาสนธพ พญาชางตระกลมหานาคทไดรบฝกแลว จดเปน 

สตวอาชาไนย สตวอาชาไนยเปนสตวทประเสรฐ แตคนทฝกตน 

ดแลวยงประเสรฐกวาสตวเหลานน

ดกอนอานนท ผอดทนตอค�าลวงเกนของผสงกวา กเพราะ 

ความกลว อดทนตอค�าลวงเกนของผเสมอกน เพราะเหนวาพอสกน 

ได แตผใดอดทนตอค�าลวงเกนของผซงดอยกวาตน เราเรยกความ 

อดทนนนวาสงสด ผมความอดทน มเมตตา ยอมเปนผมลาภ มยศ 

อยเปนสข เปนทรกของเทวดาและมนษยทงหลาย เปดประตแหง 

ความสขความสงบไดโดยงาย สามารถขดมลเหตแหงการทะเลาะ 

ววาทเสยได คณธรรมทงมวล มศลและสมาธ เปนตน ยอมเจรญ 

146

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

งอกงามแกผมความอดทนทงสน’

ในทสด ทาสและกรรมกรทพระนางมาคนทยาวาจางมาดา 

พระมหาสมณะกเลกราไปเอง เพราะเขาทงหลายรสกวาเขาก�าลงดา 

เสาศลาแทงทบ ซงไมหวนไหวเลย ความพยายามของพระนาง 

มาคนทยา เปนอนลมเหลว อาวโส พระศาสดาเคยตรสไววา ‘ภเขาศลา 

ลวนยอมไมหวนไหวดวยลมจากทศทงสฉนใด บณฑตยอมไมหวน 

ไหวเพราะค�านนทาและค�าสรรเสรญฉนนน’

ในพระด�ารสของพระศาสดาตอนตน ทานคงจ�าไดวา พระ 

องคตรสถงมาอสดร มาสนธพ และสตวอาชาไนย รวมทงพญาชาง 

ตระกลมหานาค ขาพเจาขอไขความเรองนสกเลกนอย

มาอสดรนน คอสตวผสมระหวางมาและลา คอแมมา พอลา 

ลกออกมาจงไดลกษณะทดเยยม คอไดลกษณะเรวจากแม และได 

ลกษณะทนทานจากพอ มาเปนสตวทมฝเทาเรวมาก จนไดนามอก 

อยางหนงวา ‘มโนมย’ หมายความวา ‘ส�าเรจดงใจ’ สวนลานน 

ทนทานมากในการน�าภาระหนก ปนทโกรกชนกเกง เมอลกษณะทง 

๒ ประการมารวมกนคอทงเรวและทน กเปนคณลกษณะทดเยยม

หนมามองดมนษยเรา ผใดมคณลกษณะ ๒ อยาง คอทงเรว 

และทนทาน ผนนกจดไดวาประเสรฐ คนบางคนมสตปญญาด ร 

อะไรไดเรวแตไมทนทาน ออนแอ เบอหนายงานงาย จบจด ในทสด 

กเอาดไมคอยได สวนบางคนทนทาน บกบน แตขาดสตปญญา  

รอะไรไดชา จงท�าใหเสยเวลามากเกนไปในการท�าสงใดสงหนง และ 

คนในโลกสวนมากกมกจะไดลกษณะเดยว แตดเหมอนพระศาสดา 

จะทรงสรรเสรญความเพยรพยายามมากอย เมอไดพยายามแลว 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

147

ไมส�าเรจสมประสงค ใครเลาจะลงโทษผนนได

มาสนธพนนเปนพนธมาซงเกด ณ ลมแมน�าสนธ เปนมา 

พนธดมาก แควนกมโพชะถนก�าเนดของทานกเปนแควนทมชอ 

เสยงมากในเรองมมาพนธดตามททานกลาวแลวแตหนหลง สวน 

ชางตระกลมหานาคกเปนชางตระกลด

กลาวถงสตวอาชาไนย หมายถงสตวทไดรบการฝกฝนแลว 

ใหควรแกการงานประเภทนนๆ โดยนยนสตวทกประเภทสามารถ 

เปนอาชาไนยถาไดรบการฝกใหเหมาะแกการใชงาน แตบรรดา 

อาชาไนยดวยกน บรษอาชาไนยหรอคนอาชาไนยประเสรฐทสด 

เพราะเหตน พระตถาคตเจาจงตรสวา บรรดามนษยดวยกน คนท 

ฝกตนแลวประเสรฐทสด’

ค�าวา ฝกตนนน หมายถงฝกจตของตนใหดงาม รบไดทนได 

แมในภาวะทคนทวๆ ไปรสกวาไมนาจะทนได การฝกจตกเหมอน 

การฝกยกน�าหนกตองคอยท�าคอยไป เมอไดทแลวกเปนจตท 

ทนทาน และมอภนหารเปนอศจรรย

นางมาคนทยา เปนมเหสรองของพระเจาอเทน พระมเหส 

ใหญคอพระนางสามาวด พทธสาวกาเลอมใสในพระตถาคตเจามาก 

เมอพระนางมาคนทยากลนแกลงพระศาสดาไมสมประสงค กหน 

มารษยาหาโทษใหพระนางสามาวด พระนางถกกลาวหาหลายเรอง 

จนพระเจาอเทนทรงเชอและจะประหารชวตพระนางสามาวด แต 

พระองคทรงทราบขอเทจจรงภายหลง จงสงประหารชวตพระนาง 

มาคนทยาพรอมทงบรวารและญาตดวยวธเรยกไดวาทารณอยางยง

148

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

คอพระองคใหขดหลมฝงพระนางมาคนทยาและบรวาร 

เพยงแคคอแลวใหไถ จนอวยวะขาดเปนชนเลกชนนอย พระนาง 

มาคนทยาจบชวตลงดวยเรองทพระนางกอขนเอง

ดกอนภราดา การคดประทษรายตอผไมประทษราย ผบรสทธ  

ยอมเปนเหมอนการถมน�าลายรดฟา หรอการปาธลทวนลม  

ผกระท�ายอมไดรบโทษเอง”

“ดกอนทานผแสวงมรรคาแหงอมตะ” พระอานนทกลาว 

ตอไป “พระผมพระภาคเจาส�าราญพระอรยาบถ ณ กรงโกสมพ 

ตามพระอธยาศยพอสมควรแลว กเสดจจารกไปสคามนคมชนบท 

ราชธานนอยใหญ เพอโปรดเวไนยสตวผพอแนะน�าได ใหด�ารง 

อยในกศลกรรมบถ จนกระทงหวนกลบไปประทบ ณ กรงสาวตถ 

ราชธานแหงแควนโกศลอนเปนดนแดนแถบเชงเขาหมาลย ความ 

จรงพระพทธองคประทบ ณ กรงสาวตถเปนเวลาหลายปทสดคอถง 

๒๕ พรรษา แตทงนมไดหมายความวา ประทบอยรวดเดยว ๒๕ 

พรรษา พระองคเสดจไปๆ มาๆ แตเมอคดรวมแลวได ๒๕ ปพอด 

คอประทบอย ณ ปพพารามของนางวสาขา ๖ ป และประทบ ณ 

เชตวนอารามของทานอนาถปณฑกะ ๑๙ ป

อนวาพระนครสาวตถราชธานแหงแควนโกศลน ตงอยทาง 

เหนอแหงแควนกาส มอาณาเขตไปจนถงหมาลยบรรพต มแควน 

ศากยะอยทางทศเหนอ โกลยะอยทางทศตะวนออก แควนโกศลซง 

มสาวตถเปนราชธานน เปนอาณาจกรยงใหญคแขงกบแควนมคธ

โกศลมเมองส�าคญ ๓ เมอง คอ สาวตถ อโยธยา ซงตงอยบน 

ฝงแมน�าสราย เปนเมองส�าคญมากอนสมยพระพทธองค ตอมา 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

149

ถกรวมเขากบโกศล สวนอกเมองหนงคอ สาเกต อยใกลกบอโยธยา 

เจรญขนเวลาเดยวกบทอโยธยาเสอมลง จงคลายเปนเมองแทน 

อโยธยา สาเกตมความส�าคญส�าหรบโกศลมาก เปนเมองบดาแหง 

นางวสาขา มหาอบาสกา ซงขาพเจาจะขอไวเลาใหทานฟงในภาย 

หลง ระหวางสาวตถถงสาเกตมรถดวนเดนทางวนเดยวถง รถดวน 

นนคอรถเทยมมา ตงสถานไว ๗ แหง พอถงสถานหนงกเปลยนมา 

ครงหนง มาชดหนงวงเปนระยะทางกวากงโยชนเลกนอยแปลวา 

ตองเปลยนมาถง ๗ ครง เรองนเองทพระปณณมนตานบตร อาจารย 

ของขาพเจา เมอสนทนากบพระสารบตรถงเรองวสทธ ๗ อนจะน�า 

บคคลไปสพระนพพาน จงเปรยบวสทธ ๗ เหมอนรถ ๗ ผลดจาก 

สาวตถถงสาเกต

ครงแรกทพระตถาคตเจาเหยยบพระมงคลบาทลงสสาวตถ 

นน เปนเพราะการอาราธนาของทานอนาถปณฑกมหาเศรษฐ ซง 

เวลานนยงมไดมเนมตตกนามอนไพเราะอยางนเลย เรองเปนดงน

สมยหนง เมอตรสรแลวไมนาน พระตถาคตเจาประทบอย 

ณ สตวนใกลกรงราชคฤห พรอมดวยภกษสงฆหมใหญ ครงนน 

อนาถปณฑกเศรษฐยงมไดร จกพระพทธเจา ไดเดนทางไปกรง 

ราชคฤหเพอเยยมเยยนสหายและเพอกจการคาดวย เมอไปถง  

เศรษฐผสหายตอนรบพอสมควรแลว กขอตวไปสงงานคนทงหลาย 

ใหท�านนท�าน จนไมมโอกาสไดสนทนากบอาคนตกะ อนาถปณฑกะ 

ประหลาดใจจงถามวา

‘สหาย ครงกอนๆ เมอขาพเจามา ทานกระวกระวาดตอนรบ 

อยางดยง สนทนาปราศรยเปนทบนเทงจตตามฐานะมตรอนเปน 

150

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ทรก ทานละงานอนๆ ไวสนมาตอนรบขาพเจา แตคราวนทานละ 

ขาพเจาแลวสงงานยงอย ทานมงานอาวาหววาหมงคล หรอพระเจา 

พมพสารจอมเสนาแหงแควนจะเสดจมาเสวยทบานของทานในวน 

พรงนหรออยางไร?

‘สหาย’ เศรษฐกรงราชคฤหตอบ ‘อภยขาพเจาเถด ขาพเจา 

จะไมสนใจไยดในการมาของทานกหามได ทานกคงทราบอยแกใจ 

แลววาขาพเจามความรกในทานอยางไร แตพรงนขาพเจาอาราธนา 

พระพทธเจาพรอมดวยพระภกษสงฆจ�านวนรอย เพอเสวยและ 

ฉนอาหารทน เพราะฉะนนขาพเจาจงมวสงงานยงอย’

‘สหาย ทานกลาววา พระพทธเจาหรอ? โอ พระพทธเจาเกด 

ขนแลวในโลกหรอน’

‘ใช พระพทธเจา พระโคตมพทธะออกบวชจากศากยตระกล 

มขาวแพรสะพดไปทกหนทกแหงวาพระองคเปนพระอรหนต เปนผ 

ตรสรเองโดยชอบ สมบรณดวยวชชาและจรณะ คอมความรดและ 

ความประพฤตด เสดจไปทไหนกอ�านวยโชคใหทนน เปนผฝกคนท 

ควรฝกไดอยางยอดเยยม เปนผรจกโลก เปนศาสดาของเทวดาและ 

มนษยทงหลาย เปนผตนจากกเลสนทรา รอรยสจอยางแจมแจง 

และมพระทยเบกบานดวยพระมหากรณาตอมวลสตว เปนผหก 

ราคะ โทสะ และโมหะ พรอมทงบาปกรรมทงมวลแลว เสดจเทยว 

จารกสงสอนเวไนยสตว แสดงธรรมอนไพเราะทงเบองตน ทาม 

กลางและทสด ทรงประกาศพรหรมจรรยอนบรสทธ บรบรณสนเชง 

เตมบรบรณทงหวขอและความหมาย ทานไมทราบการอบตขนของ 

พระพทธเจาดอกหรอ?’

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

151

‘ดกอนภราดา ค�าวา ‘พทโธ’ นนเปนค�าทกอความตนเตน 

ใหแกอนาถปณฑกเศรษฐยงนก อปมาเหมอนเปนโรคซงทรมาน 

มานานป เมอทราบวามหมอสามารถจะบ�าบดโรคนนได จะดใจสก 

เพยงใด ดงนนอนาถปณฑกะจงกลาววา

‘สหาย คาอาหารส�าหรบเลยงพระพทธเจาและพระสงฆ 

ส�าหรบพรงนเปนจ�านวนเทาใด ขาพเจาขอออกใหทงหมด’

‘อยาเลย สหาย’ เศรษฐกรงราชคฤหตอบ ‘อยาวาแตทาน 

จะจายคาอาหารเลย แมทานจะมอบสมบตในกรงราชคฤหทงหมด 

ใหแกขาพเจา ขาพเจากหายอมใหทานเปนเจาภาพส�าหรบเลยง 

พระพทธเจาไม กวาขาพเจาจะจองไดกเปนเวลานานเหลอเกน 

ขาพเจาคอยโอกาสนมานานหนกหนาแลว สมบตบรมจกรขาพเจา 

ยงปรารถนานอยกวาไดเลยงพระพทธเจา เจดวนนเปนวนของ 

ขาพเจา ขาพเจาจะไมยอมใหใครเปนอนขาด’ เมออนาถปณฑกะ 

วงวอนวา ขอออกคาใชจายสกครงหนง เศรษฐกรงราชคฤหกหา 

ยอมไม

ดกอนภราดา พระบรมศาสดาของเราทงหลายนนทรงม 

ปพเพกตปญญตาอยางลนเหลอ กศลธรรมทงมวลทพระองคทรง 

บ�าเพญกระท�ามาตลอดเวลาททองเทยวอยในสงสารวฏ มารวมกน 

ใหผลในปจฉมภพของพระองคน ประดจสายธารซงยงเอออยใน 

ท�านบและบงเอญท�านบพงทลายลง อทกธารากไหลหลากทวมทน 

ดงนน ไมวาพระองคจะเสดจไป ณ ทใด พระราชา เสนาบด พอคา 

ประชาชน จงตองการถวายปจจยแกพระองค จนถงกบตองแยง 

ตองจองกนลวงหนาเปนเวลานานๆ

152

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

อนาถปณฑกเศรษฐเปนผอนกศลธรรมแตปางบรรพตกเตอน 

แลว เมอไดยนค�า ‘พทโธ’ เทานน ปตกซาบซานไปทวสรรพางค 

ปรารถนาเหลอเกนทจะไดเขาเฝาพระสมมาสมพทธเจาในเวลานน 

แตบงเอญเปนเวลาค�า ประตเมองปดเสยแลว จตใจของเขาจงกงวล 

ถงแตเรองทจะเฝาพระศาสดา ไมอาจหลบลงไดอยางปกต เขาลก 

ขนถง ๓ ครง ดวยส�าคญวาสวางแลว แตพอเดนออกไปภายนอก 

เรอน ความมดยงปรากฏปกคลมทวไป ครานนความสะดงหวาดเสยว  

และความกลวกเกดขนแกเขา เขากลบมานอนร�าพงถงพระศาสดา 

อยดวยความกระวนกระวายใจ

ในทสดเวลากมาถง ทองฟาเรมสาง เสยงไกขนรบอรณแวว 

มาตามสายลม เศรษฐเดนออกจากตวเรอนมงสประตเมอง ประต 

ยงไมเปด อนาถปณฑกะตองขอรองวงวอนคนเฝาประตเสยนานเขา 

จงยอมเปดให เมอออกจากประตเมองแลว ทางทจะไปสปาสตวน 

กเปนทางเปลยว การสญจรยงไมม การเดนออกจากเมองเขาไป 

ในปานนเปนการยากมากส�าหรบคนขลาด เศรษฐเกอบจะหมด 

ความพยายาม มหลายครงทเขาจะถอยกลบเขาสเมอง แตพอเขา 

หยดยนนนเอง เสยงปรากฏขนเหมอนหวาดแววมาจากอากาศวา  

‘เศรษฐมาตงรอย ชางตงรอย โค แพะ แกะ เปด ไก อยางละรอยๆ  

ถาทานไดเพราะถอยกลบเพยงกาวเดยว กจะไมประเสรฐเหมอน 

กาวไปขางหนาเพยงกาวเดยว จงกาวตอไปเถดเศรษฐ การกาวไป 

ขางหนาของทาน จะเปนประโยชนแกทานและแกโลกมาก’

เศรษฐมงหนาเขาสปาสตวน อนเปนทประทบแหงพระศาสดา  

เวลานนพระพทธองคตนบรรทมแลว ทรงแผขายพระญาณพจารณา 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

153

ดสตวโลกทพระองคควรจะโปรด เหนอปนสยของอนาถปณฑก 

เศรษฐวาเปนผควรแกการบรรลธรรม จงทรงจงกรมคอด�าเนน

กลบไปกลบมาอย  ณ บรเวณทประทบ เมอเศรษฐเขามาใกล 

พระพทธองคจงตรสวา

‘เขามาเถด สทตตะ ตถาคตอยน’

ดกอนภราดา พระด�ารสเรยกเศรษฐโดยชอวา ‘สทตตะ’ 

โดยถกตองนน น�าความปราโมชมาใหเศรษฐอยางเหลอลน เขาไม 

เคยรจกพระศาสดาและพระศาสดากไมเคยทรงรจกเขา แตพระองค 

สามารถเรยกชอเขาได เศรษฐหรอจะไมปลมใจ เขาซบหนาลงแทบ 

บาทมลแหงพระตถาคตเจา แลวกราบทลวา

‘ขาแตพระศากยมน เปนโชคดของขาพระพทธเจายงแลว 

ทไดมาเฝาพระองคสมปรารถนา ขาพระองครอคอยจนพระองค 

เสดจเขาไปในเมองเพอเสวยภตตาหารไมไหว จงออกมาเฝาแต 

เชามด พระองคผเจรญ เมอคนนราตรชางยาวนานเสยเหลอเกน 

ปรากฏแกขาพระพทธเจาเหมอนหนงเดอน เปนเวลานานเหลอเกน 

ทสตวโลกจะไดสดบค�าวา ‘พทโธ พทโธ’ 

‘ดกอนสทตตะ ผตนอยมไดหลบ ยอมรสกวาราตรหนง 

ยาวนาน ผทเดนทางจนเมอยลาแลว รสกวาโยชนหนงเปนหนทาง 

ทยดยาว แตสงสารวฏคอการเวยนเกดเวยนตายของสตวผไมรพระ 

สทธรรมยงยาวนานกวานน ดกอนสทตตะ สงสารวฏนหาเบองตน 

เบองปลายไดโดยยาก สตวผพอใจในการเกดยอมเกดบอยๆ และ 

การเกดบอยๆ นน ตถาคตกลาววาเปนความทกข เพราะสงทตดตาม 

ความเกดมากคอความแกชรา ความเจบปวดทรมานและความตาย 

154

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ความตองพลดพรากจากสงอนเปนทรก ความตองประสบกบสง 

อนไมเปนทรก ความแหงใจ ความคร�าครวญ ความทกขกายทกขใจ  

และความคบแคนใจ อปมาเหมอนเหดซงโผลขนจากดนและน�าดน 

ตดขนมาดวย หรออปมาเหมอนโคซงเทยมเกวยน แลวจะเดน

ไปไหนกมเกวยนตดตามไปทกหนทกแหง สตวโลกเกดมากน�า 

ทกขประจ�าสงขารตดมาดวย ตราบใดทเขายงไมสลดความพอใจใน 

สงขารออก ความทกขกยอมตดตามไปเสมอ เหมอนโคทยงมแอก 

เกวยนครอบคออย ลอเกวยนยอมตดตามไปทกฝกาว

‘ดกอนสทตตะ เมอรากยงมนคง แมตนไมจะถกตดแลว มน 

กสามารถขนไดอก ฉนเดยวกน เมอบคคลยงไมถอนตณหานสยขน 

เสยจากดวงจต ความทกขกเกดขนไดบอยๆ

“สทตตะเอย น�าตาของสตวผตองรองไห เพราะความทกข 

โทมนสทบถม ในขณะททองเทยวอยในวฏฏสงสารน มจ�านวนมาก 

เหลอคณนา สดทจะกลาวไดวามประมาณเทานนเทาน กระดกท 

เขาทอดทงลงทบถมปฐพดลเลา ถาน�ามากองรวมๆ กนมใหกระจด 

กระจาย คงจะสงเทาภเขา บนพนแผนดนนไมมชองวางเลยแมแต 

นดเดยวทสตวไมเคยตาย ปฐพนเกลอนกลนไปดวยกระดกแหงสตว 

ผตายแลวตายเลา เปนทนาสงเวชสลดจตยงนก ทกยางกาวของ 

มนษยและสตวเหยยบย�าไปบนกองกระดก เขานอนบนกองกระดก 

นงบนกองกระดก สนกสนานเพลดเพลนอยบนกองกระดกทงสน

‘ดกอนสทตตะ ไมวาภพไหนๆ ลวนแตมลกษณะเหมอนกอง 

เพลงทงนน สตวทงหลายดนรนอยในกองเพลงคอทกข เหมอนเตา 

อนเขาโยนลงไปแลวในกองไฟใหญฉะนน’ ”

155

“พระศาสดาทรงเทศนาอรยสจแตโดยยอแกทานสทตตะ จนเศรษฐ 

ไดดวงตาเหนธรรม  เปนผมศรทธาไมหวนไหวในพระรตนตรยแลว 

ทรงย�าในตอนสดทายวา

‘ดกอนสทตตะ การไดอตภาพมาเปนมนษย เปนของยาก 

การด�ารงชพอยแหงสตวทงหลาย เปนของยาก การไดฟงธรรมของ 

สตบรษ เปนของยากและการอบตขนแหงพระพทธเจาทงหลาย  

กเปนของยาก ดกอนสทตตะ เพราะเหตนน การแสดงธรรมของ 

สตบรษกตาม การเกดขนแหงพระพทธเจากตาม ลวนเปนเหตน�า 

ความสขความสงบมาสโลก’ ”

๑๒ส ท ต ต ะ ผ ส ร า ง อ า ร า ม เ ช ต ว น

156

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“ดกอนผสบอรยวงศ” พระอานนทกลาวตอไป “พระธรรม 

เทศนาของพระศาสดานน ไพเราะจบใจและแจมแจงยงนก เพราะ 

เหตนเมอพระองคแสดงจบลงจงมกมผชมเชยเสมอวา ‘แจมแจงจรง 

พระเจาขา เหมอนหงายของทคว�า เปดของทปด บอกทางแกคน 

หลงทาง สองประทปในทมดเพอใหผมตาดไดมองเหนรป’ ดงน

อนาถปณฑกเศรษฐ หรออกนยหนงคอสทตตคฤหบด ซง 

บดนไดเปนโสดาบนแลว ดวยการฟงพระธรรมเทศนาครงเดยว 

ทลอาราธนาพระตถาคตเจาเพอเสดจสกรงสาวตถ ราชธานแหง 

โกศลรฐ เมอพระพทธองคทรงรบแลว เศรษฐจงมงหนากลบสนคร 

ตน ลวงหนาไปกอน ตามรายทาง เศรษฐใหคนสรางทพกไวเปน 

แหงๆ และปาวประกาศใหประชาชนสรางทพก เพอพระสงฆสาวก 

ตามเสนทางทพระศาสดาจะเสดจไป

เมอถงสาวตถแลว อนาถปณฑกะมองหาสถานทจะสราง 

อารามถวายพระศาสดาและภกษสงฆ เหนทอยแหงหนงเปนสวน 

ของเจาชายในราชตระกล ผทรงพระนามวา ‘เชตะ’ ไดลกษณะ 

ควรเปนอารามส�าหรบพทธนวาส คออยไมใกลไมไกลจากหมบาน  

มทางเขาออกไดสะดวก ไมอกทกในเวลากลางวนและเงยบสงด 

ในเวลากลางคน หางจากหมบาน เหมาะส�าหรบเปนทส�าราญ 

พระอรยาบถของพระตถาคตเจา และเปนทตรกตรองธรรมอนลกซง 

ส�าหรบภกษสงฆ

อนาถปณฑกะไดเขาเฝาเจาชายเชตะขอซอสวนสรางอาราม 

เบองแรกเจาชายทรงปฏเสธ แตเมอเศรษฐขอรองวงวอนหนกเขา 

กทรงยอม แตทรงโกงราคาแพงเหลอหลาย ถงกบวาถาจะซอใหได 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

157

กตองใหราคาเทากบเอาทองไปปลงใหเตมสวนนน ทงนเพราะ 

พระองคทรงด�ารวา ถาราคาแพงเกนไปเศรษฐคงไมซอ แตพระ 

องคทรงเขาพระทยผดไป เศรษฐยอมตกลงซอ เมอตกลงแลว กวด 

เนอท ช�าระเงนเปนตอนๆ ไป เหลอเนอทอยอกนดหนอย ซงเศรษฐ 

ก�าหนดไววาจะท�าซมประตตรงนน พอดเงนหมด เศรษฐก�าลงจะ 

ไปยมเพอนทสนทไวใจกนคนหนงมา เจาชายเชตะทรงเหนใจและ 

สงสารเศรษฐ จงทรงยกเนอทตรงนนให เมอสรางอารามเสรจแลวก 

ถงเวลาท�าซมประต เศรษฐด�ารวา เจาชายเชตะมคนเคารพนบถอมาก 

ในพระนครสาวตถ ถามชอเจาชายอยดวยจะเปนประโยชนมาก จง 

ใหยกปายขนวา ‘เชตวน’ แตคนทงหลายมกจะตอทายวา ‘อาราม 

ของอนาถปณฑกเศรษฐ’ ดวยประการฉะน

อนวา ‘เชตวน’ นเปนอารามทสวยงามทสด และใหมทสด  

อนาถปณฑกะใหสรางกฏ วหาร หองประชม หองเกบของ ขดสระ 

ใหญปลกบวขาว บวขาบ บวหลวง บวเขยว บานสะพรง ชดอกไสว  

ปลกมะมวงเพมเตมจากทมอยเดมแลว ยงมพนธไมหลายหลาก 

เปนทวแถว ทท�าเปนซมเปนพมกม สะอาด สวยงามและรมรน  

ตนไมสวนมากมผลอนจะเปนประโยชนแกภกษสามเณร รวมความวา 

เชตวนเปนอารามทนาอยนาอาศย มสปปายธรรมพรอมทง ๔ 

ประการ คอ

๑. เสนาสนสปปายะ ทอยอาศยสบาย

๒. ปคคลสปปายะ มมตรสหายด มผเอาใจใสพอสมควร

๓. อาหารสปปายะ มขาวปลาอาหารบรบรณ

๔. ธมมสปปายะ มธรรมเปนทสบาย ขอนหมายความวา ธรรม 

158

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ทจะปฏบตเพอบรรลคณเบองสงเหมาะแกจรตอธยาศย และมเรอง

ตางๆ โนมนาวใจไปเพอละบาปอกศลทเกดขนแลว เพอพยายาม 

มใหอกศลทยงไมเกดไดเกดขน เพอท�ากศลทยงไมเกดใหเกดม และ 

เพอรกษากศลทเกดแลวใหคงอยและเจรญยงๆ ขนไป

ดกอนอาคนตกะ กลาวเฉพาะอยางยงประการท ๒ คอ 

ปคคลสปปายะนน ทานอนาถปณฑกะนอกจากจะถวายอารามแลว 

ยงบ�ารงภกษสงฆดวยปจจยอนๆ อก เชน จวร อาหารและยารกษา 

โรค ทานจะไปเฝาพระศาสดาทงเชาและเยน เมอไปตอนเชากจะน�า 

อาหารเปนตนวา  ยาค และภต เมอไปในเวลาเยนกจะน�าปานะชนด 

ตางๆ ไป เปนตนวา น�าผง และน�าออย ทานไมเคยไปมอเปลาเลย 

ดวยละอายวา ภกษหนมและสามเณรจะดมอ เมอไปเฝากไมเคยทล 

ถามปญหาพระศาสดาเลย เพราะทานคดวาพระผมพระภาคเจาเคย 

เปนกษตรยสขมาลชาต และบดนกเปนพระพทธเจาสขมาล ถาจะ 

ถามปญหา พระองคกจะทรงด�ารวา เศรษฐเปนผมอปการะมาก 

ตอเราแลวจะทรงแกปญหาดวยความตงพระทย จะท�าใหพระองค 

ทรงล�าบาก

ดกอนอาคนตกะ พระศาสดาทรงทราบอธยาศยอนนของ 

เศรษฐแลวทรงด�ารวา เศรษฐนเกรงใจเราในฐานะทไมควรจะเกรง 

กเราบ�าเพญบารมมาเปนเวลายดยาวนาน เคยควกลกนยนตา เคย 

ตดศรษะอนประดบประดาแลวดวยมงกฎ และเคยสละอวยวะอนๆ 

ตลอดถงชวต ใหเปนทานบารม ๑๐ เราบ�าเพญมาแลวอยางเขมงวด 

และบรสทธ กดวยจดประสงคทจะขนสตวในสงสารสาครขนสท 

อนเกษม คอพระนพพาน ทรงด�ารเชนนกแสดงธรรมแกเศรษฐ 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

159

พอสมควรทกครงทเขาไปเฝา

ดกอนพงศพนธแหงอารยะ นอกจากทานอนาถปณฑกะแลว 

ยงมคนอนๆ อกมากทเคารพเลอมใสในพระศาสดาและภกษสงฆ 

ทานเหลานนลวนเปนก�าลงส�าคญแหงพระพทธศาสนา ชวยบ�ารง 

รกษาและการเผยแผค�าสอนของพระตถาคตเจา เปนตนวา นาง 

วสาขามหาอบาสกา นางสปปวาสา นางสปปยา ตลอดไปถงพระ 

ราชาธบดปเสนทโกศลและพระนางมลลกาอครราชเทว”

“ขาแตทานผทรงพรตอนประเสรฐ” พระกมโพชะกลาวขน 

“ขาพเจาเคยไดยนชอเสยงของทานเหลานบางเปนบางทาน แตไม 

ทราบรายละเอยด ถาทานจะกรณาอนเคราะหแกขาพเจาบาง กจะ 

เปนประโยชนอยางยง”

160 “ดกอนภราดา ส�าหรบทานแรก คอนางวสาขา มหาอบาสกานน 

มเรองคอนขางจะมากอย  เปนสตรทมความส�าคญอยางยงใน 

พทธจกร เปนผมบญ และรปงามสมบรณดวยลกษณะเบญจกลยาณ 

๕ ประการ คอ ผมงาม หมายถง ผมซงยาวสลวยลงมา แลวม 

ปลายชอนขนเองโดยธรรมชาต ฟนงาม หมายถงฟนขาวสะอาดเปน 

ระเบยบ เรยงรายประดจไขมกทนายชางจดเขาระเบยบ รมฝปาก 

งาม หมายถง รมฝปากบาง โคงเปนรปกระจบ สชมพหรอคลายผล 

ต�าลงสก เปนเองโดยธรรมชาต มใชเพราะตกแตงแตมทา ผวงาม 

หมายถง ผวขาวละเอยดออนเหมอนสดอกกรรณการ ลกษณะน 

ม ๒ อยาง คอถงผวด�ากด�าอยางดอกอบลเขยว อมเลอดอมฝาด 

เปลงปลงคลายสน�าผงซงน�ามาจากรงผงใหมๆ วยงาม หมายถง คน 

งามตามวย งามทกวย เมออยในวยเดกกงามอยางเดก เมออยในวย 

สาวกงามอยางหญงสาว เมออยในวยชรากงามอยางคนชรา

๑๓เ บ ญ จ ก ล ย า ณ น า ม ว ส า ข า

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

161

162

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

นางวสาขามใชชาวสาวตถโดยก�าเนด แตเปนชาวสาเกต 

ตนตระกลดงเดมของนางอยกรงราชคฤห สมยเมอพระเจาปเสนท- 

โกศลเสดจไปขอเศรษฐจากกรงราชคฤหนน จอมเสนาแหงแควน 

มคธไดมอบธนญชยเศรษฐบดาวสาขาใหมา เมอเดนทางมาถงเขต 

กรงสาวตถ ธนญชยเหนสถานทแหงหนงมท�าเลด เหมาะทจะสราง 

เมองได จงทลขอพระเจากรงสาวตถเพอสรางทพกอยตรงนน พระ 

เจาปเสนททรงอนญาต ตอมาจงสรางเปนเมองใหชอวา ‘สาเกต’ 

เพราะนมตทมาถงตรงนนเมอตะวนรอน

วสาขาเจรญเตบโตขนทกรงสาเกตนนเอง เจรญวยขนดวย 

ความงาม งามอยางจะหาหญงใดเสมอเหมอนไดยาก แตเปนผไม 

หยงทะนงในความงาม มความออนนอมถอมตนเปนนสย มกรยา 

วาจาสภาพเรยบรอยสมเปนกลสตรทไดรบการอบรมด จนกระทง 

มอายพอสมควรจะแตงงานแลว บดาแหงปณณวฒนกมารในกรง 

สาวตถจงสงทตไปขอนางเพอบตรของตน

การแตงงานของนางวสาขาเปนเรองมโหฬารยง

ธนญชยเศรษฐใหนายชางท�าเครองประดบมหาลดาปสาธน 

เปนชดววาหแหงธดา เครองประดบนแพรวพราวไปดวยเพชรนล 

จนดามากหลาย ไมมผาดายผาไหมหรอผาใดๆ เจอปนเลย ทท 

ควรจะใชผา เขากใชแผนเงนแทน ในเครองประดบนตองใชเพชร ๔ 

ทะนาน แกวมกดา ๑๑ ทะนาน แกวประพาฬ ๒๐ ทะนาน แกว 

มณ ๓๓ ทะนาน

ลกดมท�าดวยทอง หวงท�าดวยเงน เครองประดบนคลมตงแต 

ศรษะจรดหลงเทา บนศรษะท�าเปนรปนกยงร�าแพน ขนปกทง  

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

163

๒ ขางท�าดวยทองขางละ ๕๐๐ ขน จะงอยปากท�าดวยแกวประพาฬ 

นยนตาท�าดวยแกวมณ กานขนและขาท�าดวยเงน เครองประดบน 

มคา ๙๐ ลานกหาปณะ คาจางท�า ๑ แสนกหาปณะ และท�าอยถง 

๔ เดอน โดยนายชางจ�านวนรอย จงส�าเรจลง

คนสดทายทวสาขาจะจากไปสตระกลสามนนเอง ธนญชย 

เศรษฐผบดาไดใหโอวาทแกนางเปนทประทบใจ และเปนประโยชน 

ในการครองเรอนยงนก โอวาทนนม ๑๐ ขอดงน

‘วสาขา เมอลกไปสตระกลสาม ชอวาอยไกลหไกลตาพอ 

ลกจงจ�าโอวาทของพอไวเพอเปนตวแทนของพอ เปนเกราะปองกน 

ภยนตรายส�าหรบลก

๑. จงอยาน�าไฟในออก

๒. จงอยาน�าไฟนอกเขา

๓. จงใหแกคนทให

๔. จงอยาใหแกคนทไมให

๕. จงใหแกคนททงใหและไมให

๖. จงนงใหเปน

๗. จงนอนใหเปน

๘. จงบรโภคใหเปน

๙. จงบชาเทวดา

๑๐. จงบชาไฟ ’

นางวสาขาเขาสพธอาวาหววาหมงคลดวยเกยรตอนยงใหญ 

การตอนรบทางกรงสาวตถนนมโหฬารเหลอคณนา แตบงเอญ 

ตระกลของปณณวฒนกมารนนมไดนบถอพระพทธศาสนา แต 

164

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

นบถอศาสนาของนครนถนาฏบตรหรอศาสนาเชน มกจะเชอเชญ 

นกบวชผไมนงหมอะไรมาเลยงเสมอ นางวสาขามความละอายเปน 

ลนพน จนไมสามารถออกมากราบไหวและเลยงสมณะทมคาร 

เศรษฐบดาแหงสามเลอมใสได จงเปนทต�าหนของมคารเศรษฐ นาง 

วสาขาเลอมใสพระรตนตรยตงแตสมยอยเมองราชคฤหแลว เรองน 

เปนขอยงยากในครอบครวประการเดยวทยงแกไมตก

วนหนงเวลาเชา พระภกษรปหนงออกบณฑบาตผานมาทาง 

เรอนของมคารเศรษฐ เวลานนนางวสาขาก�าลงปฏบตบดาแหงสาม 

ซงบรโภคอาหารอย เมอพระมายนอยทประตเรอนตามอรยตนต 

แบบอยางของพระอรยะ เศรษฐมองเหนแลว แตท�าเฉยเสย และหน 

หนาเขาฝาบรโภคอยางไมสนใจ นางวสาขาหาอบายใหพอผวมองไป 

ทางประตเรอนดวยวธตางๆ โดยวาจา เชนวา

‘ทานบดาดทซมประตนนซ เถาวลยมนเลอยรงรงเหลอเกน 

แลว ยงไมมเวลาใหคนใชท�าใหเรยบรอยเลย’

‘ชางมนเถด ไวอยางนนกสวยด’ เศรษฐพดโดยมไดมองหนา 

นางวสาขา และมไดเหลยวไปดทซมประตเลย

‘ทานบดาดนกตวนนซ สมนสวยเหลอเกน เกาะอยรมรว 

ใกลซมประตนนแนะ’

‘เออพอเหนแลว เหนมนมาจบอยเสมอจนพอเบอทจะดมน’ 

เศรษฐยงคงกมหนาบรโภคตอไป

เมอนางเหนวาหมดหนทางทจะใหบดาของสามเหนพระภกษ 

อยางถนดได จงกลาวขนวา

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

165

‘นมนตโปรดขางหนาเถดพระคณเจา ทานมคาระก�าลง 

บรโภคของเกา’

เพยงเทานเอง เรองไดลกลามไปอยางใหญหลวง เศรษฐหยด 

รบประทานอาหารทนท ตวาดนางวสาขาดวยอารมณโกรธ

‘วสาขา เธออวดดอยางไรจงบงอาจพดวาเรากนของเกา 

ไมสะอาด มเรองหลายเรองทเราเหนเธอและบดาของเธอท�าไมสมควร 

ตอแตนไปเธออยาไดอาศยอยในบานของเราอกเลย ขอใหเตรยมตว 

กลบไปบานของเธอได’ เศรษฐพดเทานแลวกลกขน ใหคนไปตาม 

พราหมณพเลยงของนางมา แลวบอกใหพราหมณน�านางวสาขา 

กลบไป

พราหมณทราบความแลวเดอดรอนใจเปนหนกหนา รบเขา 

พบนางวสาขาและถามดวยจตกงวลวา

‘แมเจามเรองอะไรรนแรงนกหรอ? ทานมคาระจงใหสงแมเจา 

กลบเมองสาเกต’

‘ดกอนพราหมณ’ นางพดอยางเยอกเยนปราศจากความ 

สะทกสะทานใดๆ ทงสน ‘เมอขาพเจามากมาดวยเกยรตยศอน 

ใหญหลวง มขาทาสบรวารเปนจ�านวนรอย เมอถงคราวกลบไปจะ 

กลบอยางผไรญาตขาดทพงหาควรแกขาพเจาไม เมอมเรองเกดขน 

แลว ขาพเจาอยากใหเรองนไดรบการพจารณาเสยกอน เมอเปนท 

แนนอนวาขาพเจาเปนผถกหรอผดกตามขาพเจากจะขอลาไป และ 

ไปอยางมเกยรตอยางคราวทมา’

พราหมณไดน�านางวสาขาเขาหาทานเศรษฐเพอซกฟอก 

ความผดใหเหนแจง มคารเศรษฐนงหนาถมงทง มอาการเกรยว 

166

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

กราดฉายอยทงใบหนาและแววตา

‘มอะไรอกพราหมณ’ เศรษฐตงค�าถามกระชากๆ

‘ขาแตทานเศรษฐ แมเจายงไมทราบความผดของตนวาได 

กระท�าผดประการใด จงตองถกไลกลบ’ พราหมณตอบ

‘ความผดประการใด?’ เศรษฐทวนค�า ‘กการทเธอบงอาจวา 

เรากนของเกาของสกปรกนะ ยงไมพออกหรอ?’

