Dituri natyre 5. Libri i mësuesit

Libër mësuesi

DITURIA 5

Valbona IMERAJ

Arti grafik dhe kopertina: Eldion NEVRUZI

Shtypi: shtypshkronja “PEGI”

Të gjitha të drejtat janë të rezervuara © Pegi 2011Të gjitha të drejtat lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht të zotëruara nga shtëpia botuese

“Pegi” sh.p.k. Ndalohet çdo riprodhim, fotokopjim, përshtatje, shfrytëzim ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar pjesërisht ose tërësisht pa miratimin paraprak nga botuesi.

Shtëpia botuese: Tel: 042 374 947 cel: 069 40 075 02 [email protected] i shpërndarjes: Tel/Fax: 048 810 177 Cel: 069 20 267 73

Shtypshkronja: Tel: 048 810 179 Cel: 069 40 075 01 [email protected]

Miratuar nga Ministria e Arsimit dhe e ShkencësMaj, 2011

KAPITULLI 1: SJELLJE TË LËNDËVE

Tema 1.1: Uji në natyrë 19Tema 1.2: Burimet e ujit dhe llojet e ndryshme të tij 21Tema 1.3: Uji dhe disa veti të tij 23Tema 1.4: Përdorimi i ujit 25Tema 1.5: Ajri 26Tema 1.6: Ngrohja globale 27

KAPITULLI 2: NDRYSHIME TË LËNDËVE

Tema 2.1: Ndotja e ujit 30Tema 2.2: Oksigjeni ndihmon djegien (punë praktike) 31Tema 2.3: Ozoni 33

KAPITULLI 3: NDARJA E LËNDËVE

Tema 3.1: Distilimi, filtrimi dhe shkripëzimi i ujit (punë praktike) 35Tema 3.2: Ndotja e ajrit 36Tema 3.3: Uji i pijshëm 38

KAPITULLI 4: SISTEMI DIELLOR

Tema 4.1: Sistemi diellor 40Tema 4.2: Modelimi i sistemit diellor (punë praktike) 43Tema 4.3: Yjësitë 44Tema 4.4: Dielli dhe ne 45Tema 4.5: Toka si planet 47Tema 4.6: Dita dhe nata 48Tema 4.7: Stinët 50Tema 4.8: Hëna 52Tema 4.9: Fazat e Hënës 54Tema 4.10: Eklipsi 55Tema 4.11: Tërmetet 57Tema 4.12: Dëmet dhe mbrojtja nga tërmetet 58Tema 4.13: Vullkanet 60

PËRMBAJTJA

KAPITULLI 5: TINGULLI

Tema 5.1: Në botën e tingujve 62Tema 5.2: Përhapja e tingullit 64Tema 5.3: Vetitë e tingullit 65Tema 5.4: Jehona 67Tema 5.5: Tingujt muzikorë 69Tema 5.6: Ritme me tinguj të ndryshëm 70Tema 5.7: Lëndët veçuese dhe përçuese të tingullit 71Tema 5.8: Ndotja akustike 72

KAPITULLI 6: TË NJOHIM DHE TË STUDIOJME TË GJALLËN

Tema 6.1: E gjalla dhe jo e gjalla 74Tema 6.2: Ndërtimi i qelizës 75Tema 6.3: Të njihemi me mikroskopin 77Tema 6.4: Punë praktike: Si të shohim me mikroskop 78Tema 6.5: Si është i ndërtuar një organizëm? 79Tema 6.6: Përsëritje 81

KAPITULLI 7: BIMËT DHE MJEDISI I TYRE

Tema 7.1: Llojet e bimëve 82Tema 7.2: Kërkesat që kanë bimët 84Tema 7.3: Faktorët e mjedisit që ndikojnë në rritjen e bimës 85

KAPITULLI 8: NDËRTIMI DHE FUNKSIONI I BIMËVE

Tema 8.1: Si është e ndërtuar një bimë? 87Tema 8.2: Rrënja 88Tema 8.3: Kërcelli 90Tema 8.4: Llojet e kërcejve 91Tema 8.5: Ndërtimi i gjethes dhe llojet e tyre 92Tema 8.6: Funksionet e gjethes 94Tema 8.7: Formimi i niseshtesë dhe çlirimi i oksigjenit te bimët (punë praktike) 95Tema 8.8: Bimët pa lule 97Tema 8.9: Bimët me lule 98Tema 8.10: Pjalmimi te bimët dhe llojet e tij 100Tema 8.11: Bimët farëzhveshura dhe bimët farëveshura 102Tema 8.12: Shumimi vegjetativ te bimët 103Tema 8.13: Nga fara, te lulja dhe fruti 105

KAPITULLI 9: BIMËT DHE NJERIU

Tema 9.1: Marrëdhëniet midis kafshëve, bimëve dhe njeriut 107Tema 9.2: Bimët në jetën e njeriut 109Tema 9.3: Të kujdesemi për mjedisin 110

5

Libër mësuesi: Dituria 5

Plani mësimor analitik për lëndën

Dituri natyre 5

35 javë x 2 orë mësimi në javë = 70 orë

Nr. Linja Orë Nënlinjat Orë

1 Lëndët dhe vetitë e tyre 12 Sjellje të lëndëve 6

Ndryshime të lëndës 3

Ndarja e lëndëve 3

2 Mjedisi fizik 22 Sistemi diellor 13

Tingulli 9

3 Gjallesat dhe proceset e jetës 26 Të njohim dhe të studiojmë të gjallën 6

Bimët dhe mjedisi i tyre 3

Ndërtimi dhe funksioni i bimëve 13

Bimët dhe njeriu 4

4 Orë të lira 10 10

Gjithsej 70 70

6


1Lë

ndët

dhe

ve

titë

e ty

reSj

ellje

të

lënd

ëve

1.1

Uji

në n

atyr

ë

Të tr

egoj

në k

arak

teris

tikat

e u

jit.

Të k

lasif

ikoj

në u

jëra

t sip

as v

endi

t ku

gjen

den

të T

okë.

Të sh

pjeg

ojnë

rënd

ësin

ë e

ujit

për p

lane

tin

Tokë

.

enci

klop

edia

për

fë

mijë

, lib

ri i

nxën

ësit.

Bibl

iote

ka e

kla

sës

21.

2Bu

rimet

e u

jit d

he

lloje

t e n

drys

hme

të ti

j

Të sh

pjeg

ojnë

kup

timin

e fj

alës

bur

im.

Të e

mër

tojn

ë llo

je të

ndr

yshm

e te

bur

imev

e.Të

për

shkr

uajn

ë fo

rmim

in e

bur

imev

e.

libri

i nxë

nësit

, en

cikl

oped

i për

fë

mijë

, fot

o m

e bu

rime

të

ndry

shm

e uj

ore

Bibl

iote

ka e

kla

sës

31.

3U

ji dh

e di

sa v

eti

të ti

j

Të tr

egoj

në g

jend

jet e

ujit

në

naty

rë.

Të e

mër

tojn

ë llo

jet e

ujë

rave

në

naty

rë.

Të tr

egoj

në c

ilësit

ë e

lloje

ve te

uje

rave

që

gjen

den

në n

atyr

ë.

tenx

here

, bom

bol

gazi

e v

ogël

, ujë

, lib

ri i n

xënë

sit,

pika

tore

, she

qer,

uthu

lla, k

afe,

çaj,

pluh

ur a

po lë

ng

larë

s i rr

obav

e, kr

ipë.

Kab

inet

i i d

ituris

ë

41.

4Pë

rdor

imi i

ujit

Të li

stoj

në p

ërdo

rimet

e u

jit.

Të ja

pin

shem

buj t

ë pë

rdor

imev

e të

ujit

nga

nj

eriu

.Të

kla

sifik

ojnë

për

dorim

et e

ujit

sipa

s që

llim

eve

për t

ë ci

lat a

i për

dore

t

libri

i nxë

nësit

, fo

togr

afi

që tr

egoj

në

përd

orim

et e

ujit

, ng

jitës

, kar

ton

për p

oste

r, fo

to

të p

ërdo

rimit

shtë

piak

, buj

qëso

r, in

dust

rial t

e uj

it.

Inte

rnet

i, re

vist

a, do

sja e

mje

teve

pe

rson

ale

të

nxën

ësit

51.

5A

jri

Të p

ërku

fizoj

në k

once

ptin

e a

jrit.

Të e

mër

tojn

ë el

emen

tet p

ërbë

rës t

e aj

rit.

Të e

mër

tojn

ë sh

tresa

t për

bërë

se te

ajri

t.Të

shpj

egoj

në rë

ndës

inë

e aj

rit p

ër je

tën

në

Tokë

.

libri

i nxë

nësit

, m

ater

iale

ng

a in

tern

eti,

enci

klop

edia

për

fë

mijë

.

Bibl

iote

ka e

kla

sës

Nr

Linj

a N

ënlin

ja

Ora

Tem

a O

bjek

tiva

t M

jete

t B

urim

et

7


Nr

Linj

a N

ënlin

ja

Ora

Tem

a O

bjek

tiva

t M

jete

t B

urim

et

61.

6N

groh

ja g

loba

le

Të sh

pjeg

ojnë

kup

timin

e n

groh

jes g

loba

le.Të

em

ërto

jnë

fakt

orët

që

shka

ktoj

në

ngro

hjen

glo

bale.

Të tr

egoj

në p

asoj

at e

ngr

ohje

s glo

bale.

libri

i nxë

nësit

, en

cikl

oped

i për

fë

mijë

Bibl

iote

ka e

kla

sës

7N

drys

him

e të

lë

ndës

2.1

Ndo

tja e

ujit

Të li

stoj

në fa

ktor

ët q

ë e

ndot

in u

jin.

Të tr

egoj

në m

ënyr

a m

e të

cila

t mun

d te

kr

yhet

pas

trim

i i u

jit.

Të tr

egoj

në p

asoj

at q

ë sj

ell n

dotja

e u

jit.

libri

i nxë

nësit

, en

cikl

oped

i për

fë

mijë

fo

togr

afi q

ë tre

gojn

ë nd

otje

n e

ujit.

Inte

rnet

i , re

vist

a

82.

2O

ksig

jeni

ndi

hmon

dj

egje

n P.

P.

Të k

ryej

në e

kspe

rimen

tin si

pas h

apav

e të

pë

rshk

ruar

a në

libë

r.Të

për

shkr

uajn

ë d

ukur

inë

që n

dodh

i gja

të

eksp

erim

entit

.Të

nxj

errin

një

kon

kluz

ion

pre

j ek

sper

imen

tit q

ë bë

ri.

qiri,

enë

qel

qi

(kav

anoz

), sh

krep

ëse,

letë

r të

lagu

r me

ujë.

Kab

inet

i i d

ituris

ë

92.

3O

zoni

Të p

ërsh

krua

jnë

përb

ërje

n e

shtre

sës s

ë oz

onit.

Të tr

egoj

në fu

nksio

nin

e sh

tresë

s së

ozon

it.Të

shpj

egoj

në si

ndo

dh d

ëmtim

i i sh

tresë

s së

ozo

nit.

libri

i nxë

nësit

, en

cikl

oped

i për

fë

mijë

Bibl

iote

ka e

kla

sës

10N

darja

e

lënd

ëve

3.1

Filtr

imi d

istili

mi

dhe

shkr

ipëz

imi i

uj

it P

.P

Të b

ëjnë

dist

ilim

in e

ujit

.Të

bëj

në fi

ltrim

in e

ujit

.Të

shpj

egoj

në ç

’do

të th

otë

shkr

ipëz

im i

ujit.

Të p

ërsh

krua

jnë

shkr

ipëz

imin

e u

jit të

det

it m

e an

ë të

avu

llim

it.

dist

ilato

r, lla

mbë

m

e al

kool

, ujë

i pë

rzie

r me

pak

dhe,

letë

r filt

ër,

hink

ë,2

enë

kim

ike

Labo

rato

ri i

ditu

risë

8


Nr

Linj

a N

ënlin

ja

Ora

Tem

a O

bjek

tiva

t M

jete

t B

urim

et

113.

2N

dotja

e a

jrit

Të tr

egoj

në fa

ktor

ët q

ë sh

kakt

ojnë

ndo

tjen

e a

jrit.

Të tr

egoj

në p

asoj

at q

ë sje

ll nd

otja

e a

jrit.

Të tr

egoj

në si

mun

d të

mbr

ohet

ajri

nga

nd

otja

.

Libr

i i n

xënë

sit,

foto

me

ndot

ës të

aj

rit.

Labo

rato

ri i

ditu

risë

123.

3U

ji i p

ijshë

m

Të tr

egoj

në k

arak

teris

tikat

e u

jit të

pijs

hëm

.Të

list

ojnë

faza

t nëp

ërm

jet t

ë ci

lave

bëhe

t pa

strim

i i u

jit te

ëm

bël.

Të tr

egoj

në d

isa m

ënyr

a pë

r të

kurs

yer u

jin

e pi

jshëm

.

libri

i nxë

nësit

, fo

togr

afi ,

flet

ore,

laps

a.

Inte

rnet

i , re

vist

a,m

jete

t e p

unës

së

nxën

ësit

13M

jedi

si fiz

ikSi

stem

i die

llor

4.1

Sist

emi d

iello

r

Të p

ërku

fizoj

në k

once

ptin

e si

stem

it di

ello

r.Të

em

ërto

jnë

trup

at q

ë pë

rfsh

in si

stem

i di

ello

r.Të

em

ërto

jë p

lane

tët e

sist

emit

diel

lor.

enci

klop

edia

për

fë

mijë

, lib

ri i

nxën

ësit,

foto

graf

i m

e tr

upa

te

siste

mit

diel

lor.

Inte

rnet

i , re

vist

a,

144.

2M

odel

imi i

sist

emit

diel

lor

P.P.

Të m

odel

ojnë

me

mje

te të

thje

shta

sist

emin

di

ello

r.Të

em

ërto

jnë

pjes

ët p

ërbë

rëse

të si

stem

it di

ello

r.Të

treg

ojnë

për

se p

ërdo

ret t

eles

kopi

.

Gjil

përa

me

kokë

, pe

(ose

span

go),

kart

on, v

izor

e, la

ps, l

etër

.

Kab

inet

i i d

ituris

ë

154.

3Y

jësit

ë

Të p

ërku

fizoj

në k

once

ptin

e y

jësis

ë.Të

em

ërto

jnë

shke

ncën

që

mer

ret m

e st

udim

in e

yje

ve.

Të tr

egoj

në e

mra

t e d

isa y

jësiv

e.

libri

i nxë

nësit

, en

cikl

oped

ia p

ër

fëm

ijë, f

letë

A4

Bibl

iote

ka e

kla

sës

Mje

tet e

nxë

nësit

164.

4D

ielli

dhe

ne

Të p

ërsh

krua

jnë

cilë

sitë

fizik

e të

Die

llit.

Të sh

pjeg

ojnë

nga

pro

dhoh

et n

xeht

ësia

që

çliro

n D

ielli

.Të

arg

umen

tojn

ë rë

ndës

inë

që k

a D

ielli

për

To

kën

libri

i nxë

nësit

, en

cikl

oped

ia p

ër

fëm

ijë

Bibl

iote

ka e

kla

sës

Mje

tet e

nxë

nësit

9


Nr

Linj

a N

ënlin

ja

Ora

Tem

a O

bjek

tiva

t M

jete

t B

urim

et

234.

11Të

rmet

et

Të tr

egoj

në se

çfa

rë ë

shtë

tërm

eti.

Të p

ërsh

krua

jnë

pro

cesin

e sh

kakt

imit

të

tërm

etit.

Të e

mër

tojn

ë el

emen

tet p

ërbë

rëse

të

tërm

etit.

libri

i nxë

nësit

, pa

mje

me

paso

jat e

të

rmet

it.

Bibl

iote

ka e

kla

sës

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

i

244.

12D

ëmet

dhe

mbr

ojtja

ng

a të

rmet

et

Të e

mër

tojn

ë zo

nat m

e ak

tivite

tin m

e të

la

rtë

sizm

ik n

ë bo

të d

he n

ë Sh

qipë

ri.Të

treg

ojnë

pas

ojat

që

shka

ktoj

në të

rmet

et.

Të li

stoj

në m

asat

mbr

ojtë

se q

ë m

und

te

mer

ren

ndaj

tërm

etev

e.

libri

i nxë

nësit

, fo

togr

afi m

e pa

mje

të

pas

ojav

e të

të

rmet

eve

Bibl

iote

ka e

kla

sës

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

i

254.

13V

ullk

anet

Të tr

egoj

në se

çfa

rë ë

shtë

vul

lkan

i. Të

em

ërto

jnë

elem

ente

t për

bërë

se të

vu

llkan

it.Të

treg

ojnë

fakt

orët

që

shka

ktoj

në

shpë

rthi

min

e v

ullk

anit

enci

klop

edi p

ër

fëm

ijë, l

ibri

i nx

ënës

it, fo

togr

afi

me

shpë

rthi

me

vullk

anik

e.

Bibl

iote

ka e

kla

sës

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

i

26Ti

ngul

li 5.

1D

ridhj

et d

he ti

ngul

liTë

për

kufiz

ojnë

kon

cept

in e

ting

ullit

Të p

rodh

ojnë

ting

uj m

e m

ënyr

a të

nd

rysh

me.

Të sh

pjeg

ojnë

si fo

rmoh

et z

ëri i

nje

riut.

shish

e, nj

ë vi

zore

, ko

psa,

tavo

linë,

çe

kiç,

tenx

here

.K

abin

eti i

ditu

risë

Mje

tet e

nxë

nësit

275.

2Pë

rhap

ja e

ting

ullit

Të tr

egoj

në si

kry

het p

ërha

pja

e tin

gulli

t në

ajër

.Të

shpj

egoj

në si

për

hape

t tin

gulli

në

trup

at e

ng

urtë

dhe

në

trup

at e

lëng

ët.

Të a

rgum

ento

jnë

rënd

ësin

ë e

ajrit

në

përh

apje

n e

tingu

llit.

kuti

kons

erva

sh

dhe

një

fije

teli,

lib

ri i n

xënë

sit

Kab

inet

i i d

ituris

ëM

jete

t e n

xënë

sit

10


Nr

Linj

a N

ënlin

ja

Ora

Tem

a O

bjek

tiva

t M

jete

t B

urim

et

285.

3Ve

titë

(kar

akte

ristik

at) e

tin

gulli

t

Të d

allo

jnë

tingu

jt ng

a nj

ëri-t

jetri

.Të

shpj

egoj

në p

ërse

ting

ujt n

uk ja

në të

një

jtë

me

njër

i- tje

trin.

Të e

mër

tojn

ë ka

rakt

erist

ikat

e ti

ngul

lit.

burim

e tin

gujsh

të

ndr

yshë

m, l

ibri

i nxë

nësit

, kas

etë

me

regj

istrim

e tin

gujsh

, zër

ash,

zh

urm

ash

të

ndry

shm

e

Kab

inet

i i d

ituris

ëM

jete

t e n

xënë

sit

295.

4Je

hona

Të sh

pjeg

ojnë

duk

urin

ë e

jeho

nës.

Të il

ustro

jnë

me

shem

buj d

ukur

inë

e je

honë

s.Të

japi

n sh

embu

j të

shfr

ytëz

imit

të d

ukur

isë

së je

honë

s nga

nje

riu.

enë

për t

ë m

bajtu

r uj

in, g

ural

ecë,

libr

i i n

xënë

sit.

Kab

inet

i i d

ituris

ëM

jete

t e n

xënë

sit

305.

5Ti

nguj

t m

uzik

orë

Të d

allo

jnë

tingu

jt m

uzik

ore

nga

zhur

mat

.Të

treg

ojnë

si fo

rmoh

et m

uzik

a.Të

treg

ojnë

cila

pje

së e

veg

lës m

uzik

ore

e kr

ijon

tingu

llin

kase

të e

edu

kim

it m

uzik

or m

e m

elod

i nga

veg

la

të n

drys

hme

muz

ikor

e, lib

ri i

nxën

ësit

Kab

inet

i i d

ituris

ëM

jete

t e n

xënë

sit

315.

6Ri

tme

me

tingu

j të

ndry

shëm

Të p

ërsh

krua

jnë

prod

him

in e

ting

ullit

nga

di

sa v

egla

muz

ikor

e.Të

ski

cojn

ë pa

jisje

që

prod

hojn

ë tin

guj t

ë nd

rysh

ëm.

Të p

rodh

ojnë

paj

isje

që p

rodh

ojnë

ting

uj

kuti

këpu

cësh

, pi

nesk

a, lla

stiq

e të

ho

llë, g

ozhd

ë , t

ub

met

ali,

llast

iqe

Kab

inet

i i d

ituris

ëM

jete

t e n

xënë

sit

325.

7Lë

ndët

veç

uese

dhe

pë

rçue

se të

ting

ullit

Të d

allo

jnë

mat

eria

let q

ë e

përç

ojnë

ting

ullin

ng

a at

o që

nuk

e p

ërço

jnë

atë.

Të e

mër

tojn

ë m

ater

iale

t që

e pë

rçoj

në

tingu

llin

dhe

mat

eria

let q

ë nu

k e

përç

ojnë

at

ë.Të

kla

sifik

ojnë

mat

eria

let s

ipas

cilë

sisë

të

përç

imit

të ti

ngul

lit.

polis

tero

l (bu

kë

pesh

ku),

leck

ë,

pam

buk,

mat

eria

le

me

vrim

a dh

e m

ater

iale

met

alik

e dh

e dr

uri).

Kab

inet

i i d

ituris

ëM

jete

t e n

xënë

sit

11


Nr

Linj

a N

ënlin

ja

Ora

Tem

a O

bjek

tiva

t M

jete

t B

urim

et

335.

8N

dotja

aku

stik

e

Të d

allo

jnë

tingu

jt ng

a zë

ri dh

e zh

urm

a në

nj

ë m

jedi

s (pë

r she

mbu

ll, z

ërin

e n

jeriu

t nga

bu

ria e

mak

inës

). Të

disk

utoj

në m

bi p

robl

emet

e n

dotje

s ak

ustik

e të

mje

disit

.Të

disk

utoj

në m

bi p

asoj

at e

ting

ujve

të la

rtë

dhe

zhur

mav

e m

bi d

ëgjim

in.

lib

ri i n

xënë

sit,

foto

me

ndot

ës të

nd

rysh

ëm a

kust

ike.

Bibl

iote

ka e

kla

sës

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

i

345.

9M

broj

tja n

ga n

dotja

ak

ustik

e

Të tr

egoj

në d

isa m

asa

që m

und

të m

erre

n pë

r zvo

gëlim

in e

mbr

ojtje

s ak

ustik

e.Të

treg

ojnë

si m

und

të m

broh

et n

ga n

dotja

ak

ustik

e.

libr

i i n

xënë

sit,

foto

që

trego

jnë

mas

at q

ë m

und

të m

erre

n nd

aj

ndot

jes a

kust

ike

Bibl

iote

ka e

kla

sës

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

i

35G

jalle

sat d

he

proc

eset

e

jetë

s

Të n

johi

m

dhe

TË

stud

iojm

ë të

gj

allë

n

6.1

E g

jalla

dhe

jo e

gj

alla

Të e

mër

tojn

ë ka

rakt

erist

ikat

e së

gja

llës.

Të e

mër

tojn

ë ka

rakt

erist

ikat

e jo

të g

jallë

s.Të

japi

n sh

embu

j të

botë

s së

gjal

lë e

jo të

gj

allë

.

libri

i nxë

nësit

, en

cikl

oped

i për

fë

mijë

, fot

ogra

fi m

e pa

mje

të b

otës

së

gja

llë d

he jo

të

gjal

lë.

Bibl

iote

ka e

kla

sës

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

i

366.

2N

dërt

imi i

qel

izës

Të p

ërku

fizoj

në k

once

ptin

e q

eliz

ës.

Të tr

egoj

në k

arak

teris

tikat

e q

eliz

ës.

Të k

lasif

ikoj

në o

rgan

izm

at n

ë nj

ë qe

lizor

e dh

e në

shum

ë qe

lizor

e.Të

em

ërto

jnë

pjes

ët p

ërbë

rëse

të q

eliz

ës.

Të v

izat

ojnë

një

qel

izë.

libri

i nxë

nësit

, fig

ura

e qe

lizës

.

Bibl

iote

ka e

kla

sës

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

i

12


Nr

Linj

a N

ënlin

ja

Ora

Tem

a O

bjek

tiva

t M

jete

t B

urim

et

376.

3Të

njih

emi m

e m

ikro

skop

in P

.P

Të e

mër

tojn

ë pj

esët

e m

ikro

skop

it.Të

treg

ojnë

për

se p

ërdo

ret m

ikro

skop

i.Të

list

ojnë

disa

rreg

ulla

të p

ërdo

rimit

të

mik

rosk

opit.

Mik

rosk

op,

dore

za, o

bjek

tivi,

trye

za, d

iafr

agm

a, vi

da e

mad

he

rrot

ullu

ese,

vida

e

vogë

l rro

tullu

ese,

diaf

ragm

a, ba

zam

enti,

pin

cetë

, xh

am m

bulu

es,

xham

a ob

jekt

ivi,

pika

tore

, një

qep

ë,

krua

jtëse

dhë

mbë

sh.

Kab

inet

i i d

ituris

ëM

jete

t e n

xënë

sit

386.

4Si

të sh

ohim

me

mik

rosk

op P

. P

Të p

ërdo

rin m

ikro

skop

in p

ër të

par

ë nj

ë qe

lizë

bim

ore.

Të p

ërsh

krua

jnë

qeliz

ën b

imor

e du

ke u

baz

uar n

ë vë

zhgi

min

e sa

j në

mik

rosk

op.

Të v

izat

ojnë

qel

izën

e p

arë

në m

ikro

skop

.

Mik

rosk

op,

dore

za, o

bjek

tivi,

trye

za, d

iafr

agm

a, vi

da e

mad

he

rrot

ullu

ese,

vida

e

vogë

l rro

tullu

ese,

diaf

ragm

a, ba

zam

enti,

pin

cetë

, xh

am m

bulu

es,

xham

a ob

jekt

ivi,

pika

tore

, një

qep

ë,

krua

jtëse

dhë

mbë

sh.

Kab

inet

i i d

ituris

ëM

jete

t e n

xënë

sit

396.

5Si

ësh

të i

ndër

tuar

një

or

gani

zëm

Të p

ërku

fizoj

në k

once

ptin

e in

dit.

Te sh

pjeg

ojnë

rolin

e in

deve

në

form

imin

e

orga

neve

të tr

upit.

Të sh

pjeg

ojnë

si fo

rmoh

en si

stem

et e

trup

it të

nj

eriu

t.Të

shpj

egoj

në si

form

ohet

një

org

aniz

ëm .

libri

i nxë

nësit

, fig

ura

e qe

lizës

, in

deve

, sis

tem

eve,

orga

neve

, or

gani

zmav

e

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

i

406.

6Pë

rsër

itje

Të tr

egoj

në k

usht

et q

ë i d

uhen

një

gja

llese

për

të

jetu

ar.

Të sh

pjeg

ojnë

funk

sioni

n e

qeliz

ës n

ë or

gani

zmat

e

gjal

la.

