Electronic applications for the exhibition «Typos a-Typos. Student newspapers and magazines in Crete» of the Museum of School Life of the Chania Perfecture. New media, new means

Ηλεκτρονικές εφαρμογές για την έκθεση

«Τύπος Ά-τυπος. Μαθητικές εφημερίδες & περιοδικά στην Κρήτη» του Μουσείου Σχολικής Ζωής.

Εξερευνώντας νέους τρόπους μουσειακής παρουσίασης και επικοινωνίας

Μαρία Οικονόμου & Ανδρομάχη Γκαζή

1. Eισαγωγή

Tα μέσα που προσφέρει η Κοινωνία των Πληροφοριών, όταν είναι κατάλληλα σχεδιασμένα, μπορούν

να ενσωματωθούν με πρόσφορο τρόπο στις μουσειακές εκθέσεις, δίνοντας στους επισκέπτες νέες

δυνατότητες που δεν μπορούν να προσφέρουν τα παραδοσιακά ερμηνευτικά μέσα.1 Μεταξύ άλλων,

επιτρέπουν την προβολή μεγάλου όγκου πολύμορφων πληροφοριών για τις συλλογές, τις οποίες

μπορούν να εξερευνούν οι επισκέπτες ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους. Δίνουν επίσης τη δυνατότητα

στους επισκέπτες να εμβαθύνουν στα θέματα της έκθεσης και να ακολουθούν διαφορετικές

διασυνδέσεις που σχετίζονται με αυτά. Όταν οι ηλεκτρονικές εφαρμογές έχουν τη μορφή

εκπαιδευτικών παιχνιδιών που σχετίζονται με τις εκθεσιακές θεματικές, μπορούν να συνδυάσουν την

άτυπη μάθηση με την ψυχαγωγία, βάζοντας το χρήστη σε ένα ενεργητικό ρόλο άμεσης συμμετοχής.

Στις περιπτώσεις που οι εφαρμογές αυτές ενσωματώνουν την πρόσβαση στο Διαδίκτυο, μπορούν να

λειτουργήσουν σαν γέφυρες επικοινωνίας, συνδέοντας άμεσα τον κλειστό χώρο της έκθεσης με τον

υπόλοιπο κόσμο, και κατ’ επέκταση, το μουσείο με την υπόλοιπη κοινωνία.

Για να μπορέσουν όμως οι ηλεκτρονικές εφαρμογές να λειτουργήσουν αποτελεσματικά και

συμπληρωματικά με τα παραδοσιακά μέσα παρουσίασης, είναι σημαντικό να έχει μελετηθεί πρώτα ο

χαρακτήρας του συγκεκριμένου μουσείου, το είδος των συλλογών του, και οι ομάδες κοινού στις

οποίες απευθύνεται. Επίσης, είναι απαραίτητο να εξεταστούν προσεκτικά το περιεχόμενο και οι

ιδιαίτερες συνθήκες της έκθεσης στην οποία θα ενταχθούν. Τέλος, θα πρέπει τα νέα μέσα να

περιληφθούν από την αρχή στο σχεδιασμό της έκθεσης και να αποτελέσουν το αποτέλεσμα

συνεργασίας μίας διεπιστημονικής ομάδας που εκτός από τα τεχνολογικά ζητήματα, θα εξετάσει και

ζητήματα μουσειολογικής προσέγγισης, ερμηνείας, εκπαιδευτικού σχεδιασμού και επικοινωνίας.

Κάποιες από αυτές τις δυνατότητες αλλά και τα ζητήματα που προκύπτουν από την ενσωμάτωση των

νέων τεχνολογιών στις μουσειακές εκθέσεις εξετάζονται στη συνέχεια σε σχέση με μία συγκεκριμένη

1 Οικονόμου 2003, 130-9, Μπούνια, Νικονάνου, Οικονόμου 2008.

1

μελέτη περίπτωσης, την έκθεση «Τύπος ά-Τυπος: Μαθητικές εφημερίδες και περιοδικά στην Κρήτη»

του Μουσείου Σχολικής Ζωής νομού Χανίων.

2.Το Μουσείο Σχολικής Ζωής

Το Μουσείο Σχολικής Ζωής (ΜΣΖ) ιδρύθηκε και λειτουργεί υπό την αιγίδα της Νομαρχιακής

Αυτοδιοίκησης νομού Χανίων και εγκαινιάστηκε το Μάιο του 2006. Στεγάζεται στο παλιό Δημοτικό

Σχολείο της κοινότητας Νεροκούρου (Δήμος Ελευθερίου Βενιζέλου), κοντά στα Χανιά. Η αρχική ιδέα

και η πρωτοβουλία δημιουργίας του Μουσείου οφείλεται στο μεράκι και στις μακροχρόνιες

προσπάθειες των εκπαιδευτικών Δημήτρη Καρτσάκη και Μαρίας Δρακάκη.

Το Μουσείο συλλέγει, φροντίζει και προβάλλει αντικείμενα και μαρτυρίες που σχετίζονται με τη

σχολική ζωή και το εκπαιδευτικό σύστημα σε όλες τις περιόδους της τοπικής και γενικότερα της

κρητικής ιστορίας. Ειδικότερα, το Μουσείο επιδιώκει να ενθαρρύνει τη στενότερη επικοινωνία

παλιότερων και νεότερων γενεών, εκπαιδευτικών και μαθητών, και προς αυτή την κατεύθυνση

ενθαρρύνεται ιδιαίτερα η οργάνωση δράσεων που εμπλέκουν ενεργά μικρούς και μεγάλους.

