elsd.ssru.ac.thelsd.ssru.ac.th/jaruwan_pi/pluginfile.php/336/block_ht… · Web viewเสภาเร อง ข นช างข นแผน ตอน ข นช างถวายฎ

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 12

เสภาเรอง ขนชางขนแผนตอน ขนชางถวายฎกา

๑. ผแตง : ตอนนไมปรากฏนามผแตง ๒. ทมาของเรอง ขนชางขนแผน ๑) เรองนเชอกนวาเกดขนจรงในสมยสมเดจพระพนวษา แหง กรงศรอยธยา - ตำานวนเดมเลาเพยงวา มนายทหารผมฝมอนายหนง มตำาแหนงเปนขนแผน ไดถวาย ดาบฟาฟ นแดสมเดจพระพนวษา

๒) ตอมามการนำาเรอง ขนชางขนแผน มาแตงเปนกลอนสภาพและใช บทขบเสภา โดยใชกรบเปนเครองประกอบจงหวะ      - บทขบเสภาทนยมมากทสดคอเรอง ขนชางขนแผน ซงไดรบการยกยอจากวรรณคดสโมสรวา เปนยอดของกลอนสภาพทมความไพเราะ ดเลศ ทงเนอเรองและกระบวนกลอน

๓) บทเสภาเรองขนชางขนแผน มกวเอกหลายทานรวมกนแตง สนนษฐานวาแตงตงแตสมย สมเดจพระนารายณมหาราช - สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพ ทรงสนนษฐานวา *ตอน ขนแผนขนเรอนขนชาง และตอน ขนแผนพานางวนทองหน เปนพระราชนพนธพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย          *ตอนขนชางขอนางพม และ ตอนขนชางตามนางวนทอง เปนพระราชนพนธพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (เมอครงยงดำารงพระอสรยยศเปนกรมหมนเจษฎาบดนทร)             *ตอน กำาเนดพลายงาม เปนสำานวนของสนทรภ

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 13

   ๔) ตอน ขนชางถวายฎกาน ไมปรากฏนามผแตง แตเปนหนงใน ๘ ตอนทไดรบการยกยองจากสมาคมวรรณคด (สมย ร.๗) วาแตงดเปนเยยม โดยเฉพาะกระบวนกลอนทสออารมณสะเทอนใจ ๓. เนอเรองยอ

กลาวถงพลายงาม  เมอชนะคดความขนชางแลว ขนชางไดพานางวนทองกลบไปอยสพรรณบร สวนตวพลายงามเองกกลบไปอยบานพรอมหนาญาตและพอ  ขาดกแตแม ทำาใหพลายงามเกดความคดทจะพานางวนทองกลบมาอยดวยกน  จะไดพรอมหนาพอ แม ลก  พอตกดกจงไปลอบขนเรอนขนชางแลวพานางวนทองหนมาอยทบานกบตน ตอนแรกนางกไมยนยอมทจะมา เพราะกลวจะเปนเรองใหอบอายวา  คนนนลากไป  คนนลากมาอก และเกรงจะมปญหาตามมาภายหลง จงบอกใหพลายงามนำาความไปปรกษาขนแผน  เพอฟองรองขนชางดกวาจะมาลกพาตวไป แตพลายงามไมยอม สดทายนางวนทองจงจำาตองยอมไปกบพลายงาม

ฝายขนชางนอนฝนรายกผวาตนเอาตอนสาย  ครนตนขนมากรองเรยกหานางวนทอง ออกมาถามบาวไพรกไมมใครเหนจงโกรธเปนฟนเปนไฟ มงมนจะตามนางวนทองกลบมาใหได ฝายพลายงามกเกรงวาขนชางจะเอาผด ถารวาตนไปพานางวนทองมาจะเพดทลสมเดจพระพนวษาอก แมอาจจะตองโทษได จงใชใหหมนวเศษผลไปบอกขนชางวา ตนนนปวยหนกอยากเหนหนาแมจงใชใหคนไปตามนางวนทองมาเมอกลางดก ขอใหแมอยกบตนสกพกหนงแลวจะสงตวกลบมาอยกบขนชางตามเดม ขนชางโมโหและแคนยงนกทพลายงามทำาเหมอนขมเหงไมเกรงใจตน จงรางคำารองถวายฎกา แลวลอยคอมายงเรอพระทนงของสมเดจพระพนวษาเพอถวายฎกา ทำาใหสมเดจพระพนวษาพโรธมาก ใหทหารรบคำาฟองมาแลวใหเฆยนขนชาง ๓๐ ท แลวปลอยไป และยงทรงตงกฤษฎกาการรกษาความปลอดภยวา ตอไปขาราชการผใดทมหนาทรกษาความปลอดภยแลวปลอยใหใครเขามาโดยมไดรบอนญาตจะมโทษมหนตถงประหารชวต

กลาวฝายขนแผนนอนอยในเรอนกบนางแกวกรยาและนางลาวทองอยางมความสข ครนสองนางหลบ ขนแผนกคดถงนางวนทองทพลายงาม

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 14

ไปนำาตวมาไวทบานจงออกจากหองยองไปหานางวนทองหวงจะรวมหลบนอนกน  แตนางปฏเสธแลวพากนหลบไป แตพอตกตกนางวนทองกเกดฝนรายตกใจตนเลาความฝนใหขนแผนฟง ขนแผนฟงความฝนของนางกรทนทวาเปนเรองรายอนตรายถงชวตแนนอน แตกแกลงทำานายไปในทางดเสยเพอนางจะไดสบายใจ 

ฝายสมเดจพระพนวษา ครนทรงอานคำาฟองของขนชางกทรงกรวยงนก ใหทหารไปตามตวนางวนทอง ขนแผนและพระไวยมาเฝาทนท ขนแผนเกรงวานางวนทองจะมภย  จงเสกคาถาและขผงใหนางวนทองทาปากเพอใหพระพนวษาเมตตา แลวจงพานางเขาเฝา เมอพระพนวษาเหนนางวนทองกใจออนเอนด ตรสถามเรองราวทเปนมาจากนางวนทองวา ตอนชนะคดใหไปอยกบขนแผนแลวทำาไมจงไปอยกบขนชางนางวนทองกกราบทลดวยความกลวไปตามจรงวา ขนแผนถกจองจำา ขนชางเอาพระโองการไปอางใหฉดนางไปอยดวยเพอนบานเหนเหตการณกไมกลาเขาชวยเพราะกลวผดพระโองการ สมเดจพระพนวษาฟงความทรงกรวขนชางมาก ทรงถามนางวนทองอกวาขนชางไปฉดใหอยดวยกนมาตง ๑๘ ป แลวคราวนหนมาหรอมใครไปรบมาอยกบขนแผน  นางวนทองกกราบทลไปตามจรงวา พระไวยเปนผไปรบมาเวลาสองยาม ขนชางจงหาความวา หลบหน สมเดจพระพนวษาทรงกรวพระไวยททำาอะไรตามใจตน นกจะขนบานใครกขน ทำาเหมอนบานเมองไมมขอมแป และวาขนแผนรเหนเปนใจ     สมเดจพระพนวษาทรงคดวา สาเหตของความวนวายทงหมดนเกดจากนางวนทองจงใหนางวนทองตดสนใจวาจะอยกบใคร  นางวนทองตกใจ ประหมา อกทงจะหมดอายขยจงบนดาลใหพดไมออกบอกไมถกวาจะอยกบใคร  นางใหเหตผลวา นางรกขนแผน  แตขนชางกดกบนาง สวนพลายงามกเปนลกรก ทำาใหสมเดจพระพนวษากรวมาก  เหนวานางวนทองเปนคนหลายใจ เปนหญงแพศยา จงใหประหารชวตนางวนทองเพอมใหเปนเยยงอยางแกผอนตอไป 

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 15

๔. ตวละคร ๔.๑ นางวนทอง

- มลกษณะนสยรกลกใชจะอมเอบอาบดวยเงนทอง มใชของตวทำามาแต

ไหนทงผคนชางมาแลขาไท ไมรกใครเหมอนกบ

พอพลายงามนางวนทองกลาววาไมวาทรพยสนเงนทองหรอบรวารใดๆ นางกไมรกใครหรอทำาใหนางมความสขไดเหมอนลก