Të k

lasif

ikoj

në o

bjek

tet s

i nat

yrë

e gj

allë

dhe

jo e

gj

allë

.

libri

i nxë

nësit

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

i

13


Nr

Linj

a N

ënlin

ja

Ora

Tem

a O

bjek

tiva

t M

jete

t B

urim

et

41Bi

mët

dhe

m

jedi

si i t

yre

7.1

Lloj

et e

bim

ëve

Të li

stoj

në fa

ktor

ët q

ë nd

ikoj

në n

ë llo

jin e

bi

mës

isë së

një

ven

di.

Të p

ërku

fizoj

në k

once

ptin

e h

abita

tit.

Të tr

egoj

në v

ende

t që

shër

bejn

ë si

habi

tat

për b

imët

.

libri

i nxë

nësit

, fo

togr

afi q

ë tre

gojn

ë bi

mës

i dh

e ha

bita

te të

nd

rysh

me.

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

i

427.

2Fa

ktor

ët e

mje

disit

nd

ikoj

në n

ë rr

itjen

e

bim

ëve

P.P

Të li

stoj

në n

evoj

at e

bim

ës p

ër tu

rritu

r.Të

treg

ojnë

rën

dësin

ë e

dritë

s në

proc

esin

e

rritj

es së

bim

ës.

Të a

rgum

ento

jnë

rënd

ësin

ë e

fakt

orëv

e që

nd

ikoj

në n

ë rr

itjen

e b

imës

.

libri

i nxë

nësit

, fo

to m

e pa

mje

të

bim

ëve

të

shën

dets

hme

dhe

të th

ara.

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

i

437.

3Pë

rsër

itje

Të e

mër

tojn

ë di

sa ll

oje

bim

ësh

që rr

iten

në

vend

in to

në.

Të li

stoj

në fa

ktor

ët q

ë nd

ikoj

në n

ë rr

itjen

dh

e zh

villi

min

e b

imëv

e.Të

për

shkr

uajn

ë ka

tet e

bim

ëve

që sh

ohin

në

foto

.

Libr

i i n

xënë

sitK

abin

eti i

ditu

risë

Mje

tet e

nxë

nësit

44N

dërt

imi d

he

funk

sioni

i bi

mëv

e8.

1Si

ësh

të e

ndë

rtua

r nj

ë bi

më

T em

ërto

jnë

pjes

ët e

bim

ës.

Të p

ërsh

krua

jnë

funk

sioni

n e

pjes

ëve

të

bim

ës.

Të tr

egoj

në fa

ktor

ët q

ë m

arrin

pje

së n

ë pr

oces

in e

foto

sinte

zës

një

bim

ë që

pë

rmba

n të

gj

itha

pjes

ët e

saj,

foto

graf

i me

një

bim

ë m

e të

gjit

ha

pjes

ët p

ërbë

rëse

, lib

ri i n

xënë

sit,

fletë

A4.

Kab

inet

i i d

ituris

ëM

jete

t e n

xënë

sit

458.

2Rr

ënja

Të tr

egoj

në fu

nksio

nin

e rr

ënjë

s.Të

em

ërto

jnë

pjes

ët p

ërbë

rëse

të rr

ënjë

s.Të

iden

tifik

ojnë

në

figur

ë llo

jet e

ndr

yshm

e të

rrën

jëve

.

libri

i nxë

nësit

, fig

ura

me

ndër

timin

e

rrën

jës,

figur

a m

e llo

jet e

ndr

yshm

e të

rrën

jëve

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

iBi

blio

teka

e k

lasë

s

14


Nr

Linj

a N

ënlin

ja

Ora

Tem

a O

bjek

tiva

t M

jete

t B

urim

et

468.

3K

ërce

lli

Të p

ërsh

krua

jnë

me

fjalë

t e te

kstit

fu

nksio

nin

e kë

rcel

litTë

em

ërto

jnë

pjes

ët p

ërbë

rëse

të k

ërce

llit.

Të d

allo

jnë

pjes

ët e

kër

celli

t.

Libr

i i n

xënë

sit,

figur

a m

e pa

mje

të

kër

celli

t dhe

pj

esëv

e pë

rbër

ëse

të ti

j, kë

rcej

të

bim

ëve

të

ndry

shm

e.

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

iBi

blio

teka

e k

lasë

s

478.

4Ll

oje

të k

ërce

njve

Të e

mër

tojn

ë llo

jet e

shnd

ërrim

eve

nënt

okës

ore

dhe

mbi

tokë

sore

të k

ërce

jve.

Të d

allo

jnë

lloje

t e n

drys

hme

kërc

ejve

.Të

kla

sifik

ojnë

kër

cejtë

duk

e u

bazu

ar

kara

kter

istik

at e

tyr

e .

Libr

i i n

xënë

sit,

figur

a që

treg

ojnë

llo

je të

ndr

yshm

e kë

rcej

sh.

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

iBi

blio

teka

e k

lasë

s

488.

5N

dërt

imi i

gje

thes

dh

e llo

jet e

saj

Të e

mër

tojn

ë pj

esët

për

bërë

se të

gje

thes

.Të

për

shkr

uajn

ë nd

ërtim

in e

ner

vura

ve.

Të k

lasif

ikoj

në g

jeth

et si

pas n

dërt

imit

të ty

re.

libri

i nxë

nësit

, pa

mje

të p

roce

sit

të fo

tosin

tezë

s

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

iBi

blio

teka

e k

lasë

s

498.

6Fu

nksio

net e

gje

thes

Të p

ërsh

krua

jnë

me

fjalë

t e te

kstit

rolin

e

klor

ofili

t.Të

për

kufiz

ojnë

pro

cesin

e fo

tosin

tezë

s.Të

për

shkr

uajn

ë pr

oces

in e

foto

sinte

zës.

Një

shish

e m

e jo

d, n

jë p

ikat

ore,

dhe

disa

pro

dukt

e us

hqim

ore

si pa

tate

, mol

lë,

karo

ta, g

rurë

, or

iz, q

umës

ht,

mak

aron

a, ni

sesh

te.

Kab

inet

i i d

ituris

ëM

jete

t e n

xënë

sit

15


Nr

Linj

a N

ënlin

ja

Ora

Tem

a O

bjek

tiva

t M

jete

t B

urim

et

508.

7Pu

në e

kspe

rimen

tale

Të v

ërte

tojn

ë pr

anin

ë e

nise

shte

së n

ë gj

ethe

në

përm

jet e

kspe

rimen

tit.

Të v

ërte

tojn

ë çl

irim

in e

oks

igje

nit n

ga

gjet

hja

nëpë

rmje

t eks

perim

entit

.

bim

ë m

e gj

ethe

m

ëlla

ge, l

etër

, got

a qe

lqi,

pinc

ete,

alko

ol, t

retë

sirë

Jodi

.pj

esë

të n

jë b

ime

ujor

e, en

ë qe

lqi e

m

adhe

, pro

vëza

në

form

ë hi

nkë,

ujë

,sh

krep

ëse,

burim

dr

ite.

Kab

inet

i i d

ituris

ëM

jete

t e n

xënë

sit

518.

8Bi

mët

pa

lule

Të e

mër

tojn

ë di

sa b

imë

pa lu

le.Të

treg

ojnë

si b

ehët

plle

nim

i te

bim

ë pa

lule.

Libr

i i n

xënë

sit,

figur

a që

treg

ojnë

pj

esët

e n

drys

hme

të lu

les,

lule.

Kab

inet

i i d

ituris

ëM

jete

t e n

xënë

sit

528.

9Bi

mët

me

lule

Të e

mër

tojn

ë pj

esët

e lu

les.

Të p

ërsh

krua

jnë

shku

rt p

roce

sin e

pja

lmim

it te

k bi

mët

.Të

kla

sifik

ojnë

fryt

et e

bim

ëve

sipas

ka

rakt

erist

ikav

e të

tyre

.

libri

i nxë

nësit

, fo

togr

afi q

ë tre

gojn

ë m

ënyr

a te

ndr

yshm

e te

pj

alm

imit

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

iBi

blio

teka

e k

lasë

s

538.

10Pj

alm

imi d

he ll

ojet

e

tij

Të tr

egoj

në m

ënyr

at e

pja

lmim

it te

k bi

mët

m

e lu

le.Të

treg

ojnë

lloj

et e

pja

lmim

it te

k bi

mët

me

lule.

Të p

ërsh

krua

jnë

proc

esin

e p

jalm

imit

te

bim

ët m

e lu

le.

Libr

i i n

xënë

sit,

foto

të ll

ojev

e të

fr

utav

e.

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

iBi

blio

teka

e k

lasë

s

548.

11Bi

mët

farë

zhve

shur

a dh

e bi

mët

fa

rëve

shur

a

Të e

mër

tojn

ë fa

rat s

ipas

lloj

it te

tyre

.Të

treg

ojnë

kar

akte

ristik

at e

dy

grup

eve

të

fara

ve.

Të p

ërsh

krua

jnë

shum

imin

e d

y gr

upev

e të

fa

rave

fara

gro

she,

libri

i nxë

nësit

, fig

ura

që tr

egoj

në fa

zat e

m

birje

s së

farë

s.

Kab

inet

i i d

ituris

ëM

jete

t e n

xënë

sit

16


Nr

Linj

a N

ënlin

ja

Ora

Tem

a O

bjek

tiva

t M

jete

t B

urim

et

558.

12Sh

umim

i veg

jeta

tiv i

bim

ëve

Të e

mër

tojn

ë m

ënyr

at e

shum

imit

vegj

etat

iv.Të

për

shkr

uajn

ë m

ënyr

at e

shum

imit

vegj

etat

iv.Të

për

kufiz

ojnë

pro

cesin

e sh

artim

it.

libri

i nxë

nësit

, fo

to m

e pa

mje

nga

llo

jet e

shum

imit

vegj

etat

iv.

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

iBi

blio

teka

e k

lasë

s

568.

13N

ga fa

ra, t

e lu

lja

dhe

fryt

i

Të sh

pjeg

ojnë

kup

timin

e e

mbr

ioni

t të

bim

ës.

Të p

ërsh

krua

jnë

zhvi

llim

in e

bim

ës si

pas

faza

ve të

saj r

ritje

s.

fara

bim

ësh

të

ndry

shm

e, lib

ri i

nxën

ësit,

foto

graf

i m

e pa

mje

të fa

rave

Kab

inet

i i d

ituris

ëM

jete

t e n

xënë

sit

57Bi

mët

dhe

nj

eriu

9.1

Mar

rëdh

ënie

t mid

is ka

fshë

ve, b

imëv

e dh

e nj

eriu

t

Të tr

egoj

në rë

ndës

inë

që k

anë

bim

ët p

ër

kafs

hët d

he n

jerë

zit.

Të tr

egoj

në ro

lin q

ë lu

ajnë

nje

riu d

he k

afsh

ët

tek

bim

e.Të

shp

jego

jnë

ndër

varë

sinë

që k

anë

mes

nj

ëra

tjetrë

s bot

a bi

mor

e m

e at

ë sh

tazo

re

enci

klop

edia

për

fë

mijë

, lib

ri i

nxën

ësit,

foto

graf

i m

e pa

mje

nga

ha

bita

te të

lloj

eve

të n

drys

hme.

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

iBi

blio

teka

e k

lasë

s

589.

2Bi

mët

në

jetë

n e

njer

iut

Të tr

egoj

në ro

lin q

ë ka

në b

imët

për

jetë

n e

njer

iut.

Të ja

pin

shem

buj t

ë ro

lit të

bim

ëve

në je

tën

e nj

eriu

t.Të

list

ojnë

vle

rat u

shqi

mor

e që

kan

ë bi

mët

pë

r nje

riun.

libri

i nxë

nësit

, fo

togr

afi t

ë nd

rysh

me

që

trego

jnë

rolin

e

bim

ëve

tek

njer

iu.

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

iBi

blio

teka

e k

lasë

s

599.

3Të

kuj

dese

mi p

ër

mje

disin

Të t

rego

jnë

disa

mën

yra

me

të c

ilat n

jeriu

nd

ot m

jedi

sin.

Të tr

egoj

në p

ërse

ka

rënd

ësi m

jedi

si pë

r nj

eriu

n.Të

shpj

egoj

në si

duh

et ta

ruaj

ë nj

eriu

m

jedi

sin.

libri

i nxë

nësit

, fo

togr

afi t

ë nd

rysh

me

që

trego

jnë

mje

dise

të

ndry

shm

e.

Mje

tet e

nxë

nësit

Revi

sta,

inte

rnet

iBi

blio

teka

e k

lasë

s

17


Nr

Linj

a N

ënlin

ja

Ora

Tem

a O

bjek

tiva

t M

jete

t B

urim

et

609.

4Pë

rsër

itje

Të g

jejn

ë në

cili

n ha

bita

t rrit

en k

afsh

ët e

pa

raqi

tura

në

figur

ë.Të

shpj

egoj

në rë

ndës

inë

që k

anë

për n

jeriu

n bi

mët

dhe

kaf

shët

.Të

shpr

ehin

qën

drim

in e

vet

për

mje

disin

në

përm

jet h

artim

it të

pos

tera

ve.

Libr

i i n

xënë

sit,

fletë

dhe

figu

ra p

ër

post

era.

61O

rë të

lira

1

622

633

644

655

666

677

688

699

7010

19


KAPITULLI 1: SJELLJE TË LËNDËVE

Tema 1.1: Uji në natyrë

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të tregojnë karakteristikat e ujit; - të klasifikojnë ujërat sipas vendit ku gjenden në Tokë; - të shpjegojnë rëndësinë e ujit për planetin tonë.

Fjalë kyç: ujë, ujëra sipërfaqësore, ujëra nëntokësore, përrenj nëntokësorë, lumenj nëntokësorë.Mjete: “Enciklopedia për fëmijë”, libri i nxënësit.

Struktura e mësimit: PNP

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore

Veprimtaritë e nxënësit

Organizimi i nxënësit

Parashikimi(nxitja për të nxënë) Stuhi mendimesh

Diskutim i ideve Paraqitje grafike e

idevePunë me gjithë klasën.

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Lexim me kodim

Paraqitje grafike e informacionit

Nxitje e diskutimit Ndërtim i shprehive

studimore

Punë me gjithë klasënPunë në dyshe, punë

individuale

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Poezia pesëvargëshe Përsosje e shkrimit Punë individuale

Zhvillimi i mësimit

Parashikimi: stuhi mendimeshNxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. U kërkohet atyre të thonë sa më shumë

karakteristika që dinë për ujin. Idetë e tyre paraqiten në mënyrë grafike në tabelë si më poshtë:

lëng pa ngjyrë

lëng pa erëi kripur

lumi

i ëmbël

liqeni

deti oqeani

burimi

shiu

bora

breshëri

UJI

20


Ndërtimi i njohurive: lexim me kodimNxënësit udhëzohen të lexojnë materialin në libër, i cili shpjegon rëndësinë e ujit, duke përdorur

këto shenja kodimi: • Me NJ do të shënohet rëndësia e ujit për njeriun. • Me M do të shënohen ujërat mbitokësore • Me N do të shënohen ujërat nëntokësore. • Me K do të shënohet rëndësia e ujit për kafshët. • Me B do të shënohet rëndësia e ujit për bimët.

Pasi të lexohet dhe të kodohet materiali do të hidhet në tabelën me kodime, të kësaj forme:

NJ K B M N

Uji

70% e trupit të njeriut është ujë.

Mungesa për disa ditë e ujit te njeriu, shkakton

vdekjen e tij.Uji termal

kuron njerëz që vuajnë nga sëmundje të ndryshme.Uji shërben si rrugë për

transportin e mallrave dhe

njerëzve.Nëpërmjet ujit

njeriu merr kripëra minerale

që gjenden të tretura në të.

Ujërat e lumenjve të

mëdhenj kanë shërbyer si vatra

për lindjen e qytetërimeve të

lashta.Bregdetet, lumenjtë,

liqenet përdoren për çlodhje dhe

turizëm.

Një përqindje e madhe e trupit te kafshës është e përbërë nga

uji.Mungesa e

ujit te kafshët për disa ditë

shkakton ngordhjen e

tyre.Shumë kafshë

zhyten në ujërat e pellgjeve,

lumenjve apo liqene për të hequr nga

lëkura e tyre parazitë që shkaktojnë sëmundje të rrezikshme.

Shumë kafshë e gjejnë

ushqimin e tyre në ujërat e

deteve, liqeneve, lumenjve.

Ujërat shërbejnë për shumë kafshë si

habitati i tyre. Aty depozitojnë

vezët, lindin, rriten,

ushqehen.

Një përqindje e madhe e trupit të bimës është e përbërë nga uji.Mungesa e ujit te bimët për disa kohë (në

varësi të llojit të bimës) shkakton tharjen e tyre.

Deti, liqeni dhe pellgjet shërbejnë si habitat për

bimët.

Oqeanet, detet, lumenjtë,

liqenet, burimet, përrenjtë.

Lumenj nëntokësorë,

përrenj nëntokësorë.

21


Përforcimi: poezia pesëvargësheNxënësit do të bëjnë një poezi pesëvargëshe për ujin sipas këtij modeli

UJI Jetik i shëndetshëm (2 mbiemra) Pastron hidraton shëron (3 folje)

Uji është i rëndësishëm për jetën. (fjali me 4 fjalë)

Lëngu i jetës (fjalë ose shprehje sinonimike)Vlerësimi: Nxënësit vlerësohen me notë për përgjigjet e dhëna.Detyrë shtëpie

Tema 1.2: Burimet e ujit dhe llojet e ndryshme të tij

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të shpjegojnë kuptimin e fjalës burim; - të emërtojnë lloje të ndryshme burimesh; - të përshkruajnë formimin e burimeve.

Fjalë kyç: ujëra nëntokësore, burime, ujëra termale, pus.Mjete: teksti i nxënësit, “Enciklopedia për fëmijë”, foto me burime të ndryshme ujore.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Harta e konceptit


idevePunë me gjithë klasën

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes)

Përvijim i të menduarit

Të le Paraqitje grafike e informacionit

Nxitje e diskutimit Ndërtim i shprehive

studimore xuarit ndërveprues


individuale


Parashikimi: harta e konceptit Nxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. Më pas pyeten se çfarë dinë për burimet

natyrore, nëse kanë parë të tilla dhe ku. Pasi merren mendimet e tyre, mësuesja shkruan kuptimin e fjalës në tabelë.

22


Ndërtimi i njohurive: përvijim i të menduaritMësuesja shkruan këto pyetje në tabelë:

- Në cilat mjedise të tokës dalin burimet? - Nga e kanë prejardhjen burimet? - Sa lloje burimesh njohim në natyrë? - Çfarë cilësish të veçanta kanë këto burime? - Përse i përdor njeriu këto burime?

Nxënësit lexojnë këto informacione në tekst dhe plotësojnë grafikun.

BURIM

Ujë që del nga thellësia e tokës.

BURIMET

Prejardhja

Llojet Përdorimet

nga reshjet e shiut

Dalin

në tokë të thatë

dete

lumenj

liqene

burimet natyroreujërat termalepuset

ujë i pijshëm

kurues për sëmundje të ndryshmepër vaditje

Përforcimi: mendo - puno në dyshe - shkëmbe mendimeNxënësit do të punojnë në grupe dyshe për të plotësuar ushtrimet 1 dhe 2 në libër. Fillimisht

do të punojnë në dyshe dhe më pas do të shkëmbejnë librat me njëri-tjetrin dhe do të bëjnë korrigjimet e duhura. Të dy do të bien dakord për përgjigjen më të mirë.Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit për përvetësimin e koncepteve të reja me notë. Detyrë shtëpie: Vizatoni një burim natyror, një pus ose burime me ujëra termale sipas dëshirës.

23


Tema 1.3: Uji dhe disa veti të tij

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të tregojnë gjendjet e ujit në natyrë; - të emërtojnë llojet e ujërave në natyrë; - të tregojnë cilësitë e llojeve të ujërave që gjenden në natyrë.

Fjalë kyç: ujëra të kripura, ujëra të ëmbla, ujë i fortë, ujë i butë, ujë i distiluar.Mjetet: tenxhere, bombol gazi e vogël, ujë, libri i nxënësit, pikatore, sheqer, uthull, kafe, çaj, detergjent rrobash pluhur apo lëng, kripë.





Parashikimi(nxitja për të nxënë)

Diskutim për njohuritë paraprake



Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Punë praktike

Ndërtim i shprehive studimore

Nxitje e diskutimitPunë në grupe

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Harta semantike Nxitje e diskutimit

Paraqitje grafikePunë individualePunë me klasën

Zhvillimi i mësimitParashikimi: diskutim për njohuritë paraprake

Shkruhet tema në tabelë. Mësuesja u kërkon nxënësve të rikujtojnë nga mësimet e mëparshme gjendjet në të cilat gjendet uji në natyrë. Mendimet e tyre shkruhen në tabelë.

i lëngëtuji

i ngurtëakulli

i gaztëavulli

UJI

Ndërtim njohurish: punë praktikeNdahet klasa në grupe. Çdo grup ka mjetet e veta të punës. Mësuesja u shpjegon provën që do

të zhvillojnë me ujin.Provë 1:

Nxënësit do të marrin një lugë kafeje me kripë, do ta hedhin në një gotë me ujë dhe do ta përziejnë.

- Çfarë vini re pasi e keni përzier ujin për disa sekonda? - Çfarë ndodhi me lëndët që futen brenda në ujë?

24


Prova bëhet edhe me lëndë të tjera, si: sheqer, uthull, kafe, çaj, detergjent rrobash pluhur apo lëng etj.

- Çfarë vetie të ujit tregojnë këto prova?Provë 2:

Në një tenxhere hidhet pak ujë me kripë dhe lihet të vlojë. Tenxheren e mbulojmë me kapak në mënyrë që të mbledhim avullin e ujit. Pasi kapaku ka mbledhur avull, e heqim nga tenxherja dhe nxënësit thithin me pikatore piklat që formohen nga kondensimi. Nxënësit provojnë shijen e ujit.

Mësuesja pyet: - A ka shije ky ujë? - A është ai i kripur siç ishte uji në tenxhere? - Pse uji nuk është më i kripur?

Mësuesja sqaron nxënësit se ky ujë që u përftua nëpërmjet avullimit quhet ujë i distiluar.Provë 3:

Në tenxhere hidhet përsëri ujë, por pa lëndë të tjera brenda. Lihet të avullojë i gjithi. Mësuesja pyet nxënësit:

- Çfarë vini re në fund të tenxheres? Mësuesja sqaron që kjo shtresë e bardhë përbëhet nga kripërat që janë të tretura në ujë. Sa më

shumë kripëra të ketë uji aq më i fortë është, sa më pak kripëra aq më i butë.Mësuesja pyet nxënësit:

- Çfarë shije ka uji i detit? Si quhet ai? - Po uji që ne pimë, përse quhet ujë i ëmbël? A ka vërtet shije të ëmbël?

Përforcimi: harta semantikePyeten nxënësit:

- Çfarë mësuam sot për ujin? Në sa gjendje e gjejmë atë në natyrë? Sa lloje të ujit njohim?Nxënësit paraqesin njohuritë që morën për ujin në hartën semantike, si më poshtë:

i lëngëti gaztëi ngurtë

i kripur - i ëmbëli fortë – i butë

i distiluar

gjendjet e ujit llojet e ujit

UJI

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë për punën që bënë dhe për përfundimet që formuluan.Detyrë shtëpie

25


Tema 1.4: Përdorimi i ujit

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të listojnë përdorimet e ujit; - të japin shembuj të përdorimeve të ujit nga njeriu; - të klasifikojnë përdorimet e ujit sipas qëllimeve për të cilat përdoret.

Fjalë kyç: bujqësi, industri, prodhim i energjisë elektrike.Mjete: libri i nxënësit, fotografi që tregojnë përdorimet e ujit, ngjitës, karton për poster, foto të përdorimit shtëpiak, bujqësor dhe industrial të ujit.

Struktura e mësimit




Parashikimi(nxitja për të nxënë) Imagjinatë e drejtuar

Të dëgjuarit aktiv dhe ndërveprues

SimulimPunë me gjithë klasën




Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Turi i galerisë Paraqitje grafike Punë individuale

Punë me gjithë klasën


Parashikimi: imagjinatë e drejtuarMësuesja shkruan temën në tabelë dhe i fton nxënësit të imagjinojnë të gjitha vendet ku përdoret

uji nga njeriu. Ata mbyllin sytë dhe ajo i drejton në një udhëtim imagjinar: të shkojnë në det për t’u larë, në një hidrocentral për të parë digën, në një fabrikë ku prodhohen pije freskuese, në një fushë për të ujitur grurin që po rritet etj. Ky udhëtim duhet të zgjasë 2-3 minuta, në mënyrë që nxënësit të mos humbin interesin. Pasi udhëtimi imagjinar mbaron, nxënësit tregojnë të gjitha përdorimet e ujit që hasën gjatë udhëtimit të tyre imagjinar.

Përdorimi i ujit

për t’u pirëpër t’u larë

për të larë rrobat

për të pastruar për të ujitur

për të gatuar për t’u argëtuar

Ndërtimi i njohurive: punë praktikeKlasa do të ndahet në grupe. Grupi i parë do të bëjë një poster, në të cilin tregohen përdorimet e ujit në jetën e përditshme

nga njeriu.

26


Grupi i dytë do të tregojë përdorimet e ujit në bujqësi dhe grupi i tretë do të bëjë një poster me përdorimet e ujit në industri.

Përforcimi: turi i galerisëNxënësit ekspozojnë posterat dhe prezantojnë atë që paraqet posteri që kanë bërë, duke

emërtuar dhe duke shpjeguar si e përdor njeriu ujin për qëllime të ndryshme.Vlerësimi: Mësuesja vlerëson me notë nxënësit për punën që kryen dhe për njohuritë e përvetësuara.Detyrë shtëpie: Klasifikoni përdorimet e ujit sipas qëllimeve për të cilat përdoret.

Tema 1.5: Ajri

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të përkufizojnë konceptin mbi ajrin; - të emërtojnë elementet përbërëse të ajrit; - të emërtojnë shtresat përbërëse të ajrit; - të shpjegojnë rëndësinë e ajrit për jetën në Tokë.

Fjalë kyç: atmosferë, oksigjen, azot, dioksid karboni, troposferë, stratosferë, mezosferë, jonosferë, ekzosferë.Mjete: libri i nxënësit, materiale nga interneti, “Enciklopedia për fëmijë”.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Dil rrotull - fol rrotull Diskutim i ideve Punë me gjithë klasën


Mbajtja e strukturuar e shënimeve


Nxitje e diskutimit


individualePërforcimi

(konsolidimi i të nxënit)Dy të vërteta - një

gënjeshtërTë nxënit në bashkëpunim

Punë individuale dhe në dyshe


Parashikimi: dil rrotull-fol rrotullMësuesja i nxjerr nxënësit jashtë dhe u kërkon atyre të vrapojnë me fluger në duar. Pas disa

sekondash, mësuesja përplas duart dhe nxënësit ndalojnë. Ajo i pyet nxënësit: - Çfarë ndodhi me flugerin tuaj kur vrapuat? - Kush e bëri flugerin të rrotullohet? A e shohim ne ajrin?

Tregoni shembuj të tjerë që tregojnë praninë e ajrit.

27


Ndërtimi i njohurive: mbajtja e strukturuar e shënimeveNxënësve lexojnë informacionin e librit, duke nënvizuar fjalët kyç. Mësuesja drejton diskutimin

për sqarimin e kuptimit të koncepteve kryesore dhe në të njëjtën kohë plotësohet organizuesi grafik në tabelë.