Οι συλλογές του Μουσείου καλύπτουν τη χρονική περίοδο από τα τέλη του 19ου αιώνα ως σήμερα και

περιλαμβάνουν αντικείμενα από παλιά σχολεία του νομού Χανίων που δεν λειτουργούν πια ή

αντικείμενα που έχουν δωρίσει ιδιώτες, οι οποίοι τα είχαν χρησιμοποιήσει είτε ως εκπαιδευτικοί είτε

ως μαθητές. Το Μουσείο διαθέτει επίσης πλούσιο φωτογραφικό αρχείο, καθώς και ένα πολύ

ενδιαφέρον αρχείο προφορικών μαρτυριών, οι οποίες αξιοποιούνται στις εκθέσεις και τις άλλες

δράσεις του.2

2.1 Εκθέσεις

Στα τέσσερα χρόνια λειτουργίας του το Μουσείο έχει διοργανώσει δύο εκθέσεις και πολλές και

ποικίλες εκπαιδευτικές δράσεις και έχει καθιερωθεί στη συνείδηση των ντόπιων, αλλά και των

Χανιωτών ως ένα πραγματικά ανοιχτό μουσείο που μιλά τόσο στους μεγάλους όσο και στους μικρούς.

Το κοινό του Μουσείου αποτελείται στο μεγαλύτερο ποσοστό από σχολικές τάξεις της πρωτοβάθμιας

κυρίως, αλλά και της δευτεροβάθμιας, εκπαίδευσης από όλο το νομό Χανίων, αλλά και τους

γειτονικούς νομούς. Μια δεύτερη μεγάλη ομάδα αφορά εκπαιδευτικούς εν ενεργεία ή συνταξιούχους,

2 Oικονόμου και Γκαζή 2009. Γενικά, για τη χρήση των προφορικών μαρτυριών για την ερμηνεία των αντικειμένων, βλ. και τις ανακοινώσεις από το συνέδριο Can Oral History Make Objects Speak?, ICOM-ICME (International Committee for Museums of Ethnography), Ναύπλιο, Οκτώβριος 18-21 2005, http://museumsnett.no/alias//icme/icme2005/

2

ενώ μια τρίτη ομάδα είναι οι κάτοικοι της περιοχής και οι ταξιδιώτες, ειδικά τους καλοκαιρινούς

μήνες.

Η έκθεση με τίτλο «Ελάτε να ζωντανέψουμε τα ξύλινα θρανία. Ματιές στη σχολική ζωή

παλιότερων εποχών» ήταν η πρώτη δημόσια εμφάνιση του μουσείου και έχει διατηρηθεί ως βασικός

πυρήνας των εκθεσιακών χώρων του. Κεντρικό θέμα της είναι η προσομοίωση μιας τάξης δημοτικού

σχολείου η οποία οργανώνεται με βάση δύο σειρές παλιών θρανίων από τη δεκαετία του ΄30 ως τη

δεκαετία του ΄60 (Εικ. 1). Γύρω από τα θρανία «αναπτύσσεται» η διαδικασία του μαθήματος σε

εκθεσιακές ενότητες που περιλαμβάνουν αποσπάσματα από έντυπο υλικό εποχής, φωτογραφίες και

αντικείμενα. Κεντρικό άξονα της αφήγησης, ωστόσο, συνιστούν οι προφορικές μαρτυρίες παλαιών

μαθητών ή δασκάλων.3 Έτσι, ο λόγος της έκθεσης είναι στο μεγαλύτερο βαθμό ο λόγος των

ανθρώπων που κατέθεσαν τις μαρτυρίες τους για τα σχολικά τους χρόνια. Οι προφορικές μαρτυρίες

αξιοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό και στα ψηφιακά εκπαιδευτικά παιχνίδια που δημιουργήθηκαν για

την έκθεση.

Εικ. 1. Μαθητές δημοτικού στην αίθουσα προσομοίωσης μίας σχολικής τάξης του ΜΣΖ

Τον Ιανουάριο 2009 εγκαινιάστηκε η δεύτερη έκθεση του Μουσείου με τίτλο «Τύπος Ά-τυπος.

Μαθητικές εφημερίδες & περιοδικά στην Κρήτη» (στο εξής «Τύπος Ά-τυπος») (Εικ. 2). Στην έκθεση

3 Oικονόμου και Γκαζή 2009

3

εκτίθενται ή αξιοποιούνται με άλλον τρόπο, περίπου 100 μαθητικές εφημερίδες και περιοδικά που

κυκλοφόρησαν στην Κρήτη με μικρότερη ή μεγαλύτερη περιοδικότητα από το 1911 έως το 2008.

Στόχος της έκθεσης είναι να φωτίσει όψεις της δημιουργικότητας των μαθητών έτσι όπως αυτή

εκφράζεται μέσα από τα μαθητικά περιοδικά και, παράλληλα, να δώσει την ευκαιρία στους επισκέπτες

να σκεφτούν -και πολλοί επίσης να θυμηθούν- τι σημαίνει συμμετέχω στη δημιουργία ενός τέτοιου

εντύπου, και να συζητήσουν γι’ αυτό μεταξύ τους.