- ถอในศกดศรและรอบคอบเจาเปนถง หวหมนมหาดเลก มใชเดกดอกจงฟง

คำาแมวา จงเรงกลบไปคดกบบดา ฟองหากราบทลพระ

ทรงธรรมพระองคคงจะโปรดประทานให จะปรากฏยศไกรเฉด

ฉนอนจะมาลกพาไมวากน เชนนนใจแมมเตมใจ

นางวนทองไมยอมกลบไปกบลก เพราะไมอยากถกครหาวารายอกจงใหลกไปปรกษาขนแผนเพอทลความแกพระพนวษา ในขณะเดยวกนนางวนทองกกลววาลกจะมคดตดตวและมปญหาภายหลงเนองจากมาลกพาตวแมไปอยางไมถกครรลองครองธรรม

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 16

๔.๒ พลายงาม, จมนไวย - นอยใจ

จงวาอนจจาลกมารบ แมยงกลบทดทานเปนหนกหนา

เหมอนไมมรกใครในลกยา อตสาหมารบแลวยงมไปพลายงามนอยใจตดพอวาเหมอนแมไมรกใครตนแลว แมตนมารบแลวจงไมยอมกลบดวย

- กาวราวเสยแรงเปนลกผชายไมอายเพอน จะพาแมไปเรอนให

จงไดแมนมไปใหงามกตามใจ จะบาปกรรมอยางไร

กตามทจะตดเอาศรษะของแมไป ทงแตตวไวใหอยนแมอยาเจรจาใหชาท จวนแจงแสงศรจะ

รบไป จากบทประพนธน พลายงามมลกษณะนสยกาวราวและดอดง เมอแมไมยอมไปกบตนจงถงขนขจะตดศรษะมารดาบงเกดเกลาเพอขเขญใหนางวนทองยอมไปกบตนโดยไมกลวบาปกรรม

๔.๓ สมเดจพระพนวษา เปนพระมหากษตรยแหงกรงศรอยธยา ยคนเปนยคทบานเมอง

เจรญรงรอง มความอดมสมบรณ ราษฎรทงหลายอยกนอยางรมเยนเปนสข บรรดาประเทศใกลเคยงกออนนอมเกรงบารม สมเดจพระพนวษามนสยโกรธงาย จะเหนไดจากตอนท ใหนางวนทองเลอกวาจะอยกบใคร นางมความลงเล เลอกไมไดวาจะอยกบใคร พระพนวษาทรงโกรธจงรบสงใหประหารชวต แตพระองคกนบวาเปนพระมหากษตรยทมความยตธรรมตอพวกทหาร เสนาอำามาตย และราษฎรพอสมควร เมอมคดฟองรองกน กจะใหมการไตสวน และพสจนความจรง

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 17

๔.๔ ขนแผน ขนแผนเดมชอพลายแกวเปนบตรของขนไกรพลพายและนางทอง

ประศรมรปรางหนาตาหลอเหลา สตปญญาเฉลยวฉลาด เปนคนเจาชและมคารมคมคาย จงงายตอการพชตใจหญงสาวทผานเขามาในชวต มดาบฟาฟ นเปนอาวธประจำาตว พาหนะคใจคอมาสหมอก ไดบวชเณรและเรยนวชาทวดสมใหญ แลวยายไปเรยนตอทวดปาเลยไลยจนสดทายไปเปนศษยสมภารคงวดแค มความรทางโหราศาสตร ปลกผ อยยงคงกระพน คาถามหาละลวยทำาใหผหญงรกตลอดจนวชาจากตำารบพชยสงคราม และตอนบวชยงเทศนาไดไพเราะจบใจอกดวย ตอมาสกจากเณรแลวแตงงานกบนางพมพาลาไลย ไมนานกถกเรยกตวไปเปนแมทพรบกบเชยงใหม ครนไดชยชนะกลบมากไดเปนขนแผนแสนสะทาน แตตองมาพบวานางวนทองแตงงานใหมกบขนชาง ภายหลงขนแผนตองโทษถกจำาคกถง ๑๕ ป จงพนโทษ และทำาสงครามกบเชยงใหมอกครงเมอชนะกลบมากไดตำาแหนงเปนพระสรนทรฤาไชย เจาเมองกาญจนบร

๔.๕ ขนชาง ขนชางมลกษณะรปชวตวดำาหวลานมาแตกำาเนด นสยเจาเลห

เพทบายเปนบตรของขนศรวชยและนางเทพทองซงมฐานะรำารวยมาก ขนชางแมจะเกดมาเปนลกเศรษฐ แตกอาภพถกแมเกลยดชงเพราะอบอายทมลกหวลาน จงมกถกแมดาวาอยเสมอและไมวาจะเดนไปทางใดกจะเปนทขบขนลอเลยนของชาวบานทวไปเสมอ พอเปนหนมกไดนางแกนแกวเปนภรรยาอยดวยกนไดปกวานางกตาย จงหนมาหมายปองนางพมพลาไลยแตนางไมยนดดวยและไดแตงงานกบพลายแกว แตขนชางกยงไมลดความพยายามคงใชอบายจนไดแตงงานกบนางสมใจปรารถนา ขอดของขนชาง คอรกเดยวใจเดยวและเลยงดนางวนทองเปนอยางดทำาใหนางวนทองเรมเหนใจขนชาง

๕. คณคาดานวรรณศลป ๕.๑ อปมา

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 18

๏ เหนคนนอนลอมออมเปนวง ประตลนมนคงขอบรวกน

กองไฟสวางดงกลางวน หมายสำาคญตรงมาหนาประต

๏ คราวนนเมอตามไปกลางปา      หนาดำาเหมอนหนงทามนหมอไหม

ชนะความงามหนาดงเทยนชย                 เขาฉดไปเหมอนลงทะเลลก ๕.๒ อตพจน

๏ ครานนจงโฉมเจาวนทอง เศราหมองดวยลกเปนหนกหนา

พอพลายงามทรามสวาดของแมอา แมโศกาเกอบเจยนจะบรรลย

๏ จะกลาวถงขนแผนแสนสนท เรองฤทธลอจบพภพไหว

อยบานสขเกษมเปรมใจ สมสนมพสมยดวยสองนาง

๕.๓ สญลกษณ ๏ เหมอนแมลงวนวอนเคลาทเนาชว มาเกลอกกลวปทมมาลยทหวานหอมดอกมะเดอฤๅจะเจอดอกพะยอม วานกแมจะตรอม

ระกำาใจ

- แมลงวน,ดอกมะเดอ หมายถง ขนชาง - ปทมมาลย,ดอกพะยอม หมายถง นางวนทอง

๏ มนเกดเหตทงนกเพราะหญง        จงหงหวงชวงชงยงยงอย

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 19

จำาจะตดรากใหญใหหลนพร                       ใหลกดอกดกอยแตกงเดยว

- รากใหญ หมายถง นางวนทอง

- กงเดยวหมายถง ขนแผน หรอขนชางเพยงคนเดยว

๕.๔ ปฏพากยเมอพอเจาเขาคกแมทองแก เขาฉดแมใชจะแกลง

แหนงหน ถงพอเจาเลาไมรวารายด เปนหลายปแมมาอย

กบขนชาง

๖. คณคาดานสงคม ๖.๑ ความเชอของบญบาป

ผดศลขอ ๓ วาดวยการประพฤตผดในกามถงตวไปใจยงนบอยวาผว             นองนกลวบาปทบ

เมอดบจตหญงเดยวชายครองเปนสองมตร             ถามปลดเสย

ใหเปลองไมตามใจ๖.๒ ความเชอเกยวกบเรองเวรกรรม

๏ จะกลาวถงโฉมเจาพลายงาม เมอเปนความชนะขนชางนน

กลบมาอยบานสำาราญครน เกษมสนตสองสมภรมยยวน

พรอมญาตขาดอยแตมารดา นกนกตรกตราละหอยหวน

โอวาแมวนทองชางหมองนวล ไมสมควรเคยงคกบขนชาง

เออนเนอเคราะหกรรมนำามาผด นาอายมตรหมองใจไมหายหมาง

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 20

ฝายพอมบญเปนขนนาง แตแมไปแนบขางคนจงไร

๏ โอแมเจาประคณของลกเอย ไมควรเลยจะพรากจากคณพอ

เวรกรรมนำาไปไมรงรอ มพอทจะตองพรากกจากมา

แมเลยงลกมาถงเจดขวบ เคราะหประจวบจากแมหาเหนไม๖.๓ ความเชอเรองความฝน ความเชอของคนในสมยกอนทเชอวาความฝนตางๆจะเปนลาง