Pyetjet që i drejtohen nxënësit: - Ç’është atmosfera?- - Cilat janë elementet që e përbëjnë atë? - Si quhen shtresat përbërëse të atmosferës? Perse shërben atmosfera?

Element natyror i mjedisitMbështjellje e gaztëme trashësi 1 500 km

dioksid karbonipluhurazotavuj ujiozonioksigjen

është elementet

shtresat shërben

troposferastratosferamezosferajonosferaekzosfera

Përmban gazet e domosdoshmepër zhvillimin e jetësZhvillohen dukuritë atmosferikeMbron tokën nga rrezet e dëmshme të diellitRuan ngrohtësinë e Tokës

AJRI

Përforcimi: dy të vërteta - një gënjeshtërNxënësit shkruajnë në fletore dy pohime të vërteta dhe një të gënjeshtërt në lidhje me atmosferën

dhe i lexojnë me zë ato. Të tjerët duhet të gjejnë cila fjali ishte e gënjeshtërt.Vlerësimi: Nxënësit vlerësohen me notë për përgjigjet e dhëna, bashkëpunimin dhe pjesëmarrjen. Detyrë shtëpie

Tema 1.6: Ngrohja globale

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të shpjegojnë kuptimin e ngrohjes globale; - të emërtojnë faktorët që shkaktojnë ngrohjen globale; - të tregojnë pasojat e ngrohjes globale.

28


Fjalë kyç: ngrohje globale, efekti serrë.Mjete: libri i nxënësit, “Enciklopedia për fëmijë”.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Harta e konceptit Diskutim i ideve Punë me gjithë klasën


Çfarë - e çfarë - po tani çfarë?


Nxitje e diskutimit



(konsolidimi i të nxënit) Rrjeti i diskutimit Nxitje e diskutimitDiskutim i ideve Punë me gjithë klasën

Zhvillimi i mësimitParashikimi: harta e konceptit

Shkruhet tema dhe pyeten nxënësit nëse kanë dëgjuar për ngrohjen globale, ku kanë dëgjuar të flitet për të dhe çfarë kanë dëgjuar.

Mësuesja përmbledh mendimet që dhanë nxënësit në një formulim të plotë dhe e paraqet atë në tabelë.

NGROHJA GLOBALE

Rritja e temperaturave, ngrohja në përgjithësi e klimës së Tokës si pasojë e shtimit të gazit karbonik dhe metanit në atmosferë.

Ndërtimi i njohurive: çfarë - e çfarë - po tani çfarë?Shtrohen për diskutim pyetjet:

- Çfarë po ndodh në atmosferën e Tokës? - Çfarë pasojash po sjell kjo dukuri për Tokën? - Çfarë masash duhen marrë që të ndërpritet dukuria e ngrohjes globale?

Nxënësit studiojnë në dyshe materialin e tekstit dhe shkruajnë përgjigjet në tabelë:

29


Çfarë? E çfarë ? Po tani çfarë?

Çfarë po ndodh në atmosferën e Tokës?

Çfarë pasojash po sjell kjo dukuri për Tokën? Çfarë

masash duhen marrë që të ndërpritet dukuria e ngrohjes

globale?

1. Gaze të tilla si: dioksidi i karbonit, metani etj. që prodhohen nga djegia e lëndëve djegëse, nga tymi që nxjerrin

makinat etj. ndikojnë në rritjen e temperaturës së ajrit, e cila shkakton

ngrohjen globale.2. Nga fundi i shekullit XIX,

temperaturat e sipërfaqes së Tokës janë rritur me 0,4 deri në 0,6◦C.

Temperaturat e larta bëjnë të mundur përhapjen e mushkonjave, të cilat përhapin sëmundje ngjitëse.

Gjithashtu, temperaturat e larta rrezikojnë njerëzit me sëmundje të

zemrës.Ndryshimet e temperaturave, reshjeve

apo thatësira sjellin ndryshime të klimës.

Përmbytjet e shumta apo thatësira e gjatë krijojnë probleme në prodhimet

bujqësore.Gaze, si dioksidi i karbonit, që

çlirohen nga veprimtaritë e ndryshme të njeriut, qëndrojnë në ajër duke i

penguar rrezet e diellit të kthehen dhe kështu temperature e ajrit rritet, duke

shkaktuar efektin serrë.3. Duhet të pakësohet prodhimi i gazit

karbonik dhe i metanit.

Në rast se nuk merren masa për ndërprerjen e ngrohjes globale, në fund të shekullit

XXI, Toka do të pësojë ndryshime shumë të mëdha

klimatike.

Pasi plotësohet tabela, nxënës të ndryshëm lexojnë përgjigjet që kanë shkruar.

Përforcimi: rrjeti i diskutimitÇështja që do të shtrohet për diskutim është: Ngrohja globale mund të ndalet. Nxënësit japin argumente pro ose kundër.

PO PSE? JO

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë për përgjigjet e dhëna. Detyrë shtëpie: Ushtrimi 3 në libër.

30


KAPITULLI 2: NDRYSHIME TË LËNDËVE

Tema 2.1: Ndotja e ujit

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të listojnë faktorët që e ndotin ujin; - të tregojnë kushtet në të cilat uji cilësohet si i ndotur; - të tregojnë mënyra me të cilat mund të kryhet pastrimi i ujit; - të shpjegojnë përse duhet kursyer uji.

Fjalë kyç: ndotje, shpërdorim, pastrim, filtrim, kursim.Mjetet: teksti i nxënësit, fotografi që tregojnë ndotjen e ujit.






Diskutim i ideveParaqitja grafike e



Të nxënit me këmbime


Nxitje e diskutimit

Punë me gjithë klasënPunë në dyshe

Punë individualePërforcimi

(konsolidimi i të nxënit) Shkrim i shpejtë Përsosje e shkrimit Punë individuale


Parashikimi: stuhi mendimeshNxënësit njihen me temën dhe u kërkohet të japin sa më shumë mendime për lëndët që

shkaktojnë ndotjen e ujit.mbeturina nga djegiet

mbeturina plastike

mbeturina

kimikate

Ndotja e ujit

baktere

naftëjashtëqitje

mbetje helmuese të fabrikave

Ndërtimi i njohurive: të nxënit me këmbimeNdahet klasa në grupe me nga 4 nxënës. Secili nxënës brenda grupit do të këtë numrin e tij.

Jepet pyetja për nxënësit me numrin 1: - Cilët janë ndotësit e ujërave?

31


Pyetja për nxënësit me numrin 2: - Si mund të mbrohet nga ndotja uji i burimeve, i lumenjve, i deteve?

Pyetja për nxënësit me numër 3: - Si mund të pastrohet uji i ndotur?

Pyetja për nxënësit me nr 4: - Çfarë masash mund të merrni për të kursyer ujin?

Nxënësit përgatisin me shkrim përgjigjen për pyetjen që kanë. Më pas do të mblidhen nxënësit në grupe sipas numrave që kanë, duke formuar grupin e ekspertëve. Përgjigjja e duhur formulohet në grup.

Grupi i ekspertëve nr. 4

Grupi i ekspertëve nr. 1 Grupi i ekspertëve nr. 2

Grupi i ekspertëve nr. 3

Mbeturinat nuk duhen të derdhen në këto ujëra ose, në rast se duhet patjetër të derdhen aty, duhet të jenë të pastruara më parë nga impiantet e pastrimit të ujërave.

Ndotësit kryesorë të ujërave janë: ujërat e zeza, plehrat kimike, mbetjet e fabrikave, derdhjet e centraleve elektrike dhe bërthamore, bakteret, mbeturina plastike, mbeturina nga djegiet etj.

Ujërat e ndotura me prejardhje urbane dhe industriale mund të pastrohen me impiante të posaçme për të shpërbërë substancat helmuese dhe ndotëse.

Kur lajmë duart ose dhëmbët nuk duhet ta mbajmë çezmën gjatë gjithë kohës hapur. Duhet të blejmë makina larëse që kursejnë ujin. Duhet të mbushim makinën larëse me gjithë kapacitetin e saj. Nuk duhet të ujisim kopshtin me ujin e pijshëm.

Përforcimi: shkrim i shpejtëNxënësit do të shkruajnë disa rregulla, të cilat do t’i zbatojnë për të mbrojtur ujin nga ndotja.

Pas shkrimit, nxënësit lexojnë rregullat që kanë shkruar. Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit për përgjigjet me notë. Detyrë shtëpie: Ushtrimi 2 në librin e nxënësit.

Tema 2.2: Oksigjeni ndihmon djegien (punë praktike)

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të kryejnë eksperimentin sipas hapave të përshkruar në libër; - të përshkruajnë dukurinë që ndodhi gjatë eksperimentit; - të nxjerrin një konkluzion nga eksperimenti që kryen.

32


Fjalë kyç: oksigjen, djegieMjete: qiri, enë qelqi (kavanoz), shkrepëse, letër të lagur me ujë.






Diskutim për njohuritë paraprake Diskutim i ideve Punë me gjithë klasën



Nxitja e diskutimit

Punë me gjithë klasënPunë në grupe

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Shkrim i shpejtë Përsosje e të shkruarit Punë individuale


Parashikimi: diskutim për njohuritë paraprakeNxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. Shtrohen pyetjet:

- Ku keni dëgjuar të flitet për oksigjenin? - Çfarë është oksigjeni? - Për çfarë është i rëndësishëm ai? - A do të kishte jetë në tokë pa oksigjen?

Ndërtimi i njohurive: punë praktikeMësuesja u shpjegon nxënësve se nëpërmjet punës praktike që do të zhvillojnë në klasë, do

tëvënë re një veti tjetër të oksigjenit. Këtë veti do ta vini re në fund të provës. Klasa ndahet në grupe pune dhe kryhet eksperimenti duke ndjekur këta hapa:

Hapi 1Në një enë qelqi (kavanoz), nxënësit vendosin brenda një qiri. Marrin disa letra të lagura me ujë

dhe i bashkojnë duke formuar me to një kapak për enën e qelqit, ose e lënë enën apo kavanozin hapur.Hapi 2

Nxënësit i vënë flakën qiriut dhe mësuesja i pyet se ç’po ndodh me qiriun. Ata përgjigjen se qiriu po digjet.Hapi 3

U kërkohet nxënësve të vënë mbi enën e qelqit (kavanoz) një kapak dhe pyeten sërish se ç’ndodh me qiriun.

Ata do të vënë re se flaka e qiriut sa vjen e bëhet më e zbehtë, derisa fiket fare (kjo ndodh për më pak se një minutë).Hapi 4

Nxënësit hapin kapakun e enës së qelqit ( kavanozit) për të vëzhguar substancat e formuara në enë, që janë tymi dhe avuj uji të kondensuar. Lihen nxënësit të vëzhgojnë fitilin e qiriut.

Pas kësaj pune, mësuesja pyet: - Çfarë shikoni ose ndjeni ju se është prodhuar nga djegia e qiriut? - Çfarë ndodhi me qiriun? Përse u fik ? - Çfarë u përdor në qiriun që nuk u fik, që ndihmoi në mbajtjen e flakës ndezur?

33


Qiriu shpenzoi të gjithë sasinë e oksigjeni që ishte brenda në kavanoz për t’u djegur dhe kështu flaka u fik.

Përforcimi: shkrim i shpejtëNxënësit shkruajnë konkluzionin që nxorën nga prova e kryer.Që të digjet, një trup kërkon oksigjen. Pa oksigjen nuk do të kishte zjarr.

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit për ndjekjen me korrektësi të hapave të eksperimentit dhe konkluzionin e nxjerrë.

Tema 2.3 : Ozoni

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të përkufizojnë konceptin mbi ozonin; - të përshkruajnë përbërjen e shtresës së ozonit; - të tregojnë funksionin e shtresës së ozonit; - të shpjegojnë si ndodh dëmtimi i shtresës së ozonit; - të listojnë disa masa që duhen marrë për mbrojtjen e shtresës së ozonit.

Fjalë kyç: ozoni, çarje e ozonit.Mjete: libri i nxënësit, “Enciklopedia për fëmijë”.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Harta e konceptit Diskutim i ideve Punë me gjithë klasën

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Pyetja sjell pyetjen

Paraqitje grafike e informacionit, nxitje e

diskutimit.



(konsolidimi i të nxënit) Rrjeti i diskutimit Nxitja e diskutimitDiskutimi i ideve Punë me gjithë klasën

Zhvillimi i mësimitParashikimi: harta e konceptit

Shkruhet tema në tabelë dhe pyeten nxënësit nëse kanë dëgjuar për ozonin, ku kanë dëgjuar të flitet për të dhe çfarë kanë dëgjuar.

Mësuesja përmbledh mendimet që dhanë nxënësit në një formulim të plotë të konceptit dhe e paraqet në tabelë.

OZONIOzoni është një shtresë e ngjashme me oksigjenin, në shtresat

e larta të atmosferës, 20-40 km mbi sipërfaqen e Tokës.

34


Ndërtimi i njohurive: pyetja sjell pyetjenMësuesja u shtron nxënësve këto pyetje:

- Çfarë roli ka ozoni për planetin Tokë? - Çfarë e prish shtresën e ozonit? - Çfarë pasojash ka prishja e shtresës së ozonit? - Çfarë mund të bëjmë për t’u ruajtur nga rrezet e dëmshme të diellit?

Nxënësit studiojnë tekstin dhe shkruajnë përgjigjet në tabelën përkatëse.

Çfarë po mësoj? Çfarë di unë për këtë temë? Marrëdhënia shkak- pasojë

Çfarë është shtresa e ozonit?

Çfarë roli ka ozoni për planetin Toke?

Çfarë e prish shtresën e ozonit?

Çfarë pasojash ka prishja e shtresës së

ozonit?Çfarë mund të bëjmë

për t’u ruajtur nga rrezet e dëmshme të

diellit?

Ozoni është një shtresë e ngjashme me oksigjenin, në shtresat e larta të atmosferës, 20-40 km mbi

sipërfaqen e Tokës.Kjo shtresë shërben si filtër, që pengon depërtimin e

rrezeve të dëmshme të diellit.Tymi i fabrikave apo ajri ftohës i disa frigoriferëve, spraje të ndryshme aromatizues, spërkatësve me pesticide lëshojnë në ajër gaze të dëmshme, që

njihen ndryshe si substancë CFC.Kjo sjell depërtimin e rrezeve ultravjollcë, të cilat janë të dëmshme për jetën e njeriut. Këto rreze shkaktojnë dëmtime në lëkurën e njeriut, duke

shkaktuar sëmundje të pashërueshme, shkaktojnë dëmtim të syve, dëmtim të bimëve në bujqësi,

dëmtime të kafshëve.Të kufizojmë daljen në diell në verë në orët e drekës,

kur këto rreze janë shumë të dëmshme.Përdorimi i kapelës dhe i syzeve të diellit kur dalim

në diell.Përdorimin e kremrave me filtër mbrojtës kur dalim

në plazh.

Shkaku/prishja e shtresës së ozonit

pasoja/dëmtimi i jetës në tokë.

Përforcimi: rrjeti i diskutimitÇështja që do të ngrejë mësuesja për diskutim është:Ne mund ta ruajmë shtresën e ozonit.Nxënësit do të thonë po ose jo, duke dhënë argumente, të cilat shkruhen në tabelë.

PO PSE? JO

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë për përvetësimin e koncepteve të reja. Detyrë shtëpie: Ushtrimi 2 i librit të nxënësit.

35


KAPITULLI 3: NDARJA E LËNDËVE

Tema 3.1: Distilimi, filtrimi dhe shkripëzimi i ujit (punë praktike)

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të shpjegojnë se ç’do të thotë me “ujë i distiluar”; - të përshkruajnë procesin e distilimit; - të bëjnë distilimin e ujit; - të shpjegojnë se ç’do të thotë “filtrim i ujit”; - të përshkruajnë procesin e filtrimit; - të bëjnë filtrimin e ujit; - të tregojnë ku bëhet filtrimi i ujit.

Fjalë kyç: distilim, filtrim.Mjete: distilator, llambë me alkool, ujë i përzier me pak dhè, letër filtër, hinkë, 2 enë kimike.












Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Shkrim i shpejtë Përsosje e shkrimit Punë individuale

Punë me klasën


Parashikimi: parashikimi me terma paraprakëShkruhet tema dhe fjalë kyç në tabelë: distilim, filtrim.Mësuesja pyet nxënësit:

- A ju kujtohet procesi i distilimit për të cilin folëm orën e kaluar? - Çfarë është uji i distiluar? - Si përftohet ai? - Pse distilohet uji? - Për çfarë e përdor njeriu ujin e distiluar? A keni dëgjuar ndonjëherë për filtrimin? Në çfarë

rrethanash e keni dëgjuar? - Për çfarë përdoret ai? - Duke folur për këto terma: distilim, filtrim, si mendoni çfarë do të bëjmë në këtë orë

mësimi?

36


Ndërtimi i njohurive: punë praktikeMësuesja i ndan nxënësit në grupe dhe u shpjegon punën që do të bëjnë, se si ata do të përftojnë

vetë ujë të distiluar dhe ujë të filtruar.

Provë 1Distilimi i ujitMjete: enë konike, tapë me një tub të gjatë të përthyer, enë kimike, ujë i zakonshëm, llambë me

alkool.E mbushim enën konike me ujin e zakonshëm. I vendosim tapën me tubin e qelqit, në mënyrë

që ana tjetër e tubit të futet tek ena kimike. Vendoset mbi llambën me alkool dhe nxehet. Kur uji avullon, avulli kalon nëpër tub ku lëngëzohet përsëri dhe derdhet në enën kimike. Uji i përftuar është i pastër nga kripërat minerale dhe quhet ujë i distiluar. Edhe uji i shiut është i distiluar.Provë 2

Filtrimi i ujitMe anë të filtrimit bëjmë ndarjen e ujit nga trupat e ngurtë nga uji.Mjete: ujë i përzier me pak dhè, letër filtër, hinkë, 2 enë kimike.

- Në një enë kimike përziejmë ujin me dheun. Marrim letrën filtruese dhe e palosim më katërsh. E hapim në mes dhe e vendosim në hinkë. Hinkën me gjithë filtrin e vendosim tek ena tjetër kimike. Ujin me përzierjen e dheut e derdhim me kujdes në hinkë. Çfarë do të shihni?

Provë 3Realizohet edhe prova e tretë dhe nxirren konkluzionet.

Përforcimi: shkrim i shpejtëNxënësit do të përshkruajnë shkurt në fletore punën që bënë mbi procesin e distilimit, si

realizohet, për çfarë qëllimi bëhet; për procesin e filtrimit, si bëhet dhe për çfarë qëllimi bëhet.Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë për përvetësimin e njohurive të reja.Detyrë shtëpie

Tema 3.2: Ndotja e ajrit

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të tregojnë faktorët që shkaktojnë ndotjen e ajrit; - të emërtojnë dukuritë që ndodhin si pasojë e ndotjes së ajrit; - të përshkruajnë dukuritë që ndodhin si pasojë e ndotjes së ajrit; - të tregojnë disa masa që mund të marrë njeriu për të pakësuar ndotjen e ajrit.

Fjalë kyç: ndotje e ajrit, smog, shi acid, ndotje e ajrit të brendshëm.Mjete: libri i nxënësit, “Enciklopedia për fëmijë”.

37



Parashikimi: stuhi mendimeshShkruhet tema dhe nxënësve u kërkohet të japin mendime rreth ndotjes së ajrit:

- Çfarë është ndotja e ajrit dhe kush e shkakton atë?





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Stuhi mendimesh Diskutim i ideve Punë me gjithë klasën


Organizimi grafik i njohurive


Nxitje e diskutimit



(konsolidimi i të nxënit) Shkrim i shpejtë Përsosje e shkrimit Punë individuale

NDOTJA E AJRIT

tymi i makinave

tymi i mbeturinave që digjen

pluhuri

tymi i fabrikaveajër jo i pastër

ajër me gaze të dëmshme për shëndetin

tymi i cigareve

Ndërtimi i njohurive: organizimi grafik i njohuriveMësuesja do t’u shtrojë këto pyetje nxënësve:

- Çfarë është ndotja e ajrit? Kush e shkaton atë? - Cilat janë dukuritë e ndotjes së ajrit?

Nxënësit studiojnë tekstin për t’iu përgjigjur këtyre pyetjeve. Puna bëhet në grupe dyshe.

Ajri

Smogunshiun acid

Çfarë dukurish shkakton ndotja e ajrit?

Qymyri, nafta, gazi natyror të cilat shkaktohen nga mjetet e transportit, nga industria,

prodhimi i energjisë elektrike, djegia e plehrave etj .

Cilët janë faktorët që e ndotin ajrin?

Ndotja e ajrit është prania e konsiderueshme e elementeve që nuk janë pjesë përbërëse e ajrit ose e një sasie më të

madhe se norma e elementeve përbërëse te tij.

Çfarë është ndotja e ajrit?

38


Pasi plotësojnë grafikun, nxënësit lexojnë përgjigjet e tyre. Përforcimi: shkrim i shpejtë

Mësuesja u kërkon nxënësve të listojnë disa masa që mund të merren për të pakësuar ndotjen e ajrit.

Përgjigjet e tyre vlerësohen me notë.Detyrë shtëpie: Përshkruani shiun acid dhe smogun.

Tema 3.3: Uji i pijshëm

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të shpjegojnë se çfarë është uji i pijshëm; - të tregojnë karakteristikat e ujit të pijshëm. - të listojnë fazat nëpërmjet të cilave bëhet pastrimi i ujit të ëmbël; - të tregojnë disa mënyra për të kursyer ujin e pijshëm.

Fjalë kyç: ujë i pijshëm, ujë i ëmbël, klorifikim.Mjetet: libri i nxënësit, fotografi, fletore, lapsa.






Diskutim i ideve, Paraqitja grafike e



Ndërtim i shprehive studimore.Të lexuarit

ndërveprues

Punë në dyshe

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit)

Mendo - puno në dyshe - shkëmbe

mendime

Nxitja e diskutimit Diskutimi i ideve

Punë individualePunë në dyshe

Zhvillimi i mësimitParashikimi: stuhi mendimesh

Shkruhet tema në tabelë dhe u kërkohet nxënësve të tregojnë cilësitë e ujit, që ata konsumojnë çdo ditë.

Përgjigjet e nxënësve shkruhen në tabelë.

UJI I PIJSHËM

i pastër

i tejdukshëm

pa shije

pa erë

39


Ndërtimi i njohurive: pyetja sjell pyetjenMësuesja shkruan në tabelë pyetjet:

- Çfarë është uji i pijshëm? - Nga vjen ai? - Çfarë karakteristikash ka uji i pijshëm? Si bëhet pastrimi i tij? - Si duhet ta kursejmë ujin?

Nxënësit gjejnë përgjigjen e këtyre pyetjeve në libër dhe shkruajnë përgjigjet në tabelë:

Çfarë po mësoj Çfarë di rreth kësaj teme Marrëdhënia shkak-pasojë

Çfarë është uji i pijshëm?

Nga vjen ai?Çfarë karakteristikash

ka uji i pijshëm? Si bëhet pastrimi i

ujit ?Si duhet ta kursejmë

ujin?

Uji që përdorim për të pirë, për të gatuar, për t’u larë, për të ujitur bimët, është uji i ëmbël i pastruar.

Ai vjen nga lumenjtë, liqenet, burimet.Uji pijshëm duhet të jetë i tejdukshëm dhe pa aromë. Gjithashtu, shija e tij nuk duhet të jetë as e kripur, as

e ëmbëlNë fillim, ai grumbullohet në disa rezervuarë apo ujëmbledhës. Në dalje të rezervuarëve janë disa makineri, të cilat filtrojnë ujin nga papastërti të

ndryshme. Pastaj, ai klorinohet në mënyrë të tillë që ta pastrojë ujin nga mikroorganizma të dëmshëm.

Me anë të pompave të fuqishme dhe tubacioneve, uji i pastruar shpërndahet nëpër banesa.

Nuk duhet ta mbajmë çezmën gjatë gjithë kohës të hapur kur lajmë duart ose dhëmbët. Duhet të blejmë makina larëse që kursejnë ujin. Duhet të mbushim

makinën larëse me gjithë kapacitetin e saj. Nuk duhet të ujisim kopshtin me ujin e pijshëm.

Shkaku /uji i pijshëm është në një sasi të

kufizuar;pasoja/shpërdorimi i tij çon në mungesën e

ujit të pijshëm.

Pasi plotësojnë tabelën, nxënësit i lexojnë përgjigjet me zë.

Përforcimi: mendo - puno në dyshe - shkëmbe mendime Mësuesja kërkon nga nxënësit të shkruajnë disa rregulla që duhet të ndjekin për të kursyer ujin

e pijshëmNxënësit punojnë në grupe dyshe, i lexojnë rregullat e tyre dhe japin mendimin për rregullat që

kanë shkruar shokët.Mësuesja vlerëson nxënësit për përgjigjet e dhëna dhe punën e bërë.

Detyrë shtëpie: Ushtrimi 2 në libër.

40


KAPITULLI 4: SISTEMI DIELLOR

Tema 4.1: Sistemi diellor

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të përkufizojnë konceptin mbi sistemin diellor; - të emërtojnë trupat që përfshihen në sistemin diellor; - të përkufizojnë konceptin e planetit; - të përkufizojnë konceptin e satelitit; - të emërtojnë planetët e sistemit diellor.

Fjalë kyç: sistem diellor, planetë, satelitë, kometa, asteroidë, planetë të brendshëm, planetë të jashtëm.Mjetet: “Enciklopedia për fëmijë”, teksti i nxënësit, fotografi me trupa të sistemit diellor.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Grafiku i fjalorit Diskutim i ideve

Paraqitje grafikePunë me gjithë klasën

Punë individuale


Alfabeti i njëpasnjëshëm në

tryezë të rrumbullakët

Diskutim i ideve Ndërtim i shprehive

studimore

Punë në grupePunë individuale

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Turi i galerisë Paraqitja grafike e

informacionit Punë individuale


Parashikimi: grafiku i fjaloritNxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. Mësuesja u shpjegon atyre fjalën “sistem”.Për këtë bëhet kërkimi i fjalës në fjalor, gjendet sinonimi i fjalës dhe përdorimi i saj në fjali.

SHPJEGIMI I FJALËS NË FJALORTërësia e përbërë nga elemente apo pjesë që kanë lidhje të ngushta me njëra- tjetrën dhe

marrëdhënie të ndërsjella mes tyre.

SISTEMSINONIMI

tërësi elementesh

PËRDORIMI NË FJALISistemi diellor përfshin Diellin dhe gjithçka tjetër që rrotullohet rreth tij, duke përfshirë planetët dhe satelitët e tyre; asteroidët dhe kometat; pluhurin dhe gazet ndërmjet

planetëve.

41


Nxënësit lexojnë me zë dhe përsërisin kuptimin e konceptit mbi sistemin dhe përdorimin e tij në fjali, gjë që shpjegon edhe kuptimin e konceptit “Sistem diellor”.

Ndërtimi i njohurive: Alfabeti i njëpasnjëshëm në tryezë të rrumbullakëtNxënësit do të ndahen në grupe me nga 5 nxënës. Ata do të hapin enciklopeditë apo harta

të sistemit diellor. Mësuesja do t’u kërkojë atyre të shohin dhe të lexojnë emrat e të gjithë trupave qiellorë që shohin në këto harta. Emrat e tyre do t’i vendosin në hartat alfabetike, duke u bazuar në shkronjën e parë me të cilën fillon emri i trupit, p.sh. Toka fillon me “T”, do të shënohet emri në kutinë e shkronjës T.