‘ขาแตทานบดา’ นางวสาขาพดดวยน�าเสยงเรยบเปนปกต 

‘ค�าทลกพดนนมไดหมายความวา ทานบดาบรโภคของสกปรก แต 

ลกหมายความวาทานบดาก�าลงกนบญเกา ลกคดวาการททานบดา 

มงมศรสข มเงนทองลนเหลออยในปจจบนชาตน โดยททานบดา 

มไดลงทนลงแรงท�าอะไรมากนก ทรพยสมบตลวนแตเปนมรดก 

ตกทอดมาทงสนนน เปนเพราะบญเกาของทานบดาอ�านวยผลให 

ถาทานบดาไมสงสมบญใหมใหเกดขน บญเกานนกจะตองหมดไป 

สกวนหนง ลกหมายถงบญเกานเอง จงพดวา ‘บดาก�าลงบรโภค

ของเกา’

‘ขาแตทานเศรษฐ ขอนหาเปนความผดแหงแมเจาไม’ 

พราหมณพดขน

‘เอาเถด แมนางจะไมผดในขอน แตเมอคนกอนนางกไดท�า 

สงทนารงเกยจ คอเราเหนนางลงไปทคอกลาเวลาดกดนเทยงคน 

นางลงไปท�าไม เพราะนนเปนกจทกลสตรไมพงท�า’

‘ขาแตทานบดา คนนนลามนออกลก และออกดวยความ 

ล�าบากทรมาน ลกเพยงแตลงไปดมนและชวยมนเทาทลกพอชวยได 

ในการลงไป ลกกมไดลงไปเพยงคนเดยว มหญงคนใชไปดวยหลาย 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

167

คน และน�าประทปโคมไฟสวางไสวลงไปดวย’

‘ขาแตทานเศรษฐ แมขอนกจะถอเปนผดของนางหาไดไม’ 

พราหมณกลาว

‘เอาเถด แมนางจะไมผดในขอน แตเมอคนสดทายทนางจะ 

มาสตระกลเรา เราไดยนบดาของนางพดสงเสยขอความถง ๑๐ ขอ 

ซงเราไมพอใจ เราไมตองการสตรทพยายามปฏบตอยางนนอยใน 

บานเรอนของเรา เพราะจะน�าภยพบตมาสตระกลอยางแนแท เปน 

ไปไดหรอทจะหามมใหเราน�าไฟภายในออก เมอเพอนบานมาขอ 

จดไฟ และเมอไฟในบานดบ เรากตองไปขอจดไฟภายนอกบาน 

เขามาในบาน บดาของนางหามนาง มใหน�าไฟในออกและไฟนอก

เขา เราทนไมไดทจะใหนางปฏบตเชนนน เปนการใจแคบเกนไป’

นางวสาขายมนอยๆ แลวกลาววา

‘ขาแตทานบดา ขอนบดาลกหมายความวา ถาหากมเรอง 

ยงยากในครอบครว หรอเกดระหองระแหงกบสามหรอบดาแหงสาม 

หรออนโตชนใดๆ กอยาไดน�าเรองเหลานนไปเทยวเลาใหชาวบาน 

ฟง เพราะเปนเรองประจานตวเอง สวนขอทไมใหน�าไฟนอกเขานน 

หมายความวาอยาไดน�าเรองยงๆ ภายนอกบานมากอความร�าคาญ 

แกสาม หรอบดามารดาแหงสาม’

‘แลวขออนอกละ?’ เศรษฐถามโดยมไดเงยหนา

นางวสาขาชแจงใหฟงตามล�าดบดงน

‘ขอวา ‘จงใหแกคนทให’ นน หมายความวา เมอมผมายม 

ของใชหรอเงนทอง ถาเขาใชคนกควรจะใหเขายมตอไปในคราวหนา

168

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ขอวา ‘จงอยาใหแกคนทไมให’ นน หมายความวา ถาใคร 

ยมเงนทองของใชไปแลวไมใชคน น�าไปแลวเฉยเสย แสดงถงความ 

เปนคนมนสยไมสะอาด คราวตอไปอยาใหยมอก โดยเฉพาะเงน 

ทองเปนของทท�าใหมตรรกกนกได แตกกนกได

ขอวา ‘จงใหแกคนททงใหและไมให’ นนหมายความวา เมอ 

ญาตพนองประสบความทกขยาก บากหนามาพง จะเปนการกยม 

หรอขอกตาม ควรใหแกญาตพนองนน เขาจะใชคนหรอไมกชางเถด 

เพราะเปนญาตพนองตองสงเคราะหเขาตามควรแกฐานะ

ขอวา ‘จงนงใหเปน’ หมายความวา เมอสามหรอมารดา 

บดาของสาม หรอผใหญอนเปนทเคารพนบถอนงอยในทต�า กอยา 

ไดนงบนทสงกวา เพราะเปนกรยาทไมงาม ไมสมเปนกลสตร

ขอวา ‘จงนอนใหเปน’ นน หมายความวา เมอมารดาบดา 

ของสามหรอสามยงไมนอน กยงไมควรนอน ควรปฏบตทานเหลา 

นนใหมความสข เมอทานนอนแลวจงคอยนอนทหลง และนอน 

วางมอวางเทาใหเรยบรอย พยายามตนกอนสาม และมารดาบดา 

ของสาม จดแจงน�าและไมช�าระฟนไวคอยทาน เสรจแลวดแลเรอง 

อาหารเครองบรโภคไวส�าหรบทาน

ขอวา ‘จงบรโภคใหเปน’ นนหมายความวา อยาบรโภค 

กอนสามหรอมารดาบดาของสาม คอยดแลใหทานบรโภคแลวจง 

คอยบรโภคทหลงหรออยางนอยบรโภคพรอมกน ในการบรโภคนน 

ควรส�ารวมกรยาใหเรยบรอย ไมมมมาม ไมบรโภคเสยงจบๆ เหมอน 

อาการแหงสกร ไมบรโภคใหเมลดขาวตกเรยราดดงอาการแหงเปด

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

169

ขอวา ‘จงบชาเทวดา’ นนหมายความวา ใหบชาสามทงกาย 

และใจ มความเคารพ และจงรกในสามเหมอนเทวดา จงมค�าพดตด 

ปากกนมานานแลว สตรทแตงงานแลว และสามรกนน ชอวาเทวดา 

รกษาคมครอง ตรงกนขามถาสามไมรก กชอวาเทวดาไมคมครอง

ขอวา ‘จงบชาไฟ’ นน หมายความวา ใหบชามารดาบดาของ 

สาม ทานทงสองเปรยบเสมอนไฟ มทงคณและโทษ อาจจะใหคณ 

ใหโทษได ถาปฏบตดกจะใหคณ แตถาปฏบตไมดกจะใหโทษมาก  

เพราะฉะนน จงควรปฏบตตอทานดวยด มสมมาคารวะ ไมดหมน’”

170

“ดกอนภราดา” พระอานนทกลาวตอไป

“เมอนางวสาขากลาวจบลง ทานมคารเศรษฐกกมหนานง ไมร 

จะตอบนางประการใด พราหมณช�าระความระหวางสะใภและพอผว 

จงกลาววา ‘ขาแตทานเศรษฐ เรองทงหมดนนางหามความผดไม 

เลย นางเปนผบรสทธ’ เศรษฐจงกลาวขอโทษนางวสาขาททาน 

เขาใจผดไป นางวสาขาจงกลาววา

‘ขาแตทานบดา บดนขาพเจาพนจากความผดทงปวงแลว จง 

สมควรจะกลบไปสเรอนแหงบดาตน’

๑๔ม ห า อ บ า ส ก าน า ม ว ส า ข า

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

171

‘อยาเลยลกรก’ มคารเศรษฐพดกบลกสะใภดวยสายตา 

วงวอน นางวสาขาจงกลาววา เมอนางอยเรอนตน ณ นครสาเกต 

ไดมโอกาสท�าบญและฟงธรรมตามโอกาสทควร แตเมอนางมาอย 

ทนแลว นางไมมโอกาสท�าไดเลย จตใจกระวนกระวายใครจะท�าบญ 

กศลอยตลอดเวลา แตหาไดกระท�าไม ถาบดาจะอนญาตใหนาง 

ท�าบญกศลตามตองการ นางกจะอย แตถาทานบดาไมอนญาต นาง 

กจะขอลากลบไปสนครสาเกตตามเดม เศรษฐจงกลาววา

‘ลกรก ท�าเถด ท�าบญไดตามปรารถนา พอไมขดของ และ 

ปณณวฒนกมาร สามของเจา กคงไมขดของเชนกน’

ดกอนภราดา เมอเศรษฐกลาวอนญาตเชนน หวใจของนาง 

วสาขาทเคยเหยวแหงกกลบชมชนเบกบาน ประหนงตณชาตซง 

ขาดน�ามาเปนเวลานาน แลแลวกลบไดอทกธารา เพราะพรณหลง 

ในตนวสสานฤด หรอประดจประทมมาลยเบงบานขยายกลบเมอ 

ตองแสงระวแรกรงอรณ ความสขใดเลาส�าหรบผใครบญจะเสมอ 

เหมอนการมโอกาสไดท�าบญ หรอเพยงแตไดฟงขาววาจะไดท�าบญ  

เฉกนกเลงสราบาน ซงชนชมยนดขาวแหงการดมสราเมอทราบวา

มผเชอเชญ

วนรงขนนางวสาขาไดทลอาราธนาพระผมพระภาคเจาและ 

ภกษสาวก เพอเสวยภตตาหารทบานตน พระพทธองคทรงรบ 

อาราธนา แลวเสดจสบานของนางวสาขา เมอเสวยเสรจแลวมพระ 

พทธประสงคจะทรงอนโมทนาและแสดงธรรมพอเปนเครองปลมใจ 

แหงผถวาย นางวสาขาจงไดใหคนไปเชญบดาสามนาง เพอรวมฟง 

อนโมทนาดวย ตามปรกตเศรษฐไมเลอมใสในพทธศาสนา เวลานน 

172

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ยงศรทธาค�าสอนของนครนถนาฏบตรอย ไมปรารถนาจะมาเฝา 

พระศาสดาเลย แตดวยความเกรงใจลกสะใภจงมา พระผมพระภาค 

ทรงทราบอปนสยและความรสกของเศรษฐดอยแลว จงทรงหลง 

พระธรรมเทศนาอนประกอบดวยเหตผล แพรวพราวไปดวยเทศนา 

โวหารและอทาหรณ พระองคตรสวา ขาวเปลอก ทรพย เงนทอง

หรอของทบคคลหวงแหน อยางใดอยางหนง รวมทง ทาส กรรมกร

คนใช และผอาศยอนๆ ทงหมดน บคคลน�าไปไมได ตองทอดทงไว 

ทงหมด แตสงทบคคลท�าดวยกาย วาจา หรอดวยใจนนแหละทจะ 

เปนของเขา เปนสงทเขาน�าไปเหมอนเงาตามตว เพราะฉะนน  

ผฉลาดพงสงสมกลยาณกรรมอนจะน�าตดตวไปสสมปรายภพได 

เพราะบญยอมเปนทพงของสตวทงหลายทงในโลกนและโลกหนา

พระองคตรสวา ทรงเหนดวยกบค�ากลาวของบณฑตผหนง 

ทวา

‘เมอมไฟไหมบาน ภาชนะเครองใชอนใดทเจาของน�าออก 

ไปได ของนนกเปนประโยชนแกเจาของ ทน�าออกไมได ถกไฟไหม 

วอดวายอย ณ ทนนเอง ฉนใด เมอโลกนถกไฟคอความแกความ 

ตายไหมอย กฉนนน คอ ผฉลาดยอมน�าของออกดวยการใหทาน 

ของทบคคลใหแลว ชอวาน�าออกดแลว มความสขเปนผล สวนของท 

ยงไมไดใหหาเปนเชนนนไม แตโจรอาจขโมยเสยบาง ไฟอาจจะไหม 

เสยบาง อกอยางหนงเมอความตายมาถงเขา บคคลยอมละทรพย 

สมบตและแมสรระของตนไว น�าไปไมไดเลย ผมปญญารความจรง 

ขอนแลว พงบรโภคตามสมควรแลว เปนผไมถกตเตยน ยอมเขาส 

ฐานะอนประเสรฐ’

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

173

พระพทธองคตรสตอไปวา ‘ความตระหนลาภเปนความโง 

เขลา เหมอนชาวนาผไมฉลาดไมยอมหวานพนธขาวลงในนา เขา 

เกบพนธขาวปลกไวจนเนาและเสย ไมสามารถจะปลกไดอก ขาว 

เปลอกทหวานลงแลว ๑ เมลด ยอมไดผล ๑ รวงฉนใด ทานทบคคล 

ท�าแลวกฉนนน ยอมมผลมากผลไพศาล การรวบรวมทรพยไว 

โดยมไดใชสอยใหเปนประโยชน ทรพยนนจะมคณแกตนอยางไร 

เหมอนผมเครองประดบอนวจตรตระการตา แตหาไดประดบไม 

เครองประดบนนจะมประโยชนอะไร รงแตจะกอความหนกใจใน 

การเกบรกษา’

‘นกชอมยหกะชอบเทยวไปตามซอกเขาและทตางๆ มาจบ 

ตนเลยบทมผลสก แลวรองวา ‘ของก ของก’ ในขณะทมนรอง 

อยนนเอง หมนกเหลาอนบนมากนผลเลยบตามตองการแลวจากไป 

นกมยหกะกยงคงรองวา ‘ของก ของก’ อย นนเอง ขอนฉนใด 

บคคลบางคนในโลกนกฉนนน รวบรวมสะสมทรพยไวมากหลาย 

แตไมสงเคราะหญาตตามทควร ทงมไดใชสอยเองใหผาสก มวเฝา 

รกษาและภมใจวา ‘ของเราม ของเราม’ ดงนเมอเขาประพฤตอย 

เชนน ทรพยสมบตยอมเสยหายไป ทรดโทรมไปดวยเหตตางๆ  

มากหลาย เขากคงคร�าครวญอยอยางเดมนนเอง และตองเสยใจใน 

ของทเสยไปแลว เพราะฉะนน ผฉลาดหาทรพยไดแลว พงสงเคราะห 

คนทควรสงเคราะห มญาตเปนตน’

‘ดกอนทานทงหลาย’ พระศาสดาตรสตอไป ‘ทรพยของคน 

ไมดนนไมสอ�านวยประโยชนแกใคร เหมอนสระโบกขรณตงอยใน 

ทไมมมนษย แมจะใสสะอาด จดสนท เยนด มทาลงสะดวก นา 

174

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

รนรมย แตมหาชนกหาไดดม อาบ หรอใชสอยตามตองการไม น�า 

นนมอยอยางไรประโยชน  ทรพยของคนตระหนกฉนนน ไมอ�านวย 

ประโยชนสขแกใครๆ เลย รวมทงตวเขาเองดวย

สวนคนดเมอมทรพยแลว ยอมบ�ารงมารดา บดา บตร 

ภรรยา บาวไพร ใหเปนสข บ�ารงสมณพราหมณาจารยใหเปนสข 

เปรยบเหมอนสระโบกขรณอนอยไมไกลหมบานหรอนคม มทาลง 

เรยบรอย สะอาด เยอกเยน นารนรมย มหาชนยอมไดอาศยน�าไป 

อาบ ดม และใชสอยตามตองการ โภคะของคนดยอมเปนดงน หา 

หมดไปโดยเปลาประโยชนไม

ดกอนทานทงหลาย นกกายกรรมผมก�าลงมาก หรอนกมวย 

ปล�าซงมพลงมหาศาลนน  กอนทจะไดก�าลงมาเขากตองออกก�าลง 

ไปกอน การเสยสละนน คอการไดมาซงผลอนเลศในบนปลาย ผไม 

ยอมเสยสละอะไรยอมไมไดอะไร จงดเถด มนษยทงหลายยอมรดน�า 

ตนไมทโคน แตไมนนยอมใหผลทปลาย ทานทงหลายจะพจารณาด 

ความจรงตามธรรมชาตอกอยางหนงเถด คอแมน�าสายใดเปนแมน�า 

ตาย ไมไหล ไมถายเทไปสทอน หยดนง ขงอยทเดยว แมน�าสายนน 

ยอมพลนตนเขน และสกปรกเนาเหมน เพราะสงสกปรกลงมามได 

ถายเท นอกจากนบรเวณใกลๆ แมน�าสายนน จะหาพชพนธ  

ธญญาหารทสวยสดกหายาก แตแมน�าสายใดไหลเออยลงสทะเล 

หรอแตกสาขาออกไป ไหลเรอยไป มนไมรจกหมดสน คนทงหลาย 

ไดอาศยอาบ ดม และใชสอยตามปรารถนา มนจะใสสะอาดอย 

เสมอ ไมมวนเหมนเนาหรอสกปรกไดเลย พชพนธธญญาหาร  

ณ บรเวณใกลเคยงกเขยวสดสวยงาม

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

175

บคคลผตระหน เมอไดทรพยแลวกเกบตนไว ไมถายเทให 

ผอนบางกเหมอนแมน�าตาย ไมมประโยชนอะไรแกใคร สวนผไม 

ตระหนเปนเหมอนน�าทไหลเออยอยเสมอ กระแสกไมขาด ทงยง 

เปนประโยชนแกมนษยทงหลาย เพราะฉะนน สาธชนไดทรพยแลว 

พงบ�าเพญตน เสมอนน�าซงไหลใสสะอาดไมพงเปนเชนแมน�าตาย

“ยญญสมปทา หรอ ทาน จะมผลมาก อานสงสไพศาล ถา 

ประกอบ ดวยองค ๖ กลาวคอ 

๑. กอนให ผใหกมใจผองใส ชนบาน

๒. เมอก�าลงให จตใจกผองใส

๓. เมอใหแลว กมความยนด ไมเสยดาย

๔. ผรบเปนผปราศจากราคะ หรอปฏบตเพอปราศจากราคะ

๕. ผรบปราศจากโทสะ หรอปฏบตเพอปราศจากโทสะ

๖. ผรบปราศจากโมหะ หรอปฏบตเพอปราศจากโมหะ

ทานทประกอบดวยองค ๖ นแล เปนการยากทจะก�าหนด 

กองบญวามประมาณเทานนเทาน อนทจรงเปนกองบญใหมทนบ 

ไมได ไมมประมาณเหลอทจะก�าหนด เหมอนน�าในมหาสมทรยอม 

ก�าหนดไดโดยยากวามประมาณเทานนเทาน

ดกอนทานทงหลาย คราวหนงพระเจาปเสนทโกศลราชา 

แหงแควนนเขาไปหาตถาคตและถามวา บคคลควรจะใหทานในทใด 

เราตอบวาควรใหในททเลอมใส คอเลอมใสบคคลใด คณะใด กควร 

ใหแกบคคลนน ในคณะนน พระองคถามตอไปวา ใหทานในทใดจง 

จะมผลมาก เราตถาคตตอบวา ถาตองการผลมากกนแลวละก ควร 

จะใหในทานผมศล การใหแกบคคลผทศลหามผลมากอยางนนไม

176

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

สถานทท�าบญเปรยบเหมอนเนอนา เจตนาและไทยธรรม 

ของทายกเปรยบเหมอนเมลดพช ถาเนอนาบญ คอบคคลผรบเปน 

คนดมศลธรรมและประกอบดวยเมลดพช คอเจตนาและไทยธรรม 

ของทายกบรสทธ ทานนนยอมมผลมาก การหวานขาวลงในนาท 

เตมไปดวยหญาแฝกและหญาคา ตนขาวขนไดโดยยากฉนใด การ 

ท�าบญในคณะบคคลผมศลนอยมธรรมนอยกฉนนน คอยอมไดบญ 

นอย สวนการท�าบญในคณะบคคลซงมศลมธรรมงามยอมจะมผล 

มาก เปนภาวะอนตรงกนขามอยดงน’

พระศาสดา ยงพระธรรมเทศนาใหจบลงดวยปจฉมพจนวา

‘เพราะฉะนน บคคลไมควรประมาท วาบญหรอบาปเพยง 

เลกนอย จะไมใหผล หยาดน�าไหลลงทละหยด ยงท�าใหหมอน�าเตม 

ได การสงสมบญหรอบาปแมทละนอยกฉนนน ผสงสมบญยอม 

เปยมลนไปดวยบญ ผสงสมบาปยอมเพยบแปลไปดวยบาป’

พระธรรมเทศนา เปนเสมอนจดแสงสวางใหโพลงขนในดวงใจ 

ของเศรษฐ เขาคลานเขามาถวายบงคมพระมงคลบาทแหงพระ 

ศาสดา พรอมดวยกลาวสรรเสรญวา ‘แจมแจงจรง พระเจาขา แจม 

แจงจรง เหมอนทรงหงายของทคว�า เปดของทปด บอกทางใหแก 

คนทหลงทาง  สองประทปในทมดเพอใหผมนยนตาไดมองเหนรป  

ขาพระพทธเจาขอถงพระองคพรอมดวยพระธรรมและพระสงฆ 

เปนทเคารพสกการะ เปนแนวทางด�าเนนชวตตงแตบดนเปนตนไป 

จวบสนลมปราณ’”

“ดกอนผแสวงสนตวรบท” พระอานนทกลาวตอไป

“ตงแตบดนนมา มคารเศรษฐกนบถอนางวสาขาใน ๒ ฐานะ 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

177

คอ ฐานะสะใภและฐานะแม จงเรยกนางวสาขาวา ‘แม แม’ ทก 

ค�าไป เพราะถอวานางวสาขาเปนผจงใหทานเดนเขาทางถก จงออก 

จากทางรก เมอคนทงหลายพดถงนางวสาขา กมกจะเตมสรอย 

ค�าตามมาขางหลงวา ‘มคารมารดา’ แมพระสาวกซงเปนภกษ 

เมอกลาวถงพระผมพระภาคเจาประทบอยทปพพาราม กกลาววา 

‘บดน พระผมพระภาคประทบอย ณ ปราสาทของนางวสาขา มคาร 

มารดา ในปพพาราม’

ดวยเหตทบดาแหงสามเรยกตนวา ‘แม’ และคนทงหลาย 

พากนเรยกนางวา ‘มคารมารดา’ นางวสาขารสกละอายและกระดาก 

แตไมทราบจะท�าประการใด เมอมลกชายในระยะตอมา จงตงชอ 

ลกชายใหเหมอนชอปของเดกวามคาระ เพอจะไดแกความขวยอาย 

และกนความละอาย เมอมผเรยกนางวา มคารมารดา จะไดหมายถง 

มารดาแหงมคาระลกชายของตน

ตงแตมคารเศรษฐเลอมใสในพทธศาสนาแลว ประตบาน 

ของนางวสาขากเปดออกส�าหรบตอนรบพระสงฆสาวกแหงพระผม 

พระภาค มเสมอทนางนมนตพระสงฆจ�านวนรอย มพระพทธองค 

เปนประมข เพอรบภตตาหารและเสวยทเรอนของนาง มหาสมทร 

ยอมไมอมดวยน�า บณฑตและปราชญยอมไมอมดวยค�าสภาษต ผม 

ศรทธาเชอกรรมและผลของกรรมยอมไมอมดวยการท�าบญ นาง 

วสาขาเปนผมศรทธา จะใหนางอมดวยบญไดไฉน เพราะฉะนน จง 

ปรากฏวานางท�าบญท�ากศลโดยมรจกเหนดเหนอยและเบอหนาย 

ความสขใจเปนขมทรพยอนประเสรฐสด กความสขใจอนใดเลาจะ 

เสมอดวยความสขอมใจ เพราะรสกตนไดท�าความด เปนความสขท 

178

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ผองแผว สงบ และชนบาน เหมอนสายน�าทกระเซนจากหบผา กอ 

ความชนฉ�าใหแกกรชกาย ฉนใดกฉนนน

ตลอดเวลาทพระบรมศาสดาประทบอยกรงสาวตถ นางจะไป 

เฝาพระองควนละ ๒ เวลา คอเวลาเชาและเวลาเยน เมอไปเวลาเชา 

กถอยาคและอาหารอนๆ ตดมอไปดวย เมอไปเวลาเยน กมน�า 

ปานะชนดตางๆ ทควรแกสมณบรโภคไป นางไมเคยไปมอเปลาเลย 

ทงภกษสามเณรและอบาสกอบาสกาตางกพรอมใจกนเรยกนางวา 

‘มหาอบาสกา’ เพอเปนเกยรตแกนางผมใจประเสรฐ

คราวหนง นางกลบจากงานมงคลในกรงสาวตถ ขาพเจาลม 

เลาทานไปวา งานมงคลทกงานในกรงสาวตถเจาของงานจะถอเปน 

เกยรตอนยงใหญ ถานางวสาขาไดไปรวมงานดวย เพราะฉะนนเขา 

จะเชญนางแทบจะทกงาน การไปของนางวสาขาถอกนวาเปนการ 

น�ามงคลมาสบาน สงาน นแหละทาน พระศาสดาจงตรสวา ‘เกยรต

ยอมไมละผประพฤตธรรม ธรรมทบคคลประพฤตดแลวยอมน�า

สขมาให’ เมอไปในงานมงคลนางกตองสวมเครองประดบมหาลดา 

ปสาธนอนสวยงามและเลศคา กลบจากงานแลว นางตองการจะแวะ 

ไปเฝาพระศาสดา แตเหนวาไมควรจะสวมเครองประดบมหาลดา 

ปสาธนเขาไป จงถอดแลวหอใหหญงคนใชถอไว เมอเฝาพระศาสดา 

พอสมควรแกเวลาแลว นางกถวายบงคมลากลบออกมา ถงหนาวด 

เชตวน นางจงเรยกเครองประดบนนจากหญงคนใชเพอจะสวม แต 

ปรากฏหญงคนใชลมไว ณ ทประทบของพระศาสดานนเอง พระผม 

พระภาครบสงใหขาพเจาเกบไว เพอนางมาในวนรงขนจะไดสงคน 

สกครหญงรบใชกลบมาเพอจะรบคน ขาพเจาจงน�าหอเครองประดบ 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

179

นนมาจะมอบให หญงคนใชมทาทางตนตกใจอยางมาก

‘นเครองประดบของนายเธอ รบไปเถด’ ขาพเจาพดพรอม 

ดวยวางของลง

‘ขาแตพระคณเจา’ นางคกเขาอยเบองหนาของขาพเจา 

ดวยเสยงสนเครอ มอาการเหมอนจะรองไห ‘แมนายสงไววา ถา 

พระคณเจาจบตองและเกบเครองประดบไวแลวกไมตองรบคน แม 

นายบอกวา พระคณเจาเปนทเคารพของแมนายอยางยง แมนาย 

ไมสมควรจะสวมเครองประดบทพระคณเจาจบตองแลว เพราะฉะนน 

ขาพเจารบคนไปไมไดดอก’

‘นองหญง’ ขาพเจาพด ‘เครองประดบมหาลดาปสาธนนม 

คามาก นอกจากนยงเปนเครองประดบของสตร ไมสมควรทสมณะ 

จะเกบไว อาตมาจะเอาไวท�าอะไร จงรบคนไปเถด และบอกนางวา 

อาตมาใหรบคนไป นองหญงท�าตามค�าขอรองของอาตมา นายของเธอ 

คงไมวากระไรดอก’

‘แมนายสงไววาใหถวายพระคณเจา’

‘อาตมาจะเอาไวท�าอะไร’

หญงคนใชจ�าใจตองรบเครองประดบคนไป นางเดนรองไหไป 

พลาง เพราะเกรงจะถกลงโทษ นางวสาขาเหนหญงคนใชเดนรองไห 

กลบไปพรอมดวยหอของ นางกคาดการณไดโดยตลอด จงกลาววา

‘พระคณเจาอานนทเกบไวหรอ?’

‘เจาคะ’

‘แลวเธอรองไหท�าไม?’

