LAPORAN PENELITIAN PENlLAlAN WARGA BELAJAR TERHADAP MATERI PROGRAM DAN PENAMPILAN SUMBER BELAJAR SERTA HUBUNGANNYA OENGAN HASlL BELAJARNYA PADA ELK PADANG Oleh Dra. Jrmawifn Clrv (~etun Tim Peneliti) Penelitian ini dibiayai oleh : Surat Perjanjlan Kerja No.:02/m7.H9/H.9/1989
75
Embed
Dra. - repository.unp.ac.idrepository.unp.ac.id/1139/1/IRMAWITA_662_90.pdfMemuas atau tidaknya materi pela jaran yanG disa j ikan ter- gantun~ dari bermanfaat atau tidaknya materi
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
L A P O R A N P E N E L I T I A N
PENlLAlAN WARGA BELAJAR TERHADAP MATERI PROGRAM DAN PENAMPILAN SUMBER BELAJAR SERTA HUBUNGANNYA
OENGAN HASlL BELAJARNYA PADA ELK PADANG
O l e h
Dra. Jrmawifn Clrv
( ~ e t u n T i m P e n e l i t i )
Penelitian ini dibiayai oleh :
Surat Perjanjlan Kerja No.:02/m7.H9/H.9/1989
PEFGONALIA PENELIT IAN
Kmnsultan : DRS . HASANUDDIN . MPd
Ketua : D U . I R M A W I T A
1.DRA.S 0 L F E M A
2.DRS.SYAFRUDDIN WAHID
3.DRS. W I S R 0 N I
4. DRA .WIRDATUL A I N I
5.DRA. S U R ' A I N I
6.DRA .YEN1 KARNELI
B a l a i La t ihan Keterampilan (BLK) Padang ada lah s a l a h
s a t u lembaga yaw melaksanakan pendidikan keterampilan ba-
~i mereka yanE memerlukannya, r e l a t i f tanpa mernandang u s i a
dan l a t a r belakane pendidikan,agar mereka dapat memanfaat-
kan keterarnpilan t e r s e b u t Euna membuka, mencari a t a u mela-
h i r k a n peker jaan y a q pada akhirnya mereka diharapkan men-
j a d i tenaga keMa yant ~ r e d u k t i f dan p r a f e s i e n a l .
Sa l ah s a t u d a r i j e n i s keterampilan t e r s e b u t i a l a h pendidi-
kan dan l a t i h a n menjahitc, Dar i s t u d i pendahuluan t e r l i h a t
bahwa h a s i l b e l a j a r yang d ipe re l eh warga b e l a j a r r c l a t i f
rendah.Diduga h a s i l be l a j ;lr yang rendah i t u adakaitannya
dengan pen i l a i a n warga be l a j a r t e rhadap m a t e r i ge la j a r an '
y a q , d i s a j i kan dan penampilan sumber be l a j a r .
Sehubungan dengan permasalahan dan dugaan t e r s e b u t , maka t u j u a n p e n e l i t i a n i n i ada lah untuk mengun~kapkan ye-
n i l a i a n warga be l a j a r t e rhadap m a t e r i pela j a r an yang d i -
s a j i k a n dan penampilan sumber b e l a j a r dalam hubungannya de-
nEan h a s i l b c l a j e r yanE dipermleh.
P e n i l a i a r yang dimaksudkan d i s i n i i a l a h pandangan a-
t a u pendapat warga b e l a j a r t e rhadap m a t e r i p e l a j a r a n yang
d i s a j i k a n dan penampilan sumber b e l a j a r sebaga i eb$ek,apa-
kah ebjek t e r s e b u t memuaskan a t a u t i d a k .
Memuas a t a u t idaknya m a t e r i pela ja ran yanG d i s a j ikan t e r -
g a n t u n ~ dari bermanfaat atau t idaknya m a t e r i p e l a j a r a n y a w
d i s a j i kan i t u d a r i sudut pandangan warGa be la j a r .
S e d a n ~ k a n memuaskan a t a u t idaknya penampilan sumber bela-
j a r t e rdan tunc d a r i ca ra s r rmber .be la ja r neq!iuciapi warga
be l a j a r dalam keg ia t an be l a j a r , apakah menyenangkan a t a u
t i d a k .Diduda pandangan-pandan~an warga be la j a r t e rhadap
n a t e r i p e l a j a r a n yan8 disampaikan dan penamailan sumber
b e l a j a r mempengaruhi h a s i l b e l a j a r yang dipermlehnya.
Ar t inya a p a b i l a warga b e l a j a r men i l a i pmsirtif m a t e r i pela-
j a r a n yang d i s a j i k a n dan penampilan sumber be la ja r ,mereka
cendrunh untuk mempermleh h a s i l b e l a j a r yang t i n g g i a t a u
sebaliknya.Dugaan yan5 demikian akan d i s e l i d i k i m e l a l t i
p e n e l i t i a n i n i . .
Se l aa ju tnya b e d a s a r k a n t u j u a n p e n e l i t i a n dan dugaaa-
dugaan yang l i k e r r k a k a n , dapat dirumuskan h ipmtes i s seba-
g a i b e r i k u t :
1 .Terdapat hubungan yang b e r a r t i a n t a r a p e n i l a i a n warga be-
l a j a r t e rhadap m a t e r i pe l a j a r an y a q d i s a j i kan dengan ha-
s i l b e l a jarnya.
2.Terdapat hubungan yang b e r a r t i a n t a r a p e n i l a i a n warga be-
l a j a r t e rhadap penampilan sumber be l a j a r dcngan h a s i l be-
l a jarnya.
Adapun yang memjadi pmpulasi d a r i p e n e l i t i a n i n i ada-
l a 1 s e l u r u h warGa b e l a j a r y a w mengikuti keg ia t an be la jar
pada prmGram pendidikan dan l a t i h a n menjahi t d i BLlC Pahang
pada tahun a j a r a n 1988 fi989.Sedangkan sampel d i t a r i k mela-
l u i t e k n i k 'randem s a m p l i n ~ ' .
Se lan ju tnya dalam pen~umpulan da ta digunakan dua t ek-
nik.Pertama untuk memperaleh da ta t en t ang h a s i l be l a j a r
warga b e l a j a r pendidikan dan l a t ihan menjahi t yang d i l a k -
sanakan o l e h BLK Padang digunakan s t u d i dakumenter dengan
a l a t pencatatan.Kedua,umtuk mendapatkan da t a t en tang peni-
l a i a n warEa be l a j a r t e rhadap materf pe l a j a r a a ya= d i sa j i -
kan dan penamrilan sumber b e l a j a r digunakan t e k n i k wawan-
ca ra dengan a l a t redaman wawancara.
Untuk mequngkapkan p e n i l a i a n t e r s e b u t d i tunakan s k a l a ma-
d e l L i k e r t dengan a l t e r n a t i f jawabah yang d imula i .iari
"baik s e k a l i w sampai "kurang seka l iW,dengan s k e r 5 , 4 , 3 , 2 , dan 1 .Akhirnya s k o r yang d i p e r e l e h d i k a r e l a s i k a n
dengan n i l a i a k h i r yang diperalehnya dengan menggunakan
t e k n i k k a r e l a s i "Pearsen Praduc t Mamentw . H a s i l pewumyulan da t a dan pewalahannya menunjukka?
h a s i l bahwa :
1 .Terdapat hubungan yang b e r a r t i a n t a r a p e n i l a i a n warga be-
l a j a r t e rhaday m a t e r i pe l a j a r a n yang d i s a j i kan dengan ha-
s i l be l a j a rnya pada t a r a f kegercayaan 95 % . 2.Terdapat hubungan yang b e r a r t i a n t a r a p e n i l a i a n warga be-
l a j a r t e rhadap penampilan sumber b e l a j a r dengan h a s i l be-
l a j a r n y a pada t a r a f kepercayaan 99 % . Sehubungan dengan h a s i l p e n e l i t i a n t e r s e b u t dikemuka-
kan rekamendasi : C
1 .Agar penr,elala BLK Padanz dan sumber b e l a j a r yane menya-
j i k a n m a t e r i p e l a j a r a n herdasarkan azaz manfaat yang l a -
p a t d i r a sakan a l e h warga bela jar .Untuk i t u khususnya da-
r i pihak sumber bela jar ,hendaknya mampu menjaga hubungam
iii
a n t a r a m a t e r i p e l a j a r a n yaaE d i s a j i k a n d e n ~ a n kebutuhan
warEa be l a j a r .
2 .Agar para sumber b e l a j a r disamping m e n ~ u a s a i m a t e r i pe - l a jaran yang d i s a j i kan henalaknya juga menguasai p r i n s i p -
p r i n s i p dan metoda-meteda membela j a rkan oran8 dewasa s e r -
t a berupaya untuk menerapkannya dalam keg ia t an pembela ja-
r a n s s m r h i demgam t e k n i k i n t e r a k s i b e l a j a r Pendidikan Lu-
a r Sekolah.
Kegia tan p e n e l i t i a n merupzkan bac i an d a r i T r l Dharma
Perguruan T ingg i .Kegia tan i n i ha rus d i l aksanakan o l e h s t a f
akadernik IKIP Padang dalam r a w k a meningkatkan mutu ba ik
s e b a g a i s t a f akademik maupun s e b a e a i p e n e l i t i .
Keg ia tan p e n e l i t i a n i n i mendukun~ pengembangan ilmu
s e r t a t e rapannya . Dalam ha1 i m i Pusa t P e n e l i t i a n IXIP Padang
berusaha m e n d s r e n ~ s t a f p e n ~ a j a r untuk melakukan p e n e l i t i -
a n s e b a g a i bag ian yanp, t i d a k t e r p i s a h k a n d a r i k e g i a t a n me-
nga j a rnya .
Oleh karena i t u pen ingka tan mutu tenaga akademik p e n e l i t i :
dan h a s i l p e n e l i t i a n n y a d i l akukan s e s u a i dengan k u a l i t a s . '
s e r t a kewenanzan akademik p e n e l i t i .
Akhirnya saya merasa gembira bahwa p e n e l i t i a n i n i t e -
l a h dapa t d i s e l e s a i k a n o l e h p e n e l i t i d e w a n m e l a l u i p roses
pemcriksaan d a r i t i m p e n i l a i l a p o r a n p e n e l i t i a n : Pusa t
P e n e l i t i a n IKIP Padam .Mudah - mudahan p e n e l i t i a n i n i ber-
guna untuk pentembangan ilmu pada umumnya dan untuk ~ e n i n g -
katam mutu s t a f akademik IKIP Padane pada khususnya.
Terima k a s i h
Pa d a ~ g , Februari 19%
Kepala Pusat . Pe l ae l i t i an
IKIP. Padang ,
D r . ~ a i n i l , ~ . ~ .
NIP: 130 187 088
UCAPAN TERIMA ICASIH
Berkat Rahmat Al lah Tuhan yang Maha E s a , h c n e l i t i a n
yang b e r j u d u l : P e n i l a i a n W a r ~ a Bela j a f t e r h a h a ~ Mater i
Pregram dan Penarnpilan Sumber B e l a j o r s e r t a Hubungannya
d e n ~ a n H a s i l Be la ja rnya pada BLK Padand i n i dapa t d i s e -
l e s a ikan.
Se l e sa inya p e n e l i t i a n i n i ada l ah b e r k a t bantuan yang
t i d a k t e r n i l a i d a r i be rbaga i p ihak.0leh karena i t u dalarn
kesempatan i n i p e n e l i t i i n ~ i n menyampaikan ucapan ter ima
k a s i h kepada semua pihak yang t e l a h memberikan bantuan
dan derengan terutama kepada :
1 .Rekter IKIP Padan& s e l a k u pcnanggun8 jawab pelaksanaan, '
p e n e l i t i a n , . i n i .
2.Kepala Pusa t P e n e l i t i a n IKIP Padang yang mengkmordinir
pelaksanaan p e n e l i t i a n .
3.Dekan F a k u l t a s Ilmu Pendidikan IXIP Padang s e r t a ketua
Ju rusan PLS PIP IKIP Padand yang t e l a h memberikan i z i n
dan kemudahan untuk te r laksananya p e n e l i t i a n i n i .
4.Wali Keta Kepala Daerah Tingkat I1 Ketamadya Padang yang
t e l a h mengizinkan p e n u l i s untuk melakukan p e n e l i t i a n ke-
pada mantan warga b e l a j a r pendidikan ke te rampi lan men ja-
h i t yanc b e r d e m i s i l i d i b e r b a ~ a i tempat dalam wilayah KO-
tamadya Padan8
5.Scmua mantan warp,a b e l a j a r pendidikan dan ke te rampi lan
menjah i t yan5 d i laksanakan mlch BLK Padan5 yang t e l a h
mcrnberikan i n f e rmas i s e s u a i den tan yans d iharapkan . 6 .Bapak Drs .H.I-Iasanuddin .M.Pd. scbagai kensu l t an dalam
p e n e l i t i a n i n i .
7.Semua p i h a k ynnc t i d a k dapa t d inebu tkan s a t u p e r s a t u
yanc t c l a h i k u t mcmhantu p e n e l i t i dalam melaksanakan
BAB I . PENDAHULUAN ...................... ......... A.Latar Belakang Masalah
B.Ruang l ingkup dan Pembatasan ......................... masalah
............. C. Pen je lasan I s t i l a h
D.Tujuanl P e n e l i t i a n .............. E . A s u m s i .................... F.Hipetes is ....................... G.Kc~unaan H a s i l P e n e l i t i a n .......
............. . BAR I1 T I N J A U A N mPUSTAKAAN
........... A.Tinjauan Kepustakaan
B.Kerangka Kanscptual ............ .............. B A B I I I . M E T O D O L O G 1
A . Rancangan P e n c l i t i a n ........... B.Papulasi dan Sampel ............ C.Data dan Sumbcr Data ........... D.Teknik dan Ala t Pengumpulan Data
E.Teknik Anal isa Data ............ F.Prasedur P e n e l i t i a n ............ G . Keterba tasan ...................
BAB I V . HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN . . A.Hasil P e n e l i t i a n ............... B.Pewu j ian::Hipatesis ............ C.Pembahasan .....................
. LAMPIRAN. LAMPIRAN ........................ v i i i
i
v v i
v i i i
1
1
4
A.Ia t a r Belakaxg Maualah
M e x ~ i a g a t peatim:aya peraman pend id ika r d a l a n penba-
rgumar nas ioaa1,naka pernerintah bersarna-sana dengar nasy:, ,
r a k a t berupcya nengerahkar dans dax tenaga d a l a n bidamg
pemdid i k a r dengax nemdayagunakan senua j a l u r yarg t e r s e d i a
ya k x i j a l u r pe r seko laha r d.aa pemdidikan d i l u a r ~ e r s e k o l a -
han.Nanur den ik i an usah? pendidikam t e r n e b u t t e t a p ~ a j a m e -
me,alani be rbaga i harnba t a n dax perraaea l ahan . Khvsusn~ra pen-
d i d i k a r peraekolahan yarc be lun nanpu nenjawab pernaslahan
yaaz a4a da lan nasya raka t uemuai deagar . perkenbam:ar i l n u
pengetahuar , t e k r o l o g i dam peradabax nanusia , t e r u t a n a da l an
nenexuhi daa nenge j a r kebutuhar nasyaraka t khususnya kebu-
tuhax be l a jar b a g i na sya raka t y a w s e l a l u ber tanbah dan "
berkernba~g .Hal i n i ka reaa k e t e r b a t a s a n sintern peadidikan
persekolaham i t u s e x d i r i , t e r u t a n a dalsrn bidan: kurikulum
J a r ~ o p u l a r i s a s a r a x didikmya.
S e h u b u r ~ a x denzan k e t e r b a t a s a x a i s tem pendidikan per-
~ e k o l o h a n t e r aebu t , naka s i s t e n pendidikam l u a r oekolah da-
p a t d i jad i kan sebaga i a l t e r n a t i f penecahannya .Dalan ha1 i-
ai dencan mengkaji-dan rnenbandiabkan s i f a t , j e n i s dan i s i
d a r i pendidikan l u a r s eko lah dcnzan yend i i i kan k e t e r a n p i l -
an pang J i l aksaaakan d i B a l a i Latiham Kerja (BLK) Padan;, da - -pat d ika t akax bahwa B a l a i La t ihan Ker ja Pagang t e l a h nex ja -
lankan n i o s i yendidikan l u a s ~ekolah.BLK t e r u e b u t ne laksa -
makan pendidilkan k c t e r a n p i l a n b a g i nereka yan: nemerlukan - nya tanpa nenandang u s i a dan l a t a r belakang pendidikan,
a g a r nereka daya t nenaafaatkan k e t e r a n p i l a a t e r n e b u t tuna
nenbuka,mencari a t a u melahirkan peker jaan yang akhirnya
nereka diharapkan n e n j a d i tenaga k e r j a y a w ~ r o d u k t i f d a m
prof e ~ i o n a l .