AsteroidëAfërdita B C C Dielli DH

E E F G GJ Hëna

I Jupiteri Kometa L LL MarsiMerkuri

Neptuni NJ O PlutoniPlanetë Q R

RR SaturniSatelite SH Toka TH Urani

V X XH Ylli Z ZH

Përforcimi: turi i galerisëPasi nxënësit u njohën me trupat që përbëjnë sistemin diellor, ata e vizatojnë atë sipas modelit

më poshtë, i cili bën dhe klasifikimin e llojeve të planetëve. Kjo skemë mund t’u jepet e gatshme dhe nxënësit bëjnë vetëm emërtimet e trupave.

42


Paraqitja grafike do të bëhet në tabelë nga mësuesja dhe në fletë A4 nga nxënësit. Punimet e nxënësve ekspozohen në ambientet e klasës dhe mësuesja vlerëson punën e nxënësve me notë dhe me shprehje motivuese.

Detyrë shtëpie: Përkufizoni me shkrim sistemin diellor, planetët, yllin, satelitët, asteroidët, kometat.

SISTEMI DIELLOR

PLA

NET

Ë TË

JASH

TËM

Neptuni

Urani

Saturni 18 satelitë

Jupiteri16 satelitë

PLANETË TE BRENDSHËM

Marsi

Toka1 satelit(përb

ërje shkëmbore)

Afërdita

Merkuri

Asteroi

dë

KOMETA

DIELLI

(Për

bërje

pre

j gaz

i, aku

lli)

43


Tema 4.2: Modelimi i sistemit diellor (punë praktike)

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të emërtojnë teleskopin; - të tregojnë përse përdoret teleskopi; - të modelojnë me mjete të thjeshta sistemin diellor.

Fjalë kyç: sistem diellor, teleskop, Jupiteri, Saturni.Mjetet: gjilpëra me kokë, pe (ose spango), karton, vizore, laps, letër.






Diskutim për njohuritë paraprake Diskutim i ideve Punë me gjithë klasën

Punë individuale



studimore.Punë në grupe

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Turi i galerisë Ekspozim i punimit Punë individuale,

punë në grupe


Parashikimi: diskutim për njohuritë paraprakeNxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. Para se të nisin punën për modelimin e

sistemit diellor, atyre u kërkohet të përsërisin njohuritë që kanë marrë për të. - Çfarë është sistemi diellor? - Cili është ylli i sistemit tonë diellor? Cilët janë planetët e sistemit diellor? - Çfarë janë satelitët? - Cilët janë planetët që kanë satelitë? - Si quhet sateliti i Tokës? - Çfarë mjeti përdorim për të parë trupat qiellorë? A mund ta identifikoni teleskopin në

libër?

Ndërtimi i njohurive: punë praktikeMësuesja vizaton në tabelë hartën e sistemit tonë diellor dhe bëhet emërtimi i trupave që janë

aty. Më pas, nxënësit nisin modelimin e sistemit duke përdorur mjete dhe udhëzimet në libër.

Përforcimi: turi i galerisëNxënësit paraqesin punën që kryen dhe shpjegojnë hapat që kryen për realizimin e detyrës.

Nxënësit vlerësojnë punën e grupeve të ndryshme në klasë dhe bëjnë vërejtje në rast se është e nevojshme, duke sugjeruar si mund të ishte kryer puna më saktë.Mësuesja vlerëson nxënësit me notë.

44


Tema 4.3: Yjësitë

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të përkufizojnë konceptin mbi yjësinë; - të emërtojnë shkencën që merret me studimin e yjeve; - të tregojnë emrat e disa yjësive; - të shpjegojnë pse ndryshon pozicioni i yjeve në qiell.

Fjalë kyç: yjësi, astronomi, Arusha e madhe, arusha e vogël, yjësia e Orionit.Mjete: enciklopedia për fëmijë, teksti i nxënësit, fletë A4.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Imagjinatë e drejtuar Diskutim i ideve Punë me të gjithë

klasën

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Lexim dhe pyetje


studimore

Punë me të gjithë klasën

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Harta e konceptit Paraqitje grafike e

konceptit Punë individuale


Parashikimi: imagjinatë e drejtuarNxënësit njihen me temën e cila shkruhet në tabelë. Ajo u kërkon atyre të mbyllin sytë dhe të

imagjinojnë qiellin e natës plot me yje dhe të përshkruajnë pamjen: - Si duken yjet natën? A kanë ngjyra të ndryshme apo janë me të njëjtën ngjyrë? - Yjet janë larg apo afër Tokës? Larg apo afër njëri-tjetrit? - Çdo natë në qiell, shohim të njëjtën pamje yjesh apo pamja ndryshon?

Mësuesja nxit diskutimin e nxënësve dhe mirëpritet çdo përgjigje të tyre. Është e rëndësishme që nxënësit të shfaqin interes dhe dëshirë për të mësuar dhe për të folur për temën.

Ndërtimi i njohurive: lexim dhe pyetjeMësuesja u kërkon nxënësve të hapin enciklopedinë, në të cilën tregohet harta e yjeve. Nxënësit

shohin hartën e yjeve dhe u tërhiqet vëmendja mbi grupet e yjeve që janë të bashkuara me vija. Mësuesja pyet:

- A ekzistojnë me të vërtetë këto vija lidhëse midis këtyre yjeve? - Përse mendoni se njerëzit i kanë lidhur yjet me vija? - Për të krijuar grupe yjesh që përfaqësojnë figura simbolike dhe që i ndihmojnë për t’u

orientuar.Këto grupe yjesh quhen yjësi. Mësuesja u kërkon nxënësve të shikojnë yjësinë e Orionit, Arushës së Madhe, Dragoit, Demit

dhe të shpjegojnë përse njerëzit u kanë vënë këta emra këtyre yjësive.

45


Pas kësaj veprimtarie, nxënësit lexojnë informacionin e tekstit. Para se të fillojnë, mësuesja shkruan në tabelë dy pyetje, përgjigjet e të cilave nxënësit duhet t’i gjejnë gjatë leximit:

- Si quhet shkenca që merret me studimin e yjeve? Përse ndriçojnë yjet?Pas leximit, nxënësit nënvizojnë paragrafin ku ndodhet përgjigja dhe e lexojnë.

Përforcimi: harta e konceptitNxënësit do të përmbledhin njohuritë që morën në grafikun më poshtë.

Yjësia

Yjësia është një grupim imagjinar yjesh

Yjësia e Orionit

Yjësia e Demit

Yjësia e Dashit

Arusha e Madhe

Arusha e Vogël

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë.Detyrë shtëpie: Vizatoni në fletore Arushën e Madhe dhe Arushën e Vogël.

Tema 4.4: Dielli dhe ne

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të përshkruajnë cilësitë fizike të Diellit; - të shpjegojnë nga prodhohet nxehtësia që çliron Dielli; - të argumentojnë rëndësinë që ka Dielli për Tokën.

Fjalë kyç: Diell, njollat e errëta të Diellit, burim i jetës.Struktura e mësimit: PNP




Parashikimi(nxitja për të nxënë) Di Diskutim i ideve. Punë me të gjithë

klasën

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Dua të di

Diskutim i ideve. Ndërtim i shprehive

studimore.


Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Mësova Punë individuale


Parashikimi: Di Pasi prezantohet tema e mësimit, nxënësit shprehin të gjitha njohuritë që kanë për Diellin. Këto

informacione hidhen në tabelë. Pyetja është: - Çfarë keni mësuar ju deri tani për Diellin?

46


Ndërtimi i njohurive: dua të diNxënësit formulojnë pyetje për të marrë më shumë informacion rreth Diellit. Këto pyetje, ata i

shënojnë në kolonën e dytë të tabelës. Për të formuluar pyetjet, mësuesja i ndihmon duke i pyetur: - Çfarë do t’ju interesonte të dinit më shumë rreth Diellit?

Nxënësit përgjigjen duke formuluar pyetjet.

Di Dua të di Mësova

Dielli është një yll.Ai ka nxehtësi shumë të madhe.

Ai është i madh.Ka formë sferike.

Me dritën dhe ngrohtësinë e diellit bëhet e mundur jeta e

gjallesave në Tokë.






Pse ndriçon Dielli? Sa herë është Dielli më i madh

se Toka? Pse shohim njolla të errëta në

sipërfaqen e Diellit?Sa larg Tokës është Dielli?

Përse Hëna dhe planetët e tjerë ndriçojnë natën?






Pse ndriçon Dielli? Sa herë është Dielli më i madh

se Toka? Pse shohim njolla të errëta në

sipërfaqen e Diellit?Sa larg Tokës është Dielli?

Përse Hëna dhe planetët e tjerë ndriçojnë natën?

Dielli ndriçon nga flakët e djegies së gazeve që e përbëjnë

atë.Dielli është 1 300 000 herë më i

madh se Toka.Njollat e errëta janë vendet

me temperaturë më të ulët në sipërfaqen e Diellit.

Dielli është 150 milionë kilometra larg Tokës.

Hëna dhe planetët e tjerë ndriçojnë sepse pasqyrojnë dritën që marrin nga Dielli.

Pasi janë hedhur pyetjet në tabelë, nxënësit studiojnë tekstin dhe shënojnë me numra 1, 2 ... përgjigjen për çdo pyetje të bërë në libër.

Përforcimi: mësovaNxënësit shkruajnë në tabelë përgjigjet që kanë gjetur për pyetjet e bëra. Në fund i lexojnë

përgjigjet me zë.

Detyrë shtëpie: Përshkruani me shkrim situatën imagjinare “Një Tokë pa Diell”.

47


Tema 4.5: Toka si planet

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të japin të dhëna mbi disa karakteristika të jashtme të planetit Tokë; - të përshkruajnë formimin e brendshëm të planetit Tokë; - të shpjegojnë formimin e kontinenteve.

Fjalë kyç: planeti Tokë, korja e Tokës, manteli, bërthama, kontinentet.Mjete: enciklopedi për fëmijë, teksti i nxënësit.







Diskutim i ideve Paraqitje grafike Punë me gjithë klasën


Lexim me kodim, grupi i ekspertëve


studimore

Punë me grupePunë individuale


Paraqitja grafike e informacionit

Diskutim i ideve Paraqitje grafike Punë individuale


Parashikimi: diskutim i njohurive paraprakeShkruhet tema e mësimit dhe pyeten nxënësit:

- Çfarë dini ju për Tokën?.Përgjigjet e nxënësve shkruhen në tabelë:

Është planetKa jetë Ka ujë Rrotullohet rreth Diellit

Ka satelitë

TOKA

Ndërtimi i njohurive: lexim me kodim, grupi i ekspertëveNxënësit ndahen në grupe me nga 3 vetë. Secilit nga nxënësit e grupit i jepet një numër nga 1-3.

Më pas, u thuhet që nxënësit me numrin 1 do të lexojnë informacionin që tregon për të dhënat e përgjithshme të planetit Tokë.

Grupi i dytë do të lexojë informacionin që tregon përbërjen e Tokës, grupi i tretë do të lexojë informacionin për krijimin e kontinenteve. Nxënësit punojnë individualisht në grupe dhe shkruajnë informacionet që u kërkohen në fletore. Pasi mbarojnë, nxënësit bashkohen në grupe sipas numrave të punës dhe rishikojnë informacionin e shkruar, për të përcaktuar formulimin më të saktë të tij. Informacioni i shkruar lexohet nga një përfaqësues i secilit grup.

48


Përforcimi: paraqitja grafike e informacionitNxënësit paraqesin grafikisht të tri informacionet që morën nëpërmjet studimit.

TOKA

Shtresa e sipërme e saj quhet kore e Tokës 70 % e kores së Tokës është e mbuluar nga uji i deteve dhe i oqeaneve. Shtresa poshtë kores, quhet mantel. Poshtë mantelit ndodhet bërthama.Toka është një ndër 9 planetët

që rrotullohen rreth Diellit. Ajo duket si një top me ngjyra: blu, i bardhë dhe i gjelbër. Rrotullohet me shpejtësi 107 000 km/orë. Ka ujë, ajër, temperaturë të përshtatshme. Është krijuar rreth 4.6 bilionë vjet më parë.

Korja e Tokës përbëhet nga disa pllaka gjigante. Ato lëvizin rreth mantelit. Lëvizja e këtyre pllakave e ka ndarë Tokën në pjesë të mëdha që quhen kontinente. Pllakat, duke lëvizur, përplasen me njëra-tjetrën dhe formojnë malet apo luginat.

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson përgjigjet e nxënësve me notë. Detyrë shtëpie: Ushtrimi 1 në librin e nxënësit.

Tema 4.6: Dita dhe nata

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të tregojnë kohën që i duhet Tokës për një rrotullim të plotë rreth vetes; - të shpjegojnë formimin e ditës dhe të natës; - të shpjegojnë përse jo në të gjitha vendet, dita dhe nata nuk janë 12-orëshe,

Fjalë kyç: rrotullim i Tokës rreth vetes, dita, nata.Mjetet: një llambë ndriçuese, një top, teksti i nxënësit, enciklopedi për fëmijë.

49






Parashikimi(nxitja për të nxënë) Punë praktike


Diskutim i ideve


Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) DDM

Diskutim i ideve Nxitje për të përsosur

të shkruarin

Punë me klasënPunë individuale


Dy të vërteta - një gënjeshtër Diskutim i ideve Punë individuale

Punë me klasën


Parashikimi: punë praktikeNxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. Me marrëveshje, abazhuri i ndezur do të quhet “Dielli”. Ndërsa topi, me marrëveshje, do të

luajë rolin e Tokës.Topi vendoset pranë Diellit. Nxënësit pyeten:

- A ndriçohet i gjithë topi nga drita? - Cila pjesë është e ndriçuar dhe cila jo? - Në rastin tonë, që e kemi quajtur topin Tokë, a do të ishte e gjithë Toka e ndriçuar

njëkohësisht? - Cila pjesë do të kishte ditën dhe cila do të kishte natën?

Pas kësaj faze, mësuesja e rrotullon topin rreth vetes duke imituar rrotullimin e Tokës rreth vetes. U shtron nxënësve pyetjet:

- Përse e rrotullova topin rreth vetes? - Çfarë ndodhi me pjesën që ishte në errësirë? Po me pjesën që ishte në dritë?

Vazhdohet rrotullimi rreth vetes dhe rreth dritës, duke vazhduar imitimin e rrotullimit të Tokës rreth vetes dhe rreth Diellit. Mësuesja shton se Tokës i duhen 24 orë për të bërë një rrotullim të plotë rreth vetes. I pyet nxënësit:

- Dita dhe nata krijohen sepse Toka rrotullohet rreth vetes apo Dielli rreth Tokës?

Ndërtimi i njohurive: DDMPyeten nxënësit se çfarë dinë ani për formimin e ditës e të natës, dhe mënyrës së realizimit të

tij. Pas kësaj, mësuesja pyet: - Përse dita dhe nata nuk janë gjithmonë 12-orëshe?

Nxënësit kërkojnë përgjigjen e kësaj pyetjeje në libër dhe pasi e gjejnë përgjigjen, e shkruajnë atë në tabelë.


Dita dhe nata formohen nga rrotullimi i Tokës rreth boshtit

të vet.

Përse dita dhe nata nuk janë gjithmonë 12-orëshe?

Kjo ndodh për shkak të pjerrtësisë së boshtit të Tokës.

50


Përforcimi: dy të vërteta - një gënjeshtërNxënësit përgatisin dy pohime të vërteta dhe një të gënjeshtërt mbi formimin e ditës dhe të

natës. Ata i lexojnë pohimet e tyre me zë dhe shokët do të gjejnë cili është pohimi i vërtetë dhe do ta thonë atë.

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë.Detyrë shtëpie: Përshkruani shkurt formimin e ditës dhe të natës.

Tema 4.7: Stinët

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të përkufizojnë konceptin e orbitës; - të tregojnë sa kohë zgjat një rrotullim i plotë i Tokës rreth Diellit; - të përshkruajnë formimin e stinëve; - të shpjegojnë kuptimin e solsticit; - të shpjegojnë kuptimin e ekuinoksit.

Fjalë kyç: orbita, rrotullimi i plotë rreth Diellit, stinët, solstici, ekuinoksi.Mjetet: globi, llambë ndriçuese, libri i nxënësit, enciklopedi për fëmijë.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Grafiku i fjalorit


Paraqitje grafike




Diskutim i ideve


Punë individuale



Parashikimi: grafiku i fjaloritNxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. Gjithashtu shkruhet në tabelë fjala orbitë.

- A e dini ju se çfarë është orbita? Le ta gjejmë shpjegimin e kësaj fjale në fjalor.(Hapet fjalori dhe shkruhet shpjegimi në tabelë.)

51


SHPJEGIMI I FJALËS NË FJALOR

SISTEMSINONIMI

ORBITË rrugë rrethore

PËRDORIMI NË FJALI Rruga që Toka përshkon rreth Diellit quhet

orbitë.

Rruga që përshkon një trup qiellor në hapësirë

Ndërtimi i njohurive: punë praktikeNxënës të ndryshëm përsërisin përkufizimin e konceptit të orbitës.Mësuesja pyet nxënësit:

- A e dini ju si formohen stinët?.Pret përgjigjet e nxënësve pa dhënë vlerësim mohues dhe vazhdon me eksperimentin. Ndizet llamba dhe vendoset globi pranë saj, në mënyrë që hemisfera veriore të jetë më pranë

Diellit. Nxënësit shohin gjithë globin dhe tregojnë se cilat pjesë të tij janë më pranë dhe cilat më larg saj. Ata parashikojnë se çfarë temperaturash do të ketë në këto zona, duke qenë se nuk ndodhen të gjitha njësoj larg Diellit. Nxënësit gjejnë Shqipërinë dhe duke parë largësinë e saj nga Dielli, thonë se çfarë stine do të kishte në këtë moment vendi ynë. Më pas, shkohet në pozicionin tjetër, në të cilin të dyja hemisferat janë të ndriçuara njësoj nga Dielli e më tej në pozicionin kur hemisfera veriore është në një kënd të vogël të kthyer nga Dielli. Në fund, në pozicionin në të cilin të dyja hemisferat ndriçohen njësoj nga Dielli. Gjatë gjithë këtij udhëtimi, nxënësve u tërhiqet vëmendja në sasinë e ndriçimit që merr njëra apo tjetra hemisferë në një moment të caktuar. Ata përshkruajnë atë çka shohin në çdo fazë të rrotullimit. Gjatë kësaj pune, mësuesja shpjegon solsticin e dimrit dhe të verës, ekuinoksin e vjeshtës dhe të pranverës.

Pas këtij eksperimenti, mësuesja e përsërit rrotullimin me një top, i cili qëndron drejt, pa pjerrësi. Pyeten nxënësit:

- Çfarë vini re? - A ndriçohen gjithmonë njësoj të dy pjesët e tij? Pse ndodh kjo gjë me topin? Pse te globi,

kjo dukuri ndodhte vetëm dy herë në vit? Çfarë ndryshimi ka globi nga topi? Nxënësit do të venë re pjerrësinë e boshtit të globit si faktorin që krijon stinët.

Përforcimi: shkrim i shpejtëNxënësit përshkruajnë shkurt formimin e stinëve dhe shpjegimin e fjalëve: solstici i dimrit dhe

i verës, ekuinoksi i vjeshtës dhe i pranverës.

Vlerësimi: Nxënësit vlerësohen me notë për përvetësimin e koncepteve.Detyrë shtëpie: Krahasoni katër stinët, nga: temperatura, bimësia, orët e ditës, gjatësia e hijes.

52


Tema 4.8: Hëna

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të rendisin disa karakteristika të Hënës; - të shpjegojnë çfarë janë njollat e errëta të Hënës; - të japin shembuj të përpjekjeve të njeriut për të njohur Hënën.

Fjalë kyç: kratere, meteorë, astronaut.Mjete: “Enciklopedi për fëmijë”, teksti i nxënësit, pamje të Hënës.







Paraqitje grafike Diskutim i ideve



Mbajtja e strukturuar e shënimeve

Ndërtim i shprehive Studimore

Diskutim i ideve Paraqitje grafike


Punë individuale

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Diagrami i Venit Përsosje e shkrimit

Paraqitje grafike Punë individuale


Parashikimi: diskutim i njohurive paraprakeNxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. U kërkohet të thonë gjithçka që dinë mbi

Hënën. Informacionet e tyre shkruhen në tabelë.

HËNA

Satelit i Tokës

ka formë sferike

është më e vogël se Toka

ndriçon ka njolla të errëta

Ndërtimi i njohurive: mbajtja e strukturuar e shënimeveMësuesja kërkon që, duke studiuar tekstin, nxënësit t’u përgjigjen këtyre kërkesave: karakteristikat

e Hënës, njollat e errëta të Hënës, studimi i Hënës nga njeriu.

53


Nxënësit duhet të lexojnë tekstin dhe të shkruajnë informacionin sipas këtyre tri kërkesave. Punohet në dyshe.

Përforcimi: diagrami i VenitNxënësit do të gjejnë të përbashkëtat dhe ndryshimet mes Hënës dhe Tokës.

KARAKTERISTIKAT E HËNËS

Hëna rrotullohet rreth Tokësdhe rreth Diellit.

Një ditë-natë e saj është sa 27 ditë e Tokës.

Nuk ka as ajër, as ujë, pra nuk ka as jetë.

Forca tërheqëse e saj është shumë e vogël.

Hëna ndriçon për shkak të pasqyrimit të rrezeve të Diellit

HËNA

NJOLLAT E ERRËTA TË HËNËS

Shkëmbinjtë janë llavë e ngrirë,Ndërsa gropat janë kratere të

vullkaneve,të shkaktuara edhe nga rënia e

meteorëve.

STUDIMI I HËNËS

Në vitin 1600, shkencëtari italian Galileo Galilei

vëzhgoi Hënën me teleskop.Njeriu zbriti në Hënë në vitin

1969,me anije kozmike.

TË PËRBASHKËTAT HËNATOKA

planetka ujë, ajër, jetë

trupa qiellorë rrotullohen rreth vetes dhe rreth

Diellit

satelits’ka ajër, ujë, jetë

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë për gjetjen dhe nxënien e informacionit.Detyrë shtëpie: Ushtrimi 1 i librit të nxënësit.

54


Tema 4.9: Fazat e Hënës

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të tregojnë se çfarë janë fazat e Hënës; - të emërtojnë fazat e Hënës; - të përshkruajnë formimin e fazave të Hënës.

Fjalë kyç: fazat e Hënës, Hënë e plotë, Hënë e re, çerek hëne.Mjetet: dritë e fortë, që do të luajë rolin e Diellit; një top i madh në rolin e Hënës.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Imagjinatë e drejtuar Diskutim i ideve Punë me të gjithë

klasën


Ndërtim i shprehive studimore.

Diskutim i ideve


Punë individualePërforcimi

(konsolidimi i të nxënit) Turi i galerisë Përsosje e shkrimitParaqitje grafike Punë individuale


Parashikimi: imagjinatë e drejtuarNxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. U kërkohet nxënësve të japin ndonjë

informacion në lidhje me temën. Pasi kanë dhënë disa mendime, kërkohet që ata të rikujtojnë pamjet e Hënës.

Nxënësit pyeten: - A është Hëna gjithmonë në të njëjtën formë? - Çfarë formash merr ajo në kohë të ndryshme?

Mësuesja i përmbledh mendimet e nxënësve duke thënë se ndryshimi i vazhdueshëm i formës së Hënës përbën dhe fazat e saj.

Ndërtimi i njohurive: punë praktike Nëpërmjet kësaj pune praktike, nxënësit do të shohin konkretisht se si formohen fazat e Hënës.

Puna do të kryhet sipas këtyre hapave:1. Hëna e plotë

Një nxënës, i zgjedhur nga mësuesja, do të ulet midis elektrikut të dorës dhe topit. E gjithë faqja e topit, e cila ndodhet përballë nxënësit, do të jetë e ndriçuar, siç është Hëna e plotë.2. Gjysmëhëna

Një nxënës tjetër, do të lëvizë topin në të majtë të tij dhe do të kthehet me fytyrë nga topi. Të tjerët do të shohin se vetëm gjysma e topit do të jetë në dritë, siç është gjysmëhëna.

55


3. Hëna në rritjeNjë nxënës tjetër do të lëvizë topin pothuajse midis vetes dhe elektrikut të dorës. Pjesa më e

madhe e topit do të jetë në hije. Të tjerët do të shohin vetëm një pjesë të vogël të topit, siç është Hëna në rritje.

Nxënësit bëjnë një përmbledhje me të fazave nëpër të cilat kalon Hëna, duke i përshkruar ato.Përforcimi: turi i galerisë

Nxënësit do të vizatojnë fazat e Hënës dhe do t’i emërtojnë ato. Punimet e tyre do të ekspozohen në ambientet e klasës dhe do të vlerësohen nga shokët dhe nga mësuesja.

Tema 4.10: Eklipsi

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të përkufizojnë konceptin e eklipsit; - të shpjegojnë si ndodh eklipsi i Hënës; - të shpjegojnë si ndodh eklipsi i Diellit.

Fjalë kyç: eklips, eklips i pjesshëm, eklips i plotë, eklips i Diellit, eklips i Hënës.Mjete: “Enciklopedia për fëmijë”, teksti i nxënësit, foto të llojeve të ndryshme të eklipseve, burim drite (projektor ose dritë e fortë), top tenisi, glob, shtizë.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Grafiku i fjalorit Diskutim i ideve Punë me gjithë klasën

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Grafiku linear kohor


Diskutim i ideve


Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Punë praktike Përsosje e shkrimit

Paraqitje grafike Punë individuale


Parashikimi: grafiku i fjaloritMësuesja shkruan temën në tabelë dhe pyet nxënësit nëse e dinë kuptimin e fjalës “eklips”. Pasi

merren mendimet e nxënësve bëhet studimi i fjalës në fjalor.

56


Nxënësit mund të japin shembuj të tjerë me përdorimin e fjalës “eklips”.

Ndërtimi i njohurive: grafiku linear kohorMësuesja shkruan në tabelë pyetjet:

- Si krijohet eklipsi i Hënës? - Si krijohet eklipsi i Diellit?

Nxënësit lexojnë në libër për të gjetur informacionin dhe pasi përgjigjen me zë, plotësojnë grafikët si më poshtë:

Mësuesja vizaton në tabelë grafikët:


SINONIMIerrësim

PËRDORIMI NË FJALIEklipset ndodhin kur Dielli, Toka dhe

Hëna janë në vijë të drejtë.

Errësimi i përkohshëm i një trupi qiellor

prej një trupi tjetër qiellor.

EKLIPS

Dielli

Dielli

Toka

Toka

Hëna

Hëna

Eklipsi i Hënës

Eklipsi i Diellit

Përforcimi: punë praktike

Zhvillimi i punës:Topi i tenisit do të përfaqësojë Hënën; globi Tokën dhe burimi i dritës, Diellin.