‘ขาเสยใจทรกษาของแมนายไวไมได แมนายจะลงโทษขา 

180

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ประการใดกตามเถด ขายอมรบผดทกประการ เครองประดบน 

มคายงกวาชวตของขา มใชเพยงแตชวตของขาเทานน แตมคายง 

กวาชวตครอบครว และญาตๆ  ของขาทงหมดรวมกน’ วาแลวนางก 

รองไหสะอกสะอน กลงเกลอกอยแทบเทาของนางวสาขา

เวลานนเยนมากแลว พระอาทตยโคจรลบขอบฟาทางทศ 

ตะวนตกไปแลว แตความมดยงไมปรากฏในทนท ทองฟาระบาย 

ดวยแสงสมวงสลบฟาในบางทและสเหลองออนสลบฟาในบางแหง 

กลมเมฆลอยเลอนตามแรงลม และปลวกระจายเปนครงคราว มอง 

ดเปนรปตางๆ สลบสลางสวยงามนาพงชม ลมเยนพดเฉอยฉว สไบ 

นอยผนบางของวสาขาพลวกระพอตามแรงลม ผมของนางอนงอน 

งามฟสยายของนางไหวพลวปลวกระจาย ใบหนาเอบอมอยแลว 

ยงเพมความอมเอบมากขน ประดจศศธรในวนบรณมดถมรศม 

ยองใยเปนเงนยวง และถกแวดวงดวยกลมเมฆ เสยงชะนซงอาศย 

อยในแนวปาใกลวดเชตวนกกองโหยหวน ปานประหนงสญญาวา 

ทวากาลจะสนสดลงแลว หมเดกเลยงแกะและเลยงโคเดนดมตอน 

ฝงแกะและฝงโคของตนๆ เขาสคอก อชบาลและโคบาลเหลานน 

ลวนมกรยาราเรง ฉนเดยวกนกบสกณาทงหลาย ซงก�าลงโบยบน 

กลบสรวงรง

นางวสาขายนสงบนง กระแสความรสกของนางไหลเวยน 

เหมอนสายน�าในวงวน นางคดถงชวตทาส ‘อนจจา ชวตทาสชาง 

ล�าบากและกงวลเสยนกระไร รบใชใกลชดเกนไป กหาวาประจบ 

สอพลอ เหนหางไปหนอยเขากวาทอดทงธระของนาย พดเสยง 

คอยเขากวาไมเตมใจตอบ พดเสยงดงไปหนอยเขากวากระโชก 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

181

โฮกฮาก ใครเลาจะสามารถรบใชนายไดอยางสมบรณ ชวตทาส 

เปนชวตทล�าเคญเหนอยยาก ทงๆ ทเปนอยางน คนทาสสวนมาก 

กเปนคนซอสตย เสยสละและกตญญ เสรชนดวยซ�าไป สวนมาก 

คอยแตตลบตะแลงเอารดเอาเปรยบและคดโกง มตวอยางทหาได 

งายส�าหรบทาสซงซอสตยกตญญ และเสยสละตอนายของตน แต 

ส�าหรบนายแลวหาไดยากเหลอเกน ทจะเพยงแตเสยสละเพอทาส 

เทานน อยาพดถงความซอตรงเลย นายสวนมากมกจะใชทาส 

ไมเปนเวลา ใชวาจาหวานลอมใหทาสหวงอยางลมๆ แลงๆ เหนยว 

บ�าเหนจ ท�าความผดนอยเปนผดมาก สวนความดความชอบนน 

มคอยจะไดพดถง

‘หญงคนใชของเราน’ นางวสาขาคดตอไป เพยงแตลมเครอง 

ประดบไวและน�าคนมาได มใชท�าของเสยหายอยางใด ยงยอมเอา 

ชวตของตนมาถายถอนความผด เราจ�าจะตองปลอบนางใหหายโศก 

และบ�ารงหวใจนางดวยค�าหวาน เพราะโบราณคมภรกลาวไววา แสง 

จนทรกเยน กลนไมจนทนกเยน แตความเยนทง ๒ ประการนน 

รวมกนแลว ยงไมเทากบความเยนแหงมธรสวาจา อนง การแสดง 

ความรกใคร แมแตบคคลทมไดรบใชตน เอออารกวางขวางเพม 

ความรกใหระลกถงความดแตเกากอน ใหอภยในความผดพลาด 

เหลานเปนลกษณะของผมใจกรณา’”

182 “และแลวนางวสาขากกลาววา

‘สสมา ลกขนเถด อยาคร�าครวญนกเลย ขอทเธอลมเครอง 

ประดบไวนน เรามไดถอเปนความผดประการใด เราเองยงลมได 

ท�าไมเธอจะลมบางไมได เครองประดบมคากจรง แตกหามคาเทา 

ชวตของเธอไม เครองประดบมหาลดาปสาธนน ถาหายหรอเสยไป 

เพราะเหตใดเหตหนงเรากท�าใหมได แตชวตของเธอถาเสยไป จะท�า 

ใหมไดทไหน ดกอนนางผซอสตย การทเธอจะยอมถายถอนเครอง 

ประดบนดวยชวตของเธอนนซงใจเรายงนก เธอจงเบาใจเถด พระ 

ธรรมของพระศาสดาไดชบยอมจตใจของเราใหมองเหนชวตมนษย 

และแมสตวทวไป เปนสงทคณคาสง ไมอาจจะน�าสงของภายนอกมา 

เทยบได อนง เธอเปนทรกทไวใจของเรา เธอเปนผท�างานด ซอตรง 

ทงตอหนาและลบหลง มความจงรกนายของตนไมเสอมคลายและ 

ปรวนแปร ดวยเหตนเธอจงไดอยรบใชใกลชดเรา ความดของเธอ 

๑๕พ ท ธ า น ภ า พ

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

183

นนมอยมาก ความพลงเผลอบกพรองเพยงเทาน จะลบลางความด 

ของเธอไดไฉน’

ดกอนภราดา เมอนางวสาขากลาวจบลง หญงรบใชยง 

คร�าครวญหนกขน เธอกอดเทาทงสองของนาย และใชใบหนา 

คลอเคลยอยดวยความรกและกตญญ และแลวเมอนางวสาขาดง 

มอนางใหลกขน นางกยมทงน�าตา มองดนายของตนดวยแววตา 

ทเหมอนเปดลนชกหวใจใหเหนไดหมดสน ประดจแววตาแหง 

สตวเลยง เปนตนวาสนขอนแสดงออกมาเมอไดรบอาหารจากนาย

ของมน

ดกอนมารสะ มอยเหมอนกนมใชหรอมนษยเราตองหวเราะ 

หรอยมทงน�าตา ทงนเพราะความเสยใจและความดใจประดงกน 

เขามาในระยะกระชนชด เมอความเสยใจยงไมทนหายไป ความดใจ 

กเคลอนเขามาจนผนนตงตวไมทน ภาพทบคคลยมทงน�าตานน 

เปนภาพทคอนขางจะนาดพอใช อปมาเหมอนฝนซงโปรยลงมาและ 

ยงไมหาย แดดกแผดจาออกมาในขณะนน เปนภาพซงนานๆ เราจะ 

เหนสกครงหนง

คนนนนางวสาขามหาอบาสกาตองใชความคดอยางหนกวา 

จะท�าอยางไรกบเครองประดบมหาลดาปสาธนนน เรองน�ามาใชอก 

นางไมสามารถท�าได จะเกบไวเฉยๆ กดจะเสยประโยชนไป นางจง 

ตดสนใจวารงขนจะลองบอกขาย ถาไดทรพยมาจ�านวนตามราคาอน 

เหมาะแหงเครองประดบแลวกจะน�ามาท�าบญท�ากศลตามตองการ 

แตปรากฏวาในเมองสาวตถไมมใครสามารถซอได พดถงคนมเงน 

พอซอไดนนนาจะพอม แตคงจะไมมใครกลาน�าเอาเครองประดบ 

184

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ของนางวสาขา ซงเปนทเคารพของคนทงเมองประดบตกแตงได ถา 

ผใดท�าเขา แทนทจะไดรบการยกยองชมเชย กลบจะกลายเปนผถก 

เยาะเยยหยามหยนไป นางวสาขาจงตกลงใจซอของตนเองดวยราคา 

๙ โกฏหรอ ๙๐ ลานบาท แลวน�าเงนจ�านวนนนทงหมดไปสราง 

อารามใหมชอวาปพพาราม เพราะอยทางทศตะวนออกแหงพระนคร 

สาวตถ การสรางปพพารามเสยคาใชจายทงหมด ๒๗ โกฏ คอซอ 

ทดน ๙ โกฏ สรางกฏวหาร ๙ โกฏและจายในการฉลองอก ๙ โกฏ

ดกอนทานผแสวงสนตวรบท ณ ปพพารามนเอง มเรองหนง 

ซงแสดงถงพทธจรยาอนประเสรฐ คอวนหนงพระผมพระภาคเจา 

เสดจออกจากทหลกเรนในเวลาเยน แลวประทบ ณ ภายนอกซม 

ประต ครานนพระเจาปเสนทโกศลเสดจมาเฝา เมอพระองคประทบ 

ณ ทสมควร และสนทนากบพระศาสดาเปนสาราณยะอยนนเอง 

มนกบวชหลายนกาย กลาวคอนครนถ ๗ คน เอกสาฎก ๗ คน 

อเจลก ๗ คน ปรพพาชก ๗ คน และชฎลอก ๗ คน รวม ๓๕ คน 

ซงลวนมเครายาว มขนรกแรยาว ถอบรขารตางๆ เดนผานมา  

พระเจาปเสนทโกศลเหนนกบวชเหลานนแลว จงผนพระพกตรจาก 

พระผมพระภาคหนไปทางนกบวชเหลานน คกพระชานขางหนงลง 

ท�าผาหมเฉวยงบาพลางประกาศพระนามและโคตรของพระองควา  

‘ขาแตทานนกพรตผประเสรฐ ขาพเจาคอพระเจาปเสนทโกศล’  

ดงน ๓ ครง เปนการแสดงความคารวะอยางสง  นกบวชเหลานน 

หยดอยครหนงแลวเดนเลยไป พระเจาปเสนทโกศล จงหนมากราบทล 

พระผมพระภาคเจาวา ‘ขาแตพระจอมมน นกบวชเหลานนคงเปน 

พระอรหนตองคหนงซงมอยปรากฏอยในโลกเปนแนแท’

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

185

พระสคตเจามพระอาการสงบนงอยครหนงกอนจะตรสวา 

‘มหาบพตร พระองคเปนคฤหสถยงบรโภคกาม บรรทมเบยดโอรส 

และชายา ทรงผาทมาจากแควนกาส ทดทรงของหอม ลบไลดวย 

จณจนทน จงเปนการยากทจะรไดวา นกบวชเหลานนเปนอรหนต 

หรอไม มหาบพตร ปกตของคนเปนอยางไร อาจจะรไดดวยการอย 

รวมกน และตองอยรวมกนนานๆ ตองใสใจ และมปญญาสอดสอง 

ก�ากบไปดวย ปญญาของคนพงรไดดวยการสนทนา ความสะอาด 

ของคนพงรไดดวยการท�างาน ความกลาหาญและเรยวแรงรไดใน 

เวลาอนมอนตราย ทงหมดนตองใชเหต ๓ อยางประกอบ คอกาล 

เวลา ปญญา และมนสการ’

ดกอนผบ�าเพญตบะ พระผมพระภาคทรงตอบอยางบวมให 

ช�าน�ามใหขน ถาพระองคจะตรสตรงๆ วานกบวชเหลานนมไดเปน 

อรหนตดอก ทแทยงเปนผชมไปดวยกเลส กจะเปนการยกตนขม 

ผอน ถาพระองคจะทรงรบรองวานกบวชเหลานนเปนพระอรหนต 

พระเจาปเสนทโกศลกจะพงดแคลนพระสพพญญตญาณได

เมอพระผมพระภาคตรสดงน พระเจาปเสนทโกศลจงกราบ 

ทลวา ‘อศจรรยจรงพระเจาขา อศจรรยจรง พระผมพระภาคทรง 

เปนสพพญญโดยแท ขาแตพระผมพระภาคผประเสรฐ ความจรง 

นกบวชเหลานนคอจารบรษ ซงขาพระองคสงไปสอดแนมเหตการณ 

บานเมอง ณ แควนตางๆ เมอถงบานแลวบรษเหลานนยอมลบไล 

ดวยของหอม นอนเบยดบตรและภรรยา พรงพรอมดวยกามคณ ๕’

พระสคตเจาทรงเปลงอทานในเวลานนวา

‘บคคลไมควรพยายามไปเสยทกสงทกอยางไป ควรเปนตว 

186

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ของตวเอง ไมควรอาศยผอนเลยงชพ และไมพงมแผลประพฤต 

ธรรม’

บคคลจะชอวาเปนคนดดวยเหตเพยงรปรางผวพรรณกหา 

มได ไมควรไวใจคนทเหนกนเพยงครเดยว คนชวเปนอนมากเทยว 

ไปโดยรปลกษณะแหงคนด เหมอนหมอดนและหมอโลหะ ซงฉาบ 

ไวดวยสวรรณ มองแวววาวแตเพยงภายนอกแตภายในไมสะอาด  

คนชวโลกนเมอบรวารแวดลอมแลว กเทยวไปไดอยางคนด เขางาม 

แตภายนอก แตภายในไมบรสทธ”

“ดกอนทานผไมหลงใหลในบวงมาร” พระอานนทกลาว “ทาน 

จะเหนวาพระพทธภาษตเหลานคมคายเพยงไร เปนพระด�ารสท 

ถาจะมองวาลกซงกลกซง ถาจะมองวาสามญชนทวไปพอจะเขาใจ 

และปฏบตตามไดกไดเชนกน ตอนแรกพระพทธองคทรงย�าวา 

บคคลไมควรพยายามไปเสยทกสงทกอยาง หมายความวา กอนจะ 

ใชความพยายามในสงใดสงหนง กควรจะส�ารวจเสยใหดกอนวา 

ความพยายามทท�าไปนนจะไดผลคมเหนอยหรอไม อปมาเหมอน 

นกส�ารวจทอง กอนทจะลงมอขด กควรจะใชเครองมอส�ารวจเสย 

กอนวา ททตนจะขดนนมทองอยหรอไม มใชวาพอขดทอง กเรมขด 

ไปแตบนไดบานทเดยว ถาท�าอยางนนกเปนการเสยแรงเปลา ได 

ประโยชนไมคมคา เปนการลงทนมาก แตไดผลนอย สวนเรองเปน 

ตวของตวเองกมความส�าคญมาก มนษยจะเปนอยางไรกชางเถด 

แตขอใหเปนตวของตวเอง คนไมเปนตวของตวเองเปนคนทไวใจ 

ไมได สวนขอทพระพทธองคตรสวา ใหเปนคนเลยงตวได ไมควร 

อาศยผอนเลยงชพนน มความหมายวาบคคลเมอมอายพอสมควร 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

187

จะเลยงตวไดแลวกควรประกอบอาชพอยางใดอยางหนงเลยงตน

มใชคอยแตจะพงพาอาศยผอนอยอยางเดยว เพราะการอาศยผอน 

ในวยทไมควรอาศย เปนการแสดงถงความเปนผไรความสามารถ 

สวนสมณะผอาศยอาหารจากเรอนของผอน แลวยงชพใหเปนไปนน 

กเปนเพราะสมณะเหลานนอาศยศลของตน ถาประชาชนรวาเปน 

ผไมมศล ไมมกลยาณธรรมเขายอมไมเลยง ไมถวายอาหาร เพราะ 

ฉะนน สมณะกชอวาเปนผพงตนเอง กลาวคอ อาศยศลและสมมา 

จารของตนเปนอย ขอตอมาทพระพทธองคตรสวา บคคลไมควร 

มแผลประพฤตธรรมนน หมายความวา ใหประพฤตธรรมดวย 

ความสจรตใจ มใชประพฤตธรรมดวยเจตนาทจะหลอกลวงใหคน 

มานบถอ ดงทพระพทธองคทรงแสดงโปรดพระพทธบดา ณ กรง 

กบลพสดวา ควรประพฤตธรรมใหสจรต อยาประพฤตธรรมให 

ทจรต ผประพฤตสจรตยอมมความสขทงในโลกนและโลกหนา  

นอกจากน พระพทธองคเคยตรสเตอนภกษทงหลายอยเสมอใน 

เรองน และทรงแนะใหถอพระองคเปนเนตต ดงพระพทธภาษต 

ตอไปน

‘ภกษทงหลาย พรหมจรรยนเราประพฤตมใชเพอหลอกลวง 

คน มใชเพอใหคนทงหลายมานบถอ มใชเพออานสงสลาภสกการะ 

และความสรรเสรญ มใชจดมงหมายเพอเปนเจาลทธและแกลทธ 

อยางนนอยางน มใชเพอใหใครรจกตววาเปนอยางนนอยางน ทแท 

พรหมจรรยนเราประพฤตเพอสงวระคอความส�ารวม เพอปหาน 

คอความละ เพอวราคะ คอความคลายก�าหนดยนด และเพอนโรธ 

คอความดบทกข’

188

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ในตอนทายพระพทธองคทรงย�าวา บคคลจะเปนคนดเพราะ 

ชาตหรอผวพรรณกหามได แตจะเปนคนดกเพราะความประพฤตด 

คนชวเปนอนมากปกปดความชวของตวไว เหมอนหมอดนทฉาบทา 

ดวยทอง แววแตเพยงภายนอกเทานน สรปวาทรงย�าใหทกคนม 

ความซอสตยสจรต ไมแสดงอาการลวงผอนใหหลงเขาใจผด หรอ 

หลงเคารพนบถอ ทงๆ ทตนเองเปนคนเลว

ดกอนภราดา ขาพเจาขอวกมากลาวถงเรองของนางวสาขา 

ตอไป วนหนงนางวสาขามผาเปยกปอน ผมเปยก เดนรองไหเขาไป 

เฝาพระพทธองค เมอพระตถาคตตรสถาม กไดความวา นางวสาขา 

เสยใจเพราะหลานสาวอนเปนทรกคนหนงตายลง นางรกเธอมาก 

เพราะเธอเปนคนด ชวยงานทกอยาง รวมทงงานทเกยวกบการบญ 

การกศลดวย

‘ขาแตพระผเปนดวงตาของโลก’ นางวสาขาทล ‘ขาพระ 

พทธเจาเสยใจในมรณกรรมของหลานสาวคนนเหลอเกน เธอเปน 

คนดอยางจะหาใครเสมอเหมอนไดยาก’

พระตถาคตเจาทรงดษณอยครหนงแลวเออนพระโอษฐ ‘ด 

กอนวสาขา คนในเมองสาวตถนมประมาณเทาใด?’

‘มหลายสบลาน พระพทธเจาขา’ นางตอบ

‘ถาคนเหลานนดเชนสทตตหลานของเธอ เธอจะรกเขาเหลา 

นนหรอไม?’

‘รก พระเจาขา’

‘แลวคนในเมองสาวตถนตายวนละเทาไร?’

‘วนหนงหลายๆ คนพระเจาขา’

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

189

‘ดกอนวสาขา ถาอยางนน เธอกตองมผมเปยก มผาเปยก 

อยอยางนทกวนละส เธอตองรองไหคร�าครวญ มใบหนาอาบน�าตา 

อยเสมอ เพราะมคนตายกนอยทกวน วสาขาเอย ตถาคตกลาววา 

ความรก ความอาลยเปนสาเหตแหงทกข เพราะฉะนน คนมรกมาก 

เทาใด ยอมมทกขมากเทานน รกหนงมทกขหนง มรกสบมทกขสบ 

มรกรอยมทกขรอย ความทกขยอมเพมขนตามปรมาณแหงความรก 

หรอสงอนเปนทรก เหมอนความรอนทเกดแตไฟ ยอมเพมขนตาม 

จ�านวนเชอทเพมขน’

ดกอนผบ�าเพญตบะ นางวสาขาไดฟงพระพทธโอวาทแลว 

สรางความโศกลงไปไดบาง นางเปนโสดาบนกจรงอย แตพระ 

โสดาบนนนเพยงท�าใหสมบรณในศลเทานน หามสมาธและปญญา 

สมบรณไม จงมบางครงทเผลอสตไป แสดงอาการเยยงชนทงหลาย 

พระอรหนตเทานนทมสตสมบรณ

ดกอนภราดา สงอนเปนทรกยอมท�าใหจตใจกระเพอมและ 

กระทบกระเทอนอยเสมอ เมอความรกเกดขน ความราบเรยบของ 

ดวงใจยอมปลาสนาการไป ยงความรกอนเจอดวยนนทราคะดวย 

แลว ยงท�าใหจตใจออนไหวและเสยสมาธเปนทสด ความรกนน 

เปรยบดวยพาย เมอมพายพดผานความราบเรยบของน�ากหมดไป 

เหลอไวแตรอยกระแทกกระทนกระทบกระเทอนอยตลอดเวลา  

มนษยจะมความสขอยางสงบประณต ถาเราสามารถท�าใจใหยนด 

ตอนรบความขมขน และไมเพลดเพลนในความชนสขใหมากนก  

อยางนอยกท�าใจมใหปฏเสธความขมขนทเกดขนเปนครงคราว

190

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

นางวสาขามสหายทรกมากอย ๒ คน คอนางสปปยา และ 

นางสปปวาสา เมอฟงพระธรรมเทศนาจบแลว เธอทงสามมกจะ 

เทยวเดนเยยมภกษทงหลาย ถามถงสงทตองการและยงขาด เมอ 

ภกษรปใดบอกวาตองการอะไร นางจะจดถวายเสมอ นอกจากนยง 

ไดถวายอาหารส�าหรบภกษปวยและผเตรยมจะเดนทางเปนประจ�า 

อกดวย

วนหนงนางสปปยาเทยวเดนเยยมภกษอยางเคย ไปถงกฏ 

ภกษรปหนงซงปวยอย เมอนางถามถงความตองการวาทานปรารถนา 

สงใดบาง ภกษรปนนบอกวาอยากไดน�าเนอตม

ดกอนมารสะ พระผมพระภาคทรงอนญาตน�าขาวและน�าเนอ 

ตมซงกรองดแลว ไมมเมลดขาวหรอกากเนอตดอยเพอภกษอาพาธ 

เธอสามารถฉนไดแมในเวลาวกาลคอหลงเทยงวน

นางสปปยาดใจเหลอเกนทจะไดถวายอาหารแกภกษอาพาธ 

พระพทธภาษตกองอยในโสตของนางนานมาแลว ‘ดกอนภกษ 

ทงหลาย ผใดปรารถนาจะบ�ารงตถาคต ขอใหผนนบ�ารงภกษไขเถด’ 

แตบงเอญวนนนเปนวนขน ๑๕ ค�า นางหาเนอไมไดเลย จงเขาหอง 

ตดสนใจตดเนอขาของตนดวยมดอนคมกรบ สงใหคนใชจดการตม 

แลวขอใหน�าเนอตมนนไปถวายภกษชอโนนซงอาพาธอย แลวใชผา 

พนแผลทขาของตน นอนโทรมเปนไขเพราะพษบาดแผลนน

สามของนางสปปยากลบมาไมเหนภรรยาอยางเคย จงถาม 

คนใช ทราบวานางปวยจงเขาไปเยยมในหองนอน เมอทราบเรอง 

โดยตลอดแลวแทนทจะโกรธพระและภรรยา กลบแสดงความชนชม 

โสมนสทภรรยาของตนมศรทธาแรงกลาในศาสนา ถงกบยอมสละ 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

191

เนอขาเพอตมเอาน�าถวายภกษอาพาธ จงรบไปสวดเชตวน ทล 

อาราธนาพระศาสดาและภกษสงฆ เพอรบภตตาหารทบานตนใน 

วนรงขน พระศาสดาทรงรบดวยอาการดษณ วนรงขนพระพทธองค 

มพระสงฆเปนบรวารจ�านวนมาก เสดจสบานของนางสปปยา เมอ 

ไมทอดพระเนตรเหนนางสปปยา จงถามสปปยอบาสกผ สาม 

ทรงทราบแลว จงรบสงใหคนชวยกนพยงคลอเคลยนางสปปยามา 

เฝา เมอนางถวายบงคม พระตถาคตเจาตรสวา ‘จงมความสขเถด 

อบาสกา’ เทานนแผลใหญทขาของนางกหายสนท และมผวผอง 

ยงกวาเดมเสยอก

‘ดกอนภราดา เรองนเปนเพราะพทธานภาพโดยแท พทธา- 

นภาพนนเปนสงทมอยจรงและเปนไดจรง พระจอมมนศาสดาแหง 

พวกเรานนเปนผมบารมอนทรงกระท�ามาแลวอยางมากลน เคยตด 

ศรษะอนประดบแลวดวยมงกฎทเพรศพราย เคยควกนยนตาซงด�า 

เหมอนตาเนอทราย เคยสละเลอดเนอและอวยวะมากหลาย ตลอด 

ถงบตรภรรยา เพอเปนทานแกผตองการ จะกลาวไปใยถงการสละ 

ทรพยสมบตภายนอก มหาบรจาคทงหลายทพระองคทรงกระท�ามา 

ทงหมดนน โดยมจดมงหมายอยางเดยวคอ อนตรสมมาสมโพธ- 

ญาณ กลาวคอความรอนเปนเหตใหสนกเลสโดยชอบอนยอดเยยม 

ไมมอะไรเทยมถง เพอจะปลดเปลองความทกขของเวไนยนกร 

ทงหลาย ทงทางกายและทางใจ ดกอนมารสะ กความรใดเลาในโลกน 

จะประเสรฐยงไปกวาความรอนเปนเหตใหกเลสสนไป เพราะเปน 

การดบความกระวนกระวายทงมวล เหมอนคนหายโรคไมตองกนยา

192

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

‘บคคลผเปยมลนดวยบารมนนยอมเปนผมวาจาศกดสทธ 

พระศาสดาเปนผมพระบารมธรรมทไดสงสมมานาน ตลอดเวลา 

ททองเทยวอยในสงสารวฏ เมอพระองคจะทรงอยในชาตนเปน 

ปจฉมชาตและปจฉมภพแลว บารมธรรมทงมวลหลงไหลมาใหผล 

ในชาตเดยว ทานลองคดดเถด จะคณนาไดอยางไร อปมาเหมอนน�า 

ซงหลงจากยอดเขา และถกกกไวดวยท�านบอนหนาแนนจนเตม 

เปยมแลว และบงเอญท�านบนนพงลง น�านนจะไหลหลากทวมทน

เพยงใด

ดกอนผมเชอสายอารยน บารมธรรมเปนสงนาสงสมโดยแท

เมอพระผมพระภาคเจาเสวยพระกระยาหารเสรจเรยบรอย 

แลว จงทรงอนโมทนาใหนางสปปยาและอบาสกสปปยะสมาทาน 

อาจหาญราเรงในกศลจรยาสมมาปฏบต  เพมพนศรทธาปสาทะ 

แลวกเสดจกลบสวดเชตวน ทรงใหประชมสงฆ และตรสถามภกษ 

อาพาธรปนนวา

‘ดกอนภกษ เธอขอน�าเนอตมจากอบาสกาสปปยาหรอ?’

‘อยางนน พระเจาขา’ พระรปนนตอบ

‘เมอเธอจะฉน เธอพจารณาหรอเปลา?’

‘มไดพจารณาเลย พระเจาขา’

‘ดกอนภกษ เธอไดฉนเนอมนษยแลว เธอท�าสงทนาตเตยน’ 

ตรสดงนแลว ทรงต�าหนภกษนนอกเปนอเนกปรยาย แลวทรง 

บญญตสกขาบทวา

‘ภกษใดฉนเนอโดยมไดพจารณา ภกษนนเปนอาบตทกกฎ 

ถาเนอนนเปนเนอมนษย เธอตองอาบตถลลจจย’ ดงน”

193

“ภราดา มอกเรองหนงซงแสดงถงพทธานภาพอนนาพศวงแหง 

พระผมพระภาคเจา นนคอเรองนางสปปวาสา โกลยธดา นางมครรภ 

อยถง ๗ ป และเมอจะคลอดบตรกปวดครรภอยตง ๗ วน ไดรบ 

ทกขเวทนาแสนสาหส นางครวญครางดวยความเจบปวดอยตลอด 

เวลา แตเนองจากนางมศรทธาเลอมใสมนคงในพระผมพระภาคเจา 

เมอรสกวาชวตของตวอยในระหวางอนตราย เหมอนศลาซงแขวน 

อยดวยเสนดายเสนนอยๆ จงขอรองสามใหไปเฝาพระตถาคตเจา 

และกราบพระมงคลบาท แลวใหทลวา

๑๖น า ง บ ญ แ ล ะ น า ง บ า ป

194

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

‘ขาแตพระมหาสมณะ บดนนางสปปวาสา โกลยธดา ม 

ครรภมา ๗ ป และปวดครรภอย ๗ วนแลว นางไดรบทกขเวทนา 

แสนสาหส อนตรายแหงชวตอาจมาถงนางในไมชา นางระลกถง 

พระผมพระภาค และขอถวายบงคมพระบาทดวยเศยรเกลา’

สามของนางไดไปเฝาพระพทธองค และกราบทลใหทรง 

ทราบตามค�าของนางนน พระผเปนนาถะของโลกทรงทราบแลวจง 

ตรสวา ‘ขอนางสปปวาสา โกลยธดา จงมความสข หาโรคมไดเถด’

ทนททพระจอมมนตรสจบลง บตรของนางกคลอดไดโดยงาย 

เมอสามกลบมาถงบาน นางสปปวาสากคลอดเรยบรอยแลว ทงบตร 

และภรยาปลอดภยเกษมส�าราญด  นางและสามตางชนชมโสมนส 

ในพระพทธานภาพ กลาวออกมาพรอมๆ กนวา พระพทธเจาม 

พระคณหาประมาณมได พระธรรมมคณหาประมาณมได และ 

พระสงฆมคณหาประมาณมได

วนตอมา นางใหสามอาราธนาพระพทธองคพรอมดวย 

ภกษสงฆเพอรบภตตาหาร เปนเวลา ๑ สปดาห ณ เคหะของนาง  

พอดเวลานนพระพทธองคไดรบอาราธนาของอบาสกผหนง ซงเปน 

อปฏฐากของพระมหาโมคคลลานะไวเสยแลว พระตถาคตจงให 

พระมหาโมคคลลานะเขาเฝา ทรงเลาเรองใหฟง แลวตรสวา

‘ดกอนโมคคลลานะ เธอพงไปยงบานของอบาสกผนน แลว 

กลาวขอเลอนการนมนตของเขาไปสปดาหหนา เขาจะขดของ 

หรอไม ถาเขาขดของ กจะไดไมตองรบอาราธนาของนางสปปวาสา’

อครสาวกเบองซายรบพทธบญชาเหนอเศยรเกลา แลวไปหา 

อบาสกผนนแลวบอกเขาตามพทธบญชา อบาสกทราบแลวกลาววา

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

195

‘ขาแตพระคณเจา ถาพระคณเจาจะรบรอง หรอเปนประกน 

ในเหต ๓ อยาง ขาพเจากจะยนยอม แตถาพระคณเจารบรองไมได 

ขาพเจากยนยอมไมได’

‘ดกอนอบาสก เหต ๓ ประการนนมอะไรบาง?’

‘ขาแตพระคณเจา ถาทานจะรบรองไดวา โภคทรพยจะไม 

เสอมสนพนาศไปดวยเหตอยางใดอยางหนง นเปนประการท ๑ 

ประการท ๒ คอชวตของขาพเจาจะไมมอนตรายเกดขน และ 

ประการท ๓ คอศรทธาของขาพเจาจะไมหมด คงมอยอยางเดม ถา 

พระคณเจาสามารถเปนผประกนเหตทง ๓ ประการนวา จะไมเกด 

ขนแกขาพเจาภายใน ๗ วนนแลว ขาพเจากยนยอม”

พระมหาเถระผเลศทางมฤทธนงสงบอยครหนงแลวกลาววา 

‘ดกอนอบาสก อาตมาเปนปาฏโภค ประกนใหทานได ๒ ประการ 

คอขอรบรองวาโภคทรพยของทานจะไมเสอม และชวตของทานจะ 

ไมสนไปหรอเปนอนตรายใดๆ ภายใน ๗ วนน สวนศรทธา ขอให 

ทานรบรองตวทานเอง อาตมารบรองใหไมได’

อบาสกผนนรบรองศรทธาของตน และยนยอมเลอนการ 

นมนตของตนไปสปดาหหนา

พระศาสดามพระสงฆขณาสพเปนบรวาร เสดจเสวยภตตาหาร  

ณ บานของนางสปปวาสาเปนเวลา ๗ วน วนหนงพระพทธองค 

ตรสถามนางวา สปปวาสา เธออมครรภอย ๗ ป และปวดครรภอย  

๗ วน ไดรบทกขเวทนาแสนสาหสอยางนแลว เธอยงจะปรารถนา 

มบตรอกหรอไม?’

196

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

‘ขาพระองคยงปรารถนามไดอกถง ๗ ครง พระเจาขา’ นาง 

สปปวาสาตอบ

พระตถาคตเจาทรงเปลงอทานในเวลานนวา

‘สปปวาสาเอย มกจะเปนอยางนแหละ สงทไมนายนดมก 

จะปลอมมาในรปทนายนด สงทไมนารกมกจะมาในรปแหงสงท 

นารก ความทกขมกจะมาในรปแหงความสข เพราะดงนคนจง 

ประมาทมวเมากนนก’”

พระอานนทกลาวตอไปวา

“ดกอนผเปนพงศพนธแหงอรยะ ขาพเจาขอยอนกลาวถง 

พทธานภาพอกสกเลกนอย เพอบรรเทาความสงสยของทาน ทาน 

จะเหนวาอานภาพของคนนนมกจะเปนผลแหงบารมธรรม หรอคณ 

ความดทสงสมอบรมมา กพระศาสดาของเรานนเคยสละชวต 

เลอดเนอมามากหลาย  จดมงหมายกเพอพระโพธญาณอนประเสรฐ 

พระพทธานภาพหรอลาภสกการะทหลงไหลนน เปนเพยงผล 

พลอยไดเทานนเอง พระองคเคยสละชพไมเพยงแตแกมนษยเทานน 

ทรงสละใหแกสตวผหวโหยกเคยทรงกระท�า

ครงหนงพระองคเปนหวหนาดาบส บ�าเพญตบะอยบนภเขา 

เวลาเยนวนหนงพระองคประทบรบลมเยนอย ณ ชะงอนผา มองลง 

มาเบองลางเหนแมเสอตวหนงเพงคลอดลกใหม ยงออกจบเนอกน 

ไมได มนจงหวโหยสดประมาณ ก�าลงงนงานจะกนเนอลกของมน 

ดาบสเหนดงนนจงใหดาบสผบรวารรบไปเทยวแสวงหาสตวทตาย 

แลวมา เพอโยนใหแมเสอตวนนกน แตเมอเหนแมเสองนงานมาก 

ขนทกท ดาบสบรวารคงหาเนอมาไมทนเปนแน เนอสตวทตายเอง 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

197

ในปาใชหาไดงาย พระดาบสโพธสตวจงตดสนใจชวยชวตลกเสอไว 

โดยการกระโดดจากเชงผาลงตรงหนาแมเสอพอด พระดาบสตาย 

เปนการสละชพเพอชวยเหลอสตวอน และขอมงหมายสงสดกคอ 

พระโพธญาณ

ดกอนภราดา ณ กรงสาวตถอกเหมอนกนทแสดงถงพทธ- 

จรยาอนประเสรฐอกหลายเรอง แตขาพเจาขอน�ามาเลาสทานเพยง 

เรองเดยวกอน คอเรองทเกยวกบนางจญจมาณวกา  เรองเปนดงน

เมอพระพทธศาสนารงโรจนโชตนาการ ปานประหนงพระ 

อาทตยทอแสงขบรศมแหงหงหอย คอพาหรลทธอนๆ ใหดอยลงนน 

พวกเดยรถยนครนถทงหลายตางกเสอมจากลาภสกการะ และ 

ความนบถออยางไมเคยเปนมากอนเลย

นกบวชเหลานนจงเทยวประกาศตามทางสามแพรงสแพรง 

และตามถนนอนเปนทสญจรตางๆ วา ‘ทานผมนยนตาทงหลาย 

พระสมณโคดมเปนพระพทธเจาอยางไร เราทงหลายกเปนพระ 

พทธเจาเหมอนกน ใหทานท�าบญแกพระสมณโคดมมผลมาก 

อยางไร ใหแกพวกเรากมผลมากอยางนน ทานทงหลายจงใหพวก 

เราเถด’ เมอนกบวชเหลานนเทยวประกาศอยอยางน กหาสามารถ 

ชกจงคนใหเลอมใสตามตองการไม ซ�ารายคนทไมเลอมใสอยแลว 

กถงกบเกลยดชงเอาเลยทเดยว เปนอนวาวธนของพวกเดยรถย 

ไมไดผล

พวกนนประชมกน ปรกษากนวาจะท�าอยางไรด ขณะนนม 

นกบวชความคดเฉยบแหลมคนหนงกลาวขนวา ‘สหายทงหลาย 

อบายนนมมากหลาย เมอไมไดดวยวธหนงกควรใชวธอนตอไป เปน 

198

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

คนไมควรจนปญญา ธรรมดามอยวาเมอประตหนงปดลง อาจจะม 

ประตอนพอทจะเปดได ลองๆ ผลกดกอนเถด คอขาพเจาระลกถง 

สานศษยคนหนงของพวกเรา  เธอเปนสตรทงามมากประดจเทพ 

อปสร ถาไดอาศยนางชวยเหลอ แผนการของพวกเราคงส�าเรจ หรอ 

ทานทงหลายมความเหนอยางไร?’

พดจบนกบวชทกคนเหนดวย พอดในขณะทเขาประชมลบ 

กนอยนน นางจญจมาณวกากเขามาเพอเยยมเยยนตามปกตอยาง 

ทเคยมา นกบวชเหลานนท�าเปนไมสนใจเธอและไมไตถามอะไรๆ 

นางรสกประหลาดใจ จงกลาวขนวา

‘พระคณเจา เมอขาพเจามาหาครงกอนๆ พระคณเจาเคยแสดง 

อาการยนดและตอนรบอยางเตมใจ แตคราวนเหตใดพระคณเจา 

จงเมนเฉย เหมอนขาพเจาเปนคนแปลกหนาและพงรงเกยจโปรด 

แจงขอผดของขาพเจาใหทราบดวยเถด ถาขาพเจารความผดของตว 

แลวจกท�าคนเสย’

‘นองหญง’ นกบวชคนหนงกลาวขน ‘เธอมวไปเพลนเสยทใด 

จงไมทราบความทกขของพวกเรา พวกเราถกพระสมณโคดม 

เบยดเบยนอย ท�าใหดอยทงลาภสกการะและเกยรตคณ เธอไม 

เจบรอนแทนเราบางเลยหรอ?’