P e r n a ~ a l s h a n yaxg t e r l i h a t a d a l a h bahwa h a a i l b e l a j a r
yang d i y e r o l e h &lch eab jek d i d i k ba ik pada pendidikan peg
~ e k o l a h a n naupun pendidikan l u a r seko lah cukup rnenpriha .,-
t inkam.Artiaya pada ununrya nendapatkar angka y a w rendah,
dan hanya beberapa oranE d a r i kelornpok i t u yan.: sernperoleh
m i l a i yang t iwg i .Dengan h a s i l b e l a j a r yang rendah temtu
a u l i t d iharapkan l a h i r n y a t e n a ~ a k e r j a yanz p roduk t i f clan
j a r n e l a l u l . e v a l u a r i clapat d i j ad ikan s e b a g a i a l a t penafu i
r a n keberhasi lannya da l an naoyarakat.Ha1 t e r n e b u t nesua i
dely,an ~ e n l . a y a t Nurkancana dkk.(1981 : 5) , bahwa d a l a h pa - t u curia e v a l h a a i a d a l a h "Untuk nenaf u i rkan apakah s e o r a n ~
anak (warga b c l a j a r - penul i s )cukup matang untuk d i lepan
ke naeya raka t . . . Dengan den ik i an dapa t d ika t akan bahwa d e
ngan h a s i l b e l a j a r yaag r e n d a h , s u l i t untuk mcrurnuskan da-
lam nencapa i t u j u a n y a w t e l a h d i c a n a q k a n o l e h i n o t a a r i
BLK,yakni untuk nemghasilkan tenaga k e r j a yaag nampu next-
c a r i dan membuka lapgn.gan k e r j a s e m d i r i yang d i j u l u k i se -
baga i tenaga k e r j a yang p roduk t i f dan p r o f e s i o n a l .
Rendahnya h a s i l be l a j a r yanz d i c a p a i d i a a u n s i k m ada
ka i tannya ilengam p e n i l a i a n warga be l a j a r t e r h a l a p naateri
y e l a j a r a n yan.: d i s a j i k a n i a n penanpi lan cumber b e l 2 j a r .
Hal i n i diuebabkan warga b e l a j a r pada pemdidikan ke te ran-
l i l a n yang c'.ilaksanakan o l e h BLK p a d a w pads urnunnya ads-
l a h anggota nauyaraka t yang t e l a h n e n c a l a i uzu r dewasa - Yakni t e r d i r i d a r i nereka yang t e l a h rnenamatkan Sekolah
Lamjutan Atan,Pdlididikan T ingg i dan ada juga mereka yang
uedanz duduk d i Perguruan Tinggi ,
Dalan m e a i k u t i k e g i a t a n b e l a j a r pada umurnnya orang dewasa
d i s e r t a i dengan harapan-harapam t c r t e n t u yank, cepa t narnpak
~emanfaa t annya .Yakni i a cendrung m e n i l a i kek i a t an dan mate-
ri p e l a j a r a n yang d i o a j i k a n s e n u a i d e w a n harapan yan: 31-
bawanya.Dan mereka b e l a j a r sebelurnnya t e l a h 6 . ibekal i b leh
pengalaman dan pemahamcn n i l a i - n i l a i y a w r e l a t i f napan,
s e l a n j ~ t n y a rnereka t c l 2 h punya kenappuan untuk m e n i l a i ke-
beradaan number b e l a j c r . B i l a nereka n e n i l a i n i number be - l a j a r rnenguasai dan marnpu menya j i k a n m a t e r i pe l a j a r a n de-
ngan menarik,%iaoanya antusiaumc mereka b e l a j a r akan t i n g -
g i dan nungguh-suneguh.~a& ha1 ini ~unand i (1982 : lO) me-
n ~ a t a k a n " Kadang-kadang o r a q t e r l a l u a n t u s i a , a p a l a g i ka-
l a u renya j inya menariktt ,Apabila a a t u ~ i a s m e mereka dalam
be l a j a r mcnurun , s u l i t untuk mengharapkan h a s i l be la j a r
yang maksimal.
Berdasarkon u r a i a n d i a t a s penu l i a menduga bahwa peni-
l a i a n warga be la j a r t c rhadap m a t e r i pe la j a r a n yang d i s a j i -
kan dan penampilan sumber b e l a j a r mernjengcruhi h a s i l be la -
j a r y a w mampu d i p e r o l e h o l e h masint-masins war'ga b e l a j a r .
Oleh karena i t u p e n u l i s t e r t a r i k untBk m e n e l i t i h a s a l a h
yang demikian untuk mernbuktikan dugaan p e n u l i s t e r s e b u t .
I B.Ruaw, L i n ~ k u p d.an Penba tasan Masalah
1 .Ruaw, Linekup.Di B a l a i La t i han Ker ja Padang t e l a h
d i l a ksanakan be rbaga i j e n i s k e g i a t a n pendidikan yan: ber-
s i f a t ke ju ruan s e @ e r t i o tomot ive , t eknolog i mekanik , ta ta - rias,perhotelan,listPik,ba~unan, j a h i t menjah i t dan masih
banyak lagi ke t e r amp i l an khusun 1ainnya.Semua j e n i s ke t e -
rampi lan t e r s e b u t merupakan ruang l i ngkup d a r i pendidikan
l u a r s e k o l a h yang d l prograrnhan dan d i l aksanakan o l e h BLK
Padany.
BLK Pa $ane mcmprogramkan maeing-masing keg i a t a n pcndidikan
ke t r amp i l an d ~ a ke ju ruan t e r s e b p t d ~ l a m waktu y a w r e l a t i f
s i n g k a t s e s u a i dongan t u j u a n dan t i w k a t kemahiran yanz
hendak d i capa i .
Untuk mencapai t u j u e n dan kemahiran t e r s e b u t yang e r a t ka-
i t annya dengan k e b e r h a s i l a n pendidikan maka ada beberapa
f a k t o r yan5 memuwkink~n dapat mempergaruhinya yakn i :
a .Fak tor i n t e r en ,yang a n t a r a l a i n t e r d i r i d a r i
1 ) f a k t o r minat warga b e l a j a r
2 ) ~ a k t o r kebutuhan d a r i w ~ r g a b e l a j a r
3 ) ~ a k t o r i n t e l e g e n s i warga b e l a j a r
4 )Fak to r p e n i l a i a n warga b e l a j a r t e r h a d a p m a t e r i program
yang dihubunzkan densan pemanfaatannya drlam kehidupan
s e h a r i - h a r i .
b .Faktor eks te rcn ,yang a n t a r a l a i n t e r d i r i d a r i
1 ) ~ a k t o r s o s i a l budaya
2 ) ~ a k t o r oarana dan prasa rana
3 ) ~ a k t o r t i x k a t aoiitial ekonomi m a ~ y a r a k a t I
4 ) ~ a k t o r cara a t a u penanpi lan sumber b e l a j a r dalam me-
nya j i kan bahan pe la j a r a n y a w akan men jad ikan warba
be la j a r a n t u s i a n a t a u t i d a knya terhada.? program pe-
2.Pembatasan Rasalah
Idkalnya aemua k e ~ i a t a n pendidikan yang di laksanakan
d i BLK Padang s e r t a f a k t o r - f a k t o r yans mempengaruhi h a e i l
be lo ja r - mmbalkhya2menjadi nasaran p e n e l i t i a n penu l i s .
Akan t e t a p i mensingat k e t e r b a t a s a n waktu, dana, dan tenaga ,
s e s u a i den t an judulnya rnaka p e n e l i t i a n .Lni h a ~ y a m e n e l i t i
pendidikan kc juruan menjah i t dalam f a k t o r p e n i l a i a n warga
b e l a j a r t e rhadap: . ,a
a .Materi l e l a j a r a n yane, d i s a j i k a n
b.Penampilan eumber b e l a j a r
C.Penjelasan I s t i l a h
Untuk m e n j ~ g a gar j a n ~ a n t e r j a d i s a l a h t a f s i r dam sa - I
l a h p e x e r t i a n rlalaln rumusan p e n e l i t i a n i n i ,maka penu l i s
merzsa p c r l u untuk mengemukakzn beberapa p e n j e l a s a n ist i-
l a h s e b a ~ a i b e r i k u t :
1 . P e n i l a i a n
P e n i l a i a n yans dimaksudkan d i s i n i a d a l a h pandangan,
p e r s t p s i a t a u pendapat warga be l a j a r - i t e rhadap m a t e r i ge la -
j a r a n yanz d i s a j i k a n dan penampilan sumber be la j a r s e b a g a i
objek,apakah objek t e r s e b u t dianggap memuaskan a t a u tidak.
2.War:a be l a j a r
Yang dimaksud d e w a n warga b e l a j a r dalam p e n e l i t i a n
ini a d a l a h mereka y~n..:, rnen,:,ikuti k e g i a t a n b e l a j a r pada pen - d i d i k a n yaa: dilakraanakan o l e h BLK Padang khusuanya dalarn
pendidikan ke te rampi lan j a h i t menjah i t .
3.Materi proEram
Yang dimaksud dengan m a t e r i program d i s i n i a d a l a h i s i
( c o n t e n t ) d a r i p e l a j a r a n yang diberikan-Yang d i t u j u d i s i a i
a d a l a h c o n t e n t mata a j a r a n j a h i t menjahi t .
4.Penampilan number b e l a J a r
Yang dimaksu.3 ciengan j3tiiarnpilan surnlrer : : e la ja r d i s i n i
ada l ah c a r a a t a u k i a t d a r i sumber be l a j a r ( i n s t r u k t u r ) d a -
lam menyajikan m a t e r i p e l a j 7 r a n yang berkenaan dengan p r i n -
s i p - p r i n ~ i p da;; mctcda-netoda meinbe l~ ja rkan orang dewasa.
5. Has il b e l a j 3r
Yaw dinaksud dengan h a s i l b e l a j a r d i s i n i yakni "se-
b a g a i s u a t u yerobahan yang r e l a t i f meneta? s e b a g a i a k i b a t
( h a s i 1 ) d a r i pengalaman yanE l a l ~ ~ ~ ( S o c i t a 1 , 1 9 7 3 ) .' H a s i l b e l a j a r yang dirnaksu'dkan yakn i t e r b a t a s pada h a d i l
e v a l w s i kemampuan warga b e l a j a r t e rhadap pemahaman m a t ~ r i
ya* d i s a j i k a n yang t e l 2 h d i laksanakan o l eh BLK Padanz.
D.TuJuah P e n e l i t i a n
Berdasarkan l a t a r belakang dan pembat2san mas~lah ,ma-
ka t u j u a n yang i n g i n d-icapai dalam p e n c l i t i a n i n i ada l ah :
1 *Untuk meneungkapkan a ~ a k a h ada hubungan a n t a r a l e n i l a i -
an warEa b e l a j a r t e rhadap m a t e r i p e l a j z r n n yanb disaji-
kan densan h n s i l be l a j a rnya .
7
2.Untuk nenzungkapkan apakch ada h u b u q a n a n t a r a peni-
l a i a n warga belajar t e rhadap penampilan sumber be la -
j a r ( i n s t r u k t u r ) d e n g a n h a s i l b e l a j a r n y a .
E . A s u m n i
Sehubungan dendan rnasalah yrn& L i t e l i t i , ada beberapa
asurnsi yang dapa t dikernukakan:
1 ,Ma te r i r e l a j a r a n yang d i s a j i k a n s e s u a i d e n ~ a n kurikulum
yaa5 t e l a h dinar- BLK Padan:.
2 .Se t iap rna te r i p e l a j g r a n d i sa:ikan o l e h sumber b c l a J a r
(&ns t ru l : tu r ) yang mempunyai k e a h l i a n yanz r e e v a n .
3 . P e n i l a i a n t e r h a d a p penguasaan m a t e r i pe la j ran o l e h war- . . . . - - -
g a be$a j a r t e l a h d i l akukan s e s u a i dengan prosedur yang
be,laku.
F. H i p o t e s i s
S e s u a i dcngan tuiu:?n p e n e l i t i a n , d a p a t dikemukakan h i -
p o t e s i s s e b a g a i b e r i k u t :
1 ,Terdapa t hubungan ysn: b e r a r t i a n t a r a p e n i l a i a n warga be-
l a j a r t e r h a d a p m a t e r i p e l a j a r a n yang d i a a j i k a n dcngan ha-
a i l b e l a j a rnya .
2.Terdapat hubungan yaw b e r a r t i a n t a r a p e n i l a i a n war&a be-
l a j a r t e r h a d a p pcnauyi lan sumber b e l a j a r ( i n s t r u k t u r ) de- '
ngan h a s i l b e l a j a r n y a .
G .Ke~,unaan h a s i l ene el it i a n
H a s i l p e n e l i t i a n ini i i h a r a p k a n berguna s e b s ~ a i i n p u t
ba,=i :
1 .PenzeloLa BLK Padan5 untuk mernpertimbangkan pengembangan
?rc,bram- program berikutciya . 2 .Para instruktur untuk bahan pertirnbanzan d . p I . a n penyam-
paian m a t e r i a j n r a n .
BAB #I1
A .Tinjauan Kepustakaan
Sebagaimana dikemukakan pada Bab I ( ~ e n d a h u l k a n ) , b n h -
wa BLK Padan: merupakan s a l a h s a t u lembaea yanz mcnjalan-
kan m i s i pend id ikan l u a r sckolah,yan,: b e r c c r a k d ib idang
pembinaan dan pen5 e.mb,?nsan ~ e ~ l d i d i k ? n k c jazz 1:; u i ~ ~ l a i ~ i l Pa-
saran d i d i k n y a d iharapkan dapa t m e n z u a s a i ke te rampi lan yane
d i t e k u n i dalarn janzka waktu yang r c l a t i f s i r ; p , k a t .
Sasaran d i d i k yan: d i b i n a dan d i l a t i h d i BLK i n i pada umum-
nya. t e r d i r i d a r i oran,=-orang dewasa yanz suaah d i b e k a l i pe-
ngalaman h idup dan pengalaman b e l a j a r .
Dalam mengiku t i k e g i a t a n b e l a j a r kecendruncan prang dewasa
untuk rnernperoleh k e b e r h a s i l a n d ipenga ruh i o l e h be rbaga i f a k -
t & r , a n t a r a l a i n f a k t o r pcn i l a i annya t e r h a d a p mate ra p e l a j a -
r a n yan5 d i s a j i k a n dan c a r a s e r t a ba~a i rnana p e r a n p i l a n d a r i
sumber b e l a j a r t e r o e b u t dalarn rnenyarnpaikan m a t e r i p e l a j a r a n
yang t e l a h direncanakannya.
Be r iku t i n i akan dibah3s keberadaan BLK s e b a ~ a i lernbaga peg
d i d i k a n luar seko l ah dan kedua f a k t o r yang rnernpensaruhi ke-
b e r h a s i l z n warga b e l a j a r t e r s e b u t dalam b e l a j a r be rdasarkan
s t u d i keyustakaan.
1.RLK s e b a ~ a i Zenbaga Pendidikan L u x Sekolah
Kemajuan peradaban manusia dan perkernbanzan i lmu penge-
t ahuan dan t e k n o l o g i meauntut 'pengemban.san s i s t e n pendidikan
yanC sernakin p e s a t p u l a , b a i k s e c a r a k w a n t i t a s maupurn eeca ra
kwa l i t a a .
9
Pentembantan d i b i d a n l kwan t i t a s dan kwal i t au maksudnya pen-
b inaan dan penyernpurnaan oistern pendidikan yanz t e l a h ada
uehingga l a p w a n yendidikan i n i dapa t menjawab tan tangan-
t an tangan kchidupan clan kebutuhan masyarakat apakah i t u
d a r i s e g i jumlah a t a u f a u i l i t a a yang teraecl ia rnaupun d a r i
a eg i mutunya . Munculnya permaaalahan-perrnasalahan pa da l a p a w a n pendidi-
kan s e p e r t i rnasalah e f c k t i f i t a s dan e f i s i e n s i , r n a s z l a h kwa-
l i t a s dan kwan t i t a s pcndidikan naupun masnlah r e l e r a n s i
h a s i l pendidikan dengan kebutuhan lapangan k e r ja d i ten5ah-
t en5ah masyarakat membawa ~ e n g a r u h t e rhadap kebijakan-ke-
b i j a k a n dalam pen,zenbangan pdn$idikan terutama d a l r n zspck
sen? i s i k a n persekolahan sudalj j e l a s t an t an t ; an - t an t ax i in
-yanz d ihadap i o l e h l ap lngan pcndidik2n t e r s c b u t t i d a k s e -
penuhnya dapa t d i t a n g g u l a n t i o l e h s i s t e m pendi5ikan l e r s e -
kolahnn .Dengan ka t a l a i n b a h a pemenuhan kebutuhan akan
pendidikan t i d a k sanggup ditarnpung b l e h sistern pendidikan
persekol2han s a j a . l a g i pula gerakan pendidikan bukanlah mo-
LIopol i lembaga t e r t e n t u s a j a ,bukan pula hak istimewa kelom-
pok t e r t e n t u saaa , s t p e r t i dikemukakan o l e h Winarno Surak-
b a d (1977 : 10 ) s e b a g a i b e r i k u t , Pendidikan bukanlah sebuah a l t e r n a t i f keh idupan , t ap i sebuah kemutlakan sebaga i k tbutuhan d a s a r dalam ke- hidupan manusia dan s e b a t a i kebutuhan d.asar b ~ & i kc- hidupan s e l u r u h bangsa ,pendidikan bukanlah hak isti- mewa kelompok masyarakat t e r t e n t u dan bulan pula monopoli lernbaga t e r t e n t u .