Η έκθεση επικεντρώνεται στις έντυπες εφημερίδες και περιοδικά, έχει ωστόσο αναφορές και σε

λευκώματα (που είναι μια ιδιαίτερη –πολύ προσωπική- κατηγορία εντύπου όπου μπορούν να

εκφραστούν οι μαθητές), ενώ δίνει επίσης τη δυνατότητα στους επισκέπτες να διαβάσουν μαθητικά

blogs στο Internet, όπως αναφέρουμε παρακάτω (τηρουμένων μάλιστα, των αναλογιών, θα

μπορούσαμε να πούμε ότι τα blogs έχουν σήμερα αντικαταστήσει τα λευκώματα).

Εικ. 2. Άποψη της έκθεσης «Τύπος Ά-τυπος. Μαθητικές εφημερίδες & περιοδικά στην Κρήτη» του ΜΣΖ

Η έκθεση είναι οργανωμένη σε τρία επίπεδα «ανάγνωσης», τα οποία λειτουργούν αυτόνομα και χωρίς

ιεραρχική σειρά (Εικ. 2): το ένα επίπεδο αφορά στην καθαυτό έκθεση με τη συμβατική της έννοια. Το

δεύτερο αφορά μια χρονογραμμή που «ντύνει» περιμετρικά τους τοίχους της αίθουσας και επάνω στην

οποία σημειώνονται ενδεικτικά εκδοτικές προσπάθειες των μαθητών, ενώ, παράλληλα, σκιαγραφείται

το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο συντελείται ανά περιόδους η μαθητική εκδοτική δραστηριότητα.

4

Ένα τρίτο επίπεδο, τέλος, αφορά την ενεργή εμπλοκή του επισκέπτη με το αντικείμενο της έκθεσης,

μέσω της δυνατότητας να ξεφυλλίσει και να διαβάσει τεύχη περιοδικών, αλλά και να ασχοληθεί με

ψηφιακές δραστηριότητες.

Μία αίθουσα του Μουσείου, τέλος, έχει διαμορφωθεί ως χώρος δραστηριοτήτων, με γωνιές για

μικρούς και μεγάλους (Εικ. 3). Εδώ οι επισκέπτες μπορούν -είτε κάνοντας χρήση νέων τεχνολογιών

είτε με πιο συμβατικούς τρόπους- να εξερευνήσουν θέματα σχετικά με τις συλλογές του Μουσείου, να

κάνουν δραστηριότητες, να διαβάσουν, αλλά και να καταθέσουν τις αναμνήσεις τους ή τις απόψεις

τους.

Εικ. 3. Αίθουσα δραστηριοτήτων του ΜΣΖ

3. Ηλεκτρονικές εφαρμογές για την έκθεση «Τύπος Ά-τυπος»

3.1 Υπόβαθρο και προυποθέσεις

Και σε αυτή την έκθεση του ΜΣΖ, όπως και στην προηγούμενη, υπήρχε εξαρχής το σκεπτικό να

χρησιμοποιηθούν τα ηλεκτρονικά μέσα για να παρουσιάσουν υλικό της έκθεσης που δεν μπορούσε να

εκτεθεί με άλλους τρόπους, αλλά και για να δραστηριοποιήσουν τους επισκέπτες εμπλέκοντάς τους

διαδραστικά στα θέματα της έκθεσης.

Κατά το σχεδιασμό των ηλεκτρονικών εφαρμογών λάβαμε υπόψη μας τις εξής βασικές παραμέτρους:

α) τις συλλογές και τις θεματικές της παλιάς και νέας έκθεσης, β) τη διαμόρφωση και τις προϋποθέσεις

5

των εκθεσιακών χώρων, γ) τα μουσειολογικά χαρακτηριστικά των δύο εκθέσεων, και δ) τις ομάδες

κοινού που το Μουσείο ενδιαφέρεται να προσεγγίσει.

Ήδη από τα πρώτα στάδια του σχεδιασμού τέθηκαν κάποια ζητήματα και ερωτήματα τα οποία έπρεπε

να εξεταστούν και να απαντηθούν, καθορίζοντας τους βασικούς άξονες επάνω στους οποίους θα

υλοποιούνταν ο εκπαιδευτικός σχεδιασμός των εφαρμογών αυτών. Αρχικά, έπρεπε να αποφασιστεί αν

οι ηλεκτρονικές εφαρμογές θα αποτελούσαν μέρος συγκεκριμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων ή αν

θα έπρεπε να λειτουργήσουν ανεξάρτητα. Δεδομένων των προβλημάτων στελέχωσης του Μουσείου

και την αβεβαιότητα σίγουρης εξασφάλισης μουσειοπαιδαγωγού για τη διεξαγωγή εκπαιδευτικών

προγραμμάτων, αλλά και την ανυπαρξία συγκεκριμένου εκπαιδευτικού προγράμματος κατά το στάδιο

του σχεδιασμού των εφαρμογών, θεωρήθηκε αναγκαίο τα προγράμματα να σχεδιαστούν έτσι ώστε να

μπορούν να λειτουργήσουν ανεξάρτητα, συμπληρωματικά με την έκθεση, αλλά χωρίς την ανάγκη

ένταξης σε κάποιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα (χωρίς βέβαια να αποκλείεται η δυνατότητα να γίνει αυτό

στη συνέχεια).

