Eğitimcilerin Eğitimi ölüm 4:elirsizlik Değerlendirmesi ...karem.org.tr/panel/php/elFinder/files/etkinlikler/EEğitimcilerin Eğitimi/2.gün/4... · •ÖRNEK : Proses buharının

Eğitimcilerin EğitimiBölüm 4:Belirsizlik Değerlendirmesi, Prosedürler ve Risk Analizi

Elif Özdemir

22.02.2017, ANTALYA

Sunum İçeriği

• Belirsizlik Değerlendirmesi

• Prosedürler

• Risk Analizi

Belirsizlik

• Tanım: Belirsizlik; ölçülen değerlerin dağılımını niteleyen, tesadüfi ve sistematik faktörlerin etkisini içerecek şekilde yüzde olarak ifade edilen ve değerlerin dağılımındaki olası asimetrikliği de dikkate alarak elde edilen değerlerin %95 oranında doğru olduğunu tanımlayan parametreyi ifade eder.

• Ölçüm Belirsizliği: Yapılan ölçüme ilişkin elde edilen sonuç gerçek ve doğru değer değildir, değer tahminidir.

Belirsizlik Ölçüme ilişkin şüphe payı

Belirsizlik• İzlenen emisyonların doğru değerlendirilebilmesi, sunulan verilerin güvenirliğine

bağlıdır.

Verinin güvenilirliği Gerçeğe olan yakınlık

• Aynı ölçüm cihazı aynı miktarı ölçse bile ölçümlerin sonucu farklılık gösterebilir. Bu fark ise cihazlarının hassasiyetinden yani belirsizliğinden kaynaklanmaktadır.

Ölçüm sonucundaki farklılık BELİRSİZLİK

• Bu yüzden de emisyon verilerinin kalitesi için ölçüm cihazlarından kaynaklanan belirsizliğin belirli bir seviyede tutulması gerekmektedir.

Belirsizliğin kalitesi KADEME

Kimler Belirsizlik Değerlendirmesi Yapmaz?

Düşük Emisyonlu Tesis

Belirsizlik Değerlendirmesi

Hesaplama Faktörleri ve Faaliyet Verisinin İlgili Olduğu Kademelere Uygun Olduğuna Dair Bilgi ve Belgeler

İ&R Tebliği Madde 45

Belirsizlik

Erişilen Belirsizlik ≤ Kademenin Gerektirdiği Belirsizlik

Faaliyet/Kaynak

Akışı Tipi

Belirsizliğin

Uygulanacağı

Parametre

Kademe 1 Kademe 2 Kademe3 Kademe4

Yakıtların yanması ve proses girdisi olarak kullanılan yakıtlar

Ticari standart

yakıtlar

Yakıt miktarı [t]

veya [Nm3]

± % 7.5 ± % 5 ± % 2.5 ± % 1.5

Diğer gaz & sıvı

yakıtlar

Yakıt miktarı [t]

veya [Nm3]

± % 7.5 ± % 5 ± % 2.5 ± % 1.5

Katı yakıtlar Yakıt miktarı [t] ± % 7.5 ± % 5 ± % 2.5 ± % 1.5

Hesap Temelli Yöntem

Hesaplama Temelli Yöntemde Faaliyet Verisinin Belirlenmesi

Sürekli Ölçüm İle Stok Değişikliği Dikkate Alınarak

İşletmenin Kontrolü Altındaki Ölçüm

Sistemleri

İşletmenin Kontrolü Dışındaki Ölçüm Sistemleri

Hesap Temelli Yöntem

Sürekli Ölçüm Sistemleri

İşletmenin Kontrolü Altında İşletmenin Kontrolü Dışında

Mevzuatta Yer AlmayanMevzuatta Yer Alan

Mevzuatta Yer Alan Azami İzin Verilebilir Hata

Kalibrasyondan Gelen Belirsizlik x İhtiyatlı Ayarlama

Faktörü

Azami İzin Verilebilir

Hata

Hesap Temelli Yöntem

İşletmenin Kontrolü Dışında

Mevzuatta Yer AlmayanMevzuatta Yer Alan

İzin Verilebilir Hata ≤ Belirtilen Kademe

İzin Verilebilir Hata ≥ Belirtilen Kademe

Azami İzin Verilebilir Hata

Ticari Ortağın Bilgi ve Belgeleri

Hesap Temelli Yöntem

Stok Değişikliği Dikkate Alınarak Faaliyet Verisinin Belirlenmesi

Tesislerinin Depolama Kapasitesinin Yıllık Kullanılan İlgili Yakıt veya Malzemenin Miktarının En Az %5