S e s u a i den:an pcndapat Winarno Surakhmad d ia tas ,maka
untuk menjawab t ~ n t z e a n - t z n t a n ~ a n dalam lapangan p e n i i d i -
kan i t u bukanlah merupakan tanggun5 jawab b a g i p c ~ d i d i k a n
perseko lahan s a j a akan t e t a ~ i t a w ~ u n ~ jrwab oran5 t u a
delarn pendid ikan d i rurnah t a n ~ g a dan a n s ~ o t a masyarakat ju-
ga d i t u n t u t dalam ha1 i n i . A r t i n y a t a n t a n g a n dalan dunia pep
d i d i k a n bukan sa ja d i bebankan pada pcndidikzn perseko lahan
akan t e t a r i oran: tua dan lembaga-lembaga masyarakat l a i n n y a
i k u t ambi l b a ~ i n n elalam ,..cnjawab t an t angan i n i .
Dalam h a 1 i n i s i s t e m Pend id ikan Luar Sckolah mtndarnpingi
pend id ikan perseko lahan yank daya t d i j a d i k a n a l t e r n a t i f pe-
mecahan masalah dalam l apansan pendidikan.Pendidikan LC-ar
Seko lsh s e b a g a i a l t e r n a t i f yang . !apt menjalankan misinya
dalam l a p a n z a n pendidikan ' a p a k a h ' i t u s e b a g a i penggan t i da-
ri s i a t c m pend.idikan pc r s eko l ahan , s ebaga i p e l e n ~ k a p dan pe-
nunjanc a t aukah s c b a g a i l a n j u t a n d a r i s i s t c i n pendidikan
pcrsekolahan.Yang j c l a s kcdunnya salint ~ c l e n ~ . l < a p i d m k s i
rnenyisi da lam mewuj.ur!kan tu jua r ; Pcn:ic'ikan l;azic-. i . l , . .
L e.1 ' i 2 i l t s n 3~~1' Sel:clcih i!-.i Zalarn !:cl ':c :,;bi;sacn dap. ;;er,,cm-
l;ar,:.znnya da2a t d i l a k s n n - k a n o l e h S c r b 3 2 : : i Lc:~b:?ga, b.3ik s w s s - t a maupun pcnerirl.tah i ne l a lu i t)er5a;;?i de,rlartemen, non Y e ~ a r -
temen a t a u lernbag7-lemba~a s o s i a l . D i a n t a r a lesb-.gr: pemerintah yanc ~ ; ; e n y e l c c . < ~ d r a k c ; n ,;en-
&a ICel-ja dengan % & i n n yakni S ~ l l d i i _ r l . t i ; i . ii i i ez ja .
lc ;xaf . ; ;an BIK s e b o g a i 1cmb;cgd y e n d i ~ i i i ; 11 1uc;r 8 c n b : ~ c j i r SU-
dah lnu la i d i r i n t i s s e j a k t ahun 1953 2 i Suralcrartz ZLii;
3anSun.; y?n:- ;::L, mulanya b e r s i f a t usa at l a t i h a n ke ju ruan
dan i n d u s t r i .
S e s u a i d e n ~ n n t u n t u t ~ n ~ e n d i d i k ~ n yan2 dikenukak-n t c r d a -
hulu ,naka BYC s e k a r a w berkembanz bukansaja s ekeda r mern-
be r ikan l a t i h a n untuk dikonsumsi o l e h perusahaan per indus-
t r i a n a t a u pabr ik s a j 2 , t e t a p i BLK sudah berkemban,~ menja-
d i lembaga pendidikzn l u n r seko lah yang s z ~ a r a n didiknya
a d z l a h oranE oran2 dewasa yan5 t e r & o l o c z anzka tan k e r j a
p roduk t i f bcrumur 1 8 t ahun sampai 44 tahun.
Nah yanz menjadi t o p i k pembahasan sekarang a d a l ~ h apa - kah BLK d a p s t d i k a t a k ~ n s e b a z a i lcm5aea pend ic ikzn lupr
seko l ah ?. Untuk menjawabnya p e r l u di1i.ha-t bagaimana
pendidikan d i o r ~ x n i s i r dan di l-ksana!<an d i l c rnb~~ga t e r s e -
137712.: i ~ a l ini BLIC Padnn; ( 1 2P.I : 2 ) z;,cr,yatak. n,
1 .Tujuan d a r i BLK Padan: ada lnh menyiapkan t e n a t a t enaga k e r j a t e r a m p i 1 , a h l i untuk rnemasuki l spanean k e r j a s e s u a i d e n ~ a n k e t e r a r n p i l ~ n yaw d i p i l i h n y a . 2.Tu:as BLK a d a l ~ h untuk melaksanakan l a t i h a n kcr - j a dalrm ranzka rnenyiapkan t e n ~ ~ a k e r j a yang bermu- t u dan memil ik i s i k a p k e r j a , k e a h l i a n , ke te rampi lan d a r i b e r b a g a i ke juruan.2 . f u n g s i BLK a d a l a h melak- sanakan l a t i h a n i n s t i t u s i o n a l s e r t a memberikan ban- t u a n pelaksanaan l a t i h a n k e r j ~ kepada i n s t a n s i F.?- g e r i n t a h dan perusahaan swaska.Sasm-an d - r i BLK a- da l ah p e n c a r i k e r j a a t a u mereka ysnc sudah beker$a dan be rke ing inan untuk rnempcrdal~m pengetahuan dan keterarnpi lan mereka.
Mempertirnban~kan t u j u a n , t u ~ a s , f u n g s i dan s a s a r a n d i -
d ik d a r i BLK Padan2 maka j t l a s l a h bahwa BILK merupakan s a -
lah s a t u l e m b a ~ a yam: menunaikan m i s i pendidikan l u ~ r se-
ko l ah se t idzk- t idaknya dalam bentuk i n s e r v i c e dan p r e s e r -
v i c e t r a in in? , .
Procram i n s e r v i c e dan ~ r c s e r v i c e t r z i n i n , ~ meru?ckan b ~ g i -
an d ; - r i 9enSidil tan l u c r seko lzh . ' Sebagaim-na pcndapat ynnz dilicmuknkan o l e h Hasanuddin d.a-
l am -7ukunya konsey PLS (1985 : 6 2 ) bzhwa pen?.idikan lu , a r
1 .program pembcran.tasan buta huruf . 2 . program ~ e m h a - hanzunan rn7eylrakat pedcsaan.3 .p ro .~ram i n s e r v i c e dan p r e s e r v i c e t r a i n i n & . 4 , s e k o l a h t e rbuka .
2 . S e l a j n r clan Kebutuhan B e l q j a r
Seba~a imana di!.catakan sebelumhya bahwa s a s a r a n be l a -
j a r yan!? menjadi warGa b e l a j a r d i BLK Padang a d a l ~ h orang-
orany, dewasa. Membelajarkan o r a w dewasa bukanlah s u a t u
peke r j aan yanz mudah,terutama s e k a l i r n e n y a ~ ~ k u t d e n ~ a n s e -
~ a l a sesua tu yan-, akan d i b e r i k o n a t a u d i a j a r k a n kepada
mereka .Nc?teri pc la j a r a n yr.nz a k ~ n d i b e r i k a n t i d a k mudah
d i t e n t u k a n b e g i t u sa j a , a r t i n y a bahan yane d i b e r i k a n i t u
be rdasarkan yane t e l a h diprogramkan d a r i pusa t s e p e r t i h a l -
nya m a t e r i p e l a j a r a n yanf, d i b e r i k ~ n pada anak a t a u s iswa
pada pendidikan ~ e r s e k o l a h a n . ~ k a n t e t a p i bahan be la j ~ r yang
d i h e r i k a n hendaknya h r r u s d iue sua ikan dencan kebutuhan yane
mendesak y r n - s 3 n ~ a t d i r a s a k a n manfaatnya oleh warEa be la -
j a r .Ar t i nya program p e n ~ a j a r a n yam, d i b e r i k a n t e r l e b i h da-
h u l u bersurnber pada i d e n t i f i k a s i kebutuhan b e l a j a r dan iden-
t i f i k a s i sumber ,saranan dan prasa rana be1aj.r yang t e r s e d i a .
Hal i n i d i karenakan oran8 dcwasa sudah memrunyai n i l a i -
n i l a i yanz k e l a t i f mapan,dia tghu t e n t a n 5 apa yan3 d i p e r l u -
kannya dan t a h u pula t e n t a w apa yen5 t i d a k diper lukannya.
S e h i n ~ g a dengan demikian oran4 dewasa t i d a k dopat rnempe-
l a j a r i s e s u a t u dengan b e z i t u s a j a tanpa m e n ~ e r t i akan
a r t i dan mskna p e l a j a r a n t e r s e b u t bag i kehidupannya.
Oranc dewasa hanya akan b e l a j a r denean b ~ i k a p a b i l a
i a merasakan bahw3 m a t e r i p e l a j a r a n yan5 d i b c r i k a n mena-
r i k dan b c r a a n f a a t bgy i kehid.up?nnya.Atau dengan k a t z l a i n
bahwa warza b e l a j a r akan rnen ,~ iku t i ProEram b e l a j z r t e r s e -
b u t dengan ba ik a p a b i l a i a m e n i l a i bahwa m a t e r i p e l a j s r a n
yan,? d i b e r i k a n s e s u a i d e n ~ a n kebutuhannya, s e b a g ~ i m a n a yang
dikcmukakan Lunandi (1982 : 7 ) Orang dcwasa b e l a j a r ka-
l a u ditemukan arti p r i b a d i b a z i d i r i n y a dan rnel ihat scsu-
a t u rnempunyai h u b u ~ a m denman d i r i n y a I t .
Xecendrumgan bereka untuk b i l a j ~ r rnerupakan kebutuhan untuk
m e n ~ h a d a p i problema h i d u p . 0 r i c n t a s i b e l a j a r b e r p u s a t pada
masalah pemccahan kehldupan yan2 p e r s f e k t i f , w a k t u b e l a j a r
l e b i h b c r s i f a t s ege ra rnen~ambi l manfaat a t a u a p l i k a s i d a r i
s e s u a t u yang d i p e l a j a r i .
Untuk i t u dalam membelajrrkan oran5 dewasa d i p e r l u k a n pen-
dekatan-pendekatan k h u s u s , y a n ~ m e n u h t L i r a S r i n i f a s a n me-
ngemukakan dua corak pcndekatan pada r end id ikan o r a n t dewa-
1 .Pendekatan-pendekatan yang be rpusa t pada rnasalah, s e r t a masalah d a p t d i a t r s i maka bahan b e l s j a r yang d i b e r i k a n rnerurakan jawaban ? t a u penemuan d a r i pcme cahan masalah yanG mereka hadapi.Maks kebutuhsn bel* a j a r mereka s a x a t d i p e r h a t i k a n kzrena ha1 i n i menye an2kut bahan,rnetoda,media,teknik,dan e a a l u a s i yang di~unaksn,2.Pendekatan-pendekatan perwujudan d i r i s e n d i r i . B e l a j a r meru,pakan s u n t u k q i a t a n ber f ik i r , rne - mikirkan d i r i s e n d i r i s e b ~ t a i proses m e n j a d i d i r i n y a s e n d i r i . ( 'proses of b e c o m i ~ ) y a i t u rnel ibatkan warga h e l a j a r d a l ~ m proses memikirkan a y r yang mereka ker - j akan dan inz inkan , mencapa i a l a yans d a p a t dil.akukan untuk memenuhi kein::.inan i t u , mencntukan t indakan apa
yang ha ru s d i lakul tan , dan merencanakan s e r t a mcla- kukan aya s a j a yawP, p e r l u d i l akukan untuk mewujudkan kepu tusan i t u . Pad3 orang dcwasa konser d i r i n y a sudah rnandir i maka b c l a j a r b a c i mereka rnembutuhkan penshargaan o r a w l a i n a t a s keberadaannya d i t e n z a h - t e n ~ a h kelompok be- la j a r ".
Dar i pendapa t d i a t a s j e l a s l n h bahwa dalnm membelajarkan
oran2 &ewasa d i p e r l u k a n pendekatan yang khusus d l e h sumbcr-
b e l a j a r , h a l i n i m e n r a x k u t bagaiman:? penarnpilan surnber be-
l a j a r d a l n m menyaml.Tikan bahan b e l a jarnya kepada wcrCa be-
aa jar.Sumber b e l a j a r dalarn menbe12 j ~ r k a n oran: dewasa l c -
b i h t c p a t b e r t i n d a k s e b 5 ~ - i pcmbimbinz a t a u f a s i l i t a t o r
yang f u n ~ s i n y a l a l am mernbclgjarknn oran; dewasa a d a l a h s e -
ba,o,ai penzarah, pendoronc s e r t a pembinbin? . Sebn~a imana yanz dikernukakan ~ u n a n d i ( l 9 8 1 : 15-1 6)mengemu-
kakan f u n z s i l e m b i m b i n ~ dalam membel- j a rkan oran5 dewasa,
D i dalarn menjzl~nkan f unzs inya s e b a ~ a i pembinbin3,maka s i -
kap ynn?, h a r u s d i m i l i k i o l e h sumber b e l a j z r mernpunyri a r t i
dan pcn.n,aru.h yany, b e s a r terhadap k e b e r h a s i l a n b c l a j ~ r .
Sebagairnm? menurut pendapat SM.Joercar,C.Rogres,A.Maslaw,
dan R.May, d a l m k s r a n ~ a n Lun3ndi (1 981 :16) mcn2enu.knkan
si!<ap ynnq r e r l u untuk mcnciptakcn p ro se s i n t e r a k s i b c l a -
j a r m e n t a j a r dalnrn sebuah kelompok b e l a j a r s e b - g a i b e r i k u t ,
tlEmpathy,kcwajaran,respek,kornitmen,dan kehqdi ran orang l a i n membuka d i r i , tidak n e n g ~ u r u i , t i d a k rnenjadi a h l i , t i d a k memutus b i c a r a , t i d a k berclebat, t i d r k d i sk r imina- t i f , b c r P a r i a s i dalam h a 1 men~adaRan i n t e r a k s i seperti pandantan, t anzan , l a n ~ k a h , senyum, pak3ian1I.
Dari pendap-t d i o t a s j e l a s l a h bahw- seoran? sumter b e l a j a r
dnlarn genamyilannya hendaklah mcmi l ik i s i k a p yaw p o s i t i f
dalam menyamp~ikan proErarn pen32 jawan s e h i n ~ z n dengan d i -
paharninya s i k s p membela j a rknn i n i akan be;-pen.jaruh t e r h a -
?ernahaman dgn pew2unssan sarg8 b e l c j e r t c r h a d a p m a t e r i
yang disampai.kan.
Narga b e l a j c r d i 3J.K P ~ d r . n g sebag~? i orrn: ::ewas2 yang
menila i m a t e r i a j a r m yang disamp2ikan kepadanya , j i k a d i a
m e n i l a i m a t e r i t e r s c b u t p o s i t i f a t a u cc1cok den:.an kebutu-
hannya dap3 t d i h ~ r a p k a n s enanza t b e l s j a r n y a a k ~ n t i n z z i ,
akh i rnya membawa k c b c r h a s i l a n belajar yan2 t i n z g i pu l a .
Seba l iknya denzan semangat b e l a j ~ r yanz r e n d a h s u l i t untuk
d i h a s i l k a n n i l a i b c l a j a r ysnp, t i n g z i .