1. Do të vendoset topi i tenisit (Hëna) në një shtizë.2. Do të lëvizet topi i tenisit (Hëna) rreth globit.3. Gjatë rrotullimit të topit të tenisit (Hënës) rreth globit, do të vihen re vendndodhjet e tyre,

që krijojnë modelin e eklipsit të burimit të dritës (Diellit).4. Të vendosen objektet në mënyrë të tillë që të realizohet eklipsi i Hënës.5. Të emërtohen pozicionet e secilit.6. Të përsëritet veprimtaria, duke treguar eklipset e pjesshme të Diellit dhe të Hënës.

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë për punën e kryer dhe nxënien e koncepteve të reja.

Detyrë shtëpie: Përshkruani eklipsin e plotë të Diellit dhe të Hënës.

57


Tema 4.11: Tërmetet

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të tregojnë se çfarë është tërmeti; - të tregojnë njësinë matëse me të cilën matet forca e tërmetit; - të përshkruajnë procesin e shkaktimit të tërmetit; - të emërtojnë elementet përbërëse të tërmetit.

Fjalë kyç: tërmet, epiqendër, vatër e tërmetit, valet e tërmetit, sizmolog, sizmologji, sizmograf, shkalla Rihter.Mjetet: libri i nxënësit, pamje me pasojat e tërmetit.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Diskutimi i drejtuar Diskutim i ideve Punë me gjithë klasën



Diskutim i ideve



Përsosje e shkrimitParaqitje grafike Punë individuale


Parashikimi: diskutim i drejtuarShkruhet tema në tabelë. Nxënësve u kërkohet të shpjegojnë kuptimin e fjalës dhe të japin

përvoja personale ose të para në TV të një tërmeti.

Ndërtimi i njohurive: pyetja sjell pyetjenMësuesja shkruan disa pyetje në tabelë:

Çfarë po mësoj? Çfarë mësova rreth kësaj teme? Marrëdhënia shkak - pasojë e mundshme

Çfarë është tërmeti?Si shkaktohen tërmetet?

Si quhen elementet studimore të një tërmeti?Me çfarë njësie matëse matet forca e tërmetit?

Si quhet aparati që mat forcën e tërmetit? Si quhen personat që merren me studimin e

tërmetit?

Tërmetet janë dukuri natyrore që shkaktojnë lëkundje të një pjese të kores së Tokës, si rezultat i zhvendosjeve të

masave të mëdha shkëmbore ose lëvizje vullkanike.Përplasja e pllakave tektonike, të cilat janë vazhdimisht në lëvizje, shkakton një presion të lartë i cili e dredh ose e çan

tokën.Në një tërmet dallojmë vatrën, epiqendrën, valën e

tërmetit.Tërmeti matet me shkallë Rihter.

Aparati që mat forcën e tërmetit quhet sizmograf.Personat që merren me studimin e tërmetit quhen

sizmologë.

Shkaku/përplasja e pllakave tektonike;

pasoja/tërmeti.

58


Nxënësit do të studiojnë tekstin për t’iu përgjigjur pyetjeve. Leximi bëhet individual, ndërsa plotësimi i përgjigjeve në dyshe.

Përforcimi: rrjeti i diskutimit Çështja që do të shtrohet për diskutim është:A mund të mbrohet njeriu nga tërmeti?

Po Pse? Jo

Klasa do të ndahet në dy grupe: ata që do të thonë “Po, mund të mbrohet” dhe do ta argumentojnë atë dhe në grupin e atyre që do të thonë “Jo” dhe do ta argumentojnë përgjigjen e tyre.

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson me notë përgjigjet e nxënësve.Detyrë shtëpie: Vizato skicën e një tërmeti.

Tema 4.12: Dëmet dhe mbrojtja nga tërmetet

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësi duhet të jenë të aftë: - të emërtojnë zonat me aktivitetin më të lartë sizmik në botë dhe në Shqipëri; - të tregojnë pasojat që shkaktojnë tërmetet; - të listojnë masat mbrojtëse që mund të merren ndaj tërmeteve.

Fjalë kyç: zona sizmike, tsunami.Mjetet: libri i nxënësit, fotografi me pamje të pasojave të tërmeteve.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Di Diskutim i ideve Punë me të gjithë

klasën

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Dua të di


Diskutim i ideve

Punë me të klasënPunë individuale

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Mësova Përsosje e shkrimit Punë individuale


Parashikimi: DiShkruhet tema e mësimit në tabelë. Mësuesja u rikujton nxënësve veprimtarinë që kryen orën

më parë mbi temën nëse njerëzit mund të mbrohen nga tërmetet ose jo. Ajo i fton nxënësit të studiojnë informacionet e reja që do të marrin nga tema e ditës.

59


Mësuesja i fton nxënësit të plotësojnë kolonën e parë të tabelës DDM me informacionet që kanë mbi tërmetet.


Tërmetet janë fenomene natyrore që shkaktojnë lëkundje të një pjese të kores së Tokës, si rezultat i zhvendosjeve të masave të mëdha shkëmbore ose lëvizje vullkanike.Përplasja e pllakave tektonike të cilat janë vazhdimisht në lëvizje shkakton një presion të lartë i cili

krijo dridhje ose çan tokën.Në një tërmet dallojmë vatrën,

epiqendrën, valën e tërmetit.Tërmeti matet me shkallë Rihter.Aparati që mat forcën e tërmetit

quhet sizmograf.Personat që merren me studimin

e tërmetit quhen sizmologë.







Cilat janë zonat me aktivitet më të lartë sizmik në botë dhe në

Shqipëri?Çfarë dëmesh shkakton tërmeti?Cilat janë masat që mund të marr për të pakësuar pasojat e tërmetit?

Ndërtimi i njohurive: Dua të diMësuesja shkruan pyetjet për të cilat nxënësit kërkojnë përgjigje në tabelë dhe kërkon që

nxënësit të lexojnë me qëllimin për t’iu përgjigjur këtyre pyetjeve. Përgjigjet nxënësit i thonë me zë dhe më pas i shkruajnë në tabelë në kolonën e tretë.

Përforcimi: MësovaNxënësit plotësojnë përgjigjet e pyetjeve të bëra në kolonën e fundit të tabelës.

60


Mësuesja vlerëson me notë dhe me shprehje motivuese përgjigjet me gojë dhe me shkrim të nxënësve.


Tema 4.13: Vullkanet

Objektivat: Në fund të mësimit nxënësi duhet të jenë të aftë: - të tregojnë se çfarë është vullkani; - të emërtojnë elementet përbërëse të vullkanit; - të tregojnë faktorët që shkaktojnë shpërthimin e vullkanit; - të emërtojne vullkanet sipas aktivitetit të tyre.

Fjalë kyç: ullkan, magmë, oxhak , krater, vullkan aktiv, vullkan i fjetur, vullkan i shuar.Mjetet: enciklopedi për fëmijë, teksti i nxënësit, fotografi me shpërthime vullkanike.







Cilat janë zonat me aktivitet më të lartë sizmik në botë dhe në

Shqipëri?Çfarë dëmesh shkakton tërmeti?Cilat janë masat që mund të marr për të pakësuar pasojat e tërmetit?

Zonat me aktivitet më të lartë sizmik, janë zonat rreth Oqeanit Paqësor, si pjesa perëndimore e Amerikës Veriore, Japonia, Rusia Lindore, Kina, Azia Juglindore.Zonat sizmike në Shqipëri janë

Tepelenë – Gjirokastër Dibër, Shkodër





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Lexim dhe pyetje Diskutim i ideve Punë me gjithë klasën


Organizues grafik informacionit


Diskutim i ideveParaqitje grafike

Punë me klasënPunë individualePunë në dyshe


61



Parashikimi: lexim dhe pyetjeMësuesja lexon këtë fragment nga teksti dhe kërkon nga nxënësit të dëgjojnë me shumë

vëmendje:Papritur, maja e një mali shpërthen. Një top i zjarrtë ngrihet në ajër. Re të errëta, copa dheu dhe

hiri mbulojnë qiellin. Lumenj zjarri zbresin nga mali.Si mendoni ju nxënës, përse maja e malit po shpërthen, përse po ngrihet një top i zjarrtë në ajër

dhe copat e dheut e të hirit po mbulojnë dheun? Çfarë po ndodh aty?Nxënësit japin përgjigjet e veta dhe pas kësaj u kërkohet ta përshkruajne ata me fjalët e librit

shpërthimin e një vullkani.

Ndërtimi i njohurive: organizues grafik i informacionitNxënësit udhëzohen të lexojnë në libër për të mbledhur këtë lloj informacioni: Çfarë është vullkani? Kush e shkakton atë? Cilët janë elementet përbërëse të një vullkani? Cilat

janë emërtimet e vullkaneve? Nxënësit gjejnë dhe përgjigjen për informacionin e kërkuar me zë dhe më pas e paraqesin në

mënyrë grafike.

Çfarë është vullkani?Vullkanet janë përplasjet e çarjet e pllakave tektonike, si pasojë e të cilave krijohen rrugë për të dalë jashtë produktet e aktivitetit magmatik: tymra, gazra, hi,

avull dhe llavë.

Kush e shkakton atë?përplasjet dhe çarjet e

pllakave tetonike

VULLKANET

Cilat jane emërtimet e vullkaneve?

Vullkane aktive, të fjetura, të shuara.

Cilat janë elementet përbërëse të një vullkani?

Magma, dhoma e magmës, oxhaku, llava, krateri

Përforcimi: shkrim i shpejtëTë shkruajnë zonat me të prekura nga vullkanet në botë dhe emrat e vullkaneve më të fuqishëm

në botë.Mësuesja vlerëson nxënësit me notë për përvetësimin e informacionit.

Detyrë shtëpie: Vizatoni një vullkan.

62


KAPITULLI 5: TINGULLI

Tema 5.1: Në botën e tingujve

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të përkufizojnë konceptin e tingullit; - të prodhojnë tinguj me mënyra të ndryshme; - të shpjegojnë si formohet zëri i njeriut.

Fjalë kyç: tingulli, zëri, kordat zanore, burimi i tingullit.Mjetet e punës: shishe, një vizore, kopsa, tavolinë, çekiç, tenxhere.






Mendo - krijo - diskuto Diskutim i ideve Punë me të gjithë

klasën



Diskutim i ideve

Punë me klasënPunë individualePunë në dyshe


Përvijim i të menduarit Paraqitje grafike Punë individuale


Parashikimi: mendo - krijo - diskutoShkruhet tema në tabelë. Nxënësit japin mendimin e tyre rreth kuptimit të fjalës “tingull”. U kërkohet nxënësve që të imitojnë zëra dhe tinguj dhe zhurma të ndryshme: sirenën e

ambulances, sirenën e makinës së policisë, zërin e foshnjës që qan, cicërima e zogut, zilen e telefonit, trokitjen në derë, zilen e mbarimit të orës së mësimit, tingullin e një kitare, tingujt e violinës, zëra kafshësh, zhurmën që lëshon banka kur goditet, zhurmën e motorit të makinës, zhurmën e avionit etj.

Nxënësit tregojnë se me cilën shqisë i perceptojnë ata tingujt dhe çfarë rëndësie ka për ta dëgjimi i tingujve (marrin informacion dhe përcaktojnë sjelljen si përgjigje ndaj këtij informacioni).

Ndërtimi i njohurive: punë praktikeNxënësit gjatë punëve praktike do të shohin që tingujt prodhohen nga dridhja e trupave që i

lëshojnë ato.

Provë 1:Nxënësit ngjeshin me forcë fundin e një vizoreje të gjatë mbi një tavolinë dhe i japin një

goditje të lehtë anës tjetër. Mësuesja pyet: “Çfarë ndodh me vizoren? Afrojeni veshin afër vizores.

63


Çfarë do dëgjoni? Ndryshojeni gjatësinë e pjesës së lirë të vizores dhe përsëriteni veprimin. Çfarë vini re? A ndryshon lëkundja e vizores? A ndryshon tingulli që dëgjohet? Tingulli ndryshon kur lëkundja është e shpejtë apo e ngadaltë?

Provë 2: Nxënësit vendosin ca kopsa në një tavolinë. Ata e godasin tavolinën me grusht. Kopsat do të

lëvizin lart e poshtë për shkak të dridhjeve që bën tavolina kur e godasim. Njëkohësisht dëgjohet edhe zhurma e goditjes. Kjo prodhohet nga dridhja e tavolinës nga goditja.

Provë 3:Nxënësit fryjnë horizontalisht në grykën e një shisheje, do të dëgjojnë një tingull. Në këtë rast,

është ajri brenda shishes që dridhet dhe që prodhon zë. Nëse në shishe shtiem sasi të ndryshme uji, pra e ndryshojmë sasinë e ajrit në të, edhe tingulli ndryshon. Të njëjtën gjë vumë re tek vizorja, kur e ndryshuam gjatësinë. Kjo vërtetohet me faktin se dridhja e ajrit është burimi i tingullit.

Provë 4:Nxënësit do të prekin pak fytin me dorë dhe nxjerrin zë. Do të ndiejnë dridhje të lehta në gishta.

Mësuesja shpjegon (duke treguar foton e organit të zërit tek njeriu), që brenda fytit ndodhen kordat zanore (disa fije muskujsh). Kur flasim ose kur këndojmë, kordat zanore dridhen nga veprimi i ajrit, i cili del nga mushkëritë duke prodhuar tinguj (zë). Tingulli (zëri) ndryshon nëse kordat dridhen më shpejt apo më ngadalë.

Përforcimi: përvijim i të menduaritNxënësit paraqesin në mënyrë grafike përfundimet që nxorrën nga provat e bëra.

TINGUJ ZHURMA

PRODHOJNË

Valët zanore që prodhohen nga dridhjet e ajrit të shkaktuara nga

lëkundjet e një trupi.

Valë zanore joperiodike që shkaktohen nga dridhjet e ajrit si pasojë e

lëkundjeve të një trupi.

trupa elastike trupa joelastikë

BURIMI I TINGULLIT

guri, druri, motori i makinës, avionitelat e veglave muzikore, kordat e zërit, vizorja, llastiku

Mësuesja bën vlerësimin e përvetësimit të njohurive dhe koncepteve mbi tingullin.Dëtyrë shtëpie: Ushtrimi 1 në libër.

64


Tema 5.2: Përhapja e tingullit

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të tregojnë si kryhet përhapja e tigullit në ajër; - të shpjegojnë si përhapet tigulli në trupat e ngurtë dhe në trupat e lëngët; - të argumentojnë rëndësinë e ajrit në përhapjen e tingullit.

Fjalë kyç: tingull, valë zëri, dridhje, molekulat e ajrit, transport ngacmimi, përhapje gjatësore.Mjetet: kuti konservash dhe një fije teli, teksti i nxënësit.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Punë praktike Diskutim i ideve


Punë në dyshe

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Dil rrotull - fol rrotull


Diskutim i ideve

Punë me klasënPunë në dyshe

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Pyetja sjell pyetjen Paraqitje grafike Punë individuale

Punë në dyshe


Parashikimi: punë praktikeKjo punë praktike do të bëhet me qëllim që nxënësit të mësojnë që zëri përhapet jo vetëm në

ajër, por edhe tek trupat e ngurtë.Për këtë, ndërtohet një telefon me dy kanaçe koka-kole dhe një spango. Spango do të futet në

kanaçet nëpërmjet vrimave që do të hapet në to. Spango do të jetë trupi i ngurtë që do të përcjellë tingullin.

Puna do të zhvillohet në grupe dyshe.

Ndërtim njohurish: dil rrotull - fol rrotullPër të parë si funksionon telefoni që nxënësit ndërtuan, duhet të dalin në oborr dhe dy nxënësit

që mbajnë në duar kanaçet, duhet të jenë aq larg nga njëri-tjetri sa të mos dëgjohet nëpermjet ajrit ajo që thonë. Fëmijët e provojnë dyshe-dyshe telefonin, njëri duke folur dhe tjetri duke e mbajtur në vesh kanaçen. Më pas, nxënësi tregon se ëfarë tha shoku nga ana tjetër e telefonit. Nxënësi që foli do të konfirmojë atë që ka degjuar shoku.

Nxënësit nxjerrin përfundimin që zëri përhapet dhe në trupa të ngurtë.

Përforcimi: pyetja sjell pyetjenMësuesja u shkruan në tabelë nxënësve pyetjet: A përhapet tigulli në ujë? A përhapet tingulli në

mungesë të ajrit? Në cilat lëndë përhapet më shpejt tingulli?

65


Nxënësit lexojnë informacionin e tekstit me qëllimin që të gjejnë aty përgjigjet për pyetjet. Pasi që i gjejnë i thonë ato me zë dhe i shënojnë në tabelën si më poshtë.

Çfarë po mësoj? Çfarë mësova Lidhja e mundshme shkak- pasojë

A përhapet tingulli në mungesë të ajrit?

A përhapet tingulli në ujë?Në cilat lëndë përhapet më shpejt

tingulli?

Tingulli nuk përhapet në mungesë të ajrit

Tingulli përhapet në ujë.Tingulli përhapet me shpejt në lëndët që kanë dendësi të madhe,

pra në trupat e ngurtë.

1. Shkaku /mungesë ajri;pasoja/tingulli nuk përhapet

2.Shkaku/prania e ujit;pasoja/delfinët dëgjojnë tingujt e

njëri-tjetrit3.Shkaku/lënda e ngurtë;

pasoja/dëgjojmë zhurmën e trenit tek shinat, ndërkohë që ai

është shumë larg

Mësuesja vlerëson nxënësit me note për përvetësimin e njohurive të reja.

Detyrë shtëpie: të gjejnë elementin që bën të mundur përhapjen e tingujve në ajër, trupa të lëngët dhe trupa të ngurtë dhe ta shkruajne atë në fletore.

tingulli përhapet ne

ajër trupa të ngurtë trupa të lëngët

prej molekulave të ajrit

prej molekulave te trupit të ngurtë

prej molekulave të trupit të lëngët

Tema 5.3: Vetitë e tingullit

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësi duhet të jenë të aftë: - të dallojnë tingujt nga njëri-tjetri; - të shpjegojnë përse tingujt nuk janë të njëjtë me njëri-tjetrin; - të emërtojnë karakteristikat e tingullit.

Fjalë kyç: tingull i fortë, tingull i lartë, tingull i dobët.Mjetet: burime tingujsh të ndryshëm, libri i nxënësit, kasetë me regjistrime tingujsh, zërash, zhurmash të ndryshme.

66



Parashikimi: diskutim i drejtuarShkruhet tema në tabelë dhe nxënësit nxiten të kuptojnë se përse tingujt ndryshojnë nga njëri-

tjetri. Nxënësit dëgjojnë tinguj të ndryshëm nga një kasetë që përdoret për edukimin muzikor dhe

gjejnë se ç’lloj tingujsh janë ata. Mësuesja i pyet: “A ishin këta tinguj të njëjtë me njëri-tjetrin? Çfarë do të ndodhte sikur të gjithë tingujt të ishin njësoj? Pse tingujt ndryshojnë nga njëri-tjetri?”.

Përgjigjet shkruhen në tabelë.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Diskutim i drejtuar Diskutim i ideve


Punë në dyshe

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Shënime mbi shënime

Ndertim i shprehive studimore.

Diskutim i ideve. Punë në dyshe


Dy të vërteta - një gënjeshtër Diskutim i ideve

Punë individualePunë me të gjithë

klasën

Tingujt ndryshojne sepse janë

të dobët

të ëmbëltë trashë

të egër

të egër

të trashë

të hollë

të ngjirur

të fortë

të butë

Ndërtimi i njohurive: shënime mbi shënimeNxënësit dinë të lexojnë informacionin e tekstit dhe gjatë leximit do të përdorin këta numra për

kodimin e informacionit: numrin 1, për fjalën tingull; numrin 2, për llojet e tingujve dhe numrin 3, për karakteristikat e llojeve të tingujve.

Puna zhvillohet në grupe dyshe dhe nxënësit ndihmohen me këto pyetje: - Për çfarë flet ky mësim? - Për tingullin. - Shenojeni fjalen tingull me 1 - Sa lloje tingujsh janë? - Janë 3 lloje tingujsh . - Shënojini që të tre me numrin 2. - Cilat janë karakteristikat e secilit lloj tingulli? - Janë: i fortë, i butë, i lartë, i ulët, i trashë, e ngjirur, i ëmbël, i egër - Shënojini të gjitha këto me 3.

67


Pasi kanë mbaruar, nxënësit do të dorëzojnë këtë detyrë:

Tingulli1. Fortësia: a. i dobët b. i fortë2. Lartësia: a. i hollë b. i trashë3. Ngjyra: a. i ngjirur, b. i egër c. i ëmbël

Përforcimi: dy të vërteta - një gënjeshtërNxënësit do të shkruajnë dy pohime të vërteta dhe një të gënjeshtërt në lidhje me konceptet që

u diskutuan gjatë orës së mësimit. Ata do t’i lexojnë këto pohime dhe shokët do të gjejnë pohimin e gënjeshtërt.

Mësuesja vlerëson nxënësit për përvetësimin e informacionit të ri dhe përgjigjet e tyre me notë.

Detyre shtëpie: Ushtrimi 1 në librin e nxënësit.

Tema 5.4: Jehona

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të shpjegojnë dukurinë e jehonës; - të ilustrojnë me shembuj dukurine e jehonës; - të japin shembuj të përdorimit të dukurisë së jehonës.

Fjalë kyç: jehonë, pasqyrim, eko.Mjetet: enë për të mbajtur ujin, guralecë, libri i nxënësit.






Diskutim i ideveNdërtim i shprehive

studimore.


Punë në grupeNdërtimi i njohurive

(përpunimi i përmbajtjes) Harta e konceptit Diskutim i ideve. Paraqitje grafike




mendime

Të nxënit në bashkëpunim


68



Parashikimi: punë praktikeShkruhet tema në tabelë. Nxënësit japin mendime të ndryshme në lidhje me kuptimin e fjalës

“jehonë” dhe shembuj nga ekperienca e vet.Për të parë efektin e pasqyrimit mbi të cilin realizohet jehona, klasa do të ndahet në grupe. Puna

fillon me një prove të tillë:Merret një enë me ujë. Nxënësit hedhin në të një guralec. Mësuesja i pyet:Çfarë do të vini re? A krijohen valë rrethore? Po, do të vini re krijimin e valëve rrethore, të cilat përhapen deri në buzët e enës. Pasi takojnë

enën, valët rikthehen, pra pasqyrohen. Madje, ato rikthehen (pasqyrohen) edhe kur hasin një pengesë çfarëdo në rrugën e tyre.

Mësuesja pyet nxënësit se çfarë është pasqyrimi duke u mbështetur në këtë provë që u bë.

Ndertimi i njohurive: harta e konceptitNxënësit lexojnë paragrafin e tekstit ku jepet koncepti i jehonës dhe më pas ajo i pyet nxënësit:A mund të më thoni se çfarë lidhjeje ka jehona me pasqyrimin? Çfarë është jehona? Më pas lexohen paragrafët e tjerë nga nxënësit dhe mësuesja pyet: cilat kafshë përdorin jehonën

për t’u orientuar? Mund të përshkruani si e realizon lakuriqi i natës këtë?Ku ka gjetur përdorim dukuria e jehonës? Çfarë mjetesh që shfrytëzojnë dukurinë e jehonës,

ka ndërtuar njeriu?Nxënësit përgjigjen dhe më pas plotësohet grafiku i konceptit

JEHONA

Valët e zërit, të rikthyera përsëri në veshin tonë prej pengesave që kanë hasur, quhen jehonë.

Kafshët që përdorin jehonën

Mjetet ku përdoret jehona

Lakuriqi i natësthellesinë e detit

nëndetëset eko

aparatura për të matur

Përforcimi: mendo - puno në dyshe - shkëmbe mendimeNxënësit do të punojnë në grupe dyshe për t’i dhënë përgjigje ushtrimeve në libër. Si fillim do të

punojnë në dyshe e më pas do t’i ndërrojnë librat për të korrigjuar punën e shokut. Të dy nxënësit bien dakord për përgjigjen më të saktë. Përgjigjet e punëve i lexojnë me zë.

Mësuesja vlerëson nxënësit për përvetësimin e njohurive dhe koncepteve të reja me notë dhe shprehje motivuese.


69


Tema 5.5: Tingujt muzikorë

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të dallojnë tingujt muzikorë nga zhurmat; - të tregojnë si formohet muzika; - të tregojnë cila pjesë e veglës muzikore e krijon tingullin.

Fjalë kyç: muzikë, harmoni, vegla muzikore.Mjete: kasetë e edukimit muzikor me melodi nga vegla të ndryshme muzikore, teksti i nxënësit.






Dëgjim, mendim i drejtuar


studimore.



Lexim, përmbledhje në dyshe Diskutim i ideve.

Paraqitje grafikePunë me klasënPunë në dyshe



mendime




Parashikimi: dëgjim, mendim i drejtuarShkruhet tema në tabelë. Nxënësit do të dëgjojnë nëpërmjet një kasete ose CD-je melodi, tinguj

dhe zhurma. Ata do të shprehin përjetimin e vet emocional pasi t’i kenë dëgjuar.Mësuesja i pyet se çfare i bën të dallueshëm dhe të ndryshëm tingujt muzikorë nga zhurmat.

Nxënësit lihen të shprehin mendimet e veta.

Ndërtimi i njohurive: lexim, përmbledhje në dysheNxënësit do të studiojnë tekstin me paragrafe dhe në grupe dyshe. Mësuesja vendos nga një

numër për secilin nxënës të grupit: numri 1 dhe numri 2. Nxënësi me numër 1 fillon leximin dhe bën një përmbledhje të paragrafit të parë, ndërkohë nënësi me numrin 2, formulon një pyetje në lidhje me këtë paragraf. Nxënësi me numrin 1 i përgjigjet pyetjes dhe të dy vendosin se cila është përgjigja më e mirë.

Kështu vazhdohet dhe për paragrafët e tjerë. Në fund, mësuesja kërkon të lexohen pyetjet dhe të jepen përgjigjet për to nga nxënësit.

Përforcimi: mendo puno - në dyshe - shkëmbe mendimeNxënësit do të plotësojnë tabelën e ushtrimit 1 në libër.Për këtë, ata do të punojnë si fillim individualisht, e më pas do të korrigjojnë njëri - tjetrin për

të gjetur përgjigjen e saktë.

70


Përgjigjet lexohen me zë nga nxënësit.Mësuesja vlerëson me notë nxënësit për përvetësimin e koncepteve dhe njohurive të reja.


Tema 5.6: Ritme me tinguj të ndryshëm

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të përshkruajnë prodhimin e tingullit nga disa vegla muzikore; - të skicojnë pajisje që prodhojnë tinguj të ndryshëm; - të prodhojnë pajisje që prodhojne tinguj.

Fjalë kyç: vegla muzikore, ksenofon, lodër muzikore.Mjete: kuti këpucësh, pineska, llastiqe të hollë, gozhdë, tub metali, llastiqe.







studimore.



Diskutim i ideve. Ndertim i shprehive

studimore.

Punë me klasënPunë në grupe

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Shkrim i shpejte Persosja e shkrimit Punë individuale


Parashikimi: punë praktikeNxënësit do të ideojnë, modifikojnë dhe prodhojnë vegla të cilat do të nxjerrin tinguj. Ata do

të ndahen në grupe dhe do të fillojnë me punën e parë.Marrin dy lapsa dhe i lidhin në të dyja anët e një kutie këpucësh, secili i shtrirë në qoshet e

kutisë paralel me njëri-tjetrin. Në të dyja anët e lapsave, do të lidhet një llastik i hollë të tendosur. Me anë të gishtave, do të krijojë vibrime me llastikun dhe do të provojnë tinguj të ndryshëm duke e shkurtuar gjatësinë e llastikut apo duke i shtuar vibrimet.