‘ขาแตพระคณเจา โบราณกลาวไววา เมอยามเดอดรอน 

ยอมไดเหนใจมตรและบรวาร บดนพระคณเจาทงหลายเดอดรอนอย 

ขาพเจาเปนทงมตรและบรวารไฉนจะเฉยอยได แตขาพเจาเปนผหญง 

จะท�าอยางไรเลา จงจะชวยแกปญหาบรรเทาความเดอดรอนของ 

พระคณเจาทงหลายได จงบอกมาเถด ขาพเจายนดปฏบตเพอความสข 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

199

200

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ความปลอดโปรงของพระคณเจา’

เดยรถยเหลานนพอใจค�าของนางปรพพาชกายงนก คนหนง 

กลาวขนวา

‘ดกอนนองหญง พวกเราจะไมลมความดของนองหญงใน 

ครงนเลย ถางานใหญครงนส�าเรจ เธอยอมมความชอบอยางสง 

อนง เธอบอกวาเธอเปนผหญงจะชวยพวกเราไดอยางไร นองหญง 

กเธอทราบมใชหรอวา อะไรเลาจะเปนความเสอมเสยอยางรายแรง 

ส�าหรบนกพรตยงไปกวาการคลกคลเกยวของดวยสตรเพศ เหมอน 

หนอนเปนอนตรายอยางยงส�าหรบเนอ จญจมาณวกาเอย เธอจงอาศย 

ความเปนหญงของเธอนนแล ท�าลายเกยรตยศอนรงเรองยงของ 

พระสมณโคดมใหทลายลง’

นางจญจมาณวกากลาววา ‘ขาแตพระคณเจา ถาอยางนน 

ไวเปนหนาทของขาพเจาเอง คงจะส�าเรจสมประสงค’ แลวนางกลา 

กลบไป

หลงจากนน ๒-๓ วน ชาวนครสาวตถผเลอมใสในพระผม 

พระภาคเจา และไปฟงพระธรรมเทศนาทกๆ เยน เมอกลบออกจาก 

วดเชตวนจะเหนนางจญจมาณวกาปรพพาชกาเดนสวนทางเขาไปใน 

อาราม เมอมผถามนางวาจะไปไหน กตอบเพยงวา ธระอะไรของ 

พวกทานทจะตองร และแลวกเดนเขาไปในวดเชตวน

ตอนเชาเมอมหาชนเขาสวดเชตวน ถวายยาคและภตตาหาร 

แกพระผมพระภาคและพระสงฆ เธอจะเดนสวนออกมาจากวดอก 

เมอถกถามวานางมาจากไหน นางจะตอบอยางเดยวกนวา ธระอะไร 

ของทานทจะตองรวาเรามาจากไหน และนอนทไหน

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

201

นางท�าอยอยางนประมาณ ๒ เดอน และท�าอยางสม�าเสมอ 

ทกวน ครานเองดวยอาการดงวาจะปลงใจท�าบญเพราะเหลอเออม 

เสยท เมอมผหนงในมหาชนทกถามขนอกในหนนน นางจงกลาววา

‘ทานทงหลายไปเฝาพระศาสดาทงเชาและเยน เคารพบชา 

พระองคอยางสง แมพระราชาแหงแควนโกศลผทรงศกด กเทดทน 

พระองคอยางหาทเสมอเหมอนมได แตทงทานทงหลายและทงพระ 

ราชากหาทราบไมวาคนอนเปนทรกอยางยงของพระมหาสมณโคดม 

นนคอใคร’ นางพดทงไวแคนนแลวกยมอยางเยาะโลก

‘กใครเลาเปนทรกอยางยงของพระผมพระภาคเจาพระองค 

นน ทานรหรอ?’ ประชาชนซกถามสบไปอก

‘ท�าไมเราจะไมร  พระสมณโคดมอภรมยชมชนดวยผใด 

ทกคน ผนนแหละเปนทรกอยางยงของพระองค ทานเอย ธรรมดา 

บรษทจะวางเวนจากสตรเพศส�าหรบเชยชมนนจะทนอยไดไฉน  

อปมาเหมอนกาสรฤๅจะวางเวนจากปลก คนทรกกนยอมไมวางเวน 

จากการเชยชม หรอเหมอนพญาหงสยอมอภรมยตอสระโบกขรณ 

ดาบสดาบสนยอมไมวางเวนดวยการเขาฌานเปนการกฬา ดกอน 

ทานผมดบอดทงหลาย กพระสมณโคดมนนออกจากพระราชวง 

อนโออา เคยแวดลอมดวยสตรทคอยแตจะบ�ารงบ�าเรอดวยกามรส 

และบดนพระองคไดวางเวนจากสงเชนนนมาเปนเวลานาน เมอได 

มาพบสตรทมรปทรงสะคราญตาและล�าเพาพกตร พระองคนะหรอ 

จะทนได พระองคยอมจะถอโอกาสเชยชมใหสมกบทวางเวนมานาน 

เหมอนมจฉาชาตซงกระวนกระวายเพราะขาดน�าในฤดแลง เมอ 

ไดยนเสยงฟารองมาจากทศตะวนตก กยอมจะไหวตว และเมอ 

202

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

พระพรณหลงลงมาหาใหญหามรงหามค�า ท�าใหน�าเจงนองทก 

บงบาง มจฉาชาตเหลานนจะพงชนชม ถงแกโลดคะนองสกเพยงใด  

ดกอนทานผมดบอด ขอนฉนใด พระมหาสมณโคดมกฉนนน’

‘กทานหรอเปนทรกอยางยงของพระมหาสมณโคดม?’ 

ประชาชนยงถามอย

‘ขาพเจาบอกทานไวแลวมใชหรอวา พระสมณโคดมอภรมย 

ชมชนกบผใดทกคน ผนนยอมเปนทรกยงของพระองค กขาพเจา 

นแหละเปนผทพระองครบสงหาและอภรมยดวย อยาใหขาพเจา 

ตองแจงอยอกเลย ทานตรองเอาเองเถดวาเรองควรจะเปนอยางไร’ 

วาแลวนางกเดนไป เพอใหน�าค�าดจยาพษทวางไวออกฤทธของมน 

ไปตามล�าพง ไมรอค�าซกถามของประชาชนอก

และกเปนเชนนน ค�าพดของนางกอความสงสยใหเกดขน 

ในดวงจตของพทธบรษทอยางสดทจะหามได ประกอบกบมขอ 

ประจกษอยทวกนใหนาเชอ คอเมอประมาณ ๒ เดอนกอนน นาง 

ไดเดนเขาเดนออกอยในวดเชตวนทงเชาและเยน พวกเดยรถย 

ทงหลายเหนไดทเชนนนแลว กชวยกนกระพอขาวใหลกลามเหมอน 

ไฟซงมเชอดและไดแรงลม

แตเหตการณในวดเชตวนยงคงสงบเงยบ ภกษทงหลายยงคง 

บ�าเพญสมณธรรมและสาธยายพระพทธพจนตามปกต มบางครงท 

ภกษบางรปแสดงความจ�านงจะแกขาวน  แตพระพทธองคทรงหาม 

เสย สาวกผเชอมนในอนาคตงสญาณแหงศาสดาตน จงคงไดยน 

ขาวลอนดวยดวงใจสงบ

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

203

ดกอนภราดา ขาพเจาเองกเดอดรอนกระวนกระวายเกยวกบ 

เรองนมใชนอย แตกระงบลงไดดวยพระพทธพจนทตรสปลอบวา

‘อานนท อยาเดอดรอนไปเลย ผทจบคถปามณฑลพระจนทร 

ยอมจะประสบความเดอดรอนเองดวยเหต ๒ อยาง คอมอของเขา 

ยอมสกปรกเปรอะเปอน และตดกลนเหมนประการหนง และอก 

ประการหนงเขาจะโทมนสมากขน เมอคถทเขาปาขนไปนนไมสามารถ 

ท�าใหมณฑลพระจนทรแปดเปอนมวหมองลงได แตกลบตกลงมา 

ใหศรษะและอวยวะตางๆ ของผปาสกปรกเปรอะเปอนเสยเอง  

ขอนฉนใด ผใดพยายามใสความตถาคต กฉนนน’

ดกอนภราดา ในกรณนนพระบรมศาสดาเปนเหมอนนาย 

ต�ารวจใหญผฉลาดในการจบผราย เมอเหนและรลาดเลาวาผรายจะ 

เขาปลนบาน กหาไดจบในทนทไม คาดคะเนก�าลงของผรายแลวก 

เตรยมก�าลงต�ารวจไวจบใหไดคาหนงคาเขา ใหผรายไมมทางดนรน 

หรอแกตวประการใดเลย

อก ๔ เดอน ตอมา นางจญจมาณวกาไดน�าเอาผาเกาๆ ทบ 

เปนหลายชนใสไวหนาทอง แลวคอยเพมขนๆ แสดงอาการวาม 

ทองแกขนตามล�าดบ พอยางเขาเดอนท ๘ ท ๙ นางใชไมคางโคทบ 

ตามหลงมอหลงเทาใหบวมขน เพอใหสมกบอาการของผทครรภแก 

เตมทจวนจะคลอด

เรองนเกรยวกราวทสดในเมองสาวตถในปนน ยกเวนพระ 

อรยสาวกเสยแลว มหาชนนอกนเชอสนทวานางตงครรภกบพระ 

ศาสดา แตพระพทธองคกยงคงเฉยอย บงเอญอรยสาวกมอยเปน 

จ�านวนมาก จงท�าใหพทธบรษทในวดเชตวนยงคงคบคง

204

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ทกหนทกแหงโจษจนกนเกรยวกราวถงเรองนตามทางสามแพรง  

สแพรง ในทสาธารณสถานและสณฐาคารทประชมตางๆ มการ 

ถกเถยงและแสดงความคดเหนกนอยางกวางขวาง วาจะเปนเรอง 

ทเปนไปไดหรอเปนไปไมได มนษยทงหลายไดแยกออกเปน ๒ พวก  

พวกทเชอวาเปนไดจรง กถอยศรทธาในพระศาสดา พวกทไมเชอ 

กชวยแกแทนใหพระพทธองค

วนหนงขาพเจารสกกลมใจ กระวนกระวายเพราะเรองนขน 

มาอก หากจะกราบทลพระศาสดา พระองคกคงจะนงเฉยอยางเคย 

ขาพเจาจงเดนออกจากเชตวนารามมงไปทางทศทกษณ ณ ทนน 

เปนดงไมสเสยดอนรมรน ขาพเจาตองการอยทสงบ เพอระงบใจท 

ฟงซานอนเนองดวยความหวงใยพระศาสดาผเปนทเคารพรกยงของ 

ขาพเจา ขาพเจาเชอวาพระศาสดามไดท�ากรรมอนนาบดสนน แตจะ 

หามปากคนมใหพดไดอยางไร ในฐานะทขาพเจาเปนผใกลชดอยาง 

ยงของพระองค และบางครงเมอขาพเจาออกบณฑบาตในเวลาเชา 

จะมพราหมณหนมบางคนและนกบวชพาหรลทธเยาะเยยถากถาง 

จะใหเจบอาย แตขาพเจากพยายามอดกลน ไมแสดงอาการโกรธ 

เคองตามพระด�ารสของพระศาสดา

‘ทานเอย คนในโลกนสวนใหญพอใจแตในความวบตลมจม 

ของผอน  ถอเปนอาหารปากอนโอชะ เพอจะไดไวเคยวเลนในวง 

สมาคมเวลาวาง แมเขาจะไมตองการภาวะเชนนน ถาเกดกบตวของ 

เขาเอง’

ในขณะทขาพเจาร�าพงอยนน มเดกหนมตระกลพราหมณ 

สองคนเดนเขามา โดยไมทนเหนขาพเจา และแลวกนงพก ณ ใต 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

205

ตนไมอกตนหนงโดยหนหลงใหขาพเจา

‘วาเสฏฐะ’ เดกหนมคนหนงพดขน ‘อากาศรอนอบอาว 

เหลอเกน มาพกในปาสเสยดนคอยสบายขนหนอย ถารตตยามา 

ดวยคงจะรนรมยขนอกมากทเดยว’ นามนนเขาคงหมายถงคนรก 

ของเขา

‘คนก�าลงมคนรกใหมๆ กเปนอยางนเอง’ เดกหนมอกคนหนง 

เปรยขน ‘เหนอะไร ไปทไหน กคดถงแตคนรก หายใจเขาหายใจ

ออกเปนคนรกไปหมด’

‘กฉนยงหนมแนน มก�าลงสมบรณ และมคนารกอยางรตตยา  

จะไมใหฉนใฝฝนและพร�าเพออยางไร อยาวาแตเราๆ เลย แมแต 

พระสมณโคดมบรมศาสดากยงมนางจญจมาณวกาไวเชยชม เออ  

ความจรงมนไมนาเปนไดนะ ภารทวาชะ แตมนกเปนไปแลว’

ขาพเจาสะดงขนทงตว อนจจา ไมวาจะหลบหลกไปมมใด 

ขาพเจาเปนไดยนแตขาวอนไมนาชนใจนทงสน แควนโกศลมหารฐ 

และแควนใกลเคยงเวลานนอบอวลไปดวยควนไฟ คอขาวลอเรอง 

พระศาสดาและนางจญจมาณวกา ขาพเจาอดอดเปนทสด อยากจะ 

ลกขนไปชแจงใหเดกสองคนนนเขาใจอยางถกตองวา กรรมอนนา 

บดสนนพระศาสดามไดท�า กพอดไดยนเสยงเดกหนมอกคนหนง 

พดขนวา

‘วาเสฏฐะ จะเชอหรอวาพระสมณโคดมจะทรงกระท�าอยาง 

นนจรง?’

‘พยานหลกฐานออกแนนหนาชดเจนอยางนน เธอยงไมเชอ 

อกหรอ ภารทวาชะ ผหญงเขาเปนฝายเสยหาย และบอกออกมา 

206

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

โตงๆ วาพอของเดกในทองคอใคร เหตการณทเปนมาตลอดระยะ 

เวลา ๖-๗ เดอนกอนน กพอเปนเครองพสจนไดนางจญจมาณวกา 

เดนเขาออกอยในวดเชตวนไมเทาไรกตงทอง ใครๆ กเหน’

‘แตฉนยงไมเชอ เรองอยางนเปนเรองทใสรายกนได ผหญง 

เปนเครองมออยางดทสดของผใจบาป ทจะใชเปนเครองท�าลาย 

เกยรตยศของใครตอใคร’

‘ภารทวาชะ สหายรก เรองถาไมมพยานหลกฐาน ฉนไมเชอ 

เหมอนกน แตนทองของนางจญจมาณวกาเปนพยานปากเอก ท 

จะไมยอมใหใครเถยงไดเลยวา พระสมณโคดมมไดท�ากรรมอนนา 

บดสนน’

‘แตฉนจะยงไมเชอ’ ภารทวาชะพดอยางหนกแนน ‘จนกวา 

นางจญจมาณวกาจะคลอด พยานปากเอกจรงๆ คอเดกทจะคลอด 

ออกมา หาใชนางจญจมาณวกาไมดอก และแมเดกคลอดแลว ถา 

ไมมเคาหนาแหงพระตถาคตเจาเลย ฉนกจะยงเชอไมสนท ฉนเคย 

เหนแมปรพพาชกาคนนเทยวไปเทยวมาอยตามวดของพวกเดยรถย 

นครนถบอยไป นางอาจจะตงครรภกบใครสกคนหนงกได ในจ�าพวก 

เดยรถยนครนถเหลานน แลวพวกนนกเปนศตรของพระพทธเจา 

อยดวย  ทงๆ ทพระองคไมเคยเปนศตรกบใคร เธอเคยไดยนมใช 

หรอ พวกนนเทยวประกาศปาวๆ เพอใหมหาชนเลอมใสตน แตกหา 

ส�าเรจไม พอพวกนนหยดประกาศไมเทาไร เรองของนางจญจมาณวกา 

กโผลขนมา เพอนรก อยาเชออะไรงายเกนไป คอยดกนไปใหถงท

สด คนในโลกนชอบใสรายกน โดยเฉพาะอยางยงคนทประโยชน

ขดกน’

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

207

‘ฉนไมใชคนเชองาย เธอกคงร ฉนมนใจวาคนเชองายเปน 

คนงมงาย แตคนทไมยอมเชออะไรเสยเลยกเปนคนงมงายเหมอน 

กน และดเหมอนจะงมงายกวาคนเชองายเสยอก’

‘ฉนไมไดวาอะไร’ ภารทวาชะพดตดบท ‘เปนแตฉนบอกวา 

ใหคอยดกนไปจนถงทสดเทานน’

แลแลวเดกหนมทงสองกละดงไมสเสยดไวเบองหลง ปลอย 

ใหขาพเจาจมอยดวยจนตนาการทสบสนสดพรรณนา”

208

“และแลววนตนเตนทสดกมาถง มนเปนประดจวนตดสนความ 

คงอย หรอความดบสญแหงพระพทธศาสนา ถาเรองของนาง 

จญจมาณวกาเปนเรองจรง กเปนความดบสญแหงพระพทธศาสนา  

ถาเรองนางจญจมาณวกาเปนเรองเทจ กเปนนมตทวาพระพทธ- 

ศาสนาจะรงโรจนตอไป ทงนเสมอนคนโงน�ามลคางคาวไปสาดตนขาว  

ดวยเจตนาทจะใหตนขาวตาย แตบงเอญมลคางคาวเปนปยอยางด 

ของตนขาว ยงท�าใหตนขาวเจรญงอกงามเขยวสดยงขน

๑๗น า ง บ า ป แ ล ะ น า ง บ ญ

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

209

วนนน พระตถาคตเจาประทบแสดงธรรมอย ณ ธรรมสภา 

สงาปานดวงจนทรในทองฟาทปราศจากเมฆหมอก ขณะทพทธ- 

บรษทก�าลงทอดกระแสจตไปตาม พระธรรมเทศนาอยนนเอง นาง 

จญจมาณวกากปรากฏกายขนทามกลางพทธบรษท นางยนเทา 

สะเอวดวยมอขางหนง สวนอกขางหนงชพระพกตรพระตถาคตเจา 

ดวยอาการเกรยวกราด

‘แสดงธรรมไพเราะจรงนะ พระโคดม เสยงของทานกงวาน 

ซงจบใจของมหาชน ฟนของทานเรยบสนท วาจาทเปลงออกลวนแต 

ใหคนทงหลายสละโลกยวสย แตตวพระสมณโคดมเองเลาสละได

หรอเปลา? บทบาทแสดงธรรมชางท�าไดไพเราะหวานชน ไมแพ 

บทประโลมนางในหองนอน’

พระตถาคตเจาหยดแสดงธรรม พทธบรษทเงยบกรบ 

บรรยากาศรอบๆ ชางวเวกวงเวงเสยสดประมาณ ตนไมทกตนใน 

วดเชตวนยนนงเหมอนไมตายซาก

‘ชางดแตจะอภรมย’ นางจญจมาณวกาพลามตอไป ‘พระ 

โคดมหนมาดขาพเจาใหชดเจนซ ทองของขาพเจาบดน ๙ เดอนเศษ 

แลว ตงแตตงทองมาจะหวงใยสกนดหนงกมไดม ตอนแรกๆ เมอ 

เรมอภรมย ชางสรรหาเลาแตค�าหวานใหเพลนใจ แตพอทองแกแลว 

จะจดหาหมอหายา เพอลกของตนเองสกนดกมไดม เมอไมท�าเอง 

จะมอบภาระใหสานศษยผศรทธาเชนนางวสาขาหรออนาถปณฑกะ 

หรอพระเจาปเสนทโกศลกได ชวยจดเรอนคลอดและสวสดภาพ 

อนๆ มใชเพยงแตเพอคนทตนเคยพร�าวารกเทานน แตเพอเดกอน 

เปนเลอดเนอเชอไขของตนนดวย’ วาจบลงนางกวาดสายตาไปทว

210

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

‘ดกอนนองหญง’ พระตถาคตเจาตรสพระสรเสยงกงวานซง 

อยางเดม ‘เรองนเราสองคนเทานนทรกนวา จรงหรอไมจรง’

พระจอมมนตรสเพยงเทานแลวทรงดษณอย แตพระด�ารส 

สนๆ กนความลกซงนเอง พงเขาเสยบความรสกของนางอยางรนแรง  

เสมอนผถกยงดวยลกศรอาบยาพษโดยไมรสกตว นางสะดงอยางแรง  

มอเทาและปากเรมสนอยครหนง พอรวบรวมสตใหมนคงดงเดม 

แลว นางกโตตอบออกมาทนทวา

‘แนละซ พระโคดม กในพระคนธกฎอนมดชดนน ใครเลาจะ 

ไปรวมรเหนดวย นอกจากเราสองคน ชางพดไดอยางไมสะทกสะทาน 

เทยวนะ วาเรา ๒ คนเทานนรกน’ นางพดไปเตนไปดวยอารมณโกรธ 

อนคอยๆ พลงขนมาทละนอย

‘แนนอนทเดยว นองหญง ตถาคตขอยนยนค�านน’

ดกอนภราดา จะเปนดวยเหตบงเอญหรอเปนเพราะวบาก 

แหงกรรมอนสดรอบของนาง กสดจะอนมานได เมอนางรองดา 

พระตถาคตไปและเตนไป เชอกซงนางใชผกทอนไม ซงพนดวย 

ผาเกาบางๆ กขาดลง เรองทงหลายกแจมแจง การมทองของนาง 

ปรากฏแกตามหาชนอยางชดเจน ยงกวาค�าบอกเลาใดๆ ทงหมด  

นางไดคลอดบตรคอทอนไมและผาเกาๆ แลว ทามกลางมหาชนนนเอง  

คนทงหลายตะลงพรงเพรด แตมแววแหงปตปราโมชอยางชดเจน  

นางจญจมานวกาตกใจสดขด หนาซดเผอดเหมอนคนตาย ประชาชน 

ไดเหนเหตการณประจกษตาเชนนน ตางกโลงใจทพระตถาคตเจา 

เปนผบรสทธโดยสนเชง แลวอารมณใหมกพลงขนในดวงใจแทบจะ 

ทกดวง นนคอความเคยดแคนชงชงนางจญจมาณวกา ตางกสาป 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

211

แชงใหนางประสบทกขสมแกกรรมชวรายของตน บางคนถอทอนไม 

และกอนดนขบไลออกไปจากวดเชตวน ตอมานางไดสนชพลง 

ดวยอาการทนาสงเวช อนจจา เรอนรางทสวยงาม แตหอหมใจท 

โสมมไว ยอมท�าใหเจาของเรอนรางใชเปนเครองมอประหารตนเอง 

อยางไมมใครชวยได

ลาภสกการะของเดยรถยทงหลายเสอมลง และเกดขนแก 

พระทศพลเจามากหลาย

วนตอมาภกษสงฆไดประชมกน ณ ธรรมสภา กลาวกถาวา 

ดวยเรองนางจญจมาณวกา พระตถาคตเจาเสดจมาทรงทราบจง 

ตรสวา ‘ภกษทงหลาย บคคลเมอยงไมพจารณา หรอยงไมเหนโทษ 

ของผอนโดยชดเจนแลวกไมพงลงโทษผใด  อนง บคคลผละค�าสตย 

แลว และชอบพดแตมสา ไมสนใจในเรองปรโลก จะไมท�าบาปนน 

เปนอนไมม’

ดกอนภราดา เหตการณนเปนเรองใหญยงทเกดแกพระพทธ- 

องค เปนเรองทร กนแพรหลายในหมชนบททกชน ผ เฒาผ แก 

พยายามสงสอนลกหลานวาอยาเอาอยางนางจญจมาณวกา และผก 

เปนค�าพงเพยวา ‘อยาปาอจจาระขนฟา’

ดกอนผแสวงสนตวรบท กพระตถาคตเจาเคยตรสไวเสมอ 

ไมใชหรอวา “คนทเกดมาแลวทกคนมขวานตดปากมาดวย ส�าหรบ 

ใหคนพาลผชอบพดชวๆ ไวฟาดฟนเชอดเฉอนตวเอง อนงผใด 

ตเตยนคนทควรสรรเสรญ หรอสรรเสรญคนทควรตเตยน ผนนชอวา 

แสหาโทษใสตวเพราะปากเขา ยอมหาความสขไมไดเพราะโทษนน 

การแพการพนนสนทรพยหมดเนอหมดตว ยงถอวามโทษนอย เมอ 

212

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ไปเทยบกบการท�าใจใหคดประทษรายในพระสคต การกลาวใสราย 

พระพทธเจานแลมโทษมากอยางยง

‘ผประทษรายตอบคคลผไมประทษราย ผบรสทธ ไมมกเลส 

ยอมไดรบบาปเอง เหมอนคนปาผงธลขนฟาหรอปาธลทวนลม

‘ผโลภจดไมมศรทธา ตระหน ไมเคยใสใจในค�าขอรองวงวอน 

ของผทกขยาก ชอบสอเสยด มกจะชอบดาผอนเสมอๆ

เหตการณครงนเปนบทเรยนดพอ ส�าหรบผ ปองรายตอ 

พระพทธเจาและพระพทธศาสนา เรองใสรายปายสตางๆ จงเงยบ 

ไปหลายป ตอมามเรองเกดขนอก คราวนเกยวกบการฆาตกรรม 

พวกเดยรถยตามเคย จางนกเลงสราใหฆาหญงคนหนงชอสนทร 

แลวน�าไปหมกไวทกองดอกไมแหงใกลพระคนธกฎของพระผม 

พระภาค แลวท�าทเปนเทยวโฆษณาวานางสนทรหายไป ไมทราบ 

หายไปไหน มการคนหากนมาก ในทสดกมาพบทใกลพระคนธกฎ  

คราวนพวกเดยรถยผรษยากเทยวโฆษณาตอมหาชนวา พระผม 

พระภาครวมหลบนอนกบนางสนทรแลวฆานางเสยเพอปดปาก  

แตในทสดเจาหนาทต�ารวจของพระเจาปเสนทโกศลกจบผราย 

ฆานางสนทรไดในรานสราแหงหนง เพราะพวกนนเมาสราแลว 

ทะเลาะกนเอง และกลาวถงเรองทตนตนางสนทรกครงๆ

ภราดา ขาพเจากลาวถงเรองของนางวสาขาคางอย จงขอยอน 

พรรณนาถงมหาอบาสกา ผมอปการะมากตอพระศาสนาอกครงหนง

เมอนางก�าลงเตรยมสรางอารามนนเอง พระผมพระภาค 

อรหนตสมมาสมพทธเจากจะเสดจสภททยนคร ดงนน วนหนง 

เมอเสวยทบานของทานอนาถปณฑกะ แลวกบายพระพกตรไปทาง 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

213

ทศอดร ขาพเจาขอแจงรายละเอยดในเรองนเลกนอย คอตามปรกต 

พระศาสดาเมอเสวยทบานของนางวสาขาเสรจแลว จะเสดจออก 

จากประตทกษณและเสดจสวดเชตวน ถารบภกษาทบานของทาน 

อนาถปณฑกะ เมอเสรจแลวจะเสดจออกทางประตทศตะวนออก 

และประทบ ณ ปพพารามของนางวสาขา แตถาคราวใดทพระพทธ 

องคเสวยทบานของอนาถปณฑกะแลวเสดจออกทางประตทศอดร 

กเปนททราบกนวาพระองคทรงประสงคจะเสดจจารกในทอนๆ ซง 

นานๆ จะมสกครงหนง

คราวนเมอนางวสาขาทราบวา พระพทธองคเสวยพระกระยาหาร 

ทบานของอนาถปณฑกะ แลวเสดจออกทางประตทศอดร จงรบ 

ไปเฝาโดยเรว ถวายบงคมแลวทลวา ‘พระองคจะเสดจจารกไปทอน 

หรอ พระเจาขา’ เมอพระศาสดาทรงรบแลว จงกราบทลอกวา 

‘พระองคผเจรญ ขาพระองคสละทรพยมากมาย เพอสรางอาราม 

ถวายพระองค ขอพระองคเสดจกลบกอนเถด พระเจาขา อยาเพง 

เสดจไปเลย’

‘ดกอนวสาขา อยาเลย อยาใหตถาคตกลบเลย ใหตถาคต 

ท�ากจของพระพทธเจาโดยสมบรณเถด’

นางวสาขาด�ารวา พระพทธองคนาจะทรงมเหตพเศษเปนแน 

แท จงกราบทลวา

‘พระองคผเจรญ ถาอยางนน ขอพระองครบสงใหภกษรปใด 

รปหนงผรกจทควรท�าและไมควรท�า กลบเถด พระเจาขา’

‘ดกอนวสาขา เธอพอใจภกษรปใด ขอใหเธอนมนตรปนน 

ไวเถด’

214

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

นางวสาขาคดวา กพระมหาโมคคลลานะเปนผมฤทธมาก ม 

อานภาพมาก ถาอาราธนาทานอย จะสามารถใหการสรางอาราม 

ส�าเรจโดยเรว จงไดอาราธนาพระมหาโมคคลลานะกลบ พระมหา- 

เถระมองดพระศาสดาเปนเชงทลปรกษาและฟงพทธบญชา พระ 

ศาสดาจงทรงอนญาตใหพระเถระพรอมดวยบรวารกลบ

ในความอ�านวยการของพระอครสาวกเบองซาย ปราสาท  

๒ ชนส�าเรจไปโดยเรว มทงหมด ๑,๐๐๐ หองคอชนลาง ๕๐๐ หอง  

และชนบนอก ๕๐๐ หอง พระศาสดาเสดจจารกไป ๙ เดอน 

จงเสดจกลบ การกอสรางปราสาทกส�าเรจในเวลา ๙ เดอนเชนกน

นางไดอาราธนาพระศาสดาพรอมดวยภกษสงฆ ประทบ ณ 

ปราสาทนนเปนเวลา ๔ เดอน เพอท�าการฉลองปราสาท เมอพระ 

ตถาคตเจารบแลว นางกเตรยมการถวายอาหาร เครองอปโภคอนๆ 

แดภกษสงฆมพระพทธองคเปนประมข

ครงนนมสตรผเปนสหายของนางวสาขาคนหนงน�าผาซงมคา 

ถง ๑,๐๐๐ กหาปณะ เพอจะปพนปราสาท จงบอกนางวสาขาวา 

‘สหาย ขาพเจาน�าผามาผนหนง ทานจะใหป ณ ทใด’ นางวสาขา 

ตอบวา ‘สหาย ถาขาพเจาจะตอบวาไมมสถานทจะใหป ทานกจะ 

เขาใจวาขาพเจาไมปรารถนาจะใหทานรวมกศล เพราะฉะนน ขอให 

ทานดเอาเถด เหนสมควรปลง ณ ทใด กปลง ณ ทนน’

นางเดนส�ารวจทวปราสาท กมองไมเหนทใดทจะปดวยผา 

มราคานอยกวา ๑,๐๐๐ กหาปณะเลย นางรสกเสยใจทไมไดสวน 

แหงบญในปราสาทนน จงไปยนรองไหอย ณ ทแหงหนง

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

215

ขาพเจาเดนไปพบเธอเขาโดยบงเอญ เมอไตถามทราบความ 

แลว ขาพเจาจงแนะน�าใหนางปลาดผานนลงในทแหงหนง พรอม 

ดวยปลอบโยนวา

‘นองหญง ผาซงปทเชงบนไดน ยอมอ�านวยผลมาก มอานสงส 

ไพศาล เพราะภกษทงหลายเมอลางเทาแลว ยอมเชดเทาดวยผา 

ซงอยตรงนแลวเขาไปขางใน’

นางดใจอยางเหลอลนทสามารถหาทปลาดผาใหนางไดสม 

ปรารถนา ไดยนวานางวสาขาลมก�าหนดทตรงนนไป

นางวสาขาไดถวายทานแกภกษสงฆมพระพทธเจาเปน 

ประมขตลอดเวลา ๔ เดอน ในวนสดทายไดถวายจวรเนอดมราคา 

มาก เฉพาะจวรทถวายแกพระซงออนพรรษาทสด กมราคาถง 

๑,๐๐๐ กหาปณะ ในสมยเมอพระพทธองคยงทรงพระชนมอย ไมม 

สตรใดท�าบญเกนหรอแมแตเพยงเทานางวสาขาเลย

ในวนทฉลองปราสาทเสรจนนเอง เวลาบายนางวสาขาผอน 

บตรและหลานแวดลอมแลวเดนเวยนรอบปราสาท เปลงถอยค�า 

ออกมาดวยความเบกบานใจวา

บดนความปรารถนาของเราทจะถวายวหารทาน เปนปราสาท

ใหมมเครองฉาบทาอยางดส�าเรจแลว

บดนความปรารถนาของเราทจะถวายเสนาสนภณฑ มเตยง

ตงและหมอนเปนตน ส�าเรจบรบรณแลว

บดนความปรารถนาของเราทจะถวายสลากภตดวยอาหาร

ทสะอาดประณต ส�าเรจบรบรณแลว

216

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

บดนความปรารถนาของเราทจะถวายจวรทานดวยผา ทท�า

จากแควนกาส ผาเปลอกไม และผาฝาย เปนตน ส�าเรจบรบรณแลว

บดนความปรารถนาของเราทจะถวายเภสชทานมเนยใส

เนยขน น�ามน น�าผง และน�าออย เปนตน กส�าเรจบรบรณแลว

ภกษทงหลายไดฟงเสยงของนาง แลวกราบทลพระศาสดาวา

‘พระองคผเจรญ ขาพระองคทงหลายไมเคยไดยนหรอไดเหน 

นางวสาขาขบรองเลย มาวนนนางพรอมดวยบตรและหลานเดนเวยน 

ปราสาทขบรองอย ดของนางจะก�าเรบหรอนางเปนบาประการใด’

พระศาสดาตรสวา ภกษทงหลาย ธดาของเราหาไดขบรองไม 

แตเพราะอธยาศยในการทจะบรจาคของนางเตมบรบรณแลว จง 

เปลงอทานดวยความเบกบานใจ’ พระธรรมราชาผฉลาดในการ 

แสดงธรรมเพอจะทรงแสดงธรรมใหพสดารออกไป จงตรสวา

‘ภกษทงหลาย วสาขา ธดาของเรานอมจตไปเพอท�ากศล 

ตางๆ เมอท�าไดส�าเรจสมความปรารถนากยอมบนเทงเบกบาน ปาน 

ประหนงนายมาลาการผฉลาด รวบรวมดอกไมนานาพนธไว แลว 

รอยเปนพวงมาลยใหสวยงามฉะนน’

แลวพระจอมมนทรงย�าอกวา

‘นายมาลาการผฉลาด ยอมท�าพวงดอกไมเปนอนมากจาก 

กองดอกไมทเกบรวบรวมไดฉนใด สตวผเกดมาแลวและตองตาย 

กพงสงสมบญกศลไวใหมากฉนนน’

‘อาวโส บคคลผมงคงดวยทรพย และสมบรณดวยศรทธานน 

คอนขางจะหาไดยาก ผมศรทธามกจะมทรพยนอย สวนผมทรพย 

มากมกจะขาดแคลนศรทธา อปมาเหมอนนายชางผฉลาดแตขาด 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

217

ดอกไม สวนผมดอกไมมากมล แตกขาดความสามารถในการจด 

เสยอก สวนนางวสาขาพรงพรอมสมบรณทงศรทธาและทรพย เธอ 

จงมทงทรพยภายนอกและทรพยภายในบรบรณ’

วนหนงนางวสาขาไดอาราธนาพระภกษสงฆไวเพอรบ 

ภตตาหารทบานของนาง เมอถงเวลาแลว นางจงใหหญงคนใชไป 

นมนตพระ แตหญงคนใชมารายงานวา ในวดเชตวนไมมพระสงฆ 

อยเลย มแตนคคบรรพชต (นกบวชเปลอย) ทงสน ก�าลงอาบน�าฝน 

อย วนนนฝนตกหนกมาก

เวลานนพระตถาคตยงมไดทรงบญญตสกขาบทหามพระ 

เปลอยกายอาบน�า เมอฝนตกใหญ ภกษทงหลายกดใจกนใหญ และ 

เปลอยกายอาบน�ากนเกลอนเชตวนาราม หญงคนใชไมร จงเขาใจ 

วา ภกษเหลานนลวนเปนนกบวชเปลอย สาวกของนครนถนาฏบตร

นางวสาขาเปนผฉลาด เมอไดฟงดงนนกเขาใจเรองโดยตลอด 

จงใหคนรบใชไปนมนตภกษอกครงหนง นางกลบไปครงนภกษได 

อาบน�าเสรจเรยบรอยแลว และครองจวรแลว คนรบใชจงเหนภกษ 

อยเตมเชตวนารามและอาราธนาวาถงเวลาภตกจแลว

วนนนเองนางวสาขาปรารภเรองน ทลขอพระผมพระภาคเจา 

วา เมอถงฤดฝนเขาพรรษา นางขอถวายผาอาบน�าฝนแกพระภกษ 

ทงหลายเพอใชอาบน�า พระพทธองคทรงอนญาตใหถวายได 

ประชาชนทงหลายพากนเอาอยาง ประเพณการถวายผาอาบน�าฝน 

จงมมาจนกระทงหลงพทธปรนพพาน๑

๑ โปรดดพร ๘ ประการทนางวสาขาทลขอพระพทธองคพระวนยปฎก (จวรขนธนะ) เลม ๕,   ขอ ๑๕๓

218

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ดกอนอาวโส ผฉลาดยอมหาโอกาสท�าความดไดเสมอ พทธ- 

บรษทในรนหลงเปนหนความดของนางวสาขา ในฐานะเปนผรเรม 

สงทดงามไวใหคนทงหลาย ถอเปนเยยงอยางด�าเนนตามมากหลาย 

ดวยประการฉะน”

เมอพระอานนทกลาวจบลง เหนพระกมโพชะยงคงนงนงอย 

ทานจงกลาวตอไปวา “ภราดา เรองพทธจรยาและบคคลผเกยวของ 

อนนาสนใจนนมมากมาย เหลอทจะพรรณนาใหหมดในครงเดยวได 

ขาพเจารสกวาเทาทน�ามาเลาแกผมอายกพอสมควรแลว ทานยงม 

โอกาสทจะรบทราบและศกษาในโอกาสตอไปอก อนงเวลานก 

เยนมากแลว ทานและขาพเจายงมไดสรงน�าช�าระกายใหสะอาด 

เพอเตรยมตวเขาสทฏฐธรรมสขวหาร และพจารณาธรรมตลอด 

ปฐมยามแหงราตร”

พระกมโพชะลกขนนงกระโหยง ประนมมอเปลงวาจาสาธ  

๓ ครง แลวกลาววา

“ขาแตพระพทธอนชา เปนลาภอนประเสรฐแหงโสตของ 

ขาพเจา ทไดฟงพทธจรยาจากทานผเปนเสมอนองคแทนแหงพระ 

ศาสดา ขาพเจาขอจารกพระคณ คอความกรณาของทานไวดวย 

ความเคารพสกการะอยางสงยง” แลวพระกมโพชะกกราบลง ณ 

บาทมลแหงพระอานนทดวยเบญจางคประดษฐ

219

ขอยอนกลาวถงอรยาบถแหงพระอานนท พระอนชารวมพระทย 

สมยเมอพระพทธองคยงทรงพระชนมอย

ตอนสายวนหนง

พระอาทตยโคจรขนเกอบจะถงกงฟาทางดานตะวนออกแลว 

แตลมเชากยงพดมาเบาๆ ความสดชนแผปกคลมอยทวพระเชตวน 

มหาวหาร ความรมรนแหงอาราม ผสมดวยความสงบระงบภายใน 

แหงสมณะผอาศย ท�าใหอนาถปณฑการามปรากฏประหนงโลกทพย 

ซงมแตความสงบเยน

๑๘ป ฏ ก ร ย า แ ห ง ธ ม โ ม ช ป ญ ญ า

220

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

เสยงภกษใหมสาธยายพระพทธพจนดงอย เปนระยะๆ 

นอกจากนยงมบางทานเดนจงกรม พจารณาหวขอกรรมฐานท 

อาจารยบอกให เพอท�าลายอาสวะซงหมกดองอยในจตใจเปน 

กเลสานสย อนตดตามมาเปนเวลาชานาน บางรปซกและยอมจวร 

บางทานกวาดลานพระวหารและเตรยมอาคนตกภณฑตางชนด เพอ 

ภกษตางถนผจะเดนทางมาเฝาพระศาสดา ทงหมดนเปนไปโดย 

อาการสงบ เปนเครองน�ามาซงศรทธาเลอมใสแกผทศนายงนก

เมอพระผมพระภาคเจาผอนนตชนไดเสดจผานมา ภกษผ 

นงอยกลกขนยนถวายความเคารพ ผเดนอยกหยดเดน ภกษผก�าลง 

ท�างานอยางใดอยางหนงกหยดงานไวชวคราว เพอแสดงอาการ 

คารวะและมองดพระศาสดาดวยสายตาอนแสดงถงความเลอมใส 

ลกซง

พระจอมมนทรงทกทายภกษบางรป และทรงแนะน�าขอธรรม 

บางประการ แลวเสดจเลยไป เมอถงกฏหลงหนง พระพทธองค 

ประทบยนนงครหนง แลวผนพระพกตรมาถามภกษผตามเสดจวา

“อานนท ภกษรปใดอาศยอยในกฏหลงน?”

