-
UNIVERSITETI I TIRANS
FAKULTETI I SHKENCAVE T NATYRS
DEPARTAMENTI I KIMIS INDUSTRIALE
Disertacion
i
Paraqitur nga
Z. EDION ARAPI
Pr marrjen e grads shkencore
DOKTOR
Tema: Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n
fabrikat e imentos dhe prdorimi i qymyrit koks,
n procesin e pjekjes s klinkerit
Udhheqs shkencor: Prof. Dr. ROLAND PINGULI
Mbrohet m dt. ......./......./.......... para juris :
1. Kryetar ..
2. Antar (opponent)
3. Antar (opponent)
4. Antar ..
5. Antar ..
-
ii
UNIVERSITETI I TIRANS
FAKULTETI I SHKENCAVE T NATYRS
PROGRAMI
PROCESET E TRAJTIMIT KIMIK T LNDVE T PARA NATYRORE
DHE T MBETURINAVE INDUSTRIALE E URBANE
DISERTACION
TEMA ALKALET, SQUFURI, FENOMENI QARKULLUES N
FABRIKAT E IMENTOS DHE PRDORIMI I QYMYRIT KOKS,
N PROCESIN E PJEKJES S KLINKERIT
Kandidati Udhheqs Shkencor
M.Sc Edion ARAPI Prof. Dr. Roland PINGULI
Tiran, 2014
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
iii
FALENDERIME
Dshiroj ti shpreh mirnjohjen dhe vlersimin tim udhheqsit tim t
nderuar
Prof. Dr. Roland Pinguli, pr udhheqjen e dobishme, ndihmesn e
paprtuar dhe
sugjerimet konstruktive gjat ktij studimi. Me punn e palodhur
dhe durimin e
pamas, ka luajtur nj rol tepr t rndsishm n prfundimin me sukses
t ktij
studimi. Nj falenderim t veant, shkon pr Menaxherin e prgjithshm
t Fabriks
s imentos Fush Kruj, Inxhinier Luan Bici, i cili m mundsoi
realizimin praktik t
krkimit, pran ksaj fabrike. Gjithmon, sht treguar i gatshm pr t
m ndihmuar
n realizimin e studimit, duke m dhn sugjerime mjaft t vlefshme n
fushn e
prodhimit t imentos. Gjithashtu, dua t falenderoj t gjith
kolegt, q luajtn nj
rol kryesor, n do stad t ktij punimi. Veanrisht, Menaxherin e
Cilsis, inxhinier
Jurgen Kola, pr kontributin e tij. Nj falenderim i sinqert,
shkon pr t gjith
Departamentin e Kimis Industriale dhe Fakultetin e Shkencave t
Natyrs, q m
dhan mundsin t realizoj kt studim doktorature.
Nj falenderim t veant ja dedikoj prindrive t mi, vllait tim pr
inkurajimin e
vazhdueshm q m kan dhn gjat ktij udhtimi. Bashkshortes time,
Anisa q ka
luajtur nj rol t rndsishm pr realizimin e tij. Vajzs time
Alison, q mbush me
gzim do dit t jets time.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
iv
PRMBAJTJA FALENDERIME... iii
PRMBAJTJA..... iv
LISTA E FIGURAVE.. viii
LISTA E TABELAVE. X
LISTA E GRAFIKVE.. xiii
HYRJE.. xiv
KAPITULLI I
KIMIA DHE TEKNOLOGJIA E PRODHIMIT T CIMENTOS
N FUSH KRUJ
1.1 HISTORIA E PRODHIMIT T IMENTOS PORTLAND 1
1.2 LNDT E PARA T PRODHIMIT T KLINKERIT T CIMENTOS
PORTLAND.. 2
1.2.1 Procesi teknologjik i prodhimit t imentos Portland...
2
1.3 SILLOSET HOMOGJENIZUES. 6
1.4 PARANGROHSI DHE SISTEMI I
PARAKALCINIMIT............................ 6
1.4.1 Parangrohsit me
ciklone..................................................................................
6
1.4.2 Aspekte teorike t
kalcinimit.............................................................................
7
1.4.2.1 Kalcinimi i lnds s
par.................................................................................
7
1.4.2.2 Sistemi i
kalcinimit...........................................................................................
8
1.5 FURRA RROTULLUESE PR PJEKJEN E
KLINKERIT............................ 9
1.5.1 Furra
rrotulluese................................................................................................
9
1.5.1.1 Shkalla e mbushjes s
furrs.............................................................................
10
1.5.1.2 Zonat e pjekjes s materialit n
furr................................................................
10
1.5.2 Shndrrimet kimike t
klinkerit.......................................................................
12
1.5.2.1 Reaksionet q ndodhin n procesin e pjekjes s
klinkerit................................ 14
1.6 FTOHJA E KLINKERIT DHE SISTEMI I
FTOHJES.................................... 17
1.7 PRBRJA KIMIKE E KAMPIONVE T MARR NGA LNDA E
PAR DERI TEK
KLINKERI........................................................................
17
1.8 T DHNAT E PRGJITHSHME TEKNIKE PR PROCESIN E
KLINKERIT....................................................................................................
19
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
v
1.9 PRQENDRIMI I OKSIGJENIT N SISTEMIN E FURRS T PAJISUR
ME
KALCINATOR........................................................................................
20
1.9.1 Furra rrotulluese dhe
ftohsi.............................................................................
20
1.9.2 Kalcinuesi dhe
parangrohsi............................................................................
20
1.9.3
Oxhaku.............................................................................................................
20
1.10 KUSHTET OPTIMALE T BLUARJES S KLINKERIT N MULLINJT
HORIZONTAL RROTULLUES T PAJISUR ME SEPERATOR............. 21
1.10.1 Materiale dhe metoda.. 22
1.10.2 Rezultate dhe Diskutime .. 24
1.10.3 Prfundime 26
KAPITULLI II
LNDT DJEGSE N PRODHIMIN E KLINKERIT
2.1 LNDT DJEGSE N INDUSTRIN E
IMENTOS................................. 27
2.2 LNDT DJEGSE T NGURTA
QYMYR............................................... 28
2.2.1 Lnda volatile... 29
2.3 LNDA DJEGSE, KOKS NAFTE 29
2.3.1 Historiku i prodhimit t koksit t nafts n bot dhe n vendin
ton... 29
2.3.2 Lndt e para pr prodhimin e koksit... 30
2.3.3
Koksifikimi........................................................................................................
31
2.3.4 Mnyrat e koksifikimit t
nafts.......................................................................
31
2.3.5 Karakteristikat e lnds djegse qymyri
koks.................................................. 31
2.3.6 Bluarja e koksit t
nafts...................................................................................
33
2.3.7 Djegia e koksit t
nafts....................................................................................
33
2.3.8 Prodhimtaria e
furrs........................................................................................
34
2.3.9 Cilsia e
klinkerit..............................................................................................
34
2.3.10 Bluarja e
klinkerit.............................................................................................
35
2.4 BLUESHMRIA E KLINKERIT T PRODHUAR ME KOKS NAFTE, N
MULLI
LABORATORIK................................................................................
35
2.4.1 Materiale dhe
metoda.......................................................................................
36
2.4.2 Rezultate dhe
diskutime....................................................................................
39
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
vi
2.5 STUDIM MBI EMETIMIN E NOX GJAT DJEGIES S KOKSIT T
NAFTS, N FURRN
RROTULLUESE......................................................
42
2.5.1 Mekanizmi i formimit t
NOx...........................................................................
42
2.5.2 Ndikimi n mjedis i NOx t shkarkuar nga procesi i prodhimit
t imentos..... 43
2.5.3 Metod e reduktimit t NOx me an t djegorit me NOx t
ulta.................. 45
2.5.4 Materiale dhe
metoda........................................................................................
46
2.5.5 Rezultate dhe
diskutime....................................................................................
46
KAPITULLI III
FENOMENI QARKULLUES N PROCESIN E PJEKJES S
KLINKERIT
3.1
HYRJE..........................................................
49
3.2 MEKANIZMI I
QARKULLIMIT...................................................................
50
3.3 ELEMENTT QARKULLUES N SISTEMIN E
FURRS.......................... 52
3.3.1 Cikli i
alkaleve...................................................................................................
52
3.3.2 Cikli i
squfurit....................................................................................................
55
3.3.3 Cikli i
klorit........................................................................................................
60
3.4 AVULLUESHMRIA E ELEMENTVE
QARKULLUES........................... 61
3.4.1 Prkufizimi i avullueshmris
totale.................................................................
61
3.4.2 Afiniteti i elementve
qarkullues.......................................................................
63
3.4.3 Parametrat q ndikojn n
avullueshmri..........................................................
64
3.5 FORMIMI I UNAZAVE, SFERAVE T KLINKERIT DHE SHTRESAVE
KONDENSUESE..............................................................................................
67
3.5.1 Formimi i kondensateve (Mekanizmi i
prgjithshm)....................................... 68
3.5.1.1 Unazat e klinkerit dhe t zons s
pjekjes..........................................................
68
3.5.1.2 Unazat e lnds s
par......................................................................................
69
3.5.1.3 Kondensatet n
parangrohs...............................................................................
70
3.5.2 Formimi i sferave t
klinkerit.............................................................................
70
3.5.3 Parandalimi i formimit t
cips..........................................................................
71
3.6 MNYRAT PR T SHMANGUR FENOMENIN QARKULLUES..............
72
3.6.1 Przgjiedhja e lndve t
para............................................................................
72
3.6.2 Zgjedhja e lnds
djegse..................................................................................
72
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
vii
3.6.3 Largimi i elementve qarkullues nga sistemi i furrs me an t
sistemit
Bypass............................................................................................................
73
3.7 REDUKTIMI I AVULLUESHMRIS S ELEMENTVE
QARKULLUES SI DHE PASURIMI I TYRE N
SISTEM............................. 74
3.7.1 Shtimi i
alkaleve.................................................................................................
74
3.7.2 Shtimi i
squfurit..................................................................................................
74
3.8 TEKNIKA DREJTUESE PR MINIMIZIMIN E KONDENSIMIT T
ELEMENTVE QARKULLUES N SISTEMIN E FURRS.........................
75
3.8.1 Drejtimi konstant i
furrs...................................................................................
75
3.8.2 Shmangia e ajrit
falls.........................................................................................
75
3.8.3 Ulja e prodhimtaris s
furrs............................................................................
75
3.8.4 Pastrimi i materialit t
kondensuar...................................................................
75
3.9
KONTROLLI I QARKULLIMIT T ALKALEVE DHE SQUFURIT, N
FURRN E PJEKJES S KLINKERIT ME PROCES T THAT, N
FUSH
KRUJ.................................................................................................
77
3.9.1 Identifikimi i problemeve t materialit t
kondensuar...................................... 77
3.9.1.1 Bilanci material pr studimin e fenomenit
qarkullues...................................... 78
3.9.1.2 Kriteret dhe treguesit pr t vlersuar problemin e
formimit t materialit
kondensues.........................................................................................................
79
3.9.1.3 Bilanci material pr fenomenin qarkullues me lnd djegse
qymyr
linjit....................................................................................................................
80
3.9.1.4 Bilanci material pr fenomenin qarkullues me lnd djegse
koks nafte.......... 92
3.9.1.5 Bilanci material i komponentve avullues pr przierjen e
lndve djegse
(linjit: koks
nafte)..............................................................................................
100
PRFUNDIME DHE REKOMANDIME. 105
LITERATURA................................................................................................
109
SHTOJCA
A....................................................................................................
112
SHTOJCA
B....................................................................................................
121
ARTIKUJ SHKENCOR DHE
KONFERENCA....................................... 125
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
viii
LISTA E FIGURAVE
Figura 1.1 Skema teknologjike e prodhimit t
klinkerit................................. 4
Figura 1.2 Skema teknologjike e prodhimit t
imentos................................ 5
Figura 1.3 Sillosi homogjenizues me kon
qndror......................................... 6
Figura 1.4 Koha e ngrohjes s grimcave t gurit glqeror t madhsive
t
ndryshme, n nj rrym
gazi......................................................... 7
Figura 1.5 Kurba e
kalcinmit..........................................................................
