EKOLOŠKI FAKTORI

Slide 1

EKOLOKI FAKTORIProf.dr Mufik MusliAss. Nedada Tolja INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIKEKOLOKI FAKULTET1 ivotna sredina prirodni "okvir ivota" u kome sva iva bia ive i djeluju mnogostruko povezana uzajamnim uticajima Spoljanja ili ivotna sredina nekog organizma- kompleks svih uticaja koji na njega deluju, a potiu od cjelokupne neive i ive prirode koja ga okruujeOdnosi organizma i sredine specifini, stalni, neraskidivi, uzajamni, promenljivi

Pojam ivotne sredineEkoloki faktori-ukupni uticaji sredine na iva bia

Podjela ekolokih faktora prema porijeklu:1.Abiotiki-faktori neive prirode2.Biotiki-faktori ive prirode

Ekoloki faktori Abiotiki faktoriPodjela abiotikih faktora:Klimatski (svjetlost, temperatura, voda, vlanost i hidraturni reim, vazduh i vazduna strujanja)

Edafski(fizika struktura tla, pH vrijednost, sastav minerala)

Orografski(nadmorska visina, nagib, ekspozicija terena, stepen razuenosti reljefa)Fiziko-hemijski faktori sredine

Klimatski faktoriKlimatski faktori skup meteorolokih elemenata atmosfere: svjetlost, temperatura, voda,vlanost i hidraturni reim, vazduh i vazduna strujanjaMakroklima-klima na globalnom planuMikroklima-klima na ogranienom podruju

MikroklimaMakroklimaMezoklima SvjetlostSuneva svjetlost autotrofnim organizmima slui za proizvodnju organske hrane u procesu fotosintezeAutotrofni organizmi apsorbuju svega 1% Suneve energijePodjela biljaka u odnosu na svjetlost:Heliofite-razvijaju se u uvjetima pune dnevne svjetlostiSkiofite-biljke sjenePoluskiofite-uspjevaju u uslovima pune dnevne svjetlosti, ali podnose i izvjestan stepen vlanosti

Salvia officinalis

Acer platanoides

Allium ursinum6 SvjetlostFototropizam-pojava da neke vrste organizama podeavaju svoje tijelo prema svjetlostiFotokineza-pojaano kretanje organizama usljed poveane svjetlosti bez odreenog pravcaFototaksija-kretanje organizama prema izvoru svjetlosti

Fototropizam

Fotokineza

Fototaksija TemperaturaGlavni izvor, sunevo zraenjeSvi fizioloki i biohemijski procesi odvijaju se u odreenim temperaturnim granicama

Tri osnovne kardinalne temperaturne take: -temperaturni minimum -temperaturni optimum -temperaturni maksimum

Ekoloka valenca: raspon izmeu minimuma i maksimuma

TemperaturaPodjela organizama u odnosu na temperaturna kolebanja:Euritermni organizmi-podnose ira osciliranja temperatureStenotermni organizmi-prilagoeni malim kolebanjima

Pri izuavanju odnosa izmeu organizama i temperature sredine koja ih okruuje razlikujemo:Poikilotremne-hladnokrvne ivotinjeHomeotermne-toplokrvne ivotinje

Panthera tigris

Triturus alpestris

Canis lupus

Emys orbicularis Voda, vlanost i hidraturni reimVoda uvjet opstanka ivota na planeti ZemljiPokriva oko 75% Zemljine povrineSastavni je dio grae ivih biaNeki organizmi imaju 99% vode(Ctenophore)

Ctenophora

Podjela biljaka u odnosu na stanite Hidrofite-vodene biljke, ive u vodi

Higrofite-ive na vlanim stanitima

Mezofite-ive na umjereno vlanim stanitima

Kserofite-biljke sunih stanita

Naini odavanje vode iz biljke:

Transpiracija-isparavanje vode iz biljke

Gutacija-odavanje vode iz biljke u vidu kapljica

Higrofite

HidrofiteSalvinia natans

MezofitePlantago mediaRanunculus lingua

KserofiteEchinopsis terschecki

Transpiracija

Gutacija Vazduh i vazduna strujanjaEkoloki faktor bez kojeg je ivot nemoguovjek moe bez hrane oko 40 dana, bez vode oko 5 dana, a bez zraka oko 5 minutaHemijski sastav zraka: 78% N, 21 % O, oko 1%Ar, oko 0,03%CO, H u tragovima i primjese gasova NH, SO2...Najvei snadbjevai atmosfere kisikom su autotrofne biljke Prikaz procesa fotosinteze:6CO+6HOC6H12O6

Fenoloke pojaveFenoloke pojave promjene u ivoj prirodi uslovljene bioklimatskim promjenamaHibernacija-mirovanje tokom zime Estivacija-mirovanje tokom ljeta

