Page 1
1
Geleceğin Kan BağıĢçılarının Kazanımı
için Teknik Destek
Faaliyet 2. 6
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI PERSONELĠ BĠLGĠLENDĠRME SEMĠNERĠ
(OKUMA MATERYALLERĠ)
Prof Dr Ġdil Yenicesu
Dr Deniz Yuce
Kan BağıĢı Uzmanı
Ocak 2015
Contract No: TR2010/0328.01-01/001
EuropeAid/132420/D/SER/TR
Page 2
2
ĠÇĠNDEKĠLER
KAN, BĠLEġENLERĠ, FĠZYOLOJĠSĠ ...................................................... 4
Plazma ...................................................................................................... 4
Eritrositler ................................................................................................ 4
Lökositler.................................................................................................. 9
Trombositler ve Hemostaz ......................................................................11
KAN BAĞIġI ...................................................................................... 14
Kan BağıĢı Süreci ....................................................................................14
Kan BağıĢçısı Seçimi ...............................................................................21
Aferez ĠĢlemleri Ġçin Kan BağıĢçısı Seçimi ..............................................29
Kan Bankacılığı .......................................................................................31
Gönüllü KarĢılıksız Kan BağıĢı ................................................................35
Türk Kızlayının Gönüllü KarĢılıksız Kan BağıĢçısı Faaliyetleri .................39
BAĞIġLANAN KANA UYGULANAN ĠġLEMLER .................................... 42
Kan Bı leĢenlerinin Hazırlanması .............................................................42
Ġmmünohematolojik Testler ...................................................................45
Mikrobiyolojik Testler .............................................................................45
DÜNYADA GÖNÜLLÜ KAN BAĞIġI FARKINDALIĞI ........................... 51
KAN HĠZMET BĠRĠMLERĠ .................................................................. 57
Bölge Kan Merkezleri (BKM) ...................................................................57
Kan BağıĢ Merkezleri (KBM) ...................................................................59
Transfüzyon Merkezleri (TM) ..................................................................59
KAN VE KAN ÜRÜNLERiYLE ĠLGĠLĠ ULUSAL MEVZUAT ..................... 62
HEMOVĠJĠLANS ............................................................................... 100
Tanımlar ...............................................................................................100
Ulusal Hemovı jı lans Sı stemı .................................................................104
Ek-1a: Tam Kan BağıĢçısı BilgilendirilmiĢ Onam Formu .......................114
Ek-1b: Aferez BağıĢçısı BilgilendirilmiĢ Onam Formu ...........................119
Page 3
3
Ek-2: Kan BağıĢçısı Kayıt Formu ...........................................................125
Ek-3: Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu ..................................................126
Ek-4: Kan BağıĢçısı Tıbbi Değerlendirme ve Kan Alma Formu ..............129
Ek-5: Aferez ĠĢlemlerinde BağıĢ Aralıkları ............................................131
Ek-6: Toplam Kan Hacmi ve Alınabilecek Kan Hacminin Hesaplanması 133
Ek-6 ......................................................................................................136
Ek-7: BağıĢçı Retlerinin Kategorizasyon Tablosu ................................139
Ek-8: Kan BağıĢçısı Ret Kriterleri .........................................................142
Ek-9: Geçici ġartlı Retler ......................................................................184
Ek-10: Coğrafi Risk Bölgeleri ................................................................189
Ek-11:Ġlaç Kullanımı ve Ret Süreleri.....................................................192
KAYNAKLAR .................................................................................... 194
Page 4
4
KAN, BĠLEġENLERĠ, FĠZYOLOJĠSĠ
Kan, insan vücudunda yaklaşık olarak 70 ml/kg civarında ve toplamda da
yaklaşık olarak 5 litre hacminde bulunmaktadır. İçeriğinde plazmada
süspansiyon halinde bulunan alyuvarlar, akyuvarlar ve trombositler (kan
pulcukları) yer almaktadır. Bir kan örneğinin santrifüjü ile şekilli elemanlar
plazmadan ayrılırlar ve alyuvarların toplam kan hacmine oranı hematokrit
olarak bilinir. Hematokritin normal değeri yaklaşık olarak 0.45, ya da %45
civarındadır. Akyuvarlar ve trombositlerden oluşan ince bir katman da
alyuvarlar ve plazma arasında izlenir (buffy coat). Plazma toplam kan
hacminin yaklaşık %55‟ini oluşturur, yani yaklaşık olarak 3 litre civarındadır.
Plazma
Plazma diğer hücredışı sıvılar ile aynı iyonik kompozisyona sahiptir, ancak ilave
olarak önemli fonksiyonları bulunan plazma proteinlerini (toplam
konsantrasyon yaklaşık 60 gr/L) içerir.
Albümin karaciğer tarafından sentezlenen, en yüksek konsantrasyonda
bulunan ve dolaysıyla plazmanın ozmotik kolloid basıncına en fazla
katkıyı yapan proteindir. Ayrıca, bilirübin gibi suda çözünürlüğü az olan
birçok madde için de nonspesifik bir taşıyıcıdır.
Globülinler arasında özel taşıyıcı proteinler (örneğin demir için
transferrin), pıhtılaşma faktörleri, kompleman sistemi ve
anjiotensinojen gibi bazı hormonların inaktif prekürsörleri bulunur. Alt
tiplerden biri olan gama globülinler, ya da immünglobülinler, spesifik
immün yanıtta önemli görevleri olan dolaşan antikorlar olarak görev
yaparlar.
Fibrinojen ise pıhtılaşma sırasında fibrine dönüşür.
Eritrositler
Kırmızı kan hücreleri, ya da eritrositler, bazı fonksiyonları olan fakat özellikle
O2 taşınmasında önemi olan hücrelerdir. Oksijen taşıyıcısı olan hemoglobin
eritrositler içinde paketlenmiştir ve kapillerlerden sızmadan taşınabilir.
Hemoglobinde dört peptid zinciri yapısı (globülin yapısı) bulunur ve bu
zincirlerin her biri merkezlerinde ferröz demir iyonunu (Fe2+) taşıyan porfirin
Page 5
5
halkası içeren hem molekülüne bağlanmıştır. Kanın normal O2 taşıma
kapasitesinin %97‟sinde O2 molekülü bu iyonlara geri dönüşlü olarak bağlanır
ve dolaysıyla hemoglobin konsantrasyonu O2 taşıma kapasitesini
belirlemektedir. Normal hemoglobin değerleri erkeklerde 14-16 g/dl ve
kadınlarda 12-14 g/dl arasındadır. Anemi, hemoglobin konsantrasyonunun
düşüklüğüdür.
Eritrosit yapımı
Alyuvarların üretimi, ya da eritropoez, embriyonik yolk sac‟ta başlar ve fetüs
maturasyonu sürecinde karaciğer, dalak ile lenf nodlarında devam eder.
Gebeliğin sonu ve doğum sonrasında ise bu süreç kemik iliği ile sınırlıdır.
Zaman içerisinde uzun kemiklerin katkısı azalır ve erişkin hayatta sadece
vertebralar, kaburgalar ve pelvis gibi membranöz kemik iliklerinde üretim
sürer.
Eritrosit yapım süreçleri
Herhangi bir kan hücresini üretme kapasitesi olan pluripotent kök hücreler
bölünerek, eritrositleri üretecek olan eritroid kök hücrelerini meydana
getirirler. Bu hücreler de bölünerek ve matüre olarak hemoglobin sentezlerler
ve neticede normoblastlara dönüşürler. Daha sonra nükleer materyal atılır,
endoplazmik retikulum rezorbe olur ve ilk önce bir miktar endoplazmik
retikulum artığı içeren retikülositler meydana gelir, daha sonra ise matür
eritrositler oluşur. Normalde dolaşımda sadece bu son iki hücre tipi görülür ve
retikülositlerin oranı genellikle toplam hücrelerin %2‟sinden daha azdır. Bu
oran daha fazla immatür hücrenin dolaşıma katıldığı hızlı eritrosit sentezi
dönemlerinde artış gösterir. Olgun alyuvarlar dar kapillerlerde kolaylıkla
deforme olabildikleri bikonkav disk yapısını alırlar. Kanda normal kırmızı kan
hücresi sayısı 4x1012 ila 6x1012/L (4-6x106/mm3) arasındadır.
Eritrosit yıkımı
Yaşlanan eritrositler yaklaşık olarak 120 günlük bir yaşam dönemi sonunda
genellikle dalakta yıkılırlar. Retiküloendotelyal sistemin fagositik hücreleri
salınan hemoglobini degrade ederler, hem‟deki demir ile globülin
moleküllerindeki aminoasitler ise tekrar işlenirler. Porfirin halkası bilirübine
dönüşür ve daha sonra karaciğerde metabolize edilerek safraya atılır.
Page 6
6
Eritrosit üretiminin kontrolü
Eritropoez, renal kan akımının normalin altına düşmesi halinde eritropoietin
denilen hormonu sentezleyen böbrekler tarafından kontrol edilir. Bu ayrıca
dolaşımdaki hemoglobinin azaldığı anemi gibi durumlarda da meydana gelir.
Kemik iliği buna alyuvar üretimini artırarak yanıt verir ve hemoglobin seviyeleri
tekrar normal seviyeye gelir. Bu kontrol döngüsü hemoglobin seviyeleri
normal olsa dahi kanın O2 içeriğini azaltan diğer durumlarda da stimüle
olmaktadır. Bu duruma akciğerler ve kandaki parsiyel O2 basıncının azaldığı
yüksek irtifalarda da rastlanır. Yüksek irtifada bir haftalık bir dönemin sonunda
eritropoietin hemoglobin konsantrasyonlarındaki artışı uyarır ve hematokrit ile
alyuvar sayılarında yükselme izlenir (kompansatuvar polisitemi). Bu nedenle
kanlarındaki O2 taşıma kapasitesini artırmak isteyen sporcular yüksek
irtifalarda idman yaparlar.
Kırmızı kan hücrelerinin üretimi için nutrisyonel gereklilikler
Eritropoez ve hemoglobin sentezi için yeterli miktarda vitamin B12
(siyanokobalamin) ve folik asit ile demir mineraline ihtiyaç vardır. Bunların
seviyelerindeki eksiklikler anemiye neden olur.
Vitamin B12 ve folat
Eğer B12 veya folat seviyeleri azalacak olursa hücre bölünmesi ve
maturasyonu olumsuz şekilde etkilenir. Bu özellikle kemik iliği gibi hızlı
hücresel döngünün olduğu yerlerde oldukça önemlidir. Alyuvar sayısındaki
azalma ile hemoglobin konsantrasyonu da azalacaktır. Oluşacak eritrositler
anormal derecede büyük (makrosit) olur ve buna makrositik anemi adı
verilmektedir. Anormal eritrosit prekürsörleri olan megaloblastlar ilikte görülür,
dolayısıyla megaloblastik anemi de denmektedir.
B12 ya da folatın eksikliği iki şekilde meydana gelebilir. Diyette bu vitaminlerin
doğal kaynakları (örneğin B12 ve folat için hayvansal ürünler ya da folattan
zengin yeşil sebzeler) yetersiz miktarlarda olabilir. Vitamin B12 eksikliği aynı
zamanda normal diyet varlığında azalmış emilime bağlı olarak da görülebilir.
Midedeki parietal hücreler normalde B12‟ye bağlanarak ileumdan emilmesini
sağlayan intrensek faktörü salgılarlar. İleumdan emilen B12 daha sonra
yaklaşık olarak 1-2 yıllık miktarlarının depolandığı karaciğere taşınır. Pernisiyöz
anemide intrensek faktör salınımı azalmıştır. Buna bağlı olarak B12 emilimi
Page 7
7
azalır ve megaloblastik, makrositik bir anemi izlenir. Bu hastalarda anormal
derecede frajil alyuvarların hemolizine bağlıartmış bilirübin üretimi nedeniyle
hafif derecede sarılıkdaizlenir. Tedavide düzenli olarak intramuskuler B12
injeksiyonu yapılır.
Demir
Eğer demir kaynağı yetersizse hemoglobin sentezi kısıtlanır. Bunun sonucunda
eritrositler normalde olduğundan daha az hemoglobin içerirler (hipokromik) ve
daha küçük olurlar (mikrositik). Demir eksikliği anemisi ihtiyacın kaynağı aştığı
her durumda görülür. Bu durumlara örnek olarak demir alımının azalması ya
da kronik kanama gibi kaybın arttığı durumlar gösterilebilir. Erkekler normalde
intestinal epitel dökülmesi nedeniyle günde yaklaşık olarak 1 mg demir
kaybederler. Menstürasyondaki kadınlarda bu miktar 2 mg veya üzerine
çıkabilir. Ortalama bir diyette günlük 10-15 mg demir bulunduğu ve bunun
normalde yaklaşık %10‟u emildiği için erkeklerde demir dengesi genellikle
korunmaktadır, ancak kadınlar demir eksikliği riski altındadırlar. Gebelik ve
emzirme demir ihtiyacını daha da artırır ve demir desteği gerekli hale gelir.
Demir esas olarak intestinal transferrin ve demir-transferrin reseptörü
aracılıyla ferröz formunda emilir. Emilim hızı vücutta demir ihtiyacı arttığı
zaman yükselmektedir. Plazma transferrini demiri dolaşımda taşır ve fazla
demir ferritin veya hemosiderin olarak özellikle karaciğerde, dalakta ve kemik
iliğinde depolanır. Ortalama demir depoları kadınlardaki menstrüel kayıplar
nedeniyle erkeklerde 2-3 kat daha fazladır.
Eritrosit sedimentasyon hızı
Antikoagülanlı bir kan örneği dikey pozisyonda tutulduğunda eritrositler
arkalarında temiz bir plazma kolonu bırakarak yavaşça çökerler. Bu
sedimentasyonun hızı bazı hastalık durumlarında yükselir ve eristosit
sedimentasyon hızı (ESH) klinik incelemelerde yaygın şekilde kullanılmaktadır.
Normal değerleri 5-10 mm/saat arasında değişmekle birlikte gebelerde daha
yüksektir. Anormal derecede yüksek ESH değerleri genellikle
immünglobulinlerde bir artış ile ilişkilidir. Bu durum alyuvarların rulo şeklinde
bir araya gelmeleri ve tek başlarına olduklarından daha hızlı bir şekilde
çökelmelerine neden olur.
Page 8
8
Kan grupları ve transfüzyon
Bir travma ya da cerrahi sonrasında kaybedilen kanın replasmanı modern
tıbbın en önemli konularından biridir. Bu konunun öneminin altında, oldukça
ölümcül seyredebilen ve eğer bir kişiden kan alınarak (bağışçı) diğer bir kişiye
(alıcı) verilecekse şiddetle sakınılması gereken alyuvarlara karşı gelişecek
immün reaksiyonların anlaşılmış olması yatmaktadır. Eritrositlerin yüzeyindeki
antijenler (aglütinojenler) kendilerine karşı spesifik antikorlar (agglutininler) ile
temas ettiklerinde hücreler bir araya gelirler ya da aglütitinasyona uğrarlar.
Alyuvarların bilinen antikorlar ile aglütinasyonlarının test edilmesi ile eritrosit
antijenleri tanımlanabilir ve böylelikle kan grupları belirlenebilir. Birçok farklı
antijen tipleri tanımlanmıştır, ancak ABO ve Rhesus sistemleri en sık olarak
kullanılanlardır.
ABO sistemi
Bu sistemde A ve B olmak üzere iki ana antijen yer alır ve bunlar Tablo 1‟de
gösterilen dört ana kan grubunu oluştururlar. Bunlardan O ve A kan grupları
neredeyse eşit oranlarda görülürler ve Avrupa popülasyonunun yaklaşık
%85‟ini oluştururlar. Plazmada her zaman, yabancı alyuvar hücreleri ile
karşılaşmış olmamızdan bağımsız olarak, kendi eritrositlerimizde mevcut
olmayan A ya da B antijenlerine karşı önceden oluşmuş antikorlar (IgM sınıfı)
bulunmaktadır. Bu durum immün yanıtlardaki genel kuralın bir istisnasıdır,
çünkü diğer tüm antijenlere karşı olan antikorlar ancak o antijene maruz
kaldıktan sonra sekrete edilmektedirler. Bu nedenle yanlış ABO grubundan bir
kanla ilk karşılaşmada dahi önemli bir immün yanıt meydana gelmektedir.
Tablo 1. ABO Kan Grubu Sistemi Özeti
Genotip Hücrelerdeki
antijenler
Kan
grubu
Plazmadaki
antikorlar
OO Yok O Anti-A ve Anti-B
OA veya AA A A Anti-B
OB veya BB B B Anti-A
AB A ve B AB Yok
Rhesus (Rh) faktörü
Alyuvarlarda Rh antijenlerinin birinin var olup olmamasına göre kan ya Rh
pozitif veya Rh negatif olur. Üç ana Rh antijeni C, D ve E‟dir, ancak D antijeni
Page 9
9
en sık olarak görülendir. Kalıtım paterni dominanttır, dolaysıyla Dd ve DD
genotiplerinin her ikisi de D pozitif kana neden olmaktadır. Batı Avrupa
popülasyonunun %85‟ininden fazlası Rh pozitiftir.
Bir Rh-negatif alıcı ABO aglütininlerinin aksine, Rh-pozitif kana karşı immün
yanıt geliştirmeyecektir, çünkü Rh-negatif kişinin plazmasında normalde anti-
Rh antikoru bulunmamaktadır. Bu nedenle Rh-pozitif kanla ilk transfüzyonu
takiben herhangi bir Rh-bağımlı aglütinasyon meydana gelmeyecektir. Ancak
bu maruz kalım immün sistemi Rh antijenine karşı sensitize edecektir ve daha
sonra meydana gelecek yanlış transfüzyonlarda aglütinasyon ve bağışçı kan
hücrelerinde hemoliz meydana gelebilecektir. Rhesus sensitizasyonu aynı
zamanda Rh-negatif bir annenin Rh-pozitif bebeği olduğunda da meydana
gelebilir. Fetal alyuvarlar normalde maternal dolaşımdan plasenta ile
ayrılmaktadırlar, ancak doğum sırasında plasenta uterus duvarından
ayrıldığında annenin kanına karışabilirler. Bu durumda annede anti-Rh
antikorlarının üretimi uyarılır ve daha sonraki Rh-pozitif gebelikte bu antikorlar
(IgG sınıfı) fetal dolaşıma geçerek hemolize neden olurlar. Bu şekilde
meydana gelebilecek olan sarılık, anemi ve kalp yetmezliği bebeğin hayatını
tehdit edebilir. “Rhesus bebeklerinin” bu sorunları D-negatif annelere
bebeklerinin doğumunu takiben ilk 72 saat içinde anti-D antikorlarının
verilmesi ile önlenebilmektedir. Dolaşımdaki D-pozitif hücreler ekzojen
antikorlar ile kaplanarak annenin immün sistemini uyarmadan önce ortadan
kaldırılmaktadırlar. Bu, kalıcı ve aktif immünitenin meydana gelmesini
engelleyen geçici pasif immünitenin (enjekte edilen immünglobülinlerce
oluşturulur) bir örneğidir. Fetal/maternal ABO uygunsuzluklarının da sıkça
görüldüğünü belirtmekte fayda vardır, ancak IgM sınıfı anti-A ve anti-B
antikorları plasentayı geçemeyecek kadar büyük oldukları için zararlı bir
sonuca neden olmamaktadırlar.
Lökositler
Akyuvarlar, ya da lökositler, hasarlı ve yaşlanmış dokuların
uzaklaştırılmalarında, ayrıca organizmayı enfeksiyonlar ile kanser hücre
proliferasyonuna karşı koruyan immün yanıtta hayati öneme sahip hücrelerdir.
Toplam kan beyaz hücrelerinin sayısı normalde 4x109 ila 10x109/L (4-
10x103/mm3) aralığındadır, ancak bu sayı enfeksiyon ya da inflamasyon
durumlarında belirgin şekilde yükselmektedir.
Page 10
10
Lökosit tipleri
Histolojik görünümlerine göre beş ana lökosit tipi tanımlanabilir. Bunlar iki
morfolojik grup içinde yer almaktadırlar. Polimorfonükleer granülositlerin
düzensiz, çok parçalı çekirdekleri ve çok sayıda sitoplazmik
granülleribulunmaktadır. Nötrofiller, eozinofiller ve bazofiller grupta yer
almaktadırlar. Lenfositler ve monositler ise granülden yoksun ve düzgün
çekirdeklidirler. Her bir lökosit tipinin temel özellikleri aşağıda belirtilmiştir.
Nötrofiller dolaşımdaki lökositlerin %60-70‟ini oluştururlar. Bunlar
oldukça mobildir ve yabancı organizmaları ya da artıkları fagositoz denilen
işlemle yutarlar. Sonrasında ise bir vezikül içine hapseder ve bir lizozom ile
birleştirirler. Organik materyaller lizozomal enzimlerce sindirilir, ancak
inorganik materyal sitoplazmada sürekli olarak kalabilir.
Eozinofiller dolaşımdaki lökositlerin %1-4‟ünü oluştururlar. Bu
hücreler de fagositiktir ve özellikle parazitlerin yok edilmesinde görev alırlar,
ancak aynı zamanda alerjik yanıta da katkıda bulunurlar.
Bazofiller genellikle lökositlerin %0.5‟inden azını oluştururlar. Bu
fagositler histamin ve heparin salgılarlar ve alerjik yanıta katılırlar.
Lenfositler fagositik olmayan tek akyuvarlardır ve kan lökositlerinin
%25-30‟unu oluştururlar. Vücuttaki spesifik immün savunma
mekanizmalarının merkezinde yer alırlar ve B ile T lenfosit alt tiplerine
ayrılırlar.
Monositler lökositlerin %2-5‟ini oluştururlar. Vücuttaki tüm hücreler
içinde en büyük fagositik potansiyeli olanlardır. Doku makrofajlarının bağ
dokuya göç edenn monositler olduklarına inanılır. Monosit/makrofaj sistemleri
retiküloendotelyal sistemin çekirdeğini oluştururlar.
Retiküloendotelyal sistem
Bu fagositik sistem doku makrofaj sisteminin neredeyse eşleniğidir. Mobil
makrofajlar bağ dokuda serbestçe dolaşırlar, ancak daha fazlası belirli
bölgelerde nispeten sabit halde dururlar. Ancak, aktive olduklarında bunlar da
mobil hale geçerler ve lokal enfeksiyon ya da hasar bölgelerine kemotaksik
olarak çekilirler. Makrofaj tipindeki hücreler lenf nodları, dalak ve kemik iliğinin
Page 11
11
retiküler dokularında yoğun şekilde birikirler. Akciğerlerdeki alveolar
makrofajlar, karaciğerdeki Küpffer hücreleri ve sinir dokusundaki mikroglial
hücreler de kan monositleri gibi retiküloendotelyal sistemin birer parçası kabul
edilirler.
Lökosit üretimi
Lökositler, bölünüp olgunlaşarak iki ana lökosit kök hücre serisini oluşturan
kemik iliğindeki pluripotent kök hücrelerinden köken alırlar.
Miyeloid seri. Bu seri üç tip granülositi, monositeleri ve makrofajları
oluşturur. Bu hücrelerin tümünün önemli fagositik rolleri vardır. Miyeloid kök
hücre serisi aynı zamanda trombositleri meydana getiren büyük çok çekirdekli
megakaryositleri de oluşturur.
Lenfoid seri. Bu kök hücre serisinden lenfositler üretilir. B hücreleri
vücutta lenf nodları, dalak, timüs ve intestinal mukozadaki Peyer plakları gibi
lenfoid dokulara dağılmadan önce kemik iliğinde olgunlaşırlar. T lenfosit
öncüsü hücrelerin ilk önce timusa giderek, diğer lenfoid bölgelere dağılmadan
önce tamamen olgunlaştıkları düşünülmektedir. Lenfositler vücuttaki lenfoid
dokularda çoğalıp daha da gelişebilirler ve lenfositlerin kandan lenfe ve oradan
da geri kana süren devamlı bir sirkülasyonları mevcuttur.
Trombositler ve Hemostaz
Trombositler (veya kan pulcukları), organel ve enzim içeren ancak nükleer
materyal taşımayan kan kaynaklı hücre parçacıklarıdır. Myeloid kök hücre
serisinden köken alan ve dev, çok çekirdekli kemik iliği hücreleri olan
megakaryositlerden tomurcuklanarak meydana gelirler. Kandaki normal
trombosit sayıları 150x109 ila 300x109/L (150-300x103/mm3) arasındadır.
Trombositlerin rolü, hemostaz adı verilen kanama kontrolünü sağlamak ya da
önlemektir. Hemostazda vasküler spazm, trombosit tıkacı oluşumu ve
pıhtılaşma yer alır.
Vasküler spazm
Bir kan damarının duvarında meydana gelecek hasar hızla damar duvarındaki
düz kasın kasılmasına neden olur. Böylece vasküler hasar daraltılır ve kan
Page 12
12
akımı azalır. Ancak, vasküler spazm kan kaybını sadece kısa süreli olarak
azaltabilir ya da durdurabilir, daha sonra ise damarlar tekrar gevşer. Kanama
tamamen durdurulacaksa diğer hemostatik mekanizmalara da gerek vardır.
Trombosit tıkacı
Trombositler normalde serbestçe dolaşırlar, ancak vasküler hasar sonrasında
doku kollajenine maruz kaldıklarında yapışkan hale gelirler, damar duvarına ve
birbirlerine tutunurlar. Aynı zamanda aralarında adenozin difosfat (ADP) ve
tromboksan A2 adındaki araşidonik asit metabolizması ürününün de yer aldığı
bir grup kimyasal salgılarlar. Bunlar da trombosit yapışkanlığını artırarak,
açıklığı kapatmak üzere daha büyük bir tıkaç oluşumu için uyarıcı rol oynar.
Kanama zamanı (küçük bir yaradan meydana gelen görünür kanamanın
durması için geçen zaman) genellikle 5 dakikanın altındadır, ancak bu süre
trombosit fonksiyonlarında bir hasar varsa daha da uzayabilir. Hasarsız kan
damarlarına trombositlerin tutunması normalde endotelden salgılanan
prostasiklin tarafından (diğer bir araşidonik asit derivesi) önlenmektedir.
PıhtılaĢma ya da koagülasyon
Trombosit tıkaçları güvenilir olmayan geçici yapılardır, ancak yerlerine hızla bir
fibrin pıhtı gelir. Pıhtılaşma, ya da koagülasyon, pıhtılaşma faktörleri olarak
bilinen ve çoğunlukla karaciğerde bazıları K vitamini bağımlı reaksiyonlarla
üretilen plazma proteinleri ailesindendirler. Bu faktörler normalde inaktif
proenzimler olarak bulunurlar. Aktif hale geldiklerinde bir sonraki basamaktaki
faktörü aktif hale getirirler. Bu durum koagülasyon kaskadında protrombinin
(faktör II) trombine dönüşümü ile neticelenir. Trombin ise ilk olarak
fibrinojenin (faktör I) fibrin monomerlerine dönüşümünü ve sonrasında da
bunların çapraz bağlı fibrin ağları şekline dönüşümünü sağlar. Neticede oluşan
pıhtı akyuvarları ve diğer kan hücrelerini yakalar, kan damarı duvarındaki
açıklığı kapatır ve trombositleri yerlerine sabitler.
Fibrinoliz ve pıhtı uzaklaĢtırılması
Pıhtılaşmanın sürekli devam etmesine izin verilemez, aksi takdirde kan damarı
tamamen tıkanacaktır. Bazı maddeler antikoagülan olarak görev yapar ve
normal damarlarda pıhtı oluşumunu engellerler. Ayrıca, kan damarı tamir
edildikten sonra pıhtının uzaklaştırılması için de bir mekanizma vardır. Bu,
Page 13
13
plazmin adındaki proteolitik enzime bağlıdır. Plazmin, koagülasyon kaskadının
aktivasyonu sonrasında inaktif bir plazma proteini olan plazminojenden
oluşturulur. Plazmin, fibrinoliz denilen fibrinin yıkımını katalizler ve sonrasında
fagositik hücreler pıhtı artıklarını ortamdan uzaklaştırırlar.
Page 14
14
KAN BAĞIġI
Kan bağışı, tam kan veya kan bileşenlerinden en az birinin bağışlanması
işlemidir. Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin temininde karşılıksız ve gönüllü
bağış esastır. Kan bağışçısı, kendi özgür iradesi ile gönüllü olarak, nakit para
veya paraya dönüşebilecek değerler gibi hiçbir maddi çıkar gözetmeden kan,
plazma veya hücresel kan bileşenlerini bağışlayan kişidir.
Kan BağıĢı Süreci
Kan bağışı, tam kan veya aferez bağışı şeklinde gerçekleşir. Kan bağışı süreci
şu aşamalardan oluşur;
Kan bağışçısı adayının bilgilendirilmesi
“Kan Bağışçısı Kayıt Formu” ve “Kan Bağışçısı Sorgulama Formu”nun
kan bağışçısı adayı tarafından doldurulması
Kan bağışçısı adayının kimlik tespiti ve kayıt işlemleri
Kan bağışçısı adayının fiziksel özelliklerinin ve hayati bulgularının
ölçülüp kayıt edilmesi
Kan bağışçısı adayının hekim tarafından değerlendirilmesi
Kan bağışının gerçekleşmesi
Kan BağıĢçısı Adayının Bilgilendirilmesi
Her kan bağışı öncesi bir bilgilendirilmiş onam formu (Tam kan bağışı için “Ek-
1a: Tam Kan Bağışçısı Bilgilendirilmiş Onam Formu"; Aferez Bağışçısı İçin "Ek-
1b: Aferez Bağışçısı Bilgilendirilmiş Onam Formu") aday bağışçıya teslim edilir
ve rahatça okuyup değerlendirmesi için uygun ortam sağlanır. Kan hizmet
birimi tarafından hazırlanmış kan, kan bağış işlemi, kan bileşenleri ve bunların
hastalara yararlarının anlatıldığı eğitim materyalleri de ek olarak bağışçıya
sunulabilir.
Aday bağışçı, bilgilendirilmiş onam formunu okuyup değerlendirdikten sonra
kendisinin gereken koşulları sağladığını, yapacağı bağışın kendisi ve hasta
açısından herhangi bir risk içermediğini düşünüyorsa, bilgilendirilmiş onam
formunun sonunda bulunan ilgili kısıma el yazısıyla adını soyadını yazarak
imzalar.
Page 15
15
Aday bağışçı, bilgilendirilmiş onam formunu okuyup değerlendirdikten sonra
bağış için uygun olmadığına karar verirse, herhangi bir gerekçe bildirmeden
kan hizmet biriminden ayrılabilir. Kan hizmet birimi, tüm bu süreçlerin kan
bağışçısının mahremiyeti ve rahatını karşılayacak koşullarda gerçekleşmesini
sağlar.
Kan bağışı yapmaya karar vermiş olan kan bağışçısı adayı, "Ek-2: Kan
Bağışçısı Kayıt Formu"nu ve "Ek-3: Kan Bağışçısı Sorgulama Formu”nu eksiksiz
olarak doldurur ve imzalar.
Bağışçı adaylarını bağış süreci ve ilgili riskler hakkında bilgilendirmek, kan
bağış merkezinde çalışan personelin sorumluluğundadır.
Bağışçı bilgilendirilmiş onam formunun içeriğinde;
Bağış öncesinde niçin tıbbi özgeçmişin ve özel hayata dair bazı
hususların sorgulandığı ve bilgilendirilmiş onayın neden alındığı,
Yasa gereğince kişinin kan bağışı öncesi verdiği bilgilerin
doğruluğundan hukuken sorumlu olduğu,
Yapılan tıbbi değerlendirmede bağışçı ve kanı alacak hasta açısından
belirgin bir risk olduğu takdirde bağışçının geçici ya da kalıcı ret
listesine alınacağı,
Kişinin bağışladığı kanda gerekli tıbbi testlerin yapılacağı,
Test sonuçları pozitif olduğu takdirde kendisine ve Sağlık Bakanlığı‟na
bilgilendirme yapılacağı,
Bağıştan elde edilen kan ve kan bileşenlerinin ihtiyacı olan herhangi bir
hastaya verilebileceği,
Bağış işleminin süreci ve eşlik eden riskler,
Bağışçıların istedikleri zaman soru sorabileceği,
Bağış yapacak olan kişiye istediği zaman, herhangi bir neden sunma
ihtiyacı duymadan vazgeçebileceği,
Bağış esnasında ve sonrasında yetkili personelin tıbbi tavsiye ve
yönlendirmesine bağışçının uyması gerektiği
Bağışçının kişisel bilgilerinin korunacağı ve bağışçının sağlık durumu ve
test sonuçlarının gizli tutulacağı,
Bağışçının imzasının ne anlama geldiği, bilgileri açıkça yer alır.
Page 16
16
BağıĢçı imzasının anlamı Ģunlardır:
Bağışçı bilgilendirilmiş onam, kayıt ve sorgulama formundaki bilgi ve
soruları okumuş-anlamış, müzakere etmiş ve burada anlatılan koşulları
karşılayacağını kabul etmiştir.
Soru sorma olanağı bulmuştur.
Sorduğu tüm sorulara tatmink r cevaplar verilmiştir.
Bağış işlemi için onay vermiştir.
Kayıt formunda verdiği tüm kişisel bilgilerin doğruluğunu taahhüt
etmiştir.
Tıbbi değerlendirmede bağışçı ve/veya hasta açısından bir risk
belirlendiğinde bağışçının geçici ya da kalıcı ret listesine alınacağını
anlamıştır.
Kayıt ve Sorgulama Formlarının Doldurulması
Kan bağışçısının gerek bilgilendirilmiş onam formunu okuyup değerlendirme,
gerekse kayıt ve sorgulama formlarını doldurma süreçlerinde mahremiyetine
özen gösterilir ve kan bağış merkezince uygun ortam sağlanır.
Bağışçı, kendisine verilen bilgilendirilmiş onam formunu okuyup
değerlendirdikten sonra, kan bağışı için uygun olduğunu düşünüyorsa, "Ek-2:
Kan Bağışçısı Kayıt Formu"nu ve "Ek-3: Kan Bağışçısı Sorgulama Formu”nu
eksiksiz olarak doldurur.
Kan bağışçısı sorgulama formunda "Adı Soyadı" alanı, bağışçının kendi el yazısı
ile yazılır ve bağışçının imzası bulunur.
Formları okuyamayan bağışçılara formların içeriği konusunda bilgi verecek
eğitimli bir personel yardımcı olur.
Kan BağıĢçısı Adayının Kimlik Tespiti ve Kayıt ĠĢlemleri
Bağışçı, her kan bağışı işlemi öncesinde, T.C. Kimlik numarasını içeren T.C.
Nüfus Cüzdanı veya pasaport veya sürücü belgesini ve kalıcı adres bilgisini
vererek kendisini tanıtır. Aksi takdirde bağış için kabul edilmez.
Zorunlu askerlik hizmetini yapan kişiler (er, erbaş) ve askeri öğrenciler, Türk
Silahlı Kuvvetleri tarafından bu hizmet süresince verilen geçerli kimliklerini
Page 17
17
veya T.C. Kimlik Numarası yazılı sağlık karnelerini ibraz etmek suretiyle
bağışta bulunabilirler.
Türkiye‟de ikameti olmayan yabancı uyruklulardan izlenebilirliğin
sağlanamaması nedeniyle kan bağışı kabul edilmez.
Türkiye‟de ikamet eden yabancı uyruklular, aşağıdaki koşulları taşımaları
halinde kan bağışında bulunabilirler.
“5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununa bağlı olarak çıkartılmış
Türkiye‟de Oturan Yabancıların Nüfus Kayıtlarının Tutulması Hakkında
Yönetmelik (Resmi Gazete 20 Ekim 2006, Sayı: 26325)” hükümlerine
göre verilen kimlik numarası kayıt edilerek işlem yapılmalıdır.
Bu yönetmelik hükümlerine bağlı olmayan ancak ülkemizde görevli
olarak bulunan diplomatik misyon mensuplarının kan bağışçısı olması
durumunda çalıştıkları temsilcilikler bazında kayıt yapılır.
Türkiye‟de ikamet etmeyen Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarından,
izlenebilirliğin sağlanması amacıyla geçerli bir adres bilgisi (yurtiçi)
vermeleri koşuluyla kan bağışı kabul edilir.
Kan BağıĢçısı Adayının Vital Bulgularının Ölçülüp Kayıt
Edilmesi
Kan bağışçısı adayının kan bağışına uygunluğu için temel fiziksel özellikleri,
daha önce kan bağışı yapmış ise, bağış sıklığının uygunluğu kontrol edilir.
Kan bağışçısı adayının hemoglobin düzeyi, kan basıncı, nabız değeri, vücut ısısı
ve vücut ağırlığı ölçülerek "Ek-4: Kan Bağışçısı Tıbbi Değerlendirme ve
Flebotomi Formu" üzerindeki ilgili alanlara kaydedilir. Aferez bağışçıları için
yapılan ek ölçümler, bu forma kaydedilir. Tam kan bağışçıları için, trombosit
konsantresi elde edilmesini engelleyecek bir ilaç kullanımı varsa, ilaç uyarı
etiketi yapıştırılır veya bu alan dikkat çekici bir şekilde ilaç kullanımına yönelik
olarak işaretlenir. Böylece, kan bileşenlerinin üretim aşaması için görsel bir
uyarı oluşturulur.
Page 18
18
Kan BağıĢçısı Adayının Değerlendirilmesi
Kan bağışçısı adayının kan bağışına uygunluğunun değerlendirilmesi kan bağış
merkezi doktorunun sorumluluğundadır. Her kan bağışı başvurusu için kişilerin
ret veritabanı kontrolü yapılır.
Doktor ve kan bağışçısı adayı görüşmesi, mümkün olduğunca soyutlanmış ve
rahat bir ortamda gerçekleştirilir. Görüşmeye üçüncü şahısların herhangi bir
şekilde müdahalesini engelleyecek şekilde gerekli önlemler alınır.
Değerlendirme sırasında açıklığa kavuşması gereken durumlar, doktor
tarafından irdelenir ve tamamlayıcı sorularla bağışçıdan bilgi alınır.
Kan bağışıyla ilgili tüm işlemler; tamamlanmamış kan bağış başvurusu, kan
bağışçısının reddi, istenmeyen ciddi etki ve olayları da içerecek şekilde kayıt
altına alınır ve bağışçı seçimine ve son değerlendirmeye ilişkin kayıtlar "Ek-4:
Kan Bağışçısı Tıbbi Değerlendirme ve Flebotomi Formu"nda ilgili alana
kaydedilir ve doktor tarafından imzalanır. Kan bağışçısı, sadece hekim
tarafından reddedilir.
Kan bağışçısı seçimi ile ilgili ayrıntılar, "KAN BA I ISI SE İMİ" kısmında
anlatılmıştır.
Kan BağıĢının GerçekleĢmesi
Sorumluluk
Rehber ve standart işletim prosedürlerince tanımlanmış prosedürlere uygun
şekilde ve güvenli kan alınması hekimin sorumluluğundadır.
Standart iĢletim prosedürleri
Tüm hizmet birimleri, kan alma ile ilgili SİP‟lerini hazırlamak zorundadır;
bunlar kan alımının tüm aşamalarını kapsar. Dokümanlar personelin kolayca
ulaşabileceği bir yerde ve güncel olur.
Fiziki alan
Kan alımı yapılacak mekan veya mahal, iş akışına uygun olarak ve her bir iş
için yeterli alanı sağlayacak şekilde tasarlanır. Kan alımı yapılacak mekan veya
mahalde yeterli ışıklandırma ve kan bağışçısının kendini iyi hissedeceği bir
ortam sağlanır.
Page 19
19
Etiketleme
Hekim tarafından onaylanmış her kan bağışçısı adayı ve her kan bağışı için
benzersiz bir alfanümerik veya nümerik bir kodla işaretlenmiş etiketler
oluşturulur. Aynı kod, aynı bağışçı ve aynı kan bağışı için kayıt formu, kan
torbaları ve test numunelerinin alındığı tüpler üzerinde de bulunur.
Yanlış etiketlemenin önlenmesi ve aynı kodun iki kez kullanılmaması için
gerekli önlemler alınır. Kan torbaları ve kan tüplerindeki etiketleme, hata
olasılığını önleyecek şekilde düzenlenir. Kod numarası ile ad, soyadı, doğum
tarihi ve cinsiyeti bilgilerine ulaşılabilinir. Kan torbası ve kan örneğinin
bulunduğu tüplerde, doğru etiketlemenin yapıldığından emin olunmadan, kan
alma işlemine başlanmaz. Kan torbaları, tüpler ve kan alma kayıtları asla ikinci
bir defa etiketlenmez. Kullanılmayan numaralar tespit edilir. Etiket hatalarını
önleyecek rutin uygulama ve prosedürler oluşturulur.
Kan torba sistemlerinin kontrolü
Kan alma işleminden önce olası bir delinme açısından torba ve hortumlar
kontrol edilir. Bu amaçla torbaya baskı uygulanır.
Eğer paketten çıkarıldığında torbanın üzerinde ıslaklık varsa, bir delinmeden
şüphe edilir. Paketteki tüm torbalarda anormal derecede bir ıslaklık tespit
edilirse, paketteki torbalardan hiç biri kullanılmaz. Torbanın içindeki sıvının
berrak olup olmadığına bakılır, berrak ise kullanılır.
Flebotomi hazırlığı
Kan bağışçısı adayı, kan alma için uygun bir kan alma yatağına yatırılır. Kan
alma yatağı, bu amaç için üretilmiş olmalıdır.
Kan, kolun antekubital bölgesinin uygun ve cilt lezyonları bulunmayan bir
alanından alınır. Venöz oklüzyon (turnike uygulayarak) ile ven daha belirgin
bir hale getirilir. Damar giriş yeri, tanımlanmış ve valide edilmiş bir antiseptik
ile S.İ.P‟de belirtilen şekilde hazırlanır. Vene girmeden önce kullanılan
antiseptik solüsyonun tamamen kurumuş olmasına dikkat edilir. Hazırlanmış
bölgeye iğnenin girişinden önce parmakla dokunulmaz. Damara girme işlemi
yalnızca bu alanda yetkili ve eğitim görmüş kişilerce tek seferde uygulanır.
Kan torbası bağışçının kol seviyesinin altında olur.
Laboratuar numunelerinin alınması
Laboratuvar numuneleri, kan bağışı esnasında kan toplama sisteminin bu
amaç için oluşturulmuş özel bölümünden alınır.
Page 20
20
Kan alma
Laboratuar numuneleri alındıktan ve bu amaçla oluşturulan özel bölümle ilişki
kesildikten sonra, ana torbaya kan alımı başlar başlamaz kan torbası hafifçe
çalkalanır. Bu çalkalama işlemi, tüm kan toplama işlemi süresince düzenli
aralıklarla çalkalama yapabilen, valide edilmiş bir kan çalkalama ve tartı cihazı
ile gerçekleştirilir. Böylece bağışçının aşırı miktarda kan vermesi engellenir.
Kan akışı değerlendirilir, yetersizse iyileştirme yoluna gidilir. Bağışçı kan alma
sırasında yalnız bırakılmaz ve işlem süresince gözlem altında tutulur.
Bir ünite tam kan için bağış süresi, ideal olarak 10 dakikadır. Tam kan
bağışında, eğer süre, 12 dakikayı geçerse, trombosit konsantresi; 15 dakikayı
geçerse, plazma bileşeni hazırlanmaz.
Kan alımının sonlandırılması
Bağışın sonlandırılması için turnike açıldıktan sonra koldan çıkarılan iğne,
çalışanların ve bağışçının güvenliği açısından özel kılıfına (personel güvenlik
kiti) yerleştirilir. Hemen ardından iğnenin çıkarıldığı bölgeye uygun ve temiz
bir pansuman malzemesi ile baskı uygulanır. Bağışçıdan kolunu bükmeden
yüksekte tutması ve damar üzerine basınç uygulaması istenir. Bağışçının kan
alma yatağından hemen kalkmasına izin verilmez, uygun süre boyunca kan
alma yatağında beklemesi istenir.
"Ek-4: Kan Bağışçısı Tıbbi Değerlendirme ve Flebotomi Formu" ile kan torba
sistemi ve laboratuar numunelerinin üzerindeki kodların aynı olup olmadığına
dair son bir kontrol daha yapılır.
En son aşamada iğne hortumdan ayrılır, tıbbi atık kutusuna atılır ve torba
hortumundaki kan sıyrılarak antikoagülan ile iyice karışması sağlanır. Kan alma
işleminden sonra kan torbaları üretilecek kan bileşenlerinin kalite koşullarının
gerekliliklerine uygun taşıma ve depolama şartlarında karantina alanına alınır.
Flebotomiyi gerçekleştiren personel "Ek-4: Kan Bağışçısı Tıbbi Değerlendirme
ve Flebotomi Formu"nda ilgili alanı eksiksiz olarak doldurur.
Kan bağıĢı sonrası izleme ve bilgilendirme
Bağışçı daha sonra ikram verilmek üzere yönlendirilir ve izlemeye devam
edilir. Bağışçı gitmeden önce kolu ve genel sağlık durumu gözden geçirilir,
iğnenin giriş yerine uygulanacak bakım konusunda bilgi verilir ve bağıştan
sonraki süreçte herhangi bir rahatsızlığı olursa, bildirmesi istenir. Bağışçılara,
bağışladıkları kanın herhangi bir olay nedeniyle transfüzyona uygun olmadığını
Page 21
21
düşünüyorlarsa, bunun bir an önce söylemelerinin çok önemli olduğu
hatırlatılır.
Aşağıda belirtilen ve benzer nitelikteki işlerle veya hobilerle uğraşan
bağışçıların, kan bağışladıktan sonra en az 12 saat işlerine ya da bu
uğraşılarına ara vermesi gerekir.
Meslekler;
o Pilotlar
o Hava trafik kontrolörleri
o Ambulans sürücüleri
o Petrol tankeri, otobüs ya da tren sürücüleri
o Vinç operatörleri
o Yüksek yerlere tırmanmayı gerektiren veya düşme tehlikesi olan
yerlerde (yapı iskeleleri vb) çalışanlar
o Yeraltı madencileri
o Dalgıçlar
o İtfaiyeciler
Hobiler;
o Dalma
o Tırmanma (dağcılık)
o Planör sporu
o Paraşüt sporu
o Motorlu sporlar
Tamamlanamayan kan bağıĢları
Kan bağışçısı reaksiyonu, kan akımı ile ilgili sorunlar, bağışçının kan
bağışından vazgeçmesi ve benzer sebeplerle tamamlanamayan bağışlar,
nedeni belirtilerek kayıt altına alınır.
Kayıtlar
Kan alım süreci boyunca tutulmak zorunda olunan kayıtlar (Ek-1a veya Ek-1b,
Ek-2, Ek-3 ve Ek-4), mevzuatın gerektirdiği süre boyunca muhafaza edilir.
Kan BağıĢçısı Seçimi
Kan bağışçısı seçiminin iki temel amacı vardır:
Page 22
22
Kan bağışı işlemi esnasında veya sonrasında bağışçıyı direkt olarak
etkileyebilecek olası zararlardan korumak,
Kanı alacak hastaları enfeksiyon bulaşı veya bağışçının kullandığı
ilaçların yan etkisinden veya diğer tıbbi risklerden korumak.
Kan BağıĢçısı Seçiminde Temel Ġlkeler
Kan bağışçısı seçimi kriterleri, hem tam kan bağışı, hem de aferez
bağışı için geçerlidir. Aferez bağışında farklılık arz eden durumlar
“Aferez İşlemleri İçin Kan Bağışçısı Seçimi” başlığı altında anlatılmıştır.