8
Figura 1.6 Kalcinatori me djegor me NOx t ulta dhe
Piroklon.................. 9
Figura 1.7 Skema e shkalls s mbushjes s
furrs........................................ 10
Figura 1.8 Profilet korrespondues t temperaturs s gazit dhe
materialit n
furr
................................................................................................
11
Figura 1.9 Ndryshimet minerale gjat pjekjes s
klinkerit............................. 14
Figura 1.10 Ekuilibri i shprbashkimit t CaCO3 n varsi t
temperaturs.... 15
Figura 1.11 Skema e marrjes s kampionve n pika t ndryshme, n
fabrikn e
imentos Fush
Kruj................................................... 18
Figura 1.12 Skema teknologjike e bluarjes me cikl t
mbyllur...................... 21
Figura 1.13 Skema e prgjithshme e marrjes s kampionve pr
analiz
sitore..............................................................................................
22
Figura 1.14 Ndarja ideale e
grimcave...............................................................
23
Figura 2.1 Shkalla e formimit t NOx n baz t temperaturs dhe
oksigjenit.......................................................................................
43
Figura 2.2 Shkatrrimi i shtress s
ozonit..................................................... 44
Figura 2.3 Formimi i shiut
acid......................................................................
45
Figura 3. 1 Mekanizmi i
qarkullimit................................................................
51
Figura 3.2 Skema e qarkullimit t
alkaleve.................................................... 55
Figura 3.3
Snowman.......................................................................................
58
Figura 3.4 Absorbimi i SO3 nga
CaO.............................................................
59
Figura 3.5 Skema e qarkullimit t
squfurit.....................................................
60
Figura 3.6 Skema e qarkullimit t
klorit.........................................................
61
Figura 3.7 Avullueshmria e elementit
qarkullues.......................................... 62
Figura 3.8 Presioni i avullit pr disa komponent t ndryshm t
alkaleve...........................................................................................
63
Figura 3.9 Afiniteti i elementve
qarkullues.................................................. 63
Figura 3.10 Kurba avullueshmri
temperatur.............................................. 65
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
ix
Figura 3.11 Zonat e kondensimit dhe t formimit t
unazave.......................... 67
Figura 3.12 Sferat e
klinkerit............................................................................
71
Figura 3.13 Burimi i lnds s
par..................................................................
72
Figura 3.14 Lndt
djegse...............................................................................
73
Figura 3.15 Pastrimi i ciklonit me ajr t
kompresuar...................................... 76
Figura 3.16 Kufijt e
bilancit............................................................................
78
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
x
LISTA E TABELAVE
Tabela 1.1 Transformimet kimike t lnds s par t bluar, gjat
pjekjes......... 12
Tabela 1.2 Mineralet m t shpeshta, q gjenden n lndn e par pr
prodhimin e
imentos.........................................................................
13
Tabela 1.3 Analiz kimike e lnds s par, nga e cili prodhohet
klinkeri i
imentos Portland t
zakonshm........................................................
13
Tabela 1.4 Vlerat e lejueshme t prbrsve mineral t klinkerit t
imentos
Portland..............................................................................................
13
Tabela 1.5 Minerale t ndrmjetm q formohen gjat
pjekjes.......................... 16
Tabela 1.6 T dhnat e prgjithshme teknike t furrs dhe
parangrohsit t
pajisur me
kalcinator.........................................................................
20
Tabela 1.7 T dhnat e rekomanduara nga
literatura.......................................... 22
Tabela 1.8 Simbolet e prdorura pr bilancin e
mass....................................... 24
Tabela 1.9 Karakteristikat e llogaritura t
mullirit............................................. 24
Tabela 1.10 Analiza sitore
fraksiometrike...........................................................
25
Tabela 1.11 Rezultatet eksperimentale t efikasitetit dhe kurbs
Tromp............. 26
Tabela 2.1 Opsione t lndve djegse pr industrin e
imentos.............. 27
Tabela 2.2 Prbrsit elementar t qymyrit linjit dhe koksit t
nafts............... 28
Tabela 2.3 Shprndarja e grimcave t koksit t
nafts....................................... 32
Tabela 2.4 Sasia dhe prmasat e trupave
bluars............................................... 36
Tabela 2.5 Prbrja kimike dhe mineralogjike e klinkerit t
prodhuar me lnd
djegse koks
nafte..............................................................................
.. 38
Tabela 2.6 Prbrja kimike dhe mineralogjike e klinkerit t
prodhuar me lnd
djegse qymyr
linjit...........................................................................
38
Tabela 2.7 T dhnat mbi sasin e gazit t shkarkuar n ambient, n
periudhn
2008
2010........................................................................................
47
Tabela 2.8 Shuma e sasive t NOx t shkarkuara n
ambient............................ 48
Tabela 3.1 Pikat e shkrirjes dhe avullueshmria e komponentve t
ndryshm
n zonn e pjekjes s
furrs..............................................................
51
Tabela 3.2. Prbrja e produkteve t djegies n
%.............................................. 65
Tabela 3.3 T dhnat mesatare mujore t lnds s par,
argjil....................... 81
Tabela 3.4 T dhnat mesatare mujore t lnds s par, gur
glqeror.............. 81
Tabela 3.5 T dhnat mesatare mujore t przierjes s lnds s
par.............. 81
Tabela 3.6 T dhnat mesatare mujore t lnds djegse qymyr
linjit............... 81
Tabela 3.7 T dhnat mesatare mujore t miellit t
nxeht................................ 81
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
xi
Tabela 3.8 T dhnat mesatare mujore t
klinkerit............................................ 82
Tabela 3.9 T dhna ndihmse pr llogaritjen e bilancit
material...................... 82
Tabela 3.10 Bilanci material i komponentve avullues pr muajin
qershor ....... 82
Tabela 3.11 Rezultatet e avullueshmris pr secilin
komponent........................ 83
Tabela 3.12 Rezultatet e arritura pr muajin
qershor........................................... 83
Tabela 3.13 Bilanci material i komponentve avullues pr muajin
korrik ......... 85
Tabela 3.14 Rezultatet e avullueshmris pr secilin
komponent........................ 85
Tabela 3.15 Rezultatet e arritura pr muajin
korrik............................................. 85
Tabela 3.16 Bilanci material i komponentve avullues pr muajin
gusht............ 86
Tabela 3.17 Rezultatet e avullueshmris pr secilin
komponent........................ 87
Tabela 3.18 Rezultatet e arritura pr muajin
gusht.............................................. 87
Tabela 3.19 Bilanci material i komponentve avullues pr muajin
shtator......... 88
Tabela 3.20 Rezultatet e avullueshmris pr secilin
komponent........................ 88
Tabela 3.21 Rezultatet e arritura pr muajin
shtator............................................ 88
Tabela 3.22 Bilanci material i komponentve avullues pr muajin
tetor............. 89
Tabela 3.23 Rezultatet e avullueshmris pr secilin
komponent........................ 90
Tabela 3.24 Rezultatet e arritura pr muajin
tetor................................................ 90
Tabela 3.25 T dhnat mesatare mujore t lnds s par,
argjil....................... 92
Tabela 3.26 T dhnat mesatare mujore t lnds s par, gur
glqeror.............. 92
Tabela 3.27 T dhnat mesatare mujore t przierjes s lnds s
par.............. 92
Tabela 3.28 T dhnat mesatare mujore t lnds djegse qymyr koks
nafte..... 92
Tabela 3.29 T dhnat mesatare mujore t miellit t
nxeht................................ 93
Tabela 3.30 T dhnat mesatare mujore t
klinkerit............................................ 93
Tabela 3.31 T dhna ndihmse pr llogaritjen e bilancit
material...................... 93
Tabela 3.32 Bilanci material i komponentve avullues pr muajin
dhjetor ........ 93
Tabela 3.33 Rezultatet e avullueshmris pr secilin
komponent........................ 94
Tabela 3.34 Rezultatet e arritura pr muajin
dhjetor............................................ 94
Tabela 3.35 Bilanci material i komponentve avullues pr muajin
mars............ 96
Tabela 3.36 Rezultatet e avullueshmris pr secilin
komponent........................ 96
Tabela 3.37 Rezultatet e arritura pr muajin
mars............................................... 96
Tabela 3.38 Bilanci material i komponentve avullues pr muajin
shtator......... 97
Tabela 3.39 Rezultatet e avullueshmris pr secilin
komponent........................ 98
Tabela 3.40 Rezultatet e arritura pr muajin
shtator............................................ 98
Tabela 3.41 T dhnat mesatare mujore t lnds s
par................................... 100
Tabela 3.42 T dhnat e lnds djegse
linjit......................................................
100
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
xii
Tabela 3.43 T dhnat e lnds djegse koks
nafte.............................................. 100
Tabela 3.44 T dhnat e przierjes s raporteve t lnds
djegse................ 100
Tabela 3.45 Bilanci material i komponentve avullues pr raportin
(90:10)....... 101
Tabela 3.46 Rezultatet e arritura pr raportin
(90:10)......................................... 101
Tabela 3.47 Bilanci material i komponentve avullues pr raportin
(80:20)....... 101
Tabela 3.48 Rezultatet e arritura pr raportin
(80:20)......................................... 101
Tabela 3.49 Bilanci material i komponentve avullues pr raportin
(70:30)....... 102
Tabela 3.50 Rezultatet e arritura pr raportin
(70:30)......................................... 102
Tabela 3.51 Bilanci material i komponentve avullues pr raportin
(65:35)....... 102
Tabela 3.52 Rezultatet e arritura pr raportin
(65:35)......................................... 103
Tabela 3.53 Bilanci material i komponentve avullues pr raportin
(60:40)....... 103
Tabela 3.54 Rezultatet e arritura pr raportin
(60:40)......................................... 103
Tabela 3.55 Bilanci material i komponentve avullues pr raportin
(55:45)....... 104
Tabela 3.56 Rezultatet e arritura pr raportin
(50:45)......................................... 104
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
xiii
LISTA E GRAFIKVE
Grafiku 1.1 Shprndarja e prmasava t
grimcave............................................ 25
Grafiku 1.2 Efikasiteti dhe Kurba
Tromp..........................................................
26
Grafiku 2.1 Krahasimi midis imtsis s klinkerit t prodhuar me
lnd
djegse koks dhe atij me linjit, n sitn 25
m.............................. 39
Grafiku 2.2 Krahasimi midis imtsis s klinkerit t prodhuar me
lnd
djegse koks dhe atij me linjit, n sitn 45
m.............................. 39
Grafiku 2.3 Krahasimi midis imtsis s klinkerit t prodhuar me
lnd
djegse koks dhe atij me linjit, n sitn 90
m.............................. 40
Grafiku 2.4 Krahasimi i siprfaqes specifike t klnkerit t
prodhuar me dy
qymyre t
ndryshm.......................................................................
40
Grafiku 2.5 Krahasimi i rezistecave n shtypje 2 ditore, t
klinkerit t
prodhuar me dy qymyr t
ndryshm.............................................. 41
Grafiku 2.6 Krahasimi i rezistecave n shtypje 28 ditore, t
klinkerit t
prodhuar me dy qymyr t
ndryshm.............................................. 41
Grafiku 2.7 Krahasimi i rezistecave n shtypje 3 mujore, t
klinkerit t
prodhuar me dy qymyr t
ndryshm.............................................. 41
Grafiku 2.8 Prqendrimi n mg/m
3 i NO2 dhe NOx t emetuar n mjedis pr
katr
oxhakt..................................................................................