Η έκθεση «Τύπος Ά-τυπος» περιέλαβε τρεις ηλεκτρονικές εφαρμογές: α) το «Ηλεκτρονικό ξεφύλλισμα

μαθητικού τύπου από την Κρήτη», β) το παιχνίδι «Η Πρώτη Σελίδα: Σχεδιάστε τη δική σας μαθητική

εφημερίδα», και γ) τον «Κατάλογο μαθητικών και σχολικών ιστολογίων και ιστοσελίδων», τις οποίες

εξετάζουμε αναλυτικά παρακάτω.4

3.2 Κοινό-στόχος

Αντίστοιχα, για τον καθορισμό του κοινού-στόχου και της ηλικιακής ομάδας των χρηστών, επιλέχθηκε

να μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι εφαρμογές από όλους τους ενήλικες επισκέπτες της έκθεσης, αλλά

και από μαθητές διαφορετικών βαθμίδων. Kάποιες από αυτές (κυρίως το παιχνίδι «Η Πρώτη Σελίδα»)

εστιάζουν περισσότερο σε μαθητές Δημοτικού που έχουν κατακτήσει τις δεξιότητες της απλής γραφής

και ανάγνωσης, αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από νεαρότερους επισκέπτες (π.χ. Α′ και Β′

Δημοτικού ή ακόμα και Νηπιαγωγείου) με τη βοήθεια κάποιου ενήλικα συνοδού (π.χ. δασκάλου ή

γονιού). Το «ηλεκτρονικό ξεφύλλισμα» των παλιών μαθητικών περιοδικών απευθύνεται περισσότερο

σε μαθητές Γυμνασίου-Λυκείου, αλλά καθώς είναι πολύ εύκολη η χρήση του, μπορεί να ενταχθεί και

σε κάποιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μικρότερα παιδιά. Επίσης η εφαρμογή της πύλης των

4 Συντελεστές ψηφιακών εφαρμογών: Μαρία Οικονόμου (μελέτη και επιμέλεια, σενάριο ηλεκτρονικού παιχνιδιού), Ανδρομάχη Γκαζή (έρευνα και επιλογή περιεχομένου για «Ηλεκτρονικό ξεφύλλισμα»), Ρούλα Οικονομάκη και Νατάσα Καλογριδάκη (ψηφιοποίηση υλικού), εταιρεία makebelieve (σχεδιασμός, προγραμματισμός και παραγωγή)

6

μαθητικών ιστολογίων περιλαμβάνει ιστολόγια από νηπιαγωγεία μέχρι λύκεια, οπότε μπορεί να

χρησιμοποιηθεί και από αντίστοιχες ηλικίες.

Οι εφαρμογές μπορούν να χρησιμοποιηθούν από οργανωμένες σχολικές ομάδες που έχουν μοιραστεί

σε μικρότερες ομάδες, καθώς υπάρχουν διαφορετικοί σταθμοί υπολογιστών μοιρασμένοι στις δύο

αίθουσες της έκθεσης ή να συνδεθούν με τον ψηφιακό προβολέα για κατευθυνόμενη χρήση από

κάποιο ενήλικα. Γενικά, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ατομικά ή ομαδικά. Μπορούν επίσης να

χρησιμοποιηθούν και από άλλες οργανωμένες ομάδες ή ανεξάρτητους επισκέπτες. Κρίθηκε

απαραίτητο να σχεδιαστεί η επιφάνεια διεπαφής του χρήστη έτσι ώστε να είναι απλή και κατανοητή

και να μην είναι απαραίτητη η βοήθεια ενήλικα συνοδού για τη χρήση των εφαρμογών από παιδιά των

μεγαλύτερων τάξεων του Δημοτικού αλλά ούτε και για τους ενήλικες χρήστες που δεν είναι

εξοικειωμένοι με τη χρήση υπολογιστών.

Για να μπορέσουν να απευθυνθούν οι εφαρμογές σε αυτή την ευρεία ηλικιακή ομάδα, τέθηκε ως

στόχος να διατηρηθεί μία ισορροπία μεταξύ ελεύθερων, δημιουργικών δραστηριοτήτων με άλλες πιο

στενά κατευθυνόμενες, καθώς επίσης και η ελεύθερη εξερεύνηση αρχειακού υλικού από διαφορετικές

δεκαετίες και περιοχές της Κρήτης, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα του κάθε επισκέπτη. Από την άλλη

μεριά, οι περιορισμοί των διαθέσιμων πόρων και χρόνου, αλλά και η επιθυμία να μην υποσκιάσουν οι

ηλεκτρονικές εφαρμογές τα υπόλοιπα εκθέματα, απαίτησαντην επιλογή συγκεκριμένου όγκου υλικού

και αριθμού εφαρμογών.

3.3 Φιλοσοφία και στόχοι

Ο βασικός σκοπός των ηλεκτρονικών εφαρμογών ήταν να προσφέρουν στους επισκέπτες τη

δυνατότητα να εμβαθύνουν στα θέματα της έκθεσης, αλλά και να τα διευρύνουν με ενεργητικό τρόπο

μέσω της βιωματικής μεθόδου. Επίσης, να αφυπνίσουν το ενδιαφέρον μικρών και μεγάλων για τη

σχολική ζωή και τα μαθητικά έντυπα του παρελθόντος και να το συνδέσουν δημιουργικά με το παρόν

και το μέλλον.