Ndërtimi i njohurive: punë praktike Ndërtimi i ksilofonitNë një shkop ose tub metali, do të lidhin në mënyrë të baraslarguar gozhdë të madhësive të

ndryshme, nga më e madhja tek më e vogla, si në figurë. Me dy lugë, do të përpiqen të krijojnë tinguj duke goditur gozhdët. Mësuesja pyet:

A dalloni ndryshim të tingullit nga goditja e gozhdëve të madhësive të ndryshme?

71


Përforcimi: shkrim i shpejtëNxënësit do të përmbledhin shkurt qëllimin, veprimtaritë dhe përfundimet që nxorrën nga

puna që bënë.Nxënësit do të lexojnë përmbledhjet e tyre dhe do të vlerësohen për këtë punë me notë.

Tema 5.7: Lëndët veçuese dhe përçuese të tingullit

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të dallojnë materialet që e përçojnë tingullin nga ato që nuk e përçojnë atë. - të emërtojë materialet që e përçojnë tingullin dhe materialet që nuk e përçojnë atë. - të klasifikojë materialet sipas cilësisë së përçimit të tingullit.

Fjalë kyç: përçim, izolim.Mjete: polisterol (bukë peshku), leckë, pambuk, materiale me vrima dhe materiale metalike dhe druri.







studimore.


Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Harta semantike

Diskutim i ideve. Ndertim i shprehive

studimore.Paraqitje grafike



Alfabeti i njëpasnjëshëm në

tryezë të rrumbullakëtPersosja e shkrimit Punë individuale

Punë me klasën


Parashikimi: punë praktikeMësuesja shkruan temën në tabelë dhe i fton nxënësit që të bëjnë një provë.

Provë 1Vendosni një gotë para gojës dhe lëshoni zë. Mbusheni gotën me pambuk dhe nxirrni të njëjtin

zë. A mund ta bëni dallimin? Cili është ai?Nxënësit do të venë re që pambuku e përthithi zërin dhe nuk e la atë të dëgjohet. Këto lëndë që

bëjnë humbjen e zërit quhen përthithëse. Të tilla janë: leshi, pambuku, druri, polisteroli.

Ndërtimi i njohurive: harta semantikeMësuesja shkruan disa pyetje në tabelë: si quhen materialet që bëjnë transmetim të mirë të zërit?

Cilat janë këto materiale? Cilat janë ato lëndë që bëjnë pasqyrim të zërit? Si quhen ato?Nxënësit lexojnë në libër për të gjetur përgjigjet e pyetjeve. Më pas, ata përgjigjen me gojë dhe

plotësojnë grafikun.

72


Përforcimi: alfabeti i njëpasnjëshëm në tryezë të rrumbullakëtNxënësit do të marrin të gatshme fletë me shkronjat e alfabetit dhe do të shënojnë si fillim

materialet që shërbëjnë si izolues të zërit, pastaj materialet që shërbejnë si pasqyrues të zërit dhe në fund materialet që shërbejnë si përçues të zërit. Kjo veprimtari bëhet në formë loje. Nxënësit nxiten të shkruajnë shpejt dhe sa më shumë fjalë.

Mësuesja vlerëson nxënësit për përvetësimin e njohurive të reja me notë.

Tema 5.8: Ndotja akustike

Objektivat: Në fund të orës mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të dallojnë tingujt nga zëri dhe zhurma në një mjedis (për shembull, zërin e njeriut nga

buria e makinës); - të diskutojnë mbi problemet e ndotjes akustike të mjedisit; - të diskutojnë mbi pasojat e tingujve të lartë dhe zhurmave mbi dëgjimin; - të identifikojnë rastet e ndotjes akustike të mjedisit nga industria dhe transporti (për

shembull, zhurma e makinerive dhe makinave).

Fjalë kyç: kanali i veshit, veshi i jashtëm, daullja e veshit, eshtrat (kudhra dhe çekani), nervi, ndotja akustike.Mjetet: libri i nxënësit, foto me ndotës të ndryshëm akustike.

LËNDËT

Lëndët e forta dhe pa pore, si metalet,

qelq

lëndët me pore leshi, pambuku, druri, polisteroli

Lëndët e forta dhe pa pore, si metalet,

qelqi

përçuese të zërit përthithëse të zërit pasqyruese të zërit





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Imagjinatë e drejtuar Punë me gjithë klasën

Punë në grupe


Harta e konceptit përkufizimi

Diskutim i ideve. Paraqitje grafike

Të nxënit në bashk ëpunim


Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Rrjeti i diskutimit Diskutim i ideve Punë me grupe

73


ZHVILLIMI I MËSIMIT

Parashikimi: imagjinatë e drejtuarMësuesja shkruan temën në tabelë. Pyet nxënësit nëse ata e kuptojnë shprehjen ndotje akustike.

Merren mendime të ndryshme dhe bëhet shpjegimi i shprehjes. Nxënësve i kërkohet të bëjnë një udhëtim me imagjinatë nëpër rrugët e vendit ku ata jetojnë. Më pas, shkruajnë në letër, cilët nga ato mjete apo objekte u shkaktojnë më shumë shqetësim, p.sh.: makinat, motorat, zëri i lartë i njerëzve dhe numri i madh i tyre, zhurma e avionëve, helikopterëve, fshesa me korent, tharësja e flokëve, muzika e lartë e lokaleve të natës etj.

Nxënësit i lexojnë të gjithë këta shqetësues për veshët e tyre.

Ndërtimi i njohurive: harta e konceptit, përkufizimiNxënësit lexojnë informacionin e tekstit me qëllimin që të përkufizojnë ndotjen akustike. Pasi e

gjejnë përkufizimin, e përsërisin atë me zë dhe e shkruajnë në hartën e konceptit.

NDOTJA AKUSTIKE

Zhurmat shqetësuese dhe të dëmshme për shëndetin e njeriut, quhen ndotje akustike

makinat, motorat, zëri i lartë i njerëzve dhe numri i madh i tyre, zhurma e avionëve, helikopterëve, fshesa me korent,

tharësja e flokëve , muzika e lartë e lokaleve të natës

Përforcimi: rrjeti i diskutimitNë diskutim, do të marrë pjesë e gjithë klasa e ndarë në 2 grupe, njëri do të pohojë dhe do

të argumentojë përgjigjen dhe tjetri do të mohojë dhe do të argumentojë gjithashtu përgjigjen. Çështja për diskutim është:

Ndotja akustike mund të ulet.

PO Pse? JO

Klasa do ndahet në dy grupe: ata që do të thonë “Po, mund të ulet” dhe ta argumentojnë atë dhe në grupin e atyre që do të thonë “Jo” dhe do ta argumentojnë përgjigjen e tyre.Mësuesja vlerëson përgjigjen e nxënesve me notë.

74


KAPITULLI 6: TË NJOHIM DHE TË STUDIOJME TË GJALLËN

Tema 6.1: E gjalla dhe jo e gjalla

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të emërtojnë karakteristikat e së gjallës; - të emërtojnë karakteristikat e jo të gjallës; - të japin shembuj të botës së gjallë; - të japin shembuj të botës jo të gjallë.

Fjalë kyç: e gjalla, jo e gjalla, riprodhimi, përshtatja. Mjetet: teksti i nxënësit, enciklopedi për fëmijë, fotografi me pamje të botës së gjallë dhe jo të gjallë.





Parashikimi Dil rrotull - fol rrotull Diskutimi i ideve Punë me gjithë klasën

Ndërtimi i njohurive Analiza e tipareve semantike

Diskutim i ideve. Paraqitja grafike e

informacionit.Punë në dyshe

Përforcimi Dy të vërteta - një gënjeshtër

Paraqitja grafike e informacionit Punë individuale


Parashikimi: dil rrotull, fol rrotullNxënësit dalin në oborrin e shkollës ku shohin dhe emërtojnë të gjithë trupat që janë të gjallë:

emra bimësh, kafshësh, njerëzish. Më pas, ata, duke vëzhguar, gjejnë dhe emërtojnë trupa jo të gjallë.

Ndërtimi i njohurive: analiza e tipareve semantikeNxënësit duke sjellë në mend atë çfarë panë në natyrë bëjnë analizën e tipareve të dy grupeve

të elementeve në natyrë.

NATYRA

lëvizrritetushqehetriprodhohetmerr frymëpërshtatetka cikël jete

natyra jo e gjallë

nuk lëviznuk rritetnuk ushqehetnuk riprodhohetnuk merr frymënuk përshtatetnuk kanë cikël jete

natyra e gjallë

75


Nxënësit diskutojnë rreth kuptimit të karakteristikave të së gjallës dhe e konkretizojnë atë me shembuj. Pyetjet që u bëhen nxënësve, do të jenë: Çfarë do të thotë të rritesh?

- Çfarë do të thotë të lëvizësh? Përse lëvizin gjallesat? A mund të jepni shembuj të lëvizjes së gjallesave?

- Çfarë do të thotë të ushqehet një gjallesë? Me çfarë ushqehen gjallesat? A mund të jetojë një gjallesë pa ushqim?

- Çfarë do të thotë riprodhim? Çfarë mënyrash riprodhimi të gjallesave njihni? Çfarë është frymëmarrja? A marrin frymë të gjitha gjallesat? A e dini ju me çfarë merr frymë

një bimë? - Çfarë do të thotë “përshtatshmëri”? A mund ta ilustroni me shembuj përshtatjen e

gjallesave ndaj kushteve të jetesës? - Çfarë do të thotë “cikël jete”: A njihni ndonjë gjallese që nuk kalon nëpër fazat e jetës:

lindje, riprodhim, vdekje?Nxënësit lexojnë informacionin në libër dhe qarkojnë me të kuqe karakteristikat e së gjallës dhe

me blu karakteristikat e jo të gjallës.

Përforcimi: dy të vërteta - një të gënjeshtërSecilit nxënës i kërkohet të shkruajë nga tri fjali për natyrën e gjallë dhe jo të gjallë. Dy fjali do

të jenë të vërteta dhe një jo e vërtetë. Fjalia jo e vërtetë duhet të jetë e vështirë për t’u kuptuar. Pasi lexohen me zë, nxënësit e tjerë do të gjejnë se cila fjali nuk është e vërtetë.

Mësuesja vlerëson nxënësit për punën që bënë dhe për përgjigjet që dhanë.Detyrë shtëpie: Ushtrimi 4 në librin e nxënësit.

Tema 6.2: Ndërtimi i qelizës

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të përkufizojnë konceptin e qelizës; - të tregojnë karakteristikat e qelizës; - të klasifikojnë organizmat në njëqelizorë dhe në shumëqelizorë; - të emërtojnë pjesët përbërëse të qelizës.

Fjalë kyç: qelizë, pjesët përbërëse të qelizës, membranë, bërthamë, citoplazmë, muri qelizor, kloroplast.Mjetet: teksti i nxënësit, figura e qelizës.





Parashikimi Imagjinatë e drejtuar Diskutim i ideve, zhvillim fjalori Punë me gjithë klasën

Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve

Diskutim i ideve Paraqitja grafike e

informacionitPunë në dyshe

Përforcimi Mendo - puno në dyshe - diskuto Nxitja e diskutimit Punë individuale

76



Parashikimi: imagjinatë e drejtuarMësuesja drejton pyetje me të cilat nxënësit do të dallojnë pjesën më të vogël që përbën një

objekt, p.sh.: Nga se është i ndërtuar një pallat, një shtëpi, një godinë?Nxënësit do të përgjigjen që pjesa më e vogël nga e cila përbëhet një pallat, ndërtesë apo shtëpi

është tulla. Përfundimi është që të gjitha ndërtimet, sado të mëdha apo të vogla qofshin, ndërtohen nga një njësi bazë që, në rastin e ndërtimeve, është tulla.

Ndërtimi i njohurive: mbajtja e strukturuar e shënimeveMësuesja bën analogji me njësinë më të vogël që përdoret për ndërtimin e një objekti dhe thotë: - Ashtu siç është ndërtuar një objekt nga tullat, ashtu dhe trupi i organizmave të gjallë është i ndërtuar nga disa struktura të vogla, që quhen qeliza. Ashtu si të gjitha tullat të vendosura sipas një plani të caktuar formojnë një ndërtesë, ashtu edhe qelizat të vendosura sipas një rregulli të caktuar formojnë një organizëm të gjallë.Mësuesja vendos tabelën ku tregohet ndërtimi i qelizës. Nxënësit vëzhgojnë ndërtimin e qelizës dhe emërtojnë pjesët kryesore të saj. Pas emërtimit të pjesëve të qelizës, mësuesja shpjegon funksionin e secilës prej pjesëve. Më pas, vizatohet harta e konceptit për qelizën.

Qeliza

Qeliza është njësia më e vogël që ndërton organizmat e gjallë.

Përkufizimilind, rritet dhe

zhvillohet, ushqehet, përgjigjet ndaj

ngacmimeve, lëviz, merr frymë, nxjerr

jashtë mbetjet, riprodhohet, dhe pastaj

vdes.

Karakteristikat

Organizma njëqelizorëOrganizma

shumëqelizorë

Llojet e organizmave

MembranaBërthama

Citoplazma

Pjesët përbërëse

Përforcim: mendo - puno në dyshe - diskutoNxënësit do të diskutojnë në dyshe për të gjetur përgjigjet e sakta të ushtrimeve në libër. Më pas,

përgjigjet lexohen nga nxënës të ndryshëm.Mësuesja vlerëson punën e nxënësve me notë.


77


Tema 6.3: Të njihemi me mikroskopin

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të emërtojnë pjesët e mikroskopit; - të përdorin mikroskopin për të parë një qelizë bimore; - të përdorin mikroskopin për të parë një qelizë shtazore; - të përshkruajnë qelizën bimore, duke u bazuar në vëzhgimin e saj në mikroskop; - të përshkruajnë qelizën shtazore, duke u bazuar në vëzhgimin e saj në mikroskop.

Fjalë kyç: mikroskop, qelizë bimore, qelizë shtazore.Mjetet: Mikroskop, doreza, objektiv, tryezë, diafragmë, vidë e madhe rrotulluese, vidë e vogël rrotulluese, diafragmë, bazament, pincetë, xham mbulues, xhama objektivi, pikatore, një qepë, kruajtëse dhëmbësh.






Parashikimi me terma paraprakë Diskutim i ideve Punë me gjithë klasën

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Punë praktike Diskutim i ideve.

Punë praktike Punë në dyshe

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Diagrami i Venit Paraqitja grafike e



Parashikimi: parashikim me terma paraprakëShkruhet tema në tabelë dhe fjalët kyç:Mikroskop, dorezë, objektiv, tryezë, diafragmë, vidë e madhe rrotulluese, vidë e vogël rrotulluese,

diafragmë, bazament.Nxënësit lexojnë fjalët kyç, më pas mësuesja u shpjegon që këto janë pjesët përbërëse të

mikroskopit. Ajo ua demonstron konkretisht pjesët përbërëse të mikroskopit.Nxënës të ndryshëm emërtojnë pjesët e mikroskopit dhe shpjegojnë për çfarë shërbejnë ato.Mësuesja u prezanton nxënësve qëllimin e njohjes së tyre me mikroskopin. Ajo i prezanton

nxënësit me punën që do të bëjnë me të, vëzhgimin e qelizave biologjike dhe shtazore.

Ndërtimi i njohurive: punë praktikeNxënësit përgatisin cipën e qepës sipas hapave që përshkruhen në libër. Pasi e vendosin në

mikroskop, e vëzhgojnë dhe e përshkruajnë me fjalë.Po kështu veprohet me vëzhgimin e qelizave shtazore. Nxënësit përshkruajnë ndërtimin e

qelizave shtazore, duke përshkruar pamjen që shohin në mikroskop.Përforcimi: Diagrami i Venit

Nxënësit gjejnë të përbashkëtat dhe ndryshimet ndërmjet qelizës bimore dhe asaj shtazore dhe i tregojnë ato me anë të diagramit të Venit.

78


Nxënësit vlerësohen me notë për përgjigjet dhe punën e bërë.Detyrë shtëpie: Paraqit me anë të vizatimit në fletore një mikroskop.

Tema 6.4: Punë praktike: Si të shohim me mikroskop

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të përgatisin cipën e qepës për vëzhgim në mikroskop; - të përgatisin pjesët e myshkut që do të vëzhgojnë në mikroskop; - të vëzhgojnë cipën e qepës në mikroskop; - të vëzhgojnë pjesët e myshkut në mikroskop; - të përshkruajnë qelizat e qepës që vëzhgojnë në mikroskop; - të përshkruajnë qelizat e myshkut që vëzhgojnë në mikroskop; - të krahasojnë qelizat e qepës me qelizat e myshkut.

Fjalë kyç: qelizat e qepës, qelizat e myshkut. Mjetet e punës: mikroskop, pincetë, xham mbulues, xhama objektivi, pikatore, qepë, pak myshk

QELIZA SHTAZOREQELIZA BIMORE TË PËRBASHKËTAT






Diskutim për njohuritë paraprake Diskutim i ideve Punë me të gjithë

klasën

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Punë praktike Diskutim i ideve.

Punë praktike Punë në grupe

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Diagrami i Venit Paraqitja grafike e



Parashikimi: diskutim për njohuritë paraprakeNxënësit vendosen pranë mikroskopëve me të cilët do të kryejnë punën praktike. Prezantohet

tema duke e shkruar në tabelë. Mësuesja pyet: - Përse shërben mikroskopi? - Cilat janë pjesët e tij?

Ndërtimi i njohurive: punë praktikeNxënësit ndahen në grupe me nga 5 nxënës. Zhvillojnë punët praktike duke ndjekur udhëzimet

në libër.

79


QELIZA E MYSHKUTQELIZA E QEPËS TË PËRBASHKËTAT

Mësuesja i pyet pasi që kanë parë cipën e qepës dhe myshkun në mikroskop: - Çfarë vëzhgoni në mikroskop? - Çfarë ngjyre kanë qelizat e qepës? - A ndodh procesi i fotosintezës te qelizat e qepës? - Çfarë vëzhgoni? - Cilat janë pjesët me ngjyrë të gjelbër?

Përforcimi: diagrami i Venit

Detyrë shtëpie: Përshkruajeni me anë të një vizatimi atë që vëzhguat.

Tema 6.5: Si është i ndërtuar një organizëm?

Objektivat: Në fund të mësimit nxënësit duhet të jenë të aftë: - të përkufizojnë konceptin e indit; - te tregojnë si është i formuar një organ; - të tregojnë si është formuar një sistem; - të tregojnë si është formuar një organizëm.

Fjalë kyç: qelizë, ind, organ, sistem, organizëm.Mjetet e punës: teksti i nxënësit, fotografi që tregojnë qelizën, indin, organin, sistemin, organizmin.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Stuhi mendimesh Diskutim i ideve Punë me të gjithë

klasën



Diskutim i ideve. Ndrtim i shprehive studimore. Paraqitje

grafike

Punë individualePunë me gjithë klasën


80



Parashikimi: stuhi mendimeshPrezantohet tema dhe mësuesja e shkruan në tabelë. Nxiten nxënësit të shpjegojnë kuptimin

e fjalës organizëm. Mendimet e nxënësve shkruhen në tabelë. Nuk ka rëndësi nëse ka apo nuk ka shpjegime të termit, nëse shpjegimet janë të sakta ose jo, rëndësi ka që nxënësve t’u tërhiqet vëmendja në temën e mësimit dhe të nxitet diskutimi.Ndërtimi i njohurive: paraqitje grafike e informacionit

Nxënësit lexojnë materialin mësimor dhe nënvizojnë termat: qelizë, ind, organ, sistem, organizëm. Pas kësaj veprimtarie nxënësve u kërkohet që të vizatojnë: një grup qelizash të verdha, një grup qelizash gri, një grup qelizash të kuqe dhe një grup qelizash vjollcë.

IND

qelizë qelizë qelizë qelizë

IND IND IND

INDIND

IND

ORGANI

Nuk është e rëndësishme saktësia e vizatimit të qelizës, por qëllimi është që të paraqiten të grupuara sipas ngjyrës me emërtim sipër, për të krijuar një ide të saktë për mënyrën sesi formohen indet nga qeliza të njëjta dhe organet nga bashkimi i indeve të njëjta.

Më pas, nxënësit duke parë në figurën e librit shpjegojnë sesi formohet një sistem nga bashkimi i organeve dhe organizmi si një tërësi organesh dhe funksionesh në veprim.

Përforcimi: shkrim i shpejtëNxënësit paraqesin shkurtimisht sesi bashkohen qelizat në grupe gjithnjë e më të mëdha, duke i emërtuar këto bashkime me termin përkatës, deri në formimin e një organizmi të gjallë.Detyrë shtëpie: Ushtrimi B në libër.

81


Tema 6.6: Përsëritje

Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit duhet të jenë të aftë: - të shpjegojnë se çfarë kushtesh i duhen një gjallese për të jetuar; - të plotësojnë me termat kyç përkufizimet; - të shpjegojnë përse përdoret mikroskopi; - të klasifikojnë figurat në dy grupe si natyrë e gjallë ose jo e gjallë.

Fjalë kyç: natyrë e gjallë, natyrë jo e gjallë, mikroskop, gjallesë, qelizë.Mjetet: libri i nxënësit






Lexim, pyetje, diskutim Diskutim i ideve Punë me të gjithë

klasën


Mendo - krijo dyshe, diskuto

Diskutim i ideve. Ndërtim i shprehive studimore. Paraqitje

grafike

Punë individualePunë me gjithë klasën



Parashikimi: lexim, pyetje, diskutimNxënësit prezantohen me temën e mësimit dhe nisin të lexojnë pyetjet e më pas diskutojnë me

njëri-tjetrin për të dhënë përgjigjen e saktë.

Ndërtimi i njohurive: mendo, krijo dyshe, diskutoNxënësit punojnë në grupe dyshe për të bërë klasifikimin e objekteve në libër sipas koncepteve,

natyrë e gjallë, natyrë jo e gjallë. Pasi të kenë mbaruar lexojnë rezultatet me zë. Shokët e tjerë dëgjojnë dhe korrigjojnë nëse ka nevojë.Përforcimi: punë e pavarur

Nxënësit punojnë të pavarur për të plotësuar me fjalët kyç pohimet e shkruara. Ushtrimi lexohet nga nxënës të ndryshëm me zë.

Mësuesja vlerëson nxënësit me notë për përgjigjet e tyre.

82


KAPITULLI 7: BIMËT DHE MJEDISI I TYRE

Tema 7.1: Llojet e bimëve

Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit duhet të jenë të aftë: - të listojnë faktorët që ndikojnë në llojin e bimësisë së një vendi; - të përkufizojnë konceptin e habitatit; - të tregojnë vendet që shërbejnë si habitat për bimët.

Fjalë kyç: habitat, lëndë ushqyese.Mjetet: teksti i nxënësit, fotografi që tregojnë bimësi dhe habitate të ndryshme.






Diskutim i njohurive të marra, analizë e tipareve semantike

Diskutim i ideve Punë me gjithë klasën

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Insert


studimorePunë në dyshe

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Harta e konceptit

Paraqitja grafike e informacionit.

Diskutim i idevePunë individuale


Parashikimi: diskutim i njohurive të marra, analizë e tipareve semantikeNxënësit rikujtojnë njohuritë e marra rreth zonave klimatike dhe bimësisë që zhvillohet në to.

Informacioni i dhënë paraqitet në tabelën e tipareve semantike.

Mjedisi natyral Reshje Ftohtë Nxehtësi Tokë e

ushqyeshme Bimësi Bimë tipike

shkretëtira pak vetëm natën shumë nxehtësi pak shumë e

pakët kaktuset

xhungla shumë jo jo shumë shumë e zhvilluar

OrkidejaLikenetSekuoia gjigante

83


Savana shumë jo shumë po e zhvilluar

Pemë që i bien gjethet në verë për të ruajtur sasinë e

nevojshme të ujit dhe

bimësi që ruajnë sasinë e ujit për

periudhën e thatësirës,barishte

vendet mesdhetare po në dimër në verë po e zhvilluar

plepi, pisha, bredhi,

barishtet, gjembaçet, myshqet, likenet

stepa po në dimërpak në verë

shumë ftohtë në

dimër

shumë nxehtë në

verëpo pak e

zhvilluar

Plepi, barishte 2-10 m

Tajga po -30◦C 20◦C po pak e zhvilluar

pisha, thupra,

barishtet gjithëvjetore

Tundra pak -60◦C

Në verë dielli nuk perëndon

dhe rri gjithë kohës në horizont.

pak për shkak të akullit

pak e zhvilluar

myshqe, likene

Vendet e akullnajave pak -90◦C -14◦ C E mbuluar

nga akulliShumë e

varfër alga

Ndërtimi i njohurive: insertNxënësit lexojnë informacionin e tekstit dhe shënojnë me shenjat e tabelës llojin e informacionit

që gjejnë aty. Pas kësaj veprimtarie, diskutohet rreth njohurive të reja, duke dhënë dhe duke kërkuar shpjegime. Mësuesja kërkon përkufizimin e konceptit “habitat”.

√ Unë e di këtë

- Unë e dija ndryshe këtë

? Unë nuk e kuptoj këtë

+ Unë nuk e dija këtë

84


Përforcimi: harta e konceptitNxënësit do të plotësojnë në fletoret e tyre hartën e konceptit të habitatit.

Vendi ku rritet bima

HABITATI

i pemëvemalet

i zambakëve të ujitliqeni

i luleve

lëndinat

i kaktusitshkretëtira

i myshqeve

pulli

Nxënësit do të vlerësohen me notë për përgjigjet dhe punën që bënë.Detyrë shtëpie: Ushtrimet 2, 3 në librin e nxënësit.

Tema 7.2: Kërkesat që kanë bimët

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të listojnë nevojat e bimës për t’u rritur; - të tregojnë rëndësinë e dritës në procesin e rritjes së bimës; - të argumentojnë rëndësinë e faktorëve që ndikojnë në rritjen e bimës.

Fjalë kyç: faktorët e jetës së bimës, fotosinteza.Mjetet: teksti i nxënësit, foto me pamje të bimëve të shëndetshme dhe të thara.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Imagjinatë e drejtuar

Diskutim i ideve. Paraqitje grafike e

informacionitPunë me gjithë klasën


Ndërtim i shprehive studimore. Të lexuarit

ndërveprues.

Punë individuale.Punë me gjithë klasën.

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Rishikim në dyshe


Diskutim i ideve

Punë individuale.Punë në dyshe


Parashikimi: imagjinatë e drejtuarShkruhet tema në tabelë. Kërkohet nga nxënësit t’i përgjigjen pyetjes: nga përvoja juaj, a mund

të me thoni përse thahet një bimë?

85


Ndërtimi i njohurive: lexim me kodimNxënësit lexojnë informacionin e tekstit dhe shënojnë me “A” nevojën për ajër të bimës, me

“Ush” nevojën për ushqim, me “D” nevojën për dritë, me “U” nevojën për ujë dhe me “N” nevojën për ngrohtësi. Pas leximit të tekstit së bashku me nxënësit plotësohet tabela.