“ภกษชอตสสะ พระเจาขา” พระอานนททลตอบ

“เธออยหรอ?”

“นาจะอย พระเจาขา”

พระศาสดาเสดจเขาไปภายในกฏ ภาพทปรากฏ ณ เบอง 

พระพกตรท�าใหพระองคสงเวชสดประมาณ ภกษรปหนงอยใน 

มชฌมวย นอนนงอยบนเตยงนอย รางกายของทานปรพรนไปดวย 

รอยแผล มน�าเหลองไหลเยมทวมกาย เตยงและผาของภกษรปนน 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

221

แปดเปอนดวยปพโพโลหตสงกลนคาวคลง ทานนอนจมอยใน 

กองเลอดและหนองซงแหงกรงไปแลวกม ทก�าลงไหลเยมอยกม  

เมอไดยนเสยง ภกษรปนนกลมตาขน จะยกมอขนถวายท�าความ 

เคารพ แตยกไมขน เหลยวไปอกดานหนงของเตยง ทานไดเหน 

พระพทธอนชายนสงบนง อาการเศราฉายออกมาทางดวงหนา 

และแววตาของพระอานนทผประเสรฐ และแลวเมอเหลยวมาสบ 

พระเนตรซงสาดแววแหงพระมหากรณาออกมาของพระศาสดา 

อกครงหนง ครานนความตนตนใจไดทวมทนหทยของพทธสาวก 

จนเออลนออกมาทางดวงตาทงสอง แลวคอยๆ ไหลซมลงอาบแกม 

ซงแหงและตอบเพราะอานภาพแหงโรคนน

“ดกอนตสสะ” พระศาสดาตรส “เธอไดรบทกขเวทนามาก 

หรอ?”

“มากเหลอเกน พระเจาขา เหมอนนอนอยทามกลางหนาม” 

เสยงซงแหบเครอผานล�าคอของพระตสสะออกมาโดยยาก

“เธอไมมเพอนพรหมจาร หรอสหธรรมก หรอสทธวหารก 

อนเตวาสกคอยปฏบตชวยเหลออยบางเลยหรอ?”

“เคยม พระเจาขา แตเวลานเขาทอดทงขาพระองคไปหมด 

แลว”

“ท�าไมจงเปนอยางนน?”

“เขาเบอพระเจาขา เพราะขาพระองคปวยมานานและรกษา 

ไมหาย เขาเลยพากนทอดทงขาพระองคไป”

“อาการเรมแรกเปนอยางไรนะ ตสสะ?”

“แรกทเดยวเปนตมเลกๆ ประมาณเทาเมลดผกกาด ผดขน 

222

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ทวกายพระเจาขา แลวคอยๆ โตขนตามล�าดบๆ เทาเมลดถวเขยว 

เทามะตมและแลวกแตก น�าเหลองไหล สรระทงสนกเปนรนอย 

รใหญ สบงและจวรเปรอะไปดวยเลอดและหนอง อยางนแหละ 

พระเจาขา” ทลไดเทานพระตสสะกมอาการหอบเลกนอย ออน 

เพลย ไมสามารถทลตอไปไดอก

พระศาสดาและพระอานนทเสดจออกจากกฏนนไปสโรงไฟ 

พระศาสดาทรงลางหมอน�าดวยพระองคเอง พระอานนทตดไฟ 

เสรจแลววางหมอน�าไวบนเตา ทรงรอคอยจนน�าเดอด แลวเสดจไป 

หามเตยงภกษไข พระองคจบดานหนงและพระอานนทจบอกดาน 

หนง หามมาสเรอนไฟ ภกษหลายรปเดนมาเหนพระศาสดาทรง 

กระท�าเชนนน กชวยเหลอคนละไมคนละมอ ทรงใหเปลองผาของ 

พระตสสะออกแลวซกใหสะอาด อาบน�าใหพระตสสะดวยน�าอน 

ทรงช�าระเรอนกายอนปรพรนดวยพระองคเอง พระอานนทคอย 

ชวยเหลออยอยางใกลชด เมอรางกายนนสะอาดพอสมควรแลว  

และผาทซกไวกพอนงหมไดเรยบรอย ครนพระพทธองคทรงเหน 

สงขารของพระตสสะคอยกระปรกระเปราขนพอสมควรแลว จง 

ประทานพระโอวาทวา

“ตสสะ รางกายนไมนานนกดอก คงจกตองนอนทบถม 

แผนดน รางกายนเมอปราศจากวญญาณครองแลว กถกทอดทง 

เหมอนทอนไมทไรคาอนเขาทงเสยแลวอยางไมไยด

จงดกายอนเปอยเนานเสยเถด มนอาดรไมสะอาด มสง 

สกปรกไหลเขาไหลออกอยเสมอ ถงกระนนกตาม มนยงเปนทพอใจ 

ปรารถนายงนกของคนผไมรความจรงขอน”

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

223

เมอพระศาสดาแสดงธรรมจบลง พระตสสะไดส�าเรจพระ 

อรหตตผลพรอมดวยปฏสมภทา และเนองจากอาการปวยหนก  

ทานไมสามารถทนตอไปไดอก จงนพพานดวยอนปาทเสสนพพาน  

พระศาสดาทรงใหกระท�าฌาปนกจ แลวใหกอเจดยขนเพอบรรจ 

พระธาตแหงพระตสสะนน

ขอทพระพทธองคตรสวา “ความไมมโรคเปนลาภอนประเสรฐ” 

นนชางเปนความจรงเสยนกระไร บรรดาโรคทงหลายนนพระพทธ- 

องคตรสวา “ความหวเปนโรคอยางยง” กเปนความจรงทไมสามารถ 

จะคดคานได สตวทงหลายอาจจะวางเวนจากโรคอนๆ ๑ ปบาง 

๒ ปบาง ๕ ปบาง ๑๐ ปบางกพอม แตใครเลาจะวางเวนจากโรค 

คอความหวแมเพยงวนเดยว โรคคอความหวนจงตองการบ�าบด 

อยตลอดเวลา ตลอดอาย การทมนษยตองวงเตนชนด “กลางคน 

เปนควน กลางวนเปนเปลว” นน สวนใหญกเพอน�าปจจยซงสามารถ 

บ�าบดความหวนเอง มาปรนเปรอรางกายอนพรองอยเสมอ นอกจาก 

โรคประจ�าคอโรคหวแลว ยงมโรคอนๆ อกมากหลาย คอยบบคน 

เสยดแทงใหมนษยตองกระวนกระวายปวดราวทางกายและใจ

และจะมเวลาใดเลาทมนษยจะตองการเพอนผเหนใจ เสมอ 

เหมอนเวลาปวยหรออาพาธหนก ในท�านองเดยวกน จะมมตรใดเลา 

จะเบอหนายและร�าคาญเพอนในยามทกขเสมอดวยมตรเทยม ควร 

พอใจชวยเหลอกนตามฐานะและโอกาส นาจะเปนหนาทของมนษย 

ผไดรบการศกษาดแลว นอกเสยจากเขาผนนจะเปนมนษยแตเพยง 

กาย และไดรบการศกษาเพยงครงๆ กลางๆ เทานน

224

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

อกครงหนงพระพทธองคมพระอานนทเปนปจฉาสมณะ 

เสดจไปตามเสนาสนะตางๆ ทอดพระเนตรเหนภกษอาพาธหนก 

รปหนง นอนจมกองอจจาระและปสสาวะของตนอย ภกษรปนน 

ปวยเปนโรคทองรวง ไมมใครพยาบาลเลย ทงนเพราะเมอคราวทาน 

ปรกตดอย ทานไมเคยอปการะใคร พระพทธองคอนพระมหากรณา 

เตอนแลว ไดใหพระอานนทไปน�าน�ามา พระองคราดรดลง พระ 

อานนทขดส พระองคทรงยกศรษะ พระอานนทยกเทาแลววางลง 

บนเตยงนอน ใหฉนคลานเภสชเทาทพอจะหาได

เยนวนนนเองกทรงใหประชมสงฆ ปรารภขอทภกษอาพาธ 

ไมมผพยาบาลไดรบความล�าบาก แลวตรสพระพทธพจนอนจบใจวา

“ภกษทงหลาย พวกเธอบดนไมมมารดาไมมบดาแลว ถา 

พวกเธอไมรกษาพยาบาลกนเอง ใครเลาจะพยาบาล ภกษทงหลาย 

ผใดมความประสงคจะปฏบตบ�ารงเรา ขอใหผนนปฏบตบ�ารงภกษ 

อาพาธเถด เทากบไดปฏบตบ�ารงเรา

ภกษทงหลาย เมอภกษอาพาธลง ภกษผเปนศษย พงรกษา 

พยาบาลจนกวาเธอจะหาย ถาศษยอาพาธลง อปชฌายะอาจารย 

พงท�าเชนเดยวกน ภกษใดไมท�า ภกษนนยอมเปนอาบต คอฝาฝน 

ระเบยบของเรา ถาอปชฌายะอาจารยไมม ใหภกษรวมอปชฌายะ 

อาจารยเดยวกนปฏบต ถาไมท�ายอมเปนอาบต อนง ถาภกษรวม 

อปชฌายะอาจารยเดยวกนไมม ใหเปนหนาทของสงฆทจะพงรกษา 

พยาบาลเธอจนกวาจะหาย อยาไดทอดทงเธอไวเดยวดาย”

ความส�านกในพระพทธวจนะนเอง เปนเหตใหภกษทงหลาย 

แมจะมาจากวรรณะตางกน ตระกลตางกน แตเมอมาสธรรมวนย 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

225

แลวกมความรสกตอกนฉนพนอง ซงมพระบรมศาสดาเปนบดา 

มธรรมวนยเปนมารดา มองกนดวยสายตาทแสดงไมตรจต ม 

ภราดรภาพแผปกคลมอยทวรมเงาแหงกาสาวพสตร นอกจากจะ 

มตอเพอนพรหมจารยแลว ภราดรภาพซงเอบอาบอยในจตใจของ 

ภกษทงหลาย ยงไดแผไปถงสามญชนทวไปและดรจฉานอกดวย 

สมณะเปนเพศสง และมน�าใจนารกนาเคารพยงนก ทานพรอมท 

จะเขาใจผอน แตดเหมอนสามญชนไมคอยจะเขาใจทานเลย ความ 

เผอแผและเมตตากรณาซงสงสมอบรมมานนอยตว แมบางทานจะ 

ประพฤตพรหมจรรยอยมไดตลอดชวต จ�าเปนตองสกออกมาด�ารง 

ชพเยยงคฤหสถทงหลาย ความเผอแผและเมตตากรณา หวนใจตอ 

ความทกขของผอนกหาไดคลายลงไม มความรสกเหมอนมนษย 

ทงโลกเปนญาตของตน จงคอยหาโอกาสทจะชวยเหลอผอนตาม 

ฐานะและจงหวะทมาถงเขา จนบางครงท�าใหผอนเขาใจผดคดไป 

ในทางราย โดยเฉพาะอยางยงผทมใจแคบ มองเหนการท�าความด 

ของผอนดวยสายตาทไมวางใจ คดวาเขาคงจะมเจตนาไมบรสทธอย 

เบองหลง คนทท�าความดโดยมไดหวงผลตอบแทน จะไมมอยในโลก 

บางเชยวหรอ กระไรเราจะใจแคบจนไมพยายามมองเจตนาดของ 

ผอนบางเลย

อกครงหนง พระผคคณะอาพาธหนก พระอานนทไดทราบ 

จงกราบทลพระผมพระภาคเพอไปเยยมไข พระองคเสดจไปเยยม 

ตรสถามถงอาการปวย พระผคคณะทลวา อาการปวยหนกมาก ม 

ทกขเวทนากลาแขง ลมเสยดแทงศรษะ เหมอนถกเฉอนดวย 

มดโกนอนคมกรบ ปวดทองเหมอนบรษฆาโคเอามดช�าแหละโค 

226

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ทคมมาช�าแหละทอง เจบปวดเรารอนทวกายเหมอนถกยางบน 

หลมถานเพลง

พระผมพระภาคเจาแสดงธรรม พรรณนาความทกขแหง 

สงขารอนมผลสบเนองมาจากกเลสและกรรมของตน จนพระ 

ผคคณะไดส�าเรจเปนโสดาบน

ครงหนง พระครมานนทะอาพาธหนก พระอานนททราบ 

เรองนแลวทลอาราธนาใหพระศาสดาเสดจไปเยยม เนองจาก 

พระพทธองคยงทรงมภารกจบางอยางอย จงเสดจไปมได แตทรงให 

พระอานนทเรยนสญญา ๑๐ ประการ แลวไปสาธยายใหพระครมา- 

นนทะฟง พระอานนทครนเรยนสญญา ๑๐ ประการอยางแมนย�า 

แลวกไปสส�านกของพระครมานนทะ สาธยายสญญา ๑๐ ประการ 

ใหฟง โดยใจความดงน

รป คอ กอนทกขกอนหนง ซงประกอบขนจากธาตทง ๔

กลาวคอ ดน น�า ลม และไฟ เปนไปโดยจกร ๔ คอ ยน เดน นง

นอน อนรวมเรยกวาอรยาบถ มทวาร ๙ คอ ตา ๒ ห ๒ จมก ๒

ปาก ๑ ทวารหนก ๑ ทวารเบา ๑ อนเปนทหลงไหลออกแหงตว

ปลวก คอ สงโสโครกตางๆ ขตาไหลออกจากตา ขหไหลออกจาก

ชองห ฯลฯ ทวสรรพางคมรเลกๆ เปนทหลงไหลออกแหงสงสกปรก

อนหมกหมมอยภายใน พระศาสดาจงเปรยบรปกายนเหมอนจอม

ปลวกบาง เหมอนหมอดนบาง

เวทนา คอ ความเสวยอารมณ เปนสขบาง เปนทกขบาง

เฉยๆ บาง

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

227

สญญา คอ ความทรงจ�าไดหมายร ซงรป เสยง กลน รส 

และโผฏฐพพารมณ คอสงซงถกตองไดดวยกาย

สงขาร คอ สภาพทปรงแตงจตใหเปนกศลบาง อกศลบาง

เปนกลางๆ บาง

วญญาณ คอ การรบรอารมณอนผานมาทางตา ห จมก ลน

กาย และใจ 

ทงหมดนรวมเรยกวาขนธ ๕ ลวนมสภาพเปนทกข เพราะ

ทนอยไมได ไมเทยง เพราะปรวนแปรอยเสมอ เปนอนตตาเพราะ

ฝนไมได ไมเปนไปตามปรารถนาวาจงเปนอยางนเถด อยาเปนอยาง

นนเลย ทงหมดทกลาวมาน พระผมพระภาคเรยกวา อนจจสญญา 

และ อนตตสญญา

เพอใหสญญาทง ๒ ประการไดการอปถมภ พระพทธองค

ทรงสอนใหพจารณาอสภสญญา คอความไมงามแหงกายน โดย

อาการวา กายนตงแตปลายผมลงไป ตงแตพนเทาขนมา เตมไป

ดวยของไมสะอาดมประการตางๆ กลาวคอ ผม ขน เลบ ฟน หนง

เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไส

ใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด หนอง เลอด เหงอ

น�ามนขน น�ามนเหลว น�าตา น�าลาย น�าไขขอ น�ามตร

อาการหรอสงดงกลาวมาน ยอมใหทกขใหโทษเมอมอาการ

เปลยนแปลง เปนบอเกดแหงโรคนานาชนด เชน โรคตา โรคห

โรคจมก โรคล�าไส โรคไต โรคปอด โรคมาม โรคตบ โรคเกยวกบ

อจจาระ ปสสาวะ ฯลฯ การพจารณาเหนโทษแหงสงเหลานวาเปน

รงของโรคนนแล เรยกวา อาทนวสญญา

228

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

รางกายนเปนทน�ามา คอเปนสอแหงความตรกในเรองกาม

บาง เรองพยาบาทบาง เรองเบยดเบยนบาง วตกทงสามนเมอจะตง

ลงกตงลงในกายน การก�าหนดใจประหารกามวตก พยาบาทวตก

และวหงสาวตก เรยกวา ปหานสญญา

เมอประหารไดแลว ความก�าหนดพอใจในสงอนเปนทตง

แหงความก�าหนดพอใจกคลายลง พอใจในการทจะส�ารอกราคะเสย

เรยกวา วราคสญญา

การดบกเลสทงมวลใหประสบความสงบเยอกเยนได เรยกวา

นโรธ ความพอใจก�าหนดในนโรธนน เรยกวา นโรธสญญา

ความรสกวา โลกนเปนทตงทเกดแหงความวนวายนานา

ประการ หาความสงบสขไดโดยยาก ไมเพยงแตในโลกนเทานน แม

โลกทงปวงกตกอยในสภาพเชนเดยวกน รอนระออยดวยเพลง

ภายในคอกเลส แลวไมปรารถนาโลกไหนๆ เรยกวา สพพโลเก  

อนภรตสญญา

การก�าหนดใจไมปรารถนาสงขารทงปวง ไมวาจะมใจครอง

หรอไมมใจครอง ไมยดมนถอมน ปลอยวางซงสงทเคยยดถอไว

ยอมประสบความเบากาย เบาใจ เหมอนคนปลงภาระหนกลงเสย

การก�าหนดใจดงนเรยกวา สพพสงขาเรสอนฏฐสญญา

การก�าหนดลมหายใจเขาออก มสตตงไวทลมหายใจ เมอ

หายใจออกยาว กรวายาว เมอหายใจออกสน กรวาสน ทงนเพอเปน

การบรรเทากามราคะ และความหลงใหล เรยกวา อานาปานสต

พระครมานนทะสงกระแสจตไปตามธรรมบรรยายของพระ 

อานนท รสกซาบซงซมซาบ ปตปราโมชเกดขน เปนปฏกรยาแหง 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

229

ธมโมชปญญา สามารถขมอาพาธหนกเสยได ทานหายอาพาธนน 

ดวยฟงสญญา ๑๐ ประการจากพระพทธอนชา

แนนอนทเดยว การอปการะชวยเหลอผอนคราวอาพาธนน 

ยอมเปนสงประทบใจอยตลอดกาล ทงแกผรบและแกผให โรค 

เปนศตรของชวต การชวยก�าจดโรคเทากบชวยก�าจดศตรของชวต 

ท�านองเดยวกบกเลสเปนศตรของจตใจ การชวยก�าจดกเลสจง 

เทากบชวยก�าจดศตรของจต พระบรมศาสดาและพระพทธอนชา 

อานนทนนเปนกลยาณมตรแหงมวลชน เปนทพงไดทงทางกายและ 

ทางจต จะหากลยาณมตรใดเลาเสมอเหมอนหรอยงกวาทานผทรง 

คณอนประเสรฐน

230

เชาวนหนง พระอานนทเขาไปบณฑบาตในเมองสาวตถ ไดพบ 

พราหมณนามวา สงครวะ ผมความเชอถอวา บคคลจะบรสทธได 

ดวยการอาบน�าในแมน�าคงคาวนละ ๓ ครง คอ เชา กลางวนและเยน 

บาปอนใดทท�าในเวลาราตร บาปนนยอมลางได ลอยไดดวยการ 

อาบน�าในเวลาเชา และอาบน�าในเวลากลางวน เพอลางบาปทท�า 

ตงแตเชาจนเทยง อาบน�าในเวลาเยน เพอลางบาปอนอาจจะเกดขน 

ในเวลาหลงเทยง น�าทอาบนนตองเปนน�าในแมน�าคงคา โดยถอ 

วาไดไหลมาจากแดนสวรรค ผานเศยรพระศวะผเปนเจามาแลว

ไมเพยงแตลางบาปอยางเดยวเทานน แตสามารถบ�าบดโรคภย 

ไขเจบอกดวย และเมออาบน�าในพระแมคงคาทกวน ตายแลวยอม 

ไปสสวรรค ไดสถตอยกบพระผเปนเจา ดวยเหตน จงเปนของ 

๑๙น า ใ จ แ ล ะ จ ร ย า

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

231

232

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ธรรมดาทจะมองเหนโยคและผบ�าเพญพรตนกายตางๆ ทงสองฝง 

แมน�าคงคาตอนเหนอแถบภเขาหมาลย ทรมานตนอยดวยวธแปลกๆ  

ตามแตตนจะเหนวาอยางไหนด และสามารถเขาถงพระผเปนเจา 

ได บางพวกนอนบนหนาม บางพวกคลกตนดวยขเถา บางพวกยน 

ยกขาขางเดยวอาปากกนลมชมจนทร บางพวกยนเอามอเหนยว 

กงไมจนเลบยาวออกมาแทบจะทะลหลงมอ บางพวกบชาไฟและบชา 

พระอาทตย แตกมอยไมนอยทโยคบางพวกบ�าเพญเพยรทางจต 

จนไดบรรลฌานขนตางๆ สามารถมองเหนเหตการณทงอดต  

อนาคตเหมอนประสบมาเอง บางคนสามารถไดเจโตปรยญาณ คอ 

รวาระจตของผอน ตอบปญหาไดโดยทผถามเพยงนกถามอยในใจ

เทานน

พระอานนทไดเหนสงครวพราหมณผถอการลงอาบน�าใน 

แมน�าคงคาเปนอาจณวตรดงนนแลว มากราบทลพระผมพระภาคเจา 

วา

“พระองคผเจรญ สงครวพราหมณเวลานอยในวยชรา ม 

อธยาศยงามพอสนทนาไดอย แตอาศยความเชอถอเกาๆ จงมอง 

ไมเหนทางปฏบตทถกตอง ขอพระผมพระภาคจงอาศยพระมหากรณา 

เสดจไปโปรดสงครวพราหมณสกครงเถด”

พระพทธองคทรงรบอาราธนาของพระอานนทดวยอาการ 

ดษณ วนรงขนเสดจไปสนเวศนของพราหมณนนเหมอนเสดจเยยม 

อยางธรรมดา เมอสมโมทนยกถาลวงไปแลว พระพทธองคจงตรสวา

“พราหมณ เวลานทานยงอาบน�าด�าเกลาในแมคงคาวนละ 

๓ ครงอยหรอ?”

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

233

“ยงท�าอย พระเจาขา” พราหมณทลดวยอาการนอบนอม

“ทานเหนประโยชนอยางไรนะพราหมณ จงตองอาบน�าด�าเกลา 

เฉพาะแตในแมน�าคงคาเทานน ทอนจะอาบไดหรอไม ทตถาคต 

ถามนถามเพอตองการความรความเหนเทานน อยาหาวาตถาคต 

ละลาบละลวงในเรองสวนตวเลย”

“พระโคดมผเจรญ ขาพเจาไดฟงมาตงแตอายยงเยาววา  

แมน�าคงคาเปนแมน�าศกดสทธ สามารถช�าระบาปมลทนทงปวงได 

เพราะไดไหลผานเศยรพระศวะผเปนเจาลงมา เปนแมคงคาสวรรค 

ขาพเจาจงเลอมใสและปฏบตตามบรพชนซงเคยถอปฏบตกนมา 

และขาพเจาเชอวาสามารถช�าระบาปไดจรงๆ” พราหมณทลดวย 

ความมนใจ

“พราหมณ” พระผมพระภาคตรสดวยพระสรเสยงทออนโยน 

นมนวลและอยางกนเอง “ขอใหทานนกวาเราสนทนาเพอแลกเปลยน 

ความรความเขาใจกนเถด ตถาคตจะขอถามทานวา บาปมลทนนน 

อยทกายหรออยทใจ?”

“อยทใจซ พระโคดม”

“เมอบาปมลทนอยทใจ การลงอาบน�าช�าระกาย น�านนจะ 

สามารถซมซาบลงไปลางใจดวยหรอ?”

“แตพระโคดมตองไมลมวาน�านนมใชน�าธรรมดา มนเปนน�า 

ศกดสทธทเชอกนวาสามารถลางบาปมลทนภายในได”

“ทานคดวา ความเชอสามารถเปลยนแปลงขอเทจจรงซงมอย 

ในตวมนเองอยแลว ใหเปนอกอยางหนงตามทเราเชอหรอ?”

234

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“เปนไปมไดเลย พระโคดม ความเชอมอาจบดเบอนความ 

จรงได ความจรงยอมทรงตวของมนอยตลอดเวลา ไมวาใครจะเชอ 

หรอไมเชอกตาม”

“เปนอนทานยอมรบวา ความเชอไมอาจไปบดเบอนความจรง 

ได กการททานเชอวา แมน�าคงคาสามารถลางบาปมลทนภายในได 

นน มนจะเปนจรงอยางททานเชอละหรอ ดกอนพราหมณ อปมา 

เหมอนบรษผหลงทางในปาแลวบายหนาไปทางทศหนง ซงตนเขาใจ 

วาเปนทศตะวนออก แตความจรงมนเปนทศตะวนตก ความเชอของ 

เขาไมอาจจะไปเปลยนทศตะวนตกใหเปนทศตะวนออกไดฉนใด 

ความเชอของพราหมณเปนอนมากทเชอวาแมน�าคงคาเปนแมน�า 

ศกดสทธ สามารถลางบาปได กไมอาจท�าใหแมน�านนลางบาปได 

จรงเลย จงชวนกนเขาใจผดเหมอนบรษผหลงทางในปานน

ดกอนพราหมณ เปรยบเหมอนมนษยผหนงมหมอทองแดง 

อยใบหนง มนเปอนเปรอะดวยสงปฏกลทงภายในและภายนอก เขา 

พยายามช�าระลางดวยน�าจ�านวนมาก แตลางเฉพาะภายนอกเทานน 

หาไดลางภายในไม ทานคดวาสงปฏกลภายในจะพลอยหมดไปดวย 

หรอ?”

“เปนไปมไดเลย พระโคดมผเจรญ บรษผนนยอมเหนอยแรง 

เปลา ไมอาจท�าใหภายในหมอสะอาดได สงสกปรกเคยเกรอะกรง 

อยางไรกคงอยอยางนน”

“ดกอนพราหมณ เรากลาวกายทจรต วจทจรต มโนทจรต วา 

เปนสงท�าใหจตสกปรก และสามารถช�าระลางไดดวยธรรม คอความ 

สจรต มใชดวยการอาบน�าธรรมดา น�าดมของบคคลผมกายสจรต 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

235

วจสจรตและมโนสจรต ยอมเปนน�าศกดสทธไปในตวแลว

นแนะพราหมณ มาเถดมาอาบน�าในธรรมวนยของเราน ซง 

ลกซง สะอาด ไมขนมว มศลเปนทาลง บณฑตสรรเสรญ เปนทท 

ผรนยมอาบกน อาบแลวขามฝงไดโดยทตวไมเปยก”

เมอพระผมพระภาคตรสดงน พราหมณกลาวดวยความ 

เบกบานใจวา “แจมแจงจรงพระโคดม แจมแจงจรง เหมอนหงาย 

ของทคว�า เปดของทปด บอกทางแกคนหลงทาง สองประทปในทมด  

ใหผมนยนตาดไดเหนรป ขาพระพทธเจาขอปฏญาณตนเปนอบาสก 

ถงพระองคพรอมดวยพระธรรม และพระสงฆ เปนผน�าทาง ตงแต 

บดนเปนตนไป จวบจนสนลมปราณ”

พระอานนทพทธอนชาเปนผ มน�าใจปรารถนาความสข 

ความส�าเรจแกผอน ในฐานะทพอชวยเหลอไดดงไดกลาวมาแลวน 

คณธรรมอกอยางหนงของทานซงนาประทบใจยงนก คอมความ 

เคารพย�าเกรงตอพระเถระผทรงคณธรรมอนประเสรฐ ซงพระศาสดา 

ทรงยกยองแลว มพระสารบตรและพระมหากสสปะนน พระอานนท 

ไมกลาแมแตจะเอยชอทาน

คราวหนงพระมหากสสปะจะเปนอปชฌายะใหอปสมบทแก 

กลบตรผหนง จงสงทตไปนมนตพระอานนทเพอสวดอนสาวนา คอ 

สวดประกาศเพอขอความยนยอมจากสงฆ ในการสวดนจะตอง 

ระบชอผเปนอปชฌายะดวย พระอานนทไมรบ ทานอางวาทานไม 

สามารถเอยชอพระมหากสสปะตอหนาทานได พระผมพระภาคทรง 

ทราบเรองนแลว จงทรงบญญตใหสวดอนสาวนาระบชอโคตรกนได

236

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

อกครงหนงทานมหนาทตองใหโอวาทภกษณ ทานขอรอง 

วงวอนใหพระกสสปะไปกบทาน เพอใหโอวาทภกษณแทนทาน 

เพราะเหนวาพระมหากสสปะเปนนกปฏบตทเครงครด โอวาทของ 

ทานคงจะเปนประโยชนแกภกษณผยนดตอการปฏบต พระมหา 

กสสปะปฏเสธถง ๒ ครง เมอพระอานนทออนวอนเปนครงท ๓ 

ทานจงไป ไปอยางขดพระอานนทไมได โดยปรกตทานเปนผอยปา 

ไมชอบคลกคลดวยหมคณะ เมอถงส�านกภกษณและใหโอวาทพอ 

สมควรแลว ทานกลากลบ ตอมาทานไดทราบวา ภกษณรปหนง 

ตเตยนทานวา พระมหากสสปะไมนาจะกลาวธรรมตอหนาเวเทหมน 

คอนกปราชญอยางเชนพระอานนทเลย การกระท�าเชนนน เหมอน 

พอคาขายเขมน�าเขมมาขายแกนายชางผท�าเขม ชางนาหวเราะ  

พระมหากสสปะกลาวกบพระอานนทวา

“พระอานนท เธอหรอเรากนแนทควรจะเปนพอคาขายเขม 

กพระศาสดาเคยยกยองเธอบางหรอวา มวหารธรรม คอธรรมเปน 

เครองอยประจ�าเสมอดวยพระองค แตเรานแหละพระศาสดายกยอง 

ในทามกลางสงฆเสมอวามธรรมเสมอดวยพระองค เชนเดยวกบ 

ทยกยองพระสารบตรวา สามารถแสดงธรรมไดเสมอดวยพระองค”

“ทานผเจรญ” พระอานนทกลาวดวยเสยงเรยบปรกต “อยา 

คดอะไรเลย สตรสวนมากเปนคนโงเขลา มกขาดเหตผล พด 

พลอยๆ ไปอยางนนเอง”

การทพระมหากสสปะกลาวกบพระอานนทอยางนน มใช 

เพราะทานนอยใจหรอเสยใจในการทภกษณกลาวดหมนทาน แต 

ทานกลาวดวยคดวา ค�าพดของทานคงจะถงภกษณ และเธอจะได 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

237

ส�านกตนแลวกลบความเหนเสย การทภกษณกลาวเชนนนเปนการ 

ไมสมควร จะเกดโทษและทกขแกเธอเอง ดวยจตคดจะอนเคราะห 

อยางน พระมหากสสปะจงกลาวอยางนน

โดยความเปนจรงแลว พระมหากสสปะมความสนทสนมและ 

กรณาพระอานนทยงนก กลาวกนวาแมพระอานนทจะมอายยางเขา 

สวยชราเกศาหงอกแลว พระมหากสสปะกเรยกทานวา “เดกนอย” 

อยเสมอ และพระอานนทเลากประพฤตตนนารกเสยจรงๆ

คราวหนงมพราหมณผ หนงเขาไปเฝาพระศาสดา ทลวา 

ส�าหรบพระพทธเจาและพระสงฆสาวกนน เขาไดบชาแลวดวยการ 

ถวายอาหารบาง ถวายเครองนงหมและเครองใชบาง เวลานเขาตอง 

การจะบชาภกษผเปนพหสตทรงธรรม เขาจงทลถามวา กใครเลา 

เปนพหสตทรงธรรม พระผมพระภาครบสงใหพราหมณไปถาม 

ภกษทงหลาย เมอพราหมณไปถามภกษทงหลาย กตอบเปนเสยง 

เดยวกนวา ผเปนพหสตทรงธรรมดงกลาวนนคอพระอานนทพทธ 

อนชา พราหมณจงไดน�าจวรไปถวายพระอานนท เปนการบชาพระ 

ธรรม พระอานนทจงเปนสาวกทเปนองคแทนธรรมรตนะ

กลาวอกปรยายหนง ผตงใจปฏบตธรรมโดยชอบ ไมดแคลน 

ธรรม ใหความย�าเกรงแกธรรม ไมเหยยบย�าธรรม ชอวาเปนผบชา 

พระธรรมโดยความหมายอยางสง แมพระพทธองคกทรงเคารพ 

นบถอธรรม

พระอานนทเปนองคแทนธรรมรตนะ

238

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ครงหนงเมอตรสรใหมๆ พระพทธองคประทบอย ณ รมฝง 