Kan ve Kan bileşenlerinin verilmesinde temel esas, gönüllü kan
bağışıdır.
Tedavi amacıyla kullanılacak kan, yalnızca sağlıklı kişilerden alınabilir,
Bağışçıların değerlendirilmesi ve seçimi genel görünümüne, tıbbi
geçmişiyle ilgili basit sorulara verdiği yanıtlara, genel sağlık durumu ve
yaşam tarzına, bağış öncesi test ve ölçümlere dayanılarak verilir,
Bağışçı değerlendirilmesi ve seçimi her kan bağışında, bağıştan hemen
önce hekim tarafından gerçekleştirilir,
Tedavi maksatlı kan vermek için başvuran hastalardan kan bağışı kabul
edilmez,
Herhangi bir sebeple tetkikleri süren, bir uzmanın muayene ve
görüşlerini bekleyen veya bir hastanede yatış sırası bekleyen kişilerden
kan alınmaz,
Bağışçılara sağlıkları ve yaşam şekillerine yönelik mahrem sorular
sorulur ve bunlar gizli tutulur. Bu nedenle kan bağışından önce
görüşmeler başka kişilerin duyamayacağı bir ortamda yapılır.
Rehberde tanımlanmamış durumlar için değerlendirme yapan hekim,
karar verme yetkisindedir.
Bağışçının kan vermemesi gereken bir durum söz konusu ise kalıcı veya
geçici ret nedenleri hekim tarafından bağışçıya izah edilmeli ve kayıt
edilmelidir.
Kan güvenliği açısından tehdit oluşturan, yaşam biçimi, alışkanlıklar ve
çevre gibi özellikler göz önüne alınarak belirlenen ve toplumda belli bir
hastalığa sahip olma yönünden beklenenden daha yüksek risk taşıyan
“risk grupları” kan bağışından men edilir.
Risk gruplarına d hil kişilerle kondom kullanarak ya da kullanmaksızın
vajinal (penis ile vajinanın teması), oral (ağzın vajina, penis ya da anüs
ile teması) ya da anal yolla (penis ile anüs teması) gerçekleştirilen
cinsel ilişkiler kan güvenliği açısından sorgulanır.
Page 23
23
Bağışçı seçiminden sorumlu olan doktor görüşme yaptığını formu
imzalayarak teyit eder.
BağıĢçıya Ait Genel Bilgilerin ve Fiziksel Özelliklerin
Değerlendirilmesi
Genel görünüm
Bağışçılar aç olmamalı, tercihen kan bağışından iki saat önce tam bir
öğün yemiş olmalıdır.
Kan bağışçısının genel görünümü açısından pletorik görünüm, zayıf
fiziki yapı, sarılık, anemi, siyanoz, dispne, mental kooperasyon
durumunun yeterliliği, alkol veya ilaç kullanımına bağlı intoksikasyon
gibi durumların varlığı dikkatle incelenmeli ve eğer varsa, not alınmalı
ve hekim tarafından değerlendirilmelidir.
Kan alma bölgesinde lokalize egzama gibi herhangi bir lezyon
olmamalıdır.
Kan bağışından önce alkol kullanımı mevcutsa, kan bağışçısı adayı,
alkolün etkisi tamamen kalkmadan kan bağışı yapamaz.
Kas içi veya damar içi kullanılan yasadışı uyuşturucu aldığına dair
kuvvetli süphe uyandıranlar, sorgulamada mental yönden tam
kooperasyon sağlayamayanlar kalıcı olarak reddedilir.
Fiziksel özellikler
Kan bağışı yaş aralığı;
Başlangıç: bağışçı 19 yaşından gün almış olmalı.
Bitiş: 66 yaşından gün almamış olmalı.
İlk kez kan verecek olan bağışçılar için üst yaş sınırı: 61 yaşından gün
almamış olmalı.
Düzenli kan bağışçıları için üst yaş sınırı: 70 yaşından gün almamış
düzenli kan bağışçısı, kan bağış merkezi doktorunun onayı olmak
şartıyla, yılda en fazla 1 kez olmak üzere kan bağışlayabilir.
Bağış sıklığı;
Tam kan bağış sıklığı:
o Erkeklerde; bağış aralığı 90 günde birdir.
o Kadınlarda; bağış aralığı 120 günde birdir.
o Yılda bir defayı geçmemek ve hekim onayı olmak kaydıyla, 2
bağış arası en az 2 ay olabilir
Page 24
24
Aferez uygulamalarında bağış sıklığı;
o Aferez uygulamaları için bağış aralıkları Ek-5‟te verilmiştir.
Ağırlık;
Bağışçının vücut ağırlığı en az 50 kg (çift eritrosit aferezi için en az 70
kg) olmalıdır.
Bağışlanacak kan hacmi;
Eritrosit konsantresi hazırlamak üzere yapılacak kan bağışının hacmi
antikoagülan solüsyon hariç 450 mL %10‟dur. Toplam vücut kan
hacminin %15‟inden fazla kan alınmaz.
Bağışlanabilecek en çok kan hacmi, bağışçının toplam vücut kan hacmi
ile ilişkilidir. Bir kan bağışının herhangi bir nedenle durdurulmak
zorunda kalınması gibi bir durumda, eğer bağışçı tam bir kan bağışı
yapmayı istiyorsa ve hekim de onaylıyorsa, aşağıda belirtilmiş şartlar
yerine getirilmek kaydıyla ikinci bir kan torba sistemi ile devam edebilir.
İkinci seansda tam bir kan bağışı alınıp alınamayacağının bilinmesi
gerekir. Durdurulmak durumunda kalınan ilk seansda toplanan kan
hacmi ile ikinci seansda toplanması planlanan bir tam kan bağışı
hacminin, numuneler dahil, toplam vücut kan hacminin %15 inden fazla
olmaması gerekir. Ek-6‟da sunulmuş olan bilgiler doğrultusunda ikinci
seansın yapılıp yapılmayacağına karar verilir.
Kadın ve erkek bağışçılarda boy, ağırlık ve yaşa göre vücut tahmini
toplam kan hacminin hesaplanması için bakınız; Ek- 6‟da Tablo-1
Ana torbaya en fazla alınabilecek kan miktarının hesaplanması için
bakınız; Ek-6‟da Tablo-2.
Hayati bulguların değerlendirilmesi
Nabız: düzenli ve 50–100/dk arasında.
Vücut sıcaklığı: en çok 37,5 C
Kan basıncı;
o Sistolik basınç: en az 90 mmHg, en çok 180 mmHg
o Diastolik basınç: en az 60 mmHg, en çok 100 mmHg
Hemoglobin seviyesi;
o Erkekler: en az 13,5 g/dL
o Kadınlar: en az 12,5 g/dL
o İki yıl içinde dörtten fazla kan bağışında bulunmuş olan
bağışçıların kan ferritin düzeylerinin kontrolü yapılmalıdır.
Page 25
25
Kan BağıĢçısı Seçiminde Ret Kriterleri
Sadece sağlıklı kişilerin kan bağışçısı olarak kabul edileceği dikkate alınarak,
ret ölçütleri aşağıdaki şekilde gruplandırılır;
Kalıcı ret gerektiren durumlar; Ek-7‟de ve Ek-8‟de belirtilmiş olan
hastalıklar ve/veya durumlar söz konusu ise, bu kişiler, sürekli olarak
reddedilirler.
Geçici ret gerektiren durumlar; Ek-7‟de ve Ek-8‟de açıklanmış olan
hastalık ve/veya durumlar, tanımlanmış bir süre veya belli bir şartın
yerine getirilmesi süreci boyunca geçici olarak reddetme nedenidirler.
Geçici retler, tanımlanmış bir zaman aralığı için olabileceği gibi bir
raporun ibraz edilmesi veya halen kullanılmakta olan ve ne zaman
kesileceği henüz bilinemeyen bir ilacın kullanımı gibi belirli bir şartın
yerine getirilmesini gerektiren belirsiz süreli de olabilir. Geçici şartlı ret
uygulanabilecek ret nedenleri Ek-9‟da belirtilmiştir.
Enfeksiyon hastalıkları:
Bu rehberde özellikle tanımlanmış olan enfeksiyon hastalıkları dışında
kalan durumlarda genel olarak semptomların bitimini takiben iki hafta
süreli bir geçici ret uygulanır.
Eğer herhangi bir enfeksiyon hastalığı olan biri ile bir temas söz konusu
olmuşsa, ret süresi, ilgili hastalığın inkübasyon periyodu ile örtüşecek
şekilde verilir.
Enfeksiyon hastalığının ne olduğu bilinmiyorsa, sorumlu hekimin
değerlendirmesine göre karar verilir.
Belli coğrafik alanlara özgü enfeksiyonlar bölüm 1.2.4 de anlatılmıştır.
Hepatit B ve hepatit C öyküsü olanlar kan bağışçısı olarak kabul
edilmez.
Hepatit A öyküsü olanlara tam şifadan sonraki 1 yıla kadar geçici ret
verilir.
Hepatit öyküsü veren fakat hepatit türü hakkında net bilgi veremeyen
kişilerden durumunu Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir
hastaneden alınmış test raporları ile belgelemesi talep edilir. Kan
bağışının kabul edilebilmesi için hepatit öyküsünün üzerinden en az 24
ay geçmiş olmalı ve ayrıca HBsAg negatif, anti-HBc negatif, anti-HCV
negatif olmalıdır.
Page 26
26
Hepatit B enfeksiyonu (akut ya da kronik) olan biriyle yakın teması
(aynı evi ya da öğrenci yurdu vb ortamlarda aynı odayı paylaşanlar vb)
ya da cinsel teması bulunan (eşi ya da cinsel partneri) kişilerden ve bu
özellikteki hastalarla teması olan sağlık personelinden, aşı ile
bağışıklanmış olduğunu belgelemesi şartı aranır; bu kişilerden,
enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden alınmış test
raporlarında anti-HBc‟nin negatif, anti-HBs‟nin pozitif olması
durumunda kan bağışı kabul edilir.
Hepatit C enfeksiyonu (akut ya da kronik) olan biriyle yakın teması
(aynı evi paylaşanlar) ya da cinsel teması bulunan (eşi ya da cinsel
partneri) kişilerden, en son temasından bu yana 12 ay geçmiş ise kan
bağışı kabul edilebilir. Görevi gereği Hepatit C enfeksiyonu (akut ya da
kronik) olan hastalarla sürekli teması olan sağlık personelinden kan
bağışı kabul edilmez. Böyle bir hasta grubundan uzaklaşmış sağlık
personelinin son temasından bu yana 12 ay geçmiş ise kan bağışı kabul
edilebilir.
Yukarıda bahsedilen şartların dışında, hastaların vücut salgıları ile
doğrudan inokülasyon ya da müköz membran teması olan sağlık
personeline 12 ay süre ile geçici ret verilir.
Coğrafi Risk Bölgeleri
Bazı enfeksiyon hastalıkları farklı coğrafik bölgelerde farklı dağılım
gösterebileceği gibi bir bölgeye özel de olabilir. Kan bağışçılarının, farklı
coğrafik bölgelere yapmış oldukları seyahatler ve bu seyahatlerdeki
deneyimleri, enfeksiyon riski açısından önem taşımaktadır.
Kan bağış merkezi hekimi tarafından, kişinin başka bölgelere veya ülkelere
yapmış oldukları seyahatler sorgulanır ve değerlendirilir.
Coğrafi risk bölgelerine ilişkin bilgi ve haritalar Ek-10‟da sunulmuştur.
Malarya
o Bağışçının, malaryanın endemik olduğu bir bölgeye ziyareti;
o Böyle bir bölgede ikameti özenle sorgulanır. Kan toplayan kan
hizmet birimleri, birim içerisinde güncel bir malarya haritası veya
malarya açısından riskli ülkeler veya bölgeler listesi
bulundururlar.
Endemik olduğu bölgede süreklilik arz edecek şekilde 6 ay veya daha
uzun süre bulunmuş kişiler;
Page 27
27
o Endemik bölgeden döndükten en az 4 ay sonra malarya için
valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde
kan bağışı yapabilirler.
o Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl
boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir.
o Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" çıkana kadar
reddedilir.
Malarya öyküsü veren kişiler;
o Tedavi tamamlanana ve hiç bir semptom kalmayana kadar
reddedilir ve bu kişiler, tam iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra
malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif"
olması halinde kan bağışı yapabilirler.
o Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl
boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir.
Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" çıkana kadar
reddedilir.
Malaryanın endemik olduğu bir bölgeden döndükten sonraki 6 aylık
süreç içerisinde malarya ile uyumlu ve henüz tanı konmamış ateşli tablo
öyküsü olan kişiler;
o Tam iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra malarya için valide
edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde kan
bağışı yapabilirler.
o Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl
boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir.
o Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" çıkana kadar
reddedilir.
Malaryanın endemik olduğu bir bölgeyi ziyaret etmiş ve herhangi bir
şikayeti veya semptomu oluşmamış kişiler;
o Malaryanın endemik olduğu bölgeden son dönüşünden itibaren
en az 4 ay sonra, malarya için valide edilmiş bir antikor testi
sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler.
o Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl
boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir.
Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" çıkana kadar
reddedilir.
o Eğer test yapılmamışsa, malaryanın endemik olduğu bölgeden
son dönüşünden itibaren 12 ay boyunca reddedilir.
HIV
Page 28
28
o HIV yönünden coğrafi risk bölgeleri olan Kamerun, Orta Afrika,
ad, Kongo, Ekvatoryal Gine, Gabon, Nijer ya da Nijerya‟da 1977
yılından sonra doğmuş ya da 6 aydan uzun süre yaşamış kişiler
ve bu ülkelerde 6 aydan az kalan ancak bulunduğu süre içinde
kan ve kan ürünü ile tedavi olanlar veya bu ülke vatandaşları ile
cinsel ilişkide bulunmuş olanlar HIV riski yönünden kan bağışçısı
olamazlar.
Chagas Hastalığı
o Chagas Hastalığı tanısı almış kişiler kalıcı olarak reddedilirler.
o Chagas hastalığının endemik olduğu bir bölgede doğmuş veya
transfüzyon almış kişiler, T.cruzi için valide edilmiş bir test ile
negatif sonuç vermeleri halinde, sadece plazmafraksinasyon
amaçlı olarak plazma verebilirler.
o Chagas hastalığı esas olarak Latin Amerika da görülür. Son
yıllarda A.B.D, Kanada, birçok Avrupa ülkesi ve Batı Pasifik
ülkelerinde görülme sıklığı artmıştır.
Variant Creutzfeld-Jakob Hastalığı
o 1.1.1980 ile 31.12.1996 yılları arasında toplam olarak 6 ay
Birleşik Krallık‟ta (İngiltere, Kuzey İrlanda, Galler, İskoçya)
yaşamış kişiler vCJD riski taşıdıklarından kan bağışında
bulunamazlar.
o Geçmişte veya halen insan hipofiz deriveleri kullanmış olan, dura
mater veya kornea grefti almış olanlar, ailelerinde Creutzfeld
Jacob hastalığı veya Transsmisible Spongioform Ensefelopati
öyküsü olanlar bu açıdan değerlendirilir ve kalıcı olarak
reddedilir.
Ġlaç Kullanımı ve Ret Süreleri
Bağışçının kullandığı ilaçların kendisi genel olarak bağış için engel oluşturmaz.
Bununla birlikte ilaç kullanımının sebebinin, bağışçı reddini gerektiren bir
hastalığın habercisi olabileceği göz önünde bulundurur. Teratojenik etkisi
kanıtlanmış ilaçları kullanan bağışçılar, ilacın farmakokinetik özelliklerine uygun
süre boyunca reddedilirler. Bağış açısından risk içeren ilaçlar ve ret süreleri
Ek-11‟de verilmiştir.
Page 29
29
Aferez ĠĢlemleri Ġçin Kan BağıĢçısı Seçimi
Aferez bağışçılarının seçimi ve tıbbi izlemi, hekimin sorumluluğundadır.
Sorumlu hekim tarafından karar verilen istisnai durumlar dışında aferez
bağışçılarının, tam kan bağışı için gerekli genel ölçütleri karşılaması
gerekir.
Aferez bağışından önce bağışçılara işlemle ilgili bilgilendirme yapılır ve
bağışçı, aferez bağışçısı bilgilendirilmiş onam formunu (Ek-1b) imzalar.
Serolojik tarama testleri her aferez işlemi için uygulanır.
Aferez işlemi öncesi aşağıdaki hususlar özellikle sorgulanmalıdır;
o Anormal kanama atakları
o Belirgin sıvı retansiyonu öyküsü (özellikle steroid ve/veya plazma
genişleticiler kullanılacaksa)
o Trombosit aferezinden önceki beş gün içerisinde asetil salisilik
asit veya piroksikam içeren ilaçların kullanımı
o Trombosit aferezinden önceki iki gün içerisinde asetil salisilik asit
ve piroksikam içeren ilaçlar dışındaki NSAI ilaçların kullanımı
o Mide şikayeti öyküsü (steroidler kullanılacaksa)
o Önceki bağışlarda istenmeyen ciddi reaksiyonların varlığı
Aferez bağışçılarında tam kan bağışı için gerekliliklere ek olarak
aşağıdaki hususlara dikkat edilir;
o Bağış sıklığı;
Aferez işlemlerinde bağış sıklığı, Ek-5‟te özetlenmiştir.
o Yaş, nabız, arteriyal tansiyon;
Tam kan bağışında olduğu gibidir.
o Vücut ağırlığı;
Plazmaferez, tromboferez ve tek ünite eritrosit aferezi için
en az 50 kg dır.
ift ünite eritrosit aferezinde obez olmayan kişi için en az
70 kg dır ve toplam vücut kan hacmi 5 L‟den fazla
olmalıdır.
o Hemoglobin ve hematokrit düzeyi;
Plazmaferez, tromboferez ve tek ünite eritrosit aferezi için
tam kan bağışında olduğu gibidir.
ift ünite eritrosit aferezi için Hemoglobin en az 14 g/dL,
hematokrit en az 0,42 olmalıdır ve işlem sonrası
hemoglobin seviyesi 11 g/dL nin altına düşürülmemelidir.
o Toplama hacmi;
Page 30
30
Topalanacak hacim (antikoagülan hariç) her bir
plazmaferez işlemi için tahmini toplam kan hacminin
%16‟sını aşmamalıdır. Toplam tahmini kan hacmi cinsiyet,
vücut ağırlığı ve boya göre hesaplanır. Bu hesabın nasıl
yapılabileceği Ek-6a da ayrıntılı olarak anlatılmıştır.
Toplanan plazma hacmi (antikolagülan solüsyon hariç),
her bir sefer için 650 mL yi aşamaz.
Bir kan bağışçısına uygulanan plazmaferez işlemi sayısı,
yılda 33 defadan fazla olamaz. Toplanan plazma hacmi
haftada 1,5 L; yılda ise, 25 L den fazla olamaz.
Plazma, trombositler ve/veya eritrositlerle birlikte
alındığında toplam plazma, trombosit ve eritrosit hacmi,
sıvı replasmanı yapılmıyorsa, en fazla 650 mL
(antikoagülan solüsyon hariç) olmalı ve toplam kan
hacminin %13‟ünü aşmamalıdır.
Ek gereklilikler;
o Trombosit aferezi
Trombosit aferezi için trombosit sayısı en az 150x109/L
olmalıdır.
Yüksek doz trombosit toplanacak bağışçılarda, bağışçının
trombosit düzeyinin 100x109/L nin altına düşürülmesine
izin verilmez.
o Plazmaferez
Tüm plazmaferez bağışçılarında en az yılda bir kez
albümin, total protein ve IgG düzeylerine bakılır. Yapılan
ölçümlerde total protein 60 g/L‟den az olmamalıdır.
o Eritrosit aferezi
Alınan toplam eritrosit miktarı, bağışçı hemoglobin
düzeyinin 11 g/dL nin altına inmesine izin vermeyecek
şekilde ayarlanır.
o Granülosit aferezi
Granülosit aferezi, hazırlama sürecinin özellikleri
nedeniyle "Terapötik Aferez Rehberi"nde ele alınmıştır.
Page 31
31
Kan Bankacılığı
Kan Bankalarının DoğuĢu
Dünyada ilk kan bağışı servisi Londra‟da 1921 yılında İngiliz Kızılhaçı
Camberwell Bölümü Sekreteri Percy Oliver (1878-1944) tarafından
kurulmuştur. Oliver sadece bir hekim değil, aynı zamanda Birinci Dünya
Savaşında mültecilere verdiği hizmetler nedeniyle 1918 yılında İngiltere Krallığı
tarafından ödüllendirilmiş bir sivil gönüllüydü. Ekim 1921 tarihinde çalışmakta
olduğu Kızılhaç cemiyeti Kraliyet Akademi Hastanesi tarafından gönüllü kan
bağışında bulunması için çağrıldı. alışma arkadaşlarından Hemşire Linstead
ilk kan veren kişiydi ve bu durum Oliver‟ı yakınlarından oluşan ve kısa bir çağrı
notu ile kan bağışında bulunmak üzere davet edilebilecek bir birlik kurmak
üzere cesaretlendirdi. Gönüllülerin bu çağrıları sadece Oliver‟in Londra‟da 5
Colyton Caddesi SE22 numarada bulunan çalışma ofisinde kan vermek üzere
kabul etmeleri kararlaştırıldı ve Oliver buraya daha sonra İngiliz Kızılhaçı Kan
Transfüzyon Servisi adını verdi.
O dönemlerde evlerde telefon sık bulunmadığı için kan bağışçıları genellikle
polis tarafından çağrılıyorlardır. Her gönüllü bağışçı panele kaydedilmeden
önce bir fizik muayeneden geçiyor, bazı serolojik testlerle kan grupları
belirleniyor ve sifiliz enfeksiyonu taşımadıklarından emin olunuyordu. Sunulan
hizmetler tamamen ücretsiz olarak veriliyordu ve masraflar da yardım bağışları
ile karşılanıyordu. Bağışçıların bu süreçte yaptıkları masrafların geri ödenmesi
teklif edilse de birçoğu bunu tercih etmiyordu. Oliver‟in hizmeti 1922‟de
sadece 13 kez talep edildi, ancak ünü giderek yayıldı ve 1925 yılında
hastaneler tarafından 428 kez yardım talebinde bulunuldu. Oliver aktif olarak
bağışçı kazanımı ile uğraşıyordu ve yaptığı görevlerde organizasyonun tıbbi
danışmanı olarak görevlendirilmiş olan St. Bartholomew Hastanesi
cerrahlarından Sir Geoffrey Keynes kendisine yardımcı oluyordu. Hastanelerin
bağışçılara nazik bir şekilde davranmaları ve birlikten ayrılmanın en önemli
nedeni olan herhangi bir olumsuz durum ile karşılaşmalarını engellemeleri
gerekiyordu.
Birçok doktor ise hala herhangi bir türden antikoagülan kullanmaya karşı
duruyor ve doğrudan donasyon yapmaktan yana tavır sergiliyordu. Ayrıca
venöz girişim tekniklerinde ilerleme sağlamak gerekiyordu. Bu girişimler ilk
başta damara bir kesi yapılması, işlem bitiminde ise sütür atılması şeklinde
Page 32
32
gerçekleştiriliyordu ve bu nedenle aynı damar müteakip bağışlarda
kullanılamıyordu. Ayrıca, birçok hastanede kan grubu güvenilir şekilde tespit
edilemiyordu ve bazı hastalar ABO uygunsuzluğu nedeniyle kaybediliyordu.
Bazı hastaneler alıcıların kan gruplarının belirlenmesi için gerekli bileşenlere
masraf yapılmasından sakındıkları için sadece 0 grubu kan talebinde
bulunuyorlardı, ancak bu durum kısıtlı sayıdaki bağışçının üstüne gereksiz bir
baskı oluşturuyordu. O yıllar henüz diğer şehirlerde kan bankalarının oluşmaya
başladığı yıllardan önceydi, fakat daha sonra Sheffield, Manchester ve
Norwich‟de ilk kan bağışçısı birlikleri kurulmaya başlandı. Bunlardan bazılarının
önemli bir farkı şehir merkezlerinin Kızılhaç ile doğrudan bir bağlantılarının
olmaması ve ayrıca kan bağışı karşılığında ödeme yapılan bağışçıları
bulunmasıydı. Manchester‟de 1930 yılında kan bağışında bulunanlara Halk
Sağlığı Departmanı tarafından üç guinea apra ödeniyordu. Benzer sistemler
diğer ülkelerde de oluşturuldu ve ilk ülkeler arasında Fransa, Almanya,
Avusturya, Belçika, Avustralya ve Japonya yer alıyordu. Oliver‟in çabaları
Roma‟da 1935 yılında ilki gerçekleştirilmiş olan Uluslararası Kan Transfüzyon
Cemiyeti Kongresinde dile getirildi: “Londra Kızılhaçı 1921 yılında ilk kez kan
bağışı sorununa her saat cevap veren bir transfüzyon servisi organize ederek
çözüm sağlamasından, bunun yanında kanı değerlendirilmiş ve sağlığı garanti
edilmiş bağışçıları her yere gönderebilmesinden dolayı bu onurun sahibidir.”
Ancak, bağışçıları her seferinde çağırmak pratik bir çözüm değildi.
Chicago‟daki Cook County Hastanesinden Bernard Fantus kanın şişelendiği ve
buzdolabında 10 güne kadar saklanabildiği ilk kan bankasını 1937 yılında
kuran kişi oldu.
Kan bağışçılarının sayısının azlığı Rus hekimleri 1930 yılında farklı bir kaynak
arayışına, yani kadavradan kan alımını araştırmaya yönlendirdi. Bu konuda ilk
bildirilen olgu Rusya‟da 1930 yılında Shamov tarafından gerçekleştirildi.
Hayvanlar üzerinde yapılan birkaç deneysel çalışmanın ardından, trafik
kazasında hayatını kaybeden bir kurbanın kanı inferior vena cavadan alınarak
bileklerini keserek intihar girişiminde bulunan genç bir adama başarıyla
nakledildi. Elde edilen başarı üzerine çalışmalarına devam eden Shamov,
birkaç yıl içerisinde kadavra kanının kullanıldığı yaklaşık 2500 hasta üzerindeki
deneyimlerini yayınladı ve sadece 7 alıcının hayatını kaybettiğini duyurdu.
Shamov‟un çalışmalarında sadece kardiyak arrest gibi ani ölümler neticesinde
kan alınıyor, kronik hastalıklardan yaşamını yitirenlerin kanı ise alınmıyordu.
Her kadavranın juguler veninden iki ila dört litre kan alınabiliyor ve herhangi
bir antikoagülan da ilave edilmiyordu. Daha önceden yapılan hayvan
deneylerinden edinilen deneyimlere göre kadavra kanı ölümü takip eden
Page 33
33
birkaç saat içerisinde alınırsa bakteriyel kontaminasyon ihtimali en aza
inmesine rağmen yine de kan kullanılmadan önce sifiliz için serolojik bir test
yapılmakta idi. Diğer ülkelerde de hekimler kadavra kanı kullanma çalışmaları
yapmışlarsa da, kan bankalarının kurulması bu deneyimleri gereksiz kıldı.
Michigan‟dan 1964 yılında yayınlanan bir raporda yedi hastada kadavra
kanının başarıyla kullanıldığı ve bu hastaların beşinin tam iyileşme sağladığı
bildirilmiştir, bu yayının birinci yazarı ise daha sonraları edineceği kötü
şöhretini terminal dönem hastalığı olan hastalara “yardımlı intihar”
uygulamasına borçlu olan Dr. Jack Kevorkian‟dı. Bunun dışında bazı gruplar
bol miktarda bulunabilen plasenta kanını transfüzyonda kullanma denemeleri
yapmışlar, ancak plasental kandaki bakteriyel kontaminasyon riskinin kadavra
kanından çok daha fazla olduğu belirlenmiş ve bu taze kan kaynağı ile
yapılacak transfüzyonlar yasaklanmıştı.
Modern Kan Transfüzyon Hizmetlerinin GeliĢimi
İkinci Dünya Savaşının patlak vermesi kan transfüzyon hizmetlerinin gelişimi
için büyük bir uyaran olmuştur. İspanyol İç Savaşı sırasında (1936-39)
Barselonalı bir hekim olan Federico Duran-Jordan sadece 0 kan grubu olan
bağışçılardan toplanan kanlardan oluşan ve ihtiyaç duyulan heryere
nakledilebilen bir kan bankası organize etmişti. Ulusalcıların savaşı
kazanacakları aşik r hale geldikten sonra ise Londraya uçmuş ve 1938 yılında
Dr. Janet Vaughan‟a Hammersmith Hastanesinde bir kan bankası oluşturması
için yardımda bulunmuştu. Almanya ile savaşın çok yakında gerçekleşeceğinin
hissedildiği Londra‟da kapalı kapılar ardında yapılan hazırlıklar arasında Tıbbi
Araştırma Konseyi tarafından yönetilecek olan 4 kan deposu da yer aldı. Savaş
Dairesi ayrıca Bristol‟de 1938 sonbaharında Dr. Lionel Whitby‟nin kontrolü
altında Askeri Kan Kaynağı Deposunu kurdu. Ordu, kan ihtiyacının merkezi
olarak toplanması ve cepheye sevkedilmesi, böylelikle ön sıradaki yaralılar için
ihtiyaç duyulan kanın cephedeki diğer askerlerden karşılanmaması yönünde
bir karar almıştı. Askeri Kan Kaynağı Deposu tarafından belirlenen ilk hedef
günde 100 ünite toplanması iken, savaş bitiminde günde 1300 ünite toplanıyor
ve kullanılıyordu. Siviller arasında kan bağışı belirgin bir başarı sağladı ve
savaşın sonunda 756,046 bağışcıdan kan toplanmıştı. Savaşın birimi ile birlikte
kurulan İngiliz Ulusal Sağlık Hizmetleri d hilinde 1946 yılında Sağlık Bakanlığı
denetiminde Ulusal Kan Transfüzyon Hizmetleri faaliyetine başlamıştı.
Page 34
34
Ülkemizde Kan Bankacılığı
Ülkemizde kan transfüzyonu ile ilgili ilk çalışmalar 1921 yılı itibariyle Prof. Dr.
Burhanettin Toker tarafından başlatılmıştır. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi‟nde,
1938 yılında ilk transfüzyon gerçekleşmiştir.
1953‟te Kızılay Kongresi‟nde Genel Başkan Prof. Dr. Reşat BELGER‟in önerisi
ile kan yardım teşkilatının kurulması kararlaştırılmıştır.
1954‟te Kızılay tarafından kan transfüzyonu konusunda eğitim almaları için
İngiltere ve ABD‟ye doktorlar gönderilmiştir.
1957 de Ankara ve İstanbul da eş zamanlı ilk modern Kızılay Kan Merkezleri
açılarak kan bankacılığı alanında da hizmet verilmeye başlanmıştır.
Kızılay‟ın kan bağışı çalışmaları 1974 yılında “Türkiye Kızılay Derneği Kan
Bağışı Organizasyonu”nun kurulması ile hız kazanmış, halka kan bağışı konulu
eğitimler verilmeye ve gezici kan bağışı kampanyaları düzenlenmeye
başlanmıştır.
Ülkenin ihtiyacına cevap vermeye çalışan kan merkezlerinde zamanla artış
olmuştur. Farklı bir uzmanlık alanı gereken kan bankacılığı için Kızılay çatısı
altında yeni bir müdürlük açılması kararlaştırılmıştır. 1983‟de Türkiye Kızılay
Derneği Kan Hizmetleri Müdürlüğü kurulmuştur.
Türk Kızılayı‟nın Kan Hizmetleri alanında gelişen ve büyüyen yapısı ile ülke kan
ihtiyacının çoğunu karşılar hale gelmiştir. 31 Mayıs 2005 tarihli Bütçe
Uygulama Talimatnamesi‟nde Türk Kızılayı‟nın güvenli kan esasına dayalı
çalıştığı ve ihtiyaç duyulan kanın öncelikle Türk Kızılayı Kan Merkezlerinden
temin edilmesi belirtilmiştir. Bu gelişmelerin ışığında Kan Hizmetleri,
bünyesinde hizmet veren Kan Bağışı Merkezlerini bölgesel yapılaşma altında
toplamaya başlamış, merkezi laboratuvarların kurulması ile güvenli kan temini
çalışmalarını standardize etmiştir. Bugün itibariyle dünyadaki gelişmiş kan
bankaları standartlarına ulaşılmıştır.
1957 yılında iki kan merkezi ile çıkılan Kan Hizmetleri yolculuğuna 2013 yılı
itibariyle 16 Bölge Kan Merkezi yapılanması altında 63 Kan Bağışı Merkezi ile
devam etmektedir.
Page 35
35
Gönüllü KarĢılıksız Kan BağıĢı
Kan transfüzyonu yaşam kurtarıcı sağlık hizmetlerinin vazgeçilmez bir
bileşenidir ve milyonlarca kişinin sağlığının iyileştirilmesini sağlar. Ancak
maalesef birçok ülkede güvenli kan ve kan ürünlerinin temininde kronik bir
kısıtlılık vardır ve bu nedenle dünya nüfusunun önemli bir kısmının kan
transfüzyonu ihtiyacı karşılanamamaktadır. Bunun giderilmesinin tek yolu kan
bağışlamaya uygun ve gönüllü olan kişilerin sayısının artırılmasıdır. Dünyada
kan bağışı konusundaki vizyon ise %100 gönüllü kan bağışının sağlanmasıdır.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Cemiyetleri
(UKKC) her ülkede %100 gönüllü kan bağışının sağlanabilmesi için küresel bir
eylem planı oluşturmuştur.
Bu plan gönüllü karşılıksız kan bağışının (GKKB) güvenilir ve sürdürülebilir bir
kan kaynağı olması üzerine inşa edilmiştir. Amaç, ulusal kan bağışı
programlarının kuvvetlendirilerek en güvenilir olası kan bağışçılarının yer aldığı
kalıcı bir havuz oluşturmaktır. Planın temelinde kan bağışçıları ulusal bir
kaynak sayılmışlardır.
Gönüllü kan bağışçıları başkalarının faydası için kan, plazma veya hücresel
bileşenleri veren kişilerdir. Bunun için nakit ya da başka bir şekilde bir ödeme
almazlar. Bu kapsama kan bağışı için kullanılan ulaşım süreleri haricinde
çalışma izni almamak da dahildir. Bu kişilerin bilinçli şekilde kan bağışı yapma
yönünde verdikleri kararın altında başkalarına yardım etme ve sosyal
sorumluluk hissi yatmaktadır.
Kan bağışı için hala hastaların yakınlarına veya paralı bağışa bağımlı olan
ülkelerde GKKB‟nın artırılması kan temini sorumluluğunu hastaların
yakınlarından alarak sağlık sistemine kaydıracak, ayrıca insanların kanlarını
para karşılığı satmalarının da önüne geçecektir.
Günümüzde kaynakları kısıtlı olan bazı ülkelerin de dahil olduğu 54 ülkede
ulusal kan temininin %100‟ü gönüllü bağışlarla sağlanır hale gelmiştir.
DSÖ ve UKKC tarafından oluşturulan küresel eylem çerçevesi sağlık
bakanlıklarının, bölgesel sağlık otoritelerinin, kan transfüzyon servislerinin,
Ulusal Kızılhaç ve Kızılay Cemiyetlerinin, kan bağış organizasyonlarının ve
%100 gönüllü kan bağışı amacına ulaşmak için çalışan tüm yandaş kurum ve
Page 36
36
kuruluşların her seviyesindeki politika yapıcıların, planlayıcıların ve yöneticilerin
kullanımları için tasarlanmıştır.
Bu çerçeve ulusal ve toplumsal seviyelerde uygulanabilecek stratejileri ve
eylemleri önerir ve bu stratejileri uygulamaya çalışan ülkelerin desteklenmesi
için DSÖ ve UKKC tarafından gerçekleştirilebilecek olan etkinlikleri tanımlar.
Küresel çerçevenin geliştirilmesi aşamasında DSÖ ve UKKC, Afrika, Doğu
Akdeniz, Güney-Doğu Asya ve Batı Pasifik bölgelerinde gönüllü kan bağışı
programlarının geliştirilmesi için eğitim çalıştayları düzenlemiştir.
Bu çalışmalarda sağlık bakanlıklarından, kan transfüzyon servislerinden ve
Ulusal Cemiyetlerden kan bağışı yöneticileri ile kan bağışçısı kazanım
uzmanları, ayrıca kan bağışçıları derneklerinden deneyimli üyeler, Klüp 25‟ler
ve diğer sivil toplum örgütleri yer almıştır. Katılımcılar etkin kan bağışçısı
programlarının inşa edilebilmesini sağlamak için başarıya ve başarısızlığa
neden olabilecek faktörleri tespit edebilmek üzere bilgi paylaşımında
bulunmuşlardır.
Küresel eylem çerçevesi 5 yılda bir gözden geçirilmektedir. Bu arada gerekli
olabilecek güncellemeler ise DSÖ Kan Transfüzyonu Güvenliği websitesinde
yayınlanmaktadır. Bu çerçevenin amacı %100 gönüllü kan bağışı amacının
gerçekleştirilmesidir ve bu amacın gerçekleştirilebilmesi için hükümetlere,
ortaklara ve diğer paydaşlara destek sağlamak üzere tasarlanmış olup dört
ana stratejik başlığı içerir:
%100 gönüllü kan bağışı temeline dayalı ulusal kan bağışçısı
programlarının oluşturulması
İletişim ve eğitim ile gönüllü kan bağışı kültürünün oluşturulması ve
Dünya Kan Bağışçıları Günü‟nün kutlanması
Düşük riskli popülasyonlardan yeni bağışçıların motivasyonu ve
kazanımı ile sabit bir kan bağışçısı havuzunun oluşturulması, mevcut
veya eski kan bağışçılarının düzenli bağışçı olmaları için teşvik edilmesi
ve kan bağışçılarının topluma yaptıkları katkının hatırlanması
Kaliteli bağışının bir zahmet olarak görülmemesi için kaliteli kan
bağışçısı hizmetlerinin sağlanması
Page 37
37
UKKC her zaman gönüllü kan bağışını savunmuştur. Kan bankacılığı 1930larda
uygulamaya geçmeden önce dahi en az bir Ulusal Cemiyetin gönüllü kan
bağışını ön plana çıkarmaya çalıştığı bilinmektedir.
Günümüzde Ulusal Cemiyetlerin yarısından fazlası aynı şeyi yapmaktadır ve
tümü ulusal sağlık otoriteleri ile %100 gönüllü kan bağışını sağlamak üzere
çalışmaları yönünde teşvik edilmektedir. UKKC, üyelerinin DKKB‟nı sağlamaya
çalıştıkları ülkelerin sayısını artırmayı hedeflemiştir.
UKKC aynı zamanda bir Kan Programları Olan Ulusal Cemiyetler İçin Küresel
Danışma Paneli (KDP) kurmuştur. KDP tüm Ulusal Cemiyetler için kan
programlarına yönelik iyi uygulamaları desteklemek ve kolaylaştırmak üzere
farklı Ulusal Cemiyetlerden seçilmiş olan bir uzmanlar grubudur.
Güvenli ve Sürekli Kan Sistemlerinin TeĢvik Edilmesi
Toplum bireyleri kendilerine temin edilen tüm kan ve kan ürünlerinin güvenilir
ve sürdürülebilir bir şekilde elde edilmiş olmasını talep etme hakkına
sahiptirler ve hem yaşadıkları toplumu hem de sağlık sistemlerini bunun
sağlanması için desteklerler.
UKKC‟nin misyonu arasında “kapasite oluşturulması, sürdürülebilirlik ve itibar”
kavramlarına bağlılık yer alır. Kan güvenliği güvenilir kan transfüzyonu için
oldukça kritik olup, sağlık sistemleri ile UKKC “sağlık güvenliği küresel, ulusal
ve bireysel gelişimin temel ve vazgeçilmez bir öğesidir” ilkesinin her zaman
farkındadır.
Sağlık güvenliği UKKC‟nin afetler ile halk sağlığı acillerinin iyileştirilmesine
yönelik Küresel Gündem önceliklerinde de belirtilmektedir. Bu öncelikler:
Savunmasız toplumlarda sağlık promosyonunun artırılması,
Hastalık korunması ve afet risk azaltımının yükseltilmesi,
HIV/AIDS programları ile savunmasının artırılmasıdır.
UKKC, güvenilir ve sürdürülebilir kan sistemlerinin, özellikle de gönüllü
karşılıksız kan bağışının sağlanması ile küresel sağlık güvenliğinin artırılmasını
desteklemektedir. Ayrıca, etkin kan sistemleri risk yönetim ve denetimini de
savunmaktadır.
Page 38
38
UKKC çok farklı sağlık ve toplum şartlarında hizmet vermekte olup, kan ve kan
ürünlerinin eşitlik, erişim, kalite ve güvenliğini destekleyerek tüm yurttaşların
kendi kan sistemlerinin güvenlik ve bütünlüğüne güven duymalarını amaçlar.
Kan güvenliği ayrıca Birleşmiş Milletler Milenyum Gelişim Hedeflerinin üç
tanesinin de bünyesinde yer almaktadır:
ocuk ölümlerinin azaltılması
Anne sağlığının iyileştirilmesi
HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadele.
DKKB, 1975 Dünya Sağlık Asamblesinin (DSA) üye ülkeleri “gönüllü karşılıksız
kan bağışı temeline dayanan ulusal kan hizmetlerinin geliştirilmesini
desteklemeye” çağırmasından beri uluslararası sağlık çabalarının kritik bir
bölümü olarak görülmektedir ve DSA bu çağrıyı 2005 yılında yinelemiştir.
Amerika Ulusal Kızılhaç Cemiyetlerinin 2003 yılındaki Santiago ili
Deklerasyonu DKKB‟nı “halk sağlığı etkilerinin iyileştirilmesi için en büyük
potansiyeli oluşturan ve Ulusal Cemiyetlerin etkinliklerini birleştirmeyi
sağlayacak olan” eylemler arasına almıştır.
UKKC‟nin gerçekleştirmek üzere gayret sarfettiği konular şunlardır:
Gönüllü karşılıksız kan bağışı ilkesinin desteklenmesi ve savunulması
Bağışçı ve alıcının sağlık ve iyiliklerinin en üst seviyede tutulması
Kan programlarının geliştirilmesi ve yönetiminde güvenli, sürdürülebilir
ve adil uygulamaların desteklenmesi
Ulusal sağlık ihtiyaçlarının karşılanması için yeterli kan ve kan ürünü
kaynaklarına yönelik olarak ulusal kendine yeterlilik hedefinin teşvik
edilmesi
Kan güvenliğine yönelik olarak dengeli bir karar verme yaklaşımının
savunulması
UKKC 1981 konferansında kabul edilen ve DSÖ tarafından da
desteklenen, Uluslararası Kan Transfüzyonu Cemiyeti‟nin kan bağışı ve
transfüzyonu etik kodu ile uyumlu olarak yüksek etik standartların,
bütünlüğün ve sorumluluğun desteklenmesi ve sürdürülmesi
Kan bağışçıları ve kan bağışı ile ilgili olan tüm bilgilerin gizliliğine ve
mahremiyetine saygı duyulması
Page 39
39
Diğer Ulusal Cemiyetlerin ve kan hizmetlerinin güvenli ve sürdürülebilir
kan sistemleri oluşturmak üzere desteklenmesi
Türk Kızlayının Gönüllü KarĢılıksız Kan BağıĢçısı Faaliyetleri
Toplumda kan bağıĢı bilincinin oluĢturulması (Geleceğin Güvenli
Genç Kan BağıĢçılarının Kazanımı Projesi)
Türk Kızılayı ile Milli eğitim Bakanlığı arasında 8.8.2006 tarihinde “Gönüllü Kan
Bağışçısı Eğitimi ve Kazanımı Faaliyetlerinin Yürütülmesi” ile ilgili imzalanan
protokol kapsamında okullarda 897 ekip faaliyetinde 26.835 ünite kan bağışı
gerçekleşmiştir. 2013 yılında ise Türk Kızılayı, Sağlık Bakanlığı ve Milli Eğitim
Bakanlığının katılımları ile “Geleceğin Güvenli Kan Bağışçılarının Kazanımı İçin
Teknik Destek Projesi” hayata geçirilmiştir.
Hedef 25
Türk Kızılayının çağdaş vizyonu ve misyonu doğrultusunda Genç Kan
Bağışçıları Projesi kapsamında üniversite gençliğini bilinçlendirmek, gönüllü ve
güvenli kan bağışçısı olmaya yönlendirmek üzere Hedef 25 projesi 2005
yılında hayata geçirilmiştir. Projenin amacı Türkiye‟deki 18-25 yaş aralığındaki
genç nüfusun kan bağışı konusunda bilinçlendirerek, gönüllü, sürekli kan
bağışçısı olmalarını ve bu bilincin gelecek nesillere aktarılmasını sağlamaktır.
Proje kapsamında üniversitelerde düzenlenen 2654 kan bağışı etkinliğinde
103,897 ünite kan bağışı kabul edilmiştir.
Toplum Eğitimleri
Kan Bağışçısı kazanım faaliyetleri temel olarak iki aşamalı olarak
değerlendirilir. Bu faaliyetlerden birincisi kan bağış organizasyonları, ikincisi ise
kan bağışı bilincinin arttırılmasına yönelik düzenlenen eğitimlerin verilmesidir.
Kan Bağışçısı Kazanımı eğitimleri bu amaca yönelik olarak geliştirilmiş olan
eğitim kitleri kullanılarak kan bağışçısı kazanım personeli tarafından
verilmektedir.
Toplumsal Algı Yönetimi
Toplumda bilinç oluşturulabilmesi için reklam tanıtım ve halkla ilişkiler
faaliyetleri ile ilgili çalışmalar genel konsept olan “Kan Acil Değil Sürekli
İhtiyaçtır” sloganıyla yürütülmektedir.
Page 40
40
14 Haziran Dünya Gönüllü Kan BağıĢçıları Günü
Dünyada her yıl, ABO kan grubu sistemini bulan Nobel ödüllü Karl
Landsteiner‟in doğum günü olan 14 Haziran‟da kutlanan “Dünya Gönüllü Kan
Bağışçıları Günü” ülkemizde her sene Türk Kızılayı Tarafından çeşitli
etkinliklerle kutlanmaktadır.
Madalyalar
14 Haziran Dünya Gönüllü Kan Bağışçıları Günü etkinlikleri kapsamında 10 kez
kan bağışında bulunan bağışçılara Bronz, 25 defa kan bağışında bulunan kan
bağışçılarına Gümüş, 35 defa kan bağışında bulunanlara Altın, 45 kez kan
bağışında bulunanlara ise Plaket takdim edilmektedir.
ĠĢbirliği Protokolleri
Türk Kızılayı “Ulusal Güvenli Kan Temini Programı” kapsamında kan ve kan
ürünlerinin gönüllü, bilinçli ve düzenli kan bağışçılarından karşılanmasını
amaçlamaktadır. Bu doğrultuda çalışanlarına kan bağışı bilincinin artırılmasını
sağlayacak eğitimler verilerek gönüllü kan bağışına yönlendirmeleri amacıyla
birçok kurum ve kuruluşla işbirliği protokolleri imzalanmıştır.
Gezici Ekipler
Türkiye‟nin kan ihtiyacını karşılamak üzere Kan Hizmetleri Genel Müdürlüğü
her yıl kan bağışı hedeflerini belirlemektedir. Hedeflerine ulaşmak için Kan
Bağışı Merkezlerindeki ve gezici ekip faaliyetlerindeki kan bağışını artırıcı
çalışmalar düzenlemektedir. Gezici ekip faaliyetlerinde kapalı mekanların
yanında kan alımı için uyarlanmış araçlar da yer almaktadır. Kalite standartları
göz önünde bulundurularak dizayn edilen tırlarda gerçekleşen kan alımı
faaliyetlerinin oldukça verimli olduğu tespit edilmiştir.