Olduğu Durumda Belirsizlik Değerlendirmesine Dahil Edilir

Kullanılan Yakıt

Miktarı

=

(1 Ocak’ta stokta bulunan yakıt- 31 Aralık’ta stokta bulunan yakıt)

(1 yıl boy. satın alınan yakıt – 1 yıl boy. satılan yakıt)

+

Hesaplama Faktörleri

Kademe

Analize Dayanan Değer

Varsayılan Değer

Belirsizlik Eşiğine Dayanmaz

•TS EN•ISO

Ölçüm Temelli Yöntem

Sürekli Emisyon Ölçüm

Sistemlerinin

Güvenilirliği

Sürekli Emisyon

Ölçüm Sistemleri

Tebliği

Kalite Güvece

Standardı

Kalite Güvence

Gereksinimleriyle İlgili

Uyumsuzluk Durumunda

Bakanlığa bildirilir ve

önlem alınır

Ölçüm Temelli Yöntem

1

3

2

Cihaz Metrolojik Kontrole İlişkin Mevzuata tabi ise

Mevzuatta belirtilen azami izin verilebilir hata alınır

Cihazın spesifikasyonunda yer alan değer

Kalibrasyon

• Ölçüm cihazlarına ilişkin belirsizlik değeri üç farklı yolla belirlenebilir:

Asgari Yöntem

İ&R Tebliği Madde 20

Bütün Tesise Ait Belirsizlik Değerlendirmesi

Bütün Parametrelere Ait Belirsizlik

Değerlendirmesi

A ≤ %7,5 C ≤ %2,5B ≤ %5,0

Belirsizlik Değerlendirmesi

Korelasyonlu (Birbirine Bağlı)Korelasyonsuz

(Birbirinden Bağımsız)

Belirsizlik

Çarpımın BelirsizliğiToplamın Belirsizliği

Belirsizlik Değerlendirmesi

Belirsizlik

Toplamın Belirsizliği (Y=X1+X2+…+Xn)

Çarpımın Belirsizliği (Y=X1*X2)

Korelasyonlu Girdi Miktarı

• ÖRNEK : Proses buharının üretimi için yakıt olarak ısıtma gazı kullanan bir buhar kazanı çalıştırılmaktadır. Kullanılan ısıtma gazı, kazana on farklı boru ile sağlanmaktadır. Gazın miktarı, on adet debi ölçer ile belirlenmektedir. Buhar kazanı için ısıtma gazının yıllık tüketiminin belirlenmesi ile ilgili belirsizlik aşağıdaki formül ile hesaplanır:

Korelasyonlu Girdi Miktarı

Korelasyonsuz girdi miktarı + Toplamın belirsizliği

Korelasyonsuz Girdi Miktarı

%4

%2

%1

Hacim Sıcaklık Basınç

Korelasyonsuz girdi miktarı + Çarpımın belirsizliği

Belirsizlik Kaynak

Hacim ölçümü

%4 Üreticitarafından belirlenen özellikler

Sıcaklık sensörü

%1

Basınç sensörü

%2

Doğalgaz ölçümü için kullanılan, birden fazla ölçüm cihazı olması durumunda oluşacak belirsizlik hesaplaması:

• Örnek : Yanma kaybını belirlemek için yanma süreci öncesi ve sonrasında aynı tartı ile ürün tartılır. Yanma kaybının tespit edilmesi ile ilgili belirsizlik aşağıdaki denklem ile hesaplanmaktadır:

Korelasyonlu Girdi Miktarı

Korelasyonlu girdi miktarı

Etkileşimli Oturum 4

Tesis A.Ş.’nin büyük kaynak akışlarından biri kömür kaynak akışıdır. Tesise kömür girişi olduktan sonra bu kaynak akışı iki farklı kazanda yakılmaktadır. Tesis girişinde toplam kömür miktarını ölçen bir kantar olmayıp kazan girişlerinde birer kantar bulunmaktadır. Tesiste toplam 250,000 ton kömür tüketimi vardır.