3 .Bela jar dan H a a i l b e l a j a r
Meskipun m a t e r i p e l a j a r a n yan5 d i s a j i k - n menzrik b a - :
g i warga b e l a j a r , d a p t d i rnenger t i dan t e l a h d i rencanakan
s e s u z i densan kebutuhan warga be l a jn rnya ,dan t e r ~ s a denean
nya ta o l e h war?,a b e l a j e r hubungannya d e n ~ a n kehidupan,belurn
aerupakan j a m i n ~ n bahwa p r o s e s b c l z j a r t e r s e b u t akan be r -
l anysun3 den.:an beik.Bekapapun bagusnya m a t e r i a j a r r n yang
d i h e r i k a n ,namun kal .?ulah sumber b e l a j a r ( i n s t r u k t u r ) t i d ; k
berkenaan a t a u t i d - k mamp rneny~rn9aikannya maka hasilnya
akan s i n - s i a be l ska .
Olch seb?b itn i n s t r u k t u r d i t u n t u t disarnping mamp mequa -
s o i r ca te r i a j a rpn h a r u s juea mr-mpu:1)
a .Mempertah.mkrn antus insme ware,;! be12 j 7 - r t e r h a d s p mrl teri
p e l n jaran y - n ~ d i s s j ikqn .
b.F:ennntun w a r ? ? b c l a j ~ r untuk mamp nle l iha t den:;an c a r a
berf ikirnya s e n d i r i bahwa m a t e r i pcla jzran yan.3 d i s a j i k a n
akan be rmanfaa t dalam kehidupan. -?[
c.Menjaca m a t e r i p e l a j a r a n yan5 2 i a a j i k a n aEar t e t a p t e r -
l i h a t hubungannya densan kehidupan wnrEa bel-a j a r .
d.Mcmpertahankan mina t denqan, I
1 .Meni la i p e r k e m b a n ~ a n masing-masing warea b e l a j a r .
2.MenciptaBan kerjasama yan,: harmonis dalam suasana yang
b c r s a h a b a t , demokra t i s ,menycnan&kan dan t e m b i r a .
~ ~ a b i l a sumbcr b e l s j a r d.qlam h a 1 i n i i n s t r u k t u r mam- -.
yu b e r b u a t demikian den,?an s e n d i r i n y n ware? b e l a j a r akaa
m e n i l n i sumber b e l a j 2 r n y a dengan f o s i k i f . P e n i l a i a n p o s i t i f
t e r s e b u t menjadikan warga b e l a j a r a n t u s i a s dalam rnenzikut i
k e g i a t a n b e l a j a r s e b a ~ a i mana yanp, diltemukakan oleh Lunandi
(1981 : 9 )
. .. Oran3 dewasa y-nz, h a d i r da lam s u c t u pertemunn pen- d i d i k a n , t i b a dencan hnrapan-harapan t c r t e n t u . - 4 p a b i l a metoela yanp, d j - t e rapkan o l e h p e ~ d i c ' i k a t a u pembimbin2 t i 3 a k t c r l a l u berkenan d i h a t i n y a , a t a u t i 6 a k mcmecuhi harzpannya, i a akan b e r a k s i .
Xaiang-kadan:., oranp, dewasa t e r l a l u a n t u s i a s , a g a - l a ~ i k a l a u peny,? j i a n menarik . . .
b.ntusiasmc oran.5 dewasa a k a n berkuran: j i k a i a meni-
l a i bahwa penampilan a t a u penyajian bahan pe la j a r a n o l e h
i n s t r u k t u r n y a t i d a k rnenarik.Tinbu1 s u a t u p e r a s a a n yPn5 rnem-
bosankan yang men<@,ak&batkan k e l e s u a n b e l a jar .Rasa k e l e s u a n
a t a u k e t i d a k gal . rahan i t u mcngakibatkan kcmalasan a t a u
t i d a k sukanya warea b e l a j a r mcnekuni bidan.? pe la jaram t e r -
s e b u t . Sehing5a m o t i v a s i untuk m e n ~ u a s n i pc la j a r a n i t u ti-
dak ada - t a u berkuranz sama s e k a l i . H a 1 i n i merupakan ken-
d a l a d i dalam mencapai h a s i l b e l a j a r yan8 rnaksimal.
7fDis5FiE?E'ZBFi'flcthodfi i n ~ d u l t Educa t ion ,by Bar ton Morp,an,Glenn E.Holmes a'nd Cla rence E . B u n d i , ~ e n v i l l e I l l i n o i s :The I n t e r s t a t e P r i n t e r s & P u b l i s h e r s Inc,1976
B.Keranqka Konseytual
K e r a n ~ k a konseptu, l l y?q ; rnendrlsari penelit.i.::n i n i
ad::lzh bahwa k e s i a t a n penc id ikan y-nz c'ilakssfia'xan o l e h
BLK Padan2 a d a l a h gerupakan k e ~ i a t a n b e l a j ~ r ynn;< ~ a d a
umuanya d l l k u t i o l e h oran2 dewasa.
Khususnya dalam k e e i a t a n b e l a j a r m e n j a h i t , n a t e r i p e l ? j a -
r a n yanz d i s a j i k a n s e s u a i dencan kurikulum yan5 t e l a h d i -
rancang sebelumnya bersama I n s t r u k t m r dan warga b e l a j a r
d e n ~ a n n e n % h a s i l k a n m a t e r i a j a r a n s e b a 5 a i b e r i k u t :
1 .Mate r i penza j a r an dalem bentuk t e o r i r ne l i yu t i ,
a .Pengetahuan t en tnng keselamatan k e r j a .
b.Pengetahuan t e n t a n g keadaan dan pemi l ihan bahan.
c . P e n ~ e t a h u n n t e n t a n g a l a t - a l a t $an per lengkapan.
d.Pengetahuan t e n t a n g penzukuran.
e . P e n ~ c t a h u a n t e n t a n s ca r a mewgunt i n s pola yaka i-
a n pria.
f . Pen3etahuen t e n t a n g ca ra r n e n ~ , ~ u n t d n g po la p a k a i -
a n wani ta .
2 ,Mate r i p e l a j a r a n dalarn bentuk Prak tek m e l i p t i ,
a .Praktek d a s a r .
b. F rak tek ke j u ruan ' jadi
3 .Mate r i p e l a j a r ~ n tombahr,n s e b n ~ a i penun j r n z m e l i p u t i ,
a .Peneetahuan t e n t a n ? Pedom2n Penshayatan d a n
b.fenz,etahucln t en tan , ; d i s j p l i n k e r j a .
c .Pengetahuan t en t an ; m o t i v a s i ke r j r ! .
d .Pengetahuan t e n t a n ? hubunzan ker j ? .
1 ) ~ e t u n j u k o ;e ras iona l B a l a i Lat ihnn K.erja o l e h BLK Padan,? .A986
Rerkenaan 'den5an n a t e r i p e l a j a r a n yang d i s a j i k a n t e r -
sebu t ,be lum t e n t u semua warga b e l a j a r rnen i l a i k e s e l u r u h a n
m a t e r i a j a r a n t e r s e b u t denzan p o s i t i f , b e l u r n t e n t u pu la se-
mua warca puas t e r h a d a p sernua m a t e r i yanG d i sajikan.Mung-
k i n s a j a beberapa beberapa m a t e r i p e l a j a r a n yan5 d i s a j i k a n
d i a n g ~ a p t i d a k -pentine o l e h warga b c l a j a r . P o s i t i f a t a u ti-
daknya p e n i l a i a n wsrea b c l a j a r t e r h a d a p m a t e r i pe la j a r a n
yan? d i s ~ j i k a n t e n t u P a j a e r a t k a i t a n n y ; ~ dencan c a r a war-
ga b e l a j a r mernandans m a t e r i p e l a j a r a n t e r s e b u t dalam k a i -
tannya Aengan keeunaan m a t e r i p c l a j a r a n t e r s e b u t secnpa
r r a k t i s dalam p e k e r j a a n yanz ak?n d i t e k u n i n y a . J i k a n a t e r i
p e l a j a r a n dipandancnya t i d a k mempunyni h u b u n ~ a n lanzsung
denzaq k e b u t u b n peker jaannya , didugh d i a t i d a k a n t u s i a s
dalam men,yikuti k e g i a t a n b c l a j a r dalam m a t e r i pela j a r a n ,'
t e r ~ e b u t . S e l a n j u t n y a denznn a n t u s i a s m c yang rendah s u l i t
untuk ~ e n e h a r r r p k a n basil b e l a j a r ~311: - t i n c & i .
S e l a n j u t n y a , p e n i l a i a n warga b e l a j a r t e r h a d o p penam-
-pilan sumber b e l a j a r d iduea j u ~ a mempenqaruhi antus iasrne
warza b e l a j a r .Penampilan sumber b e l a j a r a t a u c a r a dan k i a t
sumber b e l a j a r menghadhpi warga b e l a j a r dalam h a 1 penyam-
p a i a n m a t c r i p e l a j a r a n t e ru tama s e k a l i diduea s a n ~ a t d ipe -
n g a r u h i o l e h penerapan p r i n s i p - p r i n s i p dan metoda-metoda
mcmbelajarkan orang dewasa.Makin b a i k dan t e p a t penerapan
p r i n s i p - p r i n s i p dan metoda-metoda t e r s e b u t , a k a n semzkin
t i n ~ ~ i pu la an tus iasme warp,a b e l a j a r dalam mengiku t i ke-
g i a t o n bela j a r . S e l a n jutnya semokin t i n s g i an tus iasme war-
Ea b e l a j a r dalam b c l ~ j a r akan semakin t i n y g i p l a h a s i l
yane akan d i p e r o l e h n y a .
Seterusnya, s e c z r a r i n z k a s da-pat d i k a t e k s n bnhwa se-
makin ba ik ( p o s i t i f ) p c n i l - i z n w.Tr&a be17 j n r t e r h a d a p ma-
teri pclnjnrzn yang d i s a j i k n n dan penyrp i lan s u ~ b e r bela-
j a r akan s ehak in t i n , ? g i pula h a s i l b e l a j a r y ? ~ slaps-t d i
peroleh war.Ta bela jnr .Sebali l tnya semnkin b u r u k ( n e g a t i f )
p c n i l a i a n warga b e l a j a r t e rhadap kedua aspek tersebut,
akan semakin rendah pula hasil bela jar yang ~ u n ~ k i n d i p e -
r o l ehnya .
Sebaea i i l u s t r a s i dari keranglta konse-ptual p e n e l i t i a n i n i
d a p ~ t d i i k u t i protTram s c b a s a i b e r i k u t :
I Ma t e r i H a s i l Bela-
P e n i l a i n n
p o s i t i f Penampilan
' '
H a s i l ~ e l a - 1
BAB I11
M E T C D O L O G I
A .Rancan.yan Pene l . i t i8n
P e n c l i t i a n i n i a i r a n c a n 3 dalam bentuk p e n e l i t i ~ n l a -
pangan,yakni untuk m e l i h a t h u b u n ~ a n a n t a r a p e n i l n i a n war-
&a be13 j a r terhadap m a t e r i proeram p e n ~ a j a r an ( m a t e r i pc-
1 a j a m n ) y a n z d i s a j i k a n dan p c n ~ m p i l a n surnber b e l a j - r d e -
n5an h a s i l bclajcrnya.Hubungan yanE t e r j a d i d i l apo rkan se-
s u a i denean kenyataan yans ada d i l spanyan(expos t f a c t o ) .
S e s u a i d e n ~ a n hentuk p e n e l i t i a n yanc dirancan3,maka pene-
l i t i a n i n i b e r t u j u a n untuk m c m u j i h i p o t e s i s scbagairnana
yan.0. t e l a h dikemukakan pada Bab ~ ( ~ e n d a h u l u a n ) .Selanjutnya
berdasarkan s t u d i kepustakaan dan k o n s u l t a s i dengan pem-
bimbint s e r t a perumusan h i p o t e s i s , maka d a t a t e n t a n g pcni-
l a i n n ka rea b e l a j a r t e r h a d a p rnater i yan? d i s a j i k a n elan pe-
nampilan sumber b e l a j a r d i j a r i n g m e l a l u i w.qwancara dengan
respondepse lan ju tnya d a t s t c r s e b u t dihubunskan d e n ~ a n t i n g -
f,i rendahnya n i l a i h a s i l be1aj.r yan: d i p e r o l e h warga be-
1s ja r .Untuk i t u t e k n i k yang digunakan a d ~ l n h t e k n i k a n a l i -
s is k o e f i s i e n s i k o r e l a s i Spearmen Rho.
S . P o ~ u l a s i dan Sampel
Popul-asi > e n e l i t i a n i n i s d . 3 l ~ h s e l u r u h w3rga bela j a r
yang men.r;.ilcuti k e g i a t a n be l a j a r p2da p r o g r g m p e n d i d i k ' j n
2an l o t i h a n n e n j a h i t d i ELK Padan: pada tahun a j a r a n 1988
sampai den5an 1989,yakni s e j u ~ l a h 20 o ran& warza b e l a j a r .
2 .Sampel '
Untuk menarik sampel d igunakan t e k n i k random sampl ing .
Sesuai denn,an t e k n i k yan; di&unaIwn dan i n f o r m n s i y?nq di-
butuhkan ,maka d a r i 20 orang warga b c l a j a r d i t a r i k s eca ra
random s c jumlah 7574 warga b e l a j a r s e b a g a i sampel y a k n i
1 5 ( l ima b e l a s ) o r a n e . C.Data d ~ n Sumbernya
1 .Data - . Se sua i dengan t u j u a n p e n e l i t i a n y a n - t e l s h d i -
t e t a p l t a n , m a k ~ d a t ~ yanc d ipe r luk r rn a d s l - h :
a . 'darga b e l z j ~ r y9n3 n e n - i k u t i keg iAtan bela j a r pada
program p e n d i d i k a n d a n l a t i h a n m e n j a h i t p r i o d e t a h u n
1988 sampa i denzzn 1989.
b . N i l a i h a s i l b e l a j z r masin%-masinp, warga b e l a j a r pa'-
da a k h i r procram p e n d i d i k a n d r n l a t i h ~ n n e n j a h i t .
c . P e n i l a i a n war ta b e l a j-r t e r h a d a p m a t c r i 2ela j a r a n
yanz d i s a j i k a n .
d . P e n i l 3 i a n warga b e l o j ~ r t e r h a d a p penamyilan s u z h e r
b e l a jar.
2 .Sumber Data . S e s u a i d e n y n d a t a yan;. d i p e r l u k a n , na-
ka s u ~ h c r d a t a a d s l a h s e b a e a i h e r i l c u t :
a .'vVarya b e l a j a r yann rnell?,ikuti k e e i a t l n Sel2 j a r pada
program p e n d i d i k a n dan l ~ t i h a n rnenjnhi t d i p e r o l e h
d a r i d . o k u ~ e n BLK Padan,.
b . lT i l a i h a s i l bela j a r masin:,-masin2 wa rca b e l a j a r pa-
da akhir proeram pendidil:an dan l p t i ' n a n d a r i doku-
men BLK Padans.
c . P e n i l a i a n warga b e l n j a r terhaelap m a t e r i p e l a j a r a n yang
disajikan d i p e r o l e h d a r i warta belajar.
d . P e n i l a i a n warga b e l a j a r terhadap penampilan a u m b e r be-
l a j a r d i y r o l e h d a r i warea b c l a j a r .
D.Teknik dan Alat Pen~urnpulan Data
Tcknik penfiumpulan d a t a dalam ~ e n e l i t ~ i a n i n i mcnempuh
dua j a l a n y a k n i melalui ~ t u d i dokumenter dan pedoman wa-
wancara . 1 . S t u d i dokumcnter
S t u d i dok~xmenter dipere,un..lknn u n t u k rnen,=u~pulk;n t z t a
tent.an:: :
a. 'darga b e l a j - r ymn,z menc iku t i k e s i a t ~ n b e l - j z r parla prog-
r a n penndidilcan dan l a t i h a n men j a h i t s e r t a a l a m a t mas ing l
rnasi.ny, yanp, t c r d a f t a r pada p r i o d e 1988 4939.
b . ? l i l a i h ? s i l b e l a j p r pada s e r t i f i ! c a t rnosiny-masin: war-
pa b e l a j a r . 3
2 .';/awancara
'dawancara digun8knn un-l;uk rnene.urnpull<an d a t 9 yan.3 b c r -
kenaan denzan p e n i l a i a n warga b e l a j a r t e r h a d a p m a t e r i pe-
l a j a r a n y2n,T d i s a j i k a n dan penampilan s u n b e r b e l a j a r . S e s u a i
denzan t e k n i k t e r s e b u t ,maka a l a t yan.5 d ipergunakan i a l a h
pedoman wawancara . Untuk memperolch da t a yancY, berkenaan densan p e n i l a i a n
warca b e l a j 2 r t e r h a d a p m a t e r i p e l a j s r a n yang d i s a j i k a n , maka yedoman wawancare disusun berdaserkan m a t e r i p c l a j a -
r a n yan: disa j i k a n pada program p e n d i b i k ? n dan l a t i h a n
men j a h i t .Cntuk i t u d i a jukan pe r txnyaan s e jumlah 20 i t e n .