48
Grafiku 2.9 Sasit e shkarkuara n ton/vit, pr katr
oxhakt........................... 48
Grafiku 3.1 Rezultatet e llogaritura pr miellin e nxeht, pr
muajin qershor. 84
Grafiku 3.2 Rezultatet e llogaritura pr miellin e nxeht, pr
muajin korrik... 86
Grafiku 3.3 Rezultatet e llogaritura pr miellin e nxeht, pr
muajin gusht.... 87
Grafiku 3.4 Rezultatet e llogaritura pr miellin e nxeht, pr
muajin shtator.. 89
Grafiku 3.5 Rezultatet e llogaritura pr miellin e nxeht, pr
muajin tetor...... 90
Grafiku 3.6 Rezultatet e raporit Alk/ SO3 gjat prdorimit t
qymyrit linjit..... 91
Grafiku 3.7 Rezultatet pr miellin e nxeht, pr muajin
dhjetor...................... 95
Grafiku 3.8 Rezultatet pr miellin e nxeht, pr muajin
mars.......................... 97
Grafiku 3.9 Rezultatet pr miellin e nxeht, pr muajin
shtator....................... 98
Grafiku 3.10 Rezultatet e raporit Alk/ SO3 gjat prdorimit t
koksit t nafts 99
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
xiv
HYRJE
Industria e imentos sht nj aktivitet i konsumit t lart t
energjis. Rritja e
mimit t nafts, gazit natyror dhe qymyrit ka rritur interes n
prdorimin e lndve
djegse alternative. Ka nj larmi t madhe t lndve djegse q mund t
prdoren n
furrat e imentos, t tilla si koks naft, qymyr bituminoze, goma,
etj. Prdorimi i
koksit t nafts si lnd djegse n industrin e imentos sht rritur,
duke u
kombinuar me nj mim t ult t tregut. N kt tez, paraqitet studimi
mbi
prdorimin e lnds djegse koks nafte, ku prbrja kimike e tij
ndikon n procesin e
pjekjes s klinkerit. Gjithashtu, pr shkak t sasis s lart t
squfurit n kt lnd
djegse sht studiuar dhe fenomeni qarkullues, ku trajtohen
komponentt e
avullueshm.
Ideja pr zhvillimin e ksaj teze ishte vshtirsia teknologjike, q
paraqet
fenomeni qarkullues gjat prodhimit t imentos. Fenomeni
qarkullues, trajton
problemet e formimit t shtresave t materialit kondensues dhe
unazave, q formohen
n pjesn e poshtme t parangrohsit, n hyrje t furrs dhe n zonn e
kalcinimit.
Prmbajtja e elementve qarkullues mund t ulet, duke ndrhyr n
drejtimin e furrs
dhe zgjedhjen e lnds djegse.
Studimi fillon me njohuri t prgjithme mbi kimin dhe teknologjin
e
prodhimit t imentos. Ktu prshkruhen lndt e para dhe nyjet e
veanta t procesit
teknologjik t fabriks, si dhe reaksionet kimike m t rndsishme q
ndodhin, gjat
formimit t klinkerit n furrn rrotulluese. N fund t kapitullit t
par, paraqiten
studimet mbi prbrjen kimike t kampionve t marr nga lnda e par
deri tek
klinkeri; mbi t dhnat e prgjithshme teknike pr procesin e
klinkerit, ku disa jan
marr nga projekti i fabriks dhe disa jan llogaritur me ekuacione
prkatse.
N kapitullin e dyt, paraqiten njohuri t prgjithshme mbi lndt
djegse pr
prodhimin e klinkerit, n industrin e imentos: historiku i
prodhimit t koksit t
nafts n bot dhe n vendin ton, lndt e para, procesi teknologjik i
prodhimit dhe
karakteristikat fiziko-kimike t tij. Prbrja kimike e koksit t
nafts ndikon
drejtprdrejt n ciklin e lndve volatile, t cilat kan tendenc t
kondensojn n
parangrohs dhe n hyrje t furrs, duke penguar prodhimtarin, deri
n bllokimin e
furrs. Pr kt arsye, duhet t studiohet bilanci alkale squfur, pra
duhet monitoruar
dhe t mbahet n nivel optimal. Gjithashtu, sht studiuar
blueshmria e klinkerit dhe
efektet e tij, duke prdorur si lnd djegse koks nafte. Duke qen
se n fabrikn ton
prdoret qymyr linjit, e zgjeruam studimin duke br krahasimin
midis tyre. Rreth 1/3
e energjis s krkuar pr t prodhuar nj ton imento, konsumohet pr
bluarjen e
klinkerit. Ekperimentet jan kryer n nj mulli laboratorik, pr dy
lloj klinkerash, ku
si lnd djegse sht prdorur linjit dhe koks nafte. Ne kemi
studiuar prbrjen
kimike dhe mineralogjike t mostrave, ku vrehen ndryshime n
rezultatet e marra, si:
n imtsin e mostrave, siprfaqen specifike dhe rezistencat n
shtypje. Nse t gjitha
kushtet e procesit mbahen t pandryshuara, ndryshimi i lnds
djegse linjitit me
koksin e nafts nuk i ndryshon emetimin e NOx n mnyr t
konsiderueshme.
Megjithat, koksi n krahasim me lndt e tjera djegse, ka prmbajtje
m t lart
azoti dhe pr shkak t fuqis kalorifike t lart krijon nj
temperatur flake m t lart
se qymyri linjit, kshtu q pritet nj rritje e leht e emetimeve t
NOx-ve. Studimi mbi
emetimin e NOx n furr rrotulluese, paraqitet n kapitullin e
dyt.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
xv
Kapitulli i tret, fillon me aspekte teorike mbi fenomenin
qarkullues, n procesin e
pjekjes s klinkerit. Kjo lidhet me prmbajtjen e alkaleve,
squfurit dhe klorit, q
pjesrisht avullojn dhe qarkullojn me gazet e furrs, dhe
pjesrisht kondensojn; si
n furr duke formuar unaza, ashtu dhe n parangrohs, duke
depozituar material t
kondensuar.
Si rezultat i formimit t unazave, apo materialeve t kondensuara,
bllokohet rrjedhja
normale e materialit t ngurt dhe lvizja e gazeve, duke prishur
regjimin normal t
furrs dhe duke ulur rendimentin e saj. N kushte praktike, mnyra
e drejtimit dhe
parametrat e furrs, kontribuojn n elementt qarkullues, n furrat
rrotulluese. N
kt kapitull, jan trajtuar parametrat q ndikojn n avullueshmrin e
elementve
qarkullues; formimi i unazave, sferave t klinkerit dhe shtresave
kondensuese;
mnyrat pr t shmangur fenomenin qarkullues; teknikat drejtuese pr
minimizimin e
kondensimit t elementve qarkullues n sistemin e furrs. Nj nga
mnyrat sht
zgjedhja e lnds djegse, pasi me an t saj n sistemin e furrs
futet squfuri, i cili
sht nj element problematik. Zgjedhja e lnds djegse sht mnyra m
efikase
dhe me m pak kosto, duke e krahasuar me zgjedhjen dhe ndryshimet
n lndn e par.
Duke qen se problemet e kondensimit mund t shkaktohen nga
kloruret, sulfatet,
alkalet ose nga do kombinim i tyre, krkohet nj analiz e detajuar
pr t gjetur nj
zgjidhje t prshtatshme. Analiza, fillimisht konsiston n kryerjen
e nj bilanci
material me element qarkullues, q hyjn dhe dalin nga sistemi.
Duke u bazuar n
przierjen e lndve t par dhe cilsin e lnds djegse ne kryem
llogaritjet e
bilancit t squfurit, t alkaleve dhe n fund arritm t prcaktonim
nprmjet
bilanceve vlern e raportit Alk/SO3, nj vler e cila duhet t jet
brenda normave t
lejuara (0.8-1.2), pr t patur nj prodhimtari cilsor.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
1
KAPITULLI I
KIMIA DHE TEKNOLOGJIA E PRODHIMIT T
IMENTOS N FUSH KRUJ
Ky kapitull trajton njohuri t prgjithshme mbi kimin dhe
teknologjin e prodhimit
t imentos. Ktu prshkruhen lndt e para dhe nyjet e veanta t
procesit teknologjik t
fabriks, si dhe prshkruhen reaksionet kimike m t rndsishme q
ndodhin, gjat
formimit t klinkerit n furrn rrotulluese.
1.1 HISTORIA E PRODHIMIT T IMENTOS PORTLAND
Fjala imento ka prejardhje t vjetr romake. Romakt prodhuan beton
nga gur t
thyer ose materiale t ngjashme, duke prdorur si lidhs natyror
glqere. Ky material u
quajt opus caementitium. M von, u prdor termi cementum, pr t
treguar
prbrsit t cilt duke u przier me glqeren shfaqnin veti
hidraulike, si mpiksje dhe
fortsim gjat przierjes me uj (Hewlett, 1998). Romakt kryen
ndrtime madhshtore
me kt material, mund t prmendim ndrtesn e famshme Panteon e
ndrtuar gjat
periudhs s Perandorit Hadrian. N vitin 1756, inxhinieri anglez
John Smeaton rinjohu
rndsini e argjils n sjelljet hidraulike. N vitin 1796, nj tjetr
inxhinier anglez,
prodhoi nj imento hidraulike imento Romake, nga kalcinimi i
gurit glqeror me
prmbajtje t konsiderueshme argjile. Prpjekjet e para, pr t
prodhuar imento nga
pjekja e nj przierje artificiale t gurit glqeror dhe argjils, u
bn n Franc nga Vicat
n fillim t shekullit t 19-t. N vitin 1824, Joseph Aspdin murator
Britanik arriti t
prodhonte nj lidhs hidraulik duke pjekur n temperatur t lart
sasi t caktuara t gurit
glqeror dhe argjils. Ai e quajti produktin e tij imento
Portland, pasi ngjante me
gurt Portland, nj gur glqeror i gjendur n Britanin jugore
(Labahn, Kohlhaas, 1983).
Megjithat, imento Portland e vrtet u prodhua nga djali i tij
William, n 1843, duke
prdorur temperatur m t lart pjekjeje. Furra e par e ndrtuar nga
William Aspdin
ishte vertikale dhe n form shisheje. N fund t shekullit t 19-t,
furrat vertikale u
zvendsuan me furrat rrotulluese (Bhatty, Miller and Kosmatka,
2004).
N ditt e sotme, imentoja m e prdorur sht ajo Portland. imento
Portland
prodhohet nga pjekja e nj przierjeje t gurit glqeror dhe
argjils, ose t materialeve t
tjera me prbrs t ngjashm n nj temperatur rreth 1450 C. Klinkeri
i prodhuar,
prziehet me nj prqindje t ult gipsi dhe bluhet imt (Taylor,
1990).
Fabrika e imentos n Fush Kruj, ka nisur prodhimin e klinkerit n
vitin 1966 me
procesin me rrug t njom. N vitin 2006, kjo fabrik filloj
prodhimin e klinkerit me an
te teknologjis s fundit me rrug t that, me nj furr t pajisur m
parakalcinaror me
kapacitet 3300 t/or.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
2
1.2 LNDET E PARA T PRODHIMIT T KLINKERIT T IMENTOS PORTLAND
1.2.1 Procesi teknologjik i prodhimit t imentos Portland
Tre fazat kryesore t prodhimit t imentos Portland jan: (1)
Prgatitja e lnds
s par; (2) Prodhimi i klinkerit; (3) Prodhimi i imentos
(Johansen, Hills, Miller and
Stevenson, 2002). Lndt e para coptohen n prmasa 25-100 mm dhe
ruhen n bunkera
t veant (Andersen, 1981). Guri glqeror nga karriera, me prmasat
1 1.2 m, futet n
nj coptues me eki me kapacitet 800 t/h dhe materiali del me
prmasa 0 80 mm. Ky
gur, transportohet me ndihmn e nj transportjeri prej gome, n nj
bunker ndrmjets me
kapacitet 400 t. Argjila, me prmasa 400 600 mm, vjen me makina
nga karriera, futet
n franto me rrula e t pajisur me dhmb, dhe del me prmasa 0 80
mm. Guri dhe
argjila, bashkohen, n nj transportjer t vetm dhe drgohen pr n
depon rrethore t
przierjes s lnds s par, me kapacitet 60000 t. N kt transportjer
t prbashkt,
sht instaluar analizuesi me rreze Gama, i cili rregullon n mnyr
automatike,
shpejtsin e ushqyesve metalik t argjils dhe gurit glqeror.