Σε πιο πρακτικό επίπεδο, η στοχοθεσία των εφαρμογών περιέλαβε το συνδυασμό γνωστικών μεθόδων

και την εξάσκηση διαφορετικών δεξιοτήτων του χρήστη (όπως για παράδειγμα, την ικανότητα

παρατήρησης, κριτικής σκέψης, συνδυαστικής και συγκριτικής ικανότητας, γλωσσικής και

καλλιτεχνικής έκφρασης, κ.λπ.). Επίσης, άλλος ένας στόχος των εφαρμογών ήταν να προσφέρουν στα

7

παιδιά την ευκαιρία να μάθουν με ευχάριστο και διασκεδαστικό τρόπο. Επιπλέον, να αναπτύξουν

κλίμα συνεργασίας και ομαδικού πνεύματος στους χρήστες που δεν τις χρησιμοποιούν μεμονωμένα.

Τέλος, ένας γενικός στόχος για όλες τις εφαρμογές ήταν να ενθαρρύνουν τη χρήση του ηλεκτρονικού

υπολογιστή ως εργαλείου έρευνας και μάθησης.

Όπως αναφέραμε πιο πάνω, λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών της έκθεσης, οι ηλεκτρονικές εφαρμογές

σχεδιάστηκαν ανεξάρτητα, πριν από τη δημιουργία κάποιου εκπαιδευτικού προγράμματος, αλλά

υπήρχε εξαρχής η προοπτική να μπορούν να συνδεθούν αργότερα με διαφορετικά εκπαιδευτικά

προγράμματα και να ενταχθούν σε αυτά.

3.4 «Ηλεκτρονικό ξεφύλλισμα μαθητικού τύπου από την Κρήτη»

3.4.1 Στόχοι

Οι στόχοι της συγκεκριμένης εφαρμογής ήταν να αξιοποιήσει κατάλληλα την ψηφιοποίηση και τα

ηλεκτρονικά μέσα για να αναδείξει πρόσθετο υλικό της έκθεσης που δεν μπορούσε να εκτεθεί με

συμβατικό τρόπο. Όσο ευφάνταστα κι αν είναι τα παραδοσιακά εκθεσιακά μέσα, υπάρχει ένας

περιορισμένος αριθμός υλικού που μπορεί να εκτεθεί ανά πάσα στιγμή σε προθήκες. Επίσης, σε αυτές

μπορούν να τοποθετηθούν μαθητικά έντυπα και περιοδικά είτε κλειστά, ώστε να προβάλλεται το

εξώφυλλο, είτε ανοιχτά σε κάποια συγκεκριμένη σελίδα, χωρίς να μπορεί ο επισκέπτης να εξερευνήσει

τις υπόλοιπες σελίδες. Για να υπάρχει η δυνατότητα του ελεύθερου ξεφυλλίσματος του υλικού, τεύχη

πιο πρόσφατων περιοδικών που ήταν σε καλή κατάσταση και υπήρχαν σε περισσότερα από ένα

αντίτυπα ή αντίγραφα παλαιότερων τοποθετήθηκαν σε τραπέζια στη δεξιά αίθουσα του Μουσείου. Για

να διευρυνθεί ακόμα περισσότερο η πρόσβαση σε υλικό που δεν ήταν δυνατόν να εκτεθεί στην έκθεση,

σχεδιάστηκε η εφαρμογή του ηλεκτρονικού ξεφυλλίσματος. Αυτή η εφαρμογή πρόσφερε τη

δυνατότητα:

• Να συμπεριληφθούν και να προβληθούν δείγματα από διαφορετικές περιόδους, περιοχές της

Κρήτης, βαθμίδες και είδη σχολείων

• Να δημιουργηθεί ένα πολύτιμο ψηφιακό απόθεμα για διαφορετικές κατηγορίες επισκεπτών

• Να ενταχθεί αυτό το υλικό σε διαφορετικά εκπαιδευτικά προγράμματα που πιθανόν να

δημιουργούνταν μετά την ολοκλήρωσή της

8

Εικ. 4. Το μενού επιλογών της εφαρμογής «Ηλεκτρονικό Ξεφύλλισμα Μαθητικού Τύπου από την Κρήτη»

3.4.2 Χαρακτηριστικά

Το «ηλεκτρονικό ξεφύλλισμα» περιλαμβάνει δείγματα από δώδεκα διαφορετικά τεύχη μαθητικών

περιοδικών (Εικ. 4). Τα κριτήρια της επιλογής των εντύπων αυτών5 εστίασαν κυρίως: α) στην

ποικιλομορφία του υλικού (καθώς θέλαμε να δώσουμε μία γεύση για τις διαφορετικές προσεγγίσεις,

περιεχόμενα και μορφή που είχαν σε διαφορετικές περιόδους και περιοχές τα μαθητικά έντυπα), β) την

κάλυψη μεγάλου χρονικού εύρους (με μαθητικά έντυπα από το 1911 μέχρι το 2008 και συνδυασμό

παλιών αλλά και σύγχρονων περιοδικών), γ) την κάλυψη γεωγραφικού εύρους, εστιάζοντας στην

Κρήτη (με περιοδικά από τα Χανιά μέχρι τη Σητεία), και δ) την κάλυψη διαφορετικών βαθμίδων

εκπαίδευσης (με έντυπα κυρίως από το δημοτικό και το γυμνάσιο).