Bima thahet kur:

nuk e ujisim

e vëmë në hije

nuk i ndërrojmë dheun e lemë jashtë në të ftohtë

e fusim në një vend pa ajër

A Ush D U N

Bimët kanë nevojë për ajër. Ato

thithin dioksidin e karbonit dhe

çlirojnë oksigjenin

Bimët kanë nevojë për dhe’ të pasur

me minerale

Bimët, nëpërmjet dritës, kryejnë

procesin e fotosintezës, gjatë të cilit prodhohet ushqimi për to.

Bimët kanë nevojë për ujë, që të

kryejnë proceset e tyre jetësore.

Bimët kanë nevojë për ngrohtësi, që të rriten të shëndetshme.

Përforcimi: rishikim në dyshePasi nxënësit kanë marrë informacionin e duhur në lidhje me faktorët që ndikojnë në rritjen e

bimës, plotësohet Ushtrimi 1 në libër. Nxënësit në fillim punojnë në mënyrë individuale e pastaj shkëmbejnë librat me njëri - tjetrin për të parë si e kanë plotësuar ushtrimin.

Nxënësit vlerësohen me notë, por dhe me shprehje për punën që bënë dhe për dhënien e përgjigjeve në lidhje me konceptet e reja të marra.


Tema 7.3: Faktorët e mjedisit që ndikojnë në rritjen e bimës

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të listojnë faktorët që ndikojnë në rritjen e shëndetshme të bimës; - të përshkruajnë ndryshimet që ndodhin tek bima ndërsa ajo rritet; - të krahasojnë bimët e rritura në kushte të ndryshme; - të zbulojnë faktorët që çuan në zhvillimin e ndryshëm të bimës në kushte të ndryshme.

Fjalë kyç: kushte për rritjen e bimës, fazat e rritjes së bimës.Mjetet: tri gota, pambuk, fara fasuleje ose misri ose të tjera, ujë.

86


Zhvillimi i mësimitParashikimi: diskutim i njohurive paraprake

Shënohet tema në tabelë dhe pyeten nxënësit: Për çfarë ka nevojë një bimë që të rritet?Përgjigjet shënohen në grafik si më poshtë:






Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë me gjithë klasën

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Punë praktike Ndërtim i shprehive

studimore Punë në dyshe


Të nxënit me këmbime, grupi i

ekspertëve Diskutim i ideve Punë individuale

Punë në grup

dritë

ujë ajër

ushqim ngrohtësi

Bimët kanë nevojë për:

Ndërtim i njohurive: punë praktikeNxënësve u shpjegohet detyra dhe fazat në të cilat do të zhvillohet ajo. Me mjetet që nxënësit

kanë marrë me vete mbjellin një fare fasuleje në një gote plastike. Gjatë punës, nxënësit shkëmbejnë mendime për sasinë e ujit që duhet të hedhin mbi pambuk, sasinë e farave që duhet të hedhin në gotë, vendin ku duhet mbajtur farën që të mbijë etj.

Përforcimi: të nxënit me këmbime, grupi i ekspertëvePas kësaj veprimtarie nxënësit ndahen në grupe katërshe dhe secilit i vihet nga një numër nga

1 deri te katra. Njëshave i lihet si detyrë të gjejnë se çfarë do të ndodhë me farën e mbjellë nëse e vendosim në hije.

Nxënësve me numrin 2 do t’u jepet detyra të gjejnë se çfarë do të ndodhë me farën nëse vendosim ta lemë pa ujë.

Nxënësit me numrin 3 do të gjejnë se çfarë do të ndodhë me farën nëse e fusim në frigorifer.Nxënësit me numrin 4 do të gjejnë se çfarë do të ndodhë me farën nëse do ta mbulojmë me

qese.Pasi të kenë shkruar gjithsecili mendimet e veta, numrat bashkohen me njëri–tjetrin, duke

formuar grupin e njëshave, grupin e dyshave, grupin e treshave dhe grupin e katrave.Grupet diskutojnë me njëri - tjetrin për të përcaktuar përgjigjen e saktë. Më pas, lexohen me zë

përgjigjet e 4 grupeve. Nxënësit do të argumentojnë dhe arsyet e parashikimit të tyre në lidhje me vijueshmërinë e rritjes së bimës në kushtet që iu kërkuan.

Nxënësit do të vlerësohen për përgjigjet, ndjekjen e hapave në mbjelljen e farës, bashkëpunimin në grup.Detyrë shtëpie: Kërkim, hulumtim

Nxënësit do të përshkruajnë rritjen e bimës që nga momenti i mbirjes deri në çeljen e gjetheve.

87


KAPITULLI 8: NDËRTIMI DHE FUNKSIONI I BIMËVE

Tema 8.1: Si është e ndërtuar një bimë?

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të emërtojnë pjesët e bimës; - të përshkruajnë funksionin e pjesëve të bimës; - të tregojnë faktorët që marrin pjesë në procesin e fotosintezës.

Fjalë kyç: lëndë ushqyese, pjesët e bimës, kloroplastet, klorofili, fotosinteza.Mjetet: një bimë që përmban të gjitha pjesët e saj, fotografi me një bimë me të gjitha pjesët përbërëse, teksti i nxënësit, fletë A4.


Fazat e strukturës Metoda dhe teknikaVeprimtaritë e

nxënësitOrganizimi i

nxënësit

Parashikimi(nxitja për të nxënë) Kërkim - hulumtim

Diskutim i ideve, ndërtimi shprehive

studimorePunë me gjithë klasën



Diskutimi i idevePunë në dyshe

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Turi i galerisë Paraqitja grafike e

informacionitPunë individuale.

Punë në grup


Parashikimi: kërkim-hulumtimNxënësit mbajnë përpara një bimë me të gjitha pjesët e saj, p.sh., një luledele. Mësuesja u

kërkon nxënësve të emërtojnë pjesët e bimës që njohin, p.sh.: rrënjët, kërcellin, gjethet, lulen.Më pas, kalohet në figurën e librit ku tregohen bimë që, përveç pjesëve që u përmenden më

lart, kanë dhe frutin dhe farën. Nxënësit i emërtojnë dhe tregojnë me gisht këto pjesë të bimës. Ata sjellin emra bimësh që njohin që kanë rrënjë, kërcell, gjethe, lule, frut dhe farë.

Ndërtim njohurish: pyetja sjell pyetjenMësuesja cakton numrin e nxënësit në çdo grup dysh që kanë bankat. Pasi secili të ketë marrë

numrin e tij, nxënësi i parë lexon me zë paragrafin e parë, ndërsa nxënësi i dytë do të shkruajë një pyetje për këtë paragraf. Ai do t’ia lexojë këtë pyetje shokut, i cili do të përgjigjet. Më pas, të dy nxënësit bien dakord për përgjigjen më të mirë.

Më pas, ndërrohen rolet: nxënësi i dytë lexon paragrafin tjetër, ndërsa nxënësi i parë përgatit pyetjen. Nxënësi i parë i drejton pyetjen shokut dhe ky i fundit përgjigjet. Të dy bashkë, përcaktojnë përgjigjen më të mirë.

88


Pasi kanë mbaruar leximin e të gjithë paragrafëve, mësuesja pyet:“Cilat janë pjesët e një bime? Përse shërbejnë rrënjët? Përse shërben kërcelli? Përse shërbejnë

gjethet? Përse shërben lulja? Përse shërben fryti? Përse shërbejnë farat? Si e prodhon bima ushqimin e saj?”

Nxënësit punojnë në dyshe për të gjetur përgjigjet e sakta të ushtrimeve 1 dhe 2 në libër. Më pas, ata shkëmbejnë librat për të korrigjuar dhe vlerësuar punën e shokut. Përgjigjet e ushtrimeve lexohen me zë.

Përforcimi: turi i galerisëNxënësit vizatojnë një bimë dhe shkruajnë me laps pjesët e saj. Vizatimet ekspozohen në

mjediset e klasës dhe vlerësohen nga vetë nxënësit dhe mësuesja. Detyrë shtëpie: Ushtrimi 3 në libër.

Tema 8.2: Rrënja

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të tregojnë funksionin e rrënjës; - të emërtojnë pjesët përbërëse të rrënjës; - të identifikojnë në figurë llojet e ndryshme të rrënjëve.

Fjalë kyç: funksioni i rrënjës, pjesët përbërëse të rrënjës, llojet e ndryshme të rrënjëve.Mjetet: teksti i nxënësit, figura me ndërtimin e rrënjës, figura me llojet e ndryshme të rrënjëve.


Fazat e strukturës Metoda e teknika Veprimtaritë e nxënësit




Diskutim i ideve, paraqitje grafike e

informacionitPunë me gjithë klasën


Lexim, përmbledhje në dyshe

Ndërtim i shprehive studimore. Diskutimi

i idevePunë në dyshe

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Rishikim në dyshe


Diskutimi i ideve

Punë individualePunë në grup


Parashikimi: Diskutim për njohuritë paraprakeShkruhet tema në tabelë dhe u kërkohet nxënësve të rikujtojnë informacionin që kanë marrë

në mësimin e kaluar në lidhje me funksionin e rrënjës. Informacioni paraqitet në tabelë në formën e një grafiku. Do të plotësohet vetëm krahu i funksionit të rrënjës, ndërsa dy krahët e tjerë do të plotësohen në fazën e dytë të mësimit.

89


Ndërtimi i njohurive: lexim, përmbledhje në dysheNxënësit do të punojnë në grupe dyshe. Mësuesi shpjegon se teksti do të lexohet me paragrafë.

Brenda dyshes, njëri nxënës do të lexojë paragrafin e parë, dhe më pas do të bëjë përmbledhjen e tij. Nxënësi tjetër do të dëgjojë përmbledhjen e paragrafit. Në paragrafin tjetër, do të ndërrojnë rolet. Kështu vazhdohet për të gjithë paragrafët. Në përfundim të studimit, secili nxënës ka lexuar dhe ka bërë përmbledhjen e të gjithë tekstit.

Mësuesja bën pyetjet: “Cilat janë pjesët e një rrënje? Sa lloje rrënjësh ka?”Përgjigjet shkruhen në tabelë në grafikun, i cili nisi të plotësohet në etapën e parë të mësimit.

FUNKSIONI NDËRTIMI

RRËNJA

LLOJET E RRËNJËVE

Thith ujin thith kripërat minerale mban bimën të ngulur në tokëGrumbullon lëndë ushqyese

FUNKSIONI NDËRTIMI

LLOJET E RRËNJËVE

LLOJET E RRËNJËVE

Thith ujin thith kripërat minerale mban bimën të ngulur në tokëGrumbullon lëndë ushqyese

kësulazona e rritjes

boshtorexhufkoremitake zhardhokë

Përforcimi: rishikim në dyshe Pasi nxënësit kanë marrë informacionin e duhur në lidhje me ndërtimin, funksionin dhe llojet e

rrënjëve, plotësohet ushtrimi 1 dhe 2 në libër. Nxënësit në fillim punojnë në mënyrë individuale dhe pastaj shkëmbejnë librat me njëri-tjetrin për të parë si e kanë plotësuar ushtrimin. Ata korrigjojnë dhe plotësojnë shënimet së bashku.

90


Nxënësit vlerësohen me notë, por dhe me shprehje, për punën që bënë dhe dhënien e përgjigjeve në lidhje me konceptet e reja të marra.Detyrë shtëpie: Të vizatojnë një rrënjë dhe të emërtojnë pjesët përbërëse të saj.

Tema 8.3: Kërcelli

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të përshkruajnë me fjalët e tekstit, funksionin e kërcellit; - të emërtojnë pjesët përbërëse të kërcellit; - të dallojnë pjesët e kërcellit.

Fjalë kyç: funksioni i kërcellit, ndërtimi i kërcellit, gypat transportues.Mjete: libri i nxënësit, figura me pamje të kërcellit dhe pjesëve përbërëse të tij, kërcej të bimëve të ndryshme.


Fazat e strukturës Metoda e teknika Veprimtaritë e nxënësit


Parashikimi(nxitja për të nxënë) Kërkim - hulumtim


studimorePunë me gjithë klasën

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Harta semantike

Diskutimi i ideve. Paraqitje grafike e




mendime


Diskutimi i ideve



Parashikimi: kërkim-hulumtimShkruhet tema në tabelë. Nxënësit kanë sjellë një bimë për këtë orë mësimi. Mësuesja pyet:

“Çfarë është kërcelli? Çfarë ka në fund të kërcellit? Çfarë ka në krye të kërcellit? Çfarë roli luan kërcelli për rrënjët dhe lulen e bimës? A shikoni disa pjesë të ngritura si gunga të vogla në kërcell? A e dini si quhen ato”?

Ndërtimi i njohurive: harta semantike Nxënësit lexojnë informacionin. Më pas mësuesja pyet: Çfarë është kërcelli, cilat janë funksionet

e tij? Cilat janë pjesët përbërëse të kërcellit? Informacioni paraqitet në hartën semantike.

91


Përforcimi: mendo - puno në dyshe - shkëmbe mendimeKlasa ndahet në grupe dyshe. Ata punojnë ushtrimin 1 dhe 2 në libër. Në fillim punojnë

individualisht. Më pas diskutojnë me shokun e bankës për përgjigjet e gjetura dhe në fund diskutimi i përgjigjeve përhapet në gjithë klasën duke lexuar me zë përgjigjet e ushtrimeve. Nxënësit argumentojnë përgjigjet e dhëna në ushtrime.

Nxënësit vlerësohen me notë dhe me shprehje për përgjigjet që dhanë dhe bashkëpunimin me shokun.Detyrë shtëpie: Nxënësit vizatojnë një kërcell, duke parë figurën në libër dhe duke emërtuar pjesët e tij.

Tema 8.4: Llojet e kërcejve

Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit duhet të jenë të aftë: - të emërtojnë llojet e kërcejve; - të japin shembuj të bimëve sipas llojit të kërcejve; - të klasifikojnë bimët sipas llojit të kërcejve.

Fjalë kyç: kërcej të ndryshëm, rizoma, tuberët, lozet.Mjete: teksti i nxënësit, foto me lloje të ndryshme kërcejsh, enciklopedia e bimëve për fëmije, qepë, patate, fiere.

KËRCELLI

Cili është funksioni i kërcellit?

Organ i bimës Cilat janë pjesët e kërcellit?

gypat transportues që çojnë dhe marrin

lëndët ushqyese

mban gjethet, lulet, frutat e

bimës

mundëson lëvizjen e ujit dhe të lëndëve minerale

që thithen nga rrënja drejt gjetheve

zhvillon nyjat, ndërnyjat,

sythat dhe gjethet

lidh pjesët mbitokësoretë bimës me rrënjën

ushqyese


Fazat e strukturës Metoda e teknikaVeprimtaritë e


nxënësit

Parashikimi(nxitja për të nxënë) Dil rrotull, fol rrotull

Diskutim i ideve, të nxënit në

bashkëpunimPunë me gjithë klasën


Analizë e tipareve semantike



Punë me gjithë klasën. Punë individuale


Mendo, puno në dyshe diskuto

Nxitja e diskutimit, Diskutimi i ideve


92


Zhvillimi i mësimitParashikimi: dil rrotull, fol rrotull

Prezantohen nxënësit me temën. Nxënësit dalin në oborrin e shkollës dhe vëzhgojnë llojet e kërcejve të bimëve. Nxënësit

kthehen në klasë infektohen dhe vëzhgojnë pataten, qepën dhe bimën e fierit. Tregohen fotografi të këtyre bimëve dhe vëzhgohet pjesa e tyre nëntokë. Nxënësit pyeten: “Çfarë mendoni se është patatja dhe qepa, rrënjë apo kërcell”?

Atyre do t’i shpjegohet se pavarësisht se janë nëntokë këto janë kërcej. Nxënësit përshkruajnë të gjithë llojet e kërcejve që panë në natyrë dhe në figura sipas cilësive që vënë re: i gjatë, i hollë, i trashë, mbitokësore, nëntokësore.

Ndërtimi i njohurive: analizë e tipareve semantikeNxënësit lexojnë informacionin e tekstit dhe më pas i përgjigjen pyetjeve:Cilët janë llojet e kërcejve mbitokësorë? Cilët janë llojet e kërcejve nëntokësorë? Jepni shembuj

të bimëve që kanë kërcell barishtor. Jepni shembuj te bimëve që kanë kërcell të fortë, drunor. Jepni shembuj të bimëve që kanë kërcell rizome. Jepni shembuj të bimëve që kanë kërcell bulbor. Jepni shembuj të bimëve që kanë kërcell tuberoz.

Të gjitha informacionet që do të japin nxënësit paraqiten në tabelën semantike.

KËRCELLI

NëntokësorMbitokësor

luledeljaplepi

hardhiadriza grami

qepa patatjamanushaqja dardha kungulli

murrizi

fierihudhra

gruri molla ferrat

pisha

barishtore drunor lozet gjembat rizoma bulbor tuberoz

Përforcimi: mendo - puno në dyshe - diskutoNxënësit do të shikojnë ushtrimet 1 dhe 2 dhe do t’i plotësojnë ato. Më pas do të shkëmbejnë

librat me shokun e bankës. Nxënësit do të korrigjojnë dhe plotësojnë punimet e njëri-tjetrit. Në fund do të diskutohen me zë përgjigjet e nxënësve.

Mësuesja do te vlerësojë përgjigjet dhe punën e nxënësve me notë dhe me shprehje.Detyrë shtëpie: Ushtrimi 3 në librin e nxënësit.

Tema 8.5: Ndërtimi i gjethes dhe llojet e tyre

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të emërtojnë pjesët e gjethes. - të emërtojnë llojet e nervurave të gjetheve. - të klasifikojnë gjethet në gjethe të thjeshta dhe të përbëra.

93


Fjalë kyç: pjesët përbërëse të gjethes, lloje të ndryshme të gjetheve. Mjetet: gjethe të thara ose të freskëta natyrale, libri i nxënësit, fletë A4, bojëra.




nxënësit

Parashikimi(nxitja për të nxënë) Diskutim i drejtuar




Ndërtim i shprehive studimore. Të nxënit

në bashkëpunim


Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Turi i galerisë Paraqitje grafike e

informacionitPunë individualePunë në dyshe


Parashikimi: diskutim i drejtuarPrezantohet tema e mësimit.Nxënësit vëzhgojnë gjethet që kanë në bankat e veta. Mësuesja i pyet ata gjate vëzhgimit: Çfarë

pjesësh vini re te gjethja. Ata do të shprehen sipas njohurive që kanë mbi këto emërtime, p.sh.: bishti, fleta e gjethes, gypat e gjethes.

Mësuesja i shpjegon nxënësve se gypat e gjetheve quhen nervura. Vizatohet gjethja në tabelë, ndërsa nxënësit e vizatojnë atë në fletoret e tyre. Emërtohen pjesët e gjethes.

Ndërtimi i njohurive: pyetja sjell pyetjenNxënësit ndahen në grupe dyshe dhe ndan mësimin në pjesë. Njëri ka numrin 1 dhe nxënësi

tjetër numrin 2. Fillon leximin nxënësi me numrin 1 dhe me pas bën përmbledhjen e pjesës. Nxënësi me numrin 2 formulon një pyetje për pjesën e parë që u lexua. Nxënësi me numrin 2 përgjigjet. Të dy së bashku bien dakord për përgjigjen e saktë.

Më pas ndërrohen rolet dhe përsëritet veprimtaria për pjesën tjetër dhe kështu derisa të mbarojë gjithë mësimi. Pas kësaj, nxënësit me numrin 1 lexojnë pyetjet e veta dhe nxënës të ndryshëm në klasë i përgjigjen, po kështu veprojnë dhe nxënësit me numrin 2.

nervurat dytësore llapa

nervura qendrore

bishti

94


Nxënësit punojnë në mënyrë individuale ushtrimet 1, 2, 3 të librit të nxënësit dhe më pas lexojnë me zë përgjigjet që kanë dhënë.Përforcimi: turi i galerisë

Nxënësit vizatojnë gjethe të thjeshta dhe gjethe të përbëra dhe shkruajnë llojin e gjethes poshtë tyre. Nxënësit i ekspozojnë vizatimet në mjediset e klasës. Punimet e nxënësve vlerësohen nga vetë ata dhe nga mësuesja me notë dhe vlerësim stimulues.Detyrë shtëpie: Te përgatisë një herbar me lloje të ndryshme gjethesh sipas udhëzimeve të dhëna në libër.

Tema 8.6: Funksionet e gjethes

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të emërtojnë funksionet e gjethes. - të përshkruajnë me fjalët e tekstit rolin e klorofilit. - të përkufizojnë procesin e fotosintezës. - të përshkruajnë procesin e fotosintezës.

Fjalë kyç: fotosintezë, kloroplastet, klorofil.Mjetet: teksti i nxënësit, pamje të procesit të fotosintezës.




nxënësit





Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Harta e konceptit


në bashkëpunim. Paraqitje grafike e

informacionit


Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Rishikim në dyshe Paraqitje grafike e

informacionitPunë individualePunë në dyshe

Zhvillimi i mësimitParashikimi: diskutim nga njohuritë paraprake

Shkruhet tema në tabelë. Mësuesja pyet nxënësit: Duke rikujtuar mësimet e mëparshme, a mund të më thoni se cilat janë funksionet e gjethes?

Përgjigjet e nxënësve shënohen në formë grafike.

Funksioni i gjethes

Prodhon ushqim për bimën

95


Ndërtimi i njohurive: harta e konceptitMësuesja i kërkon nxënësve të studiojnë materialin e tekstit. Për këtë ajo i drejton duke i

parashtruar disa pyetje të cilave nxënësit do t’i përgjigjen gjatë leximit. Cilat janë pjesët përgjegjëse të gjethes që bëjnë të mundur prodhimin e ushqimit tek ajo? Në

çfarë mënyre kryhet prodhimi i ushqimit te gjethja? A mund të themi që procesi i prodhimit të ushqimit te gjethja dhe procesi i fotosintezës janë i njëjti proces?

Grafiku i mëposhtëm vizatohet në tabelë dhe nxënësit pasi që i përgjigjen pyetjes bëjnë shënimin e duhur në grafikun që kanë të vizatuar në fletoren e tij.

FOTOSINTEZA

ENERGJIA E DIELLIT UJI DIOKSIDI I KARBONIT

Qeliza e gjethes

KLOROPLAST KLOROPLAST KLOROPLAST

klorofil

sheqer oksigjen sheqer oksigjen sheqer oksigjen

klorofil klorofilklorofil klorofil klorofilklorofil klorofil klorofil

Përforcimi: rishikim në dyshe Nxënësit punojnë në dyshe për t’i dhënë përgjigje ushtrimeve në libër. Më pas, përgjigjet e

ushtrimeve i lexojnë me zë. Mësuesja vlerëson nxënësit për përgjigjet me notë dhe me vlerësim stimulues.

Detyrë shtëpie: ushtrimi 2 në librin e nxënësit.

Tema 8.7: Formimi i niseshtesë dhe çlirimi i oksigjenit te bimët (punë praktike)

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të tregojnë qëllimin e eksperimentit; - të përshkruajnë procedurat e eksperimentit; - të përmbledhin rezultatet e eksperimentit.

Fjalë kyç: niseshte, substancë.Mjetet: Një shishe me jod, një pikatore dhe disa produkte ushqimore si patate, mollë, karota, grurë, oriz, qumësht, makarona, niseshte.

96



Parashikimi: parashikim me terma paraprakëShkruhet tema në tabelë dhe qëllimi: Sot nëpërmjet një eksperimenti do të shohim se cilat bimë

përmbajnë niseshte.Mësuesja shkruan fjalën niseshte në tabelë dhe i pyet nxënësit: A e dini ju nxënës se çfarë është niseshteja? Nxënësit japin mendime të ndryshme, të cilat

shkruhen në tabelë. Më pas nxënësit prekin dhe shohin niseshtenë vetë dhe tregojnë disa cilësi të saj.

Niseshteja

pluhur i imët ngjyrë e bardhë

produkt ushqimor

Ndërtimi i njohurive: eksperimentPasi janë prezantuar të gjitha mjetet e punës me të cilat do të kryhet eksperimenti, mësuesja i

njeh nxënësit me hapat që do të ndjekin në kryerjen e eksperimentit.Nxënësit hedhin pikat e jodit mbi bimë dhe fruta të ndryshme dhe shohin se çfarë do të ndodhë

aty. Kur shohin ngjyrosjen me blu të sipërfaqes që u mbulua me jod ata raportojnë për praninë e niseshtesë. Në të kundërt deklarojnë se në atë bimë nuk ka niseshte.

Përforcimi: shkrim i shpejtëNxënësit shkruajnë shkurt qëllimin, hapat e kryerjes se eksperimentit dhe përfundimet e tij.Mësuesja vlerëson nxënësit për punën e bërë me notë dhe vlerësime motivuese.

Detyrë shtëpie: Të klasifikojnë bimët në dy grupe sipas pranisë ose jo të niseshtesë në to.




nxënësit


Parashikim me terma paraprakë



Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Eksperiment


në bashkëpunim.



Punë në dyshe

97


Tema 8.8: Bimët pa lule

Objektivat: Në fund të mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të emërtojnë disa lloje bimësh pa lule; - të tregojnë pjesët përbërëse të bimëve pa lule; - të tregojnë mënyrën e shumimit të bimëve pa lule.

Fjalë kyç: bimë pa lule, alga, myshk, likene, kërpudha, fiere.Mjetet: teksti i nxënësit. gjethe fieri, copa myshku, kërpudha, fotografi që tregojnë bimë pa lule.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Vëzhgim, diskutim




Analize e tipareve semantike


në bashkëpunim. Paraqitja grafike e

informacionit.


Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Lapsat në mes

Të nxënit në bashkëpunim. Nxitja

e diskutimit



Parashikimi: vëzhgim, diskutimShkruhet tema në tabelë. Ftohen nxënësit të vëzhgojnë myshqet, algat, likenet, fieret që kanë

sjellë në klasë. Ata përshkruajnë ndërtimin, ngjyrën, formën e tyre. Pyetjet me te cilat mësuesja drejton procesin e vëzhgimit janë: A kanë rrënjë: fieri, myshku, kërpudha, alga, likeni?

A kanë kërcell: fieri, myshku, kërpudha, alga, likeni? A kanë gjethe: fieri, myshku, kërpudha, alga, likeni?

Ndërtimi i njohurive: analiza e tipareve semantikeNxënësit lexojnë tekstin dhe plotësojnë tabelën me informacionin që kërkohet.

98


Emrat e bimëve rrënjë kërcell gjethe lule fryte fara ushqimi Shumohen

me

Fieri + + + - - - Vetëprodhuese spore

Myshku - + + - - - Vetëprodhuese spore

Kërpudha - - - - - - Thith të gatshëm spore

Alga - - - - - - vetëprodhuese

Shumim qelizash ose

bashkim qelizash

femërore me ato mashkullore

Likeni - - - - - -

Kërpudha thith ujin

dhe kripërat minerale dhe ia jep algës. Alga me klorofilin e saj prodhon ushqimin që ia jep vetes dhe kërpudhës.

Shumim qelizash, spore

Pas kësaj pune, nxënësit punojnë në grupe dyshe rubrikën: “Qarko përgjigjen e saktë”. Nxënësit argumentojnë me zë përgjigjen që dhanë.