Materiali i przier (gur glqeror + argjil), n parametra t prafrta
me ato t dshiruara,
drgohen me an t nj transportjeri n nj bunker metalik, pran
mullirit t lnds s
par. Posht tij sht instaluar nj peshore elektronike, q dozon n
mnyr t sakt,
sasin e przierjes pr n mulli (Andersen, 1981). Gjithashtu pran
mullirit t lnds s
par, jan instaluar dhe dy bunker t tjer; njri pr gur glqeror t
pastr dhe tjetri pr
mineral hekuri, q shrbejn pr korrektimin e przierjes. Mulliri i
lnds s par, ka nj
kapacitet prej 280 t/h. Materiali del nga mulliri me nj imtsi 10
12 % mbetje n sitn
90 m, dhe me lagshti 1 %. Materiali i dal nga mulliri, me an t
nj elevatori me
kova drgohet n sillosin e homogjenizimit (kapaciteti 16000 t).
Sistemet e pajisura me
parakalcinator jan sistemet m t prdorura, pr shkak t disa
avantazheve pozitive
(Roseman, Locher and Jeschar, 1987; Bolwerk, 2004). Nga sillosi
i homogjenizimit,
materiali drgohet n furr n ciklonin e par t parangrohsit, duke e
dozuar me an t
nj peshoreje elektronike. Materiali prshkon katr bateri
ciklonesh t parangrohsit
(cikloni 1 deri te cikloni 4), m pas kalon n parakalcinator.
Prej ktej materiali kalon n
ciklonin e fundit (cikloni 5), ku arrin nj shkall kalcinimi 90
95 %. Nga cikloni i pest
materiali futet n furrn rrotulluese. Furra ka prmasat 4.8 x 52
m, mbshtetet n dy
bandazhe dhe ka kapacitet prodhimi 3300 ton klinker n dit. N
parakalcinator, me an
t dy djegorve digjet 60 65 % e lnds djegse t nevojshme, ndrsa n
furr digjet 35
40 % e lnds djegse. Aspektet m t rndsishme n energjin e
konsumuar, n
fabrikat e imentos jan entalpit e reaksioneve, t cilt mund t jen
endotermike ose
ekzotermike (Kreft, Scheubel, and Schutte, 1987). Pasi materiali
kalon t gjitha zonat e
furrs rrotulluese (afrsisht 1450oC) (Lawrence, 1998); zonn
ekzotermike, zonn e
pjekjes dhe at t ftohjes, ai del nga furra me nj temperatur 1200
1250 C dhe kalon
n ftohs me pllaka, n form zgare.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
3
Ftohja realizohet prej ajrit t fryr nga ventilatort e vendosur
nn pllaka. Kjo bn t
mundur ftohjen e klinkerit nga 1250 C deri n 80 C. Gazet e
nxehta, t prftuara nga kjo
ftohje, ndahen n tre pjes: nj pjes, kalon n furr si ajr
sekondar, nj pjes, kalon n
parakalcinatorin (piroklon), si ajr terciar, ndrsa ajri i teprt
ftohet n nj shkmbyes
nxehtsie, kalon n nj filtr me thas dhe m pas shkarkohet n
ambjent me rreth 30 mg
pluhur pr Nm3 gaz. Klinkeri i dal nga ftohsi, kalon n sillosin e
staxhionimit t
klinkerit me an t nj transportjeri metalik me kova. Sillosi i
klinkerit ka nj kapacitet
40000 t. Klinkeri me an t nj transportjeri prej gome, kalon n
bunkert e ushqimit t
dy mullinjve. do mulli imentoje, ka katr bunker, t cilt prdoren
respektivisht pr
dozimin e klinkerit, shtesave t ndryshme dhe gipsit. Mullinjt e
bluarjes s imentos,
kan kapacitet 110 t/h. imentoja e prodhuar, depozitohet n
sillose, ku m pas kalon n
repartin e paketimit. imentoja shprndahet e paketuar n paleta,
si dhe rifuxho me nj
linj t veant. Paletimi bhet me an t dy paletizuesve modern,
makineri rrotulluese
me nga 8 gryka, me nj kapacitet 120 t/h secili dhe me veshje
plasmasi. Pr t br t
mundur pjekjen e klinkerit, prdoret si lnd djegse qymyri linjit
ose przierje qymyresh.
Ky qymyr, dozohet me an t pjatave, n nj transportier t prbashkt
gome. Prej ktu,
przierja depozitohet n nj depo t veant. Nga kjo depo, furnizohet
bunkeri i mullirit
t qymyrit. Nga bunkeri, me an t nj peshore elektronike, qymyri
futet pr tu bluar n
mullirin vertikal me nj kapacitet 25 t/h. Qymyri ka fuqi
kalorifike rreth 6500 kkal/kg,
del nga mulliri me imtsi 8 10 % n sitn 90 m dhe lagshti jo m
shum se 1 %.
Qymyri i bluar depozitohet n dy bunker t veant, posht t cilve
jan instaluar
peshues elektronik, q bjn t mundur dozimin e qymyrit q futet n
furr dhe n
parakalcinator.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
4
Figura 1.1 Skema teknologjike e prodhimit t klinkerit
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
5
Figura 1.2 Skema teknologjike e prodhimit t imentos
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
6
1.3 SILLOSET HOMOGJENIZUES
Pr prodhimin e klinkerit t imentos, sht e nevojshme q przierja e
lndve t
para t bluara, t jet sa m homogjene dhe me prbrje kimike t
prcaktuar. Pr kt
qllim prdoren silloset homogjen. Homogjenizmi i lnds s par t
bluar, ka dy
funksione:
- S pari, ai duhet t siguroj nj ushqim pr furrn me prbrje kimike
dhe imtsi konstante.
- S dyti, ai duhet t siguroj depozitim t ndrmjetm t lnds s par e
cila lejon mirmbajtjen n mullirin e lnds s par, ose n pajisje t
tjera.
Hapi i fundit dhe m i rndsishm n procesin e lnds s par t bluar
sht
homogjenizimi, i cili bhet gjithmon n sillos. Meqnse luhatja e
prbrjes s materialit
sht e vogl, n fabrikn e imentos Fush Kruj prdoret nj sillos
homogjenizues i
vazhduar me pjes konike qndrore. Sillosi homogjenizues prdoret n
t njjtn koh
pr proesin e przierjes, si dhe pr depozitimin e lnds s par
(figura 1.3) (Duda,
1985).
Figura 1.3 Sillosi homogjenizues me kon qndror
1.4 PARANGROHSI DHE SISTEMI I PARAKALCINIMIT
1.4.1 Parangrohsit me ciklone
Sistemi i parangrohsit n fabrikn e imentos Fush Kruj sht i prbr
nga
pes stade ciklonesh dhe parakalcinatori. Vetm stadi i par i
parangrohsit sht i pajisur
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
7
me dy ciklone, t cilt kan nj efikasitet shpluhurizimi afrsisht
95 %. Shkmbimi i
nxehtsis n tubat e gazit dhe ciklonet e parangrohsit ndodh n
rrjedhje paralele;
megjithat, po ta konsiderojm si nj sistem t vetm, parangrohsi me
ciklone,
funksionon shkall-shkall n rrym t kundrt. Siprfaqja e madhe e
lnds s par,
realizon n parangrohs nj shkall m t shpejt dhe m t lart t
shkmbimit t
nxehtsis. Pr nj ndarje sa m t mir t grimcave, krkohet q ato t
jen t s njjts
madhsi. Koha e ndarjes s grimcave me madhsi t njjt n ciklon,
ndikohet gjithashtu
dhe nga graviteti specifik i tyre.
Koha e krkuar, pr t ngrohur grimcat e lnds s par nga gazi n
parangrohs
sht relativisht e shkurtr. Kjo duket nga diagrama e paraqitur ne
figurn 1.4. Diagrama
tregon kohn e krkuar pr ngrohjen e grimcave me madhsi t ndryshme
t gurit
glqeror. Diagrama n figurn 1.4 tregon temperaturn e siprfaqes s
grimcave t gurit
glqeror; kjo temperatur sht shprehur n prqindje t temperaturs s
gazit n t cilin
grimcat mbahen pezull.
0 0.05 0.1 0.15
20
40
60
80
100
Koha (Sekonda)
Te
mp
era
tura
e s
ip
rfa
qe
s s
g
rim
cs
n
% t
t
em
pe
ratu
rs
s
ga
zit
grimca
0.0
4 m
m
0.08
mm
0.1 m
m
0.15 mm
Figura 1.4 Koha e ngrohjes s grimcave t gurit glqeror t
madhsive
t ndryshme, n nj rrym gazi
Si tregohet n figurn 1.4, grimcat m t mdha krkojn koh ngrohjeje
m t gjat.
Grimcat m t mdha, largohen nga cikloni para se t arrijn
temperaturn e gazit brenda
tij. Kjo ul intesitetin e shkmbimit t nxehtsis, prandaj jan
prdorur ciklone t
ndryshm t lidhur n seri, pr t shtuar shkmbimin e nxehtsis. Lnda
e par kalon
nga stadi n stade dhe ngrohet, deri n temperaturn 840 850 C
(Hewlett, 1998).
1.4.2 Aspektet e parakalcinimit
1.4.2.1 Kalcinimi i lnds s par
Nga t gjitha reaksionet q lidhen me pjekjen e klinkerit,
kalcinimi krkon sasi m
t madhe energjie. Shprbashkimi i karbonatit t kalciumit kryhet
sipas reaksionit:
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
8
3 2
nxehtsiCaCO CaO CO 325 ,1
425.3 /o C atmH kkal kg CaCO
Gjat ngrohjes s lnds s par, kalcinimi nuk ndodh menjher n nj
temperatur t
caktuar, por fillon n rreth 600 700 oC dhe prfundon ndrmjet 900
1000
oC, duke
ndjekur t ashtuquajturn kurba S (figura 1.5). Forma e sakt dhe
pozicioni i ksaj
kurbe ndryshon pr do lnd t par (ASEC, 2006).
Figura 1.5 Kurba e kalcinimit
Prve temperaturs, nj tjetr parametr i rndsishm sht koha e
qndrimit t lnds
s par. Ndrkoh, q nxehtsia kalon nga gazi n lndn e par n nj stad
t
parangrohsit (e cila arrihet brenda m pak se nj sekond),
kalcinimi krkon nj koh
veprimi n kufijt rreth 3 deri 12 sekonda, n nj temperatur rreth
900 oC n gjendje
pezull. Meqnse, n parakalcinator krkohet vetm 90 95 % kalcinim,
me qllim q t
shmangen problemet me bllokimet, do t jet efikase nj koh veprimi
rreth 1 4
sekonda.
Pr t arritur t dyja kushtet e prmendura m sipr mbajtja e lnds s
par pezull pr
pak sekonda n 900 oC, n nj tub t palvizhshm, pa rrezik bllokimi,
sht qllimi i t
gjith sistemeve parangrohse me ciklone.
1.4.2.2 Sistemi i kalcinimit
Sistemi i parakalcinimit n fabrikn e imentos Fush Kruj sht nj
projektim i
kompanis Gjermane (KHD Humboldt Wedag), sht nj kalcinues n form
tubi 180.