Το «ηλεκτρονικό ξεφύλλισμα» περιλαμβάνει ένα πλούσιο ψηφιακό απόθεμα που μπορεί να

χρησιμοποιηθεί από διαφορετικούς χρήστες με διαφορετικούς τρόπους και να ενθαρρύνει, για

παράδειγμα τη χρήση των πηγών για ερευνητικούς σκοπούς, την εξοικείωση μέσω της ανακαλυπτικής

μεθόδου με μία ποικιλία μαθητικών εντύπων και τη σύγκριση των χαρακτηριστικών τους. Η εφαρμογή

δεν είναι σχεδιασμένη με κάποιο συγκεκριμένο σενάριο χρήσης, αλλά διατηρεί την ευελιξία να

5 Για την ανάγκη ύπαρξης συστηματικών κριτηρίων επιλογής υλικού για την ψηφιοποίηση πολιτιστικού περιεχομένου, βλ. HATII & NINCH 2002.

9

προσαρμοστεί σε διαφορετικές εκπαιδευτικές χρήσεις ή να χρησιμοποιηθεί για προσωπική εξερεύνηση

από ανεξάρτητους επισκέπτες.

Για να μπορέσουν να υποστηριχθούν οι λειτουργίες που περιγράφηκαν παραπάνω (π.χ. χρήση

αρχειακών πηγών, κ.λπ) καταγράφηκαν τα βασικά μεταδεδομένα (όνομα σχολείου, τίτλος περιοδικού,

τεύχος, χρονολογία) για όλα τα τεύχη που χρησιμοποιήθηκαν.

Επίσης, η εφαρμογή σχεδιάστηκε με στόχο την ευχρηστία και τη στήριξη της διαισθητικής πλοήγησης,

χωρίς ο χρήστης να έχει ανάγκη οδηγιών για να τη χρησιμοποιήσει. Γι’ αυτό το λόγο χρησιμοποιούνται

και μεταφορές από τον πραγματικό κόσμο, όπως το ξεφύλλισμα ενός περιοδικού (με αντίστοιχα

ηχητικά και γραφιστικά εφέ που ενισχύουν αυτή την εντύπωση). Τέλος, η εφαρμογή δίνει τη

δυνατότητα εστίασης και μεγέθυνσης κάθε σελίδας, έτσι ώστε να επιτρέπει σε όσους χρήστες το

επιθυμούν, να εξετάσουν λεπτομερέστερα τα περιεχόμενα.

3.5 Παιχνίδι «Η Πρώτη Σελίδα: Σχεδιάστε τη δική σας μαθητική εφημερίδα»

3.5.1 Στόχοι

Το ηλεκτρονικό παιχνίδι «Η Πρώτη Σελίδα: Σχεδιάστε τη δική σας μαθητική εφημερίδα» (στο εξής, η

Πρώτη Σελίδα) είχε ως στόχο να ενθαρρύνει τους χρήστες να ασχοληθούν με θέματα της έκθεσης με

ενεργητικό και διασκεδαστικό τρόπο και να προβληματιστούν για ζητήματα που σχετίζονται με τον

μαθητικό Τύπο (όπως, για παράδειγμα, το είδος και την επιλογή των περιεχομένων, την επιλογή

τίτλου, κ.λπ.). Άλλος στόχος ήταν, επίσης, η καλλιέργεια διαφορετικών δεξιοτήτων ειδικά από τους

νεαρότερους χρήστες, όπως αυτές της ανάγνωσης, της δακτυλογράφησης, της χρήσης λεξιλογίου, και

της αισθητικής αντίληψης. Τέλος, η εφαρμογή στόχευε να κεντρίσει το ενδιαφέρον των παιδιών και να

τους προσφέρει ερεθίσματα για περαιτέρω επεξεργασία στο σχολείο ή/και στο σπίτι.

3.5.2 Χαρακτηριστικά

Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι, το παιχνίδι σχεδιάστηκε έτσι ώστε να περιλαμβάνει και να

ενσωματώνει μία ποικιλία διαφορετικών δραστηριοτήτων που καλλιεργούν διαφορετικές δεξιότητες,

όπως για παράδειγμα, η επίλυση ενός παζλ βασισμένου σε εικονογράφηση από αρχειακό υλικό

μαθητικού εντύπου και η δακτυλογράφηση λεζάντας για την εικόνα που επέλεξε ο χρήστης. Δίνεται

ενεργητικός ρόλος στο χρήστη από την αρχή του παιχνιδιού, καθώς αυτός καλείται να αποφασίσει για

όλες τις βασικές επιλογές, τη μορφή και το περιεχόμενο της εφημερίδας. Τα βήματα σε όλα τα στάδια

10

είναι απλά και στηρίζουν τη διαισθητική χρήση της εφαρμογής χωρίς να χρειάζονται εκτενείς οδηγίες,

ενώ χρησιμοποιούν επίσης πολλές μεταφορές από την καθημερινή ζωή, όπως το σχεδιαστικό τραπέζι

ενός γραφίστα που ετοιμάζει την πρώτη σελίδα μιας εφημερίδας, που χρησιμοποιείται ως βάση σε όλες

τις οθόνες της εφαρμογής (Εικ. 5, 6).