Sedanykan untulc rne11r:umpulkan d a t a yan; berkcnaan denzan
p e n i l a i a n warga b e l a j a r t e r h a d a p pcnarnpilan sumber b e l a -
jar ,maka pcdoman wawancara d i s u s u n berdasar lcan pandangan
warea b e l a j a r t e r h a d a p kernampuan snmber b e l a j ~ r dalam men-
c i p t a k a n s u a s a a a m e n y e n a n ~ k a n .Untuk p e n i l a i a n warEa b t l a -
j a r t e r h a d a p penarnpilan surnber ba la j ' q r i n i d i a j u k a n p e r -
t a n y a a n dalam wawancara t e r s e b u t se jumlah 2 0 i t em .Pe?oman
wawancara b a i k ~xn tuk p c n i l - 7 i a n b e l a jar t e r h a d a p ma-
t e r i yan? d i s a j i k a n rnaupun t e r h a d a p pcnampilan suinber be-
l a j a r d i l a m p i r k a n dalam l a p o r s n p e n e l i t i a r i i n i .
IJntuk menp,un:kapkan p c n i l a i a n warga b e l a j a r t e r h a d a p
m a t e r i p e l a j a r a n d a n 9enampilan sumber b e l a j z r d igunakan
s k a l a model LiRer t .Fada s k a l a model L i k e r t t e r s e b u t a l t e r -
n a t i f jawaban s e l a l u d i m u l a i e l a r i y?nc b a i k s e k a l i sarnpdi
k u r a n ~ s e k a l i a t a u s e b ? l i k n y a , s e p e r t i dikcmukakan o l e h
Za inudd in Arif (1 982 :71 ) " a l t e r n a t i f jawabap s e l a l u dimu-
l a i d a r i b n i k s c k a l i sarnpai k u r a n s s e k a l i a t a u s e b a l i k n y a " .
D a l a m menyusun daftar wawancara pada g e n e l i t i a n i n i , s e t i a p
i t e m memulai a l t e r n a t i f jawahan darj . yan; b a i k : . - s e k a l i Sam-
p a i kepada yans k u r a n c s c k a l i dengan n i l a i :5 , 4 , 3 , 2 ,
dan 1 .
Pa da mulanya jumlah i t c m wawancara un tuk peni l?a ian
warz? b e l a j a r t e r h a d a y m a t e r i p e l a j a r a n ynns disa j i k a n dan
penampilan sumber belajar masins-masin2 b e r j u m l a h 25 i t e r .
Akan t e t z ; , ~ i s e t e l a h d i l a k s a n ~ k a n u j i c o b a ada bebcrapa i t e m
yan:: tidakc d a p a t d i jawab den?an b a i k o l e h respon;!en, s e h i n e -
?,a a k h i r n y a d . i t e t a p k a n jumlah i t e m seS7nyak 20 bu::h u n t u k
wasin!:,-masine, p e n i l p i c n war?,ii bclr- j a r t e r h ; ? d r m a t e r i Fe-
l a j a r a n yan: d i s a j i knn dan pcnynpi l3n sumbcr bc ln j qr.
!'ntu'-c me~udah!:an usaha mcno,un=kapkan ;aeniL?i-?n war-
r,a b e l z j - r tcr17adn;p m a t e r i ~ ; c l ~ j - r . - r r ~ yPn.3 6 i s a j i k a n dan
~ : e n a m p l l a n s u a b e r h e l a j a r , n a k a 2enyusun::ri ite!? ?e:jo2on
wnwqncaka dilakuk.7n h e r ? - s a r k a n i r i d i k a t o r p 2 : i r .wsi~<-rna-
s i r g v n r i a b e l s e b a g a i b e r i k u t :
a ) ~ a r i o b e l p e n i l a i : n ! . j q r , y i - ~ k;~ . la ; ja r tert1acia-p v a t e r i
p e l ? j n r a n yann d i s q j i k a n :
1 ) ~ e n i ? . ? ; ~ a t w ? y a beln j a r tc.shd$.ap nlanfzat m:) ter i Tela j a -
r a n yano, di-sa j i k a n 8alr.m ran.:ka p e n i n ~ k a t n n pcn.tltahuan
yanE i t emnya nomor 1 , 2 , dan 3 .
2 ) ~ a n d a y ~ t warea b e l a j a r t e r h a d a p m a t e r i pclr j a r a n yan5 ,
&ica jilcan untuk menunjan; k e n a m p a n k e r j a , i t t n nomor
3)~anfaat m a t e r i p c l a j a r a n untuk meninskatkan m o t i v a s i
k e r j a , i t e m nomor ,18,20,d.an 21
b ) ~ a r i a b e l p e n i l a i a n war,n,s h e l r j a r tk rh: dap penam-
pi lan- sumher S e l a j a r :
1 ) I ? c n d a p a t r w a r ~ a b c l a j a k t e r h a d a p c a r a sumber b e l a j a r n e -
ny3 j i k a n pela j a r a n , i t em nomor: 1 , 2, 3 , 4 , 5 , 6 , 7,
8 , 9 , d a n 10 .
2 ) ~ e n d a p a t warea b e l a jar t e r h a d a p s i k a p sumber b e l a j a r
dalam r n e n ~ h a d a p i warEn belqjar , i t e m nomor 11 , 1 2 , I ? ,
14 , dzn 18.
3 ) ~ e n d a ~ a t wa r sa b e l a j a r t e r h a d a p kernampunn s u , b e r b e l a -
j a r dalarn mcnciy takan suasana b e l a j a r yanc nenyenangkan
t c r t c r a dalam i t em nomor: 1 6 , 17 , 1 9 , dan 20 .
E-Teknik A n a l i s a Data
S e t e l a h d a t a d i p e r o l e h , s c l a n j u t n y a d a t a d i o l a h s c s u a i
d e w a n t u j u a n ~ e n e l i t i a n m e l a l u i p r o s e d u r s e b a ~ a i b e r i k u t :
1.Memberi bobot r n a s i n ~ y m a s i n ~ a l t e r n a t i f jawaban untuk pe-
n i l a i a n warga b e l a j a r terhaa?ap rna te r i p e l a j a r a n yanz d i
aa j i k a n dan yenarnpilan sumber b e l a j a r denzan a n ~ k a 5,4,
3,2, elan 1 un tuk kemunckinan jawaban a , b , c , d , d a n e .
Z.?:cnjumlahkon s k o r yan? d i p c r o l e h m a s i n e - n a s i n ~ warka
b c l a j a r untuk v a r i a b e l p c n i l a i a n ware2 b e l a j a r t e r h a d a p
materi p e l a j a r a n yane d i s a j i k a n d e w a n penampilan sum-
b e r b e l a j a r .
3 .Mcnyueun s k o r yang d i p e r o l e h s e c a r a k e r ~ a ~ a x a n y a k n i ,
a .Skor y c n i l a i a n warEa b e l a jer t e r h a d a p m a t c r i y e l a jaram
yan5 d i s a j i k a n d e n ~ a n h a e i l b e l a j ~ r n y a .
b .Skor p c n i l a i a n warba b c l a j a r t e r h a d a ~ penampilan sum-
b e r b e l a j a r dengan h a s i l b e l a j a r n y a .
4 . 4 n a l i s a s e l a n j u t n y a d e n ~ a n mencgunakan t c k n i k k o r e l a s i
I1Pearson a t a u Produc t Moment ltden&an rumua yang d ikemu-
kakan o l e h S u t r i 8 n o Hadi I, 1986 :294), y a k n i :
dalarn 1:rl i n i :
I? = Kocfis i .cn k o r e l n s i a r i ta ra X dan Y I x y
XY = F r o i u k dari X k a l i Y
?LY = Jumlah d g r i Y
iT = Jumlah snbjek yang d i s e l i d i k i
= Juml-?h d a r i Y, ,oan&kat dun
= Jumlah d a r i Y panqk2t dua
(t x12 = Jumlah d a r i X di lcuadra tkan
( Cm2 = J u a l a h dari Y d i k ~ a d r ~ t k a n
5 . E a s i l r yanc d i y e r o l e h d i k o n s u l t a s i k a n kedalzm t a b e l XY
n i l a i ? r ' P r o d u c t Moment.
6 . I I a s i l k o n s u l t a s i dengan ha rga n i l z i - r i i l z i r J?roeluct
Yoment akan d a p n t menentuknn d i t e r i m a a t a u t idaknya
F . P r o s e d u r P e n e l i t i a n
S e s u a i d e n ~ a n ye tun juk dan r e r a t u r a n ynng b e r l a k u ,
t c r l e b i h dahulu d i s u s u n dan d i a j u k a n u s u l z n proyek pc-
n e l i t i a n i n i s e t e l a h d i k e t a h u i dan d i s e t u j u i o&eh Dckan
F a k u l t a s I lmu F e n d i d i k a n IKIF P a d r n ~ 2 a n Xek to r IXIP
Pacinn.5 kepad.-. p i h a k pembcri dana m e l z l u i p s a t P e n e l i t i s n
I K T P Fadnnz.
S c t e l a h menda?at mercetu juan d a r i j i h n k ~ c m t ~ e r i d a m ,
maka tancanGan u s u l a n ? e n e l i t i a n i n i d i s u s u n kembal i
d e s a i a o p e r a ~ i o n a l n y a dihawah b imbinzcn s e r t a d i s c t u j u i
o l e h pernbimbi~y, p e n e l i t i a n i n i . l3ersamsan d c n ~ a n pe::yur;unan
d e s a i n o p e r a s i o n n 1 , d i s u s u n ins t rurnen ~ e n e 1 i t i r : n .r)c.suci
al..exan tekni lc pcndeka tan yang sudah d i r u n u s k a n .
I n s t r u ~ e n ynng ttea,7'n d i . . ; e t ~ s . : i <.J.i!., ;.crr.t;j.:~il,i:i- A 22-1 T u ~ l k
T.: ? c l i-I:.:??.n IKIT Fac'cfi;, tc.;:?l:'-,i3 rlnl?ulu d iu j i cob .?kan Ite-
pada bebera$a orsn.5 c a l o n responden p e n e l i t i a n in;.
S c % e l a h 2 i l - aksc~nakan u j i c o b a , t e r n y a t a i n s t r u m e n d.?pzt d i -
c u n a k ~ n s c t c l a h mengalami s e d i k i t p e r b a i k a n , s c l a n j u t n y a
. p e n ~ u m p u l a n data d a p a t d i l a k s ~ n a k a n .
Sehelum ~ e n g u m p u l a n d a t a , f a k t a dan i n f o r m a e i y a w
dinaksud,kepada Pusat P e n c l i t i a n IKIF r adang men in taka^
i z i n kepada Kepala l b l a i Latilaan K e r j a (ELK) Fa3csn~.
Data yanf d i p e r o l e h kemudicn d i o l a h dan d i a n z l i s i s
s e s u a i dengan r a n c a n e a n y r n e l i t i a r , yan, t e l r ! ; , 'L~.urnuckaa
se1 :e lu~s lya .Sclanjutnya penccl-7;llzn (:an c n a l i s i e d a t s di-,
' tjal~as dalam d i : . kus i , akh i rnya d . i j a & i k a n s e b a g a i .-ahan l a -
p o r a n p e n e l i t . i a n i n i . - p o r a n p c n c l i t i a n i n i s e b e l u n nyya
(J i d i s k u s i k q n d c -.:an p r r n 3 i a L i n g ,Icernu$.ian di .pcrh3 i k i :: esu-
a i Zrr,!lan r ? r ? n - e a r a n ~emLi:r.Si::, u;-,t::Lk 2j.s-a;ni!c.?r; ?r?f t,--
.. - -?. -,, ?re P u s a t Pcllel iti?;: TrIF Tadan;.
D r a f t ~ c n e l i t i a n yo% d i a jukan l tepada pcrnbinbing dan
P u s a t P c n e l i t i a n IKIF Padan: dipcrbanyak s e b z g n i hcsil
a k h i r yane r e l a t i f b a i k . S e l a n j u t n y a o l e h P u s a t Fene1 i t ig .n
IKIP Padan: d i t e r u s k a n kcpada y ihak-p ihak yanE r e l e v a n
untuk m e e e t a h u i dan p a t u t memperolch h a s i l p e n e l i t i a n
i n i ,
G .Xe te rba tasan
Dalam usaha pen.r;urnpulaii d a t a d i t cmukan beherap,.: kenu-
l i t a n dan ke te rba tasan .Kesu l i t a11 d.an k e t e s b a t o s a n t e r s e -
p i l a j a r g n ynn,:: d i s a j i k a n dan p e n a x p i l a n ~ v ; - ; S e . r bpla j 2 r ,
7 r.ta ra l a i n kn rena :
> c n e l . i t i a n i n i ai"a1zh w:-:r;a b e l ? j r : r y2.r .~ rcl;;!!:ut i lce-
t . i a t ~ i : pen?ii!i.k3r, ?;::I l ~ t l l - , n n menja?-,it jar':-: l . i i . ~ r ) ., : ; ? B /
1 g0g yqnc t c l a i i r?cn,-r::atkan ;?er,didikan dan 1a t i : l snnyn .
Sehin ,~;a masin&-masins warEa b e l a j a r h a r u s dihuSungi kc
a l a n a t masin%-masin& .Untunzlah a l a m a t m a s i n s - m z s i n ~
mantan warga b c l a j a r i n i masih t e r c a t a d i SLK P ~ d a n g .
Meskipun ada d i a n t a r a mereka yanz ~ u d a h p indah, t a p i ma-
s i h d a l a t d i l a c a k d a r i a l amat s e n u l a .
b .Re~ponden t i d a k be rada d i a l a m a t .Meskipun rumah a t a u 3-
l amat responden sudah d i k e t a h u i dan jewawancara s u i a h
darnpai d i a l a m a t , s e r i n z responden t i d a k berada &i tern-
p a t .
c .Keen,:&anan responden untuk diwawancarz i .P:es!c i;.;;. ?:.r ,?--
rijr~:',cn cudah d i t e ~ u l , t i d a l ~ j a r ah? mercks rnerasa c n g -
can untulc diwawnncnrai karcna sit)ulc men~hac ' ap i geker-
j a a n a t a u knrena tic?alc vcr3.ca 3e~:lce~enl;in:an d c n z o n
p c n c l i t i a n i~;i,
l ,?cakipun deinilt i a n , b c r k a t kc& i ~ i h a n p e n e l i t i , a k h i r -
aya d a t a yanz d i p c r l u k a n d a p 2 t juga d i k u m p u l k ~ n n c s k i p i m
dalam jzn8,ka waktu yanz l e b i h lams d z r i y?n: 2irencanslcan
s e ~ u l n . 2 . K c t ~ r b n t a s 3 n
S e b z ~ a inana y-ng d i!:ei?~ak<?kn~z terdahulu, ':~ski\rr.?. s7rn2cl
p e n e l i t i n n i n i i a l q h wnrga % e l a j a r ..an!; pcrnah rnen:ikuti
. - .. ';:: -,!?a;. su.-'z:r, ;-.c;:,j-cl ~ : i ~ ~ , < ~ k : . i ~ ;ci.l;? i;? j l ~ i . , ~ 1?t:i7:l? :-:. 3c.xr.nn dc-rli!<izn reapor ,dcn I.~?r\:s $iilu:,l;i,.z i I t e 2,1:!312 ? :na - s i n ~ - ~ . . a si;sp_ .Dari ca ta t s n yrn; a ; ~ J : i 31,X ?ar1:,~5 7 da ;-.E:-
u.nlah 17 arang v - rrz? bc1.8;.zr ? - a x S e r C o = ? . i s i l i ?i rod y;
"8<c?nz.zs-ln3 y;in:, c?enilcian ~ : i ? - ] i :;;r:-.;; l. l" l i r~ : -u ,?L ,?c;-,;-::l.
~ u l a n d a t a !ce lapan.l;an t e r n y r ~ t a 3 orcn; mniitan wTrga b e -
l a j a r t idal. , dzlp8-t c?itemui ka rcnr : t e l a l l pFnc?aki a l a n a t d : n ~
t i d s k d a y a t pula d . i lacak kernana pindahnya.
h k i b a t k e t c r b a t a s a n y a q dernikian,akhirnya jumlah r e s - .
?onden gang d a r a t d i 2 a d i k a n s a m p c l t h y g a l sebanyak 1 4 (em-
p a t S e l a s ) o r a n e .