Sistemi i kalcinimit prbhet nga djegori me NOx t ulta, djegori i
piroklonit dhe Pirotop,
t cilt lejojn:
Djegien komplete t lnds djegse t kalcinatorit Kontrolli i
temperaturs s zonave Prmirson przierjen e gazeve Ul sasin e NOx
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
9
Kalcinuesi me NOx t ulta shfrytzon pr djegien e qymyrit, gazin e
nxeht q vjen nga
furra. Kalcinuesi piroklon shfrytzon gazet e nxehta, q vijn nga
ftohja e klinkerit (ajri
terciar), (figura 1.6). Reaksioni kryesor n djegorin me NOx t
ulta, q ndikon n uljen e
NOx sht:
NO2 + 3CO N2 + 2CO2 +CO
N Pirotop realizohet nj djegie e plot e CO, q vjen nga NOx t
ulta dhe O2 t teprt q
vjen nga ajri terciar.
Figura 1.6 Kalcinatori me Djegor me NOx t ulta, Piroklon dhe
Pirotop
1.5 FURRA RROTULLUESE PR PJEKJEN E KLINKERIT
1.5.1 Furra rrotulluese
N furrat me parakalcinator, ajri pr djegien e qymyrit, zakonisht
merret nga furra
pr djegorin me NOx t ulta dhe nprmjet ftohsit me an t tubit t
ajrit terciar pr
djegorin piroklon. Lnda djegse ndahet n: 35 40 % digjet brenda n
furr dhe 60
65 % e digjet n parakalcinator. Lnda e par futet rreth 92 95 % e
kalcinuar n furr.
Furra me proces t that sht nj nga instalimet m t thjeshta, pr
prodhimin e klinkerit,
nse krahasohet me proceset e tjera t mparshme (Bolwerk, 2004).
Nj furr e till
moderne sht instaluar n fabrikn e imentos n Fush-Kruj. Furra ka
prmasa 52 x
4.8 m dhe nj kapacitet prodhues prej 3300 t/d klinker.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
10
1.5.1.1 Shkalla e mbushjes s furrs
Ushqimi formon nj segment trthor n furrn rrotulluese. Raporti i
hapsirs s
ktij segmenti, me at t seksionit trthor t furrs, i shprehur n
prqindje, sht quajtur
shkalla e mbushjes ose prqindja e mbushjes s furrs, (figura 1.7)
(Duda, 1985).
Figura 1.7 Skema e shkalls s mbushjes s furrs
Shkalla e mbushjes s furrs lviz n kufinjt 5 17%. Prqindja e
shkalls s mbushjes
llogaritet:
3
3.2(%)
ef f
PShkalla embushjes
D v p
(1.1)
Ku:
P - Prodhimi i furrs (t/d)
Def - Diametri efektiv (m)
vf - Shpejtsia e furrs (rpm)
p - Pjerrsia e furrs (%)
1.5.1.2 Zonat e pjekjes s materialit n furr
Modeli i nj furre, prdoret pr t patur nj prshkrim t vlefshm pr
fenomenet,
q ndodhin n furr. Pa marr n konsiderat parangrohsin,
eksperiencat praktike
tregojn se pjesa e nxeht e modelit t furrs mund t ndahet n pes
zona. Zonat
sigurisht, nuk jan t ndara nga kufinj t prer, por m mir, ato jan
karakterizuar nga
proceset dominuese fizike dhe kimike q i ndodhin materialit n
seciln zon. Kto zona
zakonisht jan shnuar si: zona e kalcinimit (ZK), zona e ngrohjes
(ZN), zona e formimit
t fazs s lngut (ZFL), zona me temperatur maksimale (ZTM) dhe
zona e ftohjes (ZF)
(ASEC, 2000).
Figura 1.8, tregon modelin e furrs bashk me profilet
korresponduese t temperaturs s
gazit dhe materialit.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
11
800
1000
1200
1400
1600
1800
ZK ZN ZFL ZTM ZF
OC
Temperatura e gazit
Temperatura e materialit
Figura 1.8 Profilet korresponduese t temperaturs s gazit dhe
materialit n furr
N zonn e kalcinimit (ZK), ndodh dekarbonizimi i karbonateve t
lnds s par, ku
kryesisht formohet C2S. N fund t zons s kalcinimit, temperatura
e materialit sht
mbi 990C. Mbas ksaj fillon zona e ngrohjes (ose e tranzicionit),
e cila shtrihet deri n
fillimin e formimit t fazs s lngt n rreth 1330C (ASEC,
2000).
Kshtu reaksionet midis CaO dhe Al2O3 dhe midis CaO dhe Fe2O3, t
grimcave t
glqeres dhe argjils, vazhdojn n zonn e ngrohjes me formimin e
disa mineraleve t
ndrmjetme, t cilat jan t qndrueshme vetm n kufij t ngusht
temperature.
Zona e formimit t fazs s lngt (ZFL), fillon n temperatur 1300C
1350C, ku
formohet plotsisht dhe faza e lngt. Prbrja e fazs s lngt, varet
nga prbrja
kimike e saj dhe rritet shum me rritjen e temperaturs. Zona e
formimit t fazs s lngt
sht zona m e rndsishme, pr formimin dhe kokrrizimin e klinkerit.
N t njjtn
koh, me formimin e fazs s lngt, fillon dhe formimi i C3S (ASEC,
2000).
Me qllim, q t sigurojm nj kokrrizim sa m t mir, sht e rndsishm q
zona e
fazs s lngt t jet mjaftueshm e gjat. N pikn ku sasia e C3S arrin
vlern e saj
kritike, kokrrizimi ndalon dhe fillon zona me temperatur
maksimale (ZTM). N kt
zon, e cila sht direkt posht pjess s ndriuar t flaks, procesi
kryesor sht formimi
dhe rritja e grimcave t C3S nga reaksioni midis C2S t formuar m
par dhe glqeres s
lir (Boateng, 2008).
2 22 3 (1350 1450 )oCaO SiO CaO CaO SiO C
Kjo ndodhet, atje ku rritet rrjedhshmria e ngarkess s furrs dhe
ku temperatura e
materialit sht m e lart, midis 1400 dhe 1500 C. Zona e ftohjes
(ZF), fillon kur
ngurtsohet materiali. N prgjithsi, ftohja e shpejt ka nj efekt
pozitiv, sepse C3S
kristalizon n kristale t imta, e cila ndikon n cilsin dhe n
bluarjen e klinkerit.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
12
1.5.2 Shndrrimet kimike t klinkerit
Gjat ngrohjes s lnds s par deri n temperaturn e pjekjes 1450
C
(temperatur e klinkerizimit), zhvillohen nj sr procesesh t
ndrlikuara fiziko kimike
(Hewlett, 1998; Bye, 1999 and Bhatty, 2004).
Kto prfshijn:
Dehidratimin e mineraleve argjilore; Shprbashkimin e
karbonateve; Reaksionet
n fazn e ngurt; Reaksionet me pjesmarrje t nj faze t lngt
dhe
Kristalizimet.
Faktort q ndikojn n proceset jan: faktort kimik (prbrja kimike e
lndve t para),
faktort mineralogjik (prbrja e tyre mineralogjike), faktort
fizik (imtsia ose
prmasat e grimcave t lnds s par t bluar, homogjeniteti dhe
faktor t tjer).
Reaksionet endotermike, luan nj rol kryesor n cilsin e
imentos.
Tabela 1.1, tregon shndrrimet e lnds s par t bluar, q marrin
pjes gjat pjekjes s
klinkerit, t vendosur sipas rritjes s temperaturs. N furrn me
parakalcinator, pes
transformimet e para, q zhvillohen n kulln parangrohse, tregohen
n tabeln 1.1.
Shprbashkimi i gurit glqeror dhe i karbonateve t tjera,
fillimisht do t ndodhin n tubat
kalcinues, ku temperatura e kalcinimit arrihet me an t lnds
djegse. Dy transformimet
e fundit zhvillohen n furr.
Tabelat 1.2 dhe 1.3, tregojn tipet e mineraleve m t zakonshm, q
ndodhen n lndn
e par t imentos dhe prbrjen kimike t lnds s par.
Tabela 1.1 Transformimet kimike t lnds s par t bluar, gjat
pjekjes
(Labahn and Kohlhass,1983)
Temperatura
C Procesi Transformimet kimike
< 100 Tharje, largimi i ujit t lir. H2O(l) H2O(g)
100 400 Largimi i ujit t lidhur fizikisht.
400 750 Shprbashkimi i argjils dhe formimi i
metakaolinitit. Largimi i ujit strukturor.
Al4(OH)8Si4O10
2(Al2O32SiO2) + H2O
600 900 Shprbashkimi i metakaolinitit n okside
t lir reaktiv. Al2O32SiO2 Al2O3 + 2SiO2
600 1000
Shprbashkimi i gurit glqeror dhe
formimi i produkteve t ndrmjetm CS
dhe CA.
CaCO3 CaO + CO2
3CaO + 2SiO2 + Al2O3
2(CaO SiO2) + CaO Al2O3
800 1300
Veprimi i glqeres me CS dhe CA, duke
formuar C2S, C3A dhe C4AF.
Formimi i belitit dhe fazs s lngt
(shkrirje e alumins dhe mineralit t
hekurit)
CaO SiO2 + CaO 2CaO SiO2
2CaO + SiO2 2CaO SiO2
CaO Al2O3 + 2CaO 3CaO
Al2O3
CaO Al2O3+3CaO + Fe2O3
4CaO Al2O3Fe2O3
1250 1450
Lidhja e mtejshme e glqeres me C2S,
pr t formuar C3S. Kompletimi i
reaksionit dhe rikristalizimi i alitit dhe
belitit.
2CaO SiO2 + CaO 3CaO SiO2
Ftohja
1300 1240
Kristalizimi i fazs s lngt, kryesisht n
alumin dhe mineral hekuri.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
13
Tabela 1.2 Mineralet m t shpeshta, q gjenden n lndn e par pr
prodhimin e imentos
Prbrsi Mineralet
Karbonatet Kalciti (CaCO3), Aragoniti (CaCO3), Dolomiti (CaCO3
MgCO3),
Magneziti (MgCO3), Sideriti (FeCO3)
Oksidet e thjeshta Kuarci (SiO2), Kristobaliti (SiO2), Hematiti
(Fe2O3), Magnetit (Fe3O4)
Feldspatet Feldspatet e kaliumit (Na, K)Si3O8 dhe seria e
pleksiglasit (Na, K)(Si,
Al)Al2Si2O8
Shtresat silicore
Mineralet e miks dhe grupet e kloriteve (biotit, muskovit,
klorit),
mineralet e argjils (kaolinit, montmorilonit, ilit) dhe shtresa
t tjera
silicore
Hidroksidet Hidroksidet e Al (boehmiti)
Hidroksidet e Fe (geotiti, limoniti)
Sulfitet dhe sulfatet Piriti (FeS2), CaSO4 (anhidridi),
Gipsi CaSO42H2O
Fluoruret Flouriti (CaF2)
Tabela 1.3 Analiz kimike e lnds s par, nga e cili prodhohet
klinkeri i imentos
Portland t zakonshm Prbrja kimike HK 35.3 %
SiO2 13.15 %
Al2O3 3.66 %
Fe2O3 2.21 %
CaO 42.48 %
MgO 1.06 %
SO3 0.24 %
K2O 0.46 %
Na2O 0.27 %
TiO2 0.17 %
Mn2O3 0.12 %
P2O3 0.11 %
Cl 0.010 %
Raportet MS 2.3 %
MA 1.90 %
KN 97 %
Mineralet C3S 61.3 %
C2S 14.1 %
C3A 8.1 %
C4AF 11.8 %
Tabela 1.4 Vlerat e lejueshme t prbrsve mineral t klinkeri t
imentos Portland
SiO2 16 26 % CaO 58 67 %
Al2O3 4 8 % MgO 1 5 %
Fe2O3 2 5 % K2O + Na2O 0 1%
Mn2O3 0 3 % SO3 0.1 2.5 %
TiO2 0 0.5 % P2O5 0 1.5 %
HK 0.5 3 %
Ndryshimet e mineraleve, t cilat marrin pjes gjat formimit t
klinkerit, paraqiten n
figurn 1.9.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
14
Figura 1.9 Ndryshimet minerale gjat pjekjes s klinkerit
(Hewlett, 1998)
Karbonati CaCO3, shprbashkohet ndrmjet temperaturave 600 800 C
duke formuar
CaO, ndrsa kuarci dhe argjila, shprbashkohen lehtsisht m prpara
dhe lirojn
oksidet e lira Al2O3 dhe SiO2. CaO q tashm sht formuar, do t
reagoj me SiO2, pr
t formuar C2S dhe m von me m shum CaO pr t formuar C3S. Nj sasi
e CaO, do t
reagoje gjithashtu me Al2O3 dhe Fe2O3 pr t formuar disa
komponent t ndrmjetm,
CA, C12A7, C2F etj, t cilt do t shprbashkohen n temperatura m t
larta dhe do
formojn C3A dhe C4AF. Prmbajtja e C2S, rritet vazhdimisht gjat
ngrohjes dhe arrin nj
prmbajtje maksimale n rreth 1300C, e cila sht dhe pika ku fillon
t shfaqet edhe faza
e lngt. Pjesa m e madhe e C2S m pas, kthehet ne C3S dhe
prmbajtja e C2S
prfundimtare n klinker sht m e vogl se prmbajtja C3S (Hewlett,
1998).