แมน�าเนรญชรา ใตตนไทรอนคนเลยงแพะชอบมาพกอาศยเสมอ 

ซงมชอวา “อชปาลนโครธ” ทรงปรวตกวา ผไมมทพงอยล�าบาก  

ผไมมทเคารพทเกรงใจกอยล�าบาก กพระองคจะถอใครเปนทเคารพ 

ย�าเกรงได ทรงตรวจดบคคลทงหลายทพระองคจะพงเคารพย�าเกรง 

แตไมทรงเหนใครทเสมอดวยพระองคหรอยงกวาพระองคในเรองศล 

สมาธ ปญญา วมตต และวมตตญาณทสสนะ แตยงทรงตระหนก 

อยวา ผไมมทพงทเคารพย�าเกรงยอมอยล�าบาก พระองคควรจะม 

ใครหรออะไรหนอเปนทเคารพ ในทสดกทรงมองเหนพระธรรมท 

พระองคตรสรนนแล วาเปนธรรมทประณตลกซง ควรแกการเคารพ 

พระพทธองคจงทรงอธษฐานพระทย คอเอาธรรมเปนทเคารพแหง 

พระองค พระธรรมจงเปนสงสงสด แมพระพทธเจาเองยงตองทรง 

เคารพ

กลาวโดยรวบยอด พระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆจะ 

ตางกนกแตเพยงชอเทานนสวนโดยเนอความแลว เปนอนหนงอน 

เดยวกน แยกออกจากกนไมได เปรยบเหมอนแกวหรอเพชรสาม 

เหลยมซงอาศยอยในเมดเดยวกนนนเอง พระธรรมเปนความจรง 

ซงเปนอย ตามธรรมชาต เปนกฎแหงความจรงซงมอย แลว  

พระพทธเจาเปนผทรงคนพบกฎแหงความจรงนน แลวน�ามาตแผ 

ชแจงแสดงเปดเผย พระสงฆเปนผปฏบตตามพระธรรมและรกษา 

ธรรม ทรงธรรมไว และแสดงตอๆ กนมา เพอเปนประโยชนแก 

ชาวโลกเหมอนผรบชวงดวงประทปส�าหรบสองทางแกมวลมนษย  

ผสญจรอยในปาแหงชวตน

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

239

ครงหนงพระอานนทนงพกอย  ณ ทพกกลางวน ทานม 

ความคดขนวา พระศาสดาเคยตรสเรองเกยวกบพระพทธเจา 

หลายพระองค เชนเรองมารดาบดาของพระพทธเจาองคนนๆ เรอง 

ก�าหนดพระชนมาย เรองการตรสร เรองสาวกสนนบาต เรองอคร 

สาวก ตลอดถงเรองอปฏฐาก แตเรองอโบสถของพระพทธเจาแตละ 

องค พระพทธเจายงมไดตรสใหทราบเลย อโบสถของพระพทธเจา 

องคกอนๆ จะเหมอนกบของพระศาสดาของเราหรอไม เมอทาน 

สงสยดงน จงเขาเฝาพระพทธองคทลถามขอความนน

พระผมพระภาคตรสตอบวา ก�าหนดอโบสถของพระพทธเจา 

แตละองคไมเหมอนกน สวนโอวาทปาฏโมกข คอพระโอวาทเปน 

หลกของพระพทธเจาทกๆ พระองคเหมอนกนทงสน คอพระสมมา 

สมพทธเจาทรงพระนามวาวปสส ทรงกระท�าอโบสถ ๗ ปตอ ๑ 

ครง ทงนเพราะพระโอวาทททรงประทานวนหนงเพยงพอส�าหรบ ๗ 

ป สวนพระสขและพระเวสสภสมมาสมพทธเจา ทรงกระท�าอโบสถ 

๖ ปตอ ๑ ครง พระสมมาสมพทธเจาพระนามวากกสนธะ และโก 

นาคมนะ ทรงกระท�าปละครง พระกสสปทศพล ทรงกระท�าทกๆ 

๖ เดอน สวนพระองคเอง ทรงกระท�าทกๆ ๑๕ วน กาลเวลาท 

ท�าอโบสถแตกตางกนอยอยางน แตพระโอวาทนนเหมอนกนทก 

ประการ ดงน

ตอนแรก ทรงแสดงหลกทวๆ ไปวา

ตตกขาขนต คอความอดทน อดกลนตออารมณทมายวเยา 

ใหโลภ ใหโกรธ และใหหลง อดทนตอค�าลวงเกนของผอน จดเปน 

240

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ตบะธรรมทยอดยง พระพทธเจาทงหลายกลาววา พระนพพานเปน 

บรมธรรม คอจดหมายปลายทางแหงการประพฤตพรหมจรรย ผ 

บวชแลว แตยงเบยดเบยนผอนใหเดอดรอนอย หาชอวาสมณะ คอ 

ผสงบไม

ตอนท ๒ ทรงวางแนวการสอนพระพทธศาสนาวา

ศาสนาของพระองคสรรเสรญการไมท�าความชว และสรร- 

เสรญการท�าความด ยกยองการท�าจตใหผองใสสะอาด เพราะ 

ฉะนน ในการสอนธรรมพงพงเขาหาจดทงสามจดน พดใหเขาเหน 

โทษของความชว ใหเหนคณของความด และการท�าใจใหผองแผว 

ประการหลงเปนจดมงหมายสงสดแหงพรหมจรรย

ตอนท ๓ ทรงก�าหนดคณสมบตของผเผยแผวา

- ตองไมวารายใคร คอเผยแผศาสนาโดยไมตองรกรานใคร

- ตองไมเบยดเบยนเขนฆาผทไมเชอถอ ไมขมเหงใคร

- ตองส�ารวมระวงในสกขาบทปาฏโมกข ส�ารวมตนดวยด ท�า 

ตนใหเปนตวอยางทางสงบ

- ตองไมเหนแกปากแกทอง พยายามรกษาเกยรตและศกดศร 

แหงสมณะไว

- ตองอยในทสงบสงด ไมจนจานพลกพลาน

- ตองประกอบความเพยรทางจตอยเสมอ เพอละอกศลธรรม 

ทยงมไดละ เพอบ�าเพญกศลทยงมไดท�าใหเจรญ

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

241

โดยทโอวาทปาฏโมกข คอพระโอวาททเปนหลกใหญของ 

พระพทธเจาทกพระองคเหมอนกน และลงกนไดอยางสนทอยางนเอง 

พระคนถรจนาจารยผรจนาคมภรจงไดกลาวไวโดยบคลาธษฐานวา

“เมอพระศากยมนเสวยขาวมธปายาสของนางสชาดา ในตอน 

เชาแหงวนเพญเดอนวสาขะแลว พระองคไดน�าถาดทองค�าทใสขาว 

มธปายาสนนไปลอยเสยในแมน�าเนรญชรา ถาดนนลอยทวนกระแส 

น�าไปหนอยหนง แลวจมลงไปซอนกบถาดของพระพทธเจาองค 

กอนๆ เสยงดงกรก พญานาคราชซงนอนหลบเปนเวลานานกตนขน 

พลางนกในใจวา ‘เรวจรง ยงนอนหลบไมเตมตนเลย พระพทธเจา 

เกดขนอกองคหนงแลว มองดถาดทลงไปซอนกนอยครหนงแลว 

หลบตอไป พญานาคราชนจะตนขนเฉพาะเวลาทพระพทธเจาเกด 

ขนเทานน”

เรองนถอดเปนธรรมาธษฐานไดความดงน

ถาดทองค�าเปรยบดวยพระธรรมเทศนาของพระพทธเจา 

ทวาลอยทวนกระแสน�านน หมายถงลอยทวนกระแสจตของคน 

ธรรมดา สภาพจตของคนมกไหลเลอนลงสทต�า คออารมณอน 

นาใคร นาพอใจ แตธรรมของพระพทธองคเนนหนกไปในทางให 

ฝกฝนจต เพอละความใคร ความพอใจ ความเมาตางๆ จงเรยกวา 

ทวนกระแส ดงทพระองคทรงปรารภเมอตรสรใหมๆ และทรงด�าร 

จะโปรดเวไนยสตววา

“ธรรมทเราไดบรรลแลวนลกซง เหนไดยาก รตามไดยาก 

สงบ ประณต มใชวสยแหงตรรก คอคดเอาไมได หรอไมควรลง 

ความเหนดวยการเดา แตเปนธรรมทบณฑตพอจะรได อนงเลา 

242

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

สตวทงหลายสวนมากยนดในอาลย คอกามคณ สตวผเหนปานนน 

ยากนกทจะเหนปฏจจสมปบาทและพระนพพาน ซงมสภาพบอก 

คนกเลสทงหมด ท�าตณหาใหสน ดบทกข เราจะพงแสดงธรรมหรอ 

ไมหนอ ถาแสดงไปแลวคนอนรตามไมได เรากจะพงล�าบากเปลา 

โอ อยาเลย อยาประกาศธรรมทเราไดบรรลแลวเลย ธรรมนอน 

บคคลผเพยบแปลไปดวยราคะโทสะ จะรไดโดยงายมไดเลย บคคล 

ทยงยนดพอใจใหกเลสยอมจต ถกความมดคอกเลสหมหอแลวจะ 

ไมสามารถเหนได ซงธรรมททวนกระแสจตละเอยดประณตลกซง 

เหนไดยากน”

ทรงด�ารอยางนแลวจงนอมพระทยไปเพอเปนผอยสบาย ขวน 

ขวายนอย ไมปรารถนาจะแสดงธรรม

243

ล�าดบนน พระมหากรณาซงฝงอย ในพระกมลอนบรสทธมา

เปนเวลาชานาน ตงแตพระองคทรงปรารถนาพทธภม เพอขน 

เวไนยสตวใหขามหวงมหรรณพ คอความเกด แก เจบ และตาย  

ไดเตอนพระทยไวใหหวนร�าลกถงพระปฏญญา ซงพระองคทรงใหไว 

แกโลก พระทยกรณาไดทลพระองควา

๒๐ป พ พ ป ก า ร ข อ งพ ร ะ พ ท ธ อ น ช า

244

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“ธรรมอนไมบรสทธทคนมมลทนคดกน ปรากฏอยในแควน 

มคธนานมาแลว ขอพระองคจงเปดประตเพอใหบคคลเดนเขาไปส 

แดนอมตะเถด คนทงหลายตองการฟงธรรม ซงพระองคผปราศจาก 

มลทนไดตรสรแลว ขอพระองคผไมโศก มปญญาด จงเสดจขนส 

ปราสาทซงส�าเรจดวยธรรม แลวมองดหมสตวผยงกาวลวงความ 

โศกไมได ถกชาตชราครอบง�าคร�าครวญอย พระองคเปนประดจผ 

ยนอยบนยอดเขา สามารถมองเหนหมชนไดโดยรอบ โปรดลกขน 

เถด พระมหาวระผชนะสงครามภายในแลว พระองคผประดจนาย 

กองเกวยน ผสามารถน�าสตวใหขามพนหวงอนตราย พระองคเปน 

ผไมมหน ขอจงเสดจเทยวไปในโลกเถด ขอพระผมพระภาคเจา 

แสดงธรรมเถด ผรตามจกมเปนแนแท”

พระผมพระภาคทรงตรวจดสตวโลกดวยทพพจกษ ไดมอง 

เหนสตวทงหลายผมธลในจกษคอกเลสนอยกม มากกม มอนทรย 

แกกลากม อนทรยออนกม มอาการดบาง อาการชวบาง ใหรได 

โดยงายบาง ใหรไดโดยยากบาง เหมอนดอกบว ๔ เหลาในสระน�า 

พระองคจงทรงปรารภกบพระองคเองดวยความกรณาในหมสตววา

“เราเปดประตอมตธรรมแลว ผอยากฟงจงเงยโสตลงเถด ท 

แรกเราคดวาจะล�าบากเปลา จงไมคดจะกลาวธรรมทประณตงายๆ”

พญานาคนนเปรยบดวยมนษยทงหลาย ซงโดยปรกตหลบ

อยดวยกเลสนทรา เมอพระสมมาสมพทธเจาอบตขนและปลกให 

ตน กตนชวระยะหนง และแลวกหลบตอไป

สมยหนงพระอานนทเขาสทหลกเรน เพอหาความสงบโดย 

ล�าพงและตรกตรองธรรม ทานคดวากลนหอมแหงไมทเกดจากแกน 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

245

กด เกดจากรากกด เกดจากดอกกด ลวนแตไปไดตามลมเทานน 

หาหอมหวนทวนลมไม กลนอะไรหนอทสามารถหอมฟงไปไดตามลม 

และทวนลม เมอทานไมสามารถตดสนใจไดดวยตวเอง จงเขาเฝา 

พระผมพระภาค ทลถงขอสงสยนน พระผมพระภาคตรสตอบวา

“อานนท กลนดอกไมกลนจนทนไมสามารถหอมหวนทวนลม 

ได แตกลนแหงเกยรตคณความดงามของสตบรษนนแล สามารถจะ 

หอมไปไดทงตามลมและทวนลม คนดยอมมเกยรตคณฟงขจรไป 

ไดทวทกทศ กลนจนทนแดง กลนอบล กลนดอกมะล จดวาเปน 

ดอกไมกลนหอม แตยงส กลนศลไมได กลนศลยอดเยยมกวา 

กลนทงหมด อานนท ศลนมความไมตองเดอดรอนใจเปนผล เปน 

อานสงส อานนท เราเคยกลาวกบภกษทงหลายไววา ถาภกษหวง 

จะใหเปนทรกเคารพนบถอ เปนทยกยองของเพอนพรหมจารแลวก 

พงเปนผท�าตนใหสมบรณดวยศลเถด” ดงน

จรงทเดยว ทพงอนประเสรฐของกลบตรในศาสนานกคอ 

ศล ซงใครๆ ไมอาจกลาวพรรณนาอานสงสใหหมดสนได แตบคคล 

สามารถช�าระมลทนของตนไดดวยน�าคอศล อะไรเลาจะสามารถ 

ระงบความเรารอนภายในของสตวในโลกน ลมหรอ? ฝนหรอ? 

จนทนแดงหรอ? แสงจนทรอนยองใยหรอ? เปลาเลย สงเหลานนไม 

สามารถใหความเรารอนภายในสงบลงได ศลตางหากเลาสามารถ 

ชวยใหบคคลสงบเยอกเยน กลนอะไรเลาจะหอมเสมอดวยกลน 

แหงศล ซงสามารถฟงไปไดตามลมและทวนลม บนไดทจะกาวไปส 

ประตสวรรคและเขาไปสนครคอนพพาน เสมอดวยบนไดคอศลเปน 

ไมม พระราชาผประดบดวยมกดามณ ยงไมสงางามเหมอนนกพรต 

246

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ผประดบดวยอาภรณคอศล ศลนคอยก�าจดภยคอการตเตยนตนเอง 

ออกเสย แลวกอใหเกดความเอบอมราเรง ประหารโทษตางๆ เปน 

ตนเคาแหงคณความดตางชนด

ภกษผมศลบรสทธ หมดมลทน จะทรงบาตรจวรกดนาเลอม 

ใส การบรรพชาของภกษเชนนนเปนสงมผล ผมศลบรสทธยอมม 

ใจผองแผว เพราะมองไมเหนทางแหงการทศล เหมอนพระอาทตย 

ก�าจดความมดฉะนน ภกษผสงางามอยในปาคอตบะ เพราะความ 

สมบรณดวยศลเหมอนพระจนทรสวางอยกลางฟา มรศมโชตชวง 

เพยงแตกลนกายของภกษผมศลยงท�าความปราโมชแกทวยเทพ 

ทงหลาย จะกลาวไปไยถงกลนแหงศลเลา สกการะแมนอย แต 

ทายกท�าแลวใหทานผมศลยอมอ�านวยผลไพศาล เพราะฉะนน ทาน 

จงเปนเหมอนภาชนะส�าหรบรองรบสกการะของทายก จตของผม 

ศลยอมแลนไปสพระนพพานอนเยอกเยนเตมท

มนษยผหลงใหลอยในโลกยารมณ ผสมตอความบนเทงสข 

อนสบเนองมาจากความมนเมาในทรพยสมบต ชาตตระกล ความ 

หรหรา ฟมเฟอย ยศศกด และเกยรตอนจอมปลอมในสงคม ทอย 

อาศยอนสวยงาม อาหารและเสอผาอาภรณทตองใจ อ�านาจและ 

ความทะนงตน ทงหมดน ท�าใหบคคลมนยนตาฝาฟาง มองไมเหน 

ความงามแหงพระสทธรรม ความเมาในอ�านาจเปนแรงผลกดนทม 

พลงมากพอใหคนท�าทกสงทกอยางเพอใหมอ�านาจยงขนและยงขน 

พรอมๆ กนนนมนท�าใหเขาลมทกสงทกอยาง ไมแยแสตอเสยง 

เรยกรองของศลธรรมหรอมโนธรรมใดๆ มนคอยๆ ระบายจตใจของ 

เขาใหด�ามดไปทละนอยๆ จนเปนสหมก ไมอาจมองเหนอะไรๆ ได 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

247

อกเลย

หวใจทเรารอนอยแลวของเขา ถกเรงเราใหเรารอนมากขน 

ดวยความทะยานอยากอนไมมขอบเขต ไมทราบวาจะไปสนสดลง 

ทตรงไหน วตถอนวจตรตระการตานนชวยเปนเชอใหความทะยาน 

อยากโหมแรง กลายเปนวายงมมากยงอยากใหญ แมจะมเสยง 

เตอนและเรยกรองอยตลอดเวลาวาศลธรรมเปนเครองค�าจนสงคม 

และคมครองโลก แตบคคลผรบรและพยายามประคบประคอง 

ศลธรรมมนอยเกนไป สงคมมนษยจงวนวายและกรอบเกรยมอยาง 

นาวตก

ดวยเหตน ความพยายามตางๆ ของมนษยเพอใหไดมาซง 

สนตสข จงไมอาจบรรลจดประสงคนนได มแตความวนวายมากขน 

เหนอยมากขน ผลทไดรบไมคมเหนอย ถาเปรยบความพยายาม 

เพอบรรลสนตสขนนเหมอนการคา กเปนการคาทขาดทนอยางมาก 

ทงนเพราะมนษยไดเพกเฉยตอธรรม เหยยบย�าท�าลายธรรม แสวง 

หาเกยรตและความมนคงโดยไมค�านงถงศลธรรมใดๆ ทงสน

ความทกขยากล�าบากและความดนรนตางๆ ของเพอนมนษย 

ซงกระเสอกกระสนไปดวยดวงใจทวาเหวไรความหวง รวมทง 

ตวอยางชวตแหงผทจรตคดโกงแลวประสบภยพบตในบนปลาย  

นาจะเปนบทเรยนทดยง แตบคคลผมงแตความสขความส�าราญ 

ของตนยอมไมอาจมองเหนสงเหลานได

กพระอานนทนเองเปนผอ�านวยความสขความสะดวกแก 

ภกษในพทธธรรมานสมย คอกาลเมอพระพทธองคยงทรงพระชนม 

อยมาจนกระทงบดน ในเรองทเกยวกบจวร กลาวคอเครองนงหม 

248

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ของสมณะ

เดมทเดยว พระตถาคตเจาทรงอนญาตใหภกษสาวกมผาได 

เพยง ๓ ผนเทานน คอจวร สบง และสงฆาฏ ผา ๒ ชน ส�าหรบหม 

หนาว อยางละผน ๆ  จะมมากกวานไมได ถาจะมผนใหม ตองสละ 

ผนเกาไปท�าอยางอน เชนเปนผาปลาดเตยงหรอท�าเพดาน ทงนเพอ 

ใหภกษสาวกไมสะสมจวรไวเกนจ�าเปน และเปนสญลกษณแหงผ 

มกนอยสนโดษ อยอยางเบาสบาย ประพฤตตนดจสกณา มบาตร 

และจวรเปนเสมอนปกทงสอง อาจโผผนบนไปในเวหาตามตองการ 

หรอเหมอนเนอในปาเทยวไปไดตามปรารถนา ไมถกผกมดดวยบวง 

คอบรขารเครองกงวลใดๆ

แตพระผมพระภาคทรงเปนการณวสกบคคล ผกระท�าทกๆ 

อยางตามสมควรแกเหตผลและความจ�าเปน จงทรงผอนผนสกขา 

บทบญญตอยเสมอ 

คราวหนง พระอานนทไดจวรพเศษมา ทเรยกวาอตเรกจวร 

หมายถงจวรทนอกเหนอจากผา ๓ ผนดงกลาวแลว เนองจากทานม 

ความเคารพเลอมใสและรกในพระสารบตรมาก จงประสงคถวาย 

จวรนนแกพระสารบตร แตเวลานนพระสารบตรไมไดอย ณ ทนน 

จะเกบจวรไวไดอยางไรเพราะมบญญตหามเกบอตเรกจวรไว พระ 

อานนทจงเขาเฝาพระพทธองคกราบทลเรองนนใหทรงทราบ

“อานนท” พระศาสดาตรส “เวลานสารบตรอยทไหน?”

“อยทเมองสาเกตพระเจาขา” พระอานนททล

“ประมาณกวน สารบตรจงมาถงทน?”

“ประมาณ ๑๐ วน พระเจาขา”

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

249

“ถาอยางนน เธอจงรบไวเถด รอคอยสารบตร” พระศาสดา 

ตรส 

และแลวพระพทธองครบสงใหประชมสงฆ ทรงผอนผนพทธ 

บญญตดวยพระพทธพจนวา

“ภกษทงหลาย เราอนญาตใหภกษทงหลายเกบอตเรกจวร 

ไวไดอยางมากเพยง ๑๐ วน ถาเกนกวานน จวรนนภกษตองสละ 

เสย มฉะนนเธอจะตองอาบตปาจตตย เพราะถาไมสละของ ยอม 

ไมสามารถปลดเปลองอาบตได”

พระสารบตรมาทนตามก�าหนดจะลวง ๑ วน เปนอนวาพระ 

อานนทไดถวายจวรแกพระอครสาวกเบองขวาไดสมประสงค

กระทงปจจบนน พระสงฆสาวกของพระศาสดากยงปฏบต 

ตามพระวนยบญญตเรองนอย เมอทานไดจวรพเศษมา ถาลวง ๑๐ 

วนแลวทานกสละใหภกษอนไป หรอใหสามเณรกได และตองแสดง 

อาบตดวยทเผลอเกบจวรพเศษไวเกน ๑๐ วน

มวธการดงน ภกษผเปนเจาของจวรน�าจวรนนออกมานง 

คกเขาประนมมอ ภกษอกรปหนงซงเปนผรบกนงในทาเดยวกน 

ภกษผเปนเจาของจวรวางจวรไวระหวางแขนพบ มอคงประนมอย 

แลวกลาววา

“จวรผนนของขาพเจาเกบไวเกน ๑๐ วน จ�าเปนตองสละ 

ขาพเจาขอสละจวรผนนแกทาน” เสรจแลวตามมรรยาทภกษผรบก 

จะถวายคนโดยกลาววา “จวรผนนเปนของขาพเจาแลว แตขาพเจา 

ขอถวายแกทาน ทานจะใชสอยหรอจะใหใคร หรอจะท�าอยางไรก 

แลวแตทานจะเหนสมควร” เสรจแลวมอบจวรคนแกภกษรปทเปน 

250

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

เจาของเดม

คราวนถงเวลาทภกษเจาของจวรจะแสดงอาบต ทานจะนง 

ประนมมอคกเขาอยทาเดม กลาววา “ขาพเจาตองอาบตเกยวกบ 

ของทตองสละ (นสสคคยะ) ขาพเจาขอแสดงอาบตเรองน คอ 

ยอมรบสารภาพผด”

ภกษอกรปหนงจะถามวา “ทานเหนหรอ?” ภกษผแสดง 

อาบตตอบวา “เหน” ผรบการแสดงจะบอกวา “ถาอยางนน ทาน 

จงตงใจส�ารวมระวงตอไป” ภกษผแสดงจะใหค�ามนวา “จะตงใจ 

ส�ารวมระวงตอไป”

แตมวธการทจะเกบจวรไวไดตลอดไป โดยไมเปนอาบตและ 

ไมตองเสยสละอยอกวธหนงเรยกวา “วกป” ภกษเมอไดจวรพเศษ 

มาจ�านวนเทาใด กน�าออกมาแสดงใหภกษรปหนงรบทราบ และ 

บอกวาทานยนดเสยสละจวรและผาเหลานใหภกษอนไดใช ตามทาง 

วชาการเรยกวาวกป หมายความวาท�าใหเปนของ ๒ เจาของ มใช 

เปนสทธของทานแตเพยงผเดยว ภกษรปอนจะรบทราบและมอบให 

เจาของเดมเกบไวตลอดไป เปนวธการทงดงามมาก ไมมอะไรนา 

ต�าหนเลย

พระพทธอนชาไดทงมรดกเรองนไวใหภกษทงหลายในกาล 

ตอมาไดรบประโยชนอยางมหาศาล ชวยใหสะดวกสบายขนมาก 

ทเดยว ควรทปจฉมาชนตาชนจะพงระลกถงปพพปการขอนของ 

พระอานนทมหาเถระ แมคฤหสถกควรนอมระลกถงพระคณขอน 

ของพทธอนชา ททานไดเปดประตไวส�าหรบผมศรทธาไดท�าบญดวย 

จวรตามปรารถนาตราบเทาทกวนน

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

251

การทพระตถาคตเจาทรงพระพทธานญาตเรองน สวนหนง 

เปนเพราะพระมหากรณา และอกสวนหนงเปนเพราะความดงาม 

ของพระอานนททกระท�าทกอยางเพอพระองค และเพอความอย 

ยงยนแหงพระศาสนา

คณธรรมของผนอย เปนสงส�าคญอยางยงในการโนมนาว 

จตใจของผใหญใหโอนออนผอนตาม สมแลวทมค�ากลาววา

เอาชนะผสงศกดดวยความออนนอม

เอาชนะผต�าตอยดวยการสงเคราะหเออเฟอ

เอาชนะศตรดวยการยใหแตกความสามคค

เอาชนะสตรดวยการหวานลอมค�าหวานใหเกดความสงสาร

และเหนใจ พรอมดวยค�ามนสญญาทชวนฟง

จรงทเดยว ความรกของสตรมกจะเขาทางห สวนความรก 

ของบรษมกจะเขาทางตา ดวยเหตน สตรทรปงามจงไดเปรยบอย 

มาก ในดานการเรยกรองความสนใจจากบรษเพศ ค�ากลาวทวา

“นกโกกลามเสยงเปนส�าคญ นารมรปเปนส�าคญ วชาเปน 

สงส�าคญส�าหรบบรษ และนกพรตมความอดทนเปนส�าคญ” นนยง 

เปนความจรงทคานไดโดยยากอย

ดวยเหตนกระมง สตรทงหลายจงทมเททงก�าลงทรพย ก�าลง 

กายและก�าลงปญญา เพอตกแตงรางกายใหสวยงามชวนมองอยเสมอ  

รวมทงประดษฐคดคนแบบและสของเสอผาแพรพรรณ สรราภรณ 

ตางชนด เธอจะรสกเศราและหงอยเหงาเปลาเปลยวเหลอหลาย 

เมอประจกษวานยนตาเธอมไดหวาน ใบหนาของเธอมไดงามผดผาด  

ทรวดทรงมไดอรชร แตเธอหาเฉลยวใจไมวา ชายทปองหมาย 

252

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

เธอจะเลยงเธอเพราะเธอสวยนน เขาเลยงเธอและปองหมายเธอ 

เหมอนสตวเลยงทมลกษณะตองตาเขาเทานน ความดหรอคณธรรม 

ภายในตางหากเลาทเปนสงเชดชคณคาของเธอใหสงเดน โสเภณ 

แมจะมความสวยสกปานใด กหามใครตงใจเลยงจรงไม ความสวย 

เหมอนดอกไมซงยอมมวนเหยวแหงโรยรา แตความดเปนสงไมจด  

รสแหงความดงาม เปนรสทไมรจกจดจาง คอยผกมดรดรงดวงจต 

ใหกระชบแนนจนสดทจะถายถอน จงแตงเรอนกายแตพอดงาม  

แลวเอาเวลาทเหลอมาแตงเรอนใจกนบางเถด บานเรอนทดแต 

ภายนอกสะอาดสวยงามนาอาศย แตเมอเปดประตเขาไปดภายใน 

มองเหนสงโสโครกรงรงจะนาพกผอนนอนหลบไดไฉน ตรงกนขาม 

แมจะมองดภายนอกไมสะดดตา แตภายในสะอาดเรยบรอย ยอม 

เปนเรอนทนาอยนาอาศยกวาฉนใด เรอนกายกบเรอนใจกฉนนน

บรษผยอมปลอยใหความรกเขาทางตา ยอมตาบอด และยง 

ท�าใหหพลอยหนวกไปดวย มองไมเหนเจตนาดของเพอนสนท ไมได 

ยนเสยงของมตรสหาย เมอเขาลมตาขนอกครงหนง กมกจะมอง 

เหนเทพธดาของเขาแปรรปเปนยกษณไปเสยแลว

สวนสตรทปลอยใหความรกเขาทางห หของเธอกหนวกไปสน 

ส�าหรบญาตและมตรผหวงด เธอไดยนแตเสยงพร�าร�าพนสญญา 

รกตางๆ แหงชายทตนหลงเทานน ตาของเธอกพลอยฝาฟางไปดวย 

เธอหารไมวา ผทมความสจรตใจนอย มกจะมงคงร�ารวยและมาก 

ไปดวยค�าหวาน แตผทพดพอประมาณ ใหค�ามนสญญาแตพอฟง 

นนตางหากทมความสจรตใจอยจรงๆ ธาตคนเปนธาตทแยกไดยาก 

วนจฉยไดยากกวาธาตใดๆ ในโลกน มคนอยเปนจ�านวนมากอยาก 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

253

จะเรยนรเรองชวตใหจบ แตเขาเหลานนมกจะจบชวตไปกอนเสมอ 

ชวตเปนเรองยากและสบสน พระพทธองคจงตรสวา “ชวตเปนของ 

ยาก” ผสามารถสางความยงแหงชวตใหเขาระเบยบไดมจ�านวนนอย 

กลาวโดยเฉพาะชวตของมนษยยงยงยากสบสนขนทกท มนษยยอม 

เปนทาสของสงคมจนแทบจะกระดกกระเดยตวมไดเสยแลว เมอ 

ยอมเปนทาสของสงคม และสงคมนนมแตความฟงเฟอ หรหรา 

ความหรหราเหลานนยอมไดมาดวยเงน เขาจงตองยอมเปนทาสของ 

เงนตราอกดวย เงนตรานนโดยธรรมดามนเปนเหมอนทาสททงซอ 

และโง แลวแตจะใชใหท�าอะไร  มนท�าทงนน ใชใหท�าดกท�า ใชใหท�า 

ชวกท�า จางไปฆาคนกไป โดยไมมการคดคานโตแยงใดๆ เลย เมอ 

เงนตรามนเปนทาสททงซอและโงอยอยางน ใครยอมใหทาสคนนน 

มาเปนนาย ยอมอยใตอ�านาจของมน เขาจะโงสกเพยงใด

พระตถาคตเจาเคยเรยกเงนตราวา “อสรพษ” ดงเรองตอ 

ไปน

ทองฟาเรมสาง แสงสขาวสาดทาบเปนแนวยาวทางบรพทศ 

อากาศแรกร งอรณเยนฉ�า พระพายร�าเพยแผว หอบเอากลน 

บปผชาตในเชตวนารามไปตามกระแสระรวยรน เสยงไกปาขนอย 

เจอยแจวเคลามาตามสายลมวเวกวงเวง น�าคางถกสลดลงจากใบไม 

เมอพระพายพดผานกระทบกบใบไมเหลองซงหลนรวงลงแลวดง 

เปาะแปะๆ เชตวนารามเวลานตนตวแลวอยางสงบ ประหนงบรษ 

ผมก�าลงตนแลวจากนทรารมณ แตยงนอนเฉยอยไมไหวกาย

พระมหาสมณะเอกอครบรษรตนอดมดวยบญญาธการ และ 

มหากรณาตอส�าสตว ประทบหลบพระเนตรนง สงขายคอพระญาณ 

254

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ใหแผไปทวจกรวาลโลกธาต ตรวจดอปนสยแหงเวไนยสตวอน 

พระองคพอจะโปรดได เชาวนนนชาวนาผนาสงสารไดเขามาส 

พระญาณของพระองค

พออรณเบกฟา พระศาสดามพระพทธอนชาอานนทเปน 

ปจฉาสมณะตามเสดจ ออกจากเชตวนารามดวยพทธลลาอน 

ประเสรฐ บายพระพกตรสบรเวณนาของบรษผนาสงสารนน

อกมมหนง กสกรผยากไรตนขนแตเชาตร บรโภคอาหารซง 

มเพยงผกดองและขาวแดงพอประทงหว แลวน�าโคคออกจากคอก 

แบกไถถอหมอน�าออกจากบานสบรเวณนาเชนเดยวกน

พระตถาคตเจาหยดยน ณ บรเวณใกลๆ ทเขาก�าลงไถนาอย 

นน เขาเหนพระศาสดาแลวพกการไถไวมาถวายบงคม พระศาสดา 

มไดตรสอะไรกบเขาเลย กลบเหลยวพระพกตรไปอกดานหนง ทอด 

ทศนาการตรงดงไปยงจดๆ หนง แลวตรสกบพระอานนทวา

“อานนท เธอจงดเถด นนอสรพษ เธอเหนไหม?”

“เหน พระเจาขา” พระอานนทพด

เพยงเทานนแลวพระพทธเจากเสดจตอไป

ชาวนาไดยนพระพทธด�ารสตรสกบพระอานนทแลว คดวา 

เราเดนไปมาอย บรเวณนเสมอ ถาอสรพษมอย  มนอาจจะท�า 

อนตรายแกเรา อยาปลอยไวเลย ฆามนเสยเถด คดแลวเขากน�า 

ปฏกไปเพอตง แตกลบมองเหนถงเงนเปนจ�านวนมากวางกอง 

รวมกนอย เขาดใจเหลอเกน ยกมอขนเหนอเศยร นอมนมสการ 

พระพทธองคทโปรดประทานขมทรพยให “นหรออสรพษ” เขาคด 

อยในใจ “พระพทธองคตรสเปนปรศนาแบบสมณะ” เทานนเอง 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

255

“ทแทพระองคคงตงพระทยเสดจมาโปรดเรา” แลวเขากน�าถงเงน 

นนไปเอาฝนกลบไว แลวไถนาตอไปดวยดวงใจเบกบาน

พระศากยมนเมอคลอยไปหนอยแลว จงผนพระพกตรมา 

ตรสกบพระอานนทวา

“อานนท เราเรยกถงเงนนนวาอสรพษ วนนเองมนจะกดบรษ 

ผนนใหมอาการสาหสปางตาย ถาไมไดเราเปนทพง เปนพยาน เขา 

จะตองตายเปนแนแท” ตรสอยางนแลวไมยอมตรสอะไรตอไปอก

256

ยอนหลงไปเพยงเลกนอย จากเวลาทพระศาสดาตรสกบพระอานนท 

เรองอสรพษ

ปจฉมยามแหงราตร ฝนซงตกหนกมาแตปฐมยาม ไดเรม 

สรางซาลงบางแลว ทวยนาครก�าลงลวงเขาสนทรารมณอนสนท ใคร 

จะนกบางวาในยามนมมนษยกลมหนง ก�าลงท�าความพยายามเขา 

ไปสพระนคร เพอทรพยสมบตซงตนมไดลงแรงหามาเลย ถกแลว 

เขามอาชพเปนโจร ประตเมองปดสนท มยามรกษาการณแขงแรง 

เขาประชมปรกษากนตงแตปฐมยาม วาจะหาทางเขาพระนครได 

โดยวธใด ในทสดเมอใกลปจฉมยามเขามา เขาจงตกลงกนวาจะตอง 

เขาไปทางทอระบายน�า คนนนพวกเขามไดนอนเลย

๒๑ค ว า ม อ ศ จ ร ร ย แ ห ง ธ ร ร ม ว น ย

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

257

258

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

จรงทเดยว บคคลผหลบนอยตนนาน หรอบางทมไดหลบเลย 

ในราตรนนมอย ๕ จ�าพวกคอ

๑. หญงผปฏพทธชาย หวงใหเขาชม

๒. ชายผปฏพทธหญง ร�าพงถงเธอดวยดวงจตทจดจอ

๓. โจรมงหมายทรพยของผอน หาทางจะขโมยหรอปลน

๔. พระราชากงวลดวยพระราชภารกจ

๕. สมณะผท�าความเพยรเพอละกเลส

     หญงชายปฏพทธช    หวงชม เชยนา

โจรมงหมายทรพยสม-    บตปลน

ราชนกจกงวล      มากอย

พระอยากละกเลสพน    หลบนอยตนนาน

บคคล ๓ ประเภทหลง คอโจร พระราชา และสมณะนน แมจะ 

หลบนอย แตเมอถงเวลาทจะหลบ คอสนภาระหนาทแลวกสามารถ 

หลบไดอยางงายดายและสงบ แต ๒ ประเภทแรกส เมอยงไมหลบ 

กยากทจะขมตาหลบลงได เมอหลบกไมไดสนท คอยพลกฟนตน 

ผวาอยร�าไป  เตมไปดวยความกระสบกระสายกระวนกระวายรมรอน 

ภาพแหงคนรกคอยแตฉายเขามาในความรสกตลอดเวลา ความรก 

เปนความรายทเทยวทรมานคนทงโลกใหบอบช�าตรอมตรม

โจรพวกนนเขาไปในทอน�าไดส�าเรจสมประสงค แลวท�าลาย 

อโมงคในตระกลทมงคงตระกลหนง ไดแกวแหวนเงนทองไปเปน 

จ�านวนมากพรอมทงถงเงนดวย กน�าไปแบงกน ณ ทแหงหนง แต 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

259

บงเอญเขาไดลมถงเงนไว เพราะมของอนมากหลายจนน�าไปแทบ

จะไมหมด

เมอเจาของทรพยตนขน ทราบเหตในตอนเชา จงออกตด 

ตาม และมาพบรองรอยตรงทโจรแบงของกน แลวตามรอยของ 

ชาวนาคนนนไป พอดรอยเทาไปหยดลงทกองฝน เขาลองเขยดก 

ปรากฏถงเงนมากหลายจงแนใจวาชาวนาซงก�าลงไถนาอยนนเปน 

โจร ชวยกนตเสยจนบอบช�า แลวน�าตวไปถวายพระเจาปเสนทโกศล 

พระราชาทรงทราบเรองราว แลวรบสงใหประหารชวต ราชบรษ 

เฆยนเขาดวยหวายครงละหลายๆ เสน แลวน�าไปสตะแลงแกง

ในขณะทก�าลงถกน�าไปสทฆานนเอง เขาพร�าอยเรองเดยว 

คอขอความทพระศาสดาตรสกบพระอานนท “ดกอนอานนท เธอ 

เหนอสรพษไหม?” “เหนพระเจาขา” เมอถกเฆยนดวยหวาย เขาก 

พดค�าน “ดกอนอานนท เธอเหนอสรพษไหม?” “เหนพระเจาขา” 

จนราชบรษประหลาดใจ จงถามขอความนนเขาบอกวา ถาน�าเขา 

ไปเฝาพระราชาเขาจงจะบอก ราชบรษน�าตวไปเฝาพระเจาปเสนท- 

โกศล พระองคตรสวา

“ดกอนกสกะ เพราะเหตไรเธอจงกลาวพระด�ารสแหงพระ 

ศาสดาและพระพทธอนชาอานนท?”