บอกเหตทงดและราย ซงในตอนน เปนตอนทนางวนทองฝนราย และเชอวาเปนลางบอกเหตราย

ครานนขนแผนแสนสนท          ฟงความตามนมตกใจหาย

ครงนนาจะมอนตราย                        ฝนรายสาหสตดตำารา

พเคราะหดทงยามอฐกาล                  กบนดาลฤกษแรงเปนหนกหนา

มรทจะแถลงแจงกจจา                      กอดเมยเมนหนานำาตากระเดน

๖.๔ ความเชอเรองลางสงหรณ ปรากฏในเรองจะเปนลางราย มากกวา ลางด คอ นางวนทองเหน

แมงมมกำาลงทมอกตวเอง เมอคราวท พลายงามกำาลงจะถกขนชางฆาอยกลางปา

สนฝนครนตนตกประหมา        หวดผวากอดผวสะอนไห

เลาความบอกผวดวยกลวภย                ประหลาดใจนองฝนพรนอรา

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 21

ใตเตยงเสยงหนกกกกก                แมงมมทมอกทรมฝายงหวาดหวนพรนตวกลวมรณา             ดงวญญานางจะ

พรากไปจากกาย ๖.๕ ความเชอเกยวกบการใชเวทมนคาถา

จงรายมนตรามหาสะกด เสอมหมดอาถรรพณทฝงอย

ภตพรายนายขนชางวางวงพร คนผในบานกซานเซอะ

๖.๖ ความเชอเกยวกบความเปนกาลากณแกบานเมองหรอแผนดน

เรงเรวเหวยพระยายมราช ไปฟนฟาดเสยใหมนเปนผ

อกเอาขวานผาอยาปราน อยาใหมโลหตตดดนก

เอาใบตองรองไวใหหมากน ตกดนจะอปรยกาลอยฟนใหหญงชายทงหลายด สงเสรจเสดจส

ปราสาทชย ถาเลอดของหญงหรอชายชวคนใด แมจะถกประหารจนตายแลว ก

หามใหเลอดมาแปดเป อนพนแผนดน เพราะจะทำาใหเปนเสนยดจญไรหรอกาลกณตอแผนดน ดงตอนท พระพนวษามรบสงใหนำานางวนทองไปประหารชวต ใหฟนอกของนางเขาดวยขวานไมตองมความปราน เมอตดศรษะกอยาใหมเลอดตดแผนดนพระองค โดยการใหนำาใบตองมารองหวนางวนทอง เพราะถาเลอดของนางวนทองตกถงดนจะทำาใหเกดกาลกณตอแผนดนของพระองค และประหารนางไวใหเปนตวอยางของหญงชายในบานเมอง รบสงเสรจกเสดจเขาสประสาททประทบ

นอกจากนในเสภาเรองขนชางขนแผน ตอนขนชางถวายฎกา ยงสะทอนใหเหนความเชอของ คนโบราณเกยวกบหญงสาววา ผหญงสองใจ“

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 22

เปนกาลกณ ใครทไดมาเปนภรรยาหรอคบคาสมาคมจะทำาใหชวตตกตำา ”และเปนกาลกณตอชวต ดงตอนทพระพนวษาตรสวา นางวนทองเปนหญงมากกเลสตณหา มผชายกคนๆกยงไมพอใจ หญงชวยงสามคราวละคน ไมไดเหมอนนางวนทองทมผชายพรอมกนหลายคน นางวนทองจะอยใหหนกแผนดนไปเพออะไร และทรงหนไปตรสกบจมนไวยซงเปนลกของนางวนทองวา อยาใหนบวานางวนทองเปนแมจะอบอายคนอนเขา ปรากฏดงเนอความวา

มงนถอยยงกวาถอยอทายเมอง จะเอาเรองไมไดสกสงสรรพ

ละโมบมากตณหาตาเปนมน สกรอยพนใหมงถงใจวาหญงชวผวยงคราวละคนเดยว หาตอมกนเกรยว

เหมอนมงไมหนกแผนดนกจะอยไย อายไวยมงอยานบวา

มารดา๖.๗ ความรกระหวางแมกบลก ความรกของแมทมตอลก จากบทประพนธกลาวไดวา ดวยความท

ลกรกแม จงไปรบแมกลบมาจากขนชางเจาพลายงามตามรบเอากลบมา ทนหนาจะดำาเปนนำา

หมกกำาเรบใจดวยเจาไวยกำาลงฮก             จะพาแมตกลกใหจำา

ตาย๖.๘ การมสมมาคารวะ พลายงามรจกแสดงความเคารพนอบนอม แมจะอยในสถานการณ

ขนเคองใจอยกตาม แตเมอเหนมารดากยงระลกถงพระคณแลวเขากราบไหว

จะใครถบขนชางทกลางตว นกกลวจะถกแมวนทองนน พลางนงลงนอบนบอภวนทน สะอนอนอกแคนนำาตาคลอ

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 23

๗. รสในวรรณคด ๗.๑ พโรธวาทง

อยาเลยจะรบแมกลบมา             ใหอยดวยบดาเกษมศรพรากใหพนคนอบาทวชาตอปรย             ยงคดกยงมความ