1.5.2.1 Reaksionet q ndodhin n procesin e pjekjes s
klinkerit
Reaksionet e ndryshme mund t klasifikohen sipas tipit, fazs
prbrse dhe sipas
kinetiks s reaksioneve.
Reaksionet e shprbashkimit
Reaksionet kryesore t shprbashkimit dhe t formimit, q ndeshen
gjat
prodhimit t klinkerit jan:
Shprbashkimi i mineraleve argjilore (kaolina, etj) Me nxehjen e
mtejshme t lnds s par, n temperaturat nga 400 C n rreth 750 C,
lirohet uji i lidhur nga komponentt e argjils. Argjilat jan t
prbra nga hidro alumo-
silikatesh t ndryshme, ku raporti SiO2 : Al2O3 lviz nga 2 : 1 n
4 5 : 1. Nj nga
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
15
prbrsit m t thjesht t argjils sht kaoliniti, 2SiO2Al2O32H2O,
dehidratimi i t
cils tregohet mposht:
Al4[(OH)8Si4O10] 2(Al2O32SiO2) + 4H2O
kaolinit metakaolinit
Metakaolina shprbashkohet pjesrisht n temperaturat e prmendura m
lart, por me
rritjen e temperaturs, shprbashkimi sht m i dukshm, duke formuar
nj przierje t
oksideve reaktiv sipas reaksionit (Pecani, 2000):
Al2O32SiO2 Al2O3 + 2SiO2
N dehidratimin e mineraleve argjilor ndikojn faktor t ndryshm si
sht: lloji i
mineraleve, natyra dhe sasia e lndve ndotse, madhsia e grimcs,
shkalla e
kristalizimit t argjilave, atmosfera e gazit etj.
Shprbashkimi i mineraleve karbonate (magnezit, dolomit, kalcit,
spurrit) Shprbashkimi i mineraleve karbonate ndodh sipas
reaksionit:
MeCO3(ng) MeO ( ng ) + CO2 (g)
Ku Me, mund t jet Ca (kalciti), Ca/Mg (dolomiti) ose Mg
(magneziti). Me rritjen e
temperaturs nga 600 C n rreth 700 C, ndodh shprbashkimi i
karbonatit t Mg:
MgCO3 MgO + CO2
Shprbashkimi i karbonatit t Ca t pastr ndodh n temperatur 890 C,
(figura 1.10),
sipas reaksionit (Pecani, 2000):
CaCO3 CaO + CO2
Reaksioni i shprbashkimit, fillon q n temperaturn mbi 600 C dhe
rritet me rritjen e
saj. Me ngrohje t mtejshme, kalcinimi vazhdon t rritet n nj
shkall, i cili prcaktohet
nga temperatura dhe nga presioni parcial i CO2 n atmosfern e
furrs. N temperaturat
mbi 890 C, do t prfundoj shprbashkimi i CaCO3. Kompletimi i
kalcinimit t
karbonatit t kalciumit sht nj proces endotermik, dhe sht
reaksioni kryesor i
konsumit t energjis n procesin e pjekjes s klinkerit.
0.2
0.4
0.6
0.8
1
P (
CO
2)
(ba
r)
0750 800 850 900 950
Temperatura (oC)
Figura 1.10 Ekuilibri i shprbashkimit t CaCO3 n varsi t
temperaturs
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
16
Reaksioni midis CaCO3 dhe argjils, fillon n temperatura m t ulta
(rreth 600 C), ku
ndodhin nj sr reaksionesh m komplekse, n faz t ngurt. Formohen
komponimet
q prfshijn (Pecani, 2000): CaOAl2O3 (CA), 2CaOFe2O3 (C2F)
CaOSiO2 (CS) si dhe 2CaOSiO2 (C2S)
Nj prmbledhje t mineraleve t ndrmjetm, q formohen gjat prodhimit
te klinkerit,
tregohen n tabeln 1.5.
Tabela 1.5 Minerale t ndrmjetm, q formohen gjat pjekjes
Tipi i prbrjes Emri i mineralit Prbrja kimike
Sulfate t thjeshta Anhidrite
Arkanite
CaSO4 K2SO4
Sulfatet e przier Sulfate Spurrit
Kalcium
Langbeinit
2(C2S) CaSO4 K2Ca2(SO4)3
Karbonatet e przier Spurriti 2(C2S)CaCO3 Klorure t thjeshta
Silviti KCl
Aluminatet e kalciumit Majeniti 12CaO7Al2O3
Ferrit kalciumi 2CaOFe2O3 Alumo silikati i kalciumit Geleniti
2CaOAl2O3SiO2
Nj reaksion i shprbashkimit t mtejshm sht shprbashkimi i
mineralit t
ndrmjetm spurritit (C2SCaCO3), sipas reaksionit (Pecani,
2000):
2 3(ng) 2 (ng) (ng) 2 (g)2C S CaCO 2C S + CaO + CO
Reaksionet e kombinimit
Gjat reaksioneve kryesore t kombinimit formohen silikate t
kalciumit: aliti dhe
beliti, fazat kryesore q mbeten t patretura, n temperaturat m t
larta t klinkerizimit.
Fazat e tjera kryesore: aluminate dhe ferrite, formohen
gjithashtu nga reaksionet e
kombinimit gjat ngrohjes. Ato treten n temperaturat m t larta
dhe jan t pranishme
n klinkerin prfundimtar t ftohur (Hewlett, 1998).
Formimi i belitit, fillon afrsisht n 800 C dhe formohet
kryesisht nga reaksione
t fazs s ngurt. N fazn e par t klinkerizimit, beliti formohet n
sasi shum m t
mdha se sa ato q mbeten n klinkerin prfundimtar. Kjo ndodh,
sepse n prani t fazs
s lngt, beliti vepron me glqeren e lir pr t prodhuar alitin,
prandaj sasia e belitit ulet
n krahasim me at prfundimtaren q vrehet. Formimi i belitit,
ndodh si rezultat i
kombinimit, midis karbonatit t kalciumit (CaCO3) dhe prbrsve t
silics s lnds s
par (Pecani, 2000): 800
3 2 2 22 2 2o CCaCO SiO C S CO
Gjat reaksioneve n fazn e ngurt t silics dhe karbonatit t
kalciumit, produkti i par i
reaksionit sht gjithmon C2S. Vetm m von mund t krijohet CS, n nj
faz t pasur
me silic, si rezultat i bashkveprimeve midis C2S dhe SiO2. N
temperaturn n t cilin
ndodhin reaksionet n fazn e ngurt, formimi i C3S nuk ndodh pr
shkak t
paqndrueshmris termike t tij.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
17
Formimi i alitit, fillon kur temperatura arrin 1250C. N kt
temperatur, fillon t
formohet dhe faza e lngt. Si pasoj, formimi i alitit sht nj
reaksion heterogjen lng
ngurt, pasi reaksioni n prani t fazs s lngt, sht m i shpejt se
proceset n faz
vetm t ngurt (Pecani, 2000).
C2S + CaO 1250
fazelngt
C C3S
1.6 FTOHJA E KLINKERIT DHE SISTEMI I FTOHJES
Ftohja e klinkerit arrihet n dy stade. N radh t par, klinkeri
ftohet n furrn
rrotulluese, nga temperatura e klinkerizimit me an t ajrit
sekondar, q sht n rrym t
kundrt me t, derisa t bie n ftohs. N radh t dyt, klinkeri ftohet
n ftohs nga
1200-1250oC deri n 80
oC (Duda, 1985). N fabrikn moderne t imentos n Fush-
Kruj prdoret ftohs me pllaka. Ftohja e klinkerit ndikon n
strukturn e tij, n
prbrsit mineralogjik, n blueshmri dhe si pasoj n cilsin e
imentos prfundimtare.
Ftohja e klinkerit sht e nevojshme sepse:
Klinkeri i nxeht sht vshtir pr tu transportuar. Klinkeri i nxeht
ka nj efekt negativ n procesin e bluarjes. Sasia e nxehtsis s
prdorur t klinkerit, rreth 200 kkal/kg, sht nj faktor i
rndsishm n uljen e kostos s prodhimit.
Ftohja e duhur prmirson cilsin e imentos.
1.7 PRBRJA KIMIKE E KAMPIONVE T MARR NGA LNDA E PAR DERI TEK
KLINKERI
Lndt e para, t procesit t prodhimit t imentos, u studiuan pr nj
periudh
kohore, 5 mujore (viti 2010), nga qershori deri n tetor, duke
marr parasysh ndikimin e
lnds djegse, qymyr linjit. Ndrsa gjat periudhs s prdorimit t
lnds djegse koks
nafte, lnda e par u studiua pr nj periudh 3 mujore (viti 2011).
Analizat kimike, t
argjils, gurit glqeror, mineral hekuri, materialit t przier,
miellit t nxeht dhe klinkerit
jan kryer mbi kampion t marr n pika t prcaktuara, n fabrikn e
imentos Fush
Kruj. Kampiont, merren n mnyr manuale dhe automatike, duke u
analizuar me
pajisje specifike. Pikat e marrjes s kampionve tregohen n figurn
1.11. Kampiont e
materialit t przier merren n mnyr automatike, duke prdorur
pajisje elektronike dhe
t programuara.
Pajisja q kryen analizimin e materialit t przier, sht pajisja
gamametrike (me rreze
gama), duke prdorur dy peshore elektronike, t gurit glqeror dhe
argjils, t cilat
punojn me shpejtsi variabl. Me an t ksaj pajisje, analizohet
prmbajtja e oksideve
kryesore, CaCO3 dhe SiO2, n do 3 deri n 5 sekonda. N baz t
prqindjes q nevojitet,
rritet ose ulet shpejtsia e peshoreve. Kampionve iu prcaktua
prbrja kimike
nprmjet matjeve me XRF (X Ray Fluorescence), n aparatin e tipit
XRF Cubix
Panalytical. T dhnat eksperimentale t argjils, gurit glqeror,
mineral hekuri,
materialit t przier, miellit t nxeht dhe klinkerit, pr rastin e
prdorimit t lnds
djegse, qymyr linjit, paraqiten n tabelat tek shtojca A. Ndrsa,
t dhnat eksperimentale
pr rastin e prdorimit t lnds djegse, koks nafte, paraqiten n
tabelat tek shtojca B.