“เทวะ” เขาทล “ขาพระองคมไดเปนโจร แตขาพระองคเปน 

คนท�านาหาเลยงชพโดยสจรต” แลวเขากเลาเรองทงหมดใหพระ 

ราชาทรงทราบ

จอมเสนาแหงแควนโกศลสดบค�านนแลว ทรงด�ารวา ชายผน 

อางเอกอครบรษรตน คอพระสมมาสมพทธเจาเปนพยาน การลง 

260

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

โทษบรษเหนปานนโดยมไดสอบสวนใหแนนอน อาจเปนเหตใหเรา 

ตองเสยใจไปจนตลอดชวต ทรงด�ารอยางนแลว จงรบสงใหคมบรษ 

ผนนไวกอน

เยนวนนนพระองคเสดจไปเฝาพระศาสดา และใหน�าชาว 

บานนนไปดวย เมอถวายบงคมแลว จงทลถามวา

“พระองคผเจรญ เชาวนนพระองคและพระคณเจาอานนท 

เสดจไปทนาของชายผนหรอ?”

“อยางนน มหาบพตร” พระศาสดาทรงตอบ

“พระองคไดทรงเหนอะไรบาง พระเจาขา” พระเจาปเสนท 

โกศลทลถาม

“เหนถงเงน มหาบพตร”

แลวพระพทธองคกทรงเลาเรองทงหมด ตรงกบชาวนาเลา 

พระเจาปเสนทโกศลทราบเรองน ทรงสลดสงเวชพระทย กราบทล 

วา

“ขาแตพระองคผทรงเปนทพงของโลก ขาพระองครสกเสยใจ 

และไมสบายใจมาก ทสงลงโทษบรษผนโดยทเขาไมมความผดเลย 

ถาเขาถกประหารชวต และขาพระองคมาทราบภายหลงวาเขาเปน 

ผบรสทธ ขาพระองคคงจะตองเสยใจไปตลอดชวต พระองคไมเพยง 

แตเปนทพงของบรษผนเทานน แตทรงอนเคราะหขาพระองค 

ใหพนจากบาปอกดวย ขาแตพระจอมมน พระองคชางอบตขนเพอ 

ประโยชนสขของโลกโดยแท” ตรสอยางนแลว พระเจาปเสนทโกศล 

กซบพระเศยรลงแทบพระยคลบาทของพระศาสดา ทรงจมพต 

พระบาทของพระพทธองคดวยความเลอมใสอยางสง ซงพระองค 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

261

มกทรงกระท�าเสมอเมอไปเฝาพระศาสดา

พระตถาคตเจาทรงปลอบใหพระราชาเบาพระทย ดวยพระ 

พทธด�ารสเปนอเนกปรยาย ตอนสดทายตรสวา

“มหาบพตร คฤหสถผบรโภคกามเกยจคราน ๑ พระราชา 

ทรงประกอบกรณยกจโดยมไดพจารณาใหรอบคอบถถวนเสยกอน ๑  

บรรพชตไมส�ารวม ๑ ผ อางตนวาเปนบณฑต แตมกโกรธ ๑ 

๔ จ�าพวกนไมดเลย

มหาบพตร กรรมอนใดทท�าไปแลวตองเดอดรอนใจภายหลง 

ตองมหนาชมดวยน�าตา เสวยผลแหงกรรมนน ตถาคตกลาววา 

กรรมนนไมด ควรเวนเสย

มหาบพตร นานมาแลวมพระราชาพระองคหนงทรงพระนาม 

วา ‘ปงคละ’ ทวยนาครถวายสรอยพระนามใหวา ‘อกณหเนตร 

- ผมพระเนตรไมด�า’ หมายความวาทรงดราย และประกอบราชกจ 

โดยมไดทรงพจารณา สงฆาประหารคนโดยมไดพจารณาใหรอบคอบ  

จนเปนทเกลยดชงของคนทงหลาย เมอพระองคสนพระชนม 

ชาวนาครตางชนชมโสมนส เลนมหรสพ ๗ วน ๗ คน ยกธงทว 

ตามประทปโคมไฟหลากส มการเลนเตนร�าอยางเบกบานใจ ใน 

ทามกลางความบนเทงนนเอง คนเฝาประตคนหนงไปยนเกาะบาน 

ประตรองไหอย เมอถกคนทงหลายซกถามถงสาเหตทรองไห เขา 

ตอบวา เขารองไหเพราะพระราชาอกณหเนตรสนพระชนมนนเอง 

เขากลว - กลววาพระองคเสดจไปสยมโลกแลว จะไปท�าทารณกรรม 

ตางๆ จนยมบาลเอาไวไมไหว แลวจะสงกลบขนมากอกวนความ 

สงบสขในโลกนอก เขาคดไปอยางนแลวจงรองไห หาไดรองไห 

262

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

เพราะความเสยใจหรอจงรกภกดไม

มหาบพตร เมตตากรณาเปนพรอนประเสรฐในตวมนษย”

พระเจาปเสนทโกศลทรงบนเทงดวยพระธรรมเทศนาของ 

พระศาสดาเปนทยง ทรงสนทนาตอไปอกครหนงแลวถวายบงคม 

ลากลบ สวนชายชาวนาผนนสงกระแสจตไปตามพระด�ารสของพระ 

ศาสดา สามารถถอนสงโยชนเบองต�า ๓ ประการได ส�าเรจโสดา- 

ปตตผลเปนอรยบคคลชนโสดาบน ดวยประการฉะน

แมจะทรงมพระทยกรณาประดจหวงมหรรณพกตาม แตพระ 

บรมศาสดาทรงรงเกยจอยางยงซงบคคลผไมบรสทธ โดยเฉพาะ 

อยางยงพระสาวกททรงเพศเปนภกษ มเรองสาธกดงน 

วนหนงเปนวนอโบสถ พอพระอาทตยตกดน พระสงฆ 

ทงมวลกประชมพรอมกน ณ อโบสถาคาร เพอฟงพระโอวาทปาฏ- 

โมกข ซงพระพทธองคทรงแสดงเองทกกงเดอน พระมหาสมณเจา 

เสดจสโรงอโบสถ แตประทบเฉยอย หาแสดงพระโอวาทปาฏโมกข 

ไม เมอปฐมยามแหงราตรลวงไปแลว พระอานนทพทธอนชา จงนง 

คกเขาประนมมอ ถวายบงคมแลวกราบทลวา

“พระองคผเจรญ บดนปฐมยามแหงราตรลวงไปแลว ภกษ 

ทงหลายคอยนานแลว ขอพระองคโปรดทรงแสดงปาฏโมกขเถด”

แตพระพทธองคกยงทรงเฉยอย เมอมชฌมยามแหงราตรลวง 

ไปแลว พระอานนทกทลอก แตกคงประทบเฉย ไมยอมทรงแสดง 

พระโอวาทปาฏโมกข เมอยางเขาสปจฉมยาม พระอานนทจงทลวา

“พระองคผ เจรญ บดนปฐมยามและมชฌมยามลวงไป 

แลว กาลเวลายางเขาสปจฉมยาม ภกษทงหลายคอยนานแลว ขอ 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

263

พระองคอาศยความอนเคราะหแสดงโอวาทปาฏโมกขเถด”

พระมหามนจงตรสวา “ดกอนอานนท ในชมนมนภกษผ 

ไมบรสทธมอย อานนท มใชฐานะทตถาคตจะแสดงปาฏโมกขใน 

ทามกลางบรษทอนไมบรสทธ” ตรสอยางนแลวกประทบเฉยตอไป

พระมหาโมคคลลานะ อครสาวกเบองซาย นงเขาฌานตรวจ 

ดวาภกษรปใดเปนผไมบรสทธ อนเปนทรงเกยจของพระศาสดา 

เมอไดเหนแลว จงกลาวขนทามกลางสงฆวา “ดกอนภกษ ทานออก 

ไปเสยเถด พระศาสดาเหนทานแลว” แมพระมหาเถระจะกลาว 

อยางนถง ๓ ครง ภกษรปนนกไมยอมออกไปจากชมนมสงฆ พระ 

มหาโมคคลลานะจงลกขนแลวดงแขนภกษรปนนออกไป เมอภกษรป 

นนออกไปแลว พระอานนทจงทลใหแสดงปาฏโมกขอก พระศาสดา 

ตรสวา

“อศจรรยจรง โมคคลลานะ หนกหนาจรง โมคคลลานะ เรอง 

ไมเคยมไดมขนแลว โมฆบรษผนนถงกบตองกระชากออกไปจาก 

หมสงฆ เธอชางไมมหรโอตตปปะส�ารวจตนเองเสยเลย ภกษทง 

หลาย เปนอฐานะ เปนไปไมไดทตถาคตจะพงท�าอโบสถแสดงปาฏ 

โมกขทามกลางชมนมสงฆทไมบรสทธ แมจะมเพยงรปเดยวกตาม 

ภกษทงหลาย โมฆบรษผนนจะท�าใหเราล�าบากใจ ภกษทงหลาย 

เราขอประกาศใหเธอทงหลายทราบวา ตงแตบดนเปนตนไป เรา 

ตถาคตจะไมท�าอโบสถแสดงปาฏโมกขอก ขอใหภกษทงหลายท�า 

กนเอง”

แลวพระพทธองคกทรงแสดงความอศจรรยแหงธรรมวนย ๘ 

ประการ เปรยบดวยความอศจรรยแหงมหาสมทรดงน

264

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“ภกษทงหลาย  มหาสมทรยอมลกลงตามล�าดบ ลาดลงตาม 

ล�าดบ ไมโกรกชนเหมอนภเขาขาด ฉนใด ธรรมวนยนกฉนนน ม 

การศกษาตามล�าดบ การปฏบตตามล�าดบ การบรรลตามล�าดบ ลม 

ลกลงตามล�าดบๆ 

ภกษทงหลาย มหาสมทรแมจะมน�ามากอยางไร กไมลนฝง 

คงรกษาระดบไวไดฉนใด พระธรรมวนยกฉนนน ภกษสาวกเรา 

ยอมไมลวงละเมดสกขาบททเราบญญตไว แมจะตองล�าบากถงเสย 

ชวตกตาม

ภกษทงหลาย มหาสมทรยอมซดสาดซากศพทตกลงไปขน 

ฝงเสย ไมยอมใหลอยอยนานฉนใด ในธรรมวนยกฉนนน สงฆยอม 

ไมอยรวมดวยภกษผทศล มใจบาป มความประพฤตไมสะอาดนา 

รงเกยจ มการกระท�าทตองปกปด ไมใชสมณะ ปฏญาณตนวาเปน 

สมณะ ไมใชพรหมจาร เปนคนเนาใน รงรงสางไดยากเหมอนกอง 

หยากเยอ สงฆประชมพรอมกนแลวยอมขบภกษนนออกเสยจาก 

หม ภกษเชนนน แมจะนงอยทามกลางสงฆกชอวาอยหางไกลจาก 

สงฆ และสงฆกชอวาอยหางไกลจากภกษเชนกน

ภกษทงหลาย แมน�าสายตางๆ ยอมหลงไหลลงสมหาสมทร 

และเมอไปรวมกบน�าในมหาสมทรแลว ยอมละชอเดมของตนเสย 

ถงซงการนบวามหาสมทรเหมอนกนหมดฉนใด ในธรรมวนยนก 

ฉนนน กลบตรผมศรทธาปรารถนาจะบวช ออกจากตระกลตางๆ 

วรรณะตางๆ เชนวรรณะพราหมณบาง กษตรยบาง ไวศยะบาง 

ศทรบาง คนเทหยากเยอบาง จณฑาลบาง แตเมอมาบวชในธรรม 

วนยนแลว ละวรรณะ สกล และโคตรของตนเสย ถงซงการนบวา 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

265

สมณศากยบตรเหมอนกนหมด

ภกษทงหลาย ความพรองหรอความเตมเออยอมไมปรากฏ 

แกมหาสมทร แมพระอาทตยจะแผดเผาสกเทาใด น�าในมหาสมทร 

กหาเหอดแหงไปไม แมแมน�าสายตางๆ และฝนจะหลงลงสมหาสมทร 

สกเทาใด มหาสมทรกไมเตมฉนใด ในธรรมวนยนกฉนนน แม 

จะมภกษเปนอนมากนพพานไปดวยอนปาทเสสนพพานธาต แต 

นพพานธาตกคงอยอยางนน ไมพรองไมเตมเลย แมจะมผเขาถง 

นพพานอกสกเทาใด นพพานกคงมใหผนนอยเสมอ ไมขาดแคลน 

หรอคบแคบ

ภกษทงหลาย มหาสมทร มภตคอสตวน�าเปนอนมาก ม 

อวยวะใหญและยาว เชน ปลาตม ปลาตมงคละ ปลาวาฬ เปนตน 

ฉนใด ในธรรมวนยนกฉนนน มภตคอพระอรยบคคลเปนจ�านวน 

มาก มพระโสดาบนบาง พระสกทาคามบาง พระอนาคามบาง พระ 

อรหนตบาง จ�านวนมากหลายเหลอนบ

ภกษทงหลาย มหาสมทรมนานารตนะ เชน มกดา มณ 

ไพฑรย เปนตน ฉนใด ในธรรมวนยกฉนนน มนานาธรรมรตนะ 

เชน สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ โพชฌงค ๗ มรรค 

มองค ๘ เปนตน

“ภกษทงหลาย น�าในสมทรยอมมรสเดยวคอรสเคมฉนใด 

ธรรมวนยนกฉนนน มรสเดยว คอวมตตรส หมายถงความหลดพน 

จากกเลสเปนจดมงหมายส�าคญแหงพรหมจรรยทเราประกาศแลว”

เพราะเหตทธรรมวนยหรอพรหมจรรยของพระองคสมบรณ 

ดวยนานาคณลกษณะ และสามารถชวยแกทกขแกผททกขไดนเอง 

266

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

พระองคจงเรยกพรหมจรรยวาเปนกลยาณมตร และเรยกกลยาณ- 

มตรเปนพรหมจรรย เพราะกลยาณมตรทแทจรงของคนดกคอธรรม 

และบาปมตรทแทจรงของคน กคออธรรมหรอความชวทจรต

จะมศตรใดแรงรายเทาพยาธคอโรค

จะมแรงใดเสมอดวยแรงกรรม

จะมมตรใดเสมอดวยมตรคอธรรม

พระอานนทเคยคดวา กลยาณมตรนนนาจะเปนครงหนงของ 

พรหมจรรย แตพระศาสดาตรสวา “อยาคดอยางนนเลยอานนท 

กลยาณมตรเปนพรหมจรรยทงหมดทเดยว เพราะผไดอาศยกลยาณ- 

มตรอยางเราแลว ยอมหลดพนจากทกขทงมวล”

พระอานนทพทธอนชา ไดรบการยกยองจากพระศาสดามาก 

หลาย เปนทรจกกนวาทานเลศใน ๕ สถานดวยกน คอ

๑. เปนพหสต สามารถทรงจ�าพระพทธพจนไวไดมาก

๒. แสดงธรรมไดเพราะ คนฟงไมอมไมเบอ

๓. มสตรอบคอบ รสงทควรท�าไมควรท�า

๔. มความเพยรพยายามด

๕. อปฏฐากบ�ารงพระศาสดาดยง ไมมขอบกพรอง

เมอมโอกาส ทานมกจะสนทนาธรรมกบพระสารบตรเสมอ 

ในคมภรองคตตรนกาย มเรองพระอานนทสนทนากบพระสารบตร 

หลายเรอง เชนเรองเกยวกบพระนพพานและสมาธ ภกษผฉลาด 

และภกษผไมฉลาด

จากการสนทนากนบอยๆ น พระสารบตรไดประจกษชดวา 

พระอานนทเปนผควรแกการยกยองและไดยกยองเชดชพระอานนท 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

267

วา มคณธรรม ๖ ประการคอ

๑. เปนผไดยนไดฟงมาก

๒. เปนผแสดงธรรมตามทไดยนไดฟงโดยพสดาร

๓. เปนผสาธยายโดยพสดาร

๔. เปนผชอบตรกตรองเพงพจารณาธรรม

๕. เปนผยนดอยใกลกบพระเถระทเปนพหสต ทรงธรรม ทรง

วนย

๖. ทานพยายามเขาหาทานทเปนพหสต ทรงธรรม ทรงวนย

เพอเรยนถามขอทควรถามในโอกาสอนสมควร

268พระอานนทพทธอนชา ไดตดตามพระศาสดาอยเปนเวลานาน 

กระท�ากจทกอยางเพอพระพทธองค โดยไมค�านงถงความเหนอยยาก 

ล�าบากใดๆ ทานมจตใจออนโยนบรสทธสะอาดในพระศาสดา 

ประดจมารดาผประเสรฐพงมตอบตรสดสวาท มความเคารพย�าเกรง 

ในพระผมพระภาค ประดจบตรผเลอมใสตอบดา และอยในโอวาท 

ของชนกผใหก�าเนดตน ทานปฏบตหนาทของทานอยางซอสตย 

เทยงตรงเฉกดวงตะวนและจนทรา จะหาผปฏบตใดเลาเสมอเหมอน 

พระอนชาผน

จวบจนพระพรรษายกาลแหงพระบรมศาสดาเขาปท ๗๙ 

ตอนปลาย เหลออกเลกนอยทพระผประทานแสงสวางแกโลกจะ 

ปรนพพาน เปรยบปานดวงสรยาซงทอแสง ณ ขอบฟาทศตะวนตก 

กอนจะอ�าลาทวากาล

๒๒ป จ ฉ ม ท ศ น า ณ เ ว ส า ล

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

269

พระผพชตมารประทบ ณ คชฌกฏบรรพต ใกลกรงราชคฤห 

คราวนนพระเจาอชาตศตรเวเทหบตรก�าลงเตรยมตวจะรกรานแควน 

วชช จงสงวสสการพราหมณมหาอ�ามาตยไปเฝาพระผมพระภาค  

เพอจะหยงดวา พระพทธองคจะตรสอยางไร พระเจาอชาตศตร 

ทรงเชอมนวาพระวาจาแหงพระตถาคตนนไมเปนสอง

วสสการพราหมณรบพระบญชาเหนอเกลา แลวเขาไปเฝา 

พระศาสดาทลวา “เวลานพระเจาอชาตศตรก�าลงเตรยมทพจะบก 

วชช ซงมนครเวสาลเปนเมองหลวง ไดสงขาพระพทธเจามากราบ 

ทลถามถงผาสกวหาร คอความทรงพระส�าราญแหงพระองค และ 

ขอถวายบงคมพระองคมงคลบาทดวยเศยรเกลา”

สมยนนพระอานนทพทธอนชายนถวายงานพดอยเบองหลง 

พระพทธองคไมตรสกบวสสการพราหมณ แตกลบตรสถามพระ 

อานนทถงความเปนไปแหงนครเวสาลวา

“อานนท ชาววชชยงคงประพฤตวชชธรรม อปรหานยธรรม 

คอธรรมเปนไปเพอความไมเสอม แตเปนไปเพอความเจรญโดย 

สวนเดยวอยหรอ?”

“ยงคงประพฤตอยพระเจาขา” พระอานนททลตอบ

“ดกอนอานนท ชาววชชประพฤตมนในธรรม ๗ ประการคอ

๑. หมนประชมกนเนองนตย

๒. เมอประชมกพรอมเพรยงกนประชม เมอเลกประชมกเลก

โดยพรอมเพรยงกน และพรอมเพรยงกนท�ากจของชาววชชให

ส�าเรจลลวงไปดวยด

270

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

๓. ชาววชชยอมเคารพเชอฟงในบญญตเกาของชาววชชท

ดอยแลว ไมเพกถอนเสยและไมบญญตสงซงไมดไมงามขนมาแทน

๔. ชาววชชเคารพสกการะนบถอย�าเกรงผเฒาผแกผผานโลก

มานาน ไมลบหลดหมนหรอเหยยดหยาม

๕. ชาววชชประพฤตธรรมในสภาพสตร คอไมขมเหงน�าใจ

สภาพสตร

๖. ชาววชชรจกเคารพสกการะบชาปชนยสถาน

๗. ชาววชชใหความอารกขาคมครองพระอรหนตสมณพราหม-

ณาจารยผประพฤตธรรม ปรารถนาใหสมณพราหมณาจารยผมศล

ทยงไมมาสแควนขอใหมา และทมาแลวขอใหอยเปนสข

ดกอนอานนท ตราบเทาทชาววชชยงประพฤตปฏบตวชช 

ธรรมทง ๗ ประการนอย พวกเขาจะไมประสบความเสอมเลย มแต 

ความเจรญมนคงโดยสวนเดยว”

แลวพระพทธองคทรงผนพระพกตรมาตรสกบวสสการ 

พราหมณวา “พราหมณ ครงหนงเราพกอยทสารนทเจดย ใกลกรง 

เวสาล ไดแสดงธรรมทง ๗ ประการแกชาววชช ตราบใดทชาววชช 

ยงประพฤตธรรมนอย พวกเขาจะหาความเสอมมได มแตความ 

เจรญโดยสวนเดยว”

“ขาแตพระผมพระภาค” วสสการพราหมณทล “ไมตองพด 

ถงวาชาววชชจะบรบรณดวยธรรมทง ๗ ประการเลย แมมเพยง 

ประการเดยวเทานน เขากจะหาความเสอมมได จะมแตความเจรญ 

โดยสวนเดยว”

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

271

เมอวสสการพราหมณทลลาแลว พระศาสดารบสงใหพระ 

อานนทประกาศใหภกษทงหมดซงอาศยอย ณ กรงราชคฤหมา 

ประชมพรอมกน แลวพระมหาสมณะทรงแสดงอปรหานยธรรมโดย 

อเนกปรยาย เปนตนวา

“ภกษทงหลาย ตราบใดทพวกเธอยงหมนประชมกนเนอง 

นตย พรอมเพรยงกนประชม เคารพในสกขาบทบญญต ย�าเกรง 

ภกษผเปนสงฆเถระสงฆบดร ไมยอมตนใหตกอยภายใตอ�านาจ 

แหงตณหา พอใจในการอยอาศยเสนาสนะปา ปรารถนาใหเพอน 

พรหมจารมาสส�านกและอยเปนสข ตราบนนพวกเธอจะไมเสอม 

เลย มแตความเจรญโดยสวนเดยว

ภกษทงหลาย ตราบใดทเธอไมหมกมนกบงานมากเกนไป 

ไมพอใจดวยการคยฟงซาน ไมชอบใจไมพอใจในการนอนมากเกน 

ควร ไมยนดในการคลกคลดวยหมคณะ ไมเปนผปรารถนาลามก 

ตกอยใตอ�านาจแหงความปรารถนาชว ไมคบมตรเลว ไมหยดความ 

เพยรพยายามเพอบรรลคณธรรมสงๆ ขนไปแลว ตราบนนพวกเธอ 

จะไมมความเสอมเลย จะมแตความเจรญโดยสวนเดยว”

พระผมพระภาคประทบ ณ ภเขาคชฌกฏ กรงราชคฤหพอ 

สมควรแลว โดยมพระอานนทเปนปจฉาสมณะกเสดจบายพระ 

พกตรสนครเวสาล ผานเมองอมพลฏฐกา เมองนาลนทาและปาฏล 

คาม ซงพระเจาอชาตศตรใหสรางขนเพอเปนเมองส�าหรบใชเปน 

ทมนโจมตแควนวชช

ณ เมองนาลนทานเอง พระสารบตรเคยกลาวอาสภวาจา คอ 

ถอยค�าทแสดงถงความเลอมใสอยางยงในพระศาสดาวาทานมความ 

272

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

เลอมใสอยางยงในพระพทธองคทงในอดต อนาคต และปจจบน ไม 

มสมณะหรอพราหมณใดๆ เลยทจะเปนผรยงไปกวาพระพทธองค 

ในเรองสมโพธญาณ

เมอเสดจถงปาฏลคาม อบาสกอบาสกาเปนจ�านวนมากมา 

เฝาพระพทธองค ทรงแสดงโทษแหงศลวบต ๕ ประการคอ

๑. ผไรศลยอมประสบความเสอมทางโภคะ

๒. ชอเสยงทางไมดฟงขจรไป

๓. ไมแกลวกลาอาจหาญเมอเขาประชม

๔. เมอจวนจะตาย ยอมขาดสตสมปชญญะ คมครองสตไมได

เรยกวาหลงตาย

๕. เมอตายแลวยอมไปสทคต

สวนคณแหงศลสมบต มนยตรงกนขามกบศลวบตดงกลาวแลว

พระพทธองคเสดจผานโกฏคาม และนาทกคามตามล�าดบ 

ในระหวางนนไดทรงแสดงธรรมอนเปนประโยชนยงแกผมาเฝาบาง 

แกภกษสงฆ แกพระอานนทบาง เชน อรยสจและเรองใหเอาธรรมะ 

เปนกระจกเงาดตนเอง จนกระทงเสดจเขาสเขตเวสาล ประทบ ณ 

อมพปาลวนของหญงนครโสเภณ นามอมพปาล ไมเสดจเขาสนคร 

เวสาล แมกษตรยลจฉวจะทลอาราธนากทรงปฏเสธ

ขาวเรองพระเจาอชาตศตรเตรยมทพเพอตวชชนน ท�าให 

พระพทธองคผมพระมหากรณาดจหวงมหรรณพทรงหวงใยวชช 

ยงนก เปนเวลาเกอบ ๑ ปทเสดจวนเวยนอยในแควนวชช ในทสด 

เสดจประทบ ณ เวฬวคาม ซงมงคงพรงพรอมดวยตนมะตมเรยงราย 

เมอจวนจะเขาพรรษาจงมพระพทธานญาตใหภกษทงหลายเลอก 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

273

ทจ�าพรรษาไดตามชอบใจ สวนพระองคประทบจ�าพรรษาในเวฬ- 

วคาม

การทไมเสดจเขาภายในเมองเวสาลนน นาจะเปนเพราะไม 

ทรงปรารถนาดวยเรองการบานการเมอง ถาเสดจเขาไปอาจจะเปน 

ทระแวงของพระเจาอชาตศตรวาพระองคเอาพระทยเขาขางเวสาล 

แตการทพระองคทรงวนเวยนอยในเขตวชชเปนเวลาเกอบปนน กได 

ผลสมพระประสงค คอพระเจาอชาตศตรมไดยาตราทพเขาสแควน 

วชชเลย พระบรมศาสดาของเรานนมไดทรงเกอกลหมชนเพยง 

แตในทางธรรมเทานน แตพระองคทรงบ�าเพญประโยชนแกเทวดา 

และมนษยแมในทางโลกอกดวย สมแลวทพระองคไดพระนาม 

วา “พระโลกนาถผเปนทพงของโลก” แมภายหลงจากทพระองคได 

ปรนพพานแลว แตบดนนจนกระทงบดน มมนษยจ�านวนนบไมได 

ทไดระลกถงค�าสอนของพระองคแลว ไดวางมอจากการประกอบ 

กรรมชว แลวตงหนาท�าความด พระองคยงทรงเปนทพงของโลกอย

ในพรรษานนเอง ซงเปนพรรษาสดทายแหงพระชนมชพ 

พระตถาคตเจาทรงพระประชวรหนกดวยโรคปกขนทกาพาธ คอม 

พระบงคนเปนโลหต แตทรงพจารณาเหนวายงไมถงกาลอนสมควร 

ทพระองคจะปรนพพาน จงทรงใชสมาธอทธบาทภาวนาขบไล 

อาพาธนนดวยอธวาสนขนต (อธวาสนขนต อดทนตอทกขเวทนาท 

เกดจากโรคภยไขเจบ ธตขนต อดทนตอหนาวรอน การตรากตร�า 

ในการท�างาน ตตกขาขนต อดทนตออารมณทกระทบกระทงจตใจ 

อดทนตอค�าดาวาเสยดส) เรองทพระองคทรงใชความอดทนจนหาย 

อาพาธน เปนทประจกษแกพทธบรษททกหมเหลา

274

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

เมอหายแลว วนหนงประทบนง ณ รมเงาแหงวหารในเวลา 

เยน พระอานนทเขาเฝา กราบทลวา

“ขาแตพระองคผประเสรฐ ขาพระองคไดเหนความอดทน 

ของพระองคแลว ความอดทนอดกลนอนใดทพระองคทรงพร�าสอน 

ผอนเสมอ พระองคไดทรงกระท�าความอดทนนนใหเหนเปนตวอยาง 

แลว สมแลวทพระองคไดรบการยกยองวา ตรสอยางใด ทรงกระท�า 

อยางนน ทรงกระท�าอยางใด ตรสอยางนน (ยถาวาท ตถาการ 

ยถาการ ตถาวาท) กแตวาพระองคผเจรญ ในสมยทพระองคทรง 

ประชวรหนกนน ขาพระองคมความวตกกงวลอยางยง กายของขา 

พระองคงอมระงมไปหมด ประหนงความรสกของหมปกษ ซงอาศย 

อยบนพฤกษา และตนไมนนไกวแกวงเพราะแรงลม ทศทงหมด 

ปรากฏเหมอนมดมนส�าหรบขาพระองค มองดพระองคแลวเหมอน 

ขาพระองคจะเจบดวย และเจบลกยงกวาพระองคเสยอก แตขา 

พระองคยงเบาใจอยอยางหนงวา พระองคยงไมใหประชมสงฆ 

ปรารภขอทควรปรารภในทามกลางมหาสมาคมตราบใด ตราบนน 

พระองคคงจกยงไมปรนพพานเปนแนแท”

“อานนทเอย” พระศาสดาตรสอยางชาๆ “เธอและภกษสงฆ 

จะหวงอะไรในเราอกเลา ธรรมใดทควรแสดง เราไดแสดงหมดแลว 

ไมมก�ามอของอาจารยอยในเราเลย คอเรามไดปดบงซอนเรน หวง 

แหนธรรมใดๆ ไว เราไดชแจงแสดงเปดเผยหมดสนแลว ธรรมวนย 

ซงเปนมรดกอนประเสรฐของบดา ตถาคตไดมอบใหเธอและภกษ 

ทงหลายโดยสนเชงแลว อานนทเอย จงดเอาเถด ดสรระแหง 

ตถาคต บดนมชราลกษณะปรากฏอยางชดเจน ฟนหก ผมหงอก 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

275

หนงหดเหยว หยอนยาน มอาการทรดโทรมใหเหนอยางเดนชด 

เหมอนเกวยนทช�ารดแลวช�ารดอก ไดอาศยแตไมไผมาซอมไว ผก 

กระหนาบคาบค�าไว จะยนนานไปไดสกเทาใด การแตกแยกสลาย 

ยอมจะมาถงเขาสกวนหนง อานนทเอย พวกเธอจงมธรรมเปนเกาะ 

ทพงเถด อยาคดยดสงอนเปนทพงเลย แมเราตถาคตกเปนแตเปน 

ผบอกทางเทานน”

พระผมพระภาคประทบ ณ เวฬวคาม เปนเวลานานถง ๘ 

เดอน แมออกพรรษาแลวกมไดเสดจไปทอน คงประทบยบยงอย ณ 

ทนนจนสนฤดเหมนต นบเปนเวลานานมากทประทบอยในหมบาน 

เลกๆ เชนเวฬวคามน

พระองคทรงแนพระทยวาคงจะด�ารงพระชนมชพไปไมได 

นานนก แตมไดตรสบอกพระอานนทในเวลานน เหลอเวลาอก ๓ 

เดอนทจะปรนพพาน ระหวางนนพระพทธองคทรงถกอาพาธคอย 

บบคนเบยดเบยนอยเสมอ แตกทรงด�าเนนไปอกหลายแหง เสดจ 

โดยพระบาทเปลาไมมใครแบกใครหามเลย เมอทรงเหนดเหนอย 

มากเขากหยดพก ทกหนทกแหงทเสดจไป จะมพระอานนทตาม 

เสดจเสมอนพระฉายา แมจะล�าบากพระวรกายปานใด แตน�า 

พระทยกรณาทมตอสรรพสตวเออทนในพระมนส จงทรงจารกเพอ 

ประโยชนสขแหงมวลชน

จากเวฬวคาม เสดจไปยงกฏาคารศาลาในปามหาวน ซง 

กษตรยลจฉวแหงเวสาลสรางถวายเปนทประทบ เมอเสดจมาเปน 

ครงคราว รบสงใหพระอานนทประกาศประชมสงฆอยในเมอง 

เวสาลทงหมด ทรงโอวาทภกษทงหลายดวยอภญญาเทสตธรรม คอ 

276

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ธรรมทพระองคแสดงไว เพอการตรสรหลดพนจากกเลสทงปวง 

ไดแก สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕  

โพชฌงค ๗ มรรคมองค ๘ ใหภกษทงหลายหมนอบรมประพฤต 

ธรรมดงกลาวน

รงขนเสดจเขาไปบณฑบาตในเมองเวสาล ชาวนครเวสาลม 

ความรสกระทกใจเปนอยางยง เมอทราบวาวนนเปนวนสดทายแลว 

ทพวกเขาไดเหน ไดเฝารบโอวาทานศาสนจากพระพทธองค บาง 

พวกร�าไห บางพวกตอกชกหว ประหนงบดาบงเกดเกลาแหงตนจะ 

เดนทางไปสสมรภมและรแนนอนวาจะไมกลบมา

พระจอมมนประทานเทศนาใหเขาเหลานนคลายโศก โดย 

ทรงย�าใหระลกถงพระโอวาททเคยประทานไววา “สงใดสงหนงม 

ความเกดขนแลว สงนนยอมมการดบไปเปนธรรมดา การเศราโศก 

คร�าครวญ ยอมไมอาจหนวงเหนยวสงซงจะตองแตกดบมใหแตกดบ 

ได”

และแลวพระพทธองคกเสดจออกจากนครเวสาล ทรงยนอย 

ณ ประตเมองครหนง ผนพระพกตรมองดเวสาลเปนนาคาวโลกนา 

การ ปานประหนงพญาคชสารตวประเสรฐ เหลยวดแมกไมเปน 

ปจฉมทศนา เมอถกน�าพาไปสนครเพอเปนราชพาหนะ

พระตถาคตเจาทอดทศนาการเวสาล พลางทรงร�าพงวา “ด 

กอนเวสาล นครซงมงคงสมบรณ เปนนครทนามกระเดองเลองลอ 

วา มคนแตงกายงามทสดปานหมเทพชนดาวดงส มสระโบกขรณ 

มากหลายเปนทรนรมย ปราสาทแหงเจาลจฉวเสยดยอด ระดะด 

งามตา พลาสพไล โดยเฉพาะลจฉวสภาซงจงใจท�าอยางประณต 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

277

บรรจงงามวจตร เปนทประชมแหงกษตรยลจฉวผ พรอมใจกน 

ปกครองบานเมองโดยสามคคธรรม ดกอนเวสาล นครซงมปราการ 

๓ ชน มเบองหลงเปนปาใหญ ทอดยาวเหยยดสงขนไปจนถงหมาลย- 

บรรพต อนไดนามวามหาวน ซงตถาคตแวะเวยนมาพกอยเสมอ 

การไดเหนเวสาลครงนเปนปจฉมทศนาการส�าหรบตถาคตแลว 

ตถาคตจะไมไดเหนเวสาลอก” ทรงร�าพงดงนแลว จงผนพระพกตร 

มาตรสกบพระอานนทวา

“อานนท การมองดเวสาลครงนเปนครงสดทายของตถาคต 

แลว อานนทเอย ทกสงทกอยางเมอไดมการเรมตนแลว ยอมจะม 

การสนสด ใครเลาจะสามารถหนวงเหนยวสงซงจะตองเปนมใหเปน 

ได มาเถดอานนท เราจกเดนทางไปสปาวาลเจดย” พระตถาคตเจา 

ตรสเทาน แลวเสดจด�าเนนดวยพทธลลาอนประเสรฐ

พระพทธอนชาตามเสดจพระศาสดาดวยอาการสงบและเครง 

ขรม ใครเลาจะทราบวาภายในดวงจตของทานจะปนปวน รวนเร 

ซมเซา เศราโศก ออนไหว หววหวนสกเพยงใด

278พระพทธองคเสดจมาถงปาวาลเจดย ประทบภายใตตนไม ซง 

มเงาครมตนหนง ตรสกบพระอานนทวา

“อานนท ผอบรมอทธบาท ๔ มาอยางดแลว ท�าจนแคลว 

คลองแลวอยางเราน ถาปรารถนาจะมชวตอยถง ๑ กปคอ ๑๒๐ 

ป กสามารถจะมชวตอยได” พระโลกนาถตรสดงนถง ๓ ครง แต 

พระอานนทกคงเฉย มไดทลอะไรเลย ความกงวลและความเศรา 

ของทานมมากเกนไป จนปดบงดวงปญญาเสยหมดสน อา ความ 

จงรกภกดอยางเหลอลนททานมตอพระศาสดานน บางทกท�าให 

ทานลมเฉลยวถงความประสงคของผททานจงรกภกดนน ปลอย 

โอกาสทองใหลวงไปอยางนาเสยดาย

เมอเหนพระอานนทเฉยอย พระพทธองคจงตรสวา “อานนท 

เธอไปพกผอนเสยบางเถด เธอเหนอยมากแลว แมตถาคตกจะพก 

๒๓ค ร า เ ม อ ท ร ง ป ล ง พ ร ะ ช น ม า ย ส ง ข า ร

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

279

280

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ผอนเหมอนกน” พระอานนทจงหลกไปพกผอน ณ โคนตนไมอก 

ตนหนง

ณ บดนน พระตถาคตเจาทรงร�าพงถงอดตกาลนานไกล ซง 

ลวงมาแลวถง ๔๕ ป สมยเมอพระองคตรสรใหมๆ ทอพระทยใน 

การทจะประกาศสจธรรม เพราะเกรงวาจะทรงเหนอยเปลา แต 

อาศยพระมหากรณาตอส�าสตว จงตกลงพระทยย�าธรรมเภร และ 

ครานนพระองคทรงตงพระทยไววา ถาบรษททงส คอ ภกษ ภกษณ 

อบาสก อบาสกา ยงไมเปนปกแผนมนคง ยงไมสามารถย�าย 

ปรปวาท คอค�ากลาวจวงจาบลวงเกนจากพาหรลทธทจะพงมตอ 

พระพทธธรรม ค�าสอนของพระองคยงไมแพรหลายเพยงพอตราบใด 

พระองคกจะยงไมนพพานตราบนน

กแลบดน พระธรรมค�าสอนของพระองคแพรหลายเพยงพอ 

แลว ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา ฉลาดสามารถพอทจะด�ารง 

พรหมจรรยศาสโนวาทของพระองคแลว กเปนกาลสมควรแลวท 

พระองคจะเขาสมหาปรนพพาน

ทรงด�ารดงนแลว จงทรงปลงพระชนมายสงขาร คอตง 

พระทยแนวแนวาพระองคจกปรนพพานในวนวสาขปรณมคอวน 

เพญเดอน ๖

อนวาบคคลผมก�าลงกลงศลามหมาแทงทบจากหนาผาลงส 

สระ ยอมกอความกระเพอมสนสะเทอนแกน�าในสระนนฉนใด การ 

ปลงพระชนมายสงขารอธษฐานพระทยวา จะปรนพพานของพระ 

อนาวรณญาณกฉนนน กอความวปรตแปรปรวนแกโลกธาตทงสน 

มหาปฐพมอาการสนสะเทอนเหมอนหนงสตวทเขาขงไวแลว ตดวย 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

281

ไมทอนใหญกปานนน รกขสาขาหวนไหวไกวแกวงดวยแรงวายโบก 

สะบดใบอยพอสมควร แลวนงสงบ มอาการประหนงวาเศราโศก 

สลดในเหตการณครงน เหมอนกมารนางนอยคร�าครวญปรเทวนา 

ถงมารดาผจะจากไปจนสลบแนนง ณ เบองบนทองฟาสครามกลาย 

เปนแดงเขมดจเสอล�าแพน ซงไลดวยเลอดสด ปกษาชาตรองระงม 

สนนไพร เหมอนจะประกาศวาพระผทรงมหากรณาก�าลงจะจากไป 

ในไมชาน

พระอานนทสงเกตเหนความวปรตแปรปรวนของโลกธาต 

ดงน จงเขาเฝาพระจอมมนทลถามวา “พระองคผเจรญ โลกธาตน 

วปรตแปรปรวนผดปรกต ไมเคยม ไมเคยเปน ไดเปนแลวเพราะ 

เหตอะไรหนอ?”