Türk Kızılayı yürüttüğü faaliyetler ile 2004 yılında 305,324 ünite olarak
gerçekleşen gönüllü karşılıksız kan bağışı sayısını, 2012 yılında 1,469,807
üniteye ulaştırmıştır. Toplumsal faaliyetlerine aralıksız devam eden Türk
Kızılayı, ülkemizin kan ihtiyacının tamamının gönüllü karşılıksız kan bağışı ile
karşılanabilmesi için çalışmalarını sürdürmektedir.
Page 42
42
BAĞIġLANAN KANA UYGULANAN ĠġLEMLER
Kan bağışı gerçekleştikten sonra, toplanan kanlar merkez laboratuvarlara
gerekli testlerin yapılması ve kanın bileşenlerine ayrılması için gelir. Bağışçıdan
alınan tam kandan üç ana bileşen olan eritrositler, trombositler ve plazma
satrifüj işlemleri ile ayrılarak uygun şartlarda depolanır. Bu işlemlerle
eşzamanlı olarak kanın ABO ve Rh tiplendirmesi de yapılmaktadır. Kan bağışı
öncesinde yapılan sorgulamalar ve sonrasındaki mikrobiyolojik testlerle de
kanın güvenliği sağlanmaktadır.
Kan Bı leĢenlerinin Hazırlanması
Kan hücrelerinin çökme özelliği, bu hücrelerin boyutları kadar ortam
sıvısı ile aralarındaki yoğunluk farkıyla da ilişkilidir. (Bakınız; Tablo 2).
Ortam sıcaklığına bağlı olan viskozite ve esneklikleri de diğer
etkenlerdir. Bu etkenler açısından santrifügasyon için en uygun sıcaklık
20 C ve üzeridir.
Tablo 2. Kanın temel içeriğinin hacim ve yoğunlukları
Ortalama
Yoğunluk
Ortalama kan hücresi
hacmi
(g/mL) (10–15litre)
Plazma 1.026
Trombosit 1.058 9
Monosit 1.062 470
Lenfosit 1.070 230
Nötrofil 1.082 450
Eritrosit 1.100 87
Santrifügasyonun ilk evresinde ortamı çevreleyen sıvı, antikoagülan
solüsyon ve plazmadır. Bu aşamada lökositler ve eritrositler, çok daha
büyük boyutta olduklarından trombositlerden daha hızlı çökerler.
Sonraki evrede, santrifügasyon süresine ve hızına bağlı olarak
lökositlerin ve eritrositlerin çoğu torbanın alt yarısında toplanırken
torbanın üst yarısında trombositten zengin plazma yer alır. Daha uzun
süreli santrifügasyon, dakikadaki dönüş sayısının karesi ve her bir
hücrenin rotor merkezine uzaklığı ile doğru orantılı bir güçle
trombositlerin çökmesini sağlarken lökositler çok daha yoğun bir
Page 43
43
ortamda (eritrosit kütlesi vb.) olduklarından yukarı doğru çıkarlar.
Santrifügasyonun sonunda torbanın üst kısmında hücresiz plazma,
dibinde ise eritrositler kalır.
Trombositler, eritrosit tabakasının üzerinde toplanırken; lökositlerin
büyük kısmı trombositlerin hemen altında, eritrosit tabakasının
yüzeyindeki 10 ml‟lik kısımda yerleşirler. Hematopoetik kök hücreler,
normal mononükleer hücrelere benzer özelliklere sahiptir. Ancak bu
bileşen, bu hücrelerle karışabilen daha büyük ebatta ve daha düşük
yoğunluktaki immatür ya da malign hücreler ile kontamine olabilir.
Bileşenin içeriği; g-kuvveti, ivme, süre ve yavaşlama gibi
santrifügasyon koşullarından etkilenir. Örneğin; trombositten zengin
plazma elde etmek isteniyor ise, trombosit çökme evresi başlamadan
santrifügasyon durdurulmalıdır. Düşük santrifügasyon hızı, santrifüj
süresinde bazı değişikliklerin yapılmasına müsaade eder. Uygun bir
sürede gerçekleştirilecek hızlı santrifügasyon, hücrelerin yoğun biçimde
çökmesini ve hücreden yoksun plazmanın ayrılmasını sağlar.
İyi bir ayırma işlemi için gereken en uygun koşulların her bir santrifüj
için dikkatlice standardize edilmesi önemlidir. Tam kandan bileşen
hazırlamada kullanılabilecek çok sayıda santrifügasyon yöntemi vardır.
Tablo 3‟te tam kanın ayrılmasının başlangıç basamağı ve bu basamakta
ayrılan bileşenlere ilişkin beş farklı yöntem verilmektedir. Bu başlangıç
basamağının seçimi, ilk ayrılan bileşenlerin sonraki ayrılma yöntemlerini
ciddi şekilde etkilemektedir. Bu durum daima, ilk ayırma basamağının
esas alındığı, birbirine bağımlı bir bileşen hazırlama sürecine neden
olmaktadır.
Page 44
44
Tablo 3. Tam kanın 5 farklı yöntemle başlangıç ayırımı ve elde edilen
fraksiyonların yaklaşık bileşimleri (sayılar, 60-70 mL antikoagülan içine alınan
450 mL %10 hacmindeki standart kan bağışına göre verilmiştir).
Yöntem I II III IV V
Ön
filtrasyon*
Yok Yok Yok Yok Var
Santrifüj hızı Düşük Düşük Yüksek Yüksek Yüksek
Ayrılma
katmanları
Plazma +
buffy coat +
eritrosit
Plazma +
eritrosit
Plazma +
buffy coat +
eritrosit
Plazma +
eritrosit
Plazma +
lökositi
azaltılmış
eritrosit
Elde edilen fraksiyonlar
Plazma
Hacim
(mL)
200-280 200-280 270-320 270-330 240-290
Trombos
it
%70-80 %70-80 %10-20 %10-20 < %1
Lökosit %5-10 %5-10 %2-5 %2-5 < %0,01
Eritrositler
Hemato
krit
0,75-0,80 0,65-0,75 0,85-0,90 0,80-0,90 0,80-0,90
Trombos
it
%5-15 %20-30 %10-20 %80-90 < %1
Lökosit %25-45 %90-95 %25-45 %95-98 < %0,01
Buffy coat
Hemato
krit
%50-70 %40-60
Eritrosit %10-15 %10-15
Trombos
it
%10-25 %80-90
Lökosit %60-70 %50-70
(*) Lökosit filtrasyonu baĢlangıçta yapılmıyor ise santrifügasyon iĢlemi ilk
basamak olacaktır.
Bağışlanan kana uygulanan laboratuvar incelemeleri, immünohematolojik ve
mikrobiyolojik testler başlıkları altında yer alır.
Page 45
45
Ġmmünohematolojik Testler
Transfüzyon amacı ile hazırlanan her ünite kan ve kan bileşenine ABO ve RhD
tiplendirmesi yapılır;
ABO gruplaması; bağışçı eritrositlerinin, anti-A ve anti-B serumları
(direct gruplama forward gruplama), bağışçı plazma veya serumunun
A1 ve B eritrositleri (karşıt gruplama reverse gruplama) ile test
edilmesi sonucu belirlenir.
RhD tiplendirmesi; bağışçı eritrositlerinin, anti-D serumu ile test
edilmesi sonucu belirlenir.
o RhD test sonucu pozitif ise “RhD pozitif” olarak kayıt edilir.
o RhD sonucu negatif ise zayıf D ve D varyant tayinine yönelik ileri
testler uygulanır. Bu testlerin net sonucu negatif ise “RhD
negatif” olarak kayıt edilir. Diğer durumlarda kan bileşenleri
“RhD pozitif” olarak etiketlenir.
İlk kez kan/kan bileşeni bağışlayan tüm bağışçılar ile son bağışından bu
yana gebelik veya transfüzyon öyküsü olan bağışçılara, klinik açıdan
önemli eritrosit antikorlarına yönelik antikor taraması uygulanır. Rutin
antikor taramasında kullanılan reaktif eritrositler, en az D, C, c, E, e, K
antijenlerini üzerinde bulunduran eritrositlerden oluşur. Kullanılacak
kanlarda antikor taramasının sonucu negatif olmalıdır (titrasyon
değerine ve tanımlanan antikora bakılmaksızın).
Mikrobiyolojik Testler
Tüm kan ve kan bileşenleri; hepatit B, hepatit C, sifiliz ve HIV
enfeksiyonları yönünden test edilir.
Mikrobiyolojik tarama testleri, bağışlar arasında herhangi bir süre
gözetmeksizin, transfüzyon amacı ile hazırlanan her ünite kan ve kan
bileşenine (aferez bağışları dahil olmak üzere) uygulanır.
Numunelerin testlere uygun olup olmadığı önceden değerlendirilir.
Kan numuneleri, kalite koşullarına uymuyor ise (hemolizli, lipemik,
fibrin artıklarını içeren ya da hacim yönünden yetersiz vb. numuneler)
mevcut kan numunesine test uygulanmaz. Ancak zorunlu durumlarda
test çalışılır, numune kalitesindeki uygunsuzluk test sonucunda rapor
edilir. Örneğin; hemoliz, test sonucunu etkiliyor ise “hemolizli numune
ile çalışılmıştır” şeklinde not eklenir.
Page 46
46
Hemovijilans kapsamındaki gerekliliklerin yerine getirilebilmesi için
tarama ve doğrulama testleri uygulanan numunelerden uygun
miktarlarda arşiv numuneleri (şahit numune) hazırlanır ve uygun
koşullarda muhafaza edilir.
Kan hizmet biriminin kan ve kan bileşenlerinin tarama testleri için başka
bir kurumdan hizmet alması durumunda, kan hizmet birimi kan
numunesini kuruma göndermeden önce şahit numunesini ayırır. Bu
durumda testi çalışan kurum da şahit numune saklamakla yükümlüdür.
Tekrarlayan reaktiflik saptanan kan numunesinin doğrulama testlerinin
gerçekleştirilmesi, kan bağışçısı takibi vb. işlemlerden kan hizmet birimi
sorumludur.
Tarama Test Yöntemleri
EIA/CLIA
EIA (enzyme immunoassay) ve CLIA (chemiluminescence immunoassay), kan
bağışçılarının transfüzyon ile bulaşan enfeksiyonlar açısından taranmasında en
sık kullanılan yöntemlerdir. Antijen ve/veya antikor saptamaya yönelik
geliştirilmiş bu yöntemlerin tasarımları benzerdir ancak immünkompleksleri
saptama yöntemleri farklıdır (EIA yönteminde renk değişimi, CLIA yönteminde
kimyasal reaksiyonlar sonucunda oluşan ışığın ölçülmesi vb). Bu amaçla
üretilen kitlerin duyarlılık ve özgüllükleri yüksektir.
EIA testleri, manuel olarak ya da çok sayıda numunenin aynı anda
çalışılmasına imkan tanıyan ve kan hizmet biriminin otomasyon programına
bağlanabilen yarı-otomatize/tam otomatize cihazlarda çalışılabilir. Bu amaçla
üretilen cihazlar kite özgül değildirler, aynı cihazda farklı marka kitler
çalışılabilir, ancak tam otomatize cihazlarda bile reaktif hazırlama işlemleri
çoğunlukla manuel olarak gerçekleştirilir. Bu nedenle bu sistemler “açık sistem
(open system)” olarak adlandırılırlar.
Otomatize CLIA sistemleri ise kite özgüldür (tek marka kit) ve reaktifleri
kullanıma hazırdır. Ayrıca EIA sistemlerine göre test aşamaları daha fazla
kontrol basamakları içerir. Bu nedenle “kapalı sistem (closed system)”olarak
adlandırılırlar.
Hemaglütinasyon Partikül Aglütinasyon
Antijen ya da antikor saptamaya yönelik tasarlanmış testlerdir. Bu tür
testlerde eritrositler (hemaglütinasyon) ya da “inert partiküller” (jelatin, lateks
Page 47
47
vb.) kullanılır. Kan bağışçılarının taranmasında genellikle sifiliz antikorlarını
saptamak için kullanılırlar;
TPHA (Treponema pallidum haemagglutination assay):
Hemaglütinasyon ve mikrohemaglütinasyon yöntemi ile çalışılan
treponemal (spesifik) sifiliz tarama testidir.
Manuel kitler; test sonucunun değerlendirilmesi subjektif olduğu için
EIA/CLIA yöntemlerinin uygulanamadığı, numune sayısı düşük olan
küçük merkezlerde çalışılabilir.
Otomatize sistemler; otomatize cihazlara uyarlanmış TPHA yöntemi,
EIA/CLIA yöntemlerine alternatif olarak tercih edilebilir.
RPR (Rapid plazma reagin): Manuel, partikül aglütinasyon yöntemi ile
çalışılan non-treponemal (nonspesifik) sifiliz tarama testidir. Duyarlılık
ve özgüllüğü EIA/CLIA ve TPHA testlerine göre düşüktür, bu nedenle
yalnızca acil durumlarda hızlı test olarak çalışılır.
Ġmmünokromatografik Testler (Kaset testler)
Antijen ya da antikor saptamaya yönelik tasarlanmış, “kaset test” olarak da
adlandırılan tek kullanımlık testlerdir. Genellikle kit içeriğinde kasetler ve basit
reaktifler bulunur. Manuel olarak çalışılır; serum, plazma ya da tam kan örneği
kasetteki bir kuyucuğa damlatılarak renkli bantların oluşması beklenir, birkaç
dakika içinde çıplak gözle değerlendirilir. Duyarlılık ve özgüllükleri EIA/CLIA
testlerine göre düşüktür, bu nedenle yalnızca acil durumlarda hızlı test olarak
çalışılır.
Doğrulama ve Destekleyici Test Yöntemleri
EIA/CLIA
Temelde tarama testlerinde kullanılan bu yöntemlerle aşağıda tanımlanan
alanlarda doğrulama testleri gerçekleştirilebilir.
HBsAg Nötralizasyon Testi
Numunede bulunan HBsAg (hepatit B yüzey antijeni)‟nin, anti-HBs ile
nötralize edilmesine dayalı bir testtir. HBsAg tarama testinin
uygulandığı aynı marka kit ile gerçekleştirilir.
Testin genel prensibi; HBsAg tarama testi reaktif olan numuneden
(primer numune) iki süspansiyon hazırlanır. Birincisine, HBsAg‟ye
spesifik insan antikorları (anti-HBs) bulunan kit reaktifi eklenir. Diğerine
Page 48
48
ise anti-HBs içermeyen kit reaktifi (kontrol) eklenir. Her iki süspansiyon
eş zamanlı olarak belirli bir süre inkübe edilir. Sonra her iki bileşiğe
HBsAg testi tekrar uygulanır. Eğer primer numunede HBsAg antijeni var
ise; ortamdaki anti-HBs ile nötralize olur, dolayısıyla HBsAg ortamdan
uzaklaşmış olduğu için HBsAg testinde kontrol süspansiyonundakine
göre belirgin derecede aktivite kaybı gerçekleşir. Kontrol amacıyla
kullanılan süspansiyonda anti- HBs bulunmadığı için primer numunedeki
HBsAg varlığını sürdürecek dolayısıyla nötralizasyon gerçekleşmiş
süspansiyona göre daha yüksek absorbans değerleri (optik dansite,
sinyal) elde edilecektir. Anti-HBs eklenmiş süspansiyonda, kontrol
amaçlı kullanılan süspansiyona göre %50 ve üzerinde reaktivite kaybı
testin pozitif olduğunu, diğer bir deyişle primer numunede HBsAg
varlığının doğrulandığını gösterir. Bu testlerin standardizasyonu güçtür.
ok yüksek ya da çok düşük düzeyde HBsAg içeren numunelerde tek
çalışmada beklenen sonuçlar alınamayabilir.
Anti-HBcTesti
HBcAg yani hepatit B virüsünün çekirdek (core) antijenine karşı
oluşmuş olan antikorların (IgG ve IgM) in vitro saptanması için
tasarlanmış EIA/CLIA testleridir. Anti-HBc testi, HBsAg testinin
doğrulama testi değildir. Ancak HBsAg nötralizasyon testinin
standardizasyonunun güç olması nedeniyle, HBsAg tarama testinin
tekrarlayan reaktifliğinde, kan bağışçısının daha önce HBV ile
karşılaştığını gösteren “destekleyici” bir test olarak uygulanır.
Anti-HBc testinin reaktif bulunması durumunda kan bağışçısı, geçirilmiş
ya da geçirilmekte olan hepatit B enfeksiyonu şüphesi nedeniyle kalıcı
ret kapsamına alınır. Anti-HBc‟nin negatif bulunması, muhtemel hepatit
B enfeksiyonunu dışlamaz. Bu tür vakalarda HBsAg reaktifliğinin başka
yöntemlerle doğrulanması gerekir (HBsAg nötralizasyon testi vb.)
DiğerEIA CLIAtestleri
TPHA yönteminin tarama testi olarak kullanılması durumunda, sifiliz
doğrulaması için, TPHA yöntemine göre daha duyarlı ve özgül olan
EIA/CLIA testleri uygulanabilir.
Hemovijilans kapsamında (bağışçıdan hastaya iz sürme, hastadan
bağışçıya iz sürme vb.), şahit numunelere ya da bağışçıdan/alıcıdan
elde edilen yeni numunelere (takip numuneleri) ek belirteçlere
Page 49
49
(markırlara) yönelik EIA/CLIA testleri uygulanabilir (örneğin; olası
hepatit B enfeksiyonu araştırmasında; vakanın durumuna göre anti-
HBs, HBeAg, anti-HBe, anti-HBc, anti-HBcIgM, vb).
Immunoblot Testler
Jel elektroforez yöntemi ile çözünürlük ve elektroforetik ayrışma sağlanan
protein, glikoprotein ve lipopolisakkarit molekülleri, belirli miktarlarda
nitrosellüloz membran, naylon vb. katı ortamlara geri dönüşümsüz bir biçimde
aktarılır. Böylece test edilecek mikroorganizmaya özgül birkaç türde antijen ya
da antikorlar bu katı ortamlara bant biçiminde sabitlenmiş olur. Antijen-antikor
kompleksinin oluşması ve bunun saptanabilir hale getirilmesi için yürütülen
aşamalar ve bu amaçla kullanılan reaktifler EIA yöntemine benzerdir. Test
çalışması tamamlandığında, reaksiyonun şiddetine göre farklı tonlarda renkli
bantlar meydana gelir. Test sonucu, renkli/renksiz bantların üretici tarafından
tanımlanmış referans bantlarla karşılaştırılması ile yorumlanır. Temelde aynı
prensiple çalışmasına rağmen kullanılan antijen türü (rekombinant antijen,
sentetik polipeptit vb.) veya katı ortama (nitroselüloz membran, PVDF;
polyvinylidene difluoride) göre farklı adlarla anılan immunoblot testler vardır;
Western blot
RIBA (Recombinant immunoblot assay)
LIA (Line immunoassay)
FTA Abs-IgG (Fluorescent treponemal antibody absorption-IgG)
Sifiliz antikorlarını (Treponema pallidum‟a karşı spesifik IgG antikorları)
saptamada kullanılan FTA-Abs testi, dolaylı floresan-antikor tekniğine dayanır.
T.pallidum subsp. pallidum (Nichols suşu) antijen olarak kullanılır. Katı ortama
(mikroskop lamı vb.) sabitlenen spiroketler üzerine klinik numune eklenir.
Numunede özgül antikorlar varsa, spiroketlere bağlanır. Ortama eklenen
fluorescein isothiocyanate (FITC) ile işaretli anti-human globulin bu antijen-
antikor kompleksine bağlanır. Böylece floresan mikroskopta parlak floresan
ışık yayan spiroketler izlenir. Yöntemde klinik numune, lama eklenmeden önce
sorbent çözeltisinde sulandırılır (absorbsiyon fazı). Patojen olmayan “Reiter”
türü treponema kültürlerinden elde edilen bu özüt sayesinde klinik numunede
bulunan, nonpatojenik treponemalara karşı oluşmuş antikorlar ortamdan
uzaklaştırılmış olur. Böylece yalancı pozitiflik riski en az düzeye çekilir.
Değerlendirme subjektiftir; mikroskop altında, çıplak gözle yapılır.
Uygulanması ve sonuçlarının değerlendirilmesi deneyim gerektirir.
Page 50
50
NAT (Nükleik asit amplifikasyon testleri)
Bağışçı numunesinde viral nükleik asit (DNA ya da RNA) varlığını saptayan
testlerdir. Bu yöntemde virüsün özgül DNA/RNA bölgesi hedef olarak alınır ve
in-vitro çoğaltılır. Böylece hedef nükleik asit bölgesinin çoğaltılması ile
numunede bulunan düşük düzeydeki viral nükleik asitler saptanabilir hale
gelir. HBV DNA, HCV RNA, HIV-1 RNA vb. özgül testler genellikle gerçek
zamanlı PCR (Polymerase Chain Reaction) temelli yöntemler ile uygulanır
ancak farklı duyarlılık ve özgüllükte nükleik asit amplifikasyon testleri de
mevcuttur.
Özel laboratuvar donanımı ve tecrübeli personel gerektiren testlerdir.
Antijen/antikor saptamaya dayalı serolojik doğrulama testlerine alternatif
olarak uygulanabilir ancak pozitif bulunmaları enfeksiyon tanısını doğruladığı
halde negatif sonuç alınması muhtemel enfeksiyonu tamamen dışlamaz, bazen
takip numunelerinde tekrar çalışmalarının yapılması gerekebilir (özellikle HCV
RNA). Bu nedenle serolojik doğrulama testlerini de içeren akış şemalarıyla
yürütülmesi gerekir.
Özgül NAT testleri genellikle hemovijilans kapsamında (bağışçıdan hastaya iz
sürme, hastadan bağışçıya iz sürme vb.) şahit numunelere ya da
bağışçıdan/alıcıdan elde edilen yeni numunelere (takip numuneleri) uygulanır.
Diğer doğrulama testleri
Hemovijilans kapsamında, şahit numunelere ya da bağışçıdan/alıcıdan elde
edilen yeni numunelere (takip numuneleri) ek belirteçlere yönelik, araştırılan
enfeksiyon türüne özgü testler uygulanabilir (örneğin; olası sifiliz enfeksiyonu
araştırmasında; VDRL, RPR ya da FTA Abs-IgM vb. ya da vakanın
aydınlatılması için zorunluluk durumunda p24 antijen testi, HCV-Ag testi vb.).
Page 51
51
DÜNYADA GÖNÜLLÜ KAN BAĞIġI FARKINDALIĞI
Kan ve kan ürünlerinin transfüzyonu her yıl milyonlarca yaşamın kurtulmasını
sağlamaktadır. Kan transfüzyonu ile yaşamı tehdit eden durumlarla başetmek
zorunda olan hastalar şifa bulabilmekte, daha uzun yaşayabilmekte ve yaşam
kaliteleri yükselmektedir. Bunların dışında kompleks medikal ve cerrahi
işlemler de desteklenebildiği gibi, maternal ve perinatal bakım aşamalarında
da hayat kurtarıcı müdahalelerde bulunulabilmektedir.
Ancak birçok ülkede güvenilir kan kaynakları yetersizdir ve kan hizmetleri
servisleri kalite ve güvenlikten ödün vermeksizin yeterli kan temininde büyük
zorluklar yaşamaktadırlar. Yüksek ve düşük gelir seviyesindeki ülkelerde
güvenli kana ulaşımda da belirgin farklılıklar bulunmaktadır.
Yeterli derecede güvenli kan kaynağı ancak düzenli olarak gönüllü karşılıksız
kan bağışı yapan bağışçılar sayesinde mümkün olabilmektedir. Bu bağışçılar
kanla bulaşan enfeksiyon oranları en düşük grup oldukları için aynı zamanda
en güvenilir bağışçılar olarak kabul edilmektedirler. DSÖ‟nün hedefi 2020
yılında tüm ülkelerin kan kaynaklarının gönüllü karşılıksız kan bağışçılarından
karşılanmasıdır.
Kan bağıĢı hakkında 10 temel bilgi
DSÖ Haziran 2014 tarihinde dünyada kan bağışı ile ilgili temel bilgileri
websitesinde güncelleyerek yayınlamıştır. Buna göre kan transfüzyonu ihtiyacı
olan birçok hastanın maalesef hala zamanında kana ulaşamadığı görülmüştür.
Kan transfüzyonu ihtiyacı hem kentsel hem kırsal bölgelerde her an ortaya
çıkabilir. Kana ulaşılamaması sayısız ölüme neden olmakta ve birçok hasta
hala hastalıkları ile başetmeye çalışmaktadırlar.
Küresel olarak her yıl 108 milyon ünite bağışlanmaktadır. Bağışlanan bu
kanların yaklaşık %50‟si yüksek gelir seviyesindeki ülkelerde toplanmaktadır,
ancak bu ülkeler dünya nüfusunun %20‟sinden azını kapsamaktadırlar.
Kan transfüzyonu yaĢam kurtarıcıdır ve sağlığı iyileĢtirir
Transfüzyon ihtiyacı olan birçok hasta maalesef güvenli kan ve kan ürünlerine
zamanında erişememektedir. Her ülke kan ve kan ürünleri kaynaklarının
yeterli ve HIV, hepatit virüsü ve diğer transfüzyonla iletilen enfeksiyonlardan
Page 52
52
arınmış olduğu durumu sağlamak zorundadır.
Transfüzyon ile farklı tedaviler desteklenmektedir
Yüksek gelirli ülkelerde en fazla transfüzyon yapılan hasta grubu 65 yaşın
üzerindeki hastalardır ve tüm transfüzyonların %76‟sı bu grupta yapılmaktadır.
Transfüzyonlar genellikle kardiyovasküler cerrahide, transplant cerrahisinde ve
masif travmalarda destekleyici bakımda, ayrıca solid ve hematolojik
malignansi tedavilerinde kullanılmaktadır. Düşük ve orta gelir seviyesindeki
ülkelerde ise daha sıklıkla gebelikle ilişkili komplikasyonların, çocukluk çağında
ciddi anemi ile daha da komplike olmuş ve travma ile ilişkili yaralanmaların
tedavisinde kullanılmaktadır.
Yeterli derecede güvenli kan sadece düzenli, gönüllü ve
karĢılıksız bağıĢlarla mümkündür
Bunun en önemli nedeni düzenli, gönüllü ve karşılıksız kan bağışında bulunan
bağışçıların kan ile bulaşan enfeksiyonların en az görüldüğü grup olmalarıdır.
DSÖ, üye ülkelerini ulusal kan sistemlerinde kendilerine yetecek güvenli kan
ve kan ürünleri kaynaklarını gönüllü ve karşılıksız kan bağışı üzerine kurmaları
yönünde desteklemektedir.
Gönüllü ve karĢılıksız kan bağıĢı 60 ülkede kan ihtiyacının
%100’ünü karĢılamaktadır
2012 yılında 73 ülke kan ihtiyaçlarının %90‟ından fazlasını gönüllü, karşılıksız
kan bağışlarından karşıladıklarını bildirmiş, bunlar arasındaki 60 ülke ise kan
kaynaklarının %100‟ünün gönüllü ve karşılıksız kan bağışlarından sağlandığını
belirtmişlerdir. Ancak, 72 ülkede kan kaynaklarının %50‟den azı gönüllü ve
karşılıksız bağışlardan sağlanmaktadır ve geri kalan ihtiyaç hala aile/replasman
bağışlar ile paralı bağışlara bağımlıdır.
Küresel olarak her yıl yaklaĢık 108 milyon kan bağıĢı
gerçekleĢmektedir
Bu bağışların %50‟si dünya nüfusunun %80‟inin yaşadığı düşük ve orta gelir
seviyesindeki ülkelerde gerçekleşmektedir. Yüksek gelirli ülkelerdeki kan bağışı
oranı düşük gelirli ülkelerdekinin yaklaşık 9 katı kadardır.
Page 53
53
Kan merkezlerinde toplanan kanlar gelir seviyesine göre
değiĢiklik göstermektedir
168 ülkedeki yaklaşık 10 bin kan merkezi toplam 83 milyon kan bağışı
toplamaktadır. Merkez başına kan bağışı sayısı gelişmiş ülkelerde 15 bin
civarında iken, düşük ve orta gelir seviyesindeki ülkelerde yaklaşık 3100
civarındadır.
Yüksek gelir seviyesindeki ülkeler diğer ülkelere göre daha
fazla kan bağıĢlamaktadır
Yüksek gelirli ülkelerde kan bağışı oranı 1000 kişi başına 36.8 bağıştır. Bu
oranlar orta gelirli ülkelerde binde 11.7 ve düşük gelirli ülkelerde binde
3.9‟dur.
BağıĢlanan kan her zaman incelenmelidir
Tüm bağışlanan kanlar transfüzyon öncesinde HIV, hepatit B, hepatit C ve
sifiliz için taranmalıdır. Hala 25 ülkede bağışlanan kanların bu
enfeksiyonlardan en az biri için taranamadığı bilinmektedir. Birçok ülkede de
test kiti kaynaklarının düzensizliği, personel yetersizliği, test kitlerinin kalite
düşüklüğü ya da laboratuvarlarda temel kalitenin düşüklüğü nedeniyle
gerçekleştirilen testler de güvenilir değildir.
Tek bir ünite kandan birden fazla hasta fayda sağlayabilir
Kanın farklı bileşenlere ayrıştırılması birçok hastanın fayda görmesini ve her
hastanın da sadece ihtiyacı olan kan bileşenini almasını sağlamaktadır. Yüksek
gelirli ülkelerde toplanan kanların yaklaşık %95‟i, orta gelirli ülkelerde %80‟i
ve düşük gelirli ülkelerde de %45‟i bileşenlerine ayrılmaktadır.
Gereksiz transfüzyonlar hastaları gereksiz riske maruz
bırakmaktadır
Daha basit, güvenli ve alternatif eşdeğer tedavi seçenekleri mümkün olduğu
zamanlarda dahi sıklıkla transfüzyon yapılmasına karar verilmektedir. Bu tip
durumlarda aslında transfüzyon gereksiz olarak uygulanmaktadır. Gereksiz
transfüzyon ise hastaları HIV ve hepatit gibi enfeksiyon riskleri ve istenmeyen
transfüzyon reaksiyonları ihtimaline maruz bırakmaktadır.
Page 54
54
DSÖ her ülkenin, transfüzyon ihtiyacı olan hastaların gerek duydukları kan ve
kan ürünlerine güvenli, kaliteli ve zamanında erişimlerini sağlamak için
politika, sistem ve gerekli yapıları oluşturmasını önermektedir. Oluşturulacak
politikalar kan ve kan ürünlerinin kalite ve güvenliklerinde uygulama
standartlarını ve tutarlılığı sağlayacak düenlemelerle desteklenmelidir. Kanın
toplanması, test işlemleri, işlenmesi, depolanması ve dağıtığımı ile ilişkili tüm
aktiviteler ulusal boyutlarda etkin bir organizasyon ve yönetim ile koordine
edilmelidir.
Küresel Kan BağıĢı Kampanyası
Dünya Kan Bağışçıları Günü‟nün ilki 2004 yılında gerçekleştirilmiş, daha sonra
ise 2005 yılındaki 58. Dünya Sağlık Asemblesinde yıllık olarak küresel çapta
kabul edilmiş bir etkinlik haline gelmiştir. Dünya Kan Bağışçıları Günü artık her
yıl 14 Haziranda tüm dünyada kan bağışının önemi hakkında farkındalık
sağlamak ve başkalarının hayatlarını kurtaran ve sağlıklarını iyileştiren gönüllü
karşılıksız kan bağışçılarının katkılarını anmak üzere kutlanmaktadır. Bu günün
diğer bir amacı da daha nice düzenli gönüllü karşılıksız kan bağışçısına ihtiyaç
olduğunun altının çizilmesidir.
14 Haziran tarihi modern kan transfüzyonunun keşfeden Avusturyalı bir
biyolog ve hekim olan Karl Landsteiner‟in (1868-1943) doğum günüdür.
Landsteiner ABO kan gruplarını 1901 yılında keşfetmiş, kan gruplarının
modern sınıflama sistemini geliştirmiş ve Alexander S. Wiener ile birlikte 1937
yılında Rhesus faktörünü tanımlayarak hastaların hayatlarını tehdit etmeden
kan transfüzyonunun gerçekleştirilebilmesine olanak sağlamıştır.
Dünya Kan Bağışçıları günü yıl içerisinde kan güvenliği programları ve
kampanyaları için bir sıçrama tahtası sağlar ve kan transfüzyon hizmetleri ile
ilgili olarak düzenlenecek aktivitelerin de çapını genişletir. Bu gün, birçok
ülkede düzenlenen ulusal kan bağışçıları gün veya haftalarının yerini almaktan
ziyade onları tamamlamak üzere kutlanır.
DSÖ tarafında 2014 yılı için düzenlenen kampanyanın amaçları şu şekilde
belirlenmiştir:
Sağlık bakanlıkları, özellikle de maternal mortalite oranlarının yüksek
olduğu ülkelerde, sağlık kurumlarının doğum yapan kadınlar için gerekli
güvenli kan ve kan ürünlerini gönüllü bağışçılardan karşılamaları için
somut adımlar atacaklardır.
Page 55
55
Yüksek maternal mortalite oranları olan ülkelerdeki ulusal kan servisleri
2014 Dünya Kan Bağışçıları Günü kampanyaları için düzenleyecekleri
aktivite ve ürünlerde anneler için güvenli kan teması üzerine
odaklanacaklardır.
Maternal sağlık programları ve ortaklıkları 2014 Dünya Kan Bağışçıları
Gününde bir araya geleceklerdir.
DSÖ ve ortakları gönüllü bağışçılardan toplanacak güvenli kanın
kadınların hayatını nasıl kurtaracağını tüm dünyada vurgulayacaklardır.
Dünya Kan Bağışçıları Günü için öncelikli hedef kitle düzenli olarak kan
bağışında bulunanlar ile henüz aralıklı ya da düzenli kan bağışçısı olmamış,
ancak kan bağışında bulunmaya uygun olan sağlıklı kişilerdir.
Kan bağışı ve transfüzyonu konusunda ulusal politika ve sistemleri
belirlemekten sorumlu olan ulusal düzeydeki sağlık yetkilileri de diğer önemli
bir hedef kitleyi oluşturmaktadır. Uluslararası ortaklar, ulusal kan transfüzyon
servisleri, Kızılay Cemiyetleri, kan bağışçısı birlikleri ve profesyonel cemiyetler
de hem ülkelerin bu konuda kendilerine yeterlikleri, hem de kampanya
mesajlarının yayılması konularında önemli rol oynamaktadırlar.
DSÖ tarafından 2014 yılı teması “Anneleri kurtarmak için güvenli kan”
olarak belirlenmiştir. Kampanya, anne ölümlerinin engellenmesini sağlayacak
kapsamlı yaklaşımın bir parçası olan güvenli kan ve kan ürünlerine zamanında
erişimin niçin gerektiğine yönelik olarak tüm ülkelerde farkındalığı artırmayı
hedeflemektedir.
DSÖ tüm ülkeleri, ulusal ve uluslararası ortakları bu temaya dayalı olarak kan
transfüzyonu ve anne sağlığı üzerine bir aktivite planı geliştirmeye çağırmıştır.
Bu kapsamda slogan olarak “YaĢam verenlere kan verin” belirlenmiştir.
2014 yılı kampanyalarında vurgulanması öngörülen mesajlar ise şunlardır:
Her gün, yaklaşık olarak 800 kadın gebelik veya doğumla ilişkili
komplikasyonlardan yaşamını kaybetmektedir. Bu ölümlerin neredeyse
tamamı gelişmekte olan ülkelerde meydana gelmektedir. Bölgesel
olarak ise yarısından fazlası Sahra altı Afrika‟da, üçte biri ise Güney
Asya‟da görülmektedir. Maternal mortalite riski en fazla 15 yaş altındaki
adölesanlardadır.
Doğum sırasındaki ya da sonrasındaki ciddi kanamalar anne ölümlerinin
en sık nedenidir ve Afrikadaki anne ölümlerinin yaklaşık olarak
%34‟ünü, Asyada %31‟ini ve Latin Amerika ile Karayiplerde %21‟ini
Page 56
56
oluşturmaktadır. Doğum sırasındaki ya da sonrasındaki ciddi kanamalar
mortalite, morbidite ve uzun süreli engeliliklerin majör bir nedenidir.
Kan transfüzyonu, kapsamlı acil obstetrik bakım sağlayan sağlık
kurumlarında anne ve çocuk sağlığına kapsamlı bir yaklaşım dahilinde
gebelikle ilişkili komplikasyonların yönetimindeki dokuz ana yaşam
kurtarıcı müdahaleden biri olarak tanımlanmıştır.
Dünya Sağlık Asamblesi‟nin kan güvenliği hakkındaki ilk çözüm
önerilerinin üzerinden 40 yıldan fazla bir zaman geçmiş olmasına
rağmen güvenli kan ve kan ürünlerine eşit erişim ile kan
transfüzyonunun mantıklı ve güvenli kullanımında hala büyük
güçlüklerle karşılaşılmaktadır ve kan transfüzyonuna ihtiyaç duyan
birçok hasta, özellikle de gelişmekte olan ülkelerdeki anne ve çocuklar
hala güvenli kana zamanında ulaşamamaktadırlar.
2014 Dünya Kan Bağışçıları Gününün küresel ev sahibi Sri Lanka
olmuştur. Sri Lanka, ulusal kan transfüzyon servisleri ile güvenli ve
yeterli kan ve kan ürünlerine erişimi artırmak için gönüllü ve karşılıksız
kan bağışlarını desteklemektedir.
Page 57
57
KAN HĠZMET BĠRĠMLERĠ
Bölge Kan Merkezleri (BKM)
Bakanlığın belirleyeceği bölgelerde kurulan, kendi bölgesindeki kan bağış ve
transfüzyon merkezleri ile işbirliği içinde çalışan, sorumlu olduğu bölgenin kan
ihtiyacını karşılayacak kapasitede olan, kan bankacılığı ile ilgili bütün iş ve
müdahalelerin yapılabildiği en kapsamlı birimlerdir.
BKM‟nin faaliyet ve sorumluluk alanı, bölgenin coğrafi, nüfus, ulaşım ve iklim
şartları göz önüne alınarak Bakanlık tarafından belirlenir. BKM‟nin faaliyet
alanları şunlardır:
Kan Toplama BağıĢ
Karşılıksız, gönüllü ve düzenli bağış esas olmak üzere kan, kan bileşenleri ve
ürünlerini etkin bağışçı organizasyonu planlayarak temin eder. Bu faaliyet
sırasında Bakanlık bilgilendirilerek mal karşılık anlamına gelmeyecek şekilde
kan bağışçısını teşvik edici uygulamalar (kampanyalar, promosyonlar, eğitim
toplantıları) yapabilir. Bu maksatla sabit veya Gezici Kan Bağış Merkezleri açar.
Transfüzyon maksatlı bağış aferez ünitesi açar ve işletir. Bakanlık onayı ile
plazma aferez üniteleri açar. Bu merkez ve ünitelerin çalışma şartları ve
işletilmesinden sorumludur. Yeterli kan ve kan bileşenlerinin sağlanması, kan,
kan bileşeni ve ürün fazlasının imhasının önlenmesi için diğer BKM‟ler ile
işbirliği yapar.
Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alındığı bağışçı ile verildiği alıcının sağlığının
tehlikeye düşürülmemesi ve tıbb risklere karşı korunması için gerekli her türlü
güvenlik önlemlerini alır. Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alınması işleminin
hekim sorumluluğu ve de- netimi altında yapılmasını sağlar. Bağışçıda
meydana gelen komplikasyonları izler, kayıt altına alır ve ilgili makamlara
bildirir.
ĠĢleyiĢ
Kan ve kan bileşenlerinin alınması, test edilmesi, işlenmesi, depolanması,
kullanılır hale getirilmesi, kullanıma sunulması ve dağıtılmasından güvenlik ve
Page 58
58
etkinlik temel prensibi çerçevesinde sorumludur. Bu doğrultuda gerekli mek n,
alt yapı, donanım, malzeme ve personeli bulundurur.
Transfüzyon Merkezleriyle Bağlantı
Sorumluluk alanı içindeki Transfüzyon Merkezleri ile sözleşme imzalar ve bu
merkezler tarafından talep edilen kan bileşenlerini, talep halinde predepozit
otolog kanı hazırlar. Transfüzyon merkezleri tarafından gönderilen
transfüzyonun takibi ile ilgili verilerin değerlendirilmesinden ve kendi alanı
içinde gerekli düzenlemeleri yapmaktan sorumludur.
Kayıtlar
Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alınması, analizi, işlenmesi, depolanması,
kullanılır hale getirilmesi ve dağıtımını ilgilendiren konularla ilgili verileri yazılı
veya elektronik ortamda kaydeder ve yasal süre boyunca saklar. Veri güvenliği
ile ilişkili yasal düzenlemeler, usul ve esaslara bağlı olarak bağışçı kişisel
bilgilerini korur.
Bilgilendirme
Faaliyet alanıyla ilgili tüm konularda gerektiğinde ilgili resmi kurumları,
kendine bağlı diğer kan hizmet birimlerini, bağışçıları, transfüzyon uygulaması
yapan hekimleri bilgilendirir.
Kalite Sistemi
Faaliyetlerini, kalite güvence programları çerçevesinde yürütür. Sorumluluk
alanı içindeki Transfüzyon Merkezlerinde kalite ve sözleşme gerekleri
yönünden uygunsuzluk tespit edilmesi halinde durumu Bakanlığa bildirir.
Sorumluluk alanı içindeki Kan Bağış Merkezlerinin kalite kontrol programlarını
izler. Personelinin hizmet içi eğitimini planlar ve yürütür.
AraĢtırma GeliĢtirme (AR-GE)
Kan ve kan bileşenleri konusunda araştırma ve geliştirme faaliyetleri yürütür.
Bakanlık yazılı onayı ile kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı alanında referans
laboratuvarı olarak çalışır.
Page 59
59
Diğer
Olağanüstü haller ile sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halinde lüzumlu olacak
kan ve kan ürünleri ile bunlar için gerekli malzemenin temini ve ülke çapında
stoklanmasını, Bakanlığın planlaması çerçevesinde düzenler. BKM ayrıca
kesintisiz hizmet verir.
Kan BağıĢ Merkezleri (KBM)
Bağışçıdan kan alan, teknik ve idari işleyiş yönünden BKM‟ne bağlı olarak
çalışan birimdir. Güvenli kan temini için gerekli görülen yerlerde BKM
tarafından açılan ve BKM‟nin düzenlediği gönüllü, karşılıksız ve düzenli bağışçı
organizasyonlarında yer alan birimdir.
Teknik ve idari işleyiş yönünden bağlı olduğu BKM tarafından faaliyetleri
belirlenir.
Transfüzyon Merkezleri (TM)
Acil durumlar dışında kan bağışçısından kan alma yetkisi olmayan, kan ve
bileşenlerini bağlı bulunduğu BKM‟den temin eden, transfüzyon için çapraz
karşılaştırma ve gerek duyulan diğer testleri yaparak hastalarda kullanımı için
hazırlayan birimdir. İdar açıdan kendi kurumuna bağlıdır.
Tüm yataklı tedavi kurumları ile acilmüdahale şartlarını taşıyan ve Bakanlığın
transfüzyon uygulaması için gerekli gördüğü ve onayladığı sağlık kuruluşları
TM açar. TM faaliyetleri şunlardır:
Kan Toplama BağıĢ
Acil durumlar dışında kan bağışçısından kan alma yetkisi yoktur. ihtiyaç
duyduğu kan ve kan bileşenlerini bağlı bulunduğu BKM‟den temin eder. Acil
transfüzyon gerektiren durumlarda hastanın hekimi tarafından bildirilen
transfüzyon ihtiyacı transfüzyon merkezi stoklarından karşılanır. Bu stokun
tutulması ve takibi kritik stok seviyesiyle ilgili iş akışına göre yapılır. TM, talebi
stoklarından karşılayamadığı durumlarda BKM‟den acil talepte bulunur.
BKM‟nin TM‟ye uygun kan veya kan bileşenini karşılayamaması halinde
Page 60
60
BKM‟den acil durum onayı en hızlı iletişim vasıtası ile alınır. Bu durumda kan
TM‟de alınır. Gerekli testler acil şartlarda çalışılır. Yapılan testlerle ilgili
sorumluluk TM‟ye aittir. TM bu uygulama ile ilgili bilgileri BKM‟ye uygulamayı
takiben en geç 2 gün içinde iletir.
ĠĢleyiĢ
Hastaların gereksinim duyduğu kan ve kan bileşenlerinin BKM‟den temin
edilmesi, gerekli immünohematolojik testlerin yapılması, transfüze edilinceye
kadar saklanması, kanın klinik kullanımı ve transfüzyon uygulamalarının
takibinden güvenlik ve etkinlik temel prensibi çerçevesinde sorumludur. Bu
doğrultuda gerekli mek n, alt yapı, donanım, malzeme ve personel bağlı
olduğu kurum idaresi (başhekimlik/ müdürlük) tarafından temin edilir.
BKM ile Bağlantı
Bulunduğu bölgedeki BKM ile sözleşme imzalar. Kanın klinik kullanımı ve
transfüzyonun takibi ile ilgili verileri toplar, değerlendirir ve bağlı olduğu BKM
ile Bakanlığa iletir.
Kayıtlar
Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin immünohematolojik testleri, saklanması,
kanın klinik kullanımı ve transfüzyon uygulamalarıyla ilgili verileri yazılı veya
elektronik ortamda kaydeder ve yasal süre boyunca saklar. Veri güvenliği ile
ilişkili yasal düzenlemeler, usul ve esaslara bağlı olarak hastaya ait kişisel
bilgileri korur.
Bilgilendirme
Faaliyet alanıyla ilgili tüm konularda gerektiğinde ilgili resmi kurumları, bağlı
olduğu kurum idaresini, BKM‟yi ve transfüzyon uygulaması yapan hekimleri
bilgilendirir.
Page 61
61
Kalite Sistemi
Faaliyetlerini, kalite güvence programları çerçevesinde yürütür. Bağlı olduğu
BKM‟de kalite ve sözleşme gerekleri yönünden uygunsuzluk tespit edilmesi
halinde durumu Bakanlığa bildirir. Personelinin hizmet içi eğitimini planlar ve
yürütür. TM kesintisiz transfüzyon hizmeti verilebilecek şekilde düzenlenir.
Page 62
62
KAN VE KAN ÜRÜNLERiYLE ĠLGĠLĠ ULUSAL MEVZUAT
KAN VE KAN ÜRÜNLERĠ KANUNU
Kanun No. 5624 Kabul Tarihi: 11/4/2007
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
Amaç, Kapsam ve Tanımlar
Amaç ve Kapsam
MADDE 1 - (1) Bu Kanunun amacı; kan, kan bileşenleri ve ürünleri ile ilgili
us l ve esasları düzenlemektir.
(2) Bu Kanun; kan, kan bileşenleri ve ürünleri hizmetlerini yürüten kamu
kurum ve kuruluşları ile bu alanda faaliyette bulunmak üzere Bakanlıkça izin
verilmiş gerçek kişiler ile özel hukuk tüzel kişilerini kapsar.
(3) Kan kök hücresi uygulamaları bu Kanun kapsamı dışındadır.