-
Figura 1.11 Skema e marrjes s kampioneve, n pika t ndryshme, n
fabrikn e cimentos Fush Kruj
Pika 1 Kampioni i gurit glqeror; Pika 2 Kampioni argjil; Pika 3
Kampioni i lnds s przier; Pika 4 Kampioni mineral hekuri; Pika
5 Kampion qymyri; Pika 6 Kampion i lagshtis; Pika 7 Kampion i
qymyrit t bluar; Pika 8 Kampion i lnds s przier; Pika 9
Kampion i gurit t pastr; Pika 10 Kampion i mineralit t hekurit;
Pika 11 Kampion i lnds s par t bluar; Pika 12 Kampion i
ushqimit
t furrs; Pika 13 Kampion i miellit t nxeht; Pika 14 Kampion
klinkeri; Pika 15 Kampion klinkeri n sillos
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
19
1.8 T DHNAT E PRGJITHSHME TEKNIKE PR PROCESIN E KLINKERIT
N tabeln 1.6, tregohen t dhnat teknike t furrs dhe parangrohsit
t pajisur
me kalcinator. Materiali i bluar futet n parangrohs n nj
temperatur rreth 300 C dhe
arrin deri 1450 C, n zonn e pjekjes n furr. Rryma e ajrit t
nxeht dhe materiali jan
n drejtime t kundrta me njri-tjetrin. Temperatura e gazit n
furr, e cila arrin rreth
2000 2100 C, vjen gradualisht duke u ulur n furr, kalcinator,
parangrohs dhe
largohet me nj temperatur rreth 320 C. Ky gaz prdoret m pas pr t
ngrohur
materialin, q bluhet n mullirin e lnds s pare dhe largohet nga
oxhaku me nj
temperatur 90 100 C. Duhet theksuar, se vlerat e qndrimit t
gazit dhe materialit n
parangrohs jan marr nga projekti i fabriks. Kto vlera jan t
ndryshme, pr fabrika
t ndryshme. Shkalla e mbushjes pr furrn rrotulluese dhe ngarkesa
specifike pr furrn
rrotulluese, jan llogaritur me an t ekuacioneve n baz t dhnave t
fabriks. Koha e
qndrimit t materialit n furr llogaritet me ekuacionin 1.1
(Alsop, Chen and Tseng,
2007):
11.2 Lt
r D s
(1.1)
Ku:
L - gjatsia e furrs, m
r - shpejtsia e furrs, rpm
D - diametri efektiv, m
s - pjerrsia, grad (o)
Shkalla e mbushjes s furrs llogaritet me ekuacionin 1.2 (Alsop,
Chen and Tseng, 2007):
1.67(%)
FR W tShkallaembushjes
L A
(1.2)
Ku:
FR - raporti i ushqimit (kg material q hyn n furr pr 1 kg
klinker)
W - prodhimtaria e furrs, ton/or
A - prerja trthore efektive, m2
t - koha, min
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
20
Tabela 1.6 T dhnat e prgjithshme teknike t furrs dhe
parangrohsit t pajisur
me kalcinator
Pajisjet Parangrohsi Kalcinatori Furra
rrotulluese Ftohsi
Temperatura e gazit 320 880 C 870 1000 C 1150 2100 C 1100 25
C
Temperatura e
materialit 100 840 C 800 900 C 900 1450 C 1250 80 C
Koha e qndrimit t
gazit 7 12 s 3 4 s 5 10 s 2 3 s
Koha e qndrimit t
materialit 18 25 s 4 5 s 18,8 min 15 30 min
Shkalla e mbushjes - - 10.25 % -
Ngarkesa specifike - - 4.25 t/d/m3
38.4 t/d/m2
1.9 PRQENDRIMI I OKSIGJENIT N SISTEMIN E FURRS T PAJISUR
ME KALCINATOR
1.9.1 Furra rrotulluese dhe ftohsi
Ajri, q prdoret n furr futet nga ftohsi dhe nga djegori, si ajr
ambjenti. Pr
shkak t djegies s qymyrit, prqendrimi i oksigjenit bie deri n
rreth 2 3 % n daljen e
gazeve t furrs. Nje pjes e ktij ajri t prdorur transportohet nga
ftohsi nprmjet
tubit t ajrit terciar n kalcinuesin e piroklonit, me nj
temperatur afrsisht 900
1100 C. N tabeln 1.6, jan paraqitur vlerat e llogaritura t
parametrave t ndryshm, t
cilt ndikojm direkt n ecurin e procesit teknologjik t prodhimit
t klinkerit.
1.9.2 Kalcinuesi dhe parangrohsi
N kalcinuesin me NOx t ulta, niveli i oksigjenit sht i ult, pasi
lnda djegse
futet pa oksigjenin e nevojshm pr djegie. Sasia e oksigjenit,
rritet kur bashkohet me
djegorin e piroklonit dhe arrin afrsisht vlerat 3.5 4 %. Djegia
prfundimtare e lnds
djegse arrihet n pirotop. N parangrohs, prqendrimi i oksigjenit
ndikon pak
reaksionet e oksidimit t komponentve t pakt si, pr djegien e
karbonit organik,
riformimit t CaCO3 nga CaO, formimi i SO2 nga piriti (FeS2). Pr
shkak t presionit
negativ n parangrohs futet edhe pak ajr falls.
1.9.3 Oxhaku
Prqendrimi i oksigjenit, q del nga oxhaku sht rreth 5 10 %.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
21
1.9 KUSHTET OPTIMALE T BLUARJES S KLINKERIT N MULLINJT
HORIZONTAL RROTULLUES T PAJISUR ME SEPERATOR
imentoja portland sht lnd lidhse hidraulike, q prftohet nga
bluarja e imt e
klinkerit t imentos portland, me nj sasi t vogl gipsi. Klinkeri
sht gjysm produkt,
q del nga pjekja deri n shkrirje t pjesshme, t nj przierje
artificiale t gurit glqeror
dhe argjils. Me ann e lndve karbonate, futen n przierjen e lndve
t para kryesisht
oksidi i kalciumit (n form karbonate (CaCO3)), ndrsa me lndt
argjilore futen oksidi i
silicit (SiO2), oksidi i aluminit (Al2O3) dhe oksidi i hekurit
(Fe2O3). (Bhatty, Miller and
Kosmatka, 2004). Bluarja e klinkerit, prbn operacionin tjetr
themelor, nga i cili varet
n nj shkall mjaft t madhe marka dhe cilsit e imentos
Portland.
Sistemi i bluarjes, mund t ndahet n sistem me cikl t hapur dhe n
sistem me cikl
t mbyllur, sipas metodave t ndryshme. N procesin e bluarjes, kur
materiali kalon
vetm nj her n mulli, konsiderohet prodhim me cikl t hapur. Kur
materiali i dal nga
bluarja e par, kalon n przgjedhje, ku pjesa e imt kalon si
produkt prfundimtar,
ndrsa pjest e trasha kthehen prsri n mulli pr tu ribluar dhe nj
her, ky sistem
quhet unazor ose me cikl t mbyllur. Pajisjet kryesore q prdoren
n sistemin e bluarjes,
jan mullinjt dhe seperatort. N figurn 1.12 sht paraqitur skema
teknologjike e
bluarjes s imentos.
Figura 1.12 Skema teknologjike e bluarjes me cikl t mbyllur
Mulliri horizontal, sht nj tub q n dy skajet sht i mbshtetur n
mekanizmin e
guzhinetave rrshqitse (bronxinave). N brendsi t mullirit,
ndodhen trupat bluars dhe
lnda q do bluhet. Ai rrotullohet sipas aksit centrifugal
horizontal. Materiali n kto
mullinj, futet me an t transportierve ushqyes me rrip, n mnyr t
vazhdueshme.
Seperatort bazohen ne balancimin e tre forcave: forcs
centrifugale, forcs s
rndess dhe forcs s kundrshtis s grimcave ndaj ajrit. Seperatort,
luajn rolin e
ndarjes s grimcave, n produkt t gatshm dhe n produkt t trash, i
cili rikthehet
prsri n mulli. (Duda, 1985) Pas viteve 1980 filluan t prdoren
seperatort dinamik
me efikasitet t lart, t cilt vazhdojn t prdoren me sukses dhe n
ditt e sotme.
Seperator
Filter
Elevator
Mulli
Bunker ushqimi
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
22
1.10.1 Materiale dhe metoda
Dy pjest kryesore n bluarjen me cikl t mbyllur jan mulliri dhe
seperatori ajror.
Mulliri bluan materialin n nj prmas t caktuar. Seperatori ndan
materialin q
shkarkohet nga mulliri, n fraksionin e imt (produkti) dhe
fraksioni i trash (i cili
drgohet prsri n mulli pr tu ribluar).
Llogaritjet pr mullirin e bluarjes s imentos, jan kryer pr
mullirin me cikl t
mbyllur. Mulliri ka prodhimtari 110 t/h imento normale, me
siprfaqe specifike 3200
cm2/g. Pr t prcaktuar parametrat, shfrytzuam t dhnat n tabeln
1.7 (ASEC, 2006).
Tabela 1.7 T dhnat e rekomanduara nga literatura
1. Shkalla e mbushjes s mullirit f = 30 % (0.3)
2. Prqindja e shpejtsis kritike K = 78 %
(0.78)
3. Raporti ndrmjet gjatsis dhe diametrit t
mullirit = 3.45
4. Pesha vllimore mesatare e trupave
bluars Q= 4.5 t/m
3
5. Rendimenti i shfrytzimit t energjis
elektrike = 0.95
Pr kt mulli u llogaritn: fuqia motorrike e mullirit; diametri i
brendshm i mullirit;
gjatsia e prgjithshme e mullirit; gjatsit e dhomave t bluarjes;
sasia e prgjithshme t
trupave bluars; ngarkesa me trupa bluars pr do dhom; shpejtsia e
rrotullimit t
mullirit.
Kampiont e imentos s bluar u morn n tre pikat kryesore:
Shkarkimi i mullirit (ushqimi i seperatorit) A t/h Produkti i
gatshm (produkti i imt) F t/h Fraksionet e trasha (mbetjet q
rikthehen n mulli) G t/h
Figura 1.13 Skema e prgjithshme e marrjes s kampioneve pr analiz
sitore
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
23
Rendimenti i seperatorit mund t prcaktohet nga tre kritere:
materiali qarkullues,
efikasiteti i seperatorit dhe vlera-Tromp.
Materiali qarkullues, (u), sht raporti midis sasis s materialit
t rikthyer me sasin e
ushqimit t seperatorit.
Gu
A
Vlera minimale e u sht 1 (nse i gjith ushqimi i seperatorit del
si produkt, F = A),
ndrsa vlera maksimale sht (nse materiali nuk del si produkt, F =
0).
T dyja vlerat ekstreme jan t pa dshirueshme, pr nj efikasitet t
mir t seperatorit.
Vlera e materialit qarkullues varet nga disa faktor si: prmasat
e mullirit, imtsia e
produktit prfundimtar, etj, por n prgjithsi operohet me vlera u
= 2.0 3.0.
Efikasiteti i seperatorit, sht prqindja e nj fraksioni t caktuar
t grimcave (0 x m),
t cilat kalojn nga ushqimi i seperatorit n produktin
prfundimtar, ose e shprehur
ndryshe sht propabiliteti i nj grimce pr t patur prmasat e
fraksionit t imt.
Vlera-Tromp ose kurba-Tromp, tregon pr do prmas grimce t
ushqimit t seperatorit,
sasin e s cils, grimcat e ksaj prmase, jan n fraksionet e imta
(tF) ose n fraksionet
e trasha (tG). Llogaritjet tona jan br vetm pr fraksionin e
trash (tG). Nj ndarje
ideale e grimcave do t ishte si n figurn 1.14.
0
50
100
tG (%)
Prmasa e grimcave
(mm10-3)
Ndarje ideale
(NI)
Figura 1.14 Ndarja ideale e grimcave
T gjitha grimcat < NI shkoj n fraksionin e imt.
T gjitha grimcat > NI shkojn n fraksionin e trash.
Imtsia e bluarjes pr do kampion t marr, u realizua duke e kaluar
secilin kampion
n 7 sita t ndryshme (nga 16 m deri 200 m). Pr secilin kampion u
prcaktuan vlerat a,
f, g n % pr do sit, t cilat tregohen n tabeln 1.8.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
24
Tabela 1.8 Simbolet e prdorura pr bilancin e mass
Prshkrimi Sasia e ushqimit
(pesha t/h)
Imtsia n %
q kalon n sit
Ushqimi i seperatorit =
Shkarkimin e mullirit A A
Fraksionet e imta
(produkti) F F
Fraksionet e trasha
(mbetjet) G G
Pr llogaritjen e rendimentit prdoret ekuacioni i m poshtm:
100f
a c
(%) (1.3)
Ku; faktori c, llogaritet sipas formuls:
f gc
a g
(1.4)
Ekuacioni i m poshtm prdoret pr llogaritjen e vlers Tromp:
1
1 100Gg
ta c
(%) (1.5)
a, g, f - % e grimcave t cilat jan midis dimensioneve x1 m dhe
x2 m.
1.10.3 Rezultate dhe Diskutime
Me rritjen e prmasave t mullinjve nga 3 x 9 m n 4.1 x 14 m dhe
pajisjen e tyre me
sisteme moderne seperimi, realizohet nj rritje e konsiderueshme
e aftsis bluarse t
mullinjve nga 30 t/h n 110 t/h. N procesin e bluarjes me cikl t
mbyllur, procesi i
bluarjes n mulli, ndihmohet shum nga procesi i seperimit.
Seperatori, przgjedh dhe
ndan fraksionin e imt, duke rikthyer n mulli, fraksionin e
trash. Kjo ndikon ndjeshm
n rritjen e rendimentit t mullirit dhe t aftsis bluarse pr m3 t
tij.
Tabela 1.9 Karakteristikat e llogaritura t mullirit
1. Fuqia motorike e mullirit 3800 kw
2. Diametri i brendshm i mullirit 4.1 m
3. Gjatsia e prgjithshme e mullirit 14.15 m
4. Gjatsia e dhomave t bluarjes Dhoma e par: 4.95 m
Dhoma e dyt: 9.20 m
5. Sasia e prgjithshme e trupave bluars 252.07 t
6. Ngarkesa me trupa bluars pr do dhom Dhoma e par: 88.18 t
Dhoma e dyt: 163.89 t
7. Shpejtsia e rrotullimit t mullirit 16.2 min-1
Nga llogaritjet teknike t kryera pr mullirin, rezultatet tregojn
prputhje t plot me t
dhnat teknike t projektit t zbatimit. N tabeln 1.10, jan
paraqitur rezultatet e
prftuara nga procesi i sitosjes s tre kampioneve t marr n tre
pikat.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
25
Tabela 1.10 Analiza sitore fraksiometrike
Dimensioni i
grimcave
(m)
Ushqimi i
seperatorit
a (%)
Produkti i
gatshm
f (%)
Fraksioni i
trash
g (%)
16 31.2 44.9 14.4
24 39.7 58.8 16.1
32 47.8 71.1 19.1
48 60.6 87.0 28.1
64 67.7 92.6 37.1
96 81.8 100 59.5
200 95.1 100 89
Shuma 423.9 554.4 263.3
Nga t dhnat e tabels 1.10 ndrtojm grafikun 1.1, ku tregohet
shprndarja e
prmasava t grimcave, t tre kampioneve t marra: (produkti,
ushqimi i seperatorit dhe
fraksioni i trash).
Grafiku 1.1 Shprndarja e prmasava t grimcave
Llogarisim faktorin c sipas formuls 2:
607.7 285.1
1.81463.1 285.1
f gc
a g
Faktori c do t prdoret pr llogaritjen e efikasitetit dhe vlers
Tromp. Vlerat e llogaritura
jan renditur n tabeln 5, dhe n baz t t dhnave sht ndrtuar
grafiku 1.2.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
26
Tabela 1.11 Rezultatet eksperimentale t efikasitetit dhe kurbs
Tromp Dimensioni
i grimcave
Ushqimi i
seperatorit Produkti Fraksioni i trash
Efikasi
teti
Vlera
Tromp
[m] A
[%] a
[%] f [%] f [%] g [%]
g
[%] [%] tG [%]
16 31.2 31.2 44.9 44.9 14.4 14.4 79.4 20.6
24 39.7 8.5 58.8 13.9 16.1 1.7 81.7 9.0
32 47.8 8.1 71.1 12.3 19.1 3.0 82.1 16.6
48 60.6 12.8 87.0 15.9 28.1 9.0 79.2 31.5
64 67.7 7.1 92.6 5.6 37.1 9.0 75.5 56.7
96 81.8 14.1 100 7.4 59.5 22.4 67.5 71.1
200 95.1 13.3 100 0 89 29.5 58.0 99.3
1 10 100 1000
0
20
40
60
80
100
Vle
ra n
e p
erq
ind
je (
%)
Dimensioni i grimcave (m)
Efikasiteti
Kurba Tromp
Grafiku 1.2 Efikasiteti dhe Kurba Tromp
Rezultatet eksperimentale sipas Kurbs Tromp tregojn nj bluarje t
knaqshme,
megjithse pr t patur nj bluarje m t mir do t duhet t tentohet
drej nj kurbe sa m
perpendikulare.
1.10.4 Prfundime
Pr t vlersuar punn e mullinjve dhe n veanti funksionimin e
seperatorve t
imentos, ne llogaritm efikasitetin e seperatorit (ose
rendimentin e tij), si dhe at q
sht m e rndsishme n punn e seperatorit, llogaritm vlerat Tromp
dhe me ndimn e
tyre ndrtuam Kurbn Tromp, q vlerson dhe prcakton n mnyr
kualitative punn e
seperatorit. Duke analizuar kurbat e fituara t efikasitetit dhe
Kurbs Tromp vrejm se:
Efikasiteti i seperatorit n prgjithsi sht i knaqshm. Gjat ktij
studimi, ne vum
vetm disa piketa dhe prcaktuam disa parametra t rndsishm t puns
s mullirit dhe
t seperatorit. Por, studimi i procesit t bluarjes dhe t
seperimit, sht nj fush shum e
gjr, ku prfshihen si prsosja e procesit t bluarjes (prcaktimi i
prmasave t trupave
bluars dhe raportet e tyre sasiore pr do dhom t mullirit,
shpejtsia e ajrit, ndikimi i
lagshtis, temperatura e puns, diagrama e bluarjes, etj), ashtu
edhe prsosja e procesit
t seperimit, q ndikon shum n procesin e bluarjes dhe cilsin e
imentos s prftuar.
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
27
KAPITULLI II
LNDT DJEGSE N PRODHIMIN E KLINKERIT
2.1 LNDT DJEGSE N INDUSTRIN E IMENTOS
Pr t prodhuar imento, krkohet nj energji e lart termike. Pjekja
e 1 kg klinker
nga lndt e para, gur glqeror dhe argjil, krkon afrsisht 418 kkal
energji termike,
duke u nisur nga llogaritjet baz. Gama e lndve djegse
alternative sht shum e gjer:
biomasa bujqsore, biomasa jo-bujqsor (p.sh. kafshve dhe
nnproduktet), mbetjet
kimike dhe t rrezikshme, dhe lndt djegse me baz nafte (Chinyama,
2001). N
industrin e prodhimit t imentos lndt djegse, jan zakonisht n
form gazi, lng dhe
t ngurt (Chinyama, 2001).
Tabela 2.1. Opsione t lndve djegse pr industrin e imentos
Lndve djegse t
lngshme
Mbetje kimike, mbetje distilimi, trets mbetjesh, vajra t
prdorur, pezulli dylli, mbetje petrokimike, mbetje boj,
llum t nafts.
Lnd djegse t gazta Gazi natyror, gazi landfill, gazit
pirolize
Lndt djegse t ngurta Koks nafte, mbetje letr, mbetje gome, pulp
llumi,
mbetje shtpiake, goma t prdorura, bateri, mbetje
plastike, mbetje druri, ujrave t zeza, lnd djegse q
rrjedhin nga plehrat (skarcot) etj
Nse prdoret ndonj prej ktyre lndve djegse n fabrikn e imentos,
duhet t dihet
prbrja e lnds djegse (Kntee, Zevenhoven, Backman, Hupa, 2000).
Pjesa m e
madhe e fabrikave t prodhimit t imentos pdorin koks nafte si lnd
djegse, sepse ka
nj kosto efektive n krahasim me qymyrin linjit apo naft furre.
Prdorimi i gazeve t
tjer sht i nj rndsie m t vogl. Qymyrguri dhe linjitet prdoren n
furrat
rrotulluese t imentos dhe n thars. Qymyri koks nafte prdoret n
furrat vertikale
(CEMBUREAU, 1999). Qymyri q prdoret n industrin e imentos duhet
t prmbush
krkesat si m posht:
Fuqia kalorifike 6500 7000 kkal/kg
Hiri 12 15 %
Lnda volatile mbi 12 %
Mund t prdoren edhe przierje t qymyreve t ndryshme, n prqindje t
caktuara
(Kntee, Zevenhoven, Backman, Hupa, 2001).
-
Alkalet, squfuri, fenomeni qarkullues n fabrikat e imentos dhe
prdorimi i qymyrit koks, n procesin e pjekjes s klinkerit
28
2.2 LNDT DJEGSE T NGURTA QYMYR
Lndt djegse t ngurta, prbhen nga komponime organike dhe
minerale. N
prbrsit organik, futen karboni (C), hidrogjeni (H), oksigjeni
(O) dhe azoti (N); ndrsa
n prbrsit mineral futen squfuri (S) dhe hiri. Hiri i qymyrit nga
ana sasiore prbhet
nga: 15 20 % Al2O3, 25 40 % SiO2, 20 45 % Fe2O3, 1 5 % CaO, 0.5
1 % MgO
dhe 2 8 % SO3. Disa qymyre kan n prbrje klorure t cilat jan
zakonisht n kufijt
nga 0.01 n 0.1 %. Qymyret me prmbajtje t lart hiri prmbajn klor
mbi 0.4 % dhe
fluor mbi 0.02 %. Prve prbrjes minerale, hiri i qymyrit prmban
kripra (kloruresh
dhe suflatesh), dhe lnd volatile.
Tabela 2.2 Prbrsit elementar t qymyrit linjit dhe koksit t nafts
Prbrja elementare e qymyrit linjit dhe koksit t nafts
Prbrsit Qymyri linjit (%) Qymyri koks i nafts ( %)
Karboni (C) 60 72 80 90
Hidrogjeni (H) 1 5 0.4 2
Oksigjeni (O) 2 4 0.1 0.6
Azoti (N) 0.3 0.7 1 2
Squfuri (S) 0.5 4 3.5 7
Hiri 5 15 0.5 1.5
Lagshtia 2 15 3 10
Prbrsit e djegshm jan karboni, hidrogjeni dhe squfuri. Kur
digjen kta prbrs
kombinohen me oksigjenin nga ajri dhe prodhojn nxehtsi. Sa m e
lart sasia e
prbrsve t djegshm n lndn djegse, aq m e lart sht vlera e
nxehtsis q
arrihet. Vlersimi i lndve djegse, bhet vetm nga sasia e karbonit
dhe hidrogjenit.
Squfuri, edhe pse i djegshm, nuk sht i dshirueshm, sepse djegia
e tij prodhon
dioksid squfuri (SO2), i cili n kombinim me ujin formon acid
sulfuror (H2SO3). Acidi
sulfuror shkakton korrozion t pjesve metalike t furrs dhe n
gazet dalse sht ndots
i ambientit dhe shkatrrues i