Εικ. 5. Οθόνη Επιλογής Εικόνας από την εφαρμογή «Πρώτη Σελίδα»

Ακόμα και σε αυτή την εφαρμογή που είχε πιο παιγνιώδη χαρακτήρα, έγινε σύνδεση με τα θέματα της

έκθεσης και χρήση πρωτογενούς υλικού, όπως για παράδειγμα, εικόνων από εξώφυλλα πραγματικών

μαθητικών περιοδικών, από τις οποίες καλείται να κάνει την επιλογή του ο χρήστης (Εικ. 5),

εικονοϊστορίας (από το περιοδικό «Χανιωτάκια» του 1998-9), στην οποία πρέπει να αντικαταστήσει

τις εικόνες με τις σωστές λέξεις (Εικ. 6), και παζλ που πρέπει να συμπληρώσει και το οποίο είναι

βασισμένο σε εικόνα του εξώφυλλου του περιοδικού «Μαθητικές Πινελιές» του 6ο Δημοτικού

Σχολείου Χανίων (1989-90). Επίσης, χρησιμοποιήθηκε το χιουμοριστικό σκίτσο φιγούρας μαθητή, ο

οποίος δίνει τις οδηγίες σε κάθε στάδιο του παιχνιδιού. Αυτή είναι βασισμένη στο εξώφυλλο του

πρώτου τεύχους του περιοδικού «Ώρα Διαλείμματος» του Γυμνάσιου Ν. Κυδωνίας 2003-04.

Τέλος, για να μπορούν οι μικροί (αλλά και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία) χρήστες να παίρνουν ένα ενθύμιο

της επίσκεψής τους στην έκθεση, η εφαρμογή δίνει στο τέλος τη δυνατότητα αποστολής της τελικής

11

σελίδας που σχεδιάστηκε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στην ηλεκτρονική διεύθυνση που θα

πληκτρολογήσει ο χρήστης, καθώς και τη δυνατότητα εκτύπωσης της τελικής σελίδας. Αυτές οι

δυνατότητες μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμο έναυσμα για περαιτέρω επεξεργασία, δραστηριότητες

και συζήτηση στην τάξη ή στο σπίτι και δίνουν την ευκαιρία για στενότερη σύνδεση του μουσείου με

το σχολείο και το οικογενειακό περιβάλλον των μαθητών.

Εικ. 6. Οθόνη Εικονοϊστορίας από την εφαρμογή «Πρώτη Σελίδα»

3.6 Κατάλογος μαθητικών και σχολικών ιστολογίων και ιστοσελίδων

3.6.1 Στόχοι

Η τελευταία εφαρμογή της έκθεσης «Τύπος Ά-τυπος» αφορά έναν ηλεκτρονικό κατάλογο μαθητικών

και σχολικών ιστολογίων και ιστοσελίδων από όλη την Ελλάδα. Αυτή είχε στόχο να συνδέσει το χθες

με το σήμερα και το αύριο, καθώς τα ιστολόγια εξελίσσονται στις μέρες μας σε βασικό δίαυλο

επικοινωνίας των μαθητών, αλλά και να συνδέσει το ΜΣΖ και τη συγκεκριμένη έκθεση με τον έξω

κόσμο. Η εφαρμογή επιδιώκει να αναδείξει αυτόν τον νέο τρόπο επικοινωνίας των μαθητών, αλλά και

των εκπαιδευτικών, και των οργανωμένων σχολείων σε όλες τις βαθμίδες και να ενθαρρύνει τους

επισκέπτες να προβληματιστούν για αυτόν, τα χαρακτηριστικά, τις δυνατότητες και τους περιορισμούς

του σε σύγκριση με τα τυπωμένα μαθητικά έντυπα που προβάλλει η υπόλοιπη έκθεση.

12

Η εφαρμογή μπορεί να χρησιμοποιηθεί με διαφορετικούς τρόπους και να ενταχθεί σε κάποιο

εκπαιδευτικό πρόγραμμα, ενθαρρύνοντας, για παράδειγμα, τον χρήστη να ερευνήσει και να συγκρίνει

τα ιστολόγια και προσφέροντάς του τη δυνατότητα να καταγράψει την ποικιλομορφία τους όσον

αφορά τα θέματα που καλύπτουν, τον τρόπο παρουσίασης και την ευρύτερη φιλοσοφία τους.

3.6.2 Χαρακτηριστικά

Η πλοήγηση του ηλεκτρονικού καταλόγου είναι εύκολη, παρά τον μεγάλο αριθμό των ιστολογίων.

Έχει γίνει κατάταξη των ιστολογίων των σχολείων ανά νομό της Κρήτης, στη συνέχεια της υπόλοιπης

Ελλάδας και τέλος, ακολουθούν οι σελίδες των εκπαιδευτικών. Ο τρόπος που είναι σχεδιασμένη η

εφαρμογή αυτή (βασισμένη σε απλή ΗΤΜL και χρησιμοποιώντας φυλλομετρητή του Διαδικτύου για

την παρουσίαση), δίνει τη δυνατότητα για εύκολη ενημέρωση και ανανέωση του υλικού και από μη

ειδικούς.