Përforcimi: lapsat në mesKlasa ndahet në 5 grupe. Grupi 1 do të flasë për fieret, grupi 2 për myshqet, grupi 3 për

kërpudhat, grupi 4 për algat, grupi 5 për likenet. Nxënësit do të përshkruajnë karakteristikat e bimës për të cilën do të flasin. Nxënësit zgjedhin një laps me ngjyrën që preferojnë. Kur të jenë të gatshëm të flasin do të lënë lapsin në mes të tavolinës dhe do të japin mendimin e tyre. Më pas nuk do të kenë të drejtë të flasin, por duhet të dëgjojnë shokët. Ai nxënës që nuk ka gjë për të thënë do te thotë “pas” dhe do të lërë lapsin në tavolinë. Përgjigjet nxënësit i shkruajnë në një letër A4 dhe më pas i lexojnë para klasës.

Mësuesi vlerëson nxënësit për pjesëmarrjen dhe përgjigjet. Detyrë shtëpie: Ushtrimi 1 në librin e nxënësit.

Tema 8.9: Bimët me lule

Objektivat: Në fund të orës mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të emërtojnë pjesët e lules; - të përshkruajnë procesin e pjalmimit; - të klasifikojnë në dy grupe llojet e frutave.

Fjalë kyç: pjalmim, petlat, nënpetlat, pistili, thekët, fruta tulore, fruta të thata.Mjetet: fruta të ndryshme tulore dhe të thata, lule bimësh, libri i nxënësit, foto me lule dhe fruta të ndryshme.

99



Parashikimi: parashikim nga termatShkruhet tema në tabelë. Poshtë tyre shkruhen fjalët kyç: petlat, nënpetlat, pistili, vezët, vezore,

thekët, filament, pjalmore. Mësuesja bën një bisedë me nxënësit ku i drejton të lexojnë fjalët. Çfarë ju kujtojnë fjalët petla

dhe nënpetla? A ka ndonjë fjalë që e dini kuptimin e saj? Ma tregoni atë te lulja që keni përpara. Cilat janë emrat, të cilat nuk ua dini kuptimin (shënohen me pikëpyetje emrat e rinj). Më pas, mësuesja kërkon nga nxënësit që të vënë re disa zgjatime brenda lules, të cilat duket sikur formojnë një tapet me kokrriza dhe i tregon ato në lulen që mban në dorë. Ajo i emërton ato duke thënë: Këto janë thekët e lules, organi mashkullor i saj - dhe e shkruan emrin në tabelë në figurën e lules. Më pas emërton kokrrizat që janë në kokën e thekëve dhe shkruan në tabelë: kokrriza, poleni. Pas kësaj, lulja prihet në dy pjesë dhe nxënësit vënë re pistilin, organin femëror te lules. Mësuesja e shkruan në figurën e lules në tabelë këtë emërtim. Kështu vazhdohet me emërtimin e të gjitha pjesëve të tjera.

Ndërtim njohurish: të nxënit me këmbime, grupi i ekspertëveNdahet klasa në grupe me nga 3 nxënës. Mësuesja i jep nxënësve numrat nga 1-3. Nxënësit me

numrin 1 do t’i përgjigjen pyetjes: Cilat janë pjesët e lules:Nxënësit me numrin 2 do t’i përgjigjen pyetjes: Çfarë funksioni kanë pjesët e lules?Nxënësit me numrin 3 do t’i përgjigjen pyetjes: Si kryhet pjalmimi i lules?Nxënësit me numrin 4 do t’i përgjigjen pyetjeve: Çfarë është pjalmimi? në sa grupe i ndajmë

frutat e bimëve?Pasi të studiojnë librin dhe te shkruajnë përgjigjen për pyetjen e vet, nxënësit bashkohen sipas

numrave të njëjtë.Grupi i njëshave, grupi i dyshave, grupi i treshave, grupi i katrave. Ata diskutojnë për të dhënë

përgjigjen e saktë dhe shkruajnë përgjigjen përfundimtare.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Parashikim nga termat




Të nxënit me këmbime, grupi i

ekspertëve


në bashkëpunim.



Përvijim i të menduarit

Të nxënit në bashkëpunim.

Nxitja e diskutimit. Paraqitja grafike e

informacionit


100


Përforcimi: përvijim i të menduaritPërgjigjet e nxënësve do të hidhen në grafikun e mëposhtëm.

PJALMIMI SI KRYHET PJALMIMI

LULJA

NDËRTIMI FUNKSIONI

nënpetlat, mbrojnë gjithë pjesët e tjera të lulespetlat, tërheqjen e insektevethekët organi riprodhues mashkullorpistili organi riprodhues femëror

Pjalmimi është takimi i qelizës mashkullore me qelizën femërore të një luleje.Pasi takohen të dyja qelizat ndodh procesi i pllenimit dhe formohet veza e pllenuar.

Veza e pllenuar zhvillohet dhe jepfarën. Vezorja rritet dhe jep frytin, i cili rrethon farën.

Mësuesja vlerëson përgjigjet dhe punët e nxënësve me notë dhe me vlerësim motivues me shprehje.Detyrë shtëpie: Të shkruajnë 5 emra frytesh tulore dhe 5 të thata.

Tema 8.10: Pjalmimi te bimët dhe llojet e tij

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të tregojnë mënyrat e pjalmimit; - të tregojnë llojet e pjalmimit; - të përshkruajnë mënyrat e pjalmimit.

Fjalët kyç: pjalmimi me anë të erës, pjalmimi me anë të insekteve, pjalmimi me anë të ujit, pjalmimi me anë të gjitarëve, pjalmimi i kryqëzuar, vetëpjalmimi.Mjetet: teksti i nxënësit, fotografi që tregojnë mënyra të ndryshme të pjalmimit.

101



Parashikimi: diskutim për njohuritë paraprakeShkruhet tema në tabelë. Mësuesja u kërkon nxënësve të rikujtojnë procesin e pjalmimit. Ajo

pyet nxënësit: Çfarë është pjalmimi? Përse ndodh ky proces? Përgjigjet e nxënësve shkruhen në tabelë:











në bashkëpunim.

Punë me gjithë klasën. Punë individualePunë me grupe


Mendo puno në dyshe, shkëmbe

mendime

Të nxënit në bashkëpunim. Nxitja

e diskutimit.


PjalmimiProcesi Përkufizimi

Pjalmimi është takimi i qelizës mashkullore me qelizën femërore të një luleje.Pasi takohen të dyja qelizat ndodh procesi i pllenimit dhe formohet veza e

pllenuar.Veza e pllenuar zhvillohet dhe jep

farën. Vezorja rritet dhe jep frytin, i cili rrethon farën.

Ndërtimi i njohurive: lexim me kodimNxënësit do të lexojnë tekstin për t’u njohur me faktorët që realizojnë pjalmimin e bimës.

Nxënësit do të shënojnë këto shenja gjatë leximit: E për pjalmimin me anë të erës, I për pjalmimin me anë të insekteve, Z për pjalmimin me anë të zogjve, Gj për pjalmimin me anë të gjitarëve, U për pjalmimin me anë të ujit, V për vetëpjalmimin dhe K për pjalmimin e kryqëzuar. Më pas informacionin do ta shënojnë në tabelë:

E I Z Gj U V K

Era transporton

kokrrizat e pjalmit dhe bën

te mundur pjalmimin

Insektet transportojnë me këmbëzat

e tyre kokrrizat e

pjalmit duke i çuar ato

nëpër lule të ndryshme.

Zogjtë me trupin e

tyre duke fluturuar nëpër lule

bëhen transportues të pjalmit.

Gjitarët bëhen faktorë në pjalmimin e luleve pasi

transportojnë nga njëri

vend në tjetër pjalmin që

ngelet nëpër trupin e tyre.

Uji është pjalmues, sepse ai

transporton pjalmin që bie në të

nga një vend në një vend

tjetër.

Vetëpjalmimi ndodh kur kokrrizat e

pjalmit të një luleje shkojnë në pistilin e

së njëjtës lule apo të një luleje të së

njëjtës bimë.

Pjalmimi i kryqëzuar ndodh kur kokrrizat e pjalmit të një luleje

shkojnë në pistilin e një luleje të një bime tjetër.

102


Përforcimi: mendo, puno në dyshe shkëmbe mendime

Nxënësit punojnë individualisht si fillim dhe më pas rishikojnë në dyshe dhënien e përgjigjeve të ushtrimeve 1 dhe 2 në libër. Më pas përgjigjet lexohen nga disa nxënës me zë.

Mësuesja vlerëson nxënësit për përgjigjet e pyetjeve dhe punën në bashkëpunim. Detyrë shtëpie: Ushtrimi 3 në libër.

Tema 8.11: Bimët farëzhveshura dhe bimët farëveshura

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të emërtojnë farat sipas llojit të tyre; - të tregojnë karakteristikat e dy grupeve të farave; - të përshkruajnë shumimin e dy grupeve të farave.

Fjalë kyç: farëveshur, farëzhveshur, njëthelbore, dythelbore.Mjetet: fara bimësh të ndryshme, teksti i nxënësit, fotografi me pamje të farave.









Mbajtje e strukturuar e shënimeve


në bashkëpunim. Paraqitja grafike e

informacionit




Parashikimi: stuhi mendimeshShkruhet tema e mësimit në tabelë. Nxënësit kanë në tavolina fara të ndryshme. Mësuesja i fton

që ti vëzhgojnë dhe i pyet: A janë të gjitha farat që keni përpara njësoj? Nga se ndryshojnë ato? Përgjigjet shkruhen në tabelë.

Farat

të veshura me fruttë paveshura nga fruti

me dy thelpinj njëthelbore

103


Ndërtimi i njohurive: mbajtja e strukturuar e shënimeveNxënësit do të lexojnë materialin e librit. Mësuesja i drejton duke i shtruar këto çështje: Çfarë farash prodhohen nga lulet që nuk kanë as thekë as pistilë (boçet e pishave)? Çfarë lulesh

prodhohen nga bimët me lule? Në sa lloje farash ndahet grupi i farave të veshura? Si quhen farat që kanë dy thelpinj? Si quhen farat që kanë një thelpi?

Pasi që lexojnë nxënësit i përgjigjen pyetjeve me zë. Përgjigjet e tyre shënohen në grafikun e shënimeve.

molla

FARAT E BIMËVE

Lule pa organ riprodhimiboçet e pishës, bredhit, selvisë

farat e zhveshura farat e veshura

Farë e parrethuar nga fruti Farë e rrethuar nga frutipjeshka, molla, gruri, misrinjëthelbore

dythelborepjeshka

gruri

misri

Lulet pa theke e pistil lule me organ riprodhimi, lulet me thekë e pistil

Farat e pishës, bredhit, selvisë

Përforcimi: shkrim i shpejtëNë këtë shkrim, nxënësit do të paraqesin shkurtimisht si realizohet pjalmimi te bimët, lulet e të

cilave janë pa organe riprodhimi.Mësuesja vlerëson punët e nxënësve me notë.

Detyrë shtëpie: Ushtrimi 1 dhe 2 në libër.

Tema 8.12: Shumimi vegjetativ te bimët

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të tregojnë ç’është shumimi vegjetativ; - të emërtojnë mënyrat e shumimit vegjetativ; - të përshkruajnë mënyrat e shumimit vegjetativ; - të përkufizojnë procesin e shartimit; - të japin shembuj të bimëve të shartuara.

Fjalë kyç: shumim vegjetativ, shumim me rrënjë, shumim me kërcell nëntokësore, shumim me kërcej mbitokësorë, shumim me gjethe.

104


Mjete: libri i nxënësit, foto me pamje nga llojet e shumimit vegjetativ.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Diskutim i drejtuar

Diskutim i ideve, Te nxënit në bashkëpunim

Punë me gjithë klasën

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Insert


në bashkëpunim.


Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Di-dua të di-mësova

Përsosje e shkrimit. Diskutim i ideve,

të nxënit në bashkëpunim



Parashikimi: diskutim i drejtuarShkruhet tema në tabelë. Mësuesja pyet nxënësit: Iu kujtohet se çfarë keni mësuar për kërcellin?

Sa lloje kërcejsh njihni? Cili është funksioni i kërcellit? Cili është funksioni i gjethes? Cili është funksioni i rrënjës te bima? Si shumohen bimët me lule? Si shumohen bimët pa lule? A mendoni se rrënjët, kërcelli, gjethet mund të shërbejnë për shumimin e bimës? Mësuesja i lë nxënësit të japin të lirë përgjigjet dhe nuk përdor shprehjen gabim, për ndonjë përgjigje që nuk është e saktë. Rëndësi ka të tërhiqet vëmendja e nxënësve mbi temën e mësimit.

Ndërtimi i njohurive: insertMësuesja u kërkon nxënësve lexojnë tekstin duke shënuar fjalët apo informacionet që do të

shohin aty me simbolet e tabelës së insertit. Ajo i nxit ata duke u thënë: Lexoni informacionin e tekstit dhe shikoni nëse rrënjët, kërcelli, gjethet kanë dhe ndonjë funksion tjetër përveç atyre që keni mësuar më parë.

Simbolet që do të përdorin nxënësit gjatë leximit janë si në tabelën më poshtë:

√ Unë e di këtë

- Unë e dija ndryshe këtë

? Unë nuk e kuptoj këtë

+ Unë nuk e dija këtë

Pas leximit, nxënësit do të tregojnë se çfarë informacioni të ri mësuan. Mësuesja sqaron konceptet e pakuptueshme për nxënësit.

Nxënësit përkufizojnë konceptin e shumimit vegjetativ dhe konceptin e shartimit. Ata tregojnë si kryhen llojet e ndryshme të shumimeve vegjetative. Nxënësit përshkruajnë procesin e shartimit dhe emërtojnë dy llojet e tij. Në fund japin shembuj nga bimët, të cilat mund të shartohen.

105


Përforcimi: Di - Dua të di - mësovaNxënësve u kërkohet që njohuritë e marra gjatë orës t’i sistemojnë në tabelën di-dua të di-

mësova.


Rrënja shërben për të ushqyer bimën dhe për ta mbajtur atë të ngulur në tokë

A ka ndonjë funksion tjetër rrënja?

Rrënja shërben edhe për shumim vegjetativ me anë të copave të rrënjëve.

Kërcelli shërben për të transportuar ujin, kripërat minerale dhe ushqimin që prodhon gjethja në trupin e bimës.

A ka ndonjë funksion tjetër kërcelli?

Kërcelli shërben edhe për shumim vegjetativ, me kërcej nëntokësore, si: zhardhokë, rizome, bulbe dhe me kërcej mbitokësore si: stolonet dhe se fundmi me copa kërcelli.

Gjethja shërben për të prodhuar ushqimin e bimës.

A mund të ketë gjethja ndonjë funksion tjetër përveç prodhimit të ushqimit?

Gjethja shërben edhe për shumim vegjetativ duke përdorur gjethe e shkëputura nga trupi i një bime.

Tema 8.13: Nga fara, te lulja dhe fruti

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të përshkruajnë përbërjen e një fare; - të listojnë kushtet që duhen për mbirjen e një fare; - të përshkruajnë etapat nëpër të cilat kalon fara që prej mbirjes deri në formimin e një

bime të re.

Fjalë kyç: embrion, lëndë ushqyese, veshje e fortë, mbirje, kotiledone.Mjetet: fara groshe, libri i nxënësit, figura që tregojnë fazat e mbirjes së farës.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Kërkim – hulumtim








Organizuesi grafik linear kohor

Paraqitje grafike e informacionit Punë individuale

106


Zhvillimi i mësimitParashikimi: kërkim – hulumtim

Shkruhet tema në tabelë. Nxënësit do te diskutojnë rreth temës duke dhënë parashikime se për çfarë do të diskutohet. Më pas nxënësit vëzhgojnë farat që kanë marrë në klasë. Mësuesja drejton vëzhgimin e tyre:

Vini re, çfarë e mbështjell nga sipër farën e fasules? Si mendoni përse shërben kjo cipë?Ndani farën në dy gjysma. Vini re! Çfarë ka brenda në farë? A e dini ju si quhet kjo bimëz e

vogël? Në sa pjesë u nda fara? A e dini ju si quhen këto dy pjesë te farës? A mund të më thoni përse

shërbejnë këto dy pjesë të farës? Nxënësit lihen të lirë në përgjigjet e tyre. Nuk ka rëndësi saktësia e përgjigjeve në këtë fazë të mësimit, por përfshirja dhe zgjimi i interesit për temën. Mësuesja shkruan në tabelë rezultatet e vëzhgimit të farës.

Fara

Cipa mbështjellëse

embrioni kotiledonet

Ndërtim i njohurive: diskutim për njohuritë paraprakeNxënësit kanë bërë më parë një punë praktikë me mbjelljen e një fare të fasules. Mësuesja i

kërkon të risjellin në mend të gjithë procesin që nga mbirja e farës e deri te rritja e kërcellit dhe gjetheve. Pyetjet të cilat do të drejtojnë diskutimin janë: Çfarë kushtet i krijuat farës që ajo të mbinte? Çfarë ndodhi me farën kur e futet në frigorifer, a mbiu ajo? Po me farën që e latë në errësirë çfarë ndodhi? A mund të thoni se çfarë kushtesh i duhen një fare që ajo të mbijë? Çfarë ndodhi në fillim me farën, të cilën e vutë në një mjedis të ngrohtë, me dritë, të lagësht dhe me ajër? Po pasi u fry dhe plasi mbështjellja e farës, çfarë ndodhi? Për çfarë shërbenin ato rrënjët e vogla që u ngulën në copën e pambukut? Nga e merrte ushqimin bima gjatë kësaj faze? Çfarë ndodhi pas daljes së rrënjëzave? Kush e ushqente kërcellin dhe rrënjët gjatë kësaj faze? Po kur filluan të dalin gjethe çfarë ndodhi me dy kotiledonet? Kur dy kotiledonet u thanë nga e siguronte bima ushqimin?

Pas këtij diskutimi nxënësit plotësojnë ushtrimet 1,2,3 në libër. Si fillim punojnë individualisht dhe kur ti mbarojnë do të bëjnë një rishikim me shokun. Përgjigjet e ushtrimeve, nxënësit i lexojnë me zë.

Përforcimi: organizuesi grafik linear kohorNxënësit paraqesin grafikisht fazat nëpër, të cilat kalon një fare nga mbirja deri te rritja e bimës

së re.

fara rrënjëzat kërcelli gjethëzat bima e re

Mësuesja vlerëson nxënësit për përgjigjet dhe punën që bënë me notë dhe me shprehje motivuese.Detyre shtëpie: Ushtrimi 4 në librin e nxënësit.

107


KAPITULLI 9: BIMËT DHE NJERIU

Tema 9.1: Marrëdhëniet midis kafshëve, bimëve dhe njeriut

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të tregojnë ç’është habitati; - të tregojnë rëndësinë që kanë bimët për kafshët dhe njerëzit; - të tregojnë rolin që luan njeriu dhe kafshët te bima; - të shpjegojnë ndërvarësinë që kanë mes njëra-tjetrës bota bimore me atë shtazore.

Fjalë kyç: habitat, bota shtazore, bota bimore.Mjetet: enciklopedia për fëmijë, teksti i nxënësit, fotografi me pamje nga habitate të llojeve të ndryshme





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Grafiku i fjalorit



Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Pyetja sjell pyetjen Të nxënit në


Punë individuale

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Pyetja sjell pyetjen Paraqitje grafike e



Parashikimi: grafiku i fjaloritShkruhet tema e mësimit në tabelë. Mësuesja pyet nxënësit për kuptimin e fjalës habitat. Pasi

japin mendimet e tyre, vizatohet grafiku i fjalorit dhe informacioni i mbledhur hidhet në të.


SINONIMIMjedis

PËRDORIMI NË FJALIBimët, kafshët dhe njerëzit i zgjedhin

habitatet e tyre në bazë të kërkesave që kanë.

HABITAT

Vendi, karakteristikat fizike dhe biologjike të të cilit, e lejojnë një specie që të zhvillohet.

Ndërtimi i njohurive: pyetja sjell pyetjenMësuesja paraqet përpara nxënësve një fragment nga mësimi dhe e lexon atë.

108


Fragmenti Bimët janë të rëndësishme për jetën në tokë. Për kafshët dhe njerëzit, bimët shërbejnë

si ushqim, strehim, mjete të dobishme dhe produkte.Shumë kafshë përdorin bimët për strehim. Bimët gjithashtu u sigurojnë kafshëve mbrojtjen

nga grabitqarët. Shkatërrimi i bimëve të ndryshme nganjëherë çon kafshët në rrezik jetën e kafshëve. Kështu mund të themi që kafshët dhe njeriu janë të varura shumë nga bimët duke qenë se janë të vetmet organizma të aftë të prodhojnë vetë lëndën ushqyese. As njeriu dhe as kafshët nuk janë në gjendje të prodhojnë vetë lëndën ushqyese, ato e marrin të gatshme atë nga mjedis ku ata jetojnë.

Edhe kafshët ndihmojnë bimët për të jetuar. Me anë të insekteve lulet pjalmohen, kafshë të tjera ndihmojnë bimët në shpërndarjen e farave ose të kokrrizave të pjalmit.

Kafshët nxjerrin në mjedis dioksidin e karbonit që është një element i rëndësishëm për jetën e bimëve.

Nxënësit shohin figurën që ilustron lidhjen që ekziston midis kafshëve dhe bimëve.Me pas mësuesja iu drejton nxënësve pyetjet:

- Përse janë të rëndësishme bimët për kafshët? - Përse janë të rëndësishme bimët për njeriun? - Përse kafshët janë të rëndësishme për bimët? - Përse njeriu është i rëndësishëm për bimët?

Nxënësit përgjigjen duke iu referuar informacionit që lexoi mësuesja, por mund të shtojnë dhe vetë informacion tjetër.

Përforcimi: pyetja sjell pyetjen Përgjigjet që japin nxënësit do të paraqiten në tabelën sipas modelit.

Çfarë po mësoj? Çfarë di unë për këtë? Marrëdhënia shkak-pasojë e mundshme

Përse janë të rëndësishme bimët për kafshët?

- Përse janë të rëndësishme bimët për njeriun?

- Përse kafshët janë të rëndësishme për bimët?

- Përse njeriu është i rëndësishëm për bimët?

Bimët shërbejnë si ushqim, strehim, mjete

të dobishme, dhe produkte për kafshët dhe për njerëzit.Me anë të insekteve lulet

pjalmohenKafshe te tjera ndihmojnë bimët në shpërndarjen e farave apo të

kokrrizave të pjalmit.Kafshët nxjerrin në mjedis

dioksidin e karbonit që është një element i rëndësishëm për jetën

e bimëve.Njeriu i shumon dhe kujdeset për

bimët.

Shkaku / Një botë e pasur me bimësi

Pasoja /një jetë e shëndetshme për kafshët dhe njeriun

Mësuesja vlerëson punën e nxënësve me notë.Detyrë shtëpie: Ushtrimet 1, 2 në libër

109


Tema 9.2: Bimët në jetën e njeriut

Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë: - të tregojnë rolin që kanë bimët për jetën e njeriut. - të japin shembuj të rolit të bimëve në jetën e njeriut. - të listojnë vlerat ushqimore që kanë bimët për njeriun.

Fjalë kyç: bimë mjekësore, bimë zbukurimi, proteina, vitamina, sheqerna.Mjetet: teksti i nxënësit, fotografi të ndryshme që tregojnë rolin e bimëve te njeriu.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Stuhi mendimesh Diskutim i ideve Punë me gjithë klasën

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Shënime mbi shënime

Nxitja e diskutimitNdërtim i shprehive

studimore

Punë me gjithë klasën Punë individuale



mendime

Të nxënit në bashkëpunim. Punë individuale


Parashikimi: stuhi mendimeshMësuesja shkruan në tabelë temën dhe pyet nxënësit: A kanë rëndësi bimët për jetën e njeriut?

Çfarë të mirash merr njeriu nga bimët? Përgjigjet paraqiten grafikisht në tabelë.

Bimët na japin

na shërojnë gjallëri në mjedis

oksigjen ushqimlëndë drusore

Ndërtimi i njohurive: shënime mbi shënimeNxënësit do të plotësojnë shënimet duke u bazuar në informacionin e tekstit. Duke lexuar ata

do të shënojnë me numrin 1 fjalën bimë sa herë që e shohin, me numrin 2 llojin e bimës dhe me numrin 3 produktin që nxjerr njeriu nga këto bimë.

BIMA

2 Aloe vera 3 shampo, krem lëkure2 kamomili 3 çaj për qetësim

110


2 fasulja, bizelja 3 proteina2 patatja, panxhari 3 sheqernat2 spinaqi, kivi, portokalli 3 vitaminat2 ulliri misri luledielli 3 vaji

Përforcimi: mendo - puno në dyshe - shkëmbe mendimeNxënësit do te punojnë në grupe dyshe për plotësimin e ushtrimeve 1 dhe 2 në libër. Si fillim,

ata do ta plotësojnë vetë ushtrimin dhe më pas do ta rishikojnë në dyshe për të dhënë përgjigjen më të mirë.

Nxënësit vlerësohen për përgjigjet me notë dhe vlerësim me shprehje për motivim.Detyrë shtëpie: Ushtrimi 3 në libër.

Tema 9.3: Të kujdesemi për mjedisin

Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit duhet të jenë të aftë: - të tregojnë disa mënyra me të cilat njeriu ndot mjedisin; - të tregojnë disa mënyra për të mbajtur pastër mjedisin; - të shpjegojnë përse njeriu duhet ta mbajë pastër mjedisin.

Fjalë kyç: mjedis, ndotje.Mjetet: teksti i nxënësit, fletë A4, lapsa, bojëra.





Parashikimi(nxitja për të nxënë) Dil rrotull, fol rrotull Diskutim i ideve Punë me gjithë klasën

Ndërtimi i njohurive(përpunimi i përmbajtjes) Diskutim i drejtuar Diskutim i ideve

Paraqitje grafike Punë me gjithë klasën.

Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Punë praktike Aplikim i njohurive Punë me grupe


Parashikimi: dil rrotull - fol rrotullNxënësit bëjnë një shëtitje në mjediset përreth shkollës. Ata do të vënë re si është mjedisi

përreth. A ka mbeturina të hedhura nëpër rrugë? A ka gjelbërim? A ka pemë të prera? A ka ujëra që derdhen pa kriter?

Këto pyetje i bëhen nxënësve ndërkohë që ata po vëzhgojnë mjedisin, bëhet një bashkëbisedim në natyrë.

111


Ndërtimi i njohurive: diskutim i drejtuarMësuesja pyet nxënësit? A iu pëlqeu mjedisi që vizituat? Pse po? pse jo? Çfarë do të bënit ju për

ta përmirësuar mjedisin? Përgjigjet e nxënësve shkruhen në tabelë.

mbjellja e pemëve parqe të gjelbëruara

më shumë kosha për mbeturina

mosshpenzim i kotë i ujit

Kujdesi për mjedisin

pastrim më i shpeshtë nga punëtorët e mirëmbajtjes

mbeturinat në kosha

Përforcimi: punë praktikeNxënësit do të shkruajnë një fletëpalosje për ndërgjegjësimin e komunitetit ndaj rëndësisë së

ruajtjes së mjedisit.Nxënësit do te punojnë me grupe dhe në fund do të lexojë secili grup tekstin që ka shkruar në

fletëpalosjen e vet. Pas mësimit, nxënësit këshillohen t’i shpërndajnë këto fletëpalosje në komunitet.Mësuesja vlerëson nxënësit me notë dhe me shprehje motivuese për punën.

Detyrë shtëpie: Shpërndarja e fletëpalosjeve nga nxënësit në komunitet.

Dituri natyre 5. Libri i mësuesit

Documents