Tanımlar
MADDE 2 - (1) Bu Kanunda geçen;
a) Aferez: Elde edilmek istenen kan bileşenlerinin özel bir cihaz kullanılarak
ayrıştırılmasını,
b) Bakan: Sağlık Bakanını,
c) Bakanlık: Sağlık Bakanlığını,
ç) Bölge kan merkezi: Bakanlığın belirleyeceği bölgelerde kurulan, kendi
bölgesindeki
kan bağış ve transfüzyon merkezleri ile işbirliği içinde çalışan, sorumlu olduğu
bölgenin kan ihtiyacını karşılayacak kapasitede olan, kan bankacılığı ile ilgili
bütün iş ve işlemlerin yapılabildiği en kapsamlı birimi,
d) Hizmet birimi: Transfüzyon merkezi, kan bağışı merkezi ve bölge kan
merkezini,
e) Kan bağışçısı (donör): Tam kan veya bileşenlerini veren kişiyi,
f) Kan bağışı (donasyon): Tam kan veya kan bileşenleri verme işlemini,
g) Kan bağışı merkezi: Bağışçıdan kan alan, işleyiş yönünden bölge kan
merkezine bağlı olarak çalışan birimi,
ğ) Kan bileşenleri: Doğrudan, aferez veya diğer yöntemlerle tam kandan elde
edilen eritrosit, trombosit, granülosit suspansiyonları gibi hücresel kan
bileşenleri ile plazmayı,
Page 63
63
h) Kan ürünleri: Kandan elde edilen kan bileşenleri ve plazma ürünlerini,
ı) Plazma ürünleri: insan plazmasının işlenmesi suretiyle elde edilen tedavi
maksatlı bütün ürünleri,
i) Plazma ürünleri üretim tesisi: Taze donmuş plazmadan, tedavi amacıyla
ihtiyaç duyulan proteinlerin ayrıştırılarak kullanılabilir hale getirildiği mill ve
milletlerarası standartlara uygun olarak üretim yapan tesisi,
j) Tam kan: Kan bağışçısından transfüzyon için veya işlenerek yeni ürünler
elde etmek üzere alınan ve uygun bir antikoagülan madde ile karıştırılmış ve
hiçbir ayrım işlemine t bi tutulmamış insan kanını,
k) Transfüzyon: Sağlık sorunu sebebiyle ihtiyacı olan hastaya tam kan ya da
kan bileşeni naklini,
l) Transfüzyon merkezi: Acil durumlar dışında kan bağışçısından kan alma
yetkisi olmayan, temin edilen kanı veya bileşenini transfüzyon için çapraz
karşılaştırma ve gerek duyulan diğer testleri yaparak hastalara kullanılması
amacıyla hazırlayan birimi,
ifade eder.
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
Genel Esaslar, Kan ve Kan Ürünleri Kurulu
Genel Esaslar
MADDE 3 - (1) Kan, kan bileşenleri ve ürünleri ile ilgili genel esaslar
şunlardır:
a) Bu Kanun kapsamındaki hizmetlerin planlanması, yürütülmesi ve
denetlenmesi hususlarında, Bakanlık münhasıran yetkili ve sorumludur.
b) Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin temininde karşılıksız ve gönüllü bağış
esastır. Ancak mal karşılık anlamına gelmeyecek şekilde kan bağışçısını teşvik
edici uygulamalar müstesnadır.
c) Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alınmasında ve verilmesinde bağışçı ve
alıcının sağlığının tehlikeye düşürülmemesi, tıbb risklere karşı korunması,
transfüzyonun güvenle yapılması ve transfüzyon sonrası bağışçı ve alıcının
izlenmesi şarttır. Alıcı ve vericide ortaya çıkabilecek komplikasyonların
bildirilmesi zorunludur. Kan, kan bileşenleri ve ürünleri- nin alınması, kaydı,
analizi, işlenmesi, depolanması, kullanılır hale getirilmesi, dağıtım ve
kullanımını ilgilendiren kan bağışı, kan bağışçısı, hazırlayan kuruluş, kullanım
yeri ve alıcı ile ilgili bütün verilerin yazılı veya elektronik ortamda kaydedilmesi
ve otuz yıl süreyle saklanması zorunludur. Kan istek formu ve bağışçı
sorgulama formlarının asılları ile kan bağış- çısından alınan kan örneklerinin
şahit numuneleri bir yıldan az olmamak üzere Bakanlıkça belirlenecek süreyle
saklanır.
Page 64
64
ç) Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alınması veya transfüzyonu hekimin
sorumluluğu ve denetimi altında yapılır.
d) Yurt içinde toplanan plazmanın ürün üretimi amacıyla yurt içinde ve yurt
dışında değerlendirilmesi ancak Bakanlığın izni ilemümkündür. Ürün üretimi
amacıyla yurt dışından plazma getirilmesi de Bakanlığın iznine t bidir.
e) Hizmet birimi açan ve işletenlerin bu Kanun kapsamındaki faaliyetlerini
ulusal ve uluslararası kalite güvence programları çerçevesinde yürütmeleri
zorunludur.
f) Kan, kan bileşenleri ve ürünleri hizmetini yürütenler bağışçıya ilişkin kişisel
bilgileri korumak, üçüncü kişilere vermemek, basına açıklamamak ile
yükümlüdürler. Bu bilgiler ancak Bakanlığa verilir.
g) Olağanüstü haller ile sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halinde lüzumlu
olacak kan ve kan ürünleri ve bunlar için gerekli malzemenin temini ve ülke
çapında stoklanmasını bölge kan merkezleri Bakanlığın planlaması
çerçevesinde organize eder.
Kan ve Kan Ürünleri Kurulu
MADDE 4 - (1) Bakanlığın; kan, kan bileşenleri ve ürünleri konusunda
yapacağı çalış- malarda gerekebilecek bilimsel desteği sağlamak üzere
Bakanlık ilgili birim amiri başkanlığında kan, kan ürünleri ve kan bankacılığı
konusunda yaptığı çalışmalarla alanında temayüz etmiş uzman hekimler veya
bu konularda lisansüstü eğitim yapmış kişiler arasından Bakan tarafından
seçilen yedi üyeden oluşan Kan ve Kan Ürünleri Kurulu oluşturulur.
(2) Kan ve Kan Ürünleri Kurulu üyelerinin görev süresi iki yıldır. Görev süresi
sona eren üye tekrar seçilebilir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Kan Temini ve Kullanımı Hizmet Birimleri
Hizmet Birimleri, Hizmet Birimi Açmaya Yetkili KiĢiler
MADDE 5 - (1) Kanın temini ve kullanımı için transfüzyon merkezleri, kan
bağışı merkezleri ve bölge kan merkezleri kurulur.
(2) Bu Kanun kapsamındaki hizmet birimlerinden;
a) Bölge kan merkezi ve kan bağışı merkezini; kamu kurum ve kuruluşları ile
Türkiye Kızılay Derneği,
b) Transfüzyon merkezini; bu fıkranın (a) bendinde sayılanların yanı sıra,
bünyesinde acil müdahale şartlarını taşıyan özel sağlık kuruluşlarında olmak
kaydıyla gerçek kişiler ile özel hukuk tüzel kişileri,
c) Plazma ürünleri üretim tesisini; kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek kişiler
ve özel hukuk tüzel kişileri,
Page 65
65
açıp, işletebilir.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Ruhsat, Denetim ve Ceza Hükümler
Ruhsat Alma Zorunluluğu, Denetim ve Ceza Hükümler
MADDE 6 - (1) Bu Kanun kapsamında faaliyet gösterecek olan gerçek ve
tüzel kişiler, faaliyetlerine başlamadan önce, Bakanlıktan veya Bakanlığın
yetkilendirmesi halinde valiliklerden ruhsat almak ve ruhsata t bi her faaliyet
için ayrı ayrı hesap ve kayıt tutmak zorundadırlar. Gerçek ve tüzel kişiler,
Bakanlık tarafından belirlenen ruhsat alma, ruhsat tadili, ruhsat sureti
çıkartma ve yıllık ruhsat bedellerini Maliye Bakanlığınca belirlenecek muhase-
be birimine ödemek zorundadırlar.
(2) Bakanlık, hizmet birimlerinin her türlü faaliyetini denetler veya
denetlettirir. Ruhsat sahibi kişiler; tesislerini, yasal defter ve kayıtlarını
Bakanlık denetimine hazır ve açık bulundurmak ve Bakanlığın ihtiyaç duyacağı
her türlü bilgi ve belgeyi zamanında Bakanlığa vermek zorundadırlar.
(3) Ruhsat alınmış olması bu Kanun ve diğer mevzuatın gereklerinin yerine
getirilmesi mecburiyetini ortadan kaldırmaz. Bu Kanun kapsamındaki hizmet
birimleri, standartlar ve çalışma us l ve esasları ile ilgili olarak Bakanlıkça
sonradan yapılacak düzenlemelere de uymak zorundadırlar.
(4) Yapılan denetimler sonucunda tespit edilen eksikliklerin giderilmesi veya
gerekli ted- birlerin alınması, işin mahiyetine göre süre verilerek veya derhal
istenilir. Bakanlık, hizme- tin gereği olarak giderilmesi lüzumlu eksikliklerin
giderilmediği durumlarda gerekiyorsa masraşarı ilgilisinden alınmak kaydıyla
gereken tedbirleri re‟sen alır. Bu sürede eksikliğin giderilmesi Bakanlığın
yaptırım uygulama yetkisini ortadan kaldırmaz.
(5) Ruhsat şartlarını faaliyetleri sırasında yitirmiş olanların ruhsatları
Bakanlıkça geri alınır.
(6) Ruhsat almadan veya mevcut ruhsatı kapsamı dışında faaliyet gösterenler
ile bu Kanunun 3‟üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde saklanması
zorunlu tutulan belge ve örnekleri saklamadığı tespit edilenlere ilgili valilikçe
faaliyetten men edilerek onbin Türk Lirası idar para cezası uygulanır.
(7) Yapılan denetimlerde;
a) istenilen bilgileri zamanında vermeyenlere Bakanlıkça veya ilgili valilikçe bin
Türk Lirası idar para cezası uygulanır. Aynı fiilin tekrarı halinde beşbin Türk
Lirası idar para cezası verilir.
b) Uygun nitelikte personel çalıştırmadığı tespit edilenlere Bakanlıkça veya ilgili
valilikçe beşbin Türk Lirası idar para cezası uygulanır.
(8) Bu Kanun kapsamındaki hizmetlerde kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye
sokacak biçimde faaliyet gösterenler, derhal faaliyetten men edilerek bir yıldan
Page 66
66
beş yıla kadar hapis ve binbeşyüz güne kadar adl para cezası ile cezalandırılır.
Bu kişilere beş yıl süreyle ruhsat verilmez. Ayrıca teknik ve tıbb şartları haiz
olmadığı tespit edilen kan ve kan ürünlerinin müsaderesine hükmolunur.
(9) Ruhsatı geri alınan veya faaliyetten men edilen bölge kan merkezleri ile
kan bağış merkezlerine ihtiyaç halinde el konularak Bakanlıkça gerekli tedbirler
alınmak suretiyle işletilir.
(10) Kan yolu ile bulaşan bir hastalığı veya böyle bir hastalık taşıma riski
olduğunu bilip, bu durumu saklayarak kan verenlere bir yıldan üç yıla kadar
hapis ve beşyüz gün adl para cezası verilir.
BEġĠNCĠ BÖLÜM
ÇeĢitli Hükümler
Yönetmelik
MADDE 7 - (1) Bu Kanunda kurulması öngörülen transfüzyon merkezi, kan
bağışı merkezi ve bölge kan merkezlerinin kurulması, cihaz, malzeme ve
personel standartlarının belirlenmesi, birbirleriyle olan ilişkileri ile çalışma us l
ve esaslarının tespiti, uygulayacakları kalite güvence programlarına dair us l
ve esaslar, ruhsat alınması ile bedelleri ve iptaline ilişkin us l ve esaslar,
plazma ürünleri üretim tesisinin kurulma ve işletilme esasları ile sair hususlar,
Kan ve Kan Ürünleri Kurulunun çalışma us l ve esasları Bakanlık tarafından
çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.
Yürürlükten Kaldırılan Hükümler
MADDE 8 - (1) 23/6/1983 tarihli ve 2857 sayılı Kan ve Kan Ürünleri Kanunu
yürürlükten kaldırılmıştır.
Yönetmeliğin Yürürlüğe Konulması ve Mevcut Birimlerin Ruhsatlandırılması
GEÇiCi MADDE 1 - (1) Bu Kanunda öngörülen yönetmelik, altı ay içinde
Bakanlıkça yürürlüğe konulur. Yönetmelik yürürlüğe girinceye kadar mevcut
düzenlemelerin bu Kanuna aykırı olmayan hükümlerinin uygulanmasına devam
olunur.
(2) Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihe kadar faaliyet göstermekte olan A ve
B tipi kan merkezleri ile kan istasyonları ve diğer hizmet birimleri,
yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden itibaren bir yıl içinde eksikliklerini
gidererek faaliyet türlerine uygun şekilde ruhsat almak ve bu Kanuna
uygunluklarını sağlamak zorundadırlar. Bu süre içinde Bakanlık izni olmadan
bu Kanun kapsamında yeni bir birim açılamaz.
Yürürlük
MADDE 9 - (1) Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 10 - (1) Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.
Page 68
68
KAN VE KAN ÜRÜNLERĠ YÖNETMELĠĞĠ
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı, transfüzyon merkezi, kan
bağışı merkezi ve bölge kan merkezlerinin kurulması, cihaz, malzeme ve
personel standartlarının belirlenmesi, birbirleriyle olan ilişkileri ile çalışma us l
ve esaslarının tespiti, uygulayacakları kalite güvence programlarına dair us l
ve esaslar, ruhsat alınması ile bedelleri ve iptaline ilişkin us l ve esaslar ile
Kan ve Kan Ürünleri Kurulunun çalışma us l ve esaslarını belirlemektir.
Kapsam
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, kan ve kan bileşenleri ile ilgili
faaliyetlerde bulunan bütün kamu kurum ve kuruluşlarını, gerçek ve özel
hukuk tüzel kişilerini kapsar.
(2) Bu Yönetmeliğin uygulanmasında 9/1/2007 tarihli ve 26398 sayılı
Resm Gazete‟de yayımlanan Tıbbi Cihaz Yönetmeliği ile 9/1/2007 tarihli ve
26398 sayılı Resm Gazete‟de yayımlanan Vücut Dışında Kullanılan Tıbbi Tanı
Cihazları Yönetmeliği hükümleri saklıdır.
(3) İnsan kanı ve plazmasından endüstriyel yöntemlerle kamu ya da
özel kurumlar tarafından elde edilen ve özellikle albumin, immünoglobulin ve
koagülasyon faktörleri gibi ürünleri içeren kan bileşenlerine dayalı tıbbi
ürünler, kan, kök hücreleri bu Yönetmeliğin kapsamı dışındadır.
Dayanak
MADDE 3 – (1) Bu Yönetmelik 11/4/2007 tarihli ve 5624 sayılı Kan
ve Kan Ürünleri Kanununun 7 nci maddesi ile 13/12/1983 tarihli ve 181 sayılı
Sağlık Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararnamenin 43 üncü maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar ve kısaltmalar
MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen;
a) Alıcı: Kendisine kan ya da kan bileşenleri transfüze edilen kişiyi,
b) Bakan: Sağlık Bakanını,
c) Bakanlık: Sağlık Bakanlığını,
ç) Bölge Kan Merkezi (BKM): Bakanlığın belirleyeceği bölgelerde
kurulan, kendi bölgesindeki kan bağış ve transfüzyon merkezleri ile işbirliği
içinde çalışan, sorumlu olduğu bölgenin kan ihtiyacını karşılayacak kapasitede
olan, kan bankacılığı ile ilgili bütün iş ve işlemlerin yapılabildiği en kapsamlı
birimi,
Page 69
69
d) Dağıtım: Kan ve kan bileşenlerinin imalatçıya, transfüzyon
merkezlerine sunulmasını (kan ve kan bileşenlerinin transfüzyon amaçlı olarak
verilmesini kapsamaz),
e) Hemovijilans: Kan bağışçısı veya alıcılarda ortaya çıkan
beklenmedik veya şiddetli yan etki ya da olaylar ile kan bağışçılarının
epidemiyolojik takibinin sağlandığı prosedür bütününü,
f) Hizmet birimi: Transfüzyon merkezi, kan bağışı merkezi ve bölge
kan merkezlerini,
g) İstenmeyen ciddi olay (İCO): Kan veya kan bileşenlerinin
toplanması, test edilmesi, işlenmesi, depolanması veya dağıtımıyla ilgili olarak
ortaya çıkan ve bu durumdan etkilenen kan-kan bileşenlerinin transfüzyonu
sonucu hastalarda ölüme veya hayati tehlikeye, kalıcı ve belirgin sakatlığa
veya iş görmezliğe veya hastaneye yatma veya hastanede kalma süresinin
uzamasına neden olabilen istenmeyen olayı,
ğ) İstenmeyen ciddi etki (İCE): Kan ve kan bileşenlerinin toplanması
veya transfüzyonu ile ilgili olarak bağışçılarda veya hastalarda ölüme veya
hayati tehlikeye, kalıcı ve belirgin sakatlığa veya iş görmezliğe veya hastaneye
yatma veya hastanede kalma süresinin uzamasına neden olabilen istenmeyen
etkiyi,
h) İzlenebilirlik: Bağışçıdan alınan her bir ünite kan ya da kan
bileşeninin son varış yerine kadar ve bunun tersi yönündeki izleme yeteneğini,
ı) Kalite güvencesi: Kullanım amacına uygun olarak kan ve kan
bileşenlerinin gerekli kalitede olduğunu garanti etme amacıyla kan
toplanmasından dağıtımına kadar yapılan tüm faaliyetleri,
i) Kalite kontrol: Kalite gereklerini yerine getirmek üzere odaklanan
kalite sisteminin bir parçasını,
j) Kalite sistemi: Kalite yönetiminin uygulanması için kurumsal yapı,
sorumluluklar, prosedürler, işlemler ve kaynakları,
k) Kalite yönetimi: Hizmet birimi içerisinde tüm seviyelerdeki kaliteye
ilişkin olmak üzere bir organizasyonun yönlendirilmesi ve kontrol edilmesi için
koordine edilen faaliyetleri,
l) Kan: Transfüzyon veya imalat amacıyla vericiden alınan ve işlenen
tam kanı,
m) Kan bağışçısı: Tam kan veya bileşenlerini veren kişiyi,
n) Kan bağışı: Tam kan veya kan bileşenleri verme işlemini,
o) Kan Bağışı Merkezi (KBM): Bağışçıdan kan alan, işleyiş yönünden
bölge kan merkezine bağlı olarak çalışan birimi,
ö) Kan bileşeninin serbest bırakılması: Hazırlanmış bir kan bileşenin
serbest bırakma niteliklerini karşılamasını sağlayacak sistemlerin ve
Page 70
70
prosedürlerin kullanımı ile bir kan bileşeninin karantina durumundan
çıkarılmasını sağlayan süreci,
p) Kan bileşenleri: Doğrudan, aferez veya diğer yöntemlerle tam
kandan elde edilen eritrosit, trombosit, granülosit suspansiyonları gibi hücresel
kan bileşenleri ile plazmayı,
r) Kan ürünleri: Kandan elde edilen kan bileşenleri ve plazma
ürünlerini,
s) Kanun: 11/4/2007 tarihli ve 5624 sayılı Kan ve Kan Ürünleri
Kanununu,
ş) Kaynağını bulma: Bir alıcıdaki transfüzyonla ilgili istenmeyen etki
şüphesi raporuna istinaden, şüpheli verici ya da vericilere ulaşılması amacıyla
yapılan araştırmayı,
t) Kurul: Kan ve Kan Ürünleri Kurulunu,
u) Otolog transfüzyon: Verici ve alıcının aynı kişi olması durumunda,
önceden alınmak suretiyle kişinin kendi kan veya kan bileşenlerinin kullanıldığı
transfüzyon şeklini,
ü) Plazma ürünleri: İnsan plazmasının işlenmesi suretiyle elde edilen
tedavi maksatlı bütün ürünleri,
v) Raporlama kuruluşu: Yetkili otoriteye istenmeyen ciddi etki
ve/veya olayları rapor eden hizmet birimini,
y) Rehber: Kan ve Kan Ürünleri Kurulu tarafından hazırlanıp her yıl
revize edilen kan bankacılığı ve transfüzyon uygulamaları konusunda standart
ve gerekliliklerin tanımlandığı yazılı dokümanı,
z) Ret: Kan veya kan bileşenleri bağışçısının uygunluğunun sürekli
veya geçici olarak askıya alınmasını,
aa) Serbest bırakılma: Kan ve kan bileşeninin transfüzyona uygun,
kullanıma hazır hale gelerek çıkışının yapılabileceğini,
bb) Standart: Karşılaştırma için ihtiyaç duyulan gerekleri,
cc) Tam kan: Kan bağışçısından transfüzyon için veya işlenerek yeni
ürünler elde etmek üzere alınan ve uygun bir antikoagülan madde ile
karıştırılmış ve hiçbir ayrım işlemine t bi tutulmamış insan kanını,
çç) Tesisler: Kan yada kan bileşenlerinin teslim edilebileceği
hastaneler, imalatçılar ve biyo-medikal araştırma enstitülerini,
dd) Transfüzyon: Sağlık sorunu sebebiyle ihtiyacı olan hastaya tam
kan ya da kan bileşeni naklini,
ee) Transfüzyon Merkezi (TM): Acil durumlar dışında kan
bağışçısından kan alma yetkisi olmayan, temin edilen kanı veya bileşenini
transfüzyon için çapraz karşılaştırma ve gerek duyulan diğer testleri yaparak
hastalara kullanılması amacıyla hazırlayan birimi,
Page 71
71
ff) Yazılı prosedürler: Belirlenmiş olan faaliyetlerin nasıl
yürütüleceğini anlatan kontrol edilmiş dokümanları
ifade eder.
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
Genel Esaslar, Kan ve Kan Ürünleri Kurulu
Gönüllülük esası
MADDE 5 – (1) Kan ve kan bileşenleri ve ürünlerinin temininde
karşılıksız, gönüllü ve düzenli bağış esastır. Ancak mal karşılık anlamına
gelmeyecek şekilde kan bağışçısını teşvik edici uygulamalar müstesnadır.
(2) Hizmet birimleri kendi yetki ve sorumluluklarında olmak şartı ile;
karşılıksız, gönüllü ve düzenli bağışı teşvik etmek amacıyla, kamu yararına
hizmette bulunan kurumlarla işbirliği içinde ve Bakanlığı bilgilendirerek çeşitli
kampanyalar ve eğitim toplantıları düzenleyebilir. Ancak bu faaliyetler
kesinlikle ticari amaç ve muhteva içeremez.
Görev ve sorumluluklar
MADDE 6 – (1) Kan ve kan ürünleri ile ilgili hizmetlerin planlanması,
yürütülmesinin izlenmesi, hizmet birimlerinin açılması ve denetlenmesi
hususlarında Bakanlık yetkili ve sorumludur.
(2) Yurt içinde toplanan plazmanın ürün üretimi amacıyla yurt içinde
ve yurt dışında değerlendirilmesi veya ürün üretimi amacıyla yurt dışından
plazma getirilmesi için gerekli izin Bakanlıkça verilir.
(3) Bakanlık, kan ve kan ürünleri konusunda yapacağı çalışmalarda
gerekli bilimsel desteği sağlamak üzere Kan ve Kan Ürünleri Kurulunu
oluşturur.
(4) Bakanlık gerektiğinde bilimsel ve danışman nitelikli komisyonlar
oluşturur. Komisyonlar, kendi çalışma usul ve esaslarını belirler.
(5) Kan ve kan bileşenlerinin bağışçıdan temininden alıcıya
verilmesine kadar bağışçı ve alıcının sağlığının tehlikeye düşürülmemesi, tıbb
risklere karşı korunması, transfüzyonun güvenle yapılması, transfüzyon
sonrası bağışçı ve alıcının izlenmesi ilgili hizmet biriminin görevidir.
(6) Kan ve kan bileşenlerinin alınması, test edilmesi, işlenmesi,
depolanması, kullanılır hale getirilmesi, kullanıma sunulması, dağıtılması ve
transfüzyon uygulamalarının geri bildiriminin izlenmesi, ilgili hizmet biriminin
sorumluluğundadır.
(7) Hizmet birimlerinin rehberde belirlenen faaliyetleri yazılı veya
elektronik ortamda kaydedilir ve 15 yıl saklanır. Bağışçıların temel test
sonuçları elektronik ortamda 30 yıl saklanır. Saklanması zorunlu kayıt içerikleri
EK-6‟da belirtilen şekilde düzenlenir. Bağışçı şahit numuneleri 1 yıldan az
olmamak şartıyla rehberde belirlenen şekilde ve sürede saklanır.
Page 72
72
(8) Hizmet birimleri, bağışçı kişisel bilgilerini korumak, üçüncü
kişilere vermemek, basına açıklamamak ile yükümlüdür. Her hizmet biriminin
veri güvenliği ile ilişkili usul ve esasları bulunur ve bilgilerin korunma ve/veya
açıklanması bu usul ve esaslara uygun olarak yapılır.
(9) Hizmet birimleri bağışçı bilgilendirilmesinden sorumludur.
(10) Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin bağışçıdan alınması ve alıcıya
transfüzyonu hekim sorumluluğu ve denetimi altında yapılır.
(11) Hizmet birimleri faaliyetlerini kalite yönetim sistemi
çerçevesinde yürütür.
(12) BKM‟ler olağanüstü haller ile sıkıyönetim, seferberlik ve savaş
halinde gerekebilecek kan ve kan ürünleri ile bunlar için gerekli malzemenin
temini ve ülke çapında stoklanmasını Bakanlığın planlaması çerçevesinde
organize eder.
Kurulun teĢkili, çalıĢma usul ve esasları
MADDE 7 – (1) Kan ve Kan Ürünleri Kurulu Bakanlık ilgili birim amiri
başkanlığında; kan, kan ürünleri ve kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı
alanında yaptığı çalışmalarla alanında temayüz etmiş uzman hekimler veya bu
konularda lisansüstü eğitim yapmış kişiler arasından Bakan tarafından seçilen
yedi üye olmak üzere toplam sekiz kişiden oluşur. Üyeler iki yıllığına seçilir.
Süresi dolan üye tekrar seçilebilir.
(2) Bakanlık, gerektiğinde Türk Silahlı Kuvvetleri, Üniversiteler ve
Türkiye Kızılay Derneği ile kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı alanında
faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarının görüşlerine başvurmak üzere
Kurula uzman davet eder.
(3) Seçilmiş üyelerden, geçerli bir mazereti olmaksızın üyelik süresi
içerisinde üst üste iki defa toplantılara katılmayanların üyeliği düşer, üyeliği
düşen üye yerine bir ay içerisinde başka bir üye seçilir.
(4) Kurul, yılda en az dört defa olağan toplantı yapar. Bakanlık,
gerekli hallerde Kurulu olağan toplantıları dışında da toplantıya davet eder.
Toplantı daveti; toplantı tarihi, yeri ve gündemi ile birlikte Bakanlık tarafından
önceden üyelere bildirilir.
(5) Toplantıya iştirak eden üyelerin salt çoğunluğunun kabulü ile
Kurul, görevleri ile ilgili olmak kaydıyla, toplantı gündemi dışındaki konular
hakkında da görüşme yapar ve karar alır.
(6) Kurul, üye tam sayısının salt çoğunluğunun katılımı ile toplanır
ve kararları oy çokluğu ile alır. Oylarda eşitlik olması halinde, Başkanın taraf
olduğu görüş kararlaştırılmış sayılır. Kurul kararları, toplantı tutanağı haline
getirilir ve toplantıya katılan üyelerce imzalanır. Karara muhalif olanlar şerh
Page 73
73
koymak suretiyle kararları imzalar. Muhalif görüş gerekçesinin karar altında
veya ekinde belirtilmesi zorunludur.
(7) Konu ile ilgili Komisyonların faaliyet raporları kurul tarafından
denetlenir.
(8) Kurulun sekretarya hizmetleri Bakanlık ilgili birimlerince yürütülür.
Kurulun görevleri
MADDE 8 – (1) Kurulun görevleri şunlardır:
a) Ulusal kan politikasının ve bu politikanın yürütülmesini sağlayacak
olan kan programının oluşturulması, geliştirilmesi ve uygulanması konularında
bilimsel görüş oluşturmak,
b) Hizmet birimlerinin açılmaları, faaliyetleri ve denetlenmeleri ile
ilgili görüş belirtmek, çalışma alanı ile ilgili münazaralı uygulamalarda bilimsel
görüş desteği sağlamak,
c) Kan ve kan bileşenlerinin güvenlik ve kalitesinin artırılması,
bilimsel ve teknik ilerlemeleri kapsayacak uygulama rehberlerinin
hazırlanması, yenilenmesi ve geliştirilmesi ile kan bankacılığı ve transfüzyonla
ilgili tıbbi konulardaki çalışma ve uygulamaların geliştirilmesini sağlamak,
sorunlara çözüm üretmek ve yasal düzenlemelere yansıtılmasını sağlamak
amacıyla tavsiye kararları almak.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Hizmet Birimleri, Kan Temini ve Kullanımı
Bölge Kan Merkezi
MADDE 9 – (1) Bölge Kan Merkezi; Bakanlığın belirleyeceği
bölgelerde kurulan, kendi bölgesindeki kan bağış ve transfüzyon merkezleri ile
işbirliği içinde çalışan, sorumlu olduğu bölgenin kan ihtiyacını karşılayacak
kapasitede olan, kan bankacılığı ile ilgili tüm iş ve işlemlerin yapılabildiği en
kapsamlı hizmet birimi olup kesintisiz hizmet verir.
(2) Bakanlık, bölgenin coğrafi, nüfus, ulaşım ve iklim şartlarını göz
önüne alarak BKM‟nin sorumluluk alanını belirler. (DeğiĢik ikinci cümle:RG-
4/12/2009-27422) Belirlenen hizmet bölgesinde bir BKM kurulması esastır.
Ancak, Bakanlıkça gerekli görülmesi halinde aynı bölgede birden fazla BKM de
kurulabilir;
a) Sorumluluk alanı içinde kan bağış organizasyonu, kan ve kan
ürünlerinin toplanması, test edilmesi, hazırlanması, depolanması ve dağıtımı
ile ilgili tüm faaliyetlerden, transfüzyon merkezleri tarafından gönderilen
transfüzyonun takibi ile ilgili verilerin değerlendirilmesinden ve kendi alanı
içinde gerekli düzenlemeleri yapmaktan sorumludur.
Page 74
74
b) Tanımlanmış hizmet bölgesi içinden aktif bağışçı organizasyonu
planlayarak kan bağışçılarını sağlar. Yeterli kan ve kan bileşenlerinin
sağlanması için diğer BKM ile işbirliği yapar.
c) (DeğiĢik:RG-4/12/2009-27422) Kendine bağlı KBM açar. Bu
merkezlerin çalışma şartları ve işletilmesinden sorumludur.
ç) Transfüzyon amaçlı bağış aferez ünitesi açma ve işletme yetkisi
münhasıran sorumluluğundadır.
d) Ürün elde etmek için plazma toplama amaçlı plazma aferez
ünitesini bakanlık onayı ile kurar.
e) TM ile rehberde ana hatları belirtilen protokol imzalar.
f) Sorumluluk alanı içindeki transfüzyon merkezlerinin ihtiyaç
duyduğu kan ve kan bileşenlerini sağlamak, protokolde belirtilen kritik stok
seviyesini takip etmek, stoklanan kan miktarını kritik stok seviyesi altına
düşürmemek için TM‟nin talebini karşılamakla yükümlüdür. (Mülga ikinci
cümle:RG-4/12/2009-27422)
g) Sorumluluk alanı içindeki TM‟nce talep edilen, çeşitleri, standartları
ve hazırlama yöntemleri rehberde tanımlanan kan bileşenlerini hazırlamakla
yükümlüdür.
ğ) TM‟nin talebi doğrultusunda otolog transfüzyon uygulaması için
hastadan ameliyat öncesi kan alım ve depolanması şartlarını sağlar ve
uygular.
h) Sorumluluk alanı içindeki transfüzyon merkezlerinde kalite ve
protokol gerekleri yönünden uygunsuzluk tespit edilmesi halinde durumu
Bakanlığa bildirir.
ı) Kan ve kan bileşenleri konusunda araştırma ve geliştirme
faaliyetleri yürütür. Sorumluluk alanı içindeki KBM kalite kontrol programlarını
izler.
i) Personelinin hizmet içi eğitimini planlar.
j) Bakanlık yazılı onayı ile kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı
alanında referans laboratuvarı olarak çalışır.
k) Sıkıyönetim, seferberlik, savaş ve doğal afetler ve Bakanlığın
gerekli gördüğü diğer haller için Bakanlık planına uygun olarak kanın temini,
depolanması ve dağıtılmasını organize eder.
Transfüzyon Merkezi
MADDE 10 – (1) Transfüzyon Merkezi; Acil durumlar dışında kan
bağışçısından kan alma yetkisi olmayan, kan ve bileşenlerini bağlı bulunduğu
BKM‟den temin eden, transfüzyon için çapraz karşılaştırma ve gerek duyulan
diğer testleri yaparak hastalarda kullanımı için hazırlayan birimdir.
Page 75
75
(2) Tüm yataklı tedavi kurumları ile acil müdahale şartlarını taşıyan
ve Bakanlığın transfüzyon uygulaması için gerekli gördüğü sağlık kuruluşları
TM açar. TM;
a) İdar açıdan kendi kurumuna bağlıdır.
b) Gerekli olan her tür kan ve kan bileşenini bağlı olduğu BKM‟ den
aralarında imzalanan protokole uygun olarak sağlar.
c) Bağlı olduğu BKM‟ne bu Yönetmeliğin ilgili maddeleri uyarınca
Bakanlıkça düzenlenmiş ruhsatı protokol sırasında ibraz eder.
ç) BKM‟ nin yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunu yazılı
olarak Bakanlığa bildirir.
(3) Transfüzyon kararı, uygulanması, takibi, istenmeyen
etki/olayların bildirimi, doğrulanması ve tedavisi ile hemovigilans açısından
rehberde tanımlanmış ilgili form ve verilerin düzenlenmesinden hastanın
hekimi sorumludur. Hastanelerde yapılan transfüzyon uygulamalarından
hastanın hekimi ile beraber hastane transfüzyon komiteleri de sorumludur.
Transfüzyon merkezi transfüzyonun takibi ile ilgili verilerin toplanmasından,
değerlendirilmesinden ve Bakanlığa ve bağlı olduğu BKM‟ne iletilmesinden
sorumludur.
(4) Acil transfüzyon gerektiren durumlarda müdavi hekim tarafından
bildirilen transfüzyon ihtiyacı transfüzyon merkezi stoklarından karşılanır. TM
bu talebi karşılayamadığı durumlarda BKM‟den acil talepte bulunur. BKM‟ nin
TM‟ ne uygun kan veya kan bileşenini karşılayamaması halinde BKM‟ den acil
durum onayı en hızlı iletişim vasıtası ile alınır. Bu durumda kan TM‟nde alınır.
Gerekli testler acil şartlarda çalışılır. Yapılan testlerle ilgili sorumluluk TM ye
aittir. TM bu uygulama ile ilgili bilgileri BKM‟ ne iletmekle yükümlüdür.
Kan BağıĢı Merkezi
MADDE 11 – (1) Kan Bağışı Merkezi; Bağışçıdan kan alan, teknik ve
idari işleyiş yönünden BKM‟ne bağlı olarak çalışan birimdir. Güvenli kan temini
için gerekli görülen yerlerde BKM tarafından açılan ve BKM‟nin organize ettiği
gönüllü, karşılıksız ve düzenli bağışçı organizasyonlarında yer alan birimdir.
Hizmet birimi sorumlusu
MADDE 12 – (1) Aşağıdaki niteliklere sahip kişiler ruhsat
başvurusunda bulunmak üzere EK-1‟de yer alan gerekli bilgi ve belgeleri temin
eder. Ruhsat alındıktan sonra kurumları tarafından hizmet biriminin sorumlusu
olarak atanır. BKM ve KBM sorumlusu tam gün süreyle çalışır. TM
sorumlularına bu görevlerini aksatmamak kaydı ile kurum idaresince ek
görevler verilebilir.
a) Hizmet birimleri sorumluları; Türkiye‟de mesleğini icra etme
yetkisine sahip uzman tıp doktoru veya Bakanlıkça verilen kan bankacılığı ve
Page 76
76
transfüzyon tıbbı kursu sertifikasına sahip veya kan bankacılığı ve transfüzyon
tıbbı konusunda yüksek lisans yapmış tıp doktoru olmalıdır.
b) BKM laboratuvar sorumlusu; kendi uzmanlık dalı müfredat
programında laboratuvar eğitimi almış Türkiye‟de mesleğini icra etme
yetkisine sahip uzman tıp doktoru olmalıdır.
c) BKM birim sorumluları için ruhsatlandırılmış kan merkezlerinde en
az 3 yıl çalışmış olmak şartı aranır.
ç) (DeğiĢik:RG-4/12/2009-27422) TM ve KBM‟ye birim
sorumlusu olarak atanan tabiplerin, (a) bendindeki şartları taşımamaları
halinde birime atanmalarını takip eden altı ay içinde Bakanlıkça verilen kan
bankacılığı ve transfüzyon tıbbı sertifikası kursuna katılmaları ve sertifika
almaları zorunludur.
(2) Hizmet birimi sorumlusunun görevleri şunlardır:
a) Sorumlusu olacağı hizmet biriminin ruhsatlandırılması için gerekli
bilgi ve belgeleri temin etmek ve başvuruda bulunmak,
b) Hizmet biriminin kalite politikası doğrultusunda verimli, kaliteli,
uyum ve işbirliği içinde çalışmasını sağlamak,
c) Hizmet birimindeki tüm çalışmaların yasal mevzuata, bağlı olduğu
kalite standartlarına ve standart işletim prosedürlerine uygun olarak
yürütülmesini sağlamak ve çalışmaları belirtilen çerçevede denetlemek,
ç) Hizmet biriminde yürütülen tüm faaliyetlerle ilgili gerekli
koordinasyonu sağlamak,
d) Hizmet birimi ve kendine bağlı birimlerin ihtiyaçlarını tespit etmek
ve giderilmesini sağlamak,
e) Hizmet biriminde dokümantasyon ve kayıtların tutulmasını,
hemovigilans kapsamında izlenebilirliği, istenmeyen ciddi olay ve etkilerin
bildiriminin yapılmasını sağlamak,
f) Personel eğitimine yönelik gerekli çalışmaları yapmak,
g) Hizmet biriminin bir önceki yıla ait çalışma raporunu hazırlamak ve
bir sonraki yılın hedeflerini belirleyerek çalışma programını projelendirip
uygulamak,
ğ) Üst yönetim tarafından incelenmesi istenen konular hakkında
inceleme ve araştırma yapmak, rapor hazırlamak, görüş bildirmek,
h) Personelin sicil, disiplin işleri ve özlük haklarını bağlı olduğu
personel ve disiplin yönetmeliği hükümlerine göre izlemek ve yerine
getirilmesini sağlamak,
ı) Mevzuat ve bilimsel gelişmeleri izlemek, yeni bilgi ve teknikleri
çalışmalara yansıtarak kurumun geliştirilmesi ve hizmet kalitesinin artırılmasını
sağlamak.
Page 77
77
Hizmet birimi personeli
MADDE 13 – (1) Hizmet birimi faaliyet alanı kapsamında kan ve kan
bileşenlerinin toplanması, test edilmesi, işlenmesi, depolanması, dağıtılması,
kayıtların tutulması ve değerlendirilmesi konularında doğrudan görev alan
yeterli sayıda uygun eğitim almış, deneyimli personel bulundurur. Her hizmet
biriminde;
a) 12 nci maddede tanımlanmış niteliklere sahip sorumlu,
b) Teknik, idari ve kalite konularından sorumlu personel,
c) Hizmet biriminin kapasitesine göre yeterli sayıda teknik, idari ve
kalite personeli, bulunur.
(2) Hizmet birimi personelinin görev ve sorumlulukları rehberde
tanımlanır. Personel rehberde belirtilen niteliklere sahip olmalıdır.
(3) Hizmet birimi personelinin eğitimi yönetim tarafından planlanır,
eğitim programının içeriği belirlenir ve kayıtları tutulur. Personel yeterliliği,
düzenli olarak değerlendirilir ve kayıtları tutulur.
(4) Biyoemniyet ve hijyen talimatları 10/6/2004 tarihli ve 25488 sayılı
Resmi Gazete‟de yayımlanan Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin
Önlenmesi Hakkında Yönetmeliğe göre uygulanır.
Hizmet birimi binası, bölümler, ekipman ve materyal
MADDE 14 – (1) Hizmet birimi, EK-2 “hizmet birimi için ruhsat
başvuru formunda” belirtilen hizmet birimi faaliyetleri için gerekli bölümleri,
ekipman ve materyalleri güncellenmiş rehbere göre bulundurmak zorundadır.
(2) Hizmet birimi binası; mobil alanlar dahil hata riskini en aza
indirecek şekilde, işleyiş mantığına ve faaliyetlere uygun sırada düzenlenir ve
devamlılığı sağlanır. Kontaminasyon riskinin asgari düzeye düşürülmesi için
etkin, temizlik ve bakım olanağı bulunur.
(3) Hizmet birimi rehberde tanımlanan bölümlerden oluşur. Bu
bölümlerden:
a) Kan alma salonu; Bağışçıdan güvenli kan almak üzere ayrılmış,
adverse reaksiyon görülen bağışçıların ilk tedavilerinin yapılmasına uygun
olarak donatılmış ve işlem sırasındaki hataların önlenmesi için gerek bağışçı,
gerekse personelin güvenliğini sağlayacak biçimde düzenlenmiş salondur. Kan
alma öncesinde gizli görüşmelerin ve uygunluk değerlendirmelerinin
yapılabileceği diğer faaliyet alanlarından ayrı bir alan bulunur.
b) Test ve işleme alanları; güvenli kanın hazırlanması için gerekli her
türlü testin çalışılması, kan ve kan bileşenlerinin işlenmesi için ayrı olarak
düzenlenmiş, yalnızca yetkili personelin erişebileceği laboratuvar alanıdır.
Page 78
78
c) Saklama alanı; farklı kan ve kan bileşenleri ile gerekli materyallerin
uygun şartlarda, güvenli ve ayrı bir şekilde saklanmasını sağlar. Ekipman
arızası ya da güç kesintisine karşı gerekli önlemler alınır.
ç) Tıbbi Atık depolama alanı; atıkların güvenli bir şekilde depolanması
için bir alandır.
(4) Hizmet biriminde ekipman ve materyal;
a) Bağışçı, personel ve kan ve kan ürünlerine karşı riskleri en aza
indirecek şekilde seçilir.
b) Kullanım amacına uygun olarak valide ve kalibre edilir, sürekliliği
sağlanır.
c) İşleyiş talimatı hazırlanarak gerekli kayıtları kalite sistemine uygun
şekilde tutulur.
ç) Envanter kayıtları tutulur ve en az 10 yıl süre ile saklanır.
d) Bilgisayarlı sistemlerde güvenilirliği sağlamak amacıyla yazılım,
donanım ve yedekleme prosedürleri kurulum aşamasında ve düzenli aralarla
kontrol edilir. Donanım ve yazılım, izin verilmemiş kullanım ve değişikliklere
karşı korunur. Yedekleme prosedürü, veri kaybını ve veriye gelebilecek zararı
önler.
Kalite sistemi
MADDE 15 – (1) Hizmet biriminde kalite sisteminin kurulması ve
yürütülmesi esasları şunlardır:
a) Hizmet birimindeki tüm personel işleyişin kalite sistemine
uygunluğundan sorumludur.
b) Kalite sistemi; kalite yönetimi, kalite güvencesi, sürekli kalite
gelişimi, personel, bina ve ekipman, dokümantasyon, toplama, test etme ve
işleme, depolama, dağıtım, kalite kontrol, kan bileşenlerinin geri çekilmesi,
mali denetim, kontrat yönetimi, uygunsuzluk ve iç denetimi içerir.
c) Kalite sistemi, tüm işlemlerin standart ve spesifikasyonlara uygun
olarak yerine getirilmesini sağlar. Yönetim düzenli aralıklarla sistemin
etkinliğini gözden geçirir ve gerektiğinde düzeltici önlemler alır.
(2) Hizmet birimleri ulusal ya da uluslar arası bir sistemle kalite
güvencelerini destekler. Bu sistem dahilinde prosedürler, binalar ve ekipman
kullanılmadan önce valide edilir.
(3) Test ve süreçler şunlardır:
a) Bağışçının uygunluğu: Güvenli kanın sağlanması için, bağışçı
seçimi ve bağışçı sorgulamasında Ek-4 ve Ek-5‟de belirtilen gereklere uygun
prosedürler hazırlanır ve uygulanır. Görüşme, gizliliği sağlayacak şekilde
gerçekleştirilir. Bağışçının uygunluğuna ilişkin kayıt ve değerlendirmeler görevli
personel tarafından imzalanır.
Page 79
79
b) Kan ve kan ürünlerinin toplanması süreci: Bağışçı kimliğinin
doğrulanması, kayıt edilmesi ve bağışçı ile kan, kan bileşenleri ve kan
örnekleri arasındaki bağlantının açık bir şekilde kurulmasını sağlayacak şekilde
tasarlanır. Bu süreci tanımlayan prosedürler oluşturulur. Süreç ve kalite
kontrol çalışmaları rehberde tanımlandığı şekilde sürdürülür.
c) Bağışçıya uygulanacak temel laboratuvar testleri;
1) ABO, Rh D kan grubu,
2) HBsAg,
3) Anti-HCV,
4) Anti-HIV 1/2,
5) Sifiliz tarama,
6) Kurulun bilimsel gelişmeler ışığında öngördüğü ve Bakanlıkça
onaylanarak rehberde yayımlanacak diğer testlerdir.
ç) Testler valide edilir, miyarların uygunluğunu kanıtlayan veriler
bulunur ve test prosedürleri hazırlanır. Testlerle ilgili algoritmalar, kullanılan
yöntemler ve uygulama biçimleri rehberde yer aldığı şekilde yürütülür.
d) Validasyon: Ekipman ve materyaller valide edilmiş prosedürlere
göre kullanılır.
e) Etiketleme: Kan ve kan ürünleri, tüm aşamaların izlenebilirliğini
sağlayabilecek şekilde etiketlenir. Hizmet biriminin etiket üzerinde kullandığı
tanımlar tek tip olmalıdır. Etikette en az aşağıdaki bilgiler bulunur:
1) Bileşenin adı,
2) Kalite gereklerine uygun şekilde ürünün ölçüm (hacim, ağırlık, sayı
vb.) bilgisi,
3) Bağışçının sayısal veya alfabetik tanımı,
4) Hizmet biriminin adı,
5) ABO kan grubu, Rh D Grubu,
6) Alınma ve son kullanma tarihi,
7) Depolama sıcaklığı,
8) Antikogulan ve ek solüsyonlarının ismi, bileşimi ve hacmi.
f) Hizmet birimi, EK-6‟ da belirtilen bilgileri kan ve kan ürünlerinin
tam izlenebilirliğini sağlamak amacıyla 30 yıldan az olmamak üzere uygun
ortamda okunabilir şekilde kaydeder ve saklar. Hizmet birimi, izlenebilirlik
sistemini “Ek-7 İzlenebilirlik için veri kaydı”nda belirtilen maddelere uygun
olarak, kan ve kan ürünlerinin alınmasından transfüze edilmesine kadar
izlenmesini sağlayacak biçimde oluşturur.
g) Otolog kan ve kan ürünleri rehbere uygun şekilde etiketlenir.