โกรธาอดอดฮดฮดดวยขดใจ                         เมอไรตะวนจะลบ

หลาเขาหองหวนละหอยคอยเวลา                 จวนสรยาเลยวลบ

เมรไกรเงยบสตวจตบททวบาท                         ดาวดาษเดอนสวาง

กระจางไขนำาคางตกกระเซนเยนเยอกใจ                 สงดเสยงคนใครไม

พดจา ๗.๒ เสาวรจนย

ครนเวลาดกกำาดดสงดเงยบ        ใบไมแหงแกรงเกรยบระรบรอน

พระพายโชยเสาวรสขจายขจร           พระจนทรแจมแจงกระจางดวง

ดเหวาเราเสยงสำาเนยงกอง ระฆงฆองขานแขงในวงหลวง

วนทองนองนอนสนททรวง จตงวงระงบสภวงค ๗.๓ สลลาปงคพสย

จะใครถบขนชางทกลางตว นกกลวจะถกแมวนทองนน

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 24

พลางนงลงนอบนบอภวนทน สะอนอนอกแคนนำาตาคลอ

เนอเรอง

เสภาขนชางขนแผน ตอน ขนชางถวายฎกา

๏ จะกลาวถงโฉมเจาพลายงาม เมอเปนความชนะขนชางนน

กลบมาอยบานสำาราญครน เกษมสนตสองสมภรมยยวน

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 25

พรอมญาตขาดอยแตมารดา นกนกตรกตราละหอยหวน

โอวาแมวนทองชางหมองนวล ไมสมควรเคยงคกบขนชาง

เออนเนอเคราะหกรรมมานำาผด นาอายมตรหมองใจไมหายหมาง

ฝายพอมบญเปนขนนาง แตแมไปแนบขางคนจญไร

รปรางวปรตผดกวาคน ทรพลอปรยไมดได

ทงใจคอชวโฉดโหดไร ชางไปหลงรกใครไดเปนด

วนนนแพกเมอดำานำา กกรวซำาจะฆาใหเปนผ

แสนแคนดวยมารดายงปราน ใหไปขอชวขนชางไว

แคนแมจำาจะแกใหหายแคน ไมทดแทนอายขนชางบางไมได

หมายจตคดจะใหมนบรรลย ไมสมใจจำาเพาะเคราะหมนด

อยาเลยจะรบแมกลบมา ใหอยดวยบดาเกษมศร

พรากใหพนคนอบาทวชาตอปรย ยงคดกยงมความโกรธา

อดอดฮดฮดดวยขดใจ เมอไรตะวนจะลบหลา

เขาหองหวนละหอยคอยเวลา จวนสรยาเลยวลบเมรไกร

เงยบสตวจตบททวบาท ดาวดาษเดอนสวางกระจางไข

นำาคางตกกระเซนเยนเยอกใจ สงดเสยงคนใครไมพดจา

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 26

ไดยนเสยงฆองยำาประจำาวง ลอยลมลองดงถงเคหา

คะเนนบยำายามไดสามครา ดเวลาปลอดหวงทกทน

ฟาขาวดาวเดนดวงสวาง จนทรกระจางทรงกลดหมดเมฆสน

จงเซนเหลาขาวปลาใหพรายกน เสกขมนวานยาเขาทาตว

ลงยนตราชะเอาปะอก หยบยกมงคลขนใสหว

เปามนตรเบองบนชอมมว พรายยวยวนใจใหไคลคลา

จบดาบเคยปราบณรงครบ เสรจครบบรกรรมพระคาถา

ลงจากเรอนไปมไดชา รบมาถงบานขนชางพลน ฯ

๏ เหนคนนอนลอมออมเปนวง ประตลนมนคงขอบรวกน

กองไฟสวางดงกลางวน หมายสำาคญตรงมาหนาประต

จงรายมนตรามหาสะกด เสอมหมดอาถรรพทฝงอย

ภตพรายนายขนชางวางวงพร คนผในบานกซานเซอะ

ทงชายหญงงวงงมลมหลบ นอนทบควำาหงายกายกนเปรอะ

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 27

จปลาคาไฟมนไหลเลอะ โงกเงอะงยงมไมสมประด

ใชพรายถอดกลอนถอนลม รอยทมถอดหลดไปจากท

ยางเทากาวไปในทนท มไดมใครทกแตสกคน

มแตหลบเพอมะเมอฝน ทงไฟกองปองกนทกแหงหน

ผคนเงยบสำาเนยงเสยงแตกรน มาจนถงเรอนเจาขนชาง

จดเทยนสะกดขาวสารปราย ภตพรายโดดเรอนสะเทอนผาง

สะเดาะดาลบานเปดหนาตางกาง ยางเทากาวขนรานดอกไม

หอมหวนอวลอบบปผาชาต เบกบานกานกลาดกงไสว

เรณฟรอนขจรใจ ยางเทากาวไปไมโครมคราม

ขาไทนอนหลบลงทบกน สะเดาะกลอนถอนลนถงชนสาม

กระจกฉากหลากสลบวบแวมวาม อรามแสงโคมแกวแววจบตา

มานมลมฉากประจำากน อฒจนทรเครองแกวกหนกหนา

ชมพลางยางเยองชำาเลองมา เปดมงเหนหนาแมวนทอง

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 28

นงนอนอยบนเตยงเคยงขนชาง มนแนบขางกอดกลมประสมสอง

เจบใจดงหวใจจะพงพอง ขยบจองดาบงาอยากฆาฟน

จะใครถบขนชางทกลางตว นกกลวจะถกแมวนทองนน

พลางนงลงนอบนบอภวนท สะอนอนอกแคนนำาตาคลอ

โอแมเจาประคณของลกเอย ไมควรเลยจะพรากจากคณพอ

เวรกรรมนำาไปไมรงรอ มพอทจะตองพรากกจากมา

มนไปฉดมารดาเอามาไว อายหวใสขมเหงไมเกรงหนา

ททำาแคนกจะแทนใหทนตา ขอษมาแมแลวกขบพราย

เปาลงดวยพระเวทวทยา มารดากฟ นตนโดยงาย

ดาบใสฝกไวไมเคลอนคลาย วนทองรสกกายกลมตา ฯ

๏ ครานนจงโฉมเจาวนทอง ตองมนตมวหมองเปนหนกหนา

ตนพลางทางชำาเลองนยนตามา เหนลกยานนยนอยรมเตยง

สำาคญคดวาผรายใหนกกลว กอดผวรองดนจนสนเสยง

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 29

ซวนซบหลบลงมาหมอบเมยง พระหมนไวยเขาเคยงหามมารดา

อะไรแมแซรองทงหองนอน ลกรอนรำาคาญใจจงมาหา

จะรองไยใชโจรผรายมา สนทนาดวยลกอยาตกใจ ฯ

๏ ครานนวนทองผองโสภา ครนรวาลกยาหากลวไม

ลกออกมาพลนดวยทนใด พระหมนไวยเขากอดเอาบาทา

วนทองประคองสอดกอดลกรก ซบพกตรรองไหไมเงยหนา

เจามาไยปานนนลกอา เขารกษาอยทกแหงตำาแหนงใน

ใสดาลบานชองกองไฟรอบ พอชางลอบเขามากะไรได

อาจองทะนงตวไมกลวภย นพอใชฤๅวาเจามาเอง

ขนชางตนขนมเปนการ เขาจะรกรานพาลขมเหง

จะเกดผดแมคดคะนงเกรง ฉวยสบเพลงพลาดพลำามเปนการ

มธระสงไรในใจเจา พอจงเลาแกแมแลวกลบบาน

มควรทำาเจาอยาทำาใหรำาคาญ อยาหาญเหมอนพอนกคะนองใจ ฯ

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 30

๏ จมนไวยสารภาพกราบบาทา ลกมาผดจรงหาเถยงไม

รกตวกลวผดแตคดไป กหกใจเพราะรกแมวนทอง

ทกวนนลกชายสบายยศ พรอมหมดเมยมงกมสอง

มบาวไพรใชสอยทงเงนทอง พนองขางพอกบรบรณ

ยงขาดแตแมคณไมแลเหน เปนอยกเหมอนตายไปหายสญ

ขอนททกขยงเพมพน ถาพรอมมลแมดวยจะสำาราญ

ลกมาหมายวาจะมารบ เชญแมวนทองกลบคนไปบาน

แมนจะบงเกดเหตเภทพาล ประการใดกตามแตเวรา

มาอยไยกบไอหนชาต แสนอบาทวใจจตรษยา

ดงทองคำาทำาเลยมปากกะลา หนาตาดำาเหมอนมนหมอมอม