BAB IV
HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN
S e t e l a h d ipe rmleh d a t a yang .berkenaan dengan v a r i a b e l -
v a r i a b e l yang d i t e l i $ i , k e m u d i a n d i o l a h dan d i a n a l i s i r Beau-
a i dengan t e k n i k yan: t e l a h d i j e l a s k a n padan bab 1 I I . S e l a n -
ju tnya s e t e l a h pengolahan d a t a dan pengu j i a n h i p o t e s i a d i
l akukan pembahasan t e r h a d a p temuan-temuan d i l apangan de-
ngan mengenukakan t e o r i - t e o r i yaag r e l e v a n .
H a s i l p e n e l i t i a n yang akan dikemukakan d i a i n i mencakup
h u b u n ~ a a a n t a r a p e n d l a i a n warga b e l a j a r t e r h a d a p m a t e r i pe-
l a j a r a n yang d i a a j i k a n dan penampilan sumber b e l a j a r seba-
g a i v a r i a b e l bebas ,sedan:kan h a s i l b e l a j a r yamg maapu d i -
permleh warga b e l a j a r pada a k h i r b e l a j a r n y a a e b a g a i v a r i a -
b e 1 t e r i k a t . U n t u k l e b i h j e l a s n y a d a p a t dirumuskan,bahwa ha-
s i l p e n e l i t i a n yang i n g i n d-iungkapkan d i s i n i a d a l a h :
1.Hubungan a n t a r a p e n i l a i z n warga b e l a j a r t e r h a d a p m a t e r i
p e l a j a r a n yang d i s a j i k a n dengan h a s i l b e l a j a r n y a ,
2.Hubungan a n t a r a p e n i l a i a n warga b e l a j a r t e r h a d a p pencm-
p i l a n sumber b e l a j a r dencan h a a i l b e l a j a r n y a .
Untuk i t u b e r i k u t i n i akan dikemukakan p e n y a j i a n d a t a
yaag d i p e r o l e h dan pengmlahannya , pengu j i a n h ipo temis dan
penbahasannya . A.Haail P e n e l i t i a n
S e s u a i dengan t u j u a n p e n e l i t i a n yamg sudah Jirumuskan,
y a k a i un tuk nengungkapkan hubunzan a n t a r a p e n i l a i a n warga
be l a j a r t e r h a d a p m a t e r i pe la j a r a n yan: d i s a j i k a n dan pe-
nanp i l an sumber b e l a j a r , s e l a n j u t n y a dikemukakan h a s i l
p e m e l i t i a n yang berkenaan dengan kedua v a r i a b e l t e r s e h u t ,
s c b a c z i berikut :
1 . Hubungan a n t a r a P e n i l a i a n W a r ~ a Bela j a r t e rhadap
Ma te r i Pe la j a r a n yang Disa j i kan dengan H a s i l Bela jarnya . S e s u a i dengan h i p o t e s i s yanE dikemukakan pada bab sebelum-
nya,maka untuk menentukan d i t e r i m a a t a u d i t a l a k n y a h ipa-
t e s i s t e n t a n g hubungan a n t a r a p e n i l a i s n war ta b e l a j a r t e r -
hadap m a t e r i r e l a j a r a n yan: d i s a j i k a n dengan h a a i l b e l a j a r -
aya dalam k e g i a t a n pendidikan dan l a t i h a n menjah i t yan: d i -
l aksanakan a l e h BLK Padan:,dap?t d i k e t a h u i n e l a l u i a n a l i -
s i a s e b a t a i b e r i k u t :
DISTRIBUSI SKOR PENILAIAN WARGA BELAJAR TERHuDAP
MATERI PEWJARAN YANG DISA J I K A N
DENGAN HASIL BELAJARNYA
No.: X : Y : x2 : y2 XY
. X = P e n i l a i a n warga b e l a j a r t e r h a d a p materi Keterangan . pels-Jaran -,yaTE cr i u j j i%.h n - - .
Y = H a s i l b e l a J a r
= 0,633
Berdasarkan pcrk i tungan J i a t a s d i p e r a l e h harga r ' s e b e s a r 0,633.Sedan:kan h a r ~ a ' r l untuk N 1 4 ada l ah 0,532
untuk t a r a f kepercayaan 95 % dan 0,661 d a l a r t a r a f keperca-
yaan 99 96 ( l i h a t t a b e l - t a b e l n i l a i r Preduc t ~ o m e n t ) . Dengan demikian harga 'r' yang d i p e r e l e h hanya s i g n i f i k a n
dalam t a r a f kepercayaan 99 % .Oleh karcna i t u dapat d i s i r -
pulkan bahwa s k e r yang d i p c r e l e h warga be l a j a r pendidikan
dan l a t i h a n j a h i t menjah i t dalam pen i la iannya t e rhadap ma-
t e r i p e l a j a r a n yang d i s a j i k a n hanya mempunyai hubungan y a q
B e r a r t i dalam t a r a f kepercayaan 95 96 . Se lan ju tnya dapat pula d i l i h a t h u b u x a n a n t a r a peni-
l a i a n warga b e l a j a r pcndidikan i a n l a t i h a n j a h i t menjah i t ,' t e r h a d a p pen am pi la^ sumber b e l a j a r dengan h a s i l b e l a j a rnya .
2 .Hubun:an a n t a r a l?enilai.an War~a Bela j a r Fcndidikam
dan Lat ihan Menjahit terhadap Penamrilan Sumber B e l a j a r
Untuk me l iha t hubuntan a n t a r a p e n i l a i a n war ta be la -
j a r t e r h a d a p l e n a n p i l a n sumber b e l a j a r dapa t d i p e r h a t i k a n
Keterangan : X = Penilaian warga b e l a j a r t e r h a i a p penam- p i l a n surnber b e l a j a r
Y = H a s i l belajar
Berdasarkan pe rh i t ungan d i a t a s d i p e r e l e h h a r ~ a ' r ' s e b e s a r 0,707 .Sedangkan harga r ' untuk N 14 a d a l a h
0,532 untuk t a r a f kepercayaan 95 % dam 0,661 untuk t a r a f
kepercayaan 99 % aha at t a b e l a i l a i - n i l a i r Prmduct Mm-
ment) . Dengan d e a i k i a n har;a ' r t yanf d i p e r e l e h s i g n i f i -
kan ,ba ik dalam t a r a f kepercayaan 95 % naupua dalam t a r a f
kepercayaan 99 %,sebab harga ' r l yang d i p e r e l e h yakmi
0 ,707 l e b i h b e s a r d a r i 0,532 a t a u 0,661 . Oleh karena i t b
dapgt d is impulkan bzhwa skar yan: d i p e r a l e h warga b e l a j ~ r
pend id ikan J a n l a t i h a n menjah i t t e rhadap penanpilam sum-
b e r b e l a j a r menpunyai hubungan ypn: b e r a r t i , b a i k dalam
t a r a f kc re rcayaan 95 96 ataupun dalam t a r a f kepercayaan
99 % . B.Pentuj i a n H i - p e t e a i ~
Se l aa ju tnya berdasarkan pengalahan da t a d i a t a s dapa t
d i l akukan Fentu j i a n h i p a t e s a , ba ik h i ~ a t e s i a nanbr 1 yamg
berbunyi ,"Terdap3t hubungan yan t b e r a r t i a a t a r a p e n i l a i a n
warca b e l a j a r t a r h a d a p m a t e r i pe la j a r a n yang d i s a j i kan
d e n t a n h a s i l b e l a jarnya ", miaupua h ipmtes i s nmmer 2 yan t
be rbunyi "Terdapat hubungan yanc b e r a r t i an-bxa l e n i l a i a n
warEa b e l a j a r t e r h a d a p pcnarnpilan aumber b e l a j a r dengan
h a s i l b e l a j a r n y a .
1 .Pen:ujian H i p o t e s i s .Nornor 1
Dengan memperhatikaa h a a i l pengalahan d a t z d i z t ~ s
d a y a t d i k c t a h u i bahwa s k o r yang d i p e r e l e h warga b e l a j a r
pend id ikan dah l a t i h a n men j a h i t dalam peni la ianmya t e r h a ~
day m a t e r i p e l a j a r a n yang d i s a j i k a n hanya mempunyai hu-
bungan yan: b e r a r t i dengan h a s i l b e l a j a r n y a dalam t a r a f
kepercayaan 95 %. Dengan demikian h i p o t e s i s nornor 1 yanL
b e r b u n y i , I1Terdapat hubungan y a n t b e r a r t i a n t a r a p e n i l a i a n
warga b e l a j a r t e r h a d a y m a t e r i p e l a j a r a n yang d i r a j i k a n
dengan h a s i l b e l a j a rnyau ,hanya dapa t d i t e r i m a dalam t a - g;
r a f kepercayaan 95 %.Dencan k a t a l a i n d a p a t d i n y a t a k a n
bahwa s e n a k i n t i n ~ g i p e n i l a i a n warga b e l a j a r t e r h a d a p m?-
t e r i p e l a j a r a n yong d i s a j i k a n a e n a k i n t i n g g i p u l a h a s i l
b e l a j a r yang mampu d i p e r o l e h n y a , a e b a l i k n y a semakin ren-
dah p e n i l a i a n warga b e l a j a r t e r h a d a p n a t e r i p e l a j a r a n yang
d i s a j i k a n aemakin rendah p u l a h a a i l b e l a j a r yang nampu d i -
capa inya . S e l a n j u t n y a p e r l u d i n y a t a k a n bahwa kesimpulan
yang demikian mengalami penyimp?n:an sebanyak 5 %,karena
h i p o t e s i s hanya t e r b u k t i dalam t a r a f kepercayaan 95 %.
2.Pengu j i a n H i p o t e s i s Hornor 2
H a s i l pengolah2n d a t a pada v a r i a b e l p e n i l a i a n warga
b e l a j a r terhada-p p e n a n p i l a n sumber b e l a j a r wenunjukkan
bahwa p e n i l a i a n w a r t a b e l a j a r t e r s e b u t nempunyai hubungan
yanc b e r a r t i dengan h a s i l b c l a j o r n y a , b a i k d-alan t a r a f ke-
percayaan 95 % maupun dalam t a r a f kepercayaan 99 %.
Denyan den ik i an h i p e t e s i s namar 2 yang berbunyi , I1Terda-
pa& h u b u n ~ a n yang b e r a r t i a n t a r a p e n i l a i a n warga be l a -
j a r t e rhadap penampilan sumber b e l a j a r dentan h a s i l be-
l a j a r n y a " , d a j a t d i t e r i m a ba ik dalam t a r a f kcpercayaala
95 96 maupua d a l a a t a r a f kepercayaan 99 % .Dengan k a t a
l a i n dapa t d ika t akan b ~ h w a semakin t i n g g i p e n i l a i a n war-
;a b e l a j a r t e r h a d a p penampilan sumber b e l a j a r pendidikan
dan l a t i h a n menjah i t i n i semakin t i n g g i pula h a a i l be l a -
j a r . yang munykin d ipe ra l ehnya , s eba l i knya semakia rendah
p e n i l a i a n warga b e l a j a r t e rhadap penampilan sumber be l a -
j a r semakin rendah pula h a s i l b e l a j a r yang mungkir d i ~ e -
r a l ehnya ,
C . Pembahasam
Dalam )ernbahasan imi y e r l u dikemukakan b ~ h w a tcma
rokek d a r i p e m e l i t i a n i n i ada l ah kendahnya h n s i l b e l a j a r
yang d i p e r a l e h warga b e l a j a r pendidikan dan l a t i h a n men-
j a h i t yamg d i laksanakan a l e h BLK Padaag.Rendahnya h a s i l
b e l a j a r i n i d i d u ~ a ada hubungannya Jengan p e n i l a i a n war-
ga be l a j ~ r t e r h a d a p m a t e r i pe l a j a r a n yang d i s a j i k a n dan
penampilan sumber b e l a j a r dalam menyajiksn pe l a j a r annya ,
Dengan k a t a l a i n dugaan i n i dapa t dirumuskan bahwa peni-
l a i a n warga b e l a j a r t e rhadap m a t e r i pe la j a r a n yang d i s a -
j i kan dan ca r a sumber b e l a j a r menya j i k a n m a t e r i pe l a j a r a n
t e r s e b u t mernpengaruhi h a s i l b e l a j a r yzn: mampu d i p e r e l e h
war,ya b e l a j a r .
Dengan h a s i l p e n e l i t i a n dan pengalahan da t a t e l a h
b e r h a s i l diungkapkan bahwa :
1 .Terdapat hubungan yang b e r a r t i a n t a r a p e n i l a i a a warga
be l a j a r t e rhadap m a t e r i pe la j a r an yang d i sa j i k a n de-
ngan h a s i l be l a jarnya,neskipun cuma dalam t a r a f : kc- .
percayaan 95 96 . 2.Terdapat hubungan yang b e r a r t i a n t a r a p e n i l a i a n warga
b e l a j a r t e rhadap penam-pilan e m b e r b e l a j a r dengan ha-
a i l b e l a j a r n y a , b a i k dalam t a r a f kepercayaan 95 % a t a u
pun dalam t a r a f kepercayaan 99 96 . H a a i l p e n e l i t i a n dan pengalahan da ta t e rhadap duo ,
v a r i a b e l t e r s e b u t akan dihahau dalam u r a i a n b e r i k u t :
1 . P e n i l a i a n Warga Bela j a r t e rhadap Mater i Pe la j a r an :
yanE Disa j i k a n dan H a s i l ~ e l a j a r
Pada bagian t e rdahu lu t e l a h dikemukakan bahwa warga
be l a j a r dalam keg ia t an be l a j a r pendidikan don l a t i h a n men-
j a h i t yang d i s e l e n ~ g a r a k a n o l e h BLK Padany pads uaumnya
ada l ah arang dewasa ,yaw d ib ina dan d i l a t i h sedemikian
rupa a g a r mereka dapat menjadi tenaga k e r j a yen: t r a m p i l
bermutu dan s i a p dalam memasuki lapangan k e r j a semuai de-
ngan j e n i s pendidikan dan l a t i h a n yang d i p i l i h a e r t a d i -
tekuninya.
Sesua i dengan pendidikan dan l a t i h a n yang d i p i l i h
wares be l a j a r , da l am ha1 i n i m e n j a h i t , t e l a h d i s a j i k a n ma-
t e r i pe la j a r an yane dirancang dengan sedewikian rupa.
Akan t e t a p i h a s i l b e l a j ~ r ( n i 1 a i ) ~ a n g d iper* leh warga be-
b e l a j a r r e l a t i f rendah,dengan demikian J a r a t d i t a f s i r k a n
bahwa t u j u a n B a l a i La t i han Kerja untuk menyiapkan t ena -
ga k e r j a yane t rampi1 ,bermutu dan s i a p memasuki l a p a x a n
k e r j a a u l i t kiramya untuk d i c a p a i .
N i l a i yang d i p e r o l e h warga b e l a j a r d a r i h a s i l k e g i a t a n
i n t e r a k s i b e l a j a r menga j a r pada kelompok b e l a jar.. yan:: se,
da ng d i i k u t i n y a khksusnya ke t e r amp i l an dan l a t i h a n men-
j a h i t merupakan r e a l i s a s i d a r i kemampuan mas ing-masing
wares b e l a j a r dalam menyerap pengetahuan,keterampilan
dan pembinaan s i k a p ynnE d i b e r i k a n e l c h i n s t r u k t u r .
Ad.apun n i l a i yanz d i p e r o l e h o l e h masing-masin8 warga be-
l a j a r be rda sa rkan h a s i l p e n i l a i a n i n s t r u k t u r t e r h a d a p
p ro se s i n t e r a k s i b e l a j a r dan h a s i l pemahaman nya t e r h a - - '
day m a t e r i p e l a j a r a n yang diberikan.Namun dalam ha1 i n i
i n s t r u k t u r m e n i l a i warga b e l a j a r bukan s a j a pads aspek
pemahaman pengetahuan s a j a akan t e t a p i aspek keterampi-
l a n dan s i k a p juga d i p e r h a t i k a n . P e n i l a i a n yang d i l akukan
o l e h i n s t r u k t u r dengan mempergunakan be rbaga i bentuk t e s
yakn i mempergunakan t e s sumat i f dan t e s fmrmat i f .
Tujuannya a d a l a h untuk mengukur s e j a u h mana kemampuan war-
ga b e l 2 j 3 r untuk menyerap b e r b a g ~ i m a t e r i p e l a j a r a n yang
d i s a j i k a n o l e h i n s t r u k t u r .