Vipera lebetina

Theba pisana Edafski faktoriOdnose se na podlogu, vrsti povrinski sloj zemlje (pedosferu) za koju je vezani biljni i ivotinjski svijetRazlikujemo: vstu, tenu i gasovitu fazu zemljitaPedologija-nauka koja izuava zemljitePedogenetiki faktori-faktori koji utiu na postanak zemljitaU ove faktore ulaze: matini supstrat, klima, organizmi i reljefMehaniki sastav zemljita-podrazumjeva se se procentualni sadraj estica razliite veliineHemijski sastav zemljita-odraz fiziko-hemijskih i biolokih procesa koji se njemu vre kao i djelovanje atmosfere i ovjeka na zemljite

CrnicaDolomitSmee tlo Crvenica Orografski faktoriDjeluju na biotop i biocenozu preko osnovnih pokazatelja kao to su: nadmorska visina, ekspozicija, inklinacija.Nadmorska visina-odnosi na visinu iznadzemlje u odnosu na prosjean nivomoraUtie na rasprostranjenost biljnog i ivotinjskog svijetaPorastom nadmorske visine raste koliina oborina, smanjuje se aerozagaenost

Ekspozicija-utie na toplotni reim podruja, june ekspozicije toplije od sjevernihNagib/inklinacija-utjee na ugao padanja sunevih zraka i zagrijavanje zemljita

Nagib/inklinacija Orografski faktoriFiziko-hemijski faktori sredinePoseban kompleks ekolokih faktora koji se odvijaju u ivotnim sredinama u kojima se vri razmjena materije i energije podsredstvom organizamaOsnovni hemijski elementi neophodni za ivot su:N, O, CO.....Atmosferski azot-neupotrebljiv za iva biaOstali biogeni elementi-Fe(ferum), Zn(cink), Cu(bakar), Mg(magnezij), Ca(kalcij), I(jod), B(bor).......

Biotiki faktoriUticaji koje ine organizmi jedni na druge, a odnose se najee na ishranu, reprodukciju, rasprostranjivanje, organsku produkciju ....Odnosi u ekosistemu:Akcije-dejstvo neive komponente na ivuReakcije-odgovor ive komponente na neivuKoakcije-meusobni uticaji ivih bia

AkcijaReakcija

Koakcija S obzirom na to odakle potiu biotiki faktori se dijele na:

Virogene potiu od virusa

Fitogene-potiu od biljaka

Zoogene-potiu od ivotinja

Antropogene potiu od ovjeka

Biotiki faktoriS aspekta autoekologije biotike faktore kalsificiramo:

Intraspecijske-veze meu jedinkama iste vrsteInterspecijske-veze meu jedinkama razliitih vrsta

LiajInterspecijski odnosi

Intraspecijski odnosiSive vrane Kategorije biotikih odnosaNeutralizamKompeticijaPredatorstvoParazitizamKomensalizamMutualizamAmensalizam

Kategorije biotikih odnosaNeutralizamNeutralan odnos dva organizma smjetena na istom prostoru

Kompeticija Aktivan odnos dva organizma, koji djeluju jedan na drugog kroz aktivnu ili pasivnu konkurencijuTipovi kompeticije:Konzumacijska kompeticijaKompeticija zaposjedanjaKompeticija prerastanjaHemijska kompeticija

Neutralizam

KompeticijaKategorije biotikih odnosaPredatorstvo Interakcija je korisna za jednu vrstu, a tetna za druguPredatori-organizmi koji se hrane ivim biljnim i ivotinjskim jedinkama u ekosistemuSinonimi za predatore su:Kanibal-organizmi koji konzumiraju pripadnike svoje vrsteParazit-organizmi koji konzumiraju djelove tijela ili tjelesnih tekuina svog domainaHerbivore-organizmi koji konzumiraju ive biljke i njihove dijelovePatogeni-organizmi koji su izazivai bolesti

Predatorstvo

Kanibalizam

Parazitizam

Herbivore29Kategorije biotikih odnosaParazitizamSlian predatorstvu

Razlikujemo dvije osnovne kategorije parazita: 1.Mikroparaziti-bakterije i virusi, praivotinjeNajpoznatiji izazivai bolesti:Plasmodium-malarija, Entamoeba hystolica-dizenterija2.Makroparaziti-gliste(pljosnate, oble i lankaste), ui, buhe, krpelji......

Kategorije biotikih odnosaKomensalizam Interakcija korisna za jednu vrstu, dok na drugu nema uticaja

MutualizamInterakcija koja je korisna za obje vrsteSimbioza-predstavlja zajedniki ivot dva organizma u kome oba lana te zajednice imaju koristi

Mikoriza-simbioza gljiva i korijenja drveaMoe biti endotrofna i egzotrofna

Komensalizam

Mutualizam32Kategorije biotikih odnosaAmensalizamInterakcije izmeu dvije vrste organizama kad metaboliti jedne od njih, izlueni u spoljanju sredinu, djeluju negativno na druge organizme, unhibirajui njihov rast i reprodukciju ili izazivajui letalni efekat.Npr. produkcija antobiotika u elijama raznih gljiva koji spreavaju rast i razvitak mikroorganizama, zbog ega su nali primjenu u mediciniPitanja?

Hvala na vaoj panji!!!