เหมอนแมลงวนวอนเคลาทเนาชว มาเกลอกกลวปทมาลยทหวานหอม

ดอกมะเดอฤๅจะเจอดอกพะยอม วานกแมจะตรอมระกำาใจ

แมเลยงลกมาถงเจดขวบ เคราะหประจวบจากแมหาเหนไม

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 31

จะคดถงลกบางฤๅอยางไร ฤๅหาไมใจแมไมคดเลย

ถาคดเหนเอนดวาลกเตา แมทนเกลาไปเรอนอยาเชอนเฉย

ใหลกคลายอารมณไดชมเชย เหมอนเมอครงแมเคยเลยงลกมา ฯ

๏ ครานนจงโฉมเจาวนทอง เศราหมองดวยลกเปนหนกหนา

พอพลายงามทรามสวาดของแมอา แมโศกาเกอบเจยนจะบรรลย

ใชจะอมเอบอาบดวยเงนทอง มใชของตวทำามาแตไหน

ทงผคนชางมาแลขาไท ไมรกใครเหมอนกบพอพลายงาม

ทกวนนใชแมจะผาสก มแตทกขใจเจบดงเหนบหนาม

ตองจำาจนทนกรรมทตดตาม จะขนความคดไปกใชท

เมอพอเจาเขาคกแมทองแก เขาฉดแมใชจะแกลงแหนงหน

ถงพอเจาเลาไมรวารายด เปนหลายปแมมาอยกบขนชาง

เมอพอเจากลบมาแตเชยงใหม ไมเพดทลสงไรแตสกอยาง

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 32

เมอคราวตวแมเปนคนกลาง ทานกวางบทคนใหบดา

เจาเปนถงหวหมนมหาดเลก มใชเดกดอกจงฟงคำาแมวา

จงเรงกลบไปคดกบบดา ฟองหากราบทลพระทรงธรรม

พระองคคงจะโปรดประทานให จะปรากฏยศไกรเฉดฉน

อนจะมาลกพาไมวากน เชนนนใจแมมเตมใจ ฯ

๏ ครานนจงโฉมเจาพลายงามฟงความเหนวาแมหาไปไม

คดบายเบยงเลยงเลยวเบยวบดไป เพราะรกไอขนชางกวาบดา

จงวาอนจจาลกมารบ แมยงกลบทดทานเปนหนกหนา

เหมอนไมมรกใครในลกยา อตสาหมารบแลวยงมไป

เสยแรงเปนลกผชายไมอายเพอน จะพาแมไปเรอนใหจงได

แมนมไปใหงามกตามใจ จะบาปกรรมอยางไรกตามท

จะตดเอาศรษะของแมไป ทงแตตวไวใหอยน

แมอยาเจรจาใหชาท จวนแจงแสงศรจะรบไป ฯ

๏ ครานนวนทองผองโสภา เหนลกยากดฟนมนไส

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 33

ถอดาบฟาฟ นยนแกวงไกว ตกใจกลววาจะฆาฟน

จงปลอบวาพลายงามพอทรามรก อยาฮกฮกวาวนทำาหนหน

จงครวญใครใหเหนขอสำาคญ แมนพรนกลวแตจะเกดความ

ดวยเปนขาลกไปไทลกมา เหนเบองหนาจะองแมจงหาม

ถาเหนเจาเปนสขไมลกลาม กตามเถดมารดาจะคลาไคล

วาพลางนางลกออกจากหอง เศราหมองโศกานำาตาไหล

พระหมนไวยกพามารดาไป พอรงแจงแสงใสกถงเรอน ฯ

๏ จะกลาวถงเจาจอมหมอมขนชาง นอนครางหลบกรนอยปนเป อน

อศจรรยฝนแปรแชเชอน วาขเรอนขนตวทวทงนน

หาหมอมารกษายาเขาปรอท มนกนปอดตบไตออกไหลลน

ทงไสนอยไสใหญแลไสตน ฟนฟางกหกจากปากตว

ตกใจตนผวาควาวนทอง รองวาแมคณแมชวยผว

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 34

ลกขนงกงนตวสนรว ใหนกกลวปรอทจะตอดตาย

ลมตาเหลยวหาเจาวนทอง ไมเหนนองหองสวางตะวนสาย

ผาผอนลอนแกนไมตดกาย เหนมานขาดเรยรายประหลาดใจ

ตะโกนเรยกในหองวนทองเอย หาขานรบเชนเคยสกคำาไม

ทงขาวของมากมายกหายไป ปากประตเปดไวไมใสกลอน

พลางเรยกหาขาไทอยวาวน ออนออมอฉมอสอน

อมอมาอสาคร นงนอนไยหวามาหาก

บาวผหญงวงไปอยงกงน เหนนายนนแกผากางขาอย

ตางคนทรดนงบงประต ตกตะลงแลดไมเขามา

ขนชางเหนขาไมมาใกล ขดใจลกขนทงแกผา

แหงนเถอเปอปงยนจงกา ยางเทากาวมาไมรตว

ยายจนงนงกยกมอไหว นนพอจะไปไหนพอทนหว

ไมนงผอนนงผาดนากลว ขนชางมองดตวกตกใจ

สองมอปดขาเหมอนทาเปรต ใครมาเทศนเอาผากไปไหน

ใหนกอดสหมขาไท ยายจนไปเอาผาใหขาท

ยายจนตกใจเตมประดา เขาไปฉวยผาเอามาคล

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 35

หยบยนสงไปใหทนท เมนหนอดสไมดนาย

ขนชางตวสนทาวบอกบาวไพร วนทองไปไหนอยางไรหาย

เองไปดใหรซงแยบคาย พบแลวอยาวนวายใหเชญมา ฯ

๏ ขาไทไดฟงขนชางใช ตางเทยวคนดนไปจะเอาหนา

ทงหองนอกหองในไมพบพา ทวเคหาแลวไปคนจนแผนดน

เหนประตรวบานบานเปดกวาง ผคนนอนสลางไมตนสน

เสาแรกแตกตนเปนมลทน กนใจกลบมาหาขนชาง

บอกวาไดคนควาหาพบไม แลวเลาแจงเหตไปสนทกอยาง

ขาเหนวปรตผดทาทาง ทนวลนางวนทองนนหายไป ฯ

๏ ครานนขนชางฟงบาวบอก เหงอออกโซมลานกระบานใส

คดคดใหแคนแสนเจบใจ ชางทำาไดตางตางทกอยางจรง

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 36

สองหนสามหนกนแตหน พลงทลงไมรอดนางยอดหญง

คราวนนอายขนแผนมนแงนชง นคราวนหนวงไปตามใคร

ไมคดวาจะเปนเหนวาแก ยงสาระแนหลบลหนไปไหน

เอาเถดเปนไรกเปนไป ไมเอากลบมาไดมใชก ฯ

๏ จะกลาวถงโฉมเจาพลายงาม เกรงเนอความนงนกตรกตรองอย

อายขนชางสารพดเปนศตร ถามนรวาลกเอาแมมา

มนกจะสอดแนมแกมเทจ ไปกราบทลสมเดจพระพนวษา

ดจะระแวงผดในกจจา มารดากจะตองซงโทษภย

คดแลวเรยกหมนวเศษผล เองเปนคนเคยชอบอชฌาสย

จงไปบานขนชางดวยทนใด ไกลเกลยเสยอยาใหมนโกรธา

บอกวาเราจบไขมาหลายวน เกรงแมจะไมทนมาเหนหนา

เมอคนนซำามอนเปนมา เราใชคนไปหาแมวนทอง

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 37

พอขณะมารดามาสงทกข รองปลกเขาไปถงในหอง

จงรบมาเรวไวดงใจปอง รกษาจนแสงทองสวางฟา

ไมตายคลายคนฟ นขนได กขอแมไวพอเหนหนา

แตพอใหเคลอนคลายหลายเวลา จงจะสงมารดานนคนไป ฯ

๏ หมนวเศษรบคำาแลวอำาลา รบมาบานขนชางหาชาไม

ครนถงแอบดอยแตไกล เหนผคนขวกไขวทงเรอนชาน

ขนชางนงเยยมหนาตางเรอน ดหนาเฝอนทโกรธอยงนงาน

จะดอเดนเขาไปไมเปนการ คดแลวลงคลานเขาประต ฯ

๏ ครานนเจาจอมหมอมขนชาง นงคาหนาตางเยยมหนาอย

เหนคนคลานเขามาเหลอบตาด นมาลอหลอกกฤๅอยางไร

อะไรพอสวางวางเขามา เดกหวาจบถองใหจงได

ลกขนถกเขมรรองเกนไป ทดอายไพรขครอกหลอกผด ฯ

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 38