Sehubungan dengan ke t e r amp i l an men jeh i t i n i , m a t e r i pe la -
j a r a n ypng d i n i l a i t e r d i r i d a r i penguasaan t e o r i yakn i pe-
n ~ e t a h u a n keselamatan k e r j a , p e m i l i h a n b a h a n , a l a t - a l a t dan
per lengkapan, pengukuran, menggunting pola pakaian p r i a ,
mengbunting pmla paka i an wani ta Man ke t e r amp i l an yang diku-
a s a i sehubungsn dengan mata p c l a j a r a n p r ak t ek yakn i prak-
t e k d a s a r dan p r ak t ek ke ju ruan a t a u s i a p dalam bentuk ba-
ran& jadi.Disamping i t u j u ~ a h a r u s menguasai dan ruemahami
mata pelajaran tambahan s e p e r t i ,Fedoman P e n ~ h a y a t a n dan
Pcngamalan P a n c a s i l a , d i s i p l i n ke r j a , penge t ahuan m o t i v a s i
k e r j a dan hubungan k e r j a .
D a r i h a s i l p e n i l a i a n yang d i l akukan mleh i n s t r u k t u r t e r -
l i h a t bahwa n i l a i yang d i p e r o l e h warga b e l a j a r r e l a t i f
rendah.Dengan rendahnya n i l a i y a w d i p e r o l e h warEa be l a -
j a r i t u dapa t d i t a f s i r k a n bahwa dalam rangka menyiapkan
t e n a e a k e r j a yanE t r a m p i l dan bermutu s e r t a s i a p paka i
belurn l a g i dapa t d iha rapkan .Dengan k a t a l a i n t u j u a n BLK,:
untuk memyrmduk t e n a g a k e r j a ypng s i a p p a k a i dan t r a m p i l
untuk memasuki l apzngan k e r j a ' s u l i t untuk d i c a y a i .
Hal i n i s e s u p i dengan aalah s a t u arti d a r i p e n i l a i a n yang
dikemukakan Nurkancana ( 1982 :5 )
Untuk menafs i rkzn apakah semrang anak t e l a h cukup matang untuk k i t a l e p a s kedaalam mnsyarakat ... Apabi la be rda sa rkan h 2 s i l =+a luaa i ' yang k i t a l a - kukan selarna primde pendidikan t e r t e n t u anak men- c a p a i h a s i l yzng ba ik maka d a p t k i t a anggap bah- wa anak t e r a e b u t cukup mat an^ untuk d i l e p a s ke- m a s y ~ r a k a t . . .
Dar i pendapat yang dikemukanan e l e h Nurkancana d i a t a s je-
l a s bahwa kecendrungaa untuk rnenentuken sescmrang apakah
d i a akan b e r h a s i l untuk d i l e p a s k a n d i t engah- tengah masyap
r a k a t s e b a b a i t enaga k e r j a yDng t r a m p i l dan bermutu a t a u
kah sebakiknya sebelumnya d i l i h a t du lu apakah d i a dalam
mene i ku t i program pend id ikmnya memi l ik i n i l a i yang ba ik .
Rendahnya h a s i l b e l a j a r yanr, d i p e r e l e h warga b e l a j a r
i n i ada hubungannya denzan p e n i l a i a n warga b e l a j a r t e r h a -
d a ~ m a t e r i p e l a j a r a n yang d i s a j i k a n , H a l i n i t e r b u k t i d a r i
h a s i l pe rge lahan d a t a dan penr,uj ian h i p o t e s i s . 8 k a n t e t a p i
b i l a d i p e r h a t i k a n s k o r r a t a - r a t a pen i l a i a n warga b e l a j a r
t e r h a dap m a t e r i p e l a j a r a n yane d i s a j i kan , t e r n y a t a s k e r t e r -
s e b u t r e l a t i f t i n g g i , y a k x l ra ta -z+Ba 92' d a r i ' 105 kemungki-
nan skmr t e r t i n g g i .Hal y a x demikian memandung a r t i bah-
wa meskipun s k o r yang d i p e r e l e h warga b e l a j a r t e r h a d a p ma-
t e r i p e l a j a r a n yang d i s a j i k a n r e l a t i f t i n g g i , akan t e t a p i
p e r e l e h a n s k e r t e r s e b u t mempunyai h u b u n ~ a n dengan h z s i l be-
l a j a r n y a , y a k n i makin t i n g g i s k e r y a m d i p e r e l e h warga be-
l a j a r t e r h a d a p m a t e r i p e l a j a r a n yanG d i s a j i k a n semakin t i n g -
gi:-pula h a s i l b e l a j a r yanE d ipere lehnya leerdasarkan perban-
d i n ~ a n dalam kelempok sampel yan5 d ipe re lehnya a t a u seba - l i k n y a .
Bahwa makin t in&y, i p e n i l a i a n see rang warga b e l a j a r t e r -
hadap m a t e r i p e l a j a r a n y a w d i s a j i k a n semakin t i n g g i pula
h a s i l b e l a j a r yanc d ipe ro lehnya s e s u a i dengan g e a - d ~ p a t Lu-
n a n d i (1982 : 4 ) , l l . . . pendid ikan @rand dewasa hanya men-
j a d i e f e k t i f dalam a r t i menghasi lkan perebahan p e r i l a k u
a p a b i l a i s i dan c a r a pendidikannya s e s u a i dengan kebutuhan
yang d i r a s a k a n I1.Artinya erang dewasa akan g i a t dalam be la -
j a r a p a b i l a m a t e r i p e l a j a r a n yang d i s a j i k a n mempunyai a r t i
p e n t i n e dalam kehidupannya . Dalam membela j a rkan or an^^ dewasa, warca b e l a j a r s e l a l u d i -
t u n t u t untuk m e l i h a t bahwa m a t e r i p e l a j a r a n yanE d i s a j i k a n
b e r m ~ n f a a t b a ~ i kehidupannya dengan men jaga hubungan mate-
r i p e l a j a r a n t e r s e b u t dengan kehidupannya s e h a r i - h a r i .
D e ~ ~ a n s e l a l u menuntun warga be l a j a r untuk meliha t manfaat
m a t e r i pe la j a r a n yang d i s a j i k a n b a e i kehidupannya, k h ~ s u ~ n y a
lapangan k e r j a yang sedang d i s i a p k a n untuk dimasukinya ,me-
r eka akan m e n i l a i m a t e r i p e l a j a r a n yang d i s a j i k a n t e r s e b u t
ilengan h a s i l yanG p e s i t i f , a k h i r n y a i l iharapkan mereka akan
mempermleh h a s i l b e l ~ j a r yanE t i n g g i sehingga s i a p untuk
memasuki l apangan k e r j a .
Dengan memperhatikan bahasan d ia tas ,maka j e l a s l a h t e r -
l i h a t hubungan a n t a r a p e n i l a i a n warga * e l a j a r t e r h a d a p ma-
t e r i p e l a j a r a n yang d i s a j i k a n pada pendid ikan dan l a t i h a n
men jah i t yang d i l ak sanakan ,mleh BLK Padang .Ha1 i n i s e s u a i
dengan s t u d i kepus takaan yang dikemukakan dan h a s i l penge-
l a h a n da ta s e r t a p e n ~ u j i a n h i p a t e s i s .
2 .Pen i l a i an W a r ~ a B e l a j a r t e r h a d a p Pcnampilan Sumbcr
B e l n j a r dan H a s i l B e l a j a r .
Memperhatikan h a s i l pengmlahan d a t a be rdasa rkan t a b e l I1
dan pengu j i a n h i p m t e s i s yang berkenaan dengan h a 1 t e r s e b u t ,
d ipe rmleh i n f e r m a s i bahwa t e r d a p a t hubungan yang b e r a r t i
a n t a r a p e n i l a i a n warga b e l a j a r t e r h a d a p penampilan sumber
b e l a j a r t e r s e b u t r e l a t i f t i n g g i , yakn i r a t a - r a t a 89 d a r i 100
( s k o r maksimal)yang mungkin dipermlehnya.Ha1 i n i mengandung
a r t i bahwa semakin t i n g ~ i p e n i l a i a n warga b e l a j a r t e r h a d a p
penampilan sumber b e l a j a r semakin t i n g g i pula h a s i l b e l a j a r
yang diperalehnya berdasarkan perbandingan dalam kelampak
sampe'l a t a u seba l iknya .0 leh karena i t u untuk meningkatkan
h a s i l b e l a j a r ,sumber b e l a j a r p e r l u meningkatkan p e n i l a i a n
warRa bela jar t e rhadap penampilannya . Agar dapat memperaleh n i l a i yang t i n g g i d a r i warga
be l a j a r , seyagyanyalah sumber be l a j a r menerapkan p r i n s i p -
~ r i n s i p dan metada-metada membela ja rkan arang dewasa .Sebab
pendidikan b a g i aranr, dewasa bukanlah sekedar membekalinya
dencan pengetahuan dan keterampilan.Lebih d a r i pada i t u , dalam pelaksanaan pendidikan arang dewasa p e r l u diusahakan
ke inc inan timbulnya keinginan untuk b e l a j a r , p e r l u d i k e t a h u i
bagaimana memberikan pengetahuan dan ke te rampi lan yang se-
t a r a dengannya, bagaimana menciptakan suasana yang menyenang-
kan dalam be l a j a r , bagaimana memanfaatkan pengetahuan yang
mereka m i l i k i s ebaga i mmtivasi dan bagaimana menumbuhkan
minat.Tanpa semuanya i t u s u l i t untuk memperaleh n i l a i y a w
t i n g g i d a r i war8a b e l a j a r .
Bardasarkan u ra i a n d i a t a s dapa t d i s impulkan bahwa un-
tuk menirqkatkan h a s i l b e l a j a r , s a l a h s a t u caranya ada l ah
deny,an meninekatkan p e n i l a i a n warga be la j a r t e rhadap sum-
b e r belajar .Sedangkan untuk m e n i n ~ k a t k a n p e n i l a i a n warga
b e l a j a r t e rhadap penampilan sumber be l a j a r i a l a h d e w a n me-
nerapkan p r i n s i p - p r i n s i p dan metada-metada membela jarkan
a r a M dewasa,karena warga be l a j e r d i BIX Padang pada umum-
nya ada l ah a r a r g dewasa.Ha1 yany, demik ia i s e s u a i dengan
s t u d i kepustakaan yang t e l a h alikemukakan pada bagian t e r ~
dahulu.
KESIMPULAN DAN REKOMENDA SI
Berdasarkan h a s i l pencelahan da t a dan a n a l i s a da t a
yang dipereleh,maka pada bagian akhiC i n i akan dikemuka-
kan kesimpulan d a r i masalah yang d i t e l i t i untuk memper-
mudah memahami l a p a r a n h a s i l p e n e l i t i a n i n i s eca ra kese-
luruhan.Disampin8 i t u juga akan dikemukakan rekemendasi
yane e r a t hubungannya dengan h a s i l p e n e l i t i a n i n i .
8 .Kesimpulan
Pada bat.,ian t e r d a h u l u t c l a h dikemukakan, bahwa masa-
l a h pakek yarg i n g i n mngkapkan rnelalui p e n e l i t i a n i n i i a -
l a h m a ~ a l a h r e l a t i f rendahnya h a s i l b e l a j p r yang dipcrm- ,,
l e h warca b e l a j a r dalam huburgannya d c n ~ a n p e n i l a i a n war-
ga be l a j a r t e rhadap m a t e r i p e l a j a r a n yang d i s a j i k a n dan
penampilan sumber b e l a j a r berkenaan dengan kedua var iabek
t e r s e b u t dapat dikemukakan kesimpulan sebaga i b c r i k u t :
1 .Terdapat hubungan y a x b e r a r t i a n t a r a p e n i l a i a n warga
be l a j a r t e rhadap m a t e r i pe l a j a r a n yang d i s a j ikan d e w a n
h a s i l be l a jarnya, da lan a r t i makin t i n g e i p e n i l a i a n war&
ga be la j a r t e rhadap m a t e r i pela j a r an yang d i s a j i k a n am-
makin' ' t i ~ ~ i y p i l l a h a o i l be la j a r d iperelehnya a t a u seba-
l i k n y a . 2.Terdapat hubungan yang b e r a r t i a n t a r a p e n i l a i a n warga
b e l a j a r t e rhada$ penampilan sumber b e l a j a r dengan ha-
s i l b e l a jarnya , dalam a r t i makinc t iwp, i pcn i ln ian warga
b e l a j a r t e rhadap penampilan sumber b e l a j a r semakin t i n g -
* ; ~ i pula h a s i l b e l a j a r d iperolehnya a t a u s eba l i knya .
B. Rekemendasi
S e t e l a h memperhat i kan kesimpulan h a s i l p e n e l i t i a n i n i
s e l a n j u t n y a dapa t dikernukakan rekemendasi a t a u s a r a n yang
munekin bermanfaat b a g i pemecahan masalah yang d ihadap i
o l e h be rbaga i pihak yanp, t e r l i b a t dalam k e ~ i a t a n b e l a j a r
pend id ikan dan l a t i h a n menjah i t yang d i l aksanakan d i BLK
Padam , khususnya dalam ha1 p e n i n ~ k a t a n h a s i l b e l a j a r .
Reksmendasi ypnc dapa t dikemukakan a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t :
1.Meskipun p e n i l a i a n warca b e l a j a r t e rhadap m a t e r i pe la -
j a r a n yane d i s a j i k a n r e l a t i f t i w g i , a k a n t e t a p i t e r d a -
p a t hubungan yan8 b e r a r t i a n t a r a h a s i l b e l a j a r yang di-
p e r e l e h dencan h a s i l b e l a jarnya .Sehubungpn dengan i t u
untuk m e n i n ~ k a t k a n h a s i l b e l a j a r y 2 n ~ d i p e r o l e h warga
b e l a jar,maka d i a jukan rekemendasi kepada pengelola dan
sumber b e l a j a r k e g i a t a n b e l a j a r dan pendidikan l a f i h a n
men jah i t BLK Padang untuk m e n i n ~ k a t k a n p e n i l a i a n warga
b e l a j a r t e rhadap m a t e r i pe la j a r a n yang d i s a j ikan.Agan
p e n i l a i a n warGa b e l a j a r t e r h a d a p m a t e r i pe l a j a r a n yang
d i s a j i k a n menjadi l e b i h t i n ~ g i ,maka m a t e r i p e l a j a r a n
yanE d i s a j i k a n p e r l u l e b i h d i s e s u a i k a n d e n ~ a n kebutu-
han warga b e l a j a r , s e h i n ~ ~ a warga b e l a j a r makin mera-
sakan manfaat m a t e r i p e l a j a r a n yang d i s a j i k a n untuk
mempersiapkan d i r i n y a dalam menghadapi l a p a n ~ a n k e r j a .
2.Meskipun p e n i l a i a n warga b e l a j a r t c rhadap penampilan
sumber b e l a j a r r e l a t i f t i n g g i , a k a n t e t a p i t e r d a p a t hu-
b u n ~ a n yang b e r a r t i a n t a r a p e n i l s i a n warga be l a j a r ter-
hadap penampilan sumber b e l a j p r denean h a s i l b e l a j a r n y a .
Sehubungan d e n ~ a n i t u untuk meninekatkan h a s i l b e l a j a r
yan8 d i p e r e l e h warga be la ja r ,maka d i a jukan rekemendasi
kepada sumber b e l a j a r untuk meningkatkan p e n i l a i a n war-
Ka b e l a j a r t c r h a d a p penampilannya .Salah s a t u c a r ? un-
tuk dapa t meninekatkan p e n i l a i a n warga b e l a j a r dalam
ha1 penampilan i a l s h dengan menerapkan p r i n s i p - p r i n s i p
dan meteda-mcteda membela j ~ r k a n orang dewasa, karena pa-
da umumnya warga b e l a j a r pada k e g i a t a n b e l a j a r t e r s e b u t
i a l a h t e r d i r i d a r i @ran& dewasa.
Arief , Zainuddin (1 982) . ~ e t i f B e r p r e s t a s i dan Tingkat
S t g t u e S e s i a l Ekenemi F a k t e r Determinan t e rhadap
Minat Bela j a r or an^ Dewasa dalam P r e ~ r a r n Paket .A .
T e s i s Pasca Sar jana IKIP Bandung.
Cembs dan Ahmed (1 980) . ~ e m e r a n ~ i Kerniskinan d i Pedesaan
me la lu i Pendidikan Henforma1,CV Ra jawa l i , J aka r t a .
Departemen Tenaga Kerja R I . ( l 9 8 7 ) . ~ c t u n j u k Operas iena l
Pelaksanaan Pendidikan dan Lat ihan d i BIX,
Hasanuddin.(l985)~endidikan Nenfermal ( ~ a s a r ~ e m i k i r a n ) .
Padang :IKIP Padang.