พระทศพลเจาตรสวา “อานนทเอย อยางนแหละ คราใดท 

ตถาคตประสต ตรสร หมนธรรมจกร ปลงอายสงขาร และนพพาน

ครานนยอมจะมเหตการณวปรตอยางนเกดขน”

พระอานนททราบวาบดนพระตถาคตเจาปลงพระชนมาย 

สงขารเสยแลว ความสะเทอนใจและวาเหวประดงขนมาจนอสสชล 

ธาราไหลหลงสดหามหก เพราะความรกเหลอประมาณททานมใน 

พระเชฏฐภาดา ทานหมอบลงทพระบาทมลแลวทลวา

“ขาแตพระองคผประเสรฐ ขอพระองคอาศยความกรณาใน 

ขาพระองคและหมสตว จงด�ารงพระชนมชพตอไปอกเถด อยาเพง 

ดวนปรนพพานเลย” กราบทลเทานแลวพระอานนทกไมอาจทล 

อะไรตอไปอก เพราะโศกาดรทวมทนหทย

282

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

“อานนทเอย” พระศาสดาตรสพรอมดวยทอดทศนาการเบอง 

พระพกตรอยางสดไกล มแววแหงความเดดเดยวฉายออกมาทาง 

พระเนตรและพระพกตร “เปนไปไมไดทจะใหตถาคตกลบใจ ตถาคต 

จะตองปรนพพานในวนเพญแหงเดอนวสาขะ อก ๓ เดอนขางหนาน 

อานนท เราไดแสดงนมตโอภาสอยางแจมแจงแกเธอพอเปนนย 

มาไมนอยกวา ๑๖ ครงแลว คนอยางเราน มอทธบาทภาวนาทได 

อบรมมาดวยด ถาประสงคจะอยถง ๑ กปคอ ๑๒๐ ป กพออยได 

แตเธอหาเฉลยวใจไม มไดทลเราเลย เราตงใจวาในคราวกอนๆ น 

ถาเธอทลใหเราอยตอไป เราจะหามเสย ๒ ครง พอเธอทลครงท ๓ 

จะรบอาราธนาของเธอ แตบดนชาเสยแลว เราไมอาจกลบใจไดอก” 

พระศาสดาหยดอยครหนงแลวตรสตอไปวา

“อานนท เธอยงจ�าไดไหม ครงหนง ณ ภเขา ซงมลกษณะ 

ยอดเหมอนนกแรง อนไดนามวา ‘คชฌกฏ’ ณ ภเขานมถ�าอนขจร 

นามชอสกรขาตา ทถ�านเอง สาวกผเลองลอวาเลศทางปญญาของ 

เราคอสารบตรไดถอนตณหานสยโดยสนเชง เพยงเพราะฟงค�าทเรา 

สนทนากบหลานชายของเธอ ผมนามวาทฆนขะ เพราะไวเลบยาว

เมอสารบตรมาบวชในส�านกของเราแลว ทฆนขปรพพาชก 

เทยวตามหาลงของตน มาพบลงของเขาคอสารบตรถวายงานพดเรา 

อย จงพดเปรยๆ เปนเชงกระทบกระเทยบวา ‘พระโคดม ทกสง 

ทกอยางขาพเจาไมพอใจหมด’ ซงรวมความวาเขาไมพอใจเราดวย 

เพราะตถาคตกรวมอยในค�าวา ‘ทกสงทกอยาง’ เราไดตอบเขาไป 

วา “ถาอยางนน เธอควรจะไมพอใจในความคดเหนอนนนของเธอ 

เสยดวย’”

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

283

“อานนท เราไดแสดงธรรมอนอกเปนอเนกปรยาย สารบตร 

ถวายงานพดไปฟงไป จนจตของเธอหลดพนจากอาสวะทงปวง

“อานนทเอย ณ ภเขาคชฌกฏดงกลาวน เราเคยพดกบเธอวา 

คนอยางเราถาจะอยตอไปอก ๑ กป หรอเกนกวานนกพอได แตเธอ 

กหารความหมายแหงค�าทเราพดไม

อานนท ตอมาทโคตมนโครธ ทเหวส�าหรบทงโจร ทถ�าสตต- 

บรรณใกลเวภารบรรพต ทกาฬศลาใกลเขาอสคล ซงเลองลอมาแต 

โบราณกาลวา เปนทอยอาศยของพระปจเจกพทธเจาเปนอนมาก 

เมอทานเขาไป ณ ทนน แลวไมมใครเหนทานออกมาอกเลย จง 

กลาวขานกนวาอสคลบรรพต (ภเขากลนกนฤๅษ) ทเงอมเขาชอ 

สปโสณฑกะ ใกลปาสตวน ทตโปทาราม ทเวฬวนสวนไผอนรมรน 

ของจอมเสนาแหงแควนมคธ ทสวนมะมวงของหมอชวกโกมารภจจ 

ทมททกจฉมคทายวน ทง ๑๐ แหงน ณ เขตแขวงราชคฤห

ตอมาเมอเราทงราชคฤหไวเบองหลง แลวจารกสเวสาลนคร 

อนรงเรองยง เรากใหนยแกเธออกถง ๖ แหง คอทอเทนเจดย สต- 

ตมพเจดย โคตมเจดย พหปตตเจดย สารนทเจดย และปาวาลเจดย 

เปนแหงสดทาย คอสถานทซงเราอย ณ บดน แตเธอกหาเฉลยวใจ 

ไม ทงนเปนความบกพรองของเธอเอง เธอจะคร�าครวญเอาอะไรอก

อานนทเอย บดนสงขารอนเปนเหมอนเกวยนช�ารดน เรา 

ไดสละแลว เรองทจะดงกลบคนมาอกนน มใชวสยแหงตถาคต 

อานนท เรามไดปรกปร�าเธอ เธอเบาใจเถด เธอไดท�าหนาทดทสด 

แลว บดนเปนกาลสมควรทตถาคตจะจากโลกนไป แตยงเหลอเวลา 

อกถง ๓ เดอน บดนสงขารของตถาคตเปนเสมอนเรอรว คอยแต 

284

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

เวลาจะจมสทองธารเทานน

อานนท เราเคยบอกเธอแลวมใชหรอวา บคคลยอมตอง 

พลดพรากจากสงทรกทพงใจเปนธรรมดา หลกเลยงไมได อานนท 

เอย ชวตนมความพลดพรากเปนทสด สงทงหลายมความแตกไป 

ดบไป สลายไปเปนธรรมดา จะปรารถนามใหเปนอยางทมนควรจะ 

เปนนน เปนฐานะทไมพงหวงได ทกสงทกอยางด�าเนนไป เคลอนไป 

สจดสลายตวอยทกขณะ”

และแลวพระจอมศาสดากเสดจไปยงภณฑคาม และโภคนคร 

ตามล�าดบ ในระหวางนนทรงใหโอวาทภกษทงหลายดวยพระธรรม 

เทศนาอนเปนไปเพอโลกตรารยธรรม กลาวคอศล สมาธ ปญญา 

วมตต และวมตตญาณทสสนะ เปนตนวา

“ภกษทงหลาย ศลเปนพนฐาน เปนทรองรบคณอนยงใหญ 

ประหนงแผนดนเปนทรบรองและตงลงแหงสงทงหลาย ทงทมชพ 

และหาชพมได เปนตนวา พฤกษาลดาวลยมหาสงขร และสตว 

จตบททวบาทนานาชนด บคคลผมศลเปนพนใจยอมอยสบาย ม 

ความปลอดโปรง เหมอนเรอนทบคคลปดกวาดเชดถเรยบรอย 

ปราศจากเรอดและฝนเปนทรบกวน

ศลนเองเปนพนฐานใหเกดสมาธ คอความสงบใจ สมาธท 

มศลเปนเบองตน เปนพนฐาน ยอมเปนสมาธทมฝาผนง มประต 

หนาตางปดเปดไดเรยบรอย มหลงคาส�าหรบปองกนลมแดดและฝน 

ผอยในเรอนเชนน ฝนตกกไมเปยก แดดออกกไมรอน ฉนใด บคคล 

ผมจตเปนสมาธด กฉนนน ยอมสงบอยไดไมกระวนกระวาย เมอ 

ลมแดดและฝน กลาวคอโลกธรรมแผดเผากระพอพดซดสาดเขา 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

285

มาครงแลวครงเลา สมาธอยางนยอมกอใหเกดปญญาในการฟาด 

ฟนย�ายและเชอดเฉอนกเลสาสวะตางๆ ใหเบาบางและหมดสน 

ไป เหมอนบคคลผมก�าลงจบศสตราอนคมกรบ แลวถางปาใหโลง 

เตยนกปานกน

ปญญาซงมสมาธเปนรากฐานนน ยอมปรากฏดจไฟดวงใหญ 

ก�าจดความมดใหปลาสนาการ มแสงสวางรงเรองอ�าไพ ขบฝนละออง 

คอกเลสใหปลวหาย ปญญาจงเปนประดจประทปแหงดวงใจ

อนวาจตนเปนธรรมชาตทผองใสอยโดยปรกต แตเศราหมอง 

ไปเพราะคลกเคลาดวยกเลสนานาชนด ศล สมาธ และปญญา เปน 

เครองฟอกจตใจใหขาวสะอาดดงเดม จตทฟอกแลวดวยศลสมาธ  

และปญญา ยอมหลดพนจากอาสวะทงปวง

ภกษทงหลาย บคคลผมจตหลดพนแลวจากอาสวะ ยอมพบ 

กบปตปราโมชอนใหญหลวง รสกตนวาไดพบขมทรพยมหมา หา 

อะไรเปรยบมได เอบอาบซาบซานดวยธรรม ตนของตนเองนนแล 

เปนผรวา บดนกเลสานสยตางๆ ไดสนไปแลว ภพใหมไมมอกแลว 

เหมอนบคคลผตดแขนขาด ยอมรดวยตนเองวาบดนแขนของตน 

ขาดแลว”

โอวาทานศาสนของพระผมพระภาคสวนใหญเปนไปเยยงน

ขาวการปลงพระชนมายสงขารของพระศาสดาแผกระจายไป 

ทวสงฆมณฑล ประดจบรษผมก�าลงกระพอผาขาวคลมบรเวณเนอท 

อนนอย บดนสาวกของพระองคทงคฤหสถและบรรพชตรสกวาเหว 

หววหวนและเลอนลอย สาวกทเปนปถชนไมอาจกลนอสสธาราไว 

ได มใบหนาอาบดวยน�าตา ประชมกนเปนกลมๆ ร�าพงร�าพนอยวา 

286

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

พระผมพระภาคจะปรนพพานเสยแลว พวกเราจะท�าอยางไรหนอ 

สวนสาวกผเปนขณาสพสนอาสวะแลวกไดแตปลงธรรมสงเวช คอ 

ความสลดใจตามแบบพระอรยะ

ภกษรปหนงไดนามวาธมมาราม คดวา อก ๓ เดอนขางหนา 

พระตถาคตเจาจะปรนพพาน เราบวชในส�านกของพระองค แตยงม 

อาสวกเลสอย กระไรหนอ เราจะพงเพยรพยายามเพอบรรลอรหตต- 

ผลในเวลาทพระพทธองคยงทรงพระชนมอย คดดงนแลว ทานมได 

จบกลมกบภกษอนๆ มไดเศราโศก ปลกตนออกไปอยแตผเดยว 

พยายามท�าสมถะและวปสสนา

ภกษทงหลายอนเหนพฤตการณดงน เขาใจวาภกษธมมาราม 

หาความรกความอาลยในพระผมพระภาคมได จงน�าขอความนน 

กราบทลพระพทธองค

“พระเจาขา” ภกษทล “ภกษชอธมมารามหาความรกความ 

อาลยในพระองคมไดเลย เมอทราบวาพระองคจะปรนพพาน กหา 

ไดแสดงอาการเศราโศกอยางใดไม ปลกตนไปอยแตผเดยว ไมเกยว 

ของไตถามเรองราวของพระองคเลย”

พระศาสดารบสงใหพระธมมารามเขาเฝา ตรสถามวา “ธม-

มาราม ไดยนวาเธอท�าอยางทภกษทงหลายกลาวนหรอ?”

“พระพทธเจาขา” พระธมมารามทลรบ

“ท�าไมเธอจงท�าอยางนน เธอไมอาลยไยดในตถาคตหรอ?” 

พระศาสดาตรสถาม

“หามได พระเจาขา ขาพระองคคดวา ขาพระองคบวชแลวใน 

ส�านกของพระองคผสรรเสรญความเพยรพยายาม บดนพระองคจะ 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

287

นพพานแลว ท�าไฉนหนอ ขาพระองคจะพงท�าความเพยรเพอบรรล 

ธรรมอนสงสด เพอบชาพระองคตงแตพระองคยงทรงพระชนมอย 

ทเดยวดวยเหตน ขาพระองคจงหลกออกจากหมอยแตผเดยว”

พระพทธองคทรงเปลงพระอทานออก ๓ ครงวา “ดแลว 

ภกษ” แลวผนพระพกตรมาตรสกบภกษทงหลายอนวา “ภกษทง 

หลาย ผใดมความเสนหาอาลยในเรา พงท�าตนอยางธมมารามภกษ 

น การท�าอยางน ชอวาบชาเคารพนบถอเราดวยอาการอนยอดยง 

ภกษทงหลาย ภกษผยนดในธรรม ตรกตรองธรรม ระลกถงธรรม 

อยเสมอ ยอมไมเสอมจากพระสทธรรม ไมเสอมจากพระนพพาน”

แมกระนนภกษทงหลายกไมวายทจะแวดลอมพระองคไป 

ทกหนทกแหง พระศาสดาเหนดงน จงเตอนภกษเหลานนให 

พยายามแสวงหาวเวก เพอบรรลคณธรรมทยงมไดบรรล เพอท�าตน 

ใหบรสทธจากกเลส ดวยพระพทธพจนวา

“ภกษทงหลาย บรรดาทางทงหลาย มรรคมองค ๘ ประเสรฐ 

ทสด บรรดาบททงหลาย บท ๔ คออรยสจ ประเสรฐทสด บรรดา 

ธรรมทงหลาย วราคะ คอ การปราศจากความก�าหนดยนด ประเสรฐ 

ทสด บรรดาสตว ๒ เทา พระตถาคตเจาผมจกษประเสรฐทสด 

มรรคมองค ๘ นแลเปนไปเพอทรรศนะอนบรสทธ หาใชทางอนไม 

เธอทงหลายจงเดนไปตามทางมองค ๘ น อนเปนทางทท�ามารให 

หลงตดตามไมได เธอทงหลายจงตงใจปฏบตเพอท�าทกขใหสญสน 

ไป ความเพยรพยายามเธอทงหลายตองท�าเอง ตถาคตเปนแตเพยง 

ผบอกทางเทานน เมอปฏบตตนดงนน พวกเธอจกพนจากมารและ 

บวงแหงมาร”

288

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

พระพทธองคตรสกบพระอานนทวา “มาเถดอานนท เราจกไป 

กสนารานครดวยกน”  พระอานนทรบพทธบญชา แลวประกาศให 

ภกษทงหลายทราบพรอมกน แลวดมเดนจากสถานทนนมงสกสนารา 

นคร ในระหวางทางทรงเหนดเหนอยมาก จงแวะเขารมพฤกษใบหนา 

ตนหนง รบสงใหพระอานนทปผาสงฆาฏท�าเปน ๔ ชน

“อานนท เราเหนดเหนอยเหลอเกน อาพาธกมอาการรนแรง 

ขน เรวเขาเถด รบปสงฆาฏลง เราจะนอนพกผอน และขอใหเธอไป 

น�าน�ามาดมพอแกกระหาย”

“พระเจาขา” พระอานนททล “เกวยนเปนจ�านวนมากเพง 

ผานพนล�าน�าไปสกครหนงเอง น�ายงขนอย ไมควรทพระองคจะดม 

ขอเสดจไปดม ณ แมน�ากกธานทเถด มน�าใสจดสนท เยนด”

“อยาเลย อานนท” พระตถาคตตรสเปนเชงวงวอน “อยาคอย 

จนถงแมน�ากกธานทเลย เรากระหายเหลอเกน รางกายเรารอน  

คอแหงผาก เธอจงรบไปน�าน�ามาเถด”

พระอานนทรบพทธบญชาแลว ถอบาตรของพระตถาคตเจา 

ไป ทานมอาการเศราซมและวตกกงวล เมอมาถงรมแมน�า ยงมอง 

เหนน�าขนอย ทานมอาการเหมอนวาจะเดนกลบ แตดวยความเชอ 

และหวงใยในพระศาสดา จงเดนลงไปอก พอทานท�าทาจะตกขนมา 

เทานน น�าซงมสขนขาวเพราะรอยเกวยนและโคกปรากฏเปนน�าใส 

สะอาดเหมอนกระจกเงาซงหญงผรกสวยรกงามขดไวดแลว ทานจง 

ตกน�านนมา แลวรบเดนกลบ นอมบาตรน�าเขาไปถวายพระศาสดา

พระพทธองคทรงดมดวยความกระหาย พระอานนทมองด 

ดวยความชนชมในพทธบารมแลวทลวา “พระพทธเจาขา อศจรรย 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

289

จรง สงทไมเคยมไมเคยปรากฏ ไดมและปรากฏแลว เปนเพราะพระ 

พทธานภาพโดยแท บารมธรรมเปนสงนาสงสมแท” แลวทานกเลา 

เรองน�าทขนกลบใสสะอาดโดยฉบพลน ใหพระผมพระภาคสดบ 

พระจอมมนคงประทบสงบนงดวยอาการแหงผเจนจบ และเขาใจใน 

ความเปนไปทงปวง

กอนหนานเพยงเลกนอย เมอพระองคผานมาทางเมองปาวา 

ประทบ ณ สวนมะมวงของนายจนทะ บตรนายชางทอง นายจนทะ 

ทลอาราธนารบภตตาหาร ณ บานของตน และจดแจงขาทนยโภชน 

ยาหารอยางประณต รงขนไดเวลาแลว อาราธนาพระพทธองคและ 

ภกษสงฆเพอเสวย พระพทธองคทอดทศนาการเหนสกรมททวะ 

อาหารชนดหนงซงยอยยาก จงรบสงใหถวายแกพระองคแตผเดยว 

มใหถวายแกภกษรปอน เมอพระองคเสวยแลวกรบสงใหฝงเสย

ดเถด พระมหากรณาแหงพระองคมถงปานน ส�าหรบพระ 

องคนนมไดหวงใยในชวตแลว เพราะถงอยางไรๆ กจะตองนพพาน 

ในคนวนนนแนนอน ทรงเปนหวงภกษสาวกวาจะล�าบาก ถาฉนอาหาร 

ทยอยยากชนดนน ประหนงมารดาหรอบดาผเปยมดวยเมตตาธรรม 

ในบตรของตน ทราบวาอะไรจะท�าใหบตรธดาล�าบาก ยอมพรอม 

ทจะรบความล�าบากอนนนเสยเอง

290

สกรมททวะใหผลในทนท อาการประชวรของพระองคทรดหนกลง 

อยางนาวตก มพระบงคนเปนโลหต แตถงกระนนกยงเสดจดวย 

พระบาทเปลาจากปาวาสกสนารานครดงกลาวแลว

พระองคตองหยดพกเปนระยะๆ หลายครง กอนจะถงกสนารา 

ราชธานแหงมลลกษตรย ณ ใตรมพฤกษแหงหนง ขณะทพระองค 

หยดพก มบตรแหงมลลกษตรย นามวาปกกสะ เคยเปนศษยของ 

อาฬารดาบสกาลามโคตร เดนทางจากกสนาราเพอไปยงปาวานคร  

ไดเหนพระผมพระภาคแลวเกดความเลอมใส จงนอมน�าผาคงาม 

ซงมสเหลองทองสงคเขาไปถวาย รบสงใหถวายแกพระอานนทผนหนง  

แกพระองคผนหนง

๒๔พ ร ะ อ า น น ท ร อ ง ไ ห

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

291

พระอานนทไดเหนวาผานนไมควรแกตน จงนอมเขาไปถวาย 

พระผมพระภาคอกผนหนง พระพทธองคทรงนงและหมแลว ผานน 

สวยงามยงนก ปรากฏประดจถานเพลงทปราศจากควนและเปลว 

พระฉวของพระพทธองคเลากชางผดผอง งดงามเกนเปรยบ ทาน 

ไดเหนดงนน จงกราบทลพระพทธองควา

“ขาแตพระผ มพระภาคผ ประเสรฐ ขาพระองคสงเกต 

เหนพระฉวของพระองคผดผองยงนก เกนทจะเปรยบดวยสงใด 

เปลงปลงมรศม พระองคผประเสรฐ บดนพระองคมพระชนมายถง 

๘๐ แลวอยในวยชราเตมท เหมอนผลไมสกจนงอม อนงเลา เวลาน 

พระองคทรงพระประชวรหนก มอาการแหงผมโรคเบยดเบยน แต 

เหตไฉนผวพรรณของพระองคจงผดผองยงนก?”

“อานนท” พระศาสดาตรสตอบ “เปนธรรมดาของพระพทธเจา 

ทเปนอยางน คอคราวจะตรสรครงหนง และกอนทจะนพพานอก 

ครงหนง ผวพรรณแหงตถาคตยอมปรากฏงดงามประดจรศมแหง 

สรยาเมอแรกร งอรณและจวนจะอสดง ดกอนอานนท ในยาม 

สดทายแหงราตรน ตถาคตจะตองปรนพพานในระหวางตนสาละ 

ทงค ซงโนมกงเขาหากน มใบใหญหนา มดอกเปนชอชน” ตรส 

ดงนนแลว จงเสดจน�าพระอานนทไปสฝงน�ากกธานทเสดจลงสรง 

เสวยส�าราญตามพระพทธอธยาศยแลว เสดจขนจากกกธานท 

ไปประทบ ณ อมพวน รบสงใหพระจนทะนองชายพระสารบตร 

ปลาดสงฆาฏเปน ๔ ชนแลว บรรทมดวยสหไสยาคอตะแคงขวา 

เอาพระหตถรองรบพระเศยร ซอนพระบาทใหเหลอมกน มพระสต 

สมปชญญะ ตงพระทยวาจะลกขนในไมชา

292

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ขณะนนเอง ความปรวตกถงนายจนทะผถวายสกรมททวะก 

เกดขน จงตรสกบพระอานนทวา “อานนท เมอเรานพพานแลว อาจ 

จะมผกลาวโทษจนทะ วาถวายอาหารทเปนพษ จนเปนเหตใหเรา 

ปรนพพาน หรอมฉะนนจนทะอาจจะเกดวปฏสารเดอดรอนใจไปเอง 

วาเพราะเสวยสกรมททวะอนตนถวายแลว พระตถาคตจงนพพาน 

ดกอนอานนท บณฑบาตทานทมอานสงสมาก มผลไพศาล มอย 

๒ คราวดวยกน คอ เมอนางสชาดาถวายกอนเราจะตรสรครงหนง 

และอกครงหนงทจนทะถวายน ครงแรกเสวยอาหารของสชาดาแลว 

ตถาคตกถงซงกเลสนพพาน คอการดบกเลส ครงหลงนเสวยอาหาร 

ของจนทะบตรชางทองแลว เรากนพพานดวยขนธนพพาน คอ 

ดบขนธ อนเปนวบากทยงเหลออย ถาใครจะพงต�าหนจนทะ เธอ 

พงกลาวใหเขาเขาใจตามน แลวถาจนทะจะพงเดอดรอนใจ เธอก 

พงกลาวปลอบใหเขาคลายวตกกงวลเรองน อาหารของจนทะเปน 

อาหารมอสดทายส�าหรบเรา”

ครนแลวพระผมพระภาคเจา มพระอานนทเปนปจฉาสมณะ 

และมภกษสงฆหมใหญเปนบรวาร เสดจขามแมน�าหรญญวด ถง 

กรงกสนารา เสดจเขาสสาลวโนทยาน คออทยานซงสะพรบพรงดวย 

ตนสาละ รบสงใหพระอานนทจดแทนบรรทมระหวางตนสาละ ซง 

มกงโนมเขาหากน ใหหนพระเศยรทางทศอดร

ครงนน มบคคลเปนอนมากจากทศตางๆ เดนทางมาเพอ 

บชาพระพทธสรระเปนปจฉมกาล แผเปนปรมณฑลกวางออกไปสด 

สายตา สมเดจพระมหาสมณะทรงเหนเหตนแลว จงตรสกบพระ 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

293

อานนทเปนเชงปรารภวา

“อานนท พทธบรษททงส คอ ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา 

ท�าสกการบชาเราดวยเครองบชาสกการะทงหลายอนเปนอามส 

เชน ดอกไม ธป เทยน เปนตน หาชอวาบชาตถาคตดวยการบชา 

อนยงไม อานนทเอยผใดปฏบตตามธรรม ปฏบตชอบยง ปฏบต 

ธรรมใหเหมาะสม ผนนแล ชอวาสกการบชาเราดวยการบชาอน 

ยอดเยยม”

พระอานนททลวา “พระองคผเจรญ เมอกอนนออกพรรษา 

แลว ภกษทงหลายตางพากนเดนทางมาจากทศานทศเพอเฝาพระ 

องค ฟงโอวาทจากพระองค บดนพระองคจะปรนพพานเสยแลว 

ภกษทงหลายจะพงไป ณ ทใด?”

“อานนท สถานทอนเปนเหตใหระลกถงเรากมอย คอสถานท 

ทเราประสตแลว คอลมพนวนสถาน สถานททเราตงอาณาจกรแหง 

ธรรมขนเปนครงแรก คออสปตนมคทายะ แขวงเมองพาราณส 

สถานททเราตรสรอนตรสมมาสมโพธญาณ บรรลความรอนประเสรฐ  

ท�ากเลสใหสนไป คอโพธมณฑล ต�าบลอรเวลาเสนานคม และ

สถานททเราจะนพพาน ณ บดน คอปาไมสาละ ณ นครกสนารา 

อานนทเอย สถานททง ๔ แหงนเปนสงเวชนยสถาน สาราณยสถาน 

ส�าหรบใหระลกถงเราและเดนตามรอยบาทแหงเรา”

“ขาแตพระผมพระภาค ในพรหมจรรยนมสภาพสตรเปนอน 

มากเขามาเกยวของอยในฐานะตางๆ เปนมารดาบาง เปนพหญง 

นองหญงบาง เปนเครอญาตบาง และเปนผเลอมใสในพระรตนตรย 

294

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

บาง ภกษจะพงปฏบตตอสตรอยางไร?”

“อานนท การทภกษจะไมดไมแลสตรเพศเสยเลยนนเปนการ

ด”

“ถาจ�าเปนตองดตองเหนเลาพระเจาขา” พระอานนททลซก

“ถาจ�าเปนตองดตองเหน กอยาพดดวย อยาสนทนาดวย นน 

เปนการด” พระศาสดาตรสตอบ

“ถาจ�าเปนตองสนทนาดวยเลา  พระเจาขา จะปฏบตอยางไร?”

“ถาจ�าเปนตองสนทนาดวยเลา กจงมสตไวควบคมสตใหด 

ส�ารวมอนทรยและกายวาจาใหเรยบรอย อยาใหความก�าหนดยนด 

หรอความหลงใหลครอบง�าจตใจได อานนท เรากลาววาสตรทบรษ 

เอาใจเขาไปเกาะเกยวนน เปนมลทนของพรหมจรรย”

“แลวสตรทบรษมไดเอาใจเขาไปเกยวเกาะเลา พระเจาขา จะ 

เปนมลทนของพรหมจรรยหรอไม?”

“ไมเปนซ อานนท เธอระลกไดอย หรอ เราเคยพดไววา 

อารมณอนวจตร สงสวยงามในโลกนมใชกาม แตความก�าหนดท 

เกดขนเพราะความด�ารตางหากเลาเปนกามของคน เมอกระชาก 

ความพอใจออกเสยไดแลว สงวจตรและรปทสวยงามกคงอยอยาง 

เกอๆ ท�าพษอะไรมไดอกตอไป”

พระผมพระภาคบรรทมสงบนง พระอานนทกพลอยนงตาม 

ไปดวย ดเหมอนทานจะตรกตรองทบทวนพระพทธวจนะทตรสจบ 

ลงสกครน

จรงทเดยว การไมยอมดไมยอมแลสตรเสยเลยนนเปนการ 

ดมาก แตใครเลาจะท�าไดอยางนน ผใดมใจไมหวนไหวดวยความ 

พ ร ะ อ า น น ท พ ท ธ อ น ช า

295

เบงบานของดอกไมงาม ดนตร และอาการเยองกายแหงสตรสาว ผ 

นนถามใชนกพรตกเปนสตวดรจฉาน แตดเหมอนผเปนนกพรตทง 

กายและใจนนมนอยเหลอเกน เมอมเรองจ�าเปนตองดตองแล เรอง 

ตดตอเกยวของจงเกดขน การตดตอเกยวของและคลกคลดวยสตร 

เพศนน ใครเลาจะหกหามใจมใหหวนไหวไปตามความออนชอย 

นมนวล และออนหวานของเธอ มค�ากลาวไวมใชหรอวา “ความงาม 

นนเปนอ�านาจทคกคามจตใจของปถชนใหแพราบ และการยมนน 

คอคมดาบของเธอ เมอใดพบความงาม ถาความงามนนยงไมยม 

กยงมทางจะรอดพนไปได แตเมอความงามนนยมออกมา ยอม 

หมายถงเธอสงคมดาบออกมาแลว” และยงมค�ากลาวอกวา “เมอ 

สตรงามยมยองหมายถงถงเงนของผชายรองไห” ท�าไมนะสตวโลก 

จงหลงใหลในรป เสยง กลน รส เสยจรงๆ สตรทพราวเสนหแตไร 

มโนธรรม จตใจสกปรก จงเปนเพชฌฆาตมอนมซงมรอยยมและ 

กรยาทยยวนเปนคมดาบ มน�าตาเปนหลมพรางส�าหรบใหชายตกลง 

ไปในหลมน�าตานน

บางทเธอจะมความสขราเรงเหมอนนกนอย ในขณะทหวใจ 

ของชายทเธอเคยปอง ราวสลายลงดวยความผดหวง บางทเธอจะท�า 

เปนโกรธชายทเธอแสนจะหลงรก เพยงเพอพรางสายตาของคนอน 

บางทเธอจะยมอยางออนหวาน ในขณะทในความรสกของเธอแสน 

จะเคยดแคนและชงชงเขา และบางทเธอจะรองไหน�าตาอาบแกม ใน 

ขณะทใจของเธออมเอบไปดวยปตปราโมช อา จะเอาอะไรเลามาวด 

ความลกแหงหวใจของสตร พระศาสดาตรสไวมใชหรอ อาการของ 

สตรนนรยาก เขาใจยาก เหมอนการไปของปลาในน�า

296

อ . ว ศ น อ น ท ส ร ะ

ปราชญผทรงวทยาคณกวางขวางลกซง สามารถหยงรดนฟา 

มหาสมทร เหมอนมองเศษกระดาษบนฝามอ แตปราชญเชนนน 

จะกลาอวดอางไดละหรอ วาตนสามารถหยงรความลกล�าในหวใจ 

ของสตร

อยามวกลาวอะไรใหมากเลย ธรรมชาตของเธอเปนอยางนน 

เอง มหาสมทรเตมไปดวยภยอนตราย แตมหาสมทรกมคณแกโลก 

อยมใชนอย การคนหาความจรงตามธรรมชาตของสงนนๆ แลว 

ปฏบตใหถกตองตางหากเลา เปนทางด�าเนนของผมปญญา

ความเงยบสงดปกคลมอยครหนง แลวพระอานนทกทลวา

“ขาแตพระผมพระภาค เมอพระองคปรนพพานแลว จะ 

ปฏบตเกยวกบพระพทธสรระอยางไร?”

“อยาเลย อานนท” พระศาสดาทรงหาม “เธออยากงวลกบ 

เรองนเลย หนาทของพวกเธอ คอคมครองตนดวยด จงพยายาม 

ท�าความเพยรเผาบาปใหเรารอนอยทกอรยาบถเถด ส�าหรบเรอง