๏ ครานนวเศษผลคนวองไว ยกมอขนไหวไมวงหน

รองตอบไปพลนในทนท คนดดอกขาไหวใชคนพาล

ขาพเจาเปนบาวพระหมนไวย เปนขนหมนรบใชอยในบาน

ทานใชใหกระผมมากราบกราน ขอประทานคนนพระหมนไวย

เจบจกปจจบนมอนเปน แกไขกเหนหาหายไม

รองโอดโดดดนเพยงสนใจ จงใชใหตวขามาแจงการ

พอพบทานมารดามาสงทกข ขาพเจารองปลกไปในบาน

จะกลบขนเคหาเหนชานาน ทานจงรบไปในกลางคน

พยาบาลคณพระนายพอคลายไข คณอยาสงสยวาไปอน

ใหคำามนสงมาวายงยน พอหายเจบแลวจะคนไมนอนใจ ฯ

๏ ครานนขนชางไดฟงวา แคนดงเลอดตาจะหลงไหล

ดบโมโหโกรธาทำาวาไป เรากไมวาไรสดแตด

การไขเจบลมตายไมวายเวน ประจบนอนเปนทงกรงศร

ถาขดสนสงไรทไมม กมาเอาทนอยาเกรงใจ

วาแลวปดบานหนาตางผาง ขนชางเดอดดาลทะยานไส

ทอดตวลงกบหมอนถอนฤทย ดดเปนไดเจยววนทอง

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 39

เพราะกแพความจมนไวย มนจงเหมใจทำาจองหอง

พอลกแมลกถกทำานอง ถงสองครงแลวเปนแตเชนน

อายพอไปเชยงใหมมชยมา ตงตวดงพระยาราชสห

อายลกเปนหมนไวยทำาไมม เหนกนคนผดตดโทษทณฑ

มนจงขมเหงไมเกรงใจ จะพงพาใครไดทไหนนน

ขนนางนอยใหญเกรงใจกน ถงฟองมนกจะปดใหมดไป

ตามบญตามกรรมไดทำามา จะเฆยนฆาหาคดชวตไม

ยงคดเดอดดาลทะยานใจ ฉวยไดกระดานชนวนมา

รางฟองทองเทยบใหเรยบรอย ถอยคำาถถวนเปนหนกหนา

ลงกระดาษพบไวมไดชา อาบนำาผลดผาแลวคลาไคล

วนนนพอพระป นนรนทรราช เสดจประพาสบวยงหากลบไม

ขนชางมาถงซงวงใน กคอยจองทใตตำาหนกนำา ฯ

๏ จะกลาวถงพระองคผทรงเดช เสดจคนนเวศนพอจวบคำา

ฝพายรายเลมมาเตมลำา เรอประจำาแหนแหเซงแซมา

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 40

พอเรอพระทนงประทบท ขนชางกรลงตนทา

ลอยคอชหนงสอดอเขามา ผดโผลโงหนายดแคมเรอ

เขาตรงบโทนอนตนกญญา เพอนโขกลงดวยกะลาวาผเสอ

มหาดเลกอยงานพดพลดตกเรอ รองวาเสอตวใหญวายนำามา

ขนชางดงดอมอยดเรอ มใชเสอกระหมอมฉานลานเกศา

สตายขอถวายซงฎกา แคนเหลอปญญาจะทานทน ฯ

๏ ครานนสมเดจพระพนวษา ทรงพระโกรธาโกลาหล

ทดอายจญไรมใชคน บนบกบนฝงดงไมม

ใชทใชทางวางเขามา ฤๅอายชางเปนบากระมงน

เฮยใครรบฟองของมนท ตเสยสามสบจงปลอยไป

มหาดเลกกรบเอาฟองมา ตำารวจควาขนชางหาวางไม

ลงพระราชอาญาตามวาไว พระจงใหตงกฤษฎกา

วาตงแตวนนสบตอไป หนาทของผใดใหรกษา

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 41

ถาประมาทราชการไมนำาพา ปลอยใหใครเขามาในลอมวง

ระวางโทษเบดเสรจเจดสถาน ถงประหารชวตเปนผยผง

ตามกฤษฎการกษาพระองค แลวลงจากพระทนงเขาวงใน ฯ

๏ จะกลาวถงขนแผนแสนสนท เรองฤทธฦๅจบพภพไหว

อยบานสขเกษมเปรมใจ สมสนทพสมยดวยสองนาง

ลาวทองกบเจาแกวกรยา ปรนนบตวตถาไมหางขาง

เพลดเพลนจำาเรญใจไมเวนวาง คนนนในกลางซงราตร

นางแกวลาวทองทงสองหลบ ขนแผนกลบผวาตนฟ นจากท

พระจนทรจรแจมกระจางด พระพายพดมาลตรลบไป

คดคะนงถงมตรแตกอนเกา นจจาเจาเหนหางรางพสมย

ถงสองครงตงแตพรากจากพไป ดงเดดใจจากรางกราวกน

กกชวมวรกแตสองนาง ละวางใหวนทองนองโศกศลย

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 42

เมอตไดเชยงใหมกโปรดครน จะเพดทลคราวนนกคลองใจ

สารพดทจะวาไดทกอยาง อายขนชางไหนจะโตจะตอบได

ไมควรเลยเฉยมาไมอาลย บดนเลาเจาไวยไปรบมา

จำากจะไปสสวาดนอง เจาวนทองจะคอยละหอยหา

คดพลางจดแจงแตงกายา นำาอบทาหอมฟงจรงใจ

ออกจากหองยองเดนดำาเนนมา ถงเรอนลกยาหาชาไม

เขาหองวนทองในทนใด เหนนางหลบใหลนงนทรา

ลดตวลงนงขางวนทอง เตอนตองดวยความเสนหา

สนปลกลกขนเถดนองอา พมาหาแลวอยานอนเลย ฯ

๏ นางวนทองตนอยรสกตว หมายใจวาผวกทำาเฉย

นงดอารมณทชมเชย จะรกจรงฤๅจะเปรยเปนจำาใจ

แตนงดกรยาเปนชานาน หาวาขานโตตอบอยางไรไม

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 43

ทงรกทงแคนแนนฤทย ความอาลยป นปวนยวนวญญาณ ฯ

๏ โอเจาแกวแววตาของพเอย เจาหลบใหลกะไรเลยเปนหนกหนา

ดงนมนองหมองใจไมนำาพา ฤๅขดเคองคดวาพทอดทง

ความรกหนกหนวงทรวงสวาด พไมคลาศคลายรกแตสกสง

เผอญเปนวปรตพผดจรง จะนอนนงถอโทษโกรธอยไย

วาพลางเอนแอบลงแนบขาง จบพลางชวนชดพสมย

ลบไลพไรปลอบใหชอบใจ เปนไรจงไมฟ นตนนทรา ฯ

๏ เจาวนทองนองตนจากทนอน โอนออนวอนไหวพไรวา

หมอมนอยใจฤๅทไมเจรจา ใชตวขานจะงอนคอนพไร

ชอบผดพอจงคดคะนงตรอง อนตวนองมลทนหาสนไม

ประหนงวาวนทองนสองใจ พบไหนกเปนแตเชนนน

ทจรงใจถงไปอยเรอนอน คงคดคนทหมอมเปนแมนมน

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 44

ดวยรกลกรกผวยงพวพน คราวนนกไปอยเพราะจำาใจ

แคนคดดวยมตรไมรกเลย ยามมทเชยเฉยเสยได

เสยแรงรวมทกขยากกนกลางไพร กนผลไมตางขาวทกเพรางาย

พอไดดมสขลมทกขยาก กเพราะหากหมอมมซงทหมาย

วานกกเครองเคองระคาย เอนดนองอยาใหอายเขาอกเลย ฯ

๏ พผดจรงแลวเจาวนทอง เหมอน ลมนองหลงเลอนทำาเชอนเฉย

ใชจะเพลดเพลนชนเพราะอนเชย เงยหนาเถดจะเลาอยาเฝาแคน

เมอตดคกทกขถงเจาทกเชาคำา ตองกลนกลำาโศกเศรานนเหลอแสน

ซำาขนชางคดคดทำาทดแทน มนดแคลนวาพนยากยบ

อาลยเจาเทากบดวงชวตพ คดจะหนไปตามเอาเจากลบ

เกรงจะพากนผดเขาตดทบ แตขยบอยจนไดไปเชยงอนท

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 45

กลบมาหมายวาจะไปตาม พอเจาไวยเปนความกคางสน

หวอกใครไดแคนในแผนดน ไมเดอดดนเทาพกบวนทอง

คดอยวาจะทลพระพนวษา เหนชากวาจะไดมารวมหอง

จะเปนความอกกตามแตทำานอง จงใหลกรบนองมารวมเรอน