ğ) Kan ve kan bileşenleri, Yönetmelik gerekleri yerine getirilmeden
serbest bırakılamaz. Serbest bırakılmayı engelleyecek durumda aynı bağıştan
Page 80
80
elde edilen diğer bileşenlerin de serbest bırakılması engellenir. Serbest
bırakılma işlemi yetkili kişi veya kişiler tarafından yapılır ve kaydedilir. Serbest
bırakma kaydı, sürecin her aşamasında formların, diğer kayıtların ve test
sonuçlarının kabul edilme kriterlerine uygun olduğunu gösterir.
h) Serbest bırakılmış ve bırakılmamış kan ve kan bileşenleri idari ve
fiziksel olarak ayrı tutulur, bu durum etiketleme ile tanımlanır. Serbest
bırakılma, sonrası her bir ünitenin alıcıya transfüze edildiğini, edilmediyse
akıbetini belirleyen prosedür hazırlanır.
(4) Hizmet birimleri yıl içerisinde gerçekleştirdikleri faaliyetlerini
rehberde belirtildiği şekilde Bakanlığa sunar. Hizmet birimlerine ait istatistiksel
veriler en az 15 yıl süreyle saklanır.
(5) Kan ve kan bileşenlerinin depolanması ve dağıtımı esasları
şunlardır:
a) Kan ve kan bileşenlerinin depolanması ve dağıtımı rehberde
belirtildiği şekilde yapılır.
b) Tıbbi ürünlerin imal edilmesi amacıyla toplanan kan ve kan
bileşenleri için depolama ve dağıtım gereklerinin 19/1/2005 tarihli ve 25705
sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan Beşeri Tıbbi Ürünler Ruhsatlandırma
Yönetmeliği ile 23/10/2003 tarihli ve 25268 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan
Beşeri Tıbbi Ürünler İmalathaneleri Yönetmeliği hükümlerine uygun olmasını
hizmet biriminin kalite sistemi sağlar.
c) Kan ve kan bileşenlerinin saklama süresi boyunca kalitesini
sağlamak ve sürdürmek amacı ile rehberde tanımlanmış depolama ve dağıtım
prosedürleri bulunur ve uygulanır.
ç) Envanter ve dağıtım kayıtları prosedüre uygun olarak tutulur. Kan
ve kan bileşeninin kalite gereklerine ve prosedüre uygunluğu tanımlanmadan
envantere geri dönüşü yapılmaz.
d) Depolama, ambalajlama ve dağıtım süresince kan ve kan
bileşenlerinin bütünlüğü ve saklama ısısı korunur.
e) Otolog kan ve kan bileşenleri ile spesifik amaçlarla toplanan ve
hazırlanan kan bileşenleri belirlenmiş prosedürlere uygun ve ayrı olarak
saklanır.
f) Yurt içinde toplanan plazmayı ürün üretimi amacıyla yurt içinde ve
yurt dışında değerlendirmek veya ürün üretimi amacıyla yurt dışından plazma
getirmek isteyen özel ve kamu hukuk tüzel kişiler izin başvuruları sırasında söz
konusu plazmaların bu Yönetmelik hükümleri ile birlikte Beşeri Tıbbi Ürünler
Ruhsatlandırma Yönetmeliği ile Beşeri Tıbbi Ürünler İmalathaneleri
Yönetmeliği hükümlerine uygunluğunu belgelemekle sorumludur.
(6) Kan ve kan bileşenlerinin uygun olmama durumu:
Page 81
81
a) Rehberde belirtilen kalite ve güvenlik şartlarını sağlamayan kan ve
kan bileşenlerinin serbest bırakılması, kan ve kan bileşeninin transfüze
edileceği hastanın hekimi ile TM veya BKM sorumlusu tarafından ortak alınan
kararla mümkündür. Karar, hasta kayıtlarında gerekçeli olarak bulunur.
b) Serbest bırakılmış kan bileşenlerine ait şikayetler, istenmeyen
ciddi etki ve olaylar kaydedilir. Gerekli yerlerde geri çekme işlemi, düzeltici
yada önleyici faaliyetler yetkili personel tarafından belirlenir, yürütülür ve
sonuçlandırılır.
c) 17 nci maddeye uygun olarak istenmeyen ciddi etki ve olayların
bildirimi ile ilgili etkin ve doğrulanabilir bir prosedür hazırlanır. Prosedürde
belirlenen aralarla uygun olmama durumları analiz edilir.
ç) Yetkili personel, geri çekme halinde riskli durum söz konusu ise
kaynaklara ulaşarak bildirimde bulunur.
(7) İç denetim:
a) Hizmet biriminde yürütülen süreçlerin takibi için iç denetim
prosedürü hazırlanır.
b) Denetimler, prosedüre uygun şekilde eğitilmiş ve yetkili kişiler
tarafından yapılır.
c) Denetim raporu hazırlanıp düzeltici-önleyici faaliyetler izlenir.
Dokümantasyon
MADDE 16 – (1) Hizmet biriminin yürüttüğü tüm faaliyetleri
kapsayan spesifikasyonlar, prosedürler ve kayıtları kapsayan dokümanlar
oluşturulur ve güncellenir.
(2) Kayıtlar el yazısı ile okunaklı olarak veya mikrofilm ya da
bilgisayar ortamında tutulur.
(3) Belgeler üzerinde yalnızca yetkili kişi değişiklik yapar. Değişiklik
durumunda tarih ve imza atılır, gözden geçirilir, derhal uygulamaya konur.
(4) Tüm dokümanlar denetimler sırasında hazır bulundurulur.
Ġstenmeyen ciddi etki ve olayların bildirimi
MADDE 17 – (1) Hizmet birimleri, kan ve kan bileşenlerinin kalite ve
güvenliğine bağlı olabilecek transfüzyon öncesinde, sırasında veya sonrasında
gözlenen istenmeyen ciddi etkilerin ve olayların kayıtlarını tutar ve Bakanlığa
bildirir. Bildirim, rehberde yer alan “İstenmeyen ciddi etki ve olayların
bildirimi”ne göre yapılır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Ruhsat, Denetim ve Ġdari Yaptırımlar
Hizmet birimlerinin ruhsatlandırılması ve ruhsat alma
yükümlülüğü
Page 82
82
MADDE 18 – (1) Bu Yönetmelik kapsamında faaliyet gösterecek olan
gerçek ve tüzel kişiler, faaliyetlerine başlamadan önce, Bakanlıktan veya
Bakanlığın yetkilendirmesi halinde valilikten ruhsat almak zorundadırlar.
(2) Kan ve kan bileşenlerinin toplanması, test edilmesi, işlenmesi,
depolanması, dağıtımı, ürün elde etmek amaçlı plazma ithalatı dışında kan ve
kan bileşenlerinin ithalatı ve transfüzyonun takibi yalnızca ruhsat almış hizmet
birimleri tarafından yürütülür.
(3) Hizmet birimleri; BKM, TM ve KBM olarak EK-1‟de tanımlanan
bilgi ve belgelerle birlikte bulunduğu ilin sağlık müdürlüğüne ruhsat almak
üzere başvuruda bulunur. Her bir hizmet birimi için ayrı ruhsat başvurusunda
bulunulur.
(4) Başvurunun uygunluğu il sağlık müdürlüğünce 7 gün içerisinde
değerlendirilir. Eksiklikler varsa ilgili kuruma yazı ile bildirilir. İl sağlık
müdürlüğü bilgi ve belgelerin eksiksiz ve uygun olduğunu tespit ettikten sonra
ruhsat talebinde bulunan hizmet birimini, Yönetmelikle belirlenen şartlara
sahip olup olmadığının tespiti için bir ay içinde yerinde denetler. Uygunluğu
tespit edilen hizmet birimine ait başvuru dosyası ile yerinde inceleme raporu
müdürlükçe Bakanlığa gönderilir. Bakanlık, başvuru dosyası ve inceleme
raporunu değerlendirir, gerekli gördüğü takdirde hizmet birimini yerinde
denetledikten sonra uygun görülen hizmet birimine yürüteceği faaliyetler ve
bu faaliyetleri yürüteceği yer için 30 gün içersinde ruhsat düzenler.
(5) Hizmet birimi sorumlusunun değişmesi ya da ayrılması halinde,
12 nci maddenin birinci fıkrasında belirtilen nitelikleri taşıyan başka bir kişiye
sorumluluk devredilir. Bu durumda ilgili kurum yeni hizmet sorumlusu ile ilgili
belgeler ile bir ay içerisinde Bakanlığa başvurur. Bakanlıkça yapılan
değerlendirme sonucunda uygunluğu tespit edilen başvurularda yeni sorumlu
ruhsata işlenir.
(6) (DeğiĢik birinci cümle:RG-4/12/2009-27422) Yeni açılacak
hizmet birimleri ruhsat alıncaya kadar kullanmak üzere bir kereye mahsus
olmak kaydı ile BKM için en fazla bir yıl, diğer birimler için en fazla üç ay
süreliğine EK-3 deki belgeleri tamamlayarak geçici ruhsat için başvurur. Geçici
ruhsat ile faaliyet gösteren hizmet birimi Yönetmelik ve rehberde belirtilen
esaslara göre çalışmalarını sürdürür. Bu süre içinde kalıcı ruhsat için gereken
eksiklerini tamamlar.
(7) Geçici ruhsat başvurusu TM adına ilgili hastane, KBM adına bağlı
olduğu BKM, BKM adına Bakanlıkça kendisine yetki verilen kamu kurum ve
kuruluşları ve Türkiye Kızılay Derneği tarafından yapılır. Bakanlık 15 iş günü
içinde geçici ruhsat başvurusunu sonuçlandırır.
Page 83
83
(8) Hizmet birimleri, Bakanlığın yazılı izni olmaksızın ruhsat
başvurusunda yer alan faaliyetlerinde değişiklik yapamaz.
(9) Valiliklere yetki devredilmesi halinde BKM dışında hizmet
birimlerinin ruhsat düzenleme işlemleri ilgili valilikçe sonuçlandırılır.
(10) Ruhsat bedeli ilgili mevzuata göre Bakanlıkça ayrıca belirlenerek
ilan edilir.
(11) Hizmet birimleri ruhsatlarını 5 yılda bir yenilemek zorundadır.
Aksi halde ruhsatları iptal edilir.
(12) (Ek:RG.20/11/2009-27412) Bakanlık yapacağı hizmet
planlaması ve bölgelendirmeyi dikkate alarak gerekli gördüğü yerlerde BKM
ruhsatını süreli olarak verebilir. Bu şekilde verilen ruhsatların geçerliği başka
bir işleme gerek kalmaksızın verilen süre bitiminde sona erer.
Denetim
MADDE 19 – (1) Hizmet birimleri açan kurum ve kuruluşlar Kanun
ve bu Yönetmeliğin hükümlerine uymak ve uygulamada çıkan idari ve teknik
problemleri koordineli veya bağlı olduğu hizmet birimine 5 iş günü içerisinde
bildirmek zorundadır. Bölge Kan Merkezleri kendilerine bağlı hizmet
birimlerinin bildirimlerini 5 iş günü içerisinde Bakanlığa bildirir.
(2) Olağanüstü denetimler hariç olmak üzere hizmet birimleri
rehberde yer alan denetim formuna göre yılda en az iki kez Bakanlık
tarafından denetlenir.
(3) Bakanlık, istenmeyen ciddi olay, etki ya da bunlara dair şüphe
olması durumunda, hizmet birimlerinden gerekli bilgi talebinde bulunur veya
konuyla ilgili olarak olağanüstü denetim yapar.
(4) Denetimlerde hizmet biriminin fiziki yapısı, teknik donanımı,
personel durumu, kanın temini, depolanması, dağıtımı, immunohematolojik ve
mikrobiyolojik testlerde kullanılan yöntemler ile kayıtları Yönetmeliğe, Bakanlık
tebliğlerine ve rehberde belirtilen asgari standartlara uygun olmalıdır.
(5) Denetimlerde denetleme formu doldurulur, denetim raporu
yönetime ve Bakanlığa bildirilir. Tespit edilen usulsüzlük ve eksiklikler için
Kanunun 6 ncı maddesi ile bu Yönetmeliğin 20 nci maddesi hükümleri
uygulanır.
Ġdar yaptırımlar
MADDE 20 – (1) Bakanlık, denetimlerde tespit edilen eksiklik, hata
ve/veya uygunsuzlukların giderilmesi için ilgili hizmet birimini uyarır. Verilen
süre içinde hizmet biriminin eksiklik, hata ve/veya uygunsuzlukları
gidermediğini veya herhangi bir denetimde hizmet biriminin ruhsata esas
gerekleri karşılamadığını tespit etmesi durumunda ilgili birimin ruhsatını askıya
alır veya iptal eder.
Page 84
84
(2) Bakanlık, hizmet biriminin eksiklik, hata ve/veya uygunsuzlukları
gidermediğini veya ruhsata esas gerekleri karşılamadığını tespit eden denetim
raporunun ilgili birimine ulaşmasından itibaren 14 işgünü içinde hizmet
birimine ruhsatın askıya alındığını ve nedenlerini bildirir. Bildirim aşağıdaki
hususları içerir;
a) Hata ve/veya uygunsuzluğun tanımı,
b) Hata veya uygunsuzluğun giderilmesi için hizmet biriminin alması
gereken önlemler, yapması gereken faaliyetler,
c) Bu faaliyetlerin gerçekleşmesi için gereken süre.
(3) Bakanlık, ikinci fıkrada belirtilen hata veya uygunsuzluğun
giderilmesi için hizmet biriminin alması gereken önlemleri, yapması gereken
düzeltici faaliyetleri bildirilen süre içerisinde gerçekleştirmeyen hizmet
biriminin ruhsatını iptal eder ve 7 iş günü içerisinde bildirimde bulunur.
(4) Bakanlık, kamu sağlığı ve güvenliğini tehdit eden durumlarda
hizmet biriminin ruhsatını derhal iptal eder ve bildirir.
(5) Bakanlık, geçici ruhsat başvurusunda bulunan hizmet birimlerinin
eksikliklerini BKM için bir yıl diğer birimler için üç ay içinde tamamlamaması
durumunda hizmet birimlerinin geçici ruhsatını iptal eder.
(6) Ruhsatı iptal edilen hizmet birimleri ihtiyaç halinde Bakanlıkça el
konularak gerekli tedbirler alınmak suretiyle Bakanlıkça işletilir.
Rehber
MADDE 21 – (1) Hizmet birimlerinde yürütülen bütün faaliyetlerin
Bakanlıkça çıkarılacak rehbere uygun olması zorunludur. Rehber, bilimsel
gelişmelere uygun olarak yılda en az bir defa Kurul tarafından güncellenir.
(2) Rehberde yer alması gereken konular şunlardır:
a) Bağışçı sorgulama formu ve değerlendirme kriterleri,
b) Kan alma usul ve esasları, bağışçı reaksiyonları,
c) Kan bileşenlerinin hazırlanma yöntemleri, taşıması gereken
nitelikler, kan bileşenlerinin saklama ve taşınma şartları,
ç) Kalite kontrole ilişkin temel bilgiler,
d) Transfüzyon öncesinde yapılması gereken immunohematolojik
testler ve mikrobiyolojik tarama testlerinin yapılışı ve değerlendirilmesi,
e) Teknik donanım, fiziki yapı, kullanılan cihazların nitelikleri,
f) Biyolojik güvenlik önlemleri,
g) Kanın bağışçıdan alıcıya kadar izlenebilmesini sağlayan kayıt
sisteminin özellikleri,
ğ) Kan ve kan bileşenlerinin dağıtımında izlenecek yöntemler,
h) Standart işletim prosedürleri ve kalite el kitabının hazırlanma
tekniği,
Page 85
85
ı) BKM ile TM arasında imzalanacak protokol,
i) Transfüzyonla ilgili prosedürler ve alternatif transfüzyon prosedürü,
j) Hasta ve çalışan güvenliğine yönelik prosedürler,
k) Hizmet birimleri denetim formu.
Bakanlıkça tutulacak kayıtlar
MADDE 22 – (1) Bakanlık, hizmet birimlerinin ruhsatlandırılması
sırasında kendisine sunulmuş olan tüm bilgi ve belgeleri, bu kuruluşların
denetim ve kontroller sonucunda elde edilen tüm bilgi ve belgelerle birlikte
denetim raporunu, kendisine yapılan istenmeyen ciddi etki ve olaylara ilişkin
bildirimlerin kaydını tutar ve en az 15 yıl süreyle muhafaza eder.
Mali hükümler
MADDE 23 – (1) BKM tarafından TM‟ye teslim edilen kan ve kan
bileşenleri, TM ile yapılan protokol gereği BKM‟nce faturalandırılır.
BEġĠNCĠ BÖLÜM
Geçici ve Son Hükümler
Rehberin hazırlanması ve mevcut kan birimlerinin durumu
GEÇĠCĠ MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin 21 inci maddesinde geçen
rehber Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay içerisinde
Bakanlıkça yayımlanır.
(2) Kanunun yürürlüğe girdiği tarihe kadar faaliyet göstermekte olan
A ve B tipi kan merkezleri ile kan istasyonları bu Yönetmeliğin yürürlüğe
girmesinden itibaren bir yıl içinde eksikliklerini gidererek Kanun ve bu
Yönetmelik hükümlerine göre ruhsat almak zorundadır. Bu süre içerisinde
ruhsat almayanların faaliyeti valilikçe durdurularak Bakanlığa bildirilir.
Yürürlük
MADDE 24 – (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 25 – (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Sağlık Bakanı yürütür.
Yönetmeliğin Yayımlandığı Resm Gazete’nin
Tarihi Sayısı
4/12/2008 27074
Yönetmelikte DeğiĢiklik Yapan Yönetmeliklerin
Yayımlandığı Resm Gazete’lerin
Tarihi Sayısı
1. 4/12/2009 27422
2. 3/4/2012 28253
3.
Page 86
86
EK-1
RUHSAT BAġVURUSU ĠÇĠN GEREKLĠ BĠLGĠ VE BELGELER
1 – Ek-2‟deki “Hizmet birimi ruhsat başvuru formunun” doldurulması,
2 – Hizmet biriminin bina ve yerleşim planı,
3 – Hizmet birimi sorumlusunun;
– (DeğiĢik ibare:RG-4/12/2009-27422) İl Sağlık
Müdürlüğünden aslı gibidir onaylı diploma sureti veya fotoğraflı çıkış belgesinin
aslı,
– Deneyim sahibi olduğunu gösteren diğer belgeler,
– 2 adet vesikalık fotoğrafı,
– Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Numarası
4 – (DeğiĢik ibare:RG-4/12/2009-27422) Bakanlıkça belirlenen
ruhsat bedelinin ödendiğine dair banka dekontunun aslı (Ödeme dekontu
başvuru aşamasında istenmez, ruhsat tesliminde Müdürlüğe ibraz edilir.
Ödeme yapılacak banka hesap numarası Bakanlıkça bildirilir.),
5 – Kalite sistemine ilişkin gerekleri karşılar nitelikte kalite ek kitabı
veya ana dosyaların yer aldığı bilgisayar dokümanı ile;
– Görev tanımları,
– Organizasyon şeması,
– Personel sayısı ve niteliği,
– Hijyen koşulları,
– Bina ve ekipman,
– Standart İşletim Prosedürlerinin listesi (Bağışçıların seçim, red-
kabul kriterleri, kan ve kan bileşenlerinin hazırlanması, test edilmesi,
dağıtılması ve imhası, istenmeyen ciddi etki ve olayların kaydedilmesi ve
raporlanması ile ilgili).
EK-2
HİZMET BİRİMLERİ İ İN RUHSAT BA VURU FORMU RBF-REV 00
HİZMET BİRİMLERİ RUHSAT BA VURU FORMU
(1) Önceki Bilgiler
Ruhsat Numarası
Sağlık Bakanlığı‟ndan önceden ruhsat alınmış ise aşağıda belirtiniz.
Page 87
87
Ruhsat No :
Tarih Sayı
:
(2) BaĢvuru Sahibi Hakkında Bilgiler
Hizmet Biriminin Tipi
Hizmet Biriminin Adı
Başvuru Sahibi
Kurum Unvanı
T.C.Kimlik No:
Posta kodu
Telefon
Mobil tel
Faks
E- posta
Adres
Ruhsat başvuru sahibi adına danıĢman veya temsilci iseniz lütfen
burayı işaretleyip aşağıdaki iletişim bilgilerini doldurunuz.
ĠletiĢim Bilgileri
(DanıĢman temsilci)
İrtibat kişisi adı-
soyadı
Firma adı
Adres
Posta kodu
Page 88
88
Telefon
Mobil tel
Faks
E- posta
(3) Hizmet Birimi Bilgileri
(a) Faaliyetler
BĠRĠMĠN FAALĠYETLERĠ EVET HAYIR
BağıĢçı uygunluğunun değerlendirilmesi
Bağışçı sorgulama
Bağışçı örneklerinin test edilmesi
Bağışçı muayenesi
Kanın toplanması
Tam kan toplama
Aferez
Otolog kan toplama
Mobil kan toplama
Bağışçı organizasyonu
Kanın test edilmesi
İmmunohematolojik testler
Mikrobiyolojik tarama testleri
Doğrulama testleri
Kanın bileĢenlerine ayrıĢtırılması
Ürün hazırlanması
Eritrosit süspansiyonu
Taze donmuş plazma
Trombosit süspansiyonu
Kriyopresipitat
Kriyopresipitatı alınmış plazma
Granülosit
Buffy coat
Sitaferez
Plazmaferez
Multikomponent aferez
Page 89
89
ĠĢlemler
Filtrasyon
Işınlama
Yıkama
Küçük volümlere ayırma
Havuzlama
Viral inaktivasyon
Bakteriyel inaktivasyon
Kan ve kan bileĢenlerinin depolanması
20–22 C
2–8 C
-18– -25 C
- 25 altı C
Kan bileĢenlerinin dağıtımı
Kanın kullanımı
(b) YerleĢim Planı
• Hizmet biriminin yukarıda belirtilen faaliyetlerine ilişkin yerleşim planının ana
hatlarıyla çizimi ve kısaca açıklamasını yapınız.
Page 90
90
(c) Hizmet Birmi Sorumlusu
Unvanı
Adı
Soyadı
İş Adresi
Telefon
Mobil tel
Faks
E- posta
(d) Dağıtım
Transfüzyon Merkezlerine ĠliĢkin Ayrıntılar
Hastane Adı ve Adresi
Hastane Adı ve Adresi
Hastane Adı ve Adresi
Hastane Adı ve Adresi
Hastane Adı ve Adresi
Hastane Adı ve Adresi
Bu sayfadan birden fazla kopya yapıldıysa toplam sayfa sayısı
……….. belirtilmelidir.
(4) Beyan
Page 91
91
Yukarıda belirttiğim hususların tam, kesin ve doğru olduğunu teyit eder,
belirtilen faaliyetler çerçevesinde
( ) Bölge Kan Merkezi
( ) Kan Bağışı Merkezi
( ) Transfüzyon Merkezi
olarak hizmet vermek üzere formda adı geçen hizmet birimi sorumlusu
adına ruhsat verilmesi için başvuruyoruz.
Hizmet Birimi Sorumlusunun Adı
Soyadı
Tarih/İmza
Başvuru Sahibinin Adı Soyadı Tarih/İmza
Kurum Amirinin Adı Soyadı Tarih/İmza
Formu doldurduğunuz zaman lütfen aĢağıdaki adrese gönderiniz:
Sağlık Bakanlığı
Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Tıbbi Hizmetler Dairesi Başkanlığı
Kan ubesi Müdürlüğü
Mithatpaşa Cad. No:3
Sıhhiye ANKARA
EK-2 A
HĠZMET BĠRĠMĠ RUHSATI BAġVURU FORMUNUN
DOLDURULMASINA ĠLĠġKĠN KILAVUZ
Genel Açıklama:
Page 92
92
Bu doküman, başvuru formunun doldurulmasında size yardımcı
olmak üzere hazırlanmıştır. Form, ruhsat almak isteyen kuruluştaki faaliyetler
göz önüne alınarak doldurulmalıdır.
BaĢvuru formunun son sayfası, hizmet birimi sorumlusu,
baĢvuru sahibi ve kurum amiri tarafından imzalanmalıdır. Ġmzasız
formlar kabul edilmeyecektir
Form dört bölümden oluşmaktadır:
1. Önceki Bilgiler
2. Başvuru Sahibi Hakkında Bilgiler
3. Hizmet Birimi Bilgileri
4. Beyan
Formdaki tüm bölümlerin büyük harflerle okunaklı bir
Ģekilde doldurulması zorunludur. Formda yer alan bilgilerin açık ve anlaşılır
bir biçimde olması başvuru sürecini kolaylaştıracaktır.
Tamamlanan formlar şu adrese gönderilmelidir:
Sağlık Bakanlığı
Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Tıbbi Hizmetler Dairesi Başkanlığı
Kan ubesi Müdürlüğü
Mithatpaşa Cad. No: 3
Sıhhiye ANKARA
(1) Önceki Bilgiler
Ruhsat Numarası – Ruhsat başvurusu yapan kuruluş daha önce
Sağlık Bakanlığı‟ndan ruhsat ya da açılış onayı almış ise ilgili yazının tarih ve
sayısı da belirtilmelidir.
Numarası olmayan kuruluşlar bu bölümü boş bırakmalıdır.
(2) BaĢvuru Sahibi Hakkında Bilgiler
Hizmet Biriminin Tipi
• Hizmet biriminin 11/4/2007 tarih ve 5624 sayılı Kan ve Kan Ürünleri
Kanunu ve ilgili yönetmelikte belirtildiği şekilde tipini yazınız. Örnek; Bölge Kan
Merkezi
Hizmet Biriminin Adı
• Hizmet biriminin adını yazınız. Örnek; Serpil Akdağ Kan Merkezi.
BaĢvuru Sahibi
• Hizmet birimi adına ruhsat başvurusunda bulunmaya yetkili kişidir.
Başvuru, başvuran adına üçüncü kişi (temsilci ya da danışman) tarafından
yapılıyorsa aşağıdaki kutu işaretlenerek iletişim bilgileri doldurulmalıdır.
“Ruhsat başvuru sahibi adına danışman veya temsilci iseniz
lütfen burayı işaretleyip aşağıdaki iletişim bilgilerini doldurunuz.”
Page 93
93
Kurum Ünvanı
• Hizmet biriminin bağlı bulunduğu kurumun adını yazınız. Örnek;
Ankara Üniversitesi
(3) ĠletiĢim Bilgileri
• Başvuran adına üçüncü kişi (temsilci ya da danışman) bulunmadığı
durumlarda bu bölüm boş bırakılacak ve “Başvuru sahibi hakkında bilgiler”
bölümünde yer alan bilgiler iletişim için kullanılacaktır.
(4) Hizmet Birimi Bilgileri
Bu bölüm dört alt başlıktan oluşmaktadır:
(a) Faaliyetler: Hizmet biriminin 11/4/2007 tarih ve 5624 sayılı Kan
ve Kan Ürünleri Kanunu ve ilgili yönetmelikte belirtildiği şekilde tipine (bölge
kan merkezi, transfüzyon merkezi, kan bağışı merkezi) uygun faaliyetler
işaretlenir.
(b) YerleĢim Planı: Hizmet birimlerinin faaliyetlerine ilişkin yerleşim
planı ana hatlarıyla kutu içinde açıklanır ve başvuru ile birlikte hizmet biriminin
mimari projesi sunulur.
(c) Hizmet Birimi Sorumlusu: Hizmet birimi sorumlusu ile ilgili
formdaki bilgilere ek olarak, Yönetmeliğin Ek-1‟inde belirtilen aşağıdaki
belgeler de forma eklenmelidir
c-1 (DeğiĢik ibare:RG-2/8/2011-28013) İl sağlık
müdürlüğünce onaylı diploma sureti veya fotoğraflı çıkış belgesinin aslı
c-2 Özgeçmiş formu
c-3 (DeğiĢik ibare:RG-2/8/2011-28013) T.C. Kimlik numarası
beyanı
c-4 2 adet vesikalık fotoğraf
(d) Dağıtım: Ruhsat talebinde bulunulan hizmet biriminin hizmet
verdiği/vereceği hastane ve/veya kan merkezlerinin adı ve adresleri
yazılmalıdır. Tanımlanacak hastane/kan merkezi sayısı sayfada belirtilenden
fazla ise sayfa çoğaltılmalı, forma eklenmeli ve kopya sayısı asıl sayfada
belirtilmelidir. Örnek: A bölgesel kan merkezinin kan ürünü dağıtımında
bulunduğu 15 transfüzyon merkezi varsa kutucuklara bu merkezlerin adı ve
adresi yazılmalıdır. Benzer şekilde kan bağış merkezinin bağlı olduğu bölgesel
kan merkezi bir adet ise adı ve adresi de tek kutu olarak yazılmalıdır.
(5) Beyan: Bu bölümde ne tip hizmet birimi için ruhsat talebinde
bulunuluyorsa yalnızca o kutucuk işaretlenmelidir. Tüm ilgililer tarafından form
imzalanmalı, ad, soyad ve tarih yazılmalıdır.
EK 3
Page 94
94
GEÇĠCĠ RUHSAT BAġVURUSU ĠÇĠN GEREKLĠ BĠLGĠ VE BELGELER
1. Ek-2‟deki hizmet birimi ruhsat başvuru formunun doldurulması,
2. Hizmet biriminin bina ve yerleşim planı,
3. Hizmet birimi sorumlusunun;
- (DeğiĢik ibare:RG-2/8/2011-28013) İl sağlık
müdürlüğünce onaylı diploma sureti veya fotoğraflı çıkış belgesinin aslı,
- Deneyim sahibi olduğunu gösteren belgeler,
- Türkiye Cumhuriyeti Kimlik No:
- 2 adet vesikalık fotoğrafı.
4. Başvuru sırasında yatırılması gereken ücretin yatırıldığına dair
banka dekontu.
EK-4
KAN BAĞIġÇISINDAN ALINMASI VE
BAĞIġÇIYA VERĠLMESĠ GEREKEN BĠLGĠLER
(BÖLÜM A)
Kan ve kan bileĢenleri bağıĢı yapacak muhtemel vericilere
sağlanacak bilgiler
1. Kanın esas yapısı, kan bağışı işlemi, tam kandan elde edilen
bileşenler ve aferez bağışların hastalara sağladığı önemli faydalar hakkında
kamuoyu tarafından anlaşılabilecek eksiksiz eğitim materyalleri sağlanır.
2. Hem allojenik hem de otolog bağışlarda vericilerin muayenesi
sağlık ve tıbbi geçmişe, bağışların test edilmesine ihtiyaç duyulmasının
nedenleri açıklanır ve rızanın önemi belirtilir.
Allojenik bağışlar için kişisel red, geçici ve kalıcı red ve alıcı için bir
risk olması halinde kişilerin neden kan ve kan bileşenleri bağışlamaması
gerektiğinin nedenleri açıklanır.
Otolog bağışlar için red olasılığı ve otolog kan ve kan bileşenlerinin
vericisi ya da alıcısı olarak kişinin sağlığı için risk oluşturması halinde bağış
işleminin gerçekleşmemesinin nedenleri açıklanır.
3. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin bilgi: Vericinin kimliği, vericinin
sağlığı ile ilgili bilgiler ve gerçekleştirilen testlerin sonuçları izinsiz ifşa
edilemez.
4. Kişilerin kendi sağlıklarına zarar verebilecek bağışlarda
bulunmamalarını gerektiren nedenler belirtilir.
Page 95
95
5. Hem allojenik hem otolog bağışlarda uygulanan işlemlerin yapısı
ve bunlara bağlı riskler ile ilgili spesifik bilgiler verilir. Otolog bağışlar için
otolog kan ve kan bileşenlerinin amaçlanan transfüzyon gerekleri için yeterli
gelmeme olasılığı belirtilir.
6. Vericiler için, gerçekleşecek bir işlemden önce fikirlerini değiştirme
seçeneklerine ilişkin bilgi ya da bağış sürecinin herhangi bir anında, herhangi
bir usulsüzlük, utanç ya da rahatsızlık olmaksızın geri çekilme ya da kişisel-red
imkanına ilişkin bilgi verilir.
7. Hizmet birimleri, vericinin önceki bağışının, transfüzyon için
herhangi bir nedenle uygun olmaması durumunda, konuya ilişkin neden bilgi
vermesinin gerektiğinin önemi hakkında vericiyi bilgilendirir.
8. Test sonuçlarının vericinin sağlığında özel bir anormalliği
göstermesi halinde hizmet biriminin bağışçıyı uygun bir mekanizma ile
bilgilendirme sorumluluğuna ilişkin bilgi verilir.
9. Kullanılmamış otolog kan ve kan bileşenlerinin neden atıldığı ve
diğer hastalara transfüzyon edilmediği ile ilgili bilgi verilir.
10. HIV, HBV, HCV virüslerinin ya da kanla geçebilecek diğer
mikrobiyolojik ajanların markerlarının tespit edildiği, test sonuçlarının vericinin
reddedilmesine neden olduğu ve alınan ünitenin yok edilmesi ile
sonuçlanacağına dair bilgi verilir.
11. Vericilerin her zaman soru sorma fırsatının olduğuna dair bilgi
verilir.
(BÖLÜM B)
Hizmet birimleri tarafından vericiden her bağıĢta alınması gereken
bilgiler
a) BağıĢçının tanımlanması;
Tanımlama hatası riski olmaksızın, bağışçıyı diğer kişilerden ayıran
kişisel bilgiler ve iletişim bilgileri.
b) BağıĢçının sağlığı ve tıbbi geçmiĢi;
Sağlık ve tıbbi geçmiş bir anketle ve kalifiye bir sağlık personeli
tarafından gerçekleştirilen bir kişisel görüşme yoluyla sağlanır ve bağışlarının
diğer kişiler için -hastalık bulaştırma gibi- ya da kendisi için bir sağlık riski
oluşturabileceği kişilerin tanımlanmasında ve izlenmesinde yardımcı olabilecek
diğer faktörleri de kapsar.
c) BağıĢçının imzası;
Bağışçının sağlık geçmişinin alınmasından sorumlu olan sağlık hizmeti
personeli tarafından da imzalanmış olan bağışçı anketindeki bağışçı imzası.
Bağışçı anketi, bağışçının:
(1) sağlanan eğitim materyallerini okumuş ve anlamış olduğunu;
Page 96
96
(2) soru sorma fırsatı olduğunu;
(3) sorduğu tüm sorulara tatmin edici cevaplar aldığını;
(4) bağış işlemi için rıza vermiş olduğunu;
(5) otolog bağışlarda, bağışlanan kan ve kan bileşenlerinin
amaçlanan transfüzyon gereklerini karşılayamayabileceği konusunda
bilgilendirilmiş olduğunu ve
(6) kendi bilgisi dahilinde, kendisi (bağışçı) tarafından verilen bütün
bilginin doğru olduğunu kabul ettiğini;
teyit eder.
EK -5
KAN BAĞIġÇILARININ UYGUNLUK KRĠTERLERĠ
Kan bağışçılarının uygunluk kriterleri aşağıda verilmiştir. Bu kriterler
otolog bağışlara uygulanmaz. Geçici ve kalıcı red kriterleri güncel rehberde
belirtildiği şekilde değerlendirilir.
Özel durumlarda aşağıdaki kriterlere uymayan bireysel bağışlara
hizmet biriminin sorumlu doktoru tarafından izin verilir. Bu tür durumlar, açık
biçimde kaydedilir ve bu Yönetmeliğin Madde 15-hizmet birimindeki
kalite sistemi, Madde 16-Dokümantasyon ile ilgili hükümleri
çerçevesinde kalite yönetimi şartlarına tabi olur.
YaĢ
18 – 65 yaş
Bağışçı adayı, reşit kabul
edilebilmesi için yasal
olan 18 yaşını doldurmuş
olmalıdır
60 yaş üzeri ilk bağış Hizmet birimi sorumlu
doktorunun onayı ile 65 yaş üstü
Vücut Ağırlığı ≥50 kg
Hemoglobin
Kadın Erkek
≥ 12.5 g/dl ≥ 13.5 g/dl
Total protein
≥ 6 g/dl
Düzenli plazmaferez
bağışçıları için en az
yılda bir kez
Trombosit sayısı ≥ 150x 109 /l Tromboferez bağışçıları
için
Page 97
97
EK-6
KAYITLARIN SAKLANMASI
(a) 30 yıl saklanması gereken bilgiler;
1. Hizmet biriminin adı
2. Bağışçının sayısal veya alfabetik tanımı
3. Kan-kan bileşeni tanımı
4. Kanın alınma ve son kullanma tarihi (gün/ay/yıl)
5. Kan-kan bileşeninin dağıtıldığı birimler
6. Dağıtım tarihi (gün/ay/yıl)
7. Kan-kan bileşeninin kullanıldığı birimler
8. Transfüzyon alıcısının tanımı
9. Transfüzyon tarihi (gün/ay/yıl)
10. İade edilen kan-kan bileşeninin kabul onayı ve tarihi (gün/ay/yıl)
11. İmha tarihi (gün/ay/yıl)
12. İmha nedeni
(b) 15 yıl saklanması gereken bilgiler;
1. Bağışçıların (aday ve bağış yapanlar) toplam sayısı
2. Bağışların toplam sayısı
3. Hizmet birimlerine bağlı olan ya da hizmet birimlerinin bağlı
olduğu diğer birimlerin listesi
4. İmha edilen bağış sayısı
5. Üretilen ve dağıtılan kan-kan bileşenlerinin sayısı
6. Mikrobiyolojik tarama testi sonuçları (% olarak)
7. Geri çekilen kan-kan bileşeni sayısı
8. Raporlanan istenmeyen ciddi etki ve olayların sayısı
EK- 7
ĠZLENEBĠLĠRLĠK ĠÇĠN VERĠ KAYDI
Bölge Kan Merkezi ve Kan BağıĢı Merkezi:
1. Bölge kan merkezinin adı,
2. Kan bağışı merkezinin adı,
3. Bağışçı kimliği,
4. Kan-kan bileşeni kimliği,
5. Alınma tarihi (gün/ay/yıl),
6. Kan-kan bileşenlerinin dağıtıldığı transfüzyon merkezleri,
Page 98
98
7. İade alınan kan-kan bileşeni için tekrar dağıtıldığı transfüzyon
merkezi,
8. Dağıtılmayan kan-kan bileşeni için imha tarihi (gün/ay/yıl),
Transfüzyon Merkezleri:
1. Kan-kan bileşeninin sağlandığı bölge kan merkezinin adı,
2. Kan-kan bileşeni kimliği,
3. Transfüzyon alıcısının kimliği,
4. Transfüze edilmemiş kan-kan bileşeni için iade veya imha nedeni,
5. Transfüzyon, iade ya da imha tarihi (gün/ay/yıl).
Page 99
99
T.C.
SAĞLIK BAKANLIĞI
Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü
08.06.2007 / 12263
Sayı : B.10.0.THG.0.15.00.01/
Konu : Kan ve Kan Ürünleri Temini
…………………………………………
GENELGE 2007 43……
Kan ve kan ürünleri ile ilgili bütün faaliyetler toplum sağlığı açısından büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle bakanlığımız bilimsel ve güncel gelişmelere uygun olarak ülkemizde kan ve kan ürünlerinin temini ve kullanımında yaşanan sorunlara çözüm getirmek için hazırlanan 5624 sayı ile “Kan ve Kan Ürünleri” yasası 11.04.2007 tarihinde resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş olup yeni yasa, “kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin temininde kan bağışının karşılıksız ve gönüllü olması, kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alınmasında ve verilmesinde bağışçı ve alıcının sağlığının tehlikeye düşürülmemesi, tıbbi risklere karşı korunması ve transfüzyonun güvenle yapılması esasları ile, hizmet birimlerinin Bölge Kan Merkezleri, Kan Bağış Merkezleri ve Transfüzyon Merkezleri olarak yeniden düzenlenmesini” getirmektedir. Bu çerçevede Türk Kızılay‟ı “Güvenli Kan Temin Projesi” ile “Bölge Kan Merkezleri ve Kan Bağış Merkezleri” çalışmalarını hızlandırmış olup kan birimlerini güçlendirilmekte ve gönüllü kan bağışını her geçen gün arttırmaktadır.
Ayrıca Maliye Bakanlığınca yayımlanan “Tedavi Yardımına İlişkin Uygulama Tebliği” ve Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığınca yayımlanan “Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Uygulama Tebliği”nde de “Kan ihtiyacının karşılanmasında güvenli kan temini esas olup, hasta yakınlarının kan verecek kişileri bulmasının sebep olduğu sağlık ve sosyal sorunları önlemek için, Kızılay kan birimlerinde kan ve kan bileşenlerinin bulunduğu durumlarda, replasman kan alınma yöntemi tercih edilmeyecektir” denilmektedir.
Buna göre hastanelerimizin kan ihtiyaçlarının temininde öncelikle Kızılay kan kaynaklarının kullanılması hususunda gerekli özeni göstermeleri hususunda;
Gereğini önemle rica ederim. Uzm.Dr. Orhan GÜMRÜK ÜO LU Bakan a. Müsteşar V. Dağıtım: 81 il valiliğine
Page 100
100
HEMOVĠJĠLANS
Hemovijilans; kan ve kan bileşenlerinin toplanmasından alıcıların takibine
kadar tüm transfüzyon zincirini kapsayan, kan ve kan bileşenlerinin klinik
kullanımından kaynaklanan beklenmeyen veya istenmeyen durumlar hakkında
bilgi toplamak, değerlendirmek ve bunların oluşumunu veya tekrarlanmasını
önlemek amacıyla yürütülen bir dizi izleme prosedürleridir. Hemovijilans, kan
bağışçısında veya alıcıda gerçekleşen tüm istenmeyen reaksiyonları ve
transfüzyon zincirinde gerçekleşen tüm istenmeyen olayları kapsar ve aynı
zamanda kan bağışçılarının epidemiyolojik takibini sağlayan prosedürleri de
içerir.
Hemovijilansın ana hedefi, istenmeyen reaksiyon ve olayların tekrarını
engelleyerek kan bağışçısının ve transfüzyonun (diğer bir deyişle alıcının)
güvenliğini arttırmaktır.
Gerekli önlemlerin zamanında ve etkin bir şekilde hayata geçirilebilmesi için
hemovijilans sisteminin bir erken uyarı sistemi ile birleştirilmesi gereklidir.
Hemovijilansın temel amaçları şunlardır;
Kan bağışı veya transfüzyonla ilgili istenmeyen olay ve reaksiyonlar
hakkında güvenilir bilgiye ulaşmak
Kan bağışı ve transfüzyon sürecindeki hatalı uygulamalar ile
istenmeyen olay ve reaksiyonların tekrarının engellenmesi için gereken
düzeltici faaliyetlerde bulunmak
Hastane ve kan hizmet birimlerini, istenmeyen olay ve reaksiyonların
birçok kişiyi etkileyebileceği konusunda uyarmak (enfeksiyon
hastalıklarının bulaşı, kan bağışı ve transfüzyonu sırasında kullanılan
tıbbi cihaz, materyal, ekipman hataları vb.)
Tanımlar
Ġstenmeyen Olay
Ġstenmeyen ciddi olay
Kan veya kan bileşenlerinin toplanması, işlenmesi, depolanması veya
dağıtımıyla ilgili olarak ortaya çıkan ve bu durumdan etkilenen kan ve kan
Page 101
101
bileşenlerinin transfüzyonu sonucu hastalarda ölüme veya hayati tehlikeye,
kalıcı ve belirgin sakatlığa veya iş görmezliğe veya hastaneye yatma veya
hastanede kalma süresinin uzamasına neden olabilen durum olarak tanımlanır.
Transfüzyon zincirinin herhangi bir adımında karşılaşılan uygunsuzluk, hata
veya olay olarak sonuçlanabilir. Örneğin: ABO tiplemesinde hata, kan
bileşenlerinin veya kan örneklerinin yanlış etiketlenmesi, dolap sıcaklığında bir
sorun gibi. Genellikle SİP‟e uyulmamasının sonucu olarak ortaya çıkar.
Ciddi olaysız transfüzyon hataları
İstenmeyen olayların diğer bir alt grubudur. Yanlış, uygunsuz veya yetersiz
bileşenin transfüzyonuna rağmen alıcıda istenmeyen duruma yol açmamış
olan hatalar olarak tanımlanır. Örneğin ABO uygun bileşenin çapraz
karşılaştırma yapılmadan transfüzyonu veya talep edilmiş olmasına rağmen
ışınlanmadan bileşenin transfüzyonu gibi
YanlıĢ transfüzyon
Hasta için transfüzyon uygunluk gerekliliklerini yerine getirmeyen veya bir
başka hasta için hazırlanmış kan ve kan bileşenlerinin transfüzyonudur. Bu
durum transfüzyon hatalarını ve yanlış transfüzyona neden olan standart
işletim prosedürlerinden veya hastane politikalarından sapmaları içerir.
İstenmeyen reaksiyona yol açabildiği gibi herhangi bir reaksiyona neden
olmayabilir (ciddi olaysız transfüzyon hataları)
Ramak kala
Bu durum kan bileşenlerinin transfüzyonu öncesinde fark edilen bir durum
olarak tanımlanabilir. Böylece alıcının sağlığını tehdit etmez. Transfüzyon
yapılması durumunda, istenmeyen yan etkilere yol açabilecek olan hatalı kan
grubu tayini, eritrosit antikorunun tespit edilememesi, yanlış, uygunsuz veya
yetersiz bileşenin alınması, kullanıma sunulması gibi hataların transfüzyon
gerçekleşmeden tespit edilmesidir. Bir transfüzyon hatası olmasına rağmen
istenmeyen ciddi olaya neden olmayan „gerçekleşmesi son anda önlenmiş,
olayların bildirilmesi, klinik transfüzyon uygulamalarındaki zayıf noktaların
saptanmasına yardımcı olacağı için önemlidir. Bu nedenle hemovijilans sistemi
”ramak kala” olayların bildirimini zorunlu tutar.
Page 102
102
Ġstenmeyen Reaksiyon
Kan bağışı sırasında bağışçılarda veya kan veya kan bileşenin transfüzyonu ile
ilişkili olarak hastada ortaya çıkan beklenmeyen ve istenmeyen durumdur. Bu
durum şart olmamakla beraber istenmeyen olayın sonucu olabilir.
Gerek istenmeyen ciddi olay veya istenmeyen reaksiyon, gerekse
gerçekleşmesi son anda önlenmiş olaylar olsun söz konusu uygunsuzluklara
yönelik düzeltici/önleyici faaliyet ilgili birim tarafından oluşturulur. İstenmeyen
reaksiyon ve olayların kök neden analizi yapılırken kök nedenler; ürün
kaynaklı, tıbbi cihaz kaynaklı, personel kaynaklı olarak sınıflandırılabilir. Bu üç
başlık altına alınamayanlar, diğer kaynaklar altında toplanabilir ancak
açıklanması zorunludur.
Karşılaşılan uygunsuzluğun nedeni araştırıldığında; istenmeyen reaksiyon veya
olayda, bir cihazın olası rolü olduğu düşünülürse üretici veya yetkili firma ve
yetkili makam eş zamanlı olarak bilgilendirilmeli, yapılan yönlendirmelere göre
düzeltici/önleyici faaliyet belirlenmelidir. Raporlama sırasında sebep sonuç
ilişkisinin tam olarak ispatlanmış olması gerekli değildir. Ayrıca aynı cihazı
kullanan diğer kan kuruluşları da uyarılmalıdır. Personel kaynaklı olması
halinde kişisel suçlamalardan koruyacak şekilde faaliyetler tanımlanmalı,
gönüllü bildirimleri teşvik eden sistem geliştirilmelidir.