Kazan 1: Yılda 100,000 ton kömür tüketimi vardır.

• Bu kazanda kullanılan kömür miktarının ölçüldüğü kantarın belirsizliği %1.5 olarak belirtilmiştir.

Kazan 2: Yılda 150,000 ton kömür tüketimi vardır.

• Bu kazanda kullanılan kömür miktarının ölçüldüğü kantarın belirsizliği %1 olarak belirtilmiştir.

Yukarıdaki bilgilere göre kömür kaynak akışının belirsizliğini tespit ediniz.

Etkileşimli Oturum 4

Kazan 1

Toplam 250.000 ton

kömür/yıl

150.000 ton kömür/yıl

Kazan 2

100.000 ton kömür/yıl

% 1 Belirsizlik % 1,5 Belirsizlik

Korelasyonsuz girdi miktarı + Toplamın belirsizliği

Etkileşimli Oturum 4

Korelasyonsuz girdi miktarı + Toplamın belirsizliği

Ukantar,1 x1 = 100.000 * %1.5 Ukantar,2 x2 = 150.000 * %1

x1 + x2 = 250.000 Utoplam = % 0.85

Prosedürler

• Eksiksiz, tutarlı ve kanıtlanabilir bir izleme planı hazırlanabilmesi için,

• Yapılacak değişikliklerin kolayca izleme planına aktarılabilmesi için,

• Yapılan işlemlerin Bakanlık tarafından kolayca anlaşılabilmesi için,

• Doğrulama sürecini kolaylaştırmak için prosedürler hazırlanır.

Hazırlanması Gereken Prosedürlerin Listesi

• Her izleme planında olması gereken prosedürler

• Hesap temelli yöntem için hazırlanması gereken prosedürler

• Ölçüm temelli yöntem için hazırlanması gereken prosedürler

• Asgari yöntem ve PFC emisyonları için hazırlanması gereken prosedürler

• N2O emisyonları için hazırlanması gereken prosedürler

• Dahili CO2(eşd) veya transfer edilen CO2(eşd) için hazırlanması gereken prosedürler

Asgari Olarak Hazırlanması Gereken Prosedürlerin Listesi

• Tesiste sera gazlarının izlenmesi ve raporlanması için sorumlulukların belirlenmesine yönelik prosedür

• İzleme planının uygunluğu ve izleme yönteminin iyileştirilmesi için olası önlemlerin belirlenmesi için kullanılacak prosedür

• Veri akış faaliyetlerinin yönetildiği prosedürler ve veri akış şeması

• Dahili risk ve kontrol risklerini değerlendirmek için kullanılan prosedür

• Ölçüm ekipmanlarının kalite güvence işlemleri için prosedürler

• Veri akış faaliyetleri için kullanılan bilgi teknolojileri sistemlerinin kalite güvence işlemleri için prosedür

• Düzenli dâhili gözden geçirme (iç tetkik) ve veri doğrulama prosedürü

• Düzeltici faaliyetlerin uygulanması için kullanılan prosedür

Hesap Temelli Yöntem İçin Asgari Olarak Hazırlanması Gereken Prosedürlerin Listesi

• Bakanlıktan yeterlik belgesi almış laboratuvarın kullanımının teknik olarak elverişli olmadığının Bakanlığa belgelenmesi durumunda kullanılan laboratuvarın TS EN 17025 standardının değer gereksinimlerini karşıladığına dair yazılı prosedür

• Analizler için uygulanan örnekleme planı prosedürü

• Örnekleme planının revizyonu için kullanılacak prosedür

• Raporlama yılının başındaki ve sonundaki stokları belirlemek için uygulanan prosedür

• Faaliyet verisini belirlemek için kullanılan cihazları takip etmek için kullanılacak prosedür

Ölçüm Temelli Yöntem İçin Asgari Olarak Hazırlanması Gereken Prosedürlerin Listesi

• Uygulanan standartlara ilişkin ve standartlardan sapma olursa kullanılacak yöntemlere ilişkin prosedür

• Veri toplamak ve her bir emisyon kaynağının yıllık emisyonunu belirlemek için kullanılan hesaplama formüllerine yönelik prosedür

• Her bir parametre için geçerli saatlerin veya daha kısa referans dönemlerinin hesaplanmasını belirlemek için ve kayıp verinin tamamlanması için yöntem belirlemeye yönelik prosedür

• Baca gazı debisinin hesaplama ile elde edildiği hallerde, ölçüm temelli yöntem kullanılarak izlenen her bir emisyon kaynağına yönelik bu hesaplama için prosedür

• Emisyonların hesaplama temelli yöntem ile teyit hesaplarının yapılmasına yönelikprosedür

• Biyokütleden gelen CO2(eşd) nasıl belirleneceğine ve biyokütleden gelen CO2(eşd)’nin ölçülmüş CO2(eşd) emisyon miktarından nasıl çıkartılacağına ilişkin yöntemin tarifine yönelik prosedür

Asgari Yöntem ve PFC Emisyonları İçin Asgari Olarak Hazırlanması Gereken Prosedürlerin Listesi

ASGARİ YÖNTEM

• Yıllık emisyonlar için belirsizlik analizinin yapılmasına yönelik prosedür

PFC EMİSYONLARI

• Tesise özgü emisyon faktörlerinin (Eğim Emisyon Faktörü-EEFCF4, veya Aşırı Gerilim Katsayısı-AGK ve C2F6 Ağırlık Oranı-FC2F6) belirlenmesine yönelik ölçümlerin tarihleri ve bu belirlemenin gelecekteki tekrarları için zaman çizelgesine yönelik prosedür

• En az 72 saat olacak şekilde, ölçülmüş ve ölçülecek değerlerin birbirine yakınlaştığını gösterecek şekilde ölçümlerin yeterince uzun bir zamanda gerçekleştiğini gösteren, CF4 ve C2F6 için tesise özgü emisyon faktörlerinin belirlenmesine yönelik kullanılan prosedür

• Kaçak emisyonlar için toplama verimliliğini belirlemeye yönelik prosedür

N2O Emisyonları İçin Asgari Olarak Hazırlanması Gereken Prosedürlerin Listesi

• Üretim prosesinde kullanılan malzeme miktarını ve tam kapasitede kullanılan azami malzeme miktarını belirlemek için kullanılan yöntem ve parametreleri tanımlayan prosedür

• Her bir emisyon kaynağı için baca gazında bulunan N2O konsantrasyonunu, işletme aralığını ve belirsizliğini belirlemek için kullanılan yönteme ve parametrelere ilave olarak konsantrasyonların işletme aralığının dışında kaldığı durumlarda ve bu durumların oluşabileceği hallerde uygulanacak alternatif yöntemin detaylarına yönelik prosedür

• Her bir emisyon kaynağına ilişkin yıllık N2O emisyonlarını ve bu emisyonlara karşılık gelen CO2(eşd) değerlerini belirlemek için kullanılan yöntem ve hesaplama formüllerine yönelik prosedür

• Normal işlemlerden sapan proses koşulları hakkında bilgi, bu sapmaların potansiyel sıklık ve süresi, baca gazı arıtma ekipmanı arızası gibi proses koşullarının sapması sonucunda ortaya çıkan N2O emisyonlarının hacminin belirlenmesi için prosedür

Prosedürün İçeriği

Prosedür Açıklama

Prosedür Başlığı

Prosedür Referansı

Prosedürün Kısa Açıklaması

Prosedürden ve Üretilen Her Tür Veriden Sorumlu

Kişinin Unvanı

Kayıtların Tutulduğu Yer

Kullanılan IT Sisteminin adı

TS EN veya uygulanan diğer standartların listesi

Örnek Prosedür

Risk Analizi

• Risk analizi, tehlikeler ve bu tehlikelerin sonucu ortaya çıkabilecek etkilerin değerlendirilmesi temeline dayanmaktadır.

• Risk analizi, belirlenen risk öğelerine dair kontrol önlemlerinin etkili olmasını ve yeni tehlikelere yol açmayacak bir yapısal sistemin oluşturulmasını sağlamalıdır.

Risk Analizi

1

3

2

Hataya sebep olabilecek

olayların belirlenmesi

Bu olaylardan

kaynaklanabilecek risk

türlerinin belirlenmesi

Olayın olasılığının

belirlenmesi

4Olayın etkisinin belirlenmesi

5Dahili riskin belirlenmesi

6

7

Kontrol tedbirlerinin

belirlenmesi

Alınan kontrol tedbirlerinden

sonra oluşabilecek olayın

olasılığının belirlenmesi

9Riskin belirlenmesi

8

Alınan kontrol tedbirlerinden

sonra oluşabilecek olayın

etkisinin belirlenmesi

Risk Analizi

• Risk: yanlış bildirimin olasılığı ve bu yanlış bildirimin emisyon verilerine etkisidir.

• Olasılık veya etkiden birinin artışı riski de arttıracaktır.

• Olasılık: sera gazı emisyonlarının izlenmesi ve raporlanmasında oluşabilecek risklerin

gerçekleşme derecesini belirtir. Olasılık için kesin bir sayısal değer verilmesine gerek

yoktur.

• Etki: yarı niceliksel değerlerle, her bir ünitenin koşullarına uygun olarak olayın etkisi

için tanımlanmalıdır.

Risk Analizi

Örnek Risk Analizi

Faaliyet Olay Risk Tipi

Kömür ölçüm sistemi Yanlış Faturalandırma Faaliyet Verilerinin Yanlış

Belirlenmesi

Adım 1 ve 2: Hataya Sebep Olabilecek Olayların Belirlenmesi ve Hatadan Kaynaklanacak Risk Tiplerinin Belirlenmesi

Örnek Risk Analizi

Olasılık Kategorisi Olasılık Sayısal Değeri Olasılık Aralığı

Çok Düşük 1 Yılda bir yada birden az olabilir

Düşük 2 Yılda en fazla 4 kez olabilir

Makul 3 Yılda en fazla 12 kez olabilir

Yüksek 4 Yılda en fazla 24 kez olabilir

Çok Yüksek 5 Yılda 24’den fazla olabilir

Adım 3: Olayların Gerçekleşme Olasılığının Belirlenmesi

Örnek Risk Analizi

Faaliyet Olay Risk Tipi Olasılık

Kömür ölçüm

sistemi

Yanlış Faturalandırma Faaliyet Verilerinin

Yanlış Belirlenmesi

Makul

Adım 4: Olayların Gerçekleşme Olasılığının Belirlenmesi

Örnek Risk Analizi

Etki Kategorisi Etki Sayısal Değeri Etki Aralığı

Çok Düşük 1 Ölçülen parametre üzerinde gözle

görülür bir etki yok

Düşük 2 Etki en fazla ± 50 ton CO2(eşd) sapmaya

neden olur

Makul 3 Etki en fazla ± 250 ton CO2(eşd) sapmaya

neden olur

Yüksek 4 Etki en fazla ± 500 ton CO2(eşd) sapmaya

neden olur

Çok Yüksek 5 Etki en fazla ± 500 ton CO2(eşd) ‘den

daha fazla sapmaya neden olur

Adım 4: Olayların Etkilerinin Belirlenmesi

Örnek Risk Analizi

Faaliyet Olay Risk Tipi Olasılık Etki

Kömür ölçüm

sistemi

Yanlış

Faturalandırma

Faaliyet Verilerinin

Yanlış Belirlenmesi

Makul Yüksek

Adım 4: Olayların Etkilerinin Belirlenmesi

Örnek Risk Analizi

Faaliyet Olay Risk Tipi Olasılık Etki Dâhili Risk

Kömür

ölçüm sistemi

Yanlış

Faturalandırma

Faaliyet

Verilerinin

Yanlış

Belirlenmesi

Makul Yüksek

Adım 5: Dahili Risklerin Belirlenmesi

Örnek Risk Analizi

Adım 6: Kontrol Faaliyetlerinin Belirlenmesi

Faaliyet Olay Olasılık Etki Dahili

Risk

Kontrol Faaliyetleri

Kömür

ölçüm

sistemi

Yanlış

Faturalandır

ma

Makul Yüksek Yüksek Okuma Değeri İle

Karşılaştırma

Örnek Risk Analizi

Önlem Sonucu Risk

Faaliyet Olay Olasılı

k

Etki Dahili

Risk

Kontrol Faaliyetleri Olasılık Etki Risk

Kömür

ölçüm

sistemi

Yanlış

Faturalandır

ma

Makul Yüksek Yüksek Okuma Değeri İle

Karşılaştırma

Çok

Düşük

Yüksek Düşük

TEŞEKKÜR EDERİZElif Özdemir

[email protected]