จะเปนตายงายยากไมยากรก จะฟมฟกเหมอนเมออยในกลางเถอน

ขอโทษทพผดอยาบดเบอน เจาเพอนเสนหาจงอาลย

พผดพกมาลแกโทษ จะคมโกรธคมแคนไปถงไหน

ความรกพยงรกระงมใจ อยาตดไมตรตรงใหตรอมตาย

วาพลางทางแอบเขาแนบอก ประคองยกของสำาคญมนหมาย

เจาเนอทพหยบชนอารมณชาย ขอสบายสกหนอยอยาโกรธา ฯ

๏ ใจนองมใหหมองอารมณหมอม ไมตดใจใหตรอมเสนหา

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 46

ถาตดรกหกใจแลวไมมา หมอมอยาวาเลยวาฉนไมคนคด

ถงตวไปใจยงนบอยวาผว นองนกลวบาปทบเมอดบจต

หญงเดยวชายครองเปนสองมตร ถามปลดเสยใหเปลองไมตามใจ

คราวนนเมอตามไปกลางปา หนาดำาเหมอนหนงทามนหมอไหม

ชนะความงามหนาดงเทยนชย เขาฉดไปเหมอนลงทะเลลก

เจาพลายงามตามรบเอากลบมา ทนหนาจะดำาเปนนำาหมก

กำาเรบใจดวยเจาไวยกำาลงฮก จะพาแมตกลกใหจำาตาย

มใชหนมดอกอยากลมกำาเรบรก เอาความผดคดหกใหเหอดหาย

ถารกนองปองปดใหมดอาย ฉนกลบกลายแลวหมอมจงฟาดฟน

ไปเพดทลเสยใหทลกระหมอมแจง นองจะแตงบายศรไวเชญขวญ

ไมพกวอนดอกจะนอนอยดวยกน ไมเชนนนฉนไมเลยจะเคยตว ฯ

๏ นจจาใจเจาจะใหพเจบจตร ดงเอากฤชแกระกรดในอกผว

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 47

เกรงผดคดบาปจงหลาบกลว พนชวเพราะหมนประมาทความ

อนไกลไหนพจะละเลา นเจาวาดอกจะยงไวฟงหาม

เสยแรงมาวาวอนจงผอนตาม อยาหวงหามเสนหาใหชาวน

วาพลางคลงเคลาเขาแนบขาง จบพลางทางปลอบประโลมขวญ

กายกอดสอดเกยวพลวน วนทองกนกดไวไมตามใจ

พลกผลกชกชวนใหชนชด เบอนบดแบงรกหารวมไม

สยดสยองพองเสยวแสยงใจ พระพายพดมาลยตรลบลอย

แมลงภเฝาเคลาไมในไพรชฏ ไมเบกบานกานกลดเกสรสรอย

บนดาลคงคาทพกะปรบกะปรอย พรมพรอยทองฟานภาลย

อสนครนครนสนนกอง นำาฟาหาตองดอกไมไม

กระเซนรอบขอบสระสมทไท หววใจแลวกหลบกบเตยงนอน ฯ

๏ ครนเวลาดกกำาดดสงดเงยบ ใบไมแหงแกรงเกรยบระรบรอน

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 48

พระพายโชยเสาวรสขจายจร พระจนทรแจมแจงกระจางดวง

ดเหวาเราเสยงสำาเนยงกอง ระฆงฆองขานแขงในวงหลวง

วนทองนองนอนสนททรวง จตรงวงระงบสภวงค

ฝนวาพลดไปในไพรเถอน เลอนเป อนไมรทจะกลบหลง

ลดเลยวเทยงหลงในดงรง ยงมพยคฆรายมาราว

ทงสองมองหมอบอยรมทาง พอนางดนปามาถงท

โดดตะครบคาดคนในทนท แลวฉดคราพารไปในไพร

สนฝนครนตนตกประหมา หวดผวากอดผวสะอนไห

เลาความบอกผวดวยกลวภย ประหลาดใจนองฝนพรนอรา

ใตเตยงเสยงหนกกกกก แมลงมมทมอกทรมฝา

ยงหวาดหวนพรนตวกลวมรณา ดงวญญาณนางจะพรากไปจากกาย ฯ

๏ ครานนขนแผนแสนสนท ฟงความตามนมตกใจหาย

ครงนนาจะมอนตราย ฝนรายสาหสตดตำารา

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 49

พเคราะหดทงยามอฐกาล กบนดาลฤกษแรงเปนหนกหนา

มรทจะแถลงแจงกจจา กอดเมยเมนหนานำาตากระเดน

จงแกลงเพทบายทำานายไป ฝนอยางนมใชจะเกดเขญ

เพราะวตกหมกไหมจงไดเปน เนอเยนอยกบผวอยากลวทกข

พรงนพจะแกเสนยดฝน แลวทำามงสงขวญใหเปนสข

มใหเกดราคกลยค อยาเปนทกขเลยเจาจงเบาใจ ฯ

๏ ครนวารงสางสวางฟา สรยาแยมเยยมเหลยมไศล

จะกลาวถงพระองคผทรงชย เนาในพระทนงบลลงกรตน

พรอมดวยพระกำานลนกสนม หมอบประนมเฝาแหนแนนขนด

ประจำาตงเครองอานอยงานพด ทรงเคองขดขนชางแตกลางคน

แสนถอยใครจะถอยเหมอนมนบาง ทกอยางทจะชวอายหวลน

เวยนแตเปนถอยความไมขามคน นำายนหยงไมถงยงดงมา

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 50

คราวนนฟองกนดวยวนทอง นมนฟองใครอกไอชาตขา

ดำารพลางทางเสดจยาตรา ออกมาพระทนงจกรพรรด

พระสตรรดกรางกระจางองค ขนนางกราบราบลงเปนขนด

ทงหนาหลงเบยดเสยดเยยดยด หมอบอดถดกนเปนหลนไป

ทอดพระเนตรมาเหนขนชางเฝา เออใครเอาฟองมนไปไวไหน

พระหมนศรถวายพลนในทนใด รบไวคลทอดพระเนตรพลน

พอทรงจบแจงพระทยในขอหา กโกรธาเคองขนหนหน

มนเคยวเขญทำาเปนอยางไรกน อวนทองคนเดยวไมรแลว

ราวกบไมมหญงเฝาชงกน ฤๅอวนทองนนมนมแกว

รปอายชางชวชาตาแบงแบว ไมเหนแววทวามนจะรก

ใครจะเอาเปนผวเขากลวอาย หวหดเหมอนควายทตกปลก

คราวนนเปนความกถามซก ตกหนกอยกบเถาศรประจน

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 51

วนทองกสใหกบไอแผน ไยแลนมาอยกบอายชางนน

จมนศรไปเอาตวมนมาพลน ทงวนทองขนแผนอายหมนไวย ฯ

๏ ฝายพระหมนศรไดรบสง ถอยหลงออกมาไมชาได

สงเวรกรมวงในทนใด ตำารวจในวงตะบงมาถงพลน

ขนไปบนเรอนพระหมนไวย แจงขอรบสงไปขมขมน

ขนชางฟองรองฎกาพระทรงธรรม ใหหาทงสามทนนนเขาไป ฯ

๏ ครานนวนทองเจาพลายงาม ไดฟงความครามครนหวนไหว

ขนแผนเรยกวนทองเขาหองใน ไมไวใจจงเสกดวยเวทมนตร

สขผงสปากกนหมากเวท ซงวเศษสารพดแกขดสน

นำามนพรายนำามนจนทนสรรเสกปน เคยคมขงบงตนแตไรมา

แลวทำาผงอทธเจเขาเจมพกตร คนเหนคนทกรกทกหนา

เสกกระแจะจวงจนทนนำามนทา เสรจแลวกพาวนทองไป ฯ

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 52

๏ ครานนทองประศรผมารดา ครนไดแจงกจจาไมนงได

เดกเอยวงตามมาไวไว ลงบนไดงนงกตกนอกชาน

พลายชมพลกอดกนทองประศร กมใชชางขดอกลกหลาน

ลกขนโขยงโกงโคงคลาน ซมซานโฮกฮากอาปากไป

ครนถงยงอยประตวง ผรบสงเรงรดไมหยดได

ขนแผนวนทองพระหมนไวย เขาไปเฝาองคพระภม ฯ

๏ ครานนพระองคผทรงเดช ป นปกนคเรศเรองศร

เหนสามราเขามาอญชล พระปรานเหมอนลกในอทร

ดวยเดชะพระเวทวเศษประสทธ เผอญคดรกใครพระทยออน

ตรสถามอยางความราษฎร ฮาเฮยดกอนอวนทอง

เมอมงกลบมาแตปาใหญ กสใหไอแผนประสมสอง