Ġz Sürme
Hastadan bağıĢçıya iz sürme (Trace-back)
Alıcıda transfüzyon ile ilişkili bir reaksiyon şüphesi varlığında, reaksiyona yol
açması muhtemel kan bileşenini bağışlayan bağışçının belirlenmesi amacıyla
yapılan araştırma sürecidir.
BağıĢçıdan hastaya iz sürme (Look-back)
Bağışçıda transfüzyon güvenliğini tehdit eden bir durumun saptanmasını
takiben, bu bağışçıdan elde edilen kan bileşenlerinin güncel akıbetinin
(transfüze edildiği hastalar, üretim, imha veya stok durumu vb) belirlenmesi
amacıyla yapılan araştırma sürecidir.
Page 103
103
Geri Çağırma
Transfüzyon güvenliğini tehdit eden bir durumun saptanması halinde
potansiyel tehlike oluşturan ve henüz kullanılmamış olan kan bileşenleri ve
ürünlerinin tedarikçi tarafından geri çekilmesi sürecidir.
Ġade
Transfüzyon güvenliğini tehdit eden bir durumun saptanması halinde
potansiyel tehlike oluşturan ve henüz kullanılmamış olan kan bileşenleri ve
ürünlerinin kullanıcı tarafından tedarikçiye geri verilmesi sürecidir.
ĠliĢkilendirme (Imputabilite)
İstenmeyen olay veya reaksiyonun bağışçıda kan bağışı ile alıcıda transfüzyon
ile ilişkili olma olasılığıdır (Bakınız; Tablo 4).
Tablo 4.Kanıta dayalı ilişkilendirme derecesi
Olasılık Düzeyi Açıklama
Değerlendirilemeyen Veriler değerlendirme için yeterli değil ise
0 Yok üphe edilen istenmeyen ciddi etkinin transfüzyon / kan bağışı
dışı bir nedenle gelişmiş olduğu kesin kanıtlandı ise
Olası değil İstenmeyen ciddi etki sebebinin, kesin kanıt olmamakla birlikte
kan ve kan bileşenlerinin transfüzyonundan / kan bağışından
başka nedenlere bağlı olabileceği kuvvetle muhtemel ise
1 Olası Kanıtlar, istenmeyen ciddi etkiyi kan ve kan bileşenlerinin
transfüzyonundan / kan bağışından başka nedenlerle
ilişkilendirmek için yeterli değilse
2 Büyük olasılıkla Kanıtlar, istenmeyen ciddi etkinin kan ve kan bileşenlerinin
transfüzyonu / kan bağışı ile açıkça ilişkili olduğu yönünde ise.
3 Kesin İstenmeyen ciddi etkiyi kan ve kan bileşenlerinin transfüzyonu /
kan bağışı ile ilişkilendirmek için şüphe bırakmayacak şekilde
kesin kanıt var ise
Page 104
104
Ulusal Hemovı jı lans Sı stemı
Hemovijilans sistemi, çok paydaşlı bir sistem olup her paydaşın birbirleriyle
ilişkisi söz konusudur. Bu nedenle, sistemden doğabilecek yükümlülükler de
yine paydaşların yer aldığı kısımlar ve birbirleriyle ilişkileri bağlamında
değerlendirilir (Bakınız; 04.12.2008 tarih ve 27074 sayılı Resmi Gazetede
yayınlanan Kan ve Kan Ürünleri Yönetmeliği).
Hemovijilans, Kan Transfüzyon Otoritesi (KTO)‟nin sorumluluğundadır. Ulusal
Hemovijilans Sistemi, kan hizmet birimleri ve Sağlık Bakanlığı arasındaki
operasyonel bağlantıları içermelidir. Bu operasyonel bağlantılar aşağıda
sıralanan birimler/organizasyonlar arasında kurulur.
Bakanlık Hemovijilans Departmanı (BHVD)
Bölge Hemovijilans Birimi (BHVB)
Bölge Kan Merkezi Hemovijilans Birimi (BKM-HVB)
Bölge Kan Merkezi Hemovijilans Birim Sorumlusu (BKM-HVBS)
Hemovijilans Koordinatörü (HVK)
Hemovijilans Hemşiresi (HVH)
Hemovijilans Birim Sorumlusu(HVBS)
Hastane Transfüzyon Komitesi (HTK)
BHVD ve BHVB‟nin oluşturulması Sağlık Bakanlığı‟nın, Türk Kızılayı na ait bölge
kan merkezlerinde BKM-HVB ve BKM-HVBS organizasyonlarının oluşturulması
Türk Kızılayı Kan Hizmetleri GenelMüdürlüğü‟nün, hastanelerde HVK, HVH,
HVBS ve HTK organizasyonlarının oluşturulması ise hastane başhekimliğinin
sorumluluğundadır.
Ġzlenebı lı rlı k
Kan BileĢenlerinin Ġzlenebilirliği
Hemovijilansın ön koşullarından birisi olan "izlenebilirlik"; bağışçıdan alınan her
bir ünite kan ya da kan bileşeninin son varış yerine kadar (hasta, imha, üretici
firma) ve bunun tersi yönündeki izleme yeteneği olarak tanımlanır.
Page 105
105
İzlenebilirliğin sağlanabilmesi için her bir bağışa ve bu bağıştan elde edilen
bileşenlere harf ve rakamlardan oluşan bir tanımlama kodu (ISBT;
International Society of Blood Transfusion) verilir. Bu tanımlama kodunun,
belirli bir bağışçının kanını alan tüm hastaları veya bir hastaya verilen tüm
bileşenlerin bağışçılarını izleyebilmek amacıyla hem bağışçı hem de alıcıyı
tanımlayan verilerle bağlantıları bulunmalıdır. Bu sistem ile aşağıdaki veriler
hatasız olarak alınabilmelidir;
Bağışçıyı tek olarak tanımlayan kişisel bilgi (bağışçı numarası) ile bu
kişiye ulaşmayı sağlayacak iletişim bilgileri
Kan veya kan bileşeninin alındığı kan hizmet birimi
Bağış tarihi ve bağış numarası
Üretilen kan bileşenleri ve gerekliyse bileşenle ilgili ek bilgiler
Eğer üretildiği tesisten farklı ise kan bileşeninin gönderildiği kan hizmet
biriminin adı
Kan bileşenini kullanan TM‟nin ve birimin adı, kan bileşeninin verildiği
hasta adı ve doğru hastaya transfüzyonun yapıldığının olumlu
doğrulaması
Kan bileşeninin kullanım tarihi ve saati
Kan bileşenlerinin transfüzyon için kullanılmadığı durumlarda, kan
bileşenlerinin transfüzyon dışı kullanıldığı veya imha edildiği yeri tespit
edecek bilgiler
Kan bileşenlerinin izlenebilirliğini sağlamak amacıyla kurulacak ve işletilecek
sistem; hastaları, kan bileşenlerini ve bağışçıları veri giriş anahtarları olarak
kullanarak hızlı izlenebilirliği kolaylaştıran bir yapıda olmalı ve transfüzyon dışı
bir amaç için (tıbbi ürün üretimi, deneysel araştırmalarda vb.) kullanılan ya da
imha edilen kan ve kan bileşenlerini de kapsamalıdır. Hazırlanan kan
bileşeninin ilgili hastaya verildiğini garantileyecek veri güvenliğini sağlanması
ve transfüzyonun gerçekleştiğini doğrulayan belgenin, erken istenmeyen
reaksiyon ve olayların gözlenip gözlenmediğine yönelik bilgileri de içermesi
izlenebilirliğin önemli koşullarındandır. Belirli bir zaman dilimi içerisinde oluşan
istenmeyen reaksiyon ve olayların sayısı ve ilgili süreçteki kritik sorunların
saptanabilmesi için olayların insidansının hesaplanması ve riskin tahmin
Page 106
106
edilmesi gereklidir.
İzlenebilirlik kapsamında aşağıdaki verilerin, izleyen yılın mart ayının son
gününe kadar “Transfüzyon Aktivite Formu” ile Sağlık Bakanlığı Hemovijilans
Departmanı (BHVD)‟na gönderilmesi gereklidir:
HVK aracılığıyla transfüzyon merkezleri tarafından;
o Transfüzyon yapılan hasta sayısı
o Transfüze edilen kan bileşeni ünite sayısı
BKM-HVB aracılığıyla bölge kan merkezi tarafından (KBM ve BKM
düzeyinde);
Alınan/üretilen kan bileşeni ünite sayısı
Kan grubuna ve kan bileşeni türüne göre sağlanan (dağıtımı yapılan)
kan bileşen ünite sayısı
Farklı TM‟lere gönderilen / imha edilen/ üretici firmaya gönderilen kan
bileşenleri listesi
BağıĢçıdan Hastaya Ġz Sürme (Look-back)
Bağışçıdan hastaya iz sürme işlemi, kan bağışçısının sağlığıyla ilgili bilginin
alıcının sağlığıyla ilgili olduğunda gerçekleştirilir. Böyle bir durumda bağışçıdan
alınan bir veya birden çok kan ünitesinden elde edilen kan bileşenlerinin tüm
alıcıları belirlenmelidir.
Bağışçıdan hastaya iz sürme iş akışı ile belirtilen bilgiler, ilgili tüm
basamaklarda özel bir kodlama sistemiyle bilgi yönetim sistemine
aktarılmalıdır. Tüm kişisel bilgiler, kan hizmet biriminin veri havuzunda, veri
güvenliği güvence altına alınarak saklanır.
Bağışçıdan hastaya iz sürme süreci hakkında aşağıda tanımlanan işlemler
yanında BHVB, bağışçıdan hastaya iz sürme süreci ile ilişkili istatistiksel bilgileri
ve dönemsel raporları BHVD‟na sunar. BHVD, tüm istatistiksel bilgi ve
dönemsel raporları değerlendirerek kan tedarik sisteminin güvenliğini artırıcı
politikaları oluşturmak amacıyla kullanır.
Bağışçıdan hastaya iz sürme iki şekilde gerçekleştirilir. Bu nedenle akış
Page 107
107
şemaları farklıdır.
Enfeksiyöz doğrulama testi pozitif olan kan bağıĢçısından
hastaya iz sürme
Burada amaç, bağışçının enfeksiyonun pencere dönemindeki bağışlarının
tespit edilmesi, bu bağış/bağışlara ait kan ve kan bileşenleri henüz
transfüzyon amacıyla kullanılmamışsa bunların bloke edilmesi, transfüze
edilmiş ise hasta/hastalara yönelik koruyucu tedbirlerin devreye sokulması ve
hastalarda transfüzyon kaynaklı enfeksiyon bulaşı olup olmadığının ortaya
çıkarılmasıdır. Süreç, şu şekilde işletilir;
BKM Doğrulama Laboratuvarı;
o Mikrobiyolojik doğrulama testi pozitif olan kan bağışçısının
kayıtlarını inceler, önceki dönemde başka kan bağışının olup
olmadığını kontrol eder. Eğer başka kan bağışı varsa
“İstenmeyen Olay Bildirim Formu”nu doldurur ve BKM-HVB‟ne
iletir.
Son bir yıl içinde bağışı var ise, bu bağışlara ait şahit numunelerde ilgili
testleri gerçekleştirerek enfeksiyon bulaş riski olup olmadığını araştırır.
Söz konusu testler tamamlanınca “İstenmeyen Olay Doğrulama
Formu”nu doldurur ve BKM-HVB‟ne iletir.
BKM-HVB;
o “İstenmeyen Olay Bildirim Formu”nu aldıktan sonra BHVB‟ne ve
BHVD‟na göndererek şüpheli penceri dönemi bildiriminde
bulunur. Bu arada bağışçının ilgili kan ve kan bileşenleri için ürün
blokajı ve geri çağırma prosedürlerini başlatır.
o “İstenmeyen Olay Doğrulama Formu”nu BHVB‟ne gönderek
istenmeyen olayın doğrulaması hakkında bilgi akışını sağlar.
Doğrulama sonucuna göre ürün blokajı ve geri çağırma
prosedürlerini sürdürür ya da iptal eder.
BHVB;
o Kan bağışçısına ait doğrulama sürecinin uygun şekilde
gerçekleştirildiğini, ürün blokajı ve geri çağırma işlemlerinin
Page 108
108
yapılıp yapılmadığını denetler (BHVD, bu denetim aşamasında da
olayamüdahalede bulunabilir).
o Bu bağışçıdan elde edilen kan bileşenlerinin gönderildiği
hastaneleri KKYS‟den tespit eder ve ilgili hastane HVK‟ne ve
BHVD‟na bildirir.
HVK;
o İlgili bağışlara ait kan bileşenlerinin kullanılıp kullanılmadığını
araştırır, kan bileşenleri kullanılmamış ise kan bileşenlerinin
TM‟de imhasını sağlar ve imha edildiği bilgisini BHVB‟ye bildirir.
o Bileşenlerin transfüzyonunun gerçekleştirildiği hastalara ulaşır ve
bu hastaların transfüzyon kaynaklı enfeksiyonlar açısından
takibini ve gerekli testlerin yapılmasını sağlar,
o Hastalarda transfüzyon kaynaklı enfeksiyonlar açısından pozitif
bulgu tespit edildiği durumlar, negatif bulgu tespiti, pencere
dönemi şüphesi ile izlemin sürdürülmesi gerektiği haller veya
hastaya ulaşılamadığı bilgisini BHVB‟ne bildirir.
BHVB;
o HVK‟dan gelen bilgiler doğrultusunda sonuç raporunu hazırlar ve
BHVD‟na bildirir.
o İlgili kan bileşenlerine yönelik istenmeyen olay dosyasını kapatır
ve BKM-HVB‟ne bildirir.
BHVD;
o Tüm bu süreç içersinde görev alan hemovijilans birimleri
arasındaki bilgi akışını sağlamaktan sorumludur.
o Tüm bu süreç içersinde kendisine bildirimi yapılan olayları analiz
eder, değerlendirir ve gerektiğinde olaya müdahale eder.
Kan güvenliğini tehdit eden diğer durumlarda kan
bağıĢçısından hastaya iz sürme
Kan bağışçısının, bağış sırasında gizlediği, kan güvenliğini özellikle enfeksiyon
Page 109
109
açısından sıkıntıya sokacak bir durumu (şüpheli cinsel ilişki ya da İV ilaç
kullanımı vb.) bağış sonrasında bildirdiği haller veya kan bileşeni üretim
sürecinde karantinada bulunan ürünlerin etiketlerinin karıştığı ve bunun
enfeksiyon bulaşına yol açabileceği durumlar bu sürece örnek olarak
verilebilir. Süreç, şu şekilde işletilir;
Olayın gerçekleştiği yere göre bildirimde bulunan kişi;
o Herhangi bir gecikmeye mahal bırakmadan “İstenmeyen Olay
Bildirim Formu”nu doldurarakBKM-HVB‟neiletir.
BKM-HVB;
o Derhal ürün blokajı ve/veya geri çağırma ile ilgili prosedürleri
başlatır,
o “İstenmeyen Olay Bildirim Formu”nu BHVB‟ne ve BHVD‟na iletir.
o İstenmeyen olayın doğrulama sürecini başlatır ve BKM
Doğrulama Laboratuvarı aracılığı ile durumun aydınlatılması için
gerekli araştırmaların yürütülmesini sağlar.
BKM Doğrulama Laboratuvarı;
o Olayın doğrulanmasına yönelik işlemleri yürütür
o Kan güvenliğini tehdit eden durumun neden ve sonuçları ile ilgili
soruşturmayı tamamladıktan sonra durum ile ilgili “İstenmeyen
Olay Doğrulama Formu”nu doldurarak BKM-HVB‟ne iletir.
BKM-HVB;
İstenmeyen olay doğrulama formunu, BHVB‟ne iletir,
o Olay doğrulanmış ise, mevcut kan bileşenlerinin (ürün blokajı
yapılan ve geri çağrılan) imhasını sağlar,
o Olay doğrulanmamış ise ilgili kan bileşenlerine yönelik geri
çağırma ve ürün blokajı işlemlerini iptal eder, süreci sonlandırır.
BHVB;
o İstenmeyen olay ile ilgili sürecinin uygun şekilde yürütülüp
Page 110
110
yürütülmediğini, ürün blokajı ve geri çağırma işlemlerinin yapılıp
yapılmadığını denetler.
o Kan bileşenin enfeksiyon bulaştırma riski taşıdığının doğrulandığı
durumlarda (şahit numunelerden ve/veya kan bağışçısından
alınan yeni numunelerde ilgili enfeksiyon testlerinin pozitif
bulunması vb.) bu bağışçıdan elde edilen kan bileşenlerinin
gönderildiği hastaneleri KKYS‟den tespit eder ve ilgili hastane
HVK‟ne ve BHVD‟na bildirir.
HVK;
o İlgili kan bileşenlerinin kullanılıp kullanılmadığını araştırır,
o Kan bileşenleri kullanılmamış ise, kan bileşenlerinin TM‟de
imhasını sağlar ve imha edildiği bilgisini BHVB‟ne bildirir.
o Kan bileşenleri kullanılmış ise, transfüzyonunun gerçekleştirildiğI
hastalara ulaşır ve bu hastaların transfüzyon kaynaklı
enfeksiyonlar açısından takibini ve gerekli testlerin yapılmasını
sağlar,
o Hastalarda transfüzyon kaynaklı enfeksiyonlar açısından pozitif
bulgu tespit edildiği durumlar, negatif bulgu tespiti, pencere
dönemi şüphesi ile izlemin sürdürülmesi gerektiği haller veya
hastaya ulaşılamadığı bilgisini BHVB‟ne bildirir.
BHVB;
o HVK‟dan gelen bilgiler doğrultusunda sonuç raporunu hazırlar ve
BHVD‟na bildirir.
o İlgili kan bileşenlerine yönelik istenmeyen olay dosyasını kapatır
ve BKM-HVB‟ne bildirir.
BHVD;
o Tüm bu süreç içersinde görev alan hemovijilans birimleri
arasındaki bilgi akışını sağlamaktan sorumludur.
o Tüm bu süreç içersinde kendisine bildirimi yapılan olayları analiz
eder, değerlendirir ve gerektiğinde olaya müdahale eder.
Page 111
111
Hastadan BağıĢçıya Ġz Sürme (Trace-back)
Hastadan bağışçıya iz sürme süreci, alıcının sağlık durumundaki sorunların
transfüzyonu gerçekleşen kan bileşenlerinin kalite ve güvenliğinden
kaynaklandığı düşünüldüğünde başlatılmalıdır. Bu durumda alıcıya transfüze
edilen kan ve kan bileşenlerinin hangi kan bağışçısına/bağışçılarına ait olduğu
belirlenmeli, transfüzyon zincirindeki tüm prosedürler doğrulanmalı ve
gerektiğinde aynı bağışçının söz konusu bağışına ait diğer kan bileşenlerinin
alıcıları da saptanmalıdır.
Hastadan bağışçıya iz sürme iş akışı ile belirtilen bilgiler, ilgili tüm
basamaklarda özel bir kodlama sistemiyle bilgi yönetim sistemine
aktarılmalıdır. Tüm kişisel bilgiler, kan hizmet biriminin veri havuzunda, veri
güvenliği güvence altına alınarak saklanır.
Hastadan bağışçıya iz sürme süreci hakkında aşağıda tanımlanan işlemler
yanında BHVB, hastadan bağışçıya iz sürme süreci ile ilişkili istatistiksel bilgileri
ve dönemsel raporları BHVD‟na sunar. BHVD, tüm istatistiksel bilgi ve
dönemsel raporları değerlendirerek kan tedarik sisteminin güvenliğini artırıcı
politikaları oluşturmak amacıyla kullanır.
Sorumlu doktor, hastada bağışçıdan kaynaklandığından şüphelenilen bir
istenmeyen reaksiyon tespit ettiğinde (transfüzyon kaynaklı enfeksiyon bulaşı,
TRALI vb.) hastadan bağışçıya iz sürme sürecini başlatır. Süreç şu şekilde
işletilir;
Sorumlu Doktor;
o Öncelikle “Transfüzyon ile ilişkili İstenmeyen Reaksiyon Formu”
ile “Transfüzyon ile İlişkili İstenmeyen Reaksiyon İnceleme ve
Tedavi Formu”nu doldurur.
o Bu iki formu, HVH‟ne teslim eder,
Bu arada transfüzyon dışı nedenleri (transfüzyon öncesi ve sonrasındaki
cerrahi girişimler, endoskopi uygulamaları vb. enfeksiyon bulaşına
neden olabilecek nedenler) dışlamak amacıyla çalışmalar yürütür. Bu
konuda güvenilir bir sonuca varır ise (sorunun transfüzyon dışı
nedenlerden kaynaklandığı ispatlanır ise) durumu HVH‟ne bildirir.
HVH;
Page 112
112
o Formların uygun ve eksiksiz doldurulup doldurulmadığını kontrol
eder, durumu HVK‟ne bildirir.
Bu arada sorumlu doktordan, sorunun transfüzyon dışı nedenlerden
kaynaklandığına dair bilgi alırsa bunu HVK‟ya bildir.
HVK;
o Durumu, “ üpheli İstenmeyen Reaksiyon Hızlı Bildirim Formu
(Hasta)” ile BKM-HVB‟ne, BHVB‟ne ve BHVD‟na bildirir.
Bu arada, sorunun transfüzyon dışı nedenlerden kaynaklandığına dair bilgi
alırsa bunu BHVB‟ne ve BKM-HVB‟ne bildirir.
BKM-HVB;
o İlgili kan bileşenlerinin ait olduğu bağışçıyı/bağışçıları saptar,
bağışçı/bağışçılara ait tüm kan bileşenlerine ürün blokajı ve geri
çağırma süreçlerini başlatır,
o Doğrulama laboratuvarı ile ilişki kurarak bahsi geçen hastaya
kullanılan kan bileşenleri ile ilgili iz sürme süreçlerini ve
doğrulama sürecini başlatır.
Bu süreç yürütülürken HVK‟dan, sorunun transfüzyon dışı nedenlerden
kaynaklandığına dair bilgi alırsa süreci sonlandırır.
BKM Doğrulama Laboratuvarı;
o Doğrulama sürecine uygun işlemleri gerçekleştirir ve elde edilen
sonuçları “İstenmeyen Olay Doğrulama Formu” ile BKM-HVB‟ne
iletir.
Bu süreç yürütülürken BKM-HVB‟den, sorunun transfüzyon dışı nedenlerden
kaynaklandığına dair bilgi alırsa süreci sonlandırır.
BKM-HVB;
o “İstenmeyen Olay Doğrulama Formu”nu HVK‟ne, BHVB‟ne ve
BHVD‟na iletir.
o Eğer durumun transfüzyon kaynaklı olduğu kanıtlanır ise , bahsi
Page 113
113
geçen bulaşa neden olan kan bileşenini/bileşenlerini bağışlayan
bağışçı veya bağışçılarla ilgili “Bağışçıdan Hastaya İz Sürme”
sürecini başlatır. Devam edecek bu süreç, “Enfeksiyöz
Doğrulama Testi Pozitif Olan Kan Bağışçısından Hastaya İz
Sürme İş Akış eması” doğrultusunda gerçekleştirilir.
o Eğer durumun transfüzyon kaynaklı olmadığı kanıtlanır ise, ilgili
bağışçının/bağışçıların, ilgili bağışlara ait kan bileşenleri hariç
diğer kan bileşenlerine yönelik ürün blokajı ve geri çağırma
süreçlerini iptal eder.
BHVB;
o İstenmeyen olayın kaynağının araştırılmasında ve
doğrulanmasında BKM ve hastane ayaklarının rehbere uygun
şekilde yürütülüp yürütülmediğini denetler.
BHVD;
o Tüm bu süreç içersinde görev alan hemovijilans birimleri
arasındaki bilgi akışını sağlamaktan sorumludur.
Tüm bu süreç içersinde kendisine bildirimi yapılan olayları analiz eder,
değerlendirir ve gerektiğinde olaya müdahale eder.
Page 114
114
EKLER
Ek-1a: Tam Kan BağıĢçısı BilgilendirilmiĢ Onam Formu
TAM KAN BAĞIġÇISI BĠLGĠLENDĠRĠLMĠġ ONAM FORMU
…………………..……KAN BAĞIġI MERKEZĠ
Kan BağıĢı Merkezimize HoĢgeldiniz
Kan BağıĢlamak Ġstediğiniz Ġçin TeĢekkür Ederiz.
“KAN BAĞIġÇISI KAYIT VE SORGULAMA FORMLARINI
DOLDURMADAN ÖNCE
AġAĞIDAKĠ AÇIKLAMALARI
LÜTFEN DĠKKATLĠCE OKUYUNUZ!
“Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu”ndaki sorular sizi ve sizin kanınızı
alacak olan hastaları korumak amacıyla düzenlenmiĢtir.
Kan bağışına uygun olduğunuzun belirlenmesi için geçirdiğiniz hastalıklar,
aldığınız ilaçlar ve cinsel yaşamınızla ilgili sorular sorulacaktır. AIDS (HIV) ve
sarılık gibi hem kan hem de cinsel yolla bulaşan hastalıklar için enfeksiyon
bulaşının gerçekleştiği andan testlerde pozitif hale gelinceye kadar geçen ve
tanı konulamayan bir dönem vardır. Bu döneme pencere dönemi
denilmektedir. Pencere dönemindeki bir kişinin test sonuçları temiz
gözükmekle birlikte kan bağışında bulunduğu zaman hastalara enfeksiyon
bulaşabilmektedir. Bu nedenle formu doldururken vereceğiniz yanıtların
doğru ve samimi olması sizin ve kanınızı alacak olan hastaların uğrayacağı
zararın önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır.
Unutmayınız ki; bağışlayacağınız kan, korumasız, şuuru kapalı, kanı reddetme
şansı olmayan bir kişiye veya yeni doğmuş bir bebeğe verilebilir. Vereceğiniz
tüm yanıtlar, kişisel bilgileriniz, sağlık durumunuz ve test sonuçlarınız 5624
sayılı Kan ve Kan Ürünleri Yasası ve ilgili yönetmelik gereğince gizli
tutulacaktır.
Page 115
115
AĢağıdaki Durumlardan Biri Sizin Ġçin Geçerli ise Lütfen Kan
Vermekten Vazgeçiniz!
Sebebi açıklanamayan ateş, kilo kaybı, gece terlemesi, büyümüş lenf bezi
veya kitlesi, deride mor lekeler, ağız ve boğazda beyaz döküntüler, uzun
süren ve iyileşmeyen öksürük veya ishaliniz varsa,
Son 1 yıl içinde kondom (prezervatif, kılıf) kullanarak ya da kullanmadan
para karşılığı cinsel ilişkide bulunmuşsanız,
Para kazanmak için cinsel ilişkide bulunmuşsanız,
Kondom (prezervatif, kılıf) kullanarak ya da kullanmadan ve bir defalığına
bile olsa oral veya anal yolla erkek erkeğe cinsel ilişkide bulunmuşsanız,
Frengi (sifilis), bel soğukluğu gibi cinsel yolla bulaşan hastalık geçirmişseniz
veya son 1 yılda böyle biriyle cinsel ilişkide bulunmuşsanız,
Geçmişte damar yolu ile uyuşturucu kullanmışsanız veya halen
kullanmaktaysanız,
Son 1 yıl içinde 3 günden fazla tutuklu kalmışsanız veya böyle biriyle son 1
yıl içinde cinsel ilişkide bulunmuşsanız,
Hemofili hastası veya pıhtılaşma probleminiz olmuşsa ya da bu kişilerle son
1 yılda cinsel ilişkide bulunmuşsanız kan bağışından vazgeçiniz!
Herhangi bir hastalık Ģüphesi duyuyor ve sadece test yaptırmak için
kan bağıĢlıyorsanız kan bağıĢından vazgeçiniz ve Bir Hastanenin
Enfeksiyon Hastalıkları Bölümüne baĢvurunuz.
Kan Bağışçısı Sorgulama Formu‟nda yanlış beyanda bulunmanız kendi
sağlığınıza da zarar vermenize yol açabilir.
İhtiyacı olan hastalara kullanılacak kan / kan bileşenlerinin temin edilmesi ve
hazırlanması gibi aşamalarda kan bağışı merkezi çalışanları olarak bizler, kan
bağışlayıcısı olarak sizler, hastalara karşı çok büyük sorumluluklar
taşımaktayız.
Kan ve Kan Ürünleri Kanunu kapsamında bilinçli olarak yanlış bilgi verilmesi
suçtur. 5624 sayılı yasa Madde 6 / 10‟da “Kan yolu ile bulaĢan bir
hastalığı veya böyle bir hastalık taĢıma riski olduğunu bilip, bu
durumu saklayarak kan verenlere bir yıldan üç yıla kadar hapis ve
beĢ yüz gün adli para cezası verilir.” İbaresi yer almaktadır.
Vermiş olduğunuz bilgilerin doğruluğunu hür iradeniz ile kan bağışında
bulunduğunuzu, şu an okumakta olduğunuz bilgilendirme formu ve sorgulama
formu ile ilgili olarak soru sorma fırsatınızın olduğunu ve sorularınıza tatmin
edici cevaplar aldığınızı, size sağlanan eğitim materyallerini okuyup anlamış
olduğunuzu, formu imzaladığınızda kabul etmekle birlikte, aynı zamanda Kan
Page 116
116
Bağışı Merkezimizi, kan bankacılığı hizmetlerini sağlaması için yetkilendirmiş
olacaksınız.
Yapılan tıbbi değerlendirmede siz ve kanı alacak hasta açısından belirgin bir
risk olduğu takdirde geçici ya da kalıcı olarak kan bağışından alıkonabilirsiniz.
KĠMLER KAN BAĞIġINDA BULUNABĠLĠR?
Kan bağışçısı için aşağıda sıralanan koşullar yerine getirilmelidir;
Yasal mevzuat gereğince bağışçılar; isim-soy isim, doğum tarihi (gün / ay /
yıl), T.C. kimlik numarasını içeren resimli ve geçerli bir kimliği (Nüfus cüzdanı,
pasaport veya ehliyet) ve kalıcı adres bilgilerini vererek kendilerini tanıtmalıdır.
18 ile 65 yaş arasında olanlar kan bağışlayabilir. Daha önce kan bağışı
yapmamış olanlar, 60 yaşına kadar kan bağışı yapabilirler.
Nabız, düzenli ve dakikada 50 ile 100 arasında olmalıdır.
Kan basıncı pek çok etkene bağlı olarak değişmekle birlikte esasen
sistolik basınç (büyük tansiyon) en az 90 mmHg, en çok 180 mmHg ve
diastolik basınç (küçük tansiyon) en az 60 mmHg, en çok 100 mmHg
olmalıdır.
Hemoglobin değerleri kadınlarda en az 12,5 g/dL, erkeklerde en az 13,5
g/dL olmalıdır.
Kadınlar, son 1 yıl içerisinde en fazla 3; erkekler ise en fazla 4 kez tam
kan bağışında bulunabilirler.
Kan bağışçısının vücut ağırlığı en az 50 kg olmalıdır.
Kan bağışçısının vücut sıcaklığı 37,5 ºC nin üstünde olmamalıdır.
KAN BAĞIġINDA BULUNMADAN ÖNCE NELERE DĠKKAT
EDĠLMELĠDĠR?
Kan bağışçıları tercihen kan bağışından iki saat öncesine kadar tam bir
öğün yemiş olmalıdır.
Kan bağışçısı, bağış öncesi alkol kullanmamış olmalı ve alkol etkisinde
olmamalıdır.
Normal, yağsız besinler alınmış olmalı ve mümkün olduğunca fazla sıvı
tüketilmiş olmalıdır.
Bağıştan önceki yarım saat içinde kafein içeren içecekler (kahve, kola,
kahveli içecekler vb.) içilmesi tavsiye edilir.
KAN ALMA ĠġLEMĠ;
Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu‟na göre kan bağışına engel durumunuz
yok ise; genel durumunuz değerlendirilecek, kan basıncınız ve nabzınız
ölçülecek, kan sayımı için küçük bir kan örneği alınacaktır. Kan bağışı için
uygunsanız, kolunuz antiseptik madde ile temizlenecek ve tek kullanımlık steril
iğne ile damarınıza girilerek 450 %10 mL kan alınacaktır.
Page 117
117
Kan alma işlemi tamamlandıktan sonra iğne koldan çıkarılır. Hemen ardından
iğnenin çıkarıldığı bölgeye uygun ve temiz pansuman malzemesiyle baskı
uygulanır. Kan bağışçısı, bağıştan sonra yeterli süre kan alma yatağında
bekletilir.
KAN BAĞIġI ĠLE ĠLGĠLĠ ORTAYA ÇIKABĠLECEK SORUNLAR;
Kan bağışı sırasında ve sonrasında önemli bir sorunla karşılaşılması
beklenmemektedir. Nadiren baş dönmesi, terleme, çarpıntı, bulantı-kusma,
bayılma, kas spazmları, iğne giriş yerinde şişme ve morarma gibi sorunlarla
karşılaşılabilmektedir. Kalp ya da sinir sistemi kaynaklı hayati tehlike arz eden
sorunlar ise çok nadir olarak görülebilmektedir. Kan bağışı merkezi personeli
bu tür durumlarda gerekli müdahaleyi yapabilecek bilgi ve deneyime sahiptir.
Kan bağışçısı, bağış esnasında ve sonrasında yetkili personelin tıbbi tavsiye ve
yönlendirmesine uymalıdır.
KAN BAĞIġINDAN SONRA DĠKKAT EDĠLMESĠ GEREKENLER;
Kan bağışında bulunulan günde bol sıvı alınmalı, bağışı izleyen 2 saat
boyunca sigara kullanılmamalıdır.
Araç kullanılacak ise kan bağışı sonrası 30 dakika içerisinde araç
kullanılmamalıdır.
Kan bağışını takip eden 1 saat boyunca, kan dolaşımı reaksiyonlarının
önlenmesi amacıyla uzun süreli ayakta durulmamalıdır.
Kan vermiş olduğunuz kolunuza yapıştırılmış olan koruyucu bant 2
saatten önce çıkarılmamalıdır.
Kan bağışı yapılan günde ağır uğraşılarda bulunulmamalıdır. Örneğin;
planörcülük, paraşüt sporları, araba ve motosiklet yarışı, dağcılık,
dalgıçlık vs.
Bağış günü, vücudu aşırı yoran, sıvı kaybına yol açan ve tansiyon
düşüklüğüne zemin hazırlayan aktivitelerden (hamam, sauna, spor vb.)
kaçınılmalıdır.
Kan verilmiş olan kolla ilk birkaç saat ağır eşyalar taşınmamalıdır. Bu
durum kanamaya yol açabilir.
Kan bağışından sonra baş dönmesi, baygınlık hissi olursa yere uzanılmalı
veya baş iki dizinizin arasına alınacak şekilde oturulmalıdır.
Alkol, bağıştan sonraki ikinci yemek öğününden önce kullanılmamalıdır.
Tren makinistleri, ağır yük şoförleri, otobüs şoförleri, ağır iş makinesi
operatörleri, vinç operatörleri, pilotlar, işleri gereği portatif merdiven
veya şantiye iskelesine tırmanmak zorunda olan kişiler ve yer altında
çalışan madenciler gibi uzun süre bitkinlik ve yorgunluğa neden olan
mesleklere sahip olan kişiler, kan bağışında bulunduktan 24 saat sonra
bu işleri yapabilirler.
Page 118
118
Kan Bağışı Merkezi personeline merak ettiğiniz her konuda istediğiniz zaman
soru sorabilirsiniz. Kan bağışı sonrası her hangi bir zamanda, herhangi bir
rahatsızlık duymanız halinde, lütfen kan merkezine bilgi veriniz.
Kan bağışı için verdiğiniz kanda AIDS, Sifilis (frengi), Hepatit B ve Hepatit C
için testler yapılacaktır. Test sonuçlarınızdan herhangi biri pozitif çıkarsa
kanınız kullanılmayacak, size ve Sağlık Bakanlığı‟na durum hakkında bilgi
verilecektir. Test sonuçlarınızdan herhangi birinin pozitif çıkması halinde, eğer
varsa, önceki kan bağışlarınız incelenecek; kullanıma uygun bulunmuş olsa
bile, ürünlerin gönderildiği hastaneler ile Sağlık Bakanlığı durumdan haberdar
edilecektir. Bağışlamış olduğunuz kanda yukarıdaki testlere ek olarak Kan
Grupları ile ilgili testler de yapılacaktır. Kullanmakta olduğunuz, kan bağışı
açısından riskli olabilecek ilaçların kan bağış merkezi doktorunca
değerlendirilebilmesi için Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ve/veya Sağlık
Bakanlığı‟nın ilgili web siteleri veya yazılımları kullanılabilecektir.
Kan verme konusunda kuĢkularınız varsa, istediğiniz zaman kimseye
açıklama yapmadan kan bağıĢı merkezini terk edebilir veya kan
bağıĢı merkezi personeliyle özel olarak görüĢebilirsiniz.
Yukarıdaki bilgileri okudum ve anladım.
Bu bilgiler ışığında gönüllü ve karşılıksız kan bağışında bulunmayı istiyorum.
Adı Soyadı: TARĠH: . .
ĠMZA:
Not: Kan bağışçısı tarafından adı, soyadı, tarih ve imza kısmı kendi el yazısıyla
doldurulacaktır.
Page 119
119
Ek-1b: Aferez BağıĢçısı BilgilendirilmiĢ Onam Formu
AFEREZ BAĞIġÇISI BĠLGĠLENDĠRĠLMĠġ ONAM FORMU
…………………..……KAN BAĞIġI MERKEZĠ
Kan BağıĢı Merkezimize HoĢgeldiniz
Kan BileĢeni BağıĢlamak Ġstediğiniz Ġçin TeĢekkür Ederiz.
“KAN BAĞIġÇISI KAYIT VE SORGULAMA FORMLARINI
DOLDURMADAN ÖNCE
AġAĞIDAKĠ AÇIKLAMALARI
LÜTFEN DĠKKATLĠCE OKUYUNUZ!
Aferez, bir cihaz yardımıyla kanın sadece istenen bir veya birden çok
bileĢenini toplamayı sağlayan bir uygulamadır.
“Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu”ndaki sorular sizi ve sizin kanınızı
alacak olan hastaları korumak amacıyla düzenlenmiĢtir.
Kan bileşeni bağışına uygun olduğunuzun belirlenmesi için geçirdiğiniz
hastalıklar, aldığınız ilaçlar ve cinsel yaşamınızla ilgili sorular sorulacaktır. AIDS
(HIV) ve sarılık gibi hem kan hem de cinsel yolla bulaşan hastalıklar için
enfeksiyon bulaşının gerçekleştiği andan testlerde pozitif hale gelinceye kadar
geçen ve tanı konulamayan bir dönem vardır. Bu döneme pencere dönemi
denilmektedir. Pencere dönemindeki bir kişinin test sonuçları temiz
gözükmekle birlikte kan bağışında bulunduğu zaman hastalara enfeksiyon
bulaşabilmektedir. Bu nedenle formu doldururken vereceğiniz yanıtların
doğru ve samimi olması sizin ve kanınızı alacak olan hastaların uğrayacağı
zararın önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır.
Unutmayınız ki; bağışlayacağınız kan bileşeni veya kan bileşenleri, korumasız,
şuuru kapalı, kanı reddetme şansı olmayan bir kişiye veya yeni doğmuş bir
bebeğe verilebilir. Vereceğiniz tüm yanıtlar, kişisel bilgileriniz, sağlık
durumunuz ve test sonuçlarınız 5624 sayılı Kan ve Kan Ürünleri Yasası ve ilgili
yönetmelik gereğince gizli tutulacaktır.
AĢağıdaki Durumlardan Biri Sizin Ġçin Geçerli ise Lütfen Kan BileĢeni
Vermekten Vazgeçiniz!
Sebebi açıklanamayan ateş, kilo kaybı, gece terlemesi, büyümüş lenf
bezi veya kitlesi, deride mor lekeler, ağız ve boğazda beyaz
döküntüler, uzun süren ve iyileşmeyen öksürük veya ishaliniz varsa,
Son 1 yıl içinde kondom (prezervatif, kılıf) kullanarak ya da
kullanmadan para karşılığı cinsel ilişkide bulunmuşsanız,
Page 120
120
Para kazanmak için cinsel ilişkide bulunmuşsanız,
Kondom (prezervatif, kılıf) kullanarak ya da kullanmadan ve bir
defalığına bile olsa oral veya anal yolla erkek erkeğe cinsel ilişkide
bulunmuşsanız,
Frengi (sifilis), bel soğukluğu gibi cinsel yolla bulaşan hastalık
geçirmişseniz veya son 1 yılda böyle biriyle cinsel ilişkide
bulunmuşsanız,
Geçmişte damar yolu ile uyuşturucu kullanmışsanız veya halen
kullanmaktaysanız,
Son 1 yıl içinde 3 günden fazla tutuklu kalmışsanız veya böyle biriyle
son 1 yıl içinde cinsel ilişkide bulunmuşsanız,
Hemofili hastası veya pıhtılaşma probleminiz olmuşsa ya da bu
kişilerle son 1 yılda cinsel ilişkide bulunmuşsanız kan bağışından
vazgeçiniz!
Herhangi bir hastalık Ģüphesi duyuyor ve sadece test yaptırmak için
kan bileĢeni bağıĢlıyorsanız, bağıĢtan vazgeçiniz ve bir hastanenin
enfeksiyon hastalıkları bölümüne baĢvurunuz.
Kan Bağışçısı Sorgulama Formu‟nda yanlış beyanda bulunmanız kendi
sağlığınıza da zarar vermenize yol açabilir.
İhtiyacı olan hastalara kullanılacak kan / kan bileşenlerinin temin edilmesi ve
hazırlanması gibi aşamalarda kan bağışı merkezi çalışanları olarak bizler, kan
bağışlayıcısı olarak sizler, hastalara karşı çok büyük sorumluluklar
taşımaktayız.
Kan ve Kan Ürünleri Kanunu kapsamında bilinçli olarak yanlış bilgi verilmesi
suçtur. 5624 sayılı yasa Madde 6 / 10‟da “Kan yolu ile bulaĢan bir
hastalığı veya böyle bir hastalık taĢıma riski olduğunu bilip, bu
durumu saklayarak kan verenlere bir yıldan üç yıla kadar hapis ve
beĢ yüz gün adli para cezası verilir.” İbaresi yer almaktadır.
Vermiş olduğunuz bilgilerin doğruluğunu hür iradeniz ile kan bağışında
bulunduğunuzu, şu an okumakta olduğunuz bilgilendirme formu ve sorgulama
formu ile ilgili olarak soru sorma fırsatınızın olduğunu ve sorularınıza tatmin
edici cevaplar aldığınızı, size sağlanan eğitim materyallerini okuyup anlamış
olduğunuzu, formu imzaladığınızda kabul etmekle birlikte, aynı zamanda Kan
Bağışı Merkezimizi, kan bankacılığı hizmetlerini sağlaması için yetkilendirmiş
olacaksınız.
Yapılan tıbbi değerlendirmede siz ve kan bileşenini alacak hasta açısından
belirgin bir risk olduğu takdirde geçici ya da kalıcı olarak kan bağışından
alıkonabilirsiniz.
KĠMLER KAN BĠLEġENĠ BAĞIġINDA BULUNABĠLĠR?
Page 121
121
Kan bileşeni bağışçısı için aşağıda sıralanan koşullar yerine getirilmelidir;
Yasal mevzuat gereğince bağışçılar; isim-soy isim, doğum tarihi (gün /
ay / yıl), T.C. kimlik numarasını içeren resimli ve geçerli bir kimliği
(Nüfus cüzdanı, pasaport veya ehliyet) ve kalıcı adres bilgilerini vererek
kendilerini tanıtmalıdır.
18 ile 65 yaş arasında olanlar kan ve kan bileşeni bağışlayabilir. Daha
önce kan veya kan bileşeni bağışı yapmamış olanlar, 60 yaşına kadar
bağış yapabilirler.
Nabız, düzenli ve dakikada 50 ile 100 arasında olmalıdır.
Kan basıncı pek çok etkene bağlı olarak değişmekle birlikte esasen
sistolik basınç (büyük tansiyon) en az 90 mmHg, en çok 180 mmHg ve
diastolik basınç (küçük tansiyon) en az 60 mmHg, en çok 100 mmHg
olmalıdır.
Hemoglobin değerleri kadınlarda en az 12,5 g/dL, erkeklerde en az 13,5
g/dL olmalıdır. ift eritrosit aferez işlemi için hemoglobin düzeyi en az 14
g/dL olmalıdır.
Aferez uygulamalarında bağış sıklığı kan bileşenine göre değişiklik
göstermekle beraber, Trombosit ve Plazma aferezi için en az 48 saat
arayla, haftada en çok 2 kez ve yılda en çok trombosit aferezi için 24,
plazmaferez için 33 kez olacak şekilde uygulanır. Tek ünite eritrosit
aferez işlemi, tam kan bağışında olduğu gibi kadınlarda en az 120 gün
arayla, erkeklerde ise 90 gün arayla yapılabilir. Daha detaylı bilgiyi
hekiminizden alabilirsiniz.
Kan bileşeni bağışçısının vücut ağırlığı en az 50 kg olmalıdır. İstisna
olarak, ift eritrosit aferezi işlemi için bağışçının vücut ağırlığı en az 70
kg olmalıdır.
Kan bileşeni bağışçısının vücut sıcaklığı 37,5 ºC‟nin üstünde olmamalıdır.
KAN BĠLEġENĠ BAĞIġINDA BULUNMADAN ÖNCE NELERE DĠKKAT
EDĠLMELĠDĠR?
Kan ve kan bileşeni bağışçıları tercihen işlemden iki saat öncesine kadar
tam bir öğün yemiş olmalıdır.
Kan bağışçısı, bağış öncesi alkol kullanmamış olmalı ve alkol etkisinde
olmamalıdır.
Normal, yağsız besinler alınmış olmalı ve mümkün olduğunca fazla sıvı
tüketilmiş olmalıdır.
Bağıştan önceki yarım saat içinde kafein içeren içecekler (kahve, kola,
kahveli içecekler vb.) içilmesi tavsiye edilir.
KAN BĠLEġENĠ ALMA ĠġLEMĠ;
Page 122
122
Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu‟na göre kan bileşeni bağışına engel
durumunuz yok ise; genel durumunuz değerlendirilecek, kan basıncınız ve
nabzınız ölçülecek, kan sayımı için küçük bir kan örneği alınacaktır. Kan
bileşeni bağışı için uygunsanız, kolunuz antiseptik bir madde ile
temizlenecektir.
Kan bileşeni toplama işlemi, aferez cihazı adı verilen bir cihaz yardımıyla
gerçekleştirilecektir. Uygulama, cihazın özelliğine göre tek kolunuzdan veya
her iki kolunuzdan yapılabilir. Kan bileşeni toplamak için kullanılan torba
sistemleri ve bu sistemlerin iğneleri tek kullanımlık ve sterildir.
Kan bileşeni toplama işlemi tamamlandıktan sonra iğne veya her iki iğne
koldan çıkarılır. Hemen ardından iğne veya iğnelerin çıkarıldığı bölgeye, uygun
ve temiz pansuman malzemesiyle baskı uygulanır. Kan bağışçısı, bağıştan
sonra yeterli süre kan alma yatağında bekletilir.
KAN BĠLEġENĠ BAĞIġI ĠLE ĠLGĠLĠ ORTAYA ÇIKABĠLECEK
SORUNLAR;
Kan bileşeni bağışı sırasında ve sonrasında önemli bir sorunla karşılaşılması
beklenmemektedir. Nadiren baş dönmesi, terleme, çarpıntı, bulantı-kusma,
bayılma, kas spazmları, iğne giriş yerinde şişme ve morarma gibi sorunlarla
karşılaşılabilmektedir. Aferez işlemlerinde nadiren de olsa, sitrat toksisitesi,
alerjik reaksiyonlar, mekanik hemoliz, hava embolisi, trombosit sayısında
azalma ve lenfosit sayısında azalma gibi istenmeyen etkiler görülebilir. Kalp ya
da sinir sistemi kaynaklı hayati tehlike arz eden sorunlar ise çok nadir olarak
görülebilmektedir. Kan bağışı merkezi personeli bu tür durumlarda gerekli tıbbi
müdahaleyi yapabilecek bilgi ve deneyime sahiptir. Kan bağışçısı, bağış
esnasında ve sonrasında yetkili personelin tıbbi tavsiye ve yönlendirmesine
uymalıdır.
KAN BAĞIġINDAN SONRA DĠKKAT EDĠLMESĠ GEREKENLER;
Kan bileşeni bağışında bulunulan günde bol sıvı alınmalı, bağışı izleyen 2
saat boyunca sigara kullanılmamalıdır.
Araç kullanılacak ise kan bileşeni bağışı sonrası 30 dakika içerisinde araç
kullanılmamalıdır.
Kan bileşeni bağışını takip eden 1 saat boyunca, kan dolaşımı
reaksiyonlarının önlenmesi amacıyla uzun süreli ayakta durulmamalıdır.
Kan bileşeni vermiş olduğunuz kolunuza yapıştırılmış olan koruyucu bant
2 saatten önce çıkarılmamalıdır.
Kan bileşeni bağışı yapılan günde ağır uğraşılarda bulunulmamalıdır.
Örneğin; planörcülük, paraşüt sporları, araba ve motosiklet yarışı,
dağcılık, dalgıçlık vs.
Page 123
123
Bağış günü, vücudu aşırı yoran, sıvı kaybına yol açan ve tansiyon
düşüklüğüne zemin hazırlayan aktivitelerden (hamam, sauna, spor vb.)
kaçınılmalıdır.
Kan bileşeni verilmiş olan kol veya kollarla, ilk birkaç saat ağır eşyalar
taşınmamalıdır. Bu durum kanamaya yol açabilir.
Kan bileşeni bağışından sonra baş dönmesi, baygınlık hissi olursa yere
uzanılmalı veya baş iki dizinizin arasına alınacak şekilde oturulmalıdır.
Alkol, bağıştan sonraki ikinci yemek öğününden önce kullanılmamalıdır.
Tren makinistleri, ağır yük şoförleri, otobüs şoförleri, ağır iş makinesi
operatörleri, vinç operatörleri, pilotlar, işleri gereği portatif merdiven
veya şantiye iskelesine tırmanmak zorunda olan kişiler ve yer altında
çalışan madenciler gibi uzun süre bitkinlik ve yorgunluğa neden olan
mesleklere sahip olan kişiler, kan bağışında bulunduktan 24 saat sonra
çalışabilirler.
Kan Bağışı Merkezi personeline merak ettiğiniz her konuda istediğiniz zaman
soru sorabilirsiniz. Kan bağışı sonrası her hangi bir zamanda, herhangi bir
rahatsızlık duymanız halinde, lütfen kan merkezine bilgi veriniz.
Kan bileşeni bağışı için verdiğiniz kanda AIDS, Sifilis (frengi), Hepatit B ve
Hepatit C için testler yapılacaktır. Test sonuçlarınızdan herhangi biri pozitif
çıkarsa kanınız kullanılmayacak, size ve Sağlık Bakanlığı‟na durum hakkında
bilgi verilecektir. Test sonuçlarınızdan herhangi birinin pozitif çıkması halinde,
eğer varsa, önceki kan bağışlarınız incelenecek; kullanıma uygun bulunmuş
olsa bile, ürünlerin gönderildiği hastaneler ile Sağlık Bakanlığı durumdan
haberdar edilecektir. Bağışlamış olduğunuz kanda yukarıdaki testlere ek olarak
Kan Grupları ile ilgili testler de yapılacaktır. Ayrıca, gerekli olması halinde HLA
ve/veya HPA tespitine yönelik testler yapılabilecektir. Kullanmakta olduğunuz
kan bağışı açısından riskli olabilecek ilaçların kan bağış merkezi doktorunca
değerlendirilebilmesi için Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ve/veya Sağlık
Bakanlığı‟nın ilgili web siteleri veya yazılımları kullanılabilecektir.
Kan bileĢeni verme konusunda kuĢkularınız varsa, istediğiniz zaman
kimseye açıklama yapmadan kan bağıĢı merkezini terk edebilir veya
kan bağıĢı merkezi personeliyle özel olarak görüĢebilirsiniz.
Yukarıdaki bilgileri okudum ve anladım.
Bu bilgiler ışığında gönüllü ve karşılıksız kan bileşeni bağışında bulunmayı
istiyorum.
Page 124
124
Adı Soyadı: TARĠH: . .
ĠMZA:
Not: Kan bağışçısı tarafından adı, soyadı, tarih ve imza kısmı kendi el yazısıyla
doldurulacaktır.
Page 125
125
Ek-2: Kan BağıĢçısı Kayıt Formu
KAN BAĞIġÇISI KAYIT FORMU
........................................ KAN BAĞIġ MERKEZĠ
Bugünün Tarihi: . .
Kan BağıĢçısı Adayının Kimlik Bilgileri
T.C.Kimlik No:
Adı
Soyadı
Doğum Tarihi . . (Gün.Ay.Yıl)
Doğum Yeri (İl)
Kan BağıĢçısı Adayının ĠletiĢim Bilgileri
Adres
İl (İkamet Ettiğiniz ehrin Adını Yazınız)
İlçe (Merkez İlçe İse, Merkez Yazınız)
Mahalle
Cadde (Adresinizde Bir Cadde Yoksa, Boş Bırakınız)
Sokak
Bina No ve Adı (Bina Numarası ve Binanın Adını Yazınız)
Posta Kodu (Bilmiyorsanız, Boş Bırakınız)
Diğer ĠletiĢim Bilgileri
Cep Telefonu
Ev telefonu
İş Telefonu
E-posta Adresi
Diğer KiĢisel Bilgiler
Cinsiyetiniz Erkek Kadın
Medeni Haliniz Evli Bekar
Eğitim
Durumunuz
Yok İlkokul Ortaokul Lise
Üniversite
Mesleğiniz
Kan Bağışı
Geçmişi
Hayatımda İlk Kez Kan Bağışlıyorum Daha Önce Kan
Bağışı Yaptım
Bir Sonraki Kan Bağış Tarihim Yaklaştığında Cep Telefonuma Kısa Mesajla
Bildirilmesini İstiyorum
Yukarıda belirtmiş olduğum kimlik, iletişim ve diğer bilgilerin doğru olduğunu
beyan ederim
İmza
Page 126
126
Ek-3: Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu
KAN BAĞIġÇISI SORGULAMA FORMU EVET HAYIR
1 "Kan Bağışçısı Bilgilendirilmiş Onam Formu"nu okuyup
anladınız mı?
2 Kendinizi sağlıklı ve iyi hissediyor musunuz?
3 Tehlikeli bir işte mi çalışıyorsunuz? Yada tehlikeli bir
hobiniz var mıdır?
4 Daha önce yaptığınız bir kan bağışı müracaatı herhangi
bir nedenle geri çevrildi mi?
5 Prostat büyümesi, sivilce, sedef hastalığı veya kellik için
herhangi bir ilaç kullanıyor musunuz?
6 Herhangi bir enfeksiyon hastalığı için ilaç (Antibiyotik,
Ateş düşürücü gibi) aldınız mı?
7 Son 5 gün içinde aspirin, herhangi bir ağrı kesici veya
romatizma ilacı aldınız mı?
8 Yukarıda belirtilenler dışında başka bir ilaç kullanıyor
musunuz?
9 Son 12 ay içinde diş tedavisi oldunuz mu?
10 Son 1 hafta içinde ishal (Diare) oldunuz mu?
11 Son 1 ay içinde herhangi bir aşı oldunuz mu?
12 Kronik (Müzmin) bir hastalığınız var mı?
13 Para veya uyuşturucu karşılığında cinsel ilişkiniz oldu mu?
14 Frengi (Sifiliz) veya bel soğukluğu (Gonore) nedeni ile
tedavi oldunuz mu?
15 AIDS hastalığınız var mı, kendiniz de böyle bir hastalık
olduğuna dair bir şüpheniz var mı?
16 AIDS hastası olduğunu bildiğiniz biri ile cinsel ilişkiniz oldu
mu?
17 Kan ve kan ürünü alan, diyalize giren veya hemofili
hastası biri ile cinsel ilişkiniz oldu mu?
18 Hiç uyuşturucu kullandınız mı?
Page 127
127
19 İnsülin, büyüme hormonu, immünglobulin, tamoksifen
kullandınız mı?
20 Son 12 ay içinde ameliyat veya endoskopik muayene
oldunuz mu?
21 Kalp-damar, akciğer, mide – barsak, böbrek hastalığınız
var mı?
22 Bugüne kadar hiç nöbet, sara (Epilepsi) krizi veya felç
geçirdiniz mi?
23 Bugüne kadar hiç kanser tanısı aldınız mı, kanser tedavisi
gördünüz mü?
24 eker hastalığınız ya da yaygın romatizmal bir hastalığınız
var mı?
25 Kanamalı bir hastalık veya kan hastalığınız var mı?
26 Sıtma (malarya), Verem (tüberküloz), Malta humması
(peynir hastalığı, brucella), Kemik iltihabı (osteomyelit)
veya Kara humma (kala–azar) geçirdiniz mi?
27 Hepatit (Sarılık) geçirdiniz mi, taşıyıcısı mısınız?
28 Hepatit (Sarılık) olan biriyle aynı evde yaşıyor musunuz
veya cinsel ilişkiniz oldu mu?
29 Toksoplazma geçirdiniz mi?
30 Kamerun, Orta Afrika, ad, Kongo, Ekvatoryal Gine,
Gabon, Nijer ya da Nijerya‟da hiç bulundunuz mu?
31 1980-1996 arasında İngiltere, Kuzey İrlanda, Galler yada
İskoçya‟da bulundunuz mu?
32 Son 3 yıl içinde yukarıdaki ülkeler dışında başka
ülkelerde bulundunuz mu?
33 Ailenizde Deli Dana Hastalığı (Creutzfeldt – Jacob
Hastalığı) olan birisi oldu mu?
34 Size dura mater (Beyin zarı) veya kornea nakli yapıldı mı?
35 Son 12 ay içinde size kan, doku veya organ nakli yapıldı
mı?
36 Son 12 ay içinde bir başkasının kanı ile temasınız oldu
mu?
37 Son 12 ay içinde dövme, akupunktur, botoks, takı için
cilt deldirme, saç ekimi veya estetik müdahaleler
yaptırdınız mı?
Page 128
128
38 Son 12 ay içinde hayvan ısırığı nedeni ile kuduz aşısı
oldunuz mu?
39 Son 12 ay içinde üç günden fazla tutuklu kaldınız mı
veya üç günden fazla tutuklu kalan birisiyle cinsel ilişkiniz
oldu mu?
Erkekler Ġçin Kadınlar Ġçin EVET HAYIR
40 Son 3 ay içinde kan
bağışı yaptınız mı?
Son 4 ay içinde kan bağışı
yaptınız mı?
41 Bugüne dek hiç erkek
erkeğe cinsel ilişkide
bulundunuz mu?
Son 12 ayda hamilelik
geçirdiniz mi veya düşük
yaptınız mı? u an hamile
misiniz?
Bağışçı sorgulama formundaki soruları dikkatlice okudum ve doğru olarak
yanıtladım. Bağışçı bilgilendirilmiş onam formunda verilen bilgiler doğrultusunda
kanımı gönüllü ve karşılıksız olarak bağışlamayı ve tarama testleri yapıldıktan
sonra gereksinimi olan herhangi bir hasta için ve/veya diğer tıbbi amaçlarla
kullanılmasını, tarama testlerinin herhangi birinin pozitif çıkması halinde
tarafıma bildirilmesini kabul ediyorum.
Adı Soyadı:
Tarih:
Ġmza:
Page 129
129
Ek-4: Kan BağıĢçısı Tıbbi Değerlendirme ve Kan Alma Formu
KAN BAĞIġÇISI TIBBĠ DEĞERLENDĠRME VE FLEBOTOMĠ FORMU
Buraya Alfanümerik
veya Nümerik Kod
İçeren Etiket
Yapıştırılacaktır
Kan BağıĢı Yapılan Yer Kan BağıĢı Tipi
Kan Bağış Merkezi Tam Kan Bağışı
Sivil Ekip alışması Aferez Bağışı
Askeri Ekip alışması Tromboferez
Sabit Ekip Yeri Eritroferez
Transfüzyon Merkezi Plazmaferez
Kan BağıĢı Öncesi Muayene ve Ölçüm Değerleri
Vücut Ağırlığı: …………….. kg Nabız /dk
Vücut Isısı: ⁰ C Kan Basıncı: /
mmHg
Hemoglobin : g/dL Trombosit Sayısı: x10⁹ /L*
Flebotomi Alanı Kontrolü Uygun
Uygun Değil
İlaç Etiketi
Buraya
Yapıştırılır**
Muayene ve Ölçüm
Yapan Flebotomist
Kaşe ve İmza Kan Grubu*** A B O
RhD Pozitif
RhD Negatif
* Tromboferez yapılacaksa ölçülmelidir, **Aspirin, Piroksikam veya diğer NSAI
kullanımı varsa, İlaç Uyarı Etiketi yapıştırılır , ***Ön gruplama yapılıyorsa,
yazılmalıdır.
Page 130
130
Sorumlu Hekimin Değerlendirmesi
Kan Bağışı Yapabilir Ret Veri tabanı Kontrolü Yapıldı
Kan Bağışı İçin Uygun Değildir
Kalıcı Ret
Geçici Ret
Geçici artlı Ret
Kan Bağışçısı Reddedildiyse,
Ret Nedeni: ………………………………………
...........................................................
...........................................................
Hekimin Düşünceleri:
............................................................
............................................................
............................................................
Sorumlu Hekim
Kaşe ve İmza
Flebotomi ĠĢleminin Değerlendirmesi
İşlem Sorunsuz Tamamlandı İşlem Tamamlanamadı
Tam Kan Bağışı İçin Bağış Süresi:
<12 Dk 12-15 Dk >15 Dk
Tam Kan Bağışı için Toplanan Kan Hacmi:
450 mL %10 ≥300 ve <405 mL <300
mL
İşlem Tamamlanamadı İse Nedeni:
.......................................................
.......................................................
.......................................................
.......................................................
Aferez İçin Bağış Süresi:.............Dk
Aferez İçin Hacim:
Tromboferez .................. mL
Eritroferez .......................mL
Plazmaferez ....................mL
Flebotomiyi Yapan Flebotomist
Kaşe ve İmza
Page 131
131
Ek-5: Aferez ĠĢlemlerinde BağıĢ Aralıkları
AFEREZ ĠġLEMLERĠNDE BAĞIġ SIKLIĞI
Ġlk Uygulama Ġkinci Uygulama Ġlk Uygulamadan Sonra
Geçmesi Gereken Süre
Tam Kan Bağışı Trombosit Aferezi En az 4 hafta
Tam Kan Bağışı Eritrosit Aferezi: tek ünite Erkeklerde: 8 hafta (yılda en çok 4 kez)
Kadınlarda: 8 hafta (yılda en çok 3 kez)
Tam Kan Bağışı Eritrosit Aferezi: çift ünite Erkeklerde: 12 Hafta
Kadınlarda: 12 Hafta
Tam Kan Bağışı Plazmaferez En az 4 hafta
Trombosit Aferezi Tam Kan Bağışı En az 48 saat
Trombosit Aferezi Trombosit Aferezi En az 48 saat (yılda en çok 24 kez,
haftada en çok 2 kez)
Trombosit Aferezi Eritrosit Aferezi: tek ünite En az 48 saat
Trombosit Aferezi Eritrosit Aferezi: çift ünite En az 48 saat
Trombosit Aferezi Plazmaferez En az 48 saat
Eritrosit Aferezi: tek
ünite Eritrosit Aferezi: tek ünite
Erkeklerde: 8 hafta (yılda en çok 4 kez)
Kadınlarda: 8 hafta (yılda en çok 3 kez)
Eritrosit Aferezi: tek
ünite Eritrosit Aferezi: çift ünite
Erkeklerde: 12 hafta
Kadınlarda: 12 hafta
Eritrosit Aferezi: tek
ünite Trombosit Aferezi En az 4 hafta
Eritrosit Aferezi: tek
ünite Tam Kan Bağışı
Erkeklerde: 8 hafta (yılda en çok 4 kez)
Kadınlarda: 8 hafta (yılda en çok 3 kez)
Eritrosit Aferezi: tek
ünite Plazmaferez En az 4 hafta
Plazmaferez Plazmaferez En az 48 saat (yılda en çok 33 kez,
haftada en çok 2 kez)
Plazmaferez Tam Kan Bağışı En az 48 saat
Plazmaferez Eritrosit Aferezi: tek ünite En az 48 saat
Page 132
132
Plazmaferez Eritrosit Aferezi: çift ünite En az 48 saat
Plazmaferez Trombosit Aferezi En az 48 saat
Eritrosit Aferezi: çift
ünite Tam Kan Bağışı En az 6 ay
Eritrosit Aferezi: çift
ünite Eritrosit Aferezi: tek ünite En az 6 ay
Eritrosit Aferezi: çift
ünite Eritrosit Aferezi: çift ünite En az 6 ay
Eritrosit Aferezi: çift
ünite Trombosit Aferezi En az 4 hafta
Eritrosit Aferezi: çift
ünite Plazmaferez En az 4 hafta
oklu Bileşen
Bir çoklu bileşen işleminden sonraki bekleme süresi, çoklu bileşen
aferez işlemi esnasında elde edilen bileşenlerden, bağış aralığı en
uzun olan dikkate alınarak hesaplanır.
Page 133
133
Ek-6: Toplam Kan Hacmi ve Alınabilecek Kan Hacminin
Hesaplanması
TOPLAM KAN HACMĠ VE ALINABĠLECEK KAN HACMĠNĠN
HESAPLANMASI
Bağışçıdan alınan toplam kan miktarı (testler için alınan kan numuneleri dahil),
bağışçıda hipovolemi gelişmesi ve reaksiyon geçirme riski nedeniyle,
bağışçının Tahmini Toplam Kan Hacmi (TTKH)‟nin %15‟ini geçemez.
Buna göre;
50 kg‟ın üzerindeki erkek bağışçının toplam 535 mL
(500 mL ana torba sistemi + 35 mL kan numuneleri),
65 kg‟ın üzerindeki kadın bağışçının ise toplam 485 mL
(450 mL ana torba sistemi + 35 mL kan numuneleri)
kan bağışlamak için yeterli miktarda vücut kan hacmine sahip olduğu
kabul edilir.
Boy ve kilo arasındaki orantısızlıklar nedeniyle (obez veya astenik kişilerde)
bağışçının cinsiyeti, ağırlığı ve boy uzunluğuna göre tahmini toplam kan hacmi
(TTKH) ve alınacak maksimum kan miktarı belirlenir (Tablo 1).
Bağışçının hipovolemiye girme ya da reaksiyon geçirme riskini azaltmak için
kan bağışı alanında çalışan personelin rahat ulaşabileceği “En Fazla
Alınabilecek Kan Miktarı Tablosu” hazırlanır.
Bu tablolar, bağışçının cinsiyet/ağırlık/boy uzunluğuna göre hesaplanmış
tahmini toplam kan hacmini (TTKH) ve/veya en fazla alınabilecek kan hacmini
mL ve/veya gram cinsinden içerir.
Standartlara uygun kan bileşenleri üretmek için kan torba sisteminin ana
torbasına alınması gereken kan miktarı 450%10 mL‟dir (405-495 mL ya da
429-525 gram). Bağış sırasında kan alım işleminin tamamlanamaması
durumunda (Kan torba sistemi sorunları, kan akımının yavaşlaması ya da
durması vb.);
İlk koldan ana torbaya alınan kan miktarının, bağıĢçıdan ana torbaya
alınabilecek en fazla kan miktarından farkı 300 mL (318 gram)‟nin
Page 134
134
altında ise;
Yeni girişimde bulunulmaz, bağışçı tam bir kan bağışı yapmış kabul edilir.
İlk koldan elde edilen tam kan, 300 mL (318 gram)‟nin altında ise,
orantısız antikoagülan miktarından dolayı, tam kan imha edilir,
kullanılmaz, kan bileşeni üretilmez. Ana torbaya 300-404 mL (318-428
gram) kan alınabilmiş ise yalnızca eritrosit süspansiyonu hazırlanır, diğer
bileşenler üretilmez. Bu özellikteki eritrosit süspansiyonu “düşük hacimli”
olarak etiketlenir. Eritrosit süspansiyonuna ek solüsyon eklenmesi
gerektiğinde 450%10 mL standart hacme göre oranlanan miktarda ek
solüsyon eklenir.
İlk koldan ana torbaya alınan kan miktarının, bağıĢçıdan ana torbaya
alınabilecek en fazla kan miktarından farkı 300-404 mL (318-428
gram) ise;
Bağışçının rıza göstermesi şartıyla, yeni kan torba sistemi ile ikinci koldan
damara giriş yapılır, ancak elde edilen tam kandan yalnızca eritrosit
süspansiyonu hazırlanır, bu özellikteki eritrosit süspansiyonu “düşük
hacimli” olarak etiketlenir. Eritrosit süspansiyonuna ek solüsyon eklenmesi
gerektiğinde 450%10 mL standart hacme göre oranlanan miktarda ek
solüsyon eklenir.
İlk koldan ana torbaya alınan kan miktarının, bağıĢçıdan ana torbaya
alınabilecek en fazla kan miktarından farkı 404 mL (428 gram)‟nin
üzerinde ise;
Bağışçının rıza göstermesi şartıyla, yeni kan torba sistemi ile ikinci koldan
damara giriş yapılır. Böylece ikinci koldan standart 450%10 mL hacimde
kan alınmış olur. İlk koldan alınan kan miktarı için (300 mL‟nin altında ya
da 300-404 mL arası) yukarıda bahsedilen işlemler yapılır.
Bir kan bağışı sırasında bağışçıyı riske sokmayacak ve tam kandan elde
edilecek kan bileşenlerinin standartlara uygunluğunu sağlayacak kan hacminin
kontrol altına alınması ve izlenmesi sağlanır. Bu amaçla, kullanılan kan
toplama sistemleri, kan çalkalama cihazlarının özellikleri, otomasyon yazılım
programına eklenecek programın entegrasyonu vb. özellikler dikkate alınarak
bir prosedür oluşturulur ve valide edilir.
Page 136
136
Ek-6
Tablo 1: Kan bağışçısında, cinsiyet, ağırlık ve boy uzunluğuna göre bağış sırasında en
fazla alınabilecek kan miktarının hesaplanması*
Tahmini Toplam Kan Hacminin Hesaplanması
Erkek bağışçılarda Tahmini Toplam Kan Hacmi (TTKH)‟nin hesaplanması;
TTKH=OEK+OPH
OEK =(1486 x YA) - 825
OPH =1578 x YA
YA =A0,425 x B0,725 x 0,007184
Kadın bağışçılarda Tahmini Toplam Kan Hacmi (TTKH)‟nin hesaplanması;
TTKH=OEK+OPH
OEK (1,06 x Yaş) + (822 x YA)
OPH =1395 x YA
YA =A0,425 x B0,725 x 0,007184
TTKH (mL) : Tahmini Toplam Kan Hacmi
OEK (mL) : Ortalama Eritrosit Kütlesi
OPH (mL) : Ortalama Plazma Hacmi
YA (m2) : Yüzey Alanı
A (kg) : Bağışçının Ağırlığı (Kilosu)
B (cm) : Bağışçının Boy Uzunluğu
Yaş (yıl) : Bağışçının Yaşı
Örnek:35 yaşında, 158 cm boyunda, 52 kg ağırlığında bir kadın kan bağışçısı için;
YA = YA =A0,425 x B0,725 x 0,007184
YA = 520,425 x 1580,725 x 0,007184
YA =5,36168655 x 39,26687935x 0,007184
YA = 1,512495645
OEK (1,06 x Yaş) + (822 x YA)
OEK =(1,06 x 35) + (822 x 1,512495645)
OEK = 37,1 + 1243,271442019
OEK= 1280,37142 1280 mL
OPH =1395 x YA
Page 137
137
OPH= 1395 x 1,512495645
OPH= 2109,931424 2110 mL
TTKH=OEK+OPH
TTKH= 1280+2110
TTKH= 3390 mL
En fazla alınabilecek kan hacminin hesaplanması
Bağışçıdan alınan toplam kan miktarı (testler için alınan kan numuneleri dahil),
bağışçının Tahmini Toplam Kan Hacmi (TTKH)‟nin %15‟ini geçemez. Bu nedenle
Tahmini Toplam Kan Hacmi(TTKH) bulunur ve sayının %15‟i hesaplanır.
Örnek: Yukarıda örnek olarak alınan kadın kan bağışçısı için;
TTKH 3390 mL‟dir.
Bağış sırasında en fazla alınabilecek toplam kan miktarı (Testleri gerçekleştirmek için
alınan kan numuneleri dahil) (3390x15)/100 508,5 mL
(*) ICSH (International Council for Standardisation in Haematology) tarafından
önerilen formül.
Pearson TC, Guthrie DL, Simpson J, Chinn C, Barosi G, Ferrant A, Lewis SM, Najean
Y; Intrepretation of measured red cell mass and plasma volume in adults: Expert
Panel on Radionuclides of the International Council for Standardisation. Haematology.
Br. J. Haem. 1995,89:748-56.
Ek-6a
Tablo 2: Kan bağışçısından, ana torba sistemine en fazla alınabilecek kan miktarının
hesaplanması
Ana torbaya en fazla alınabilecek kan hacminin hesaplanması
Bağışçıdan alınacak toplam kan miktarı, ana torbaya alınacak kan miktarı ile testler
için alınacak numune miktarının toplamına eşittir.
oğu kan torba sistemlerinde, kan numunesi almak için özel diversiyon poşetleri
bulunur ve poşet, çoğunlukla 35-40 mL kanı alacak hacimdedir, ancak bu hacim,
kullanılan torba sisteminin özelliklerine göre daha yüksek olabilir ya da
gerçekleştirilecek test türlerine göre daha yüksek miktarda numuneye ihtiyaç
duyulabilir. Bu nedenle her merkez, kullanmakta olduğu kan toplama sistemlerine ve
ihtiyaç duyduğu numune miktarına göre ayarlama yapar ve bu süreci valide eder.
Uygulamada yapılan her değişiklikte süreç yeniden gözden geçirilir ve yeni
uygulamaya göre valide edilir.
Page 138
138
Örnek:
Tablo 1‟de verilen örnek kadın kan bağışçısı dikkate alındığında ve kullanılan torba
sisteminde numune alma bölümünün en fazla 35 mL kan depolayabildiği
varsayıldığında;
Tahmini Toplam Kan Hacmi (TTKH ) 3396 mL, TTKH‟nin %15‟i 509 mL idi.
Numune miktarı çıkarılınca, 509-35 = 474 mL
Bu bağışçıdan ana torbaya en fazla 474 mL tam kan alınabilir
Ana torbaya en fazla alınabilecek kan miktarının gram olarak hesaplanması
Bazı kan çalkalama cihazlarını hacim (mL) yerine ağırlığa (gram) göre ayarlamak
daha pratiktir ve alınan kan miktarının ağırlık birimlerine göre ayarlanması ve
izlenmesi çoğu sistem için daha güvenilirdir. Ana torbaya alınacak kan miktarının
doğru izlenebilmesi için, kullanılan kan toplama sisteminin darası (torbalar, hortumlar
ve diğer aparatlar, antikoagülan ve ek solüsyon gibi torba sıvıları vb.) önceden
hesaplanmış olmalıdır.
Bazı kan çalkalama cihazlarında, kan bağışından hemen önce torba sisteminin darası
otomatik olarak düşürülebilir, dolayısıyla sayaç sıfırlandığından göstergede yer alan
sayı doğrudan ana torbaya alınan kan miktarını (mL ve/veya gram) gösterir. Aksi
takdirde torba sisteminin darası, ana torbaya alınacak kan miktarına eklenerek toplam
alt ve üst sınırlar belirlenmelidir.
Bir mililitre (1 mL) tam kan ortalama 1,06 gramdır*.
Örnek: Yukarıdaki örneğe devam edildiğinde ve kullanılan torba sisteminin darasının
240 gram olduğu varsayıldığında;
Bu bağışçıdan ana torbaya en fazla 474 mL tam kan alınabileceği hesaplanmıştı.
Kan çalkalama cihazında dara otomatik olarak düşülüp sayaç sıfırlanıyorsa;
Bu bağışçı için ana torbaya alınması gereken en fazla kan miktarı 474x1.06
502,44 gram 502 gram.
Kan çalkalama cihazında dara otomatik olarak düşülemiyor, cihaz sadece
üzerindeki toplam ağırlığı ölçüyor ise;
Bu bağışçı için ana torbaya alınması gereken en fazla kan miktarı 502 gram idi.
Tüm torba sisteminin ağırlığı (Brüt Ağırlık) (Ana torbaya en fazla alınması
gereken kan miktarı) + (Torba sisteminin darası) 502+240=742 gram
Bu bağışçı için, bu özellikteki kan çalkalama cihazında en yüksek sınır 742
gramdır.
(*) Kaynak: Guidelines for the Blood Transfusion Services in the UK (7th edition)
Page 139
139
Ek-7: BağıĢçı Retlerinin Kategorizasyon Tablosu
BağıĢçı Retlerinin Kategorizasyon Tablosu (1.Kısım)
Ana Kategori Alt Kategori
Ağız ve diş hastalıkları Diş hastalıkları
Periodontal hastalıklar
Bağışçı reaksiyon riski Vazovagal reaksiyon riski
Bağışçının kendini reddi Enfeksiyon hastalıkları
Diğer nedenler
Dermatolojik hastalıklar
Allerji
Böcek ısırmaları
Cildin allerjik hastalıkları
Cilt enfeksiyonları
Endokrin sistem ve metabolik
hastalıklar
Adrenal bez hastalıkları
Hipofiz hastalıkları
Karbohidrat metabolizması hastalıkları
Paratroid hastalıları
Troid hastalıkları
Enfeksiyon hastalıkları
Bakteriyal bulaş
Bakteriyal enfeksiyon
Fungal enfeksiyon
Majör enfeksiyon semptomları
Paraziter enfeksiyon riski
Paraziter enfeksiyonlar
Prion bulaş riski
Prion hastalığı
Viral bulaş riski
Viral hastalıklar
Gastrointestinal sistem hastalıkları
Cerrahi uygulamalar
Kronik inflamatuar hastalıklar
Majör GIS semptomları
Mide-Duodenum hastalıkları
Göğüs hastalıkları Göğüs hastalıkları
Hematolojik durum ve hastalıklar Eritrosit hastalıkları
Kanama diyatezi
Page 140
140
Koagülasyon faktör eksiklikleri
Majör hematolojik semptomlar
Trombosit hastalıkları
Hepatobilier sistem hastalıkları Karaciğerin kronik hastalıkları
İlaçlar İlaç bağımlılığı
İlaç kullanımı
İlaç suistimali
İmmunoloji ve allerjik hastalıklar Aşırı duyarlık reaksiyonları
İmmünizasyon
BağıĢçı Retlerinin Kategorizasyon Tablosu (1.Kısım)
Ana Kategori Alt Kategori
Jinekoloji ve obstetrik
Fizyolojik durumlar
Gebelik komplikasyonları
Over hastalıkları
Kardiyovasküler sistem hastalıkları
Damar hastalıkları
Kalp kapak hastalıkları
Koroner arter hastalıkları
Majör kardiyovasküler semptomlar
Myokard hastalıkları
Ritm bozuklukları
Tetkik ve inceleme
Kas iskelet sistemi ve bağ doku
hastalıkları
Artiritler
Konjenital bağ doku hastalıkları
Klinik deneyler Klinik deneyler
Kulak burun boğaz hastalıkları İç kulak hastalıkları
Nefrolojik hastalıklar
Enfeksiyon hastalıkları
Glomerüler hastalıklar
Konjenital kistik hastalıklar
Kronik böbrek hastalıkları
Nefrolojik hastalıklar Renal yetmezlikler
Üriner taşlar
Nörolojik hastalıklar
Demyelinizan hastalıklar
Majör nörolojik semptomlar
Nöbetle seyreden hastalıklar
Periferal sinir sistemi hastalıkları
Serebral damar hastalıkları
Page 141
141
Serebrumun yaygın hastalıkları
Uyku hastalıkları
Onkolojik hastalıklar Onkolojik hastalıklar
Otoimmün hastalıklar Otoimmün hastalıklar
Psikososyal durumlar
Fobiler
Kooperasyon problemleri
Madde bağımlılığı
Temel kriterler
Bağış sıkığı
Genel durum
İdari nedenler
Vücut ağırlığı
Yaş aralığı
Transplantasyon Transplantasyon
Ürolojik durum ve hastalıklar Prostat hastalıkları
Tetkik ve incelemeler
Page 142
142
Ek-8: Kan BağıĢçısı Ret Kriterleri
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Abortus 3. trimesterde 9 ay Geçici
Ret
Jinekoloji ve
Obstetrik
Gebelik
Komplikasyonları
Abortus 1 veya 2.trimesterda ise, 6 ay Geçici
Ret
Jinekoloji ve
Obstetrik
Gebelik
Komplikasyonları
Abse Tam iyileşme ve tedavinin bitimini takiben en az
3 gün
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Bakteriyal Bulaş
Açlık hali
Bağış öncesi en az 2 saat öncesine kadar tam bir
öğün yenmiş olmalıdır. Bağışçı reaksiyonu
şüphesi durumunda risk faktörlerinden biri olarak
değerlendirilebilir. Uygun süre reddedilir.
Geçici
Ret
Bağışçı Reaksiyon
Riski
Vazovagal Reaksiyon
Riski
Addison hastalığı Sürekli Kalıcı Ret
Endokrin Sistem ve
Metabolik
Hastalıklar
Adrenal Bez
Hastalıkları
AIDS Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon Viral Hastalıklar
Page 143
143
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Hastalıkları
Akupunktur 12 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Alçı: cerrahi işlem
uygulanmışsa 12 ay
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Alkol kullanımı
Alkol kullanımı halinde kişinin tam koopere
olamayacağı varsayılır ve bağış en az 12 saat
ertelenir
Geçici
Ret: artlı
Psikososyal
Durumlar
Kooperasyon
Problemleri
Alkolizm Karaciğer fonksiyon testleri düzelene kadar Geçici
Ret: artlı
Psikososyal
Durumlar Madde Bağımlılığı
Allerji Anafilaksi öyküsü yoksa, cilt allerjisi değilse,
kabul edilebilir.
Geçici
Ret
Dermatolojik
Hastalıklar
Cildin Allerjik
Hastalıkları
Allerji Anafilaksi öyküsü veren bağışçılardan kan alımı
kabul edilmez Kalıcı Ret
Dermatolojik
Hastalıklar
Cildin Allerjik
Hastalıkları
Allerji: ciltte allerji Antihistaminik ilaç enjeksiyonunda 1 gün Geçici
Ret
Dermatolojik
Hastalıklar
Cildin Allerjik
Hastalıkları
Allerji: ciltte allerji
Tam şifayı takiben 1 gün sonra. Cilt alerjilerinde
lokal duyarlılık söz konusu değilse ve flebotomi
sahasında değilse, kan bağışı için sakınca yoktur.
Geçici
Ret
Dermatolojik
Hastalıklar
Cildin Allerjik
Hastalıkları
Page 144
144
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Amfizem Sürekli Kalıcı Ret Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları
Anaflaksi Sürekli Kalıcı Ret İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar
Aşırı Duyarlık
Reaksiyonları
Anevrizma Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları
Anjiyografi Tanı konulana kadar beklenmelidir. Daha sonra
tanıya göre karar verilir.
Geçici
Ret: artlı
Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları Tetkik ve İnceleme
Aort stenozu Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları
Arı sokması Isırık flebotomi sahasında değilse, 1 gün Geçici
Ret
Dermatolojik
Hastalıklar Böcek Isırmaları
Arı sokması Isırık flebotomi sahasında ise, iyileşme beklenir. Geçici
Ret
Dermatolojik
Hastalıklar Böcek Isırmaları
Arteriyal tansiyon:
diastolik tansiyonun 100
mmHg dan yüksek olması
(hipertansyon)
1 gün Geçici
Ret
Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları
Majör
Kardiyovasküler
Semptomlar
Page 145
145
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Arteriyal tansiyon:
diastolik tansiyonun 60
mmHg dan düşük olması
(hipotansyon)
1 gün Geçici
Ret
Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları
Majör
Kardiyovasküler
Semptomlar
Arteriyal tansiyon:
hipertansiyon
Komplikasyon yok ise ve ilaç kullanımı olsun ya
da olmasın kabul edilebilir sınırlardaysa kan
bağışı kabul edilebilir
Geçici
Ret
Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları
Arteriyal tansiyon: sistolik
tansiyonun 180
mmHg dan yüksek olması
(hipertansyon)
1 gün Geçici
Ret
Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları
Majör
Kardiyovasküler
Semptomlar
Arteriyal tansiyon: sistolik
tansiyonun 90 mmHg'dan
düşük olması
(hipotansyon)
1 gün Geçici
Ret
Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları
Majör
Kardiyovasküler
Semptomlar
Arteriyal tromboz Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları
Asbestozis Sürekli Kalıcı Ret Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları
Astım Oral kortikosteroid kullanımı varsa, son dozu Geçici Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları
Page 146
146
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
takiben 7 gün Ret
Astım Semptomatikse ve/veya astım krizi emosyonel
stresle ilgili ise uygun süre reddedilir
Geçici
Ret Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları
Aşılar: BCG (atenue
bakteri ve atenue virus
aşıları)
4 hafta Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşılar: canlı attenue kolera
aşısı (atenue bakteri ve
atenue virus aşıları)
4 hafta Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşılar: canlı attenue tifo
aşısı (atenue bakteri ve
atenue virus aşıları)
4 hafta Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşılar: Difteri aşısı (toxoid
aşılar) Kişi iyi ise kabul edilir
Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşılar: enjektabl
poliomyelit aşısı (inaktif
virüs aşıları)
Kişi iyi ise kabul edilir Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşılar: Hepatit B aşısı 1 hafta Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Page 147
147
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Aşılar: İnfluenza aşısı
(inaktif virüs aşıları) Kişi iyi ise kabul edilir
Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşılar: Kabakulak aşısı
(atenue bakteri ve atenue
virus aşıları)
4 hafta Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşılar: kapsüler
polisakkarit tifo aşısı (ölü
bakteri aşıları)
Kişi iyi ise kabul edilir Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşılar: kene ensefaliti aşısı Temas varsa, 12 ay Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşılar: Kızamık aşısı
(atenue bakteri ve atenue
virus aşıları)
4 hafta Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşılar: Kızamıkçık aşısı
(atenue bakteri ve atenue
virus aşıları)
4 hafta Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşılar: Kolera aşısı (ölü
bakteri aşıları) Kişi iyi ise kabul edilir
Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Page 148
148
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Aşılar: Kuduz aşısı Temas varsa, 12 ay Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşılar: Oral poliomyelit
aşısı (atenue bakteri ve
atenue virus aşıları)
4 hafta Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşılar: Sarıhumma aşısı
(atenue bakteri ve atenue
virus aşıları)
4 hafta Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşılar: Tetanoz aşısı
(toxoid aşılar) Kişi iyi ise kabul edilir
Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşılar: Tifo aşısı (ölü
bakteri aşıları) Kişi iyi ise kabul edilir
Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Aşırı yorgunluk
Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk
faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir.
Uygun süre reddedilir.
Geçici
Ret
Bağışçı Reaksiyon
Riski
Vazovagal Reaksiyon
Riski
Babesiyoz Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter
Enfeksiyonlar
Bağış aralığının
uygunsuzluğu (erkek)
Son bağıştan sonra erkeklerde en az 90 gün
geçmiş olmalıdır
Geçici
Ret Temel Kriterler Bağış Sıkığı
Page 149
149
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Bağış aralığının
uygunsuzluğu (kadın)
Son bağıştan sonra en az 120 gün geçmiş
olmalıdır.
Geçici
Ret Temel Kriterler Bağış Sıkığı
Bağışçının sorgulama
ve/veya bilgilendirme
formunu imzalamamış
olması
Bağışçı imzalayana kadar reddedilir Geçici
Ret Temel Kriterler İdari Nedenler
Baş ağrısı Altta yatan nedene göre hareket edilir.
İyileştikten en az 1 gün sonra.
Geçici
Ret
Nörolojik
Hastalıklar
Majör Nörolojik
Semptomlar
Baş dönmesi Altta yatan nedene göre hareket edilir.
İyileştikten en az 1 gün sonra.
Geçici
Ret
Nörolojik
Hastalıklar
Majör Nörolojik
Semptomlar
Batı Nil virüsü Tanı konmuş veya şüphelenilmiş ise 4 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
Batı Nil virüsü
Hastalığın insanlara bulaşının söz konusu olduğu
bir bölgeden ayrıldıktan sonraki 28 gün boyunca
reddedilir.
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
Bayılma, senkop Sık ve tekrarlayıcı bayılmalarda altta yatan neden
belirlenene kadar ret
Geçici
Ret:
artlı
Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları
Page 150
150
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Beşinci hastalık: çocukluk
çağı viral enfeksiyonlar Etkenle karşılaştıktan sonra en az 21 gün
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
Böbrek ve mesane taşları Asemptomatik ve enfeksiyonsuz olana kadar
ertelenir
Geçici
Ret:
artlı
Nefrolojik
Hastalıklar Üriner Taşlar
Böbrek, kalp, karaciğer ve
her türlü kadavra kaynaklı
doku ve organ nakli
Sürekli Kalıcı Ret Transplantasyon Transplantasyon
Böcek ısırması
Isırık flebotomi sahasında değilse, 1 gün. Hekim
tarafından herhangi bir bulaş olasılığı ayrıca
değerlendirilmelidir.
Geçici
Ret
Dermatolojik
Hastalıklar Böcek Isırmaları
Böcek ısırması
Isırık flebotomi sahasında ise, iyileşme beklenir.
Hekim tarafından herhangi bir bulaş olasılığı
ayrıca değerlendirilmelidir.
Geçici
Ret
Dermatolojik
Hastalıklar Böcek Isırmaları
Bronşit Ciddi kronik bronşit belirtileri taşıyan kişiler kan
bağışı yapamazlar Kalıcı Ret Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları
Bruselloz Tam iyileşmeyi takiben en az 2 yıl Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Bakteriyal Bulaş
Bulantı Herhangi bir hastalığın göstergesi değilse, 1 gün. Geçici Gastrointestinal Majör GIS
Page 151
151
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Ret Sistem Hastalıkları Semptomları
Bulantı
Diare ile birlikte ise, tam iyileşme ve
semptomların bitimini takiben en az 3 gün
beklenir
Geçici
Ret
Gastrointestinal
Sistem Hastalıkları
Majör GIS
Semptomları
Burun kanaması
Altta yatan neden kanama diyatezi ise, tanı
konulana kadar beklenir ve tanıya göre hareket
edilir.
Geçici
Ret: artlı
Hematolojik Durum
ve Hastalıklar Kanama Diyatezi
Cerrahi işlemler: minör
veya majör cerrahi
(ameliyat)
12 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Chagas hastalığı Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter
Enfeksiyonlar
Chagas hastalığı
Chagas hastalığının endemik olduğu bölgelerde
doğmuş veya transfüzyon yapılmış kişiler,
Trypanosoma Cruzi için valide edilmiş bir test
sonucunda negatif bulunmuşlarsa, sadece
plazmafraksinasyon amaçlı plazma bağışında
bulunabilirler.
Geçici
Ret: artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter
Enfeksiyonlar
Chron hastalığı (regional Sürekli Kalıcı Ret Gastrointestinal Kronik İnflamatuar
Page 152
152
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
enterit) Sistem Hastalıkları Hastalıklar
Cilt enfeksiyonları
Sekonder enfeksiyon varsa veya flebotomi
alanında enfeksiyon varsa veya yaygın pürülan
yaralar varsa uygun süre reddedilir
Geçici
Ret: artlı
Dermatolojik
Hastalıklar Cilt Enfeksiyonları
Cinsel ilişki: AIDS
hastalarının cinsel
partnerleri
Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Cinsel ilişki: diyalize giren
bir kişi ile cinsel ilişki 12 ay
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Cinsel ilişki: erkek erkeğe
cinsel ilişki Sürekli Kalıcı Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Cinsel ilişki: hemofili
hastası bir kişi ile cinsel
ilişki
12 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Cinsel ilişki: HIV I-II
taşıyıcılığı olan kişilerin
cinsel partnerleri
Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Page 153
153
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Cinsel ilişki: HIV yönünden
riskli bölgelerde 6 aydan
kısa yaşamış ancak bu
ülkelerin vatandaşları ile
cinsel teması olmuş kişiler
Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Cinsel ilişki: kan ve kan
ürünü alan bir kişi ile
cinsel ilişki
12 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Cinsel ilişki: para
karşılığında cinsel ilişki 12 ay
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Cinsel ilişki: uyuşturucu
karşılığında cinsel ilişki 12 ay
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Creutzfeldt Jacob hastalığı
– CJD Sürekli Kalıcı Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Prion Hastalığı
CJD: 01.01.1980-
31.12.1996 tarihleri
arasında toplam olarak 6
ay veya daha uzun süre
Birleşik Krallıkta (İngiltere,
Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Prion Bulaş Riski
Page 154
154
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
K.İrlanda, Galler, İskoçya)
yaşamış kişiler
Delici takılar 12 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Demans Sürekli Kalıcı Ret Nörolojik
Hastalıklar
Serebrumun Yaygın
Hastalıkları
Diabetes insipitus Sürekli Kalıcı Ret
Endokrin Sistem ve
Metabolik
Hastalıklar
Hipofiz Hastalıkları
Diabetes mellitus İnsulin kullanımı varsa veya komplikasyon
gelişmişse, kalıcı olarak ret edilir. Kalıcı Ret
Endokrin Sistem ve
Metabolik
Hastalıklar
Karbohidrat
Metabolizması
Hastalıkları
Diyare Tam iyileşme ve semptomların bitimini takiben
en az 3 gün
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Bakteriyal Bulaş
Direkt Coombs testi
(direkt antiglobulin testi)
pozitifliği
İlk kez direct antiglobulin testi pozitifliği
bulunması halinde 1 yıl geçici ret verilir.