Lunandi,A .G. (1 982) .Pendid.ikan Oranp, Dewasa Sebuah Ura i a n
P r a k t i s untuk Membimbing , P e n a t a r , P e l a t i h dan Penyu-
l u h L a p a n ~ a n . J a k a r t a :Gram-.
Mergan,Burten d k k . ( l 9 7 6 ) . ~ e t h e d s i n Adult Educatien.
Denvi l le I l l i n e i s :The I n t e r s m t a t e P r i n t e r s &Pub-
l i s h e r s Inc .
Nurkancana, Wayan dkk. ( 4 982) . ~ v a l u a s i Ilmu Pendidikan. Surabaya : Usaha Nasienal .
Sueakhmad,Winarne (1 987) . ~ e n c a r i , 6 t r a t e ~ i Pembinaan Pendidikan Pemban~unan Dewasa 1 n i . P a n i t i a Har i
K e b a n ~ k i t a n Nasienal .
Lampiran I
PEDOMAN WA WA N CA RA
P e n i l a i a n W,arga Bela j a r t e rhadap PIateri Bregram dan Fenam-
p i l a n Sumber B e l a j a r s e r t a Hubungannya dengan H a s i l Bela-
j arnya pa da BLK Pa dang . Tanggal wawancara
Pukul
T empa t
I .Var iabe1 P e n i l a i a n Warga B e l a j a r t e rhadap Mater i Pela-
j a r an yan t d i s a j i kan :
1.Menurut p e n d a p ~ t Anda,apakah m a t e r i p e l a j a r a n ten tang
mesin jahit,membantu memperluas pengetahuan Anda t en -
tan8 ca ra k e r j a mesin j a h i t :
a , sanga t membantu
b .membantu
c.cukup membantu
d . t i d a k membantu
e . s a w a t t i d a k membantu
2 .Menurut pendapat Anda , m a t e r i pe l a j a r an p e n ~ e t a h u a n ba-
han ,membantu dalam menentukan bahan y a w cecmk s e s u a i
dengan madel :
a . sanga t membantu
b.membantu
c.cukup membantu
d. t i d a k memhantu
e . s anea t t i d a k membantu
?.Menurut pendapat Anda,cukup banyakkah p e n ~ e t a h u a n baru
yan t Anda p e r a l e h d a r i m a t e r i pe l a j a r a n , penC8unaan a l a t
dan pe r lenzkapan :
a .banyak s e k a l i
b .banyak
c. cukup banyak
d . k u r a n ~
e . k u r a n ~ s e k a l i
4.Menurut pendapat Anda,apakah m a t e r i p e l ~ j a r a n ' p e n ~ u -
ku ran l dapa t d i t e r a p k a n untuk membuat p a l a d a s a r :
a . da pa t se lu ruhnya
b. sebahag ian b e s a r
c. sebahggian
d . kurang
e.kurang s e k a l i
5 .Menurut pendapat Anda,apakah m a t e r i p e l a j a r a n Ipenguku-
r a n ' d apa t d i t e r a p k a n untuk menfambil paka ian wani ta :
a . l a pa t s ekuruhnya
b . sebahag ian b e s a r
c . sebahagian
d . s e b a h a ~ i a n k e c i l
e . t i d a k dapa t
6.Menurut pendapat Anda,apakah m a t e r i p e l a j a r a n 'penguku-
r a n Idapat d i t e r a p k a n untuk mengambil ukuran paka ian
p r i a :
a . dapa t sepenuhnya
b . s e b a h ~ ~ i a n b e s a r
c . sebaha5 ian
d .sebaha,cian k e c i l
7. Menurut ~endapa-1: nnda,apakah m a t e r i p e l z j a r a n 'cara
membuat p e l a d a s a r d a p a t d i t e r a p k a n dalam p r a k t e k :
a . d a p a t se lu ruhnya
b . sebahag ian b e s a r
c . s e b a e i a n
d . s e b a ~ i a n k e c i l
e . t i d a k dapat
8. Menurut pendapat Anda , apakah m a t e r i c a r a 'membuat p i -
l a d a s a r 'makin dikembantkan untuk b e r b a t a i kcbutuhan
p e l a :
a.mungkin s e k a l i
b .mun&kin
c . d i r a g u k a n
e . t i d a k mungkin sama s e k a l i
9. Menurut pcndapat Anda, apakah ,*t.@ri i t ?-r mekhuat be-
l a l u n t u k 'embapt' p e l - *In. daiam b e r b a r . a i kebutuhan :
a . d a - p ~ t se lu ruhnya
.b .day?% s e b a h a ~ i a n b e s a r
d . sebahak ian k e c i l
e . t i d a k dapat
10.Menurut pendapat Anda,apakah m a t e r i p e l a j a r a n ' t e o r i
d a s a r membuat p e l a ' d apa t d i t e r a p k a n untuk membuet
po l a b l u s bag i an t engah untuk be rbaga i msde :
a . sanda t m u n ~ k i n
b .m un~k in
c . d i r a ~ u k a n
d . t i d a k mungkin
e . sanr , a t t i d a k m u n ~ k i n
11.Menurut p e n d a p ~ t Anda,apakah m a t e r i p e l a j a r a n ' t e e r i
membuat kebaya ' dapa t d i t c r a p k a n untuk membuat pe l a
kebaya bag i an depan daBam be rbaga i mode :
a . da p a t se lu ruhnya
b .sebahagian b e s a r
c . sebahag ian
d . sebahag ian k e c i l
e . t i i i ak dapa t
12.Menurut pendapat Anda,apakah m a t e r i p e l a j a r a n f t e o r i
membuat po la r e k 1 dapa t d i t e r a p k a n untuk membuat po la
rok dalam-::berbagai kebutuhan mode :
a . dapa t se lu ruhnya
b .sebahagian b e s a r
c . s ebag i an
d . sebag ian k e c i l
e . t i d a k dapa t
13.Menurut pendapat Anda,apakah rnun~k in pe l2 d a s a r keme-
ja p r i a daps t dikembangkan dalam b e r b s g a i mode :
d . t i d a k munckin
e .san.:at t i d a k m u n ~ k i n
14.Menurut pendapat Anda,?pakah m u n ~ k i n p e l a d a s a r c e l a -
na p r i a d i k e m b a n ~ k a n dalam b e r b a ~ a i made :
a .dapa t se lu ruhnya
b . s e b a h a ~ i a n b e s a r
c .sebay,ian
d . s e b a s i a n k e c i l
e . t i d a k d a p a t
15.Menurut pendapnt Anda,apekah m a t e r i p e l a j a r a n 'praktck .
m e n j a h i t kebaya dengan ukuran k e c i l dapa t meningkat-
kan k e t e r a m p i l a n Anda :
a . s a n e a t membantu
b . re iban tm .
c . cukup membantu
al . k u r a m ~ membantu
e . t idak mcmbantu
16.Mcnurut pcndapat Anda,apakah. rnatcr i p e l a j z r a n ' p r a k t c k
m e n j a h i t rmk dan b l u s ' d a p a t menin5katkan k e t e r a m p i l a n
si kerjalmendorong Anda untuk menekuni pekerjaan men-
jahit :
e . t i d a k mendora~n&
21.Menurut pendapat Anda,apakah m a t e r i p e l a j a r a n lhubu-
ncan k e r j a l b e r m a n f a a t untuk m e n ~ e l a h perusahaan :
a . s a n t a t bermanfaat
b . bermanf aa t
c.cukup bermanfaat
d . kurane bermanf aa t
e . t i d a k bermanfaat
1 1 . v a r i a b e l P e n i l a i a n Warr,a Bela j a r t e r h a d a p Penampilan *' Sumber Bela j 2 r :
1 .Menurut pendapat Anda,apakah bahasa i n s t r u k t u r dapa t
d i m e n c e r t i r
a . s a ~ ~ a t d imenge r t i
b. d imengc r t i
c.cukup d imenge r t i
d . k u r a n ~ d imenge r t i
e . t i d a k d imenge r t i
2.Menurut pendapat Anda,apakah s u a r a i n s t r u k t u r dapa t
d i d e n e a r dcrgan j e l a s :
a . j e l a s s e k a l i
. b . j e l a s
c.cukup j c l a s
d.kurang j e l a s
e . t i d a k j e l a s
3.Menurut p e n i l a i a n Anda,apakah i n s t r u k t u r mengajar de-
np,an s e l i n g a n yan5 menyegarkan :
a . s e l a l u
b .b iasanya
c .kadan&-kadand
d. j a r a x
e . j a rang s e k a l i
4.Menuru-t pendapat Anda,apakah dalam rancka p r a k t e k , i n s -
t r u k t u r memberikan cen t ah yan8 & p a t d i t i r u :
a . s e l a l u
b .b iasanya
c .kadang-kadang
d . ja r3ng
e. j a r a ~ : s e k a l i
5.Menurut pendapat Anda,apakah semua t u ~ a s - t u g a s yane di-
b e r i k a n o l e h i n s t r u k t u r dapa t d i m e n t e r t i :
a . s e l a l u
b .b iasanya
c .kadang-kadang
d. jarany,
e . j a rang s e k a l i
6 .Menurut p c n d a p ~ t Anda ,apakah t ugas - t ugas yanr, d i b e r i - . kan e l e h i n s t r u k t u r s e s u a i d e n ~ a n m a t e r i p e l a j a r a n
yang sudah d i b e r i k a n :
d. jaranr ,
e . j a rang s e k a l i
7.Menurut pendapat Anda,apskah t ugas - t ugas yanE d i b e r i k a n
i n s t r u k t u r s e s u a i dengan kemampuan Anda,
a . s e l a l u
b. b iasanya
c . kadan5-kadanc
d. j a rand
e . jar an^ s e k a l i
8 . J i k a t u g a s - t w a s yane d i b e r i k a n o l e h i n s t r u k t u r d i n i l a i ,
apakah p e n i l a i a n t e r s e b u t sudah sewa ja rnya :
a . s a n ~ a t wa jar
b.wajar
c -cukup wa j a r
d . kurang wa j a r
e . t i d a k wa j a r
9.Menurut pendapat Anda ,d i skus i -d i skus i t e n t a n g t u g a s yang
d i b e r i k a n membantu pencuasaan m a t e r i p e l a j a r a n yang d i
b e r i k a n :
a . sanga t membantu
b .membantu
c.cukup membantu
d . t i dak membantu
e . s a n ~ a t t i d a k membantu
60
10.Menurut pendapat Anda,apakah i n s t r u k t u r memahami ma-
sa lah-masalah yans Anda h ~ d a p i dalam b e l a j a r :
a . s e l a l u
b .b iasanya
c .kadand-kadand
d . j a rang
e . j a rang s e k a l i
11.Menurut pendapat Anda,apakah i n s t r u k t u r memberikan pu-
j i a n yang t u l u s j i k a Anda rnenunjukkan p r e s t a s i yang me-
muaskan dalam k e ~ i a t a n b e l a j m :
a . s e l a l u
b .b iasanya
c.kadaw-kadang
d . j a rang
e . j a r and s e k a l i
12.Menurut pendapat Anda, npakah i n s t r u k t u r m c n ~ h a r g a i .
pengalaman dan kemappuan yang anda m i l i k i :
a . s e l a l u
b .b iasanya
c .kadang-kadang
d . j a rand
e . j a rang s e k a l i
13.Menurut pendapat Anda,apakah i n s t r u k t u r memberikan ke-
sempatan kepada Anda untuk menunjukkan kemampuan yang
Anda m i l i k i :
a , s e l a l u
b. b iasanya
d . jarang
e . jarang s e k a l i
14.Menurut pendapat Anda,apakah i n s t r u k t u r menghormati
pendapat p r i b a d i masing-masiny, wares b e l a j a r :
a .sangat m e q h e r m a t i
b .menghormati
c.cukup menthormati
t4 . kurand menghorma t i
e . t i d a k menghormati
15,Menurut pendapat Anda,apakah i n s t r u k t u r percaya akan
kemampuam dan kemauan warga b e l a j 2 r dalam menf,ikuti
k e g i a t a n b e l a j ~ r :
a .sangat percaya.
b . percaya
c . kurang percaya
d . t i d a k percaya
e . sandat t i d a k percaya
16.Menurut pendapat Anda,apakah i n s t r u k t u r memberikan ke-
sempatan kepada warga b e l a jzr untuk memecahkan masalah-
masalah ysng dihadapi dalam keg ia t an b e l a j a r :
a . sclalu
b.biasanya
c .kadan~-kadang
d . jarand
e . jarang s e k a l i
17.Menurut penciapat Anda,apakah i n s t r u k t u r memberikan ke-
sempatan kepada warga beSa j a r untuk menernukan s e n d i r i
kesa lahan-kesa lahan y ~ n ~ : d ibua tnya s e n d i r i dalam ke-
g d a t a n b e l a j a r :
e . j ~ r a n ~ s e k a l i
18.Menurut pendapat Anda,apakah i n s t r u k t u r cnkup t e rbuka
t e n t a n g apa yaw d i a k e t a h u i dan apa yaa8 t i d a k d i a
k e t a h u i :
a . s a n e a t t e rbuka
b. t e rbuka
c.cukup t e rbuka
d.kurang t e rbuka
e . t idak t e rbuka
19.Menurut pendapzt Anda,apakah i n s t r u k t u r memaksakan ke-
benaran pendapatnya s e n d i r i :
a . j a rang s e k a l i
b. j a rang
c .kadang-kadang
d.biaeanya
e . s e l a l u
20.Menurut p c n d a p ~ t Anda,apakah i n s t r u k t u r memberikan ke-
sempatan kepada warga b e l a j a r untuk m e n i l a i d i r i n y a
s e n d i r i :
a . s e l a l u
b .biasanya
c .kadang-kadang
1. jarang
e. jarang s e k a l i
Lampiran I1
SKOR YANG DIPEROLEH WARGA BELAJAR DALAM
PENILA IANNYk TERHADAP MATERI PELAJARAN
YANG DISAJIKAN DAN PENAMPILAN SUMBER
BELAJAR SERTA HASIL BELAJARNYA
P e n i l a i a n T e r h a d a p
N. : H a s i l b e l a j a r
Mater i p e l a j a r a n : Sumber b e l a j a r
Wallkotanadya Kep la Daorah Tinccat I1 Padang setelah mempela j a r i dan menperkzritSan :
b. Surat perrgataan .penange;ung jam5 penelit ian dar i yang bersangkutan tgl- ?>. Ll?&. I?;;?. ................ ,cleng:n i n i men5erikan persetujuan dan t idak keberatan a t a s maksud diadakan penelit ian /surve)-/pcmetaan l a pangan da lm Daerah Kotamadya Pndang yaw? dilaktrkan oleh ;
N a m a . Tempat tg1 l a h i r ......................... Sawal~lunto~ O September l~~q.. . . . . . . . . .
Jabatan /~ekerjaan/hhs.
Waktu Penel i t ian
A l a m a t
~ a k s u d / ~ u d u l Penel i t ian ............. 'Pcnilaian .;. iar .G. a ................ 13ela;jar terhadap.+?-ipri Frogran dan Pen'mpilan Ijunber : k l a j a r oerta iiubun arm .... dcn-an Iia;l;il ........ - G...E Q . . . .................................................. :!3ela jnrnya . - -,.
r?.4?s&& .??dm. !!. ........... .......................*............... Lokasi Fenellt ian
....................................... . ........ ~~~,.~Y%EGG.YJWQ .*.............. 2 pra Sa l f ema
D : # . % .a~...re...o..we...~.m.oe..e...m.~.
.-=tt&.s.-.Y4e~e.qf.. ..................... . +~PFP..Y($F#A~v~. AIPL.. ............. . JjsDra... . S n p * e h & e ~ . ~ . ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ . ~ ~ . ~ 0 ' . 0.
6.Dra.Yeni Karneli dcngan ketentuan sebagai berfiut 7 . D r s . Jusman Aayara
1, Tidak dibonarkan monyimpang d a r i kerangka dan maksud penelit ian . 2, Sambil nenun j ulcan sura t ketcrangan /~ekonenda s i ini supaya mela porkan
naksud keda tangan kepada Kepala ~ a n t o r / ~ a ~ i a n / ~ i n a s / ~ a n a t / ~ n s t a n s i - Perusahaan yang dihubungi dan begitu jwg sotelah selesainya penelitian,
3. Mcmatuhi segala peraturan yaw berlaku dan mekhomat i adat i s t iada t - se r ta kebiasaan ma syarakat seternpat
4. Selesainya pcnelit ian melaporkan hasilnya kcpada kami Walikotamadya - KDH Tk.11 Padang Cq.Kantor Sosial Po l i t i k .
5. Bila t c r j a d i penyinpnngan a t a s ketentuan tcrsebut d ia tas surat Keterang an /'~el:omendasi i n i segera Ahabut kembali .
f i i J a i ......,................................ 1969 Padan