Οι εφαρμογές αυτού του τύπου θίγουν ευαίσθητα ζητήματα ισορροπίας μεταξύ της ελεύθερης

πρόσβασης και του ελέγχου του είδους πρόσβασης στους δημόσιους χώρους του Μουσείου. Στόχος

της εφαρμογής ήταν η διασύνδεση με τα θέματα της έκθεσης, αλλά όχι η χρήση του Μουσείου ως

internet café, οπότε έπρεπε να ξεπεραστούν τεχνικές δυσκολίες ρύθμισης της δημόσιας πρόσβασης σε

ένα διαδραστικό σταθμό-κιόσκι. Στη ρύθμιση της παρουσίασης του φυλλομετρητή έγινε απόκρυψη

κάποιων μενού (π.χ. όσων δίνουν τη δυνατότητα να σώζουν, να αλλάζουν, ή να αποθηκεύουν κάποιες

σελίδες οι χρήστες) για να διευκολύνεται η συντήρηση της εφαρμογής και να μη γίνεται κατάχρηση

από κάποιους χρήστες. Μετά από συζήτηση και προβληματισμό με τους συντελεστές της έκθεσης

όσον αφορά το επίπεδο πρόσβασης στα ιστολόγια στο Διαδίκτυο, ελήφθη η απόφαση να δίνεται

ελεύθερη πρόσβαση χωρίς έλεγχο του περιεχομένου των ιστολογίων και των ιστοσελίδων από το

ΜΣΖ, έτσι ώστε να μπορέσει να αναδειχθεί η ποικιλομορφία τους, αλλά χωρίς ευθύνη του Μουσείου

για το περιεχόμενό τους.

4. Συμπεράσματα

Στην περίπτωση του ΜΣΖ, οι ηλεκτρονικές εφαρμογές σχεδιάστηκαν ως μέσα επικοινωνίας και

παρουσίασης για να λειτουργήσουν συμπληρωματικά με τα υπόλοιπα μέσα της έκθεσης, και όχι ως

αυτοσκοπός. Βοήθησαν να συνδεθεί το παρελθον με το παρόν και το μέλλον των μαθητικών

εφημερίδων και περιοδικών, που ήταν ένας από τους στόχους της έκθεσης, αναδεικνύοντας ένα

πλούσιο και ποικιλόμορφο αρχειακό υλικό από μαθητικά έντυπα διαφόρων περιόδων και περιοχών και

13

δείχνοντας τους νέους τρόπους επικοινωνίας που χρησιμοποιούν οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί για

να εκφραστούν σήμερα. Ενθάρρυναν τη σύγκριση για τα κοινά θέματα που απασχόλησαν και

απασχολούν τους νέους τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά για τα νέα ζητήματα που έχουν αναδειχθεί λόγω

των ιστορικο-κοινωνικών αλλαγών που έχουν συντελεστεί από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα έως

τις μέρες μας.

Η μέχρι σήμερα χρήση των εφαρμογών στην έκθεση έδειξε ότι η δημοτικότητα των νέων μέσων

προσελκύει τους νεώτερους σε ηλικία χρήστες, ενώ από την άλλη, οι εφαρμογές είναι αρκετά

εύχρηστες και απλές στη χρήση ώστε να μην αποθαρρύνονται οι μεγαλύτεροι και οι λιγότερο

εξοικειωμένοι με τις νέες τεχνολογίες. Συμπερασματικά, η εμπειρία από το Μουσείο Σχολικής Ζωής

έδειξε ότι καλό είναι να χρησιμοποιούνται και να δοκιμάζονται και παλιοί και νέοι τρόποι

επικοινωνίας στις εκθέσεις, αρκεί να υπηρετούν σε κάθε περίπτωση τους στόχους του μουσείου και να

λαμβάνουν υπόψη τους τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του.

Βιβλιογραφία

HATII & NINCH, 2002. «ΙΙΙ: Selecting Materials: An Iterative Process», στο Guide to Good Practice

in Digital Representation and Management of Cultural Heritage Material’, National Initiative for

a Networked Cultural Heritage (NINCH), USA, http://www.nyu.edu/its/humanities/ninchguide/

(18/6/2010).

ICOM-ICME (International Committee for Museums of Ethnography), 2005. Can Oral History Make

Objects Speak?, Ναύπλιο, Οκτώβριος 18-21 2005, http://museumsnett.no/alias//icme/icme2005/

(18/6/2010).

Μπούνια, Α., Νικονάνου, Ν., Οικονόμου, Μ. (επιμ.) 2008. Η Τεχνολογία στην Υπηρεσία της

Πολιτισμικής Κληρονομιάς: Διαχείριση-Εκπαίδευση-Επικοινωνία. Αθήνα: Καλειδοσκόπιο.

Οικονόμου, Μ. 2003. Μουσείο Αποθήκη ή Ζωντανός Οργανισμός; Μουσειολογικοί Προβληματισμοί και

Ζητήματα. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική.

Oικονόμου, Μ. και Γκαζή, Α. 2009. 'Προφορικότητα, μνήμες από το σχολείο και νέες τεχνολογίες: Η

δημιουργία της πρώτης έκθεσης του Μουσείου Σχολικής Ζωής νομού Χανίων', Πρακτικά 2ου

Διεθνούς Επιστημονικού Συμποσίου «Τεχνολογία Ναι, Παράδοση Ναίσκε: Προφορικότητα,

14

Τοπικές Κοινωνίες & Νέες Τεχνολογίες», 20-22 Σεπτεμβρίου 2007, Μουσείο «Λυχνοστάτης»,

Χερσόνησος, Κρήτη, CD-ROM.

15