Geçici
Ret
İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Page 155
155
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Direkt Coombs testi
(direkt antiglobulin testi)
pozitifliği
Direkt Coombs testinin en az 1 yıl arayla
tekrarlayan pozitifliği halinde kalıcı olarak ret
verilir
Kalıcı Ret İmmunoloji ve
Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon
Diş tedavisi: ruhsatlı yerde
yapılan diş çekimi veya
kanal tedavisi gibi
kanamalı müdahaleler
7 gün Geçici
Ret
Ağız Ve Diş
Hastalıkları Diş Hastalıkları
Diş tedavisi: ruhsatlı yerde
yapılan dolgu veya diş taşı
temizliği gibi kanamasız
müdahaleler
1 gün Geçici
Ret
Ağız Ve Diş
Hastalıkları Diş Hastalıkları
Diş tedavisi: ruhsatsız
yerde yapılan diş tedavisi 12 ay
Geçici
Ret
Ağız Ve Diş
Hastalıkları Diş Hastalıkları
Dövme 12 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Duramater grefti Sürekli Kalıcı Ret Transplantasyon Transplantasyon
Emboli (serebral emboli
hariç)
Sebep derin ven trombozu ya da pulmoner
emboli ise, sadece 1 kez olmuşsa ve
asemptomatikse, antikoagülan tedavinin
Geçici
Ret
Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları
Page 156
156
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
üstünden 1 ay sonrasına kadar ertelenir
Emboli: serebral emboli Sürekli Kalıcı Ret Nörolojik
Hastalıklar
Serebral Damar
Hastalıkları
Emosyonal stres kaynağı
Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk
faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir.
Uygun süre reddedilir.
Geçici
Ret
Bağışçı Reaksiyon
Riski
Vazovagal Reaksiyon
Riski
Endoskopik muayene 12 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Enfeksiyon: bilinmeyen
Nedeni bilinmeyen bir enfeksiyonun varlığında
veya şüphe ediildiğinde ret süresi hekim
tarafından değerlendirilir.
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları
Majör Enfeksiyon
Semptomları
Epilepsi İlaçla tedavi gerektirmeyene ve son 3 yılda
konvülsiyon/nöbet geçirilmeyene kadar ret
Geçici
Ret
Nörolojik
Hastalıklar
Nöbetle Seyreden
Hastalıklar
Esrar kullanımı: risk
gruplarına dahil değil
ancak esrarın etkisinde ise
Uygun süre Geçici
Ret
Psikososyal
Durumlar
Kooperasyon
Problemleri
Page 157
157
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Esrar Kullanımı: risk
gruplarına dahil ise 12 ay
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Flebit
Son 12 ay içinde başka flebit görülmemişse,
tedavi ve semptomların bitimini takiben en az 7
gün sonra kan bağışı alınabilir
Geçici
Ret
Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları
Flebotomi sahasında
herhangi bir lezyon Tam iyileşme sağlanana kadar
Geçici
Ret: artlı
Dermatolojik
Hastalıklar
Cildin Allerjik
Hastalıkları
Fobiler Özellikle kan görme fobisi veya iğne fobisi gibi
durumlarda tedavi olana kadar beklenir
Geçici
Ret: artlı
Psikososyal
Durumlar Fobiler
Fungal enfeksiyon:
sistemikse veya derin
dokular tutulmuşsa
Tam iyileşmeden sonra en az 1 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Fungal Enfeksiyon
Gastrektomi Sürekli Kalıcı Ret Gastrointestinal
Sistem Hastalıkları Cerrahi Uygulamalar
Gastrit Tam iyileşme sağlanana ve tedavi tamamlanana
ve semptomlar kaybolana kadar ertelenir
Geçici
Ret: artlı
Gastrointestinal
Sistem Hastalıkları
Mide-Duodenum
Hastalıkları
Gebelik Gebelik boyunca ve doğumdan sonra en az 9 ay
ertelenir.
Geçici
Ret
Jinekoloji ve
Obstetrik Fizyolojik Durumlar
Genital siğiller Tam iyileşme ve tedaviden sonra en az 12 ay Geçici Enfeksiyon Viral Hastalıklar
Page 158
158
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Ret Hastalıkları
Gingivit Semptomsuz olana kadar beklenir Geçici
Ret: artlı
Ağız Ve Diş
Hastalıkları
Periodontal
Hastalıklar
Glikoz 6 Fosfat
Dehidrojenaz eksikliği Sürekli Kalıcı Ret
Hematolojik Durum
ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları
Glomerülonefrit, akut Tam olarak iyileşmeden 5 yıl sonrasına kadar
ertelenir
Geçici
Ret
Nefrolojik
Hastalıklar
Glomerüler
Hastalıklar
Gonore Tam iyileşme ve tedaviden sonra en az 12 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Bakteriyal Bulaş
Göğüs ağrısı Bir doktor tarafından değerlendirilmişse ve kalp
hastalığına bağlı değilse kabul edilir
Geçici
Ret: artlı Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları
Graves hastalığı Tiroid fonksiyonları normal ve troid ilaçları
kullanmıyorsa, kan bağışı kabul edilir.
Geçici
Ret: artlı
Endokrin Sistem ve
Metabolik
Hastalıklar
Troid Hastalıkları
Grip benzeri ateşli tablo Semptomların bitiminden sonra en az 2 hafta Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
Guillain Barre sendromu Tam iyileşme ve semptomların bitimini takiben
en az 2 yıl
Geçici
Ret
Nörolojik
Hastalıklar
Periferal Sinir Sistemi
Hastalıkları
Page 159
159
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Gut
Akut gut atağı söz konusu ise, semptomlar
yatışıncaya kadar reddedilir. Hastalık kontrol
altındaysa, uygun ilaç kullanıyorsa, kan bağışı
kabul edilebilir. kolşisin kullanımı tek başına
engel değildir.
Geçici
Ret
Kas İskelet Sistemi
ve Bağ Doku
Hastalıkları
Artritler
Hapis, tutukluluk, gözaltı:
3 günden uzun süre ise, 12 ay
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Hashimato tiroiditi Akut dönem boyunca reddedilir.
Geçici
Ret:
artlı
Endokrin Sistem ve
Metabolik
Hastalıklar
Troid Hastalıkları
Hayvan ısırıkları: evcil
olmayan bir hayvan
tarafından ısırılma
12 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Hayvan ısırıkları: evcil ve
kuduz şüphesi İyileşene kadar beklenir
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Hayvan ısırıkları: ısırık
yerinin iyileşmemiş olması
(hayvan ısırıkları ile ilgili
diğer durumlar dikkate
İyileşene kadar beklenir Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Page 160
160
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
alınarak)
Hayvan ısırıkları: kuduz
aşısı uygulaması 12 ay
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Hayvan ısırıkları: kuduz
immünglobülin kullanımı 12 ay
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Hematüri Tanı konana kadar ertelenir. Daha sonra tanıya
göre karar verilir.
Geçici
Ret
Ürolojik Durum ve
Hastalıklar
Tetkik ve
İncelemeler
Hemofili Sürekli Kalıcı Ret Hematolojik Durum
ve Hastalıklar
Koagülasyon Faktör
Eksiklikleri
Hemoglobin düzeyinin
düşük olması
Nedene göre süre verilmelidir. Tam kan bağışı
asgari hemoglobin düzeyleri kadınlarda 12,5 g/dl,
erkeklerde 13,5 g/dl dir. ift eritrosit aferezi için
hemoglobin düzeyi en az 14 g/dl olmalıdır.
Geçici
Ret
Hematolojik Durum
ve Hastalıklar
Majör Hematolojik
Semptomlar
Hemoglobin düzeyinin
yüksek olması Nedene göre süre verilmelidir
Geçici
Ret
Hematolojik Durum
ve Hastalıklar
Majör Hematolojik
Semptomlar
Hepatit A 12 ay Geçici Enfeksiyon Viral Hastalıklar
Page 161
161
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Ret Hastalıkları
Hepatit B öyküsü Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
Hepatit B taşıyıcıları Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
Hepatit C öyküsü Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
Hepatit C taşıyıcıları Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
Hepatit: nedeni
bilinmeyen/belirlenemeyen
Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir
hastaneden alınmış test raporları ile belgelemesi
talep edilir. Kan bağışı için hepatit öyküsü
üzerinden en az 24 ay geçmiş olmalı ve hbsag,
antihbc ve antihcv negatif olmalıdır.
Geçici
Ret:
artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
Herpes Oral/genital lezyonları tamamen iyileştikten sonra
en az 1 hafta
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
HIV I-II taşıyıcılığı Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
Page 162
162
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
HIV yönünden riskli
bölgelerde 1977 yılından
sonra doğmuş kişiler
Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
HIV yönünden riskli
bölgelerde 6 aydan kısa
yaşamış ancak bu süre
içinde kan/kan ürünü
almış kişiler
Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
HIV yönünden riskli
bölgelerde 6 aydan uzun
süre yaşamış kişiler
Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Hiperparatroidizm Asemptomatik olana kadar ertelenir
Geçici
Ret:
artlı
Endokrin Sistem ve
Metabolik
Hastalıklar
Paratroid Hastalıları
Hipertroidizm Tiroid fonksiyonları normalse, kabul edilir Geçici
Ret
Endokrin Sistem ve
Metabolik
Hastalıklar
Troid Hastalıkları
Hipoglisemi öyküsü Asemptomatik olana kadar ertelenir Geçici
Ret:
Endokrin Sistem ve
Metabolik
Karbohidrat
Metabolizması
Page 163
163
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
artlı Hastalıklar Hastalıkları
Hipoparatroidizm Asemptomatik olana kadar ertelenir
Geçici
Ret:
artlı
Endokrin Sistem ve
Metabolik
Hastalıklar
Paratroid Hastalıları
Hipotroidizm Troid fonksiyonları normalse, kabul edilir Geçici
Ret
Endokrin Sistem ve
Metabolik
Hastalıklar
Troid Hastalıkları
HTLV I-II Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
İmmün trombositopenik
purpura
Tam iyileşme ve semptomların bitimini takiben
en az 5 yıl
Geçici
Ret
Hematolojik Durum
ve Hastalıklar
Trombosit
Hastalıkları
İdrar yolu enfeksiyonları
Tekrarlamayan idrar yolu enfeksiyonlarında
tedavi sonrası böbrek fonksiyonları normalleşene
kadar ve semptomsuz olana kadar ret
Geçici
Ret: a
rtlı
Nefrolojik
Hastalıklar
Enfeksiyon
Hastalıkları
İlaç bağımlılığı veya
şüphesi (im/iv kullanılan
yasa dışı uyuşturucular)
Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Bağımlılığı
Page 164
164
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
İlaç suistimali veya
şüphesi (im/iv kullanılan
vücut geliştiriciler ve
steroidler)
Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Suistimali
İlaçlar: antibiyotik
kullanımı
Genel olarak son dozdan sonra en az 48 saat
ertelenmelidir. Cinsel yolla bulaşan bir hastalığın
tedavisi için kullanılmışsa, 12 ay ertelenir.
Geçici
Ret İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: Aspirin: asetil
salisilik asit
Aferez trombosit süspansiyonu hazırlanacaksa 5
gün. Tam kan bağışına engel değildir. Sadece,
tam kandan trombosit elde edilmez.
Geçici
Ret İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: Digoxin, Digoksin Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: Dutasterid Son dozun kullanımını takiben en az 6 ay
reddedilir
Geçici
Ret:
artlı
İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: Etretinat Son dozun kullanımını takiben en az 3 yıl
reddedilir
Geçici
Ret: artlı İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: Finasterid Son dozun kullanımını takiben en az 1 ay
reddedilir
Geçici
Ret: artlı İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: hayvan kaynaklı Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Kullanımı
Page 165
165
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
insulin
İlaçlar: insan kaynaklı
immunglobulinler Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: insan kaynaklı
pıhtılaşma etkenleri Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: İsotretinoin Son dozun kullanımını takiben en az 1 ay
reddedilir
Geçici
Ret: artlı İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: kadavra kaynaklı
growth hormon Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: Kortikosteroidler
Son 12 ay içinde 6 ay veya daha uzun süre oral,
i.v. veya i.m. kullanımda tam iyileşmeyi takiben,
son dozdan en az 12 ay ertelenir
Geçici
Ret İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: Kortikosteroidler
Son 12 ay içinde 6 aydan kısa süreli oral, i.v.
veya i.m. kullanımda tam iyileşmeyi takiben, son
dozdan en az 7 gün ertelenir
Geçici
Ret İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: Kortikosteroidler
İlaç kullanım nedeni öncelikle
değerlendirilmelidir. Sadece topikal uygulamada,
flebotomi alanına uygulanmıyorsa engel değildir.
Geçici
Ret İlaçlar İlaç Kullanımı
Page 166
166
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
İlaçlar: Metimazol İlacın kullanımı süresince reddedilir
Geçici
Ret:
artlı
İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: NSAI ilaçlar
(aspirin ve piroksikam
hariç)
Aferez trombosit süspansiyonu hazırlanacaksa 48
saat. Tam kan bağışına engel değildir. Sadece,
tam kandan trombosit elde edilmez.
Geçici
Ret İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: Piroksikam
Aferez trombosit süspansiyonu hazırlanacaksa 5
gün. Tam kan bağışına engel değildir. Sadece,
tam kandan trombosit elde edilmez.
Geçici
Ret İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: Tamoksifen
(tamoksifen sitrat) Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Kullanımı
İlaçlar: Tretinoin
Sistemik kullanımda son dozun kullanımını
takiben en az 1 ay reddedilir. Topikal kullanım
kan bağışına engel değildir.
Geçici
Ret:
artlı
İlaçlar İlaç Kullanımı
İlk bağış
Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk
faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir. Tek
başına ret nedeni değildir.
Geçici
Ret
Bağışçı Reaksiyon
Riski
Vazovagal Reaksiyon
Riski
İnsan ısırığı 12 Ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Page 167
167
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
İnsan kaynaklı doku veya
hücre nakli 12 Ay
Geçici
Ret Transplantasyon Transplantasyon
Kabakulak: çocukluk çağı
viral enfeksiyonlar Etkenle karşılaştıktan sonra en az 21 gün
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
Kan transfüzyonu (otolog
transfüzyon hariç) 12 ay
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Kardiyomyopati Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları Myokard Hastalıkları
Kemik iliği bağışçısı 12 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Kendine zarar verenler:
jilet atma gibi 12 ay
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Kendini iyi ve sağlıklı
hissetmemesi 1 gün
Geçici
Ret Temel Kriterler Genel Durum
Kendini ret: bulaş riski 12 ay Geçici
Ret
Bağışçının Kendini
Reddi
Enfeksiyon
Hastalıkları
Kendini ret: bulaş riski Sürekli Kalıcı Ret Bağışçının Kendini
Reddi
Enfeksiyon
Hastalıkları
Kendini ret: diğer nedenler Sürekli Kalıcı Ret Bağışçının Kendini Diğer Nedenler
Page 168
168
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Reddi
Kendini ret: diğer nedenler Nedene göre karar verilir Geçici
Ret
Bağışçının Kendini
Reddi Diğer Nedenler
Kızamık: çocukluk çağı
viral enfeksiyonlar Etkenle karşılaştıktan sonra en az 21 gün
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
Kızamıkçık: çocukluk çağı
viral enfeksiyonlar Etkenle karşılaştıktan sonra en az 21 gün
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
Kızıl Semptomların bitiminden en az 3 gün sonra Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Bakteriyal Bulaş
Kimlik belgesi
bulunmaması Geçerli kimlik belgesi sunana kadar reddedilir.
Geçici
Ret:
artlı
Temel Kriterler İdari Nedenler
Kistik fibrozis Enfeksiyonsuz ve asemptomatik olana kadar
ertelenir
Geçici
Ret:
artlı
Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları
Klinik deneyler Herhangi bir ilaç kullanımı söz konusu ise, 12 ay
ertelenir
Geçici
Ret Klinik Deneyler Klinik Deneyler
Kokain kullanımı 12 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Page 169
169
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Kooperasyon: akıl sağlığı
yönünden yasal ehliyetin
olmaması
Sürekli Kalıcı Ret Psikososyal
Durumlar
Kooperasyon
Problemleri
Kooperasyon:
sorgulamada mental
yönden tam kooperasyon
sağlanmasını engelleyecek
kronik bir hastalığın varlığı
Sürekli Kalıcı Ret Psikososyal
Durumlar
Kooperasyon
Problemleri
Kornea nakli Sürekli Kalıcı Ret Transplantasyon Transplantasyon
Koroner tromboz Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları
Koroner Arter
Hastalıkları
Kozmetik maksatlı
uygulamalar: botoks, yağ,
silikon gibi uygulamalar
12 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Kronik böbrek yetmezliği Sürekli Kalıcı Ret Nefrolojik
Hastalıklar Renal Yetmezlikler
Kronik kalp yetmezliği Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları Myokard Hastalıkları
Page 170
170
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Kronik karaciğer
yetmezliği Sürekli Kalıcı Ret
Hepatobilier Sistem
Hastalıkları
Karaciğerin Kronik
Hastalıkları
Kronik nefrit Sürekli Kalıcı Ret Nefrolojik
Hastalıklar
Kronik Böbrek
Hastalıkları
Kusma Herhangi bir hastalığın göstergesi değilse, 1 gün. Geçici
Ret
Gastrointestinal
Sistem Hastalıkları
Majör GIS
Semptomları
Kusma
Diare ile birlikte ise, tam iyileşme ve
semptomların bitimini takiben en az 3 gün
beklenir
Geçici
Ret
Gastrointestinal
Sistem Hastalıkları
Majör GIS
Semptomları
Leishmaniasis (Kala-azar,
Kara Humma) Sürekli Kalıcı Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter
Enfeksiyonlar
Lökosit sayısının yüksek
olması Nedene göre süre verilmelidir
Geçici
Ret
Hematolojik Durum
ve Hastalıklar
Majör Hematolojik
Semptomlar
Malarya: endemik olduğu
bölgede süreklilik arz
edecek şekilde 6 ay veya
daha uzun süre bulunmuş
kişiler
Endemik bölgeden döndükten en az 4 ay sonra
malarya için valide edilmiş bir antikor testi
sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı
yapabilirler.
Geçici
Ret:
artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter Enfeksiyon
Riski
Page 171
171
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Malarya: endemik olduğu
bölgede süreklilik arz
edecek şekilde 6 ay veya
daha uzun süre bulunmuş
kişiler
Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif"
sonuç çıkana kadar reddedilir
Geçici
Ret:
artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter Enfeksiyon
Riski
Malarya: endemik olduğu
bölgede süreklilik arz
edecek şekilde 6 ay veya
daha uzun süre bulunmuş
kişiler
Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik
gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test
sonucunun negatifleşmesi beklenir
Geçici
Ret:
artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter Enfeksiyon
Riski
Malarya: malarya öyküsü
veren kişiler
Tedavi tamamlanana ve hiç bir semptom
kalmayana kadar reddedilir. Bu kişiler, tam
iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra malarya için
valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif"
olması halinde kan bağışı yapabilirler
Geçici
Ret:
artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter Enfeksiyon
Riski
Malarya: malarya öyküsü
veren kişiler
Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik
gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test
sonucunun negatifleşmesi beklenir
Geçici
Ret:
artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter Enfeksiyon
Riski
Page 172
172
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Malarya: malaryanın
endemik olduğu bir
bölgeden döndükten
sonraki 6 aylık süreç
içerisinde malarya ile
uyumlu ve henüz tanı
konmamış ateşli tablo
öyküsü olan kişiler
Tam iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra malarya
için valide edilmiş bir antikor testi sonucu
"negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler.
Geçici
Ret:
artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter Enfeksiyon
Riski
Malarya: malaryanın
endemik olduğu bir
bölgeden döndükten
sonraki 6 aylık süreç
içerisinde malarya ile
uyumlu ve henüz tanı
konmamış ateşli tablo
öyküsü olan kişiler
Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik
gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test
sonucunun negatifleşmesi beklenir
Geçici
Ret: artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter Enfeksiyon
Riski
Page 173
173
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Malarya: malaryanın
endemik olduğu bir
bölgeden döndükten
sonraki 6 aylık süreç
içerisinde malarya ile
uyumlu ve henüz tanı
konmamış ateşli tablo
öyküsü olan kişiler
Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif"
sonuç çıkana kadar reddedilir
Geçici
Ret: artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter Enfeksiyon
Riski
Malarya: malaryanın
endemik olduğu bir
bölgeyi ziyaret etmiş
ancak herhangi bir klinik
semptomu bulunmayan
kişiler
Endemik bölgeden döndükten en az 4 ay sonra
malarya için valide edilmiş bir antikor testi
sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı
yapabilirler.
Geçici
Ret:
artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter Enfeksiyon
Riski
Malarya: malaryanın
endemik olduğu bir
bölgeyi ziyaret etmiş
ancak herhangi bir klinik
semptomu bulunmayan
Eğer test yapılmamışsa, endemik bölgeden son
dönüşünden itibaren 12 ay boyunca reddedilir.
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter Enfeksiyon
Riski
Page 174
174
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
kişiler
Malarya: malaryanın
endemik olduğu bir
bölgeyi ziyaret etmiş
ancak herhangi bir klinik
semptomu bulunmayan
kişiler
Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik
gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test
sonucunun negatifleşmesi beklenir
Geçici
Ret:
artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter Enfeksiyon
Riski
Malinite öyküsü Sürekli Kalıcı Ret Onkolojik
Hastalıklar Onkolojik Hastalıklar
Marfan sendromu (kalp ve
damar tutulumu varsa) Sürekli Kalıcı Ret
Kas İskelet Sistemi
ve Bağ Doku
Hastalıkları
Konjenital Bağ Doku
Hastalıkları
Meniere hastalığı Asemptomatik olana kadar reddedilir
Geçici
Ret:
artlı
Kulak Burun Boğaz
Hastalıkları İç Kulak Hastalıkları
Menstruasyon Tek başına engel değildir Geçici
Ret
Jinekoloji ve
Obstetrik Fizyolojik Durumlar
Page 175
175
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Multiple skleroz Sürekli Kalıcı Ret Nörolojik
Hastalıklar
Demyelinizan
Hastalıklar
Myasthenia gravis Sürekli Kalıcı Ret Nörolojik
Hastalıklar
Periferal Sinir Sistemi
Hastalıkları
Myokard enfarktüsü
öyküsü Sürekli Kalıcı Ret
Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları
Koroner Arter
Hastalıkları
Nabız: düzensiz nabız
(ritm bozukluğu, aritmi,
disritmi)
Nedene göre süre verilmelidir Geçici
Ret
Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları
Majör
Kardiyovasküler
Semptomlar
Nabız: nabızın dakikada
100 den fazla olması
(yüksek nabız)
1 gün Geçici
Ret
Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları
Majör
Kardiyovasküler
Semptomlar
Nabız: nabızın dakikada
50'den az olması (düşük
nabız)
1 gün Geçici
Ret
Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları
Majör
Kardiyovasküler
Semptomlar
Narkolepsi Sürekli Kalıcı Ret Nörolojik
Hastalıklar Uyku Hastalıkları
Orak hücre anemisi Sürekli Kalıcı Ret Hematolojik Durum
ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları
Page 176
176
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Orak hücre anemisi
taşıyıcılığı Sürekli Kalıcı Ret
Hematolojik Durum
ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları
Osteomyelit Tam iyileşmeden ve tedavinin
tamamlanmasından sonra en az 2 yıl
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Bakteriyal Bulaş
Otoimmün hastalık: organ
tutulumu olan kişiler Sürekli Kalıcı Ret
Otoimmün
Hastalıklar
Otoimmün
Hastalıklar
Otolog kan bağışı için ret
nedenidir. Uygun süre reddedilir.
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları
Bakteriyal
Enfeksiyon
Over Kisti Kendini iyi hissediyorsa ve doktor takibinde
değilse kan bağışı yapabilir
Geçici
Ret
Jinekoloji ve
Obstetrik Over Hastalıkları
Paraziter hastalıklar:
ayrıca bakınız kalıcı ret
nedenleri
Tam iyileşme sağlanana ve tedavi bitene kadar
Geçici
Ret:
artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter
Enfeksiyonlar
Piruvat kinaz eksikliği Sürekli Kalıcı Ret Hematolojik Durum
ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları
Polikistik böbrek hastalığı
Tek başına bağışa engel değildir. Bağışçının
sağlığı değerlendirilmeli ve ona göre karar
verilmelidir.
Geçici
Ret
Nefrolojik
Hastalıklar
Konjenital Kistik
Hastalıklar
Page 177
177
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Polisitemia vera Sürekli Kalıcı Ret Hematolojik Durum
ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları
Prostat hiperplazisi,
benign
Dutasterid grubu ilaç kullanımı varsa, son dozdan
sonra 6 ay
Geçici
Ret:
artlı
Ürolojik Durum ve
Hastalıklar Prostat Hastalıkları
Prostat hiperplazisi,
benign
Finasterid grubu ilaç kullanımı varsa, son dozdan
sonra 1 ay
Geçici
Ret:
artlı
Ürolojik Durum ve
Hastalıklar Prostat Hastalıkları
Q Ateşi Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Bakteriyal Bulaş
Ritm bozukluğu: ağır
kardiyak aritmi öyküsü
veya tedavi gerektiren
aritmi
Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları Ritm Bozuklukları
Akut romatizmal ateş Kronik kalp hastalığı veya başka bir komplikasyon
gelişmemişse tam iyileşmeyi takiben 2 yıl
Geçici
Ret
Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları
Kalp Kapak
Hastalıkları
Saç ekimi 12 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Page 178
178
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Sağlık personeli:
hastaların vücut salgıları
ile doğrudan inokülasyon
yada müköz membran
teması olması
12 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Sağlık personeli: Hepatit B
enfeksiyonu olan biriyle işi
gereği sürekli temasta
olan sağlık personeli
Aşı ile bağışıklanmış olduğunu kanıtlamalıdır.
Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir
hastaneden alınmış test raporları (Anti-HBc
negatif, Anti-HBs pozitif) ile belgelemesi talep
edilir.
Geçici
Ret:
artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Sağlık personeli: Hepatit C
enfeksiyonu olan biriyle işi
gereği sürekli temasta
olan sağlık personeli
Risk içeren hasta grubu ile son temastan itibaren
en az 12 ay geçmiş olmalıdır.
Geçici
Ret:
artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Sarkoidoz Sürekli Kalıcı Ret Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları
Seks işçileri Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Serebrovasküler hastalık
öyküsü Sürekli Kalıcı Ret
Nörolojik
Hastalıklar
Serebral Damar
Hastalıkları
Page 179
179
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Sferositoz Sürekli Kalıcı Ret Hematolojik Durum
ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları
Sifiliz Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon
Hastalıkları Bakteriyal Bulaş
Siğiller Flebotomi sahasında ise, tam iyileşme sağlanana
kadar beklenir
Geçici
Ret:
artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
Siroz Sürekli Kalıcı Ret Hepatobilier Sistem
Hastalıkları
Karaciğerin Kronik
Hastalıkları
Soğuk algınlığı Ateş yoksa tam iyileşmeyi takiben en az 3 gün Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Hastalıklar
Splenektomi: bir hastalığın
tedavisi için uygulanmış
olan splenektomi
Sürekli Kalıcı Ret Gastrointestinal
Sistem Hastalıkları Cerrahi Uygulamalar
Stent takılmış olması Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları
Koroner Arter
Hastalıkları
Stroke (İnme) Sürekli Kalıcı Ret Nörolojik
Hastalıklar
Serebral Damar
Hastalıkları
Su çiçeği: çocukluk çağı Etkenle karşılaştıktan sonra en az 21 gün Geçici Enfeksiyon Viral Hastalıklar
Page 180
180
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
viral enfeksiyonlar Ret Hastalıkları
Temporal arterit Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları
Talasemi major Sürekli Kalıcı Ret Hematolojik Durum
ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları
Talasemi taşıyıcılığı Sağlık durumu iyi ise ve hemoglobin düzeyi
normalse, kan bağışı yapabilir
Geçici
Ret
Hematolojik Durum
ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları
Toksoplazma Tam iyileşmeden ve tedavinin
tamamlanmasından sonra en az 6 ay
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları
Paraziter
Enfeksiyonlar
Tüberküloz Tam iyileşmeden ve tedavinin
tamamlanmasından sonra en az 2 yıl
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Bakteriyal Bulaş
Uykusuz olmak
Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk
faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir.
Uygun süre reddedilir.
Geçici
Ret
Bağışçı Reaksiyon
Riski
Vazovagal Reaksiyon
Riski
Uyuşturucu kullanıldığına
(ı.m./ı.v. yasadışı) dair
kuvvetli bilgi/şüphe
Sürekli Kalıcı Ret Psikososyal
Durumlar Madde Bağımlılığı
Ülseratif kolit Sürekli Kalıcı Ret Gastrointestinal
Sistem Hastalıkları
Kronik İnflamatuar
Hastalıklar
Page 181
181
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Venöz tromboz
(tekrarlayan) Sürekli Kalıcı Ret
Kardiyovasküler
Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları
Von Willebrand hastalığı Sürekli Kalıcı Ret Hematolojik Durum
ve Hastalıklar
Koagülasyon Faktör
Eksiklikleri
Vücut ağırlığı: çift eritrosit
aferezi için vücut
ağırlığının 70 kg dan az
olması
1 ay Geçici
Ret Temel Kriterler Vücut Ağırlığı
Vücut ağırlığı: vücut
ağırlığının 50 kg dan az
olması
1 ay Geçici
Ret Temel Kriterler Vücut Ağırlığı
Vücut ağırlığının düşük
olması
Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk
faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir.
Uygun süre reddedilir.
Geçici
Ret
Bağışçı Reaksiyon
Riski
Vazovagal Reaksiyon
Riski
Vücut ısısı: 37,5 santigrad
dereceden yüksek olması Nedene göre süre verilmelidir
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları
Majör Enfeksiyon
Semptomları
Xenotransplant alıcıları Sürekli Kalıcı Ret Transplantasyon Transplantasyon
Page 182
182
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Yakın ilişki: Hepatit B
enfeksiyonu olan kişinin
cinsel partneri veya yakın
temasındaki kimseler
Aşı ile bağışıklanmış olduğunu kanıtlamalıdır.
Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir
hastaneden alınmış test raporları (Anti-HBc
negatif, Anti-HBs pozitif) ile belgelemesi talep
edilir.
Geçici
Ret:
artlı
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Yakın ilişki: Hepatit C
enfeksiyonu olan kişinin
cinsel partneri veya yakın
temasındaki kimseler
Son temastan sonra en az 12 ay geçmiş
olmalıdır.
Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Yakın ilişki: nedeni
bilinmeyen/belirlenemeyen
hepatit enfeksiyonu olan
kişinin cinsel partneri veya
aynı evi paylaşan kimseler
12 ay Geçici
Ret
Enfeksiyon
Hastalıkları Viral Bulaş Riski
Yaş: 18 yaşının dolmamış
olması 18 yaşın dolmasına kadar
Geçici
Ret Temel Kriterler Yaş Aralığı
Yaş: 61 yaşından gün
almış kişinin ilk kez kan
bağışı yapma talebi
Sürekli Kalıcı Ret Temel Kriterler Yaş Aralığı
Page 183
183
KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori
Yaş: 65 yaş üstü düzenli
bağışçının yılda 1 kezden
sık bağış talebi
Son bağıştan sonra en az 12 ay Geçici
Ret Temel Kriterler Yaş Aralığı
Yaş: 66 yaşından gün
almış düzenli olmayan
bağışçı
Sürekli Kalıcı Ret Temel Kriterler Yaş Aralığı
Yaş: 70 yaşından gün
almış düzenli bağışçı Sürekli Kalıcı Ret Temel Kriterler Yaş Aralığı
Yaş: düşük yaş (20 yaş ve
altındakiler)
Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk
faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir.
Uygun süre reddedilir.
Geçici
Ret
Bağışçı Reaksiyon
Riski
Vazovagal Reaksiyon
Riski
Page 184
184
Ek-9: Geçici ġartlı Retler
artlı retler, süresi önceden bilinemeyecek ve ancak, bir koşulun yerine
getirilmesi ile nihayetlenecek nitelikteki retlerdir. Hekim tarafından aşağıdaki
ret nedenlerinden birinin seçilmesi halinde, bağışçı adayı, kendisinden istenen
şart ve/veya şartları yerine getirene kadar ki süre boyunca ret veritabanında
görünecektir.
GEÇĠCĠ ġARTLI RETLER
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi
Alkol kullanımı Alkol kullanımı halinde kişinin tam koopere olamayacağı
varsayılır ve bağış en az 12 saat ertelenir
Alkolizm Karaciğer fonksiyon testleri düzelene kadar
Anjiyografi Tanı konulana kadar beklenmelidir, daha sonra tanıya
göre karar verilir.
Bayılma, senkop Sık ve tekrarlayıcı bayılmalarda altta yatan neden
belirlenene kadar ret
Böbrek ve mesane taşları Asemptomatik ve enfeksiyonsuz olana kadar ertelenir
Burun kanaması Altta yatan neden kanama diyatezi ise, tanı konulana
kadar beklenir ve tanıya göre hareket edilir.
Chagas hastalığı Chagas hastalığının endemik olduğu bölgelerde
doğmuş veya transfüzyon yapılmış kişiler, trypanosoma
cruzi için valide edilmiş bir test sonucunda negatif
bulunmuşlarsa, sadece plazmafraksinasyon amaçlı
plazma bağışında bulunabilirler.
Cilt enfeksiyonları Sekonder enfeksiyon varsa veya flebotomi alanında
enfeksiyon varsa veya yaygın pürülan yaralar varsa
uygun süre reddedilir
Flebotomi sahasında
herhangi bir lezyon
Tam iyileşme sağlanana kadar
Fobiler Özellikle kan görme fobisi veya iğne fobisi gibi
durumlarda tedavi olana kadar beklenir
Gastrit Tam iyileşme sağlanana ve tedavi tamamlanana ve
semptomlar kaybolana kadar ertelenir
Gingivit Semptomsuz olana kadar beklenir
Göğüs ağrısı Bir doktor tarafından değerlendirilmişse ve kalp
hastalığına bağlı değilse kabul edilir
Page 185
185
GEÇĠCĠ ġARTLI RETLER
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi
Graves hastalığı Troid fonksiyonları normal ve troid ilaçları
kullanmıyorsa, kan bağışı kabul edilir.
Hashimato tiroiditi Akut dönem boyunca reddedilir.
Hepatit: nedeni
bilinmeyen/belirlenemeyen
Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden
alınmış test raporları ile belgelemesi talep edilir. Kan
bağışı için hepatit öyküsü üzerinden en az 24 ay
geçmiş olmalı ve hbsag, antihbc ve antihcv negatif
olmalıdır.
Hiperparatroidizm Asemptomatik olana kadar ertelenir
Hipoglisemi öyküsü Asemptomatik olana kadar ertelenir
Hipoparatroidizm Asemptomatik olana kadar ertelenir
İdrar yolu enfeksiyonları Tekrarlamayan idrar yolu enfeksiyonlarında tedavi
sonrası böbrek fonksiyonları normalleşene kadar ve
semptomsuz olana kadar ret
İlaçlar: Dutasterid Son dozun kullanımını takiben en az 6 ay reddedilir
İlaçlar: Etretinat Son dozun kullanımını takiben en az 3 yıl reddedilir
İlaçlar: Finasterid Son dozun kullanımını takiben en az 1 ay reddedilir
İlaçlar: İsotretinoin Son dozun kullanımını takiben en az 1 ay reddedilir
İlaçlar: Metimazol İlacın kullanımı süresince reddedilir
İlaçlar: Tretinoin Sistemik kullanımda son dozun kullanımını takiben en
az 1 ay reddedilir. Topikal kullanım kan bağışına engel
değildir.
Kimlik belgesi bulunmaması Geçerli kimlik belgesi sunana kadar reddedilir.
Kistik Fibrozis Enfeksiyonsuz ve asemptomatik olana kadar ertelenir
Malarya: endemik olduğu
bölgede süreklilik arz
edecek şekilde 6 ay veya
daha uzun süre bulunmuş
kişiler
Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3
yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi
beklenir
Malarya: endemik olduğu
bölgede süreklilik arz
edecek şekilde 6 ay veya
daha uzun süre bulunmuş
Endemik bölgeden döndükten en az 4 ay sonra
malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu
"negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler.
Page 186
186
GEÇĠCĠ ġARTLI RETLER
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi
kişiler
Malarya: endemik olduğu
bölgede süreklilik arz
edecek şekilde 6 ay veya
daha uzun süre bulunmuş
kişiler
Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" sonuç
çıkana kadar reddedilir
Malarya: malarya öyküsü
veren kişiler
Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3
yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi
beklenir
Malarya: malarya öyküsü
veren kişiler
Tedavi tamamlanana ve hiç bir semptom kalmayana
kadar reddedilir. Bu kişiler, tam iyileşmeyi takiben en
az 4 ay sonra malarya için valide edilmiş bir antikor
testi sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı
yapabilirler
Malarya: malaryanın
endemik olduğu bir
bölgeden döndükten
sonraki 6 aylık süreç
içerisinde malarya ile
uyumlu ve henüz tanı
konmamış ateşli tablo
öyküsü olan kişiler
Tam iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra malarya için
valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması
halinde kan bağışı yapabilirler.
Malarya: malaryanın
endemik olduğu bir
bölgeden döndükten
sonraki 6 aylık süreç
içerisinde malarya ile
uyumlu ve henüz tanı
konmamış ateşli tablo
öyküsü olan kişiler
Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3
yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi
beklenir
Malarya: malaryanın
endemik olduğu bir
bölgeden döndükten
sonraki 6 aylık süreç
Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" sonuç
çıkana kadar reddedilir
Page 187
187
GEÇĠCĠ ġARTLI RETLER
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi
içerisinde malarya ile
uyumlu ve henüz tanı
konmamış ateşli tablo
öyküsü olan kişiler
Malarya: malaryanın
endemik olduğu bir bölgeyi
ziyaret etmiş ancak
herhangi bir klinik
semptomu bulunmayan
kişiler
Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3
yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi
beklenir
Malarya: malaryanın
endemik olduğu bir bölgeyi
ziyaret etmiş ancak
herhangi bir klinik
semptomu bulunmayan
kişiler
Endemik bölgeden döndükten en az 4 ay sonra
malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu
"negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler.
Meniere hastalığı Asemptomatik olana kadar reddedilir
Paraziter hastalıklar: ayrıca
bakınız kalıcı ret nedenleri
Tam iyileşme sağlanana ve tedavi bitene kadar
Prostat hiperplazisi, benign Dutasterid grubu ilaç kullanımı varsa, son dozdan sonra
6 ay
Prostat hiperplazisi, benign Finasterid grubu ilaç kullanımı varsa, son dozdan sonra
1 ay
Sağlık personeli: Hepatit B
enfeksiyonu olan biriyle işi
gereği sürekli temasta olan
sağlık personeli
Aşı ile bağışıklanmış olduğunu kanıtlamalıdır.
Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden
alınmış test raporları (Anti-HBc negatif, Anti-HBs
pozitif) ile belgelemesi talep edilir.
Sağlık personeli: Hepatit C
enfeksiyonu olan biriyle işi
gereği sürekli temasta olan
sağlık personeli
Risk içeren hasta grubu ile son temastan itibaren en az
12 ay geçmiş olmalıdır.
Siğiller Flebotomi sahasında ise, tam iyileşme sağlanana kadar
beklenir
Page 188
188
GEÇĠCĠ ġARTLI RETLER
Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi
Yakın ilişki: Hepatit B
enfeksiyonu olan kişinin
cinsel partneri veya yakın
temasındaki kimseler
Aşı ile bağışıklanmış olduğunu kanıtlamalıdır.
Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden
alınmış test raporları (Anti-HBc negatif, Anti-HBs
pozitif) ile belgelemesi talep edilir.
Page 189
189
Ek-10: Coğrafi Risk Bölgeleri
Ek-10.1: Sıtma (Malarya) Yönünden Riskli Ülkeler Haritası, 2010, WHO:
Kaynak: http://gamapserver.who.int/mapLibrary/Files/Maps/Global_Malaria_ITHRiskMap.JPG
Page 190
190
Ek-10.2: HIV Yönünden Riskli Ülkeler:
HIV yönünden coğrafi risk bölgeleri olan Kamerun, Orta Afrika, ad, Kongo, Ekvatoryal Gine, Gabon, Nijer ya da
Nijerya‟da 1977 yılından sonra doğmuş ya da 6 aydan uzun süre yaşamış kişiler ve bu ülkelerde 6 aydan az kalan ancak
bulunduğu süre içinde kan ve kan ürünü ile tedavi olanlar veya bu ülke vatandaşları ile cinsel ilişkide bulunmuş olanlar HIV
riski yönünden kan bağışçısı olamazlar.
Kaynak:http://www.unaids.org/globalreport/HIV_prevalence_map.htm
Page 191
191
Ek-10.3. Chagas Hastalığı
Chagas hastalığı tanısı almış kişiler, kan bağışında bulunamazlar.
Kaynak: http://www.treatchagas.org/imagens/MapChagasJun09_large.jpg
Page 192
192
Ek-11:Ġlaç Kullanımı ve Ret Süreleri
ĠLAÇ KULLANIMI VE RET SÜRELERĠ
Etken Madde Ticari Ad Açıklama
Antibiyotikler
Hastalığın tipine göre değişen sürelerde bağış için
engel oluştururlar. Genel olarak tedavinin son
dozundan 48 saat sonra kan bağışı alınabilir. Cinsel
yolla bulaşan hastalıkların tedavisi için antibiyotik
kullanılmışsa 12 ay kan bağışı ertelenir.
Kortikosteroidler
Öncelikle kan bağışçısının ilacı kullanma nedeni
değerlen-dirilmelidir. Topikal olarak kullanılan
kortikosteroidler, eğer kan alınacak bölgeye
uygulanmıyorsa kan bağışı için engel oluşturmazlar.
Oral, iv veya im kullanım söz konusu ise tam şifayı
takiben ve son dozu izleyen 7 günden sonra kan
bağışı kabul edilir. Ancak son 12 ay içinde 6 ay veya
daha uzun süre oral, iv veya im kortikosteroid
kullanılmış ise tam şifayı takiben ve son dozu izleyen
12 aydan sonra kan bağışı kabul edilebilir.
Etretinat Tegison
Psoriasis tedavisinde kullanılan A vitamini türevidir.
ok kuvvetli bir teratojen olduğu için bu ilacı
kullananlardan son dozun kullanımını takiben en az 3
yıl süreyle kan bağışı alınmaz.
Isotiretinoin
İçeren İlaçlar
Acnegen,
Aknetrent,
Roaccutane,
Zoretanin
Sentetik vitamin A türevi olan bu ilaç, spesifik olarak
akne tedavisi için kullanılan bir ilaçtır. Oldukça kuvvetli
teratojenik etkisi vardır. Bu ilacı kullanan bağışçılar
son dozun alımından 1 ay sonra kan verebilirler.
Tretinoin Vesanoid
Topikal kullanımı kan bağışı için engel değildir.
Sistemik kullanımı söz konusu ise son dozun alımından
itibaren 1 ay kan bağışı ertelenir.
Metimazol Thyromazol Antitiroid ajandır. Tedavi süresince kan bağışı
ertelenir.
Page 193
193
Finasterid
(propecia,
proscar)
Alofin,
Dilaprost,
Dynasef,
Finarid,
Propecia,
Proscar,
Prosterit
Benign prostat hipertrofisi ve saç çıkartıcı olarak
kullanılan bir ilaçtır. Erkek fetusün dış genital
organlarında anomalilere yol açan kuvvetli teratojen
bir ilaçtır. İlacı kullanan bağışçılardan son dozun
kullanımından 1 ay sonra kan alınabilir.
Dutasteride Avodart,
Dutapros
Benign prostat hipertrofisinde kullanılır. Son dozun
kullanımından 6 ay sonra kan alınabilir.
Trombositleri
etkileyen ilaçlar:
Tromboferez için
Aspirin,
Piroksikam,
Diğer NSAI
İlaçlar
Aspirin ve Piroksikam kullanımı, trombosit aferezi için
5 günlük geçici ret nedenidir. Diğer NSAI ilaç
kullanımında ise son dozu takiben 2 gün boyunca
trombosit aferezi kabul edilmez.
Trombositleri
etkileyen ilaçlar:
Tam kan bağışı
için
Aspirin,
Piroksikam,
Diğer NSAI
İlaçlar
Aspirin, proksikam ve diğer NSAI ilaç kullanımı tam
kan bağışına engel değildir. Sadece, bağışlanan
kandan trombosit süspansiyonu yapılmaz.
Page 194
194
KAYNAKLAR
1. Giangrande PL. The history of blood transfusion. British journal of
haematology. 2000;110(4):758-67.
2. Boulton FE. Blood transfusion; additional historical aspects. Part 2. The
introduction of chemical anticoagulants; trials of 'Phosphate of soda'.
Transfusion medicine. 2013;23(6):382-8.
3. Lozano M, Cid J. Transfusion medicine as of 2014. F1000prime reports.
2014;6:105.
4. Sahu S, Hemlata, Verma A. Adverse events related to blood
transfusion. Indian journal of anaesthesia. 2014;58(5):543-51.
5. Ulusal Hemovijilans Rehberi. Ankara: TR0802.15-01/001-Türkiye‟de
Kan Tedarik Sisteminin Güçlendirilmesi Teknik Destek Projesi; 2014.
6. Chandrashekar S, Kantharaj A. Legal and ethical issues in safe blood
transfusion. Indian journal of anaesthesia. 2014;58(5):558-64.
7. Chaudhary RK, Das SS. Autoimmune hemolytic anemia: From lab to
bedside. Asian journal of transfusion science. 2014;8(1):5-12.
8. Ulusal Kan ve Kan Bileşenleri Hazırlama, Kullanım ve Kalite Güvencesi
Rehberi. Ankara: TR0802.15-01/001-Türkiye‟de Kan Tedarik Sisteminin
Güçlendirilmesi Teknik Destek Projesi; 2014.
9. T.C. Sağlık Bakanlığı, Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi. Ankara:
Türkiye Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derneği; 2011.
10. Holbro A, Infanti L, Sigle J, Buser A. Platelet transfusion: basic aspects.
Swiss medical weekly. 2013;143:w13885.
11. Schmidt M, Geilenkeuser WJ, Sireis W, Seifried E, Hourfar K. Emerging
Pathogens - How Safe is Blood? Transfusion medicine and hemotherapy :
offizielles Organ der Deutschen Gesellschaft fur Transfusionsmedizin und
Immunhamatologie. 2014;41(1):10-7.
12. KHGM 2012 Faaliyet Kitabı. Ankara: Türk Kızılayı Kan Hizmetleri Genel
Müdürlüğü; 2012.
13. Basu D, Kulkarni R. Overview of blood components and their
preparation. Indian journal of anaesthesia. 2014;58(5):529-37.
14. World Blood Donor Day 2014 - Campaign Essentials: World Health
Organization; 2014.
15. Schlenke P. Pathogen inactivation technologies for cellular blood
components: an update. Transfusion medicine and hemotherapy : offizielles
Page 195
195
Organ der Deutschen Gesellschaft fur Transfusionsmedizin und
Immunhamatologie. 2014;41(4):309-25.
16. Stormer M, Vollmer T. Diagnostic methods for platelet bacteria
screening: current status and developments. Transfusion medicine and
hemotherapy : offizielles Organ der Deutschen Gesellschaft fur
Transfusionsmedizin und Immunhamatologie. 2014;41(1):19-27.
17. Yaddanapudi S, Yaddanapudi L. Indications for blood and blood
product transfusion. Indian journal of anaesthesia. 2014;58(5):538-42.
18. McGeown JG. Physiology : a clinical core text of human physiology with
self-assessment. 3rd ed. Edinburgh ; New York: Churchill Livingstone; 2007.
19. Mitra R, Mishra N, Rath GP. Blood groups systems. Indian journal of
anaesthesia. 2014;58(5):524-8.
20. Wagner FF, Flegel WA. The rhesus site. Transfusion medicine and
hemotherapy : offizielles Organ der Deutschen Gesellschaft fur
Transfusionsmedizin und Immunhamatologie. 2014;41(5):357-63.
21. WHO. Towards 100% voluntary blood donation: a global framework for
action. Switzerland: WHO; 2010.