ครนกขดใจใหจำาจอง ตวของมงไปอยแหงไร

ทำาไมไมอยกบอายแผน แลนไปอยกบอายชางใหม

เดมมงรกอายแผนแลนตามไป ครนยกใหสเตนกลบเลนตว

อยกบอายชางไมอยได เกดรงเกยจเกลยดใจดวยชงหว

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 53

ดยกใหมยายเกาเฝาเปลยนตว ตกวาชวแลวมงไมไยด ฯ

๏ ครานนวนทองไดรบสง ละลาละลงประนมกมเกศ

หวสยองพองพรนทนท ทลคดพระองคผทรงธรรม

ขอเดชะละอองธลบาท องคหรรกษราชรงสรรค

เมอกระหมอมฉนมาแตอารญ ครงนนโปรดประทานขนแผนไป

ครนอยมาขนแผนตองจำาจอง กระหมอมฉนมทองนนเตบใหญ

อยทเคหาหนาวดตะไกร ขนชางไปบอกวาพระโองการ

มรบสงโปรดปรานประทานให กระหมอมฉนไมไปกหกหาญ

ยอยดฉดคราทำาสามานย เพอนบานจะชวยกสดคด

ดวยขนชางอางวารบสงให ใครจะขดขนไวกกลวผด

จนใจจะมไปกสดฤทธ ชวตอยใตพระบาทา ฯ

๏ ครานนพระองคผทรงภพ ฟงจบกรวขนชางเปนหนกหนา

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 54

มพระสงหนาทตวาดมา อายบาเยอหยงอายลงโลน

ตกวากหาเปนเจาชวตไม มงถอใจวาเปนเจาทโรงโขน

เปนไมมอาญาสทธคดดงโดน เทยวทำาโจรใจคะนองจองหองครน

เลยงมงไมไดอายใจราย ชอบแตเฆยนสองหวายตลอดสน

แลวกลบความถามขางวนทองพลน เออเมอมนฉดคราพามงไป

กชานานประมาณไดสบแปดป ครงนทำาไมมงจงมาได

นมงหนมนมาฤๅวาไร ฤๅวาใครไปรบเอามงมา ฯ

๏ วนทองฟงถามใหครามครนบงคมคลประนมกมเกศา

ขอเดชะพระองคทรงศกดา พระอาญาเปนพนลนเกลาไป

ครงนจมนไวยนนไปรบ กระหมอมฉนจงกลบคนมาได

มใชยอนยอกทำานอกใจ ขนแผนกมไดประเวณ

แตมานนเวลาสกสองยาม ขนชางจงหาความวาหลบหน

ขอพระองคจงทรงพระปราน ชวอยใตพระบาทา ฯ

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 55

๏ ครานนพระองคผทรงเดช ฟงเหตขนเคองเปนหนกหนา

อายหมนไวยทำาใจอหงการ ตกวาบานเมองไมมนาย

จะปรกษาตราสนใหไมได จงทำาตามนำาใจเอางายงาย

ถาฉวยเกดฆาฟนกนลมตาย อนตรายไพรเมองกเคองก

อวนทองกใหไอแผนไป อายชางบงอาจใจทำาจล

ฉดมนขนชางอางถงก ตะคอกขอวนทองใหตกใจ

ชอบตบใหสลบลงกบท เฆยนตเสยใหยบไมนบได

มะพราวหาวยดปากใหสาใจ อายหมนไวยกโทษถงฉกรรจ

มงถอวาอวนทองเปนแมตว ไมเกรงกลวเวโวทำาโมหนธ

ไปรบไยไมไปในกลางวน อายแผนพอนนกเปนใจ

มนเหมอนววเคยขามาเคยข ถงบอกกวาดหาเชอไม

อายชางมนกฟองเปนสองนย วาอายไวยลกแมใหบดา

เปนราคขอผดมตดตว หมองมวมลทนอยหนกหนา

ถาอายไวยอยากจะใครไดแมมา ชวนพอฟองหาเอาเปนไร

อยการศาลโรงกมอย ฤๅวากตดสนใหไมได

ชอบทวนดวยลวดใหปวดไป ปรบไหมใหเทากบชายช

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 56

มนเกดเหตทงนกเพราะหญง จงหงหวงชวงชงยงยงอย

จำาจะตดรากใหญใหหลนพร ใหลกดอกดกอยแตกงเดยว

อวนทองตวมนเหมอนรากแกว ถาตดโคนขาดแลวกใบเหยว

ใครจะควรสสมอยกลมเกลยว ใหเดดเดยวรกนแตวนน

เฮยอวนทองวากะไร มงตงใจปลดปลงใหตรงท

อยาพะวงกงขาเปนราค เพราะมงมผวสองกตองแคน

ถารกใหมกไปอยกบอายชาง ถารกเกาเขาขางอายขนแผน

อยาเวยนวนไปใหคนมนหมนแคลน ถาแมนมงรกไหนใหวามา ฯ

๏ ครานนวนทองฟงรบสง ใหละลาละลงเปนหนกหนา

ครนจะทลกลวพระราชอาชญา ขนชางแลดตายกควลน

พระหมนไวยใชใบใหแมวา บยปากตรงบดาเปนหลายหน

วนทองหมองจตรคดเวยนวน เปนจนใจนงอยไมทลไป ฯ

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 57

๏ ครานนพระองคทรงธรณนทร หาไดยนวนทองทลขนไม

พระตรสความถามซกไปทนใด ฤๅมงไมรกใครใหวามา

จะรกชชงผวมงกลวอาย จะอยดวยลกชายกไมวา

ตามใจกจะใหดงวาจา แตนเบองหนาขาดเดดไป ฯ

๏ นางวนทองรบพระราชโองการ ใหบนดาลบงจตรหาคดไม

อกศลดลมวใหชวใจ ดวยสนในอายทเกดมา

คดคะนงตะลงตะลานอก ดงตวตกพระสเมรภผา

ใหอทจอดอนตนอรา เกรงผดภายหนากสดคด

จะวารกขนชางกะไรได ทจรงใจมไดรกแตสกหนด

รกพอลกหวงดงดวงชวต แมนทลผดจะพโรธไมโปรดปราน

อยาเลยจะทลเปนกลางไว ตามพระทยทาวจะแยกใหแตกฉาน

คดแลวเทานนมทนนาน นางกมกรานแลวกทลไปฉบพลน

ความรกขนแผนกแสนรก ดวยรวมยากมานกไมเดยดฉนท

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 58

สลำาบากบกปามาดวยกน สารพนอดออมถนอมใจ

ขนชางแตอยดวยกนมา คำาหนกหาไดวาใหเคองไม

เงนทองกองไวมใหใคร ขาไทใชสอยเหมอนของตว

จมนไวยเลากเลอดทในอก กหยบยกรกเทากนกบผว

ทลพลางตวนางระเรมรว ความกลวพระอาญาเปนพนไป ฯ

๏ ครานนพระองคผทรงภพ ฟงจบแคนคงดงเพลงไหม

เหมอนดนประสวปลวตดกบเปลวไฟดดเปนไดอวนทอง

จะวารกขางไหนไมวาได นำาใจจะประดงเขาทงสอง

ออกนนเขานมสำารอง ยงกวาทองทะเลอนลำาลก

จอกแหนแพเสาสำาเภาใหญ จะทอดถมเทาไรไมรสก

เหมอนมหาสมทรสดซงซก นำาลกเหลอจะหยงกระทงดน

อฐผาหาหาบมาทมถม กจอมจมสญหายไปหมดสน

อแสนถอยจญไรใจทมฬ ดงเพชรนลเกดขนในอาจม

รปงามนามเพราะนอยไปฤๅ ใจไมซอสมศกดเทาเสนผม

ข น ช า ง ข น แ ผ น | 59

แตใจสตวมนยงมทนยม สมาคมกแตถงฤดมน

มงนถอยยงกวาถอยอทายเมอง จะเอาเรองไมไดสกสงสรรพ

ละโมบมากตณหาตาเปนมน สกรอยพนใหมงไมถงใจ

วาหญงชวผวยงคราวละคนเดยว หาตามตอมกนเกรยวเหมอนมงไม

หนกแผนดนกจะอยไย อายไวยมงอยานบวามารดา

กเลยงมงถงใหเปนหวหมน คนอนรวาแมกขายหนา

อายขนชางขนแผนทงสองรา กจะหาเมยใหอยาอาลย

หญงกาลกณอแพศยา มนไมนาเชยชดพสมย

ทรปรวยสวยสมมถมไป มงตดใจเสยเถดอคนน

เรงเรวเหวยพระยายมราช ไปฟนฟาดเสยใหมนเปนผ

อกเอาขวานผาอยาปราน อยาใหมโลหตตดดนก

เอาใบตองรองไวใหหมากน ตกดนจะอปรยกาลอย

ฟนใหหญงชายทงหลายด สงเสรจเสดจสปราสาทชย ฯ