TDV - İSTANBUL MÜFTÜLÜĞÜ DERGİSİ SAYI: 2 • YIL: 2007 DINVEHAYAT YAYlN YÖNETMENi YAYlN mORDiNATÖRÜ AVCI ERDEMÜ EDiTöR KarimaCESUR YAYlNEKiBI Ahmet BENSiZ DavutÖZGÜL Emine ARSlAN KelimeCESUR YÜKSEL ARICI SalimSELVi PARILDAR TASHIH SORUMYJSU Omer Faruk GRAFIK TASARlM ABY AJANS 0212 5313787 BASlM YERI w TARIHI TDV va Oslim Son. Sit. 358. Sk. Na: 11 Yenimahalle/ ANKARA Tel: (0312) 354 91 31 Faks:{0312) 354 91 32 ISBN:97i-975-389-505-7 Ankara 2007 DAA mM TDVYay. Mar. va Cad. Nq: 1411 Divanyolu Eminiinii/ISTANBUL Tel: (0212) 518 46 04 Faks: (0212) 518 83 07 hukuki-bilimsal yazodanno aillir. PARA iLE SAlliMAZ Bismillahicrahmarucrahtm Rabbimize sonsuz hamd, Efendimiz• e saJat ve selam olsun. istanbul özel dizi olarak ikincisi ile Birinci eserimiz Peygamberimizin mllnasebetiyle etkinlikler çerçevesinde Nisan Tükenmeyen Ümidi Peygamberimiz'e" ithafiyla Diyanet olmak üzere eserin kendilerine ilim ve Diyanet mensubu görevlilerimiz takdirlerini ve teklifterini ifade Bunlar bizim için sizlere daha iyiyi sunabilmek ve eksilderimizi giderebilmek edid unsur gayretimizi Ismi Hilemete Çatn /Yaratan Rabbinin Oku olan ikinci eserimiz, Kur'an tarihi, ilk dönemden itibaren devam eden hafizhk müessesesinin önemi ile biifiz olma yöntemleri, tarih boyunca öirend profiJinin din adanumn toplum içindeki Kur'an yaz Kur'an kursJannda veli gibi talim ve dair makalelerin ve edebiyat, sanat ve mOsikiye yönleri ile ilgili olmak üzere, yetkin yazarlar kaleme 30'u makaleyi Aynca Kur'an bir ekol olan Abdurrahman Gürses Hocaefendi'yi konu portre bölümümüzün ve kurraJanndan Miktad Temiztürk ile zevkle kanaatindeyiz. Kur'an'a hUnnetin örneklerini ve istanbul muhafaza edilen ilgili makaleleri ise bölümümüzde üzere Diyanet okullann tatile tamamlayan Kerim olmak üzere, zamanda ve ahlü:a dair temel bilgileri için yurt Yaz Kur'an Kurslan dönemini zamanda verilecek olan bu ve istenilen düzeyde verimin için ve veli zaruri Bir bu amaca da yönelik olmak üzere eserimizin ümid ediyoruz. Bu eserin fikirleri ve makaleleri ile bulunan akademisyenJere, bizlere sunan Halit Ömer minyatürlerin temin edilmesinde her türlü IDV Merkezi KUtUphane Müdürü Fatih ve personeline, Diyanet ve görsel malzeme basJa ve tasanm süreçlerinde olan herkese sunuyoruz. ve berekedi ümidiyle ...
9
Embed
DINVEHAYAT - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D03292/2007/2007_2/2007_2_KUCUKM.pdf · 2015. 11. 4. · olan Hazret-i Muhammed (s.a.v.}'e2 indirilen Kur'an-ı Keı1m, aynı zamanda
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Yayınlanan yıııılaıın hukuki-bilimsal sorumluluğu yazodanno aillir.
PARA iLE SAlliMAZ
Bismillahicrahmarucrahtm Rabbimize sonsuz hamd, Efendimiz• e saJat ve selam olsun. istanbul Müftülüğü'nün özel dizi olarak başlattığı yayınların ikincisi ile
karşınızdayız. Birinci eserimiz yayın gnıbunun yoğun çalışmasıyla Peygamberimizin doğum yıldönümü mllnasebetiyle yapıJan etkinlikler çerçevesinde Nisan ayında "insanlığın Tükenmeyen Ümidi Peygamberimiz'e" ithafiyla huzurlannızda olmuştu. Başta Diyanet işleri Başkanımız olmak üzere eserin kendilerine ulaştığı ilim adamlarımız ve Diyanet mensubu görevlilerimiz beğeniJerini, takdirlerini ve teklifterini ifade etmişlerdir. Bunlar bizim için sizlere daha iyiyi sunabilmek ve eksilderimizi giderebilmek adına tefYİk edid unsur olmuş, gayretimizi arttınnıştır.
Ismi Hilemete Çatn /Yaratan Rabbinin Adıyla Oku olan ikinci eserimiz, Kur'an eğitimi tarihi, ilk dönemden itibaren başlayıp devam eden hafizhk müessesesinin önemi ile biifiz olma yöntemleri, tarih boyunca öirend öğretici profiJinin sunulması, din adanumn toplum içindeki saygınlığı, Kur'an öğretiminde veli-öğrenci-öğretici ilişkisi, yaz Kur'an kursJannda veli sorumluluğu gibi Kur'an'ın talim ve hıfzına dair faydalı olacağını umduğumuz makalelerin yanında; Kur'an'ın aniaşılmasına ve Kur'an•ın edebiyat, sanat ve mOsikiye yansıyan yönleri ile ilgili olmak üzere, alanında yetkin yazarlar tarafından kaleme alınan 30'u aşkın makaleyi içernıektedir. Aynca Kur'an eğitiminde bir ekol olan Abdurrahman Gürses Hocaefendi'yi konu edindiğimiz portre bölümümüzün ve İstanbul kurraJanndan Miktad Temiztürk ile yaptığımız söyleşinin zevkle okuoacağı kanaatindeyiz. Ecdadımızın Kur'an'a gösterdiği hUnnetin örneklerini ve istanbul Müft:UlüğU'nde muhafaza edilen taş baskılarla ilgili makaleleri ise arşiv bölümümüzde sunuyonız.
Bilindiği üzere Diyanet İşleri Başkanlığı okullann tatile girnıesiyle ilköğretimini tamamlayan çocuklanmızın, başta Kur'in-ı Kerim olmak üzere, aynı zamanda akatdiınize ve ahlü:a dair temel bilgileri öğrenmeleri için yurt çapında Yaz Kur'an Kurslan dönemini başlatmaktadır. Kısıtlı zamanda verilecek olan bu eğitimin çocuklarımızı sıkınadan yapılabilmesi ve istenilen düzeyde verimin alınabilmesi için öğretici, öğrenci ve veli işbirliği zaruri olmaktadır. Bir yanıyla bu amaca da yönelik olmak üzere yayınJadığımız eserimizin faydalı olmasını ümid ediyoruz. Bu eserin oluşmasında fikirleri ve makaleleri ile katkıda bulunan değerli akademisyenJere, fotoğraf arşivini bizlere sunan Sayın Halit Ömer Camcı'ya, minyatürlerin temin edilmesinde her türlü kolaylığı sağlayan IDV isl~m Araştınnalan Merkezi KUtUphane Müdürü Sayın Fatih Çardaldı'ya ve personeline, Diyanet çalışanlanna, yazılı ve görsel malzeme sağlanması, yayına hazırlık, basJa ve tasanm süreçlerinde katkısı olan herkese şükranlanmızı sunuyoruz.
Allah'ın çabşmalarımızı hayırlı ve berekedi kılması ümidiyle ...
Dr. Mustafa KÜÇÜK
Başbakanlık Osmanlı Arşivi
Reisülkurra Abdurrahman Gürses Hoca Efendi'nin
P!":.iJ ::an-ı Kerim; çeyrek asra yakın bir süre içerisinde UJ ResOl-i Ekrem -saHaJJahu aleyhi veseiJem
Efendimiz'e indirilmiş ve muhtevasındaki ahl~k ile ahkimı,
en evvel kendi hayatında uygulanarak bizzat onun tarafindan
insanlara tebliğ edilmiştir. •Andolsun ki Resulullah, sizin için,
Alfah'a ve ahiret gilnilne kavuşmtıyı umanlar ve Allah'ı çok zikredenler
için güzel bir örnektir. 111 Böylece peygamberlerin sonuncusu
olan Hazret-i Muhammed (s.a.v.}'e2 indirilen Kur'an-ı Keı1m,
aynı zamanda dinlerin sonuncusu ve ekmeli bulunan islam
Dini'nin3 esaslarını belirleyici son il~ht kitap olmuştur.
İnsan her hangi bir baskıya maruz kalmadağı takdirde
yeniye kolayca meyil gösterir. Keza yapacağı işler için güvenilir
bir örnek edinmek de tercih ettiği bir şeydir. Bu ise İslam
Dini'nin kaynağı bulunan Kur'an-ı Kerim'in ve onun tebliğ
edicisi Hazret-i Muhammed Aleyhisselam'ın kadr ü kıymetini,
bUtUn insanhk nezdinde artıran bir husustur. Zira Kur'an-ı
Kerim sayesinde insanlar, Yüce Yarana'nın dünya ve ahiret ile
olan emir ve yasaklarını tahrif edilmemiş bir şekilde
öğrenmektedirler. Hazret-i Peygamber'in kendisine indirilen
Kur'an-ı Kerim'i bütün güzelliğiyle hayatına tatbiki demek
olan fiiJI-kavrı sünnetleri ise bu yönelme ve kabullenmeyi
·• Haziran '07 ı9e~
·w
kolaylaştınp değerli kılmaktadır. öyle ki bizatiht Kur'an-ı Kertm'de
ResOluilah Efendimiz'in ash~bına ~etler okuduğu, onlara Kitib ve hikmeti öğrettiği ve kendilerini daha önce içerisinde
bulundukları her türlü reddedilmiş ahlak ve inançlardan temizlediği4 zikredilmektedir.
O'nun ardından gelen mezheb imamlarının ictihad ve uygulamaları ise ilaht kitabın anlaşılması ve yaşanınası yolundaki gerekli techizatı insanlığm emrine sunmaktadır.
Kur'an-ı Kerim bir hidayet rehberi5 olarak yalnızca insanlığa gerekli emir ve yasakları düzenlemekle kalmaz, kendisinin
muhafazasi, okunınası ve dinlenmesine dair şartlan da açıkça ortaya koyar. İslam'ın en önemli rük:ünlerinden birisi bulunan
namaz içerisinde kıraatin farziyeti ve mUminin kendisine kolay geleni5 tertil üzerevakur bir şekilde okuması gerektiği,7 bu kabil evamir-i mühimmedendir. Kur'in-ı Kerim'in mücerred olarak
okunınası da bir emr-i şahsi, yani farz-ı kiffiye olduğu başka bir vecibedir.3 Keza ilaht şartlara uygun ve samirniyetle dinlenınediği
takdirde kişinin nasıl bir akıbet ile karşılaşacağı gözden uzak tutulmadığında,9 Kur'an-ı Kerim'i kıraat mes'elesi de wzuha
kavuşacaktır. Nitekim insanları ve cinleri milsitiman olmakla mes'ul tutan Rabbimiz Tellla, onlann Kur'an-ı Kerim dinlemek için gittikleri ResOluilah Aleyhisselam'ın huzurundaki tavırlannı
açık bir örnek olarak bizlere göstermektedir: "Hani cinlerden bir gurubu, Kur'an'ı dinlemeleri için sana yöneltmiştik. Kur'an'ı dinlemeye hazır olunca (birbirlerine) «Susun» demişler, Kur'an'ın okunması bitina uyanalar olarak kavimlerine dönmüş/erdi. "10
UsQIUne uygun ve sekinetle Kur'an-ı Kertm'i dinlememek, inkar edenlerle benzer bir fiili gerçekleştirmek tehlikesini taşır ki bu feci bir akıbettir: inkar edenler: "Bu Kur'an't dinlemeyin, okunurken gürültü yapın. Umulur ki bastınrsmız, dediler."'' Işte
Reisülkuni Abdurrahman Gürses Hocaefendi. kendisinden önceki reisülkıırratar Gönenli Mehmed Efendi ve Mehmed Aşıkkutlu gibi hamele-i Kur'an'ın şahsiyetlerini bu düstOr şekillendirmiştir:
Okurken ve okıınurken Kur'an-ı Kerlm'e gerekli ihltis ve hUrmeti göstermek ve başkalarının da buna riayetlerini temine çalışmak.
Her kim Kur 'an-ı Kerim ehli olup de kendisini herkesten Hendek'te başlayıp, İstanbul
ve medreselerin kapatılmasının
ardından tekrar Hendek'te
devam ettirdiği talim ve tedris
hayatını, temelli olarak geldiği
Üsküdar'da Selimiye Camii Şerifi
müstağni görmezse o kimse Kur'an'a hürmet etmemiş
olur, hadis-i şerifinin ne güzel örneğidir o. Bazılarının
pek idrak edemediği vakarının ve celalinin sebebi de
budur: Kur'an-ı Kerim'e hürmet ve onun İlahi Kelam
olduğunu unutmamak, unutturmamak.
Şüphesiz onların ardından gelenler ve isimleri
burada zikredilmeyen pek çok Kur'an-ı Kerim
hamili zevat-ı zevi'l-fazl da böyle bir düşüncenin
mensubu ve takipçileridirler.
Abdurrahman Gürses Hoca'nın Kısaca
Hayatı
Abdurrahman Hoca ile Nuruosmaniye
Camii'ndeki talim dersleri vesilesiyle tanıştım.
Ağzına Kur'an pek yakışan sevgili arkadaşım
Alaeddin Özer vasıtasıyla Hafız Enver Ceylan'dan
1977 yılında birlikte başladığımiz talim dersleri
bizi cumartesileri öğleden önce Nuruosmaniye
Kur'an Kursu'nda Abdurrahman Gürses Hoca'nın
tedrisine kadar ulaştırdı. İslam aleminin pek
seçkin hafızlanndan ve Nuruosmaniye Başimaını
olan Enver Hocamdan talim üzere başladığımız
hafızlık çalışmamızı birkaç devir sürdürebildik,
ama bu arada gerek kendisinden ve gerekse
Abdurrahman Hocamdan istifade etmeye devam
ettik.
Hendek'de 1325 (1909) tarihinde doğup 1 O
Ağustos 1999 Salı günü Teşvikiye'de rahmet-İ
Rahman'a kavuşan Abdurrahman Gürses 12
Soğuksu köyünün imam-hatibi olan ve "Beni
zorlamasaydı hafiz olamazdım!" dediği babası
Hafız Said Efendi'den hafızlığını ikmal etmiştir.
imam-ı Eweli ve Hatibi Hoca
Fehmi Efendi'de sürdürmüş ve
üç yıllık bir kıraat devresinden sonra 1937
senesinde İstanbul Tariki'nde Kıraat-i Aşere ve
Takrlb kazeti almaya hak kazanmıştır. icazet
merasimi İskele Cami-i Şerifi'nde icra edilmiştir.13
Edirnekapı Mihrimah Sultan Cami-i Şerifı'nde
1938 yılında başladığı imarnet vazifesine, 1944
yılında tayin olduğu Bayezid Camii Birinci
imamlığı ve Hatipliğinden 6 Haziran 1979 yılında
yaş haddinden emekli oluncaya kadar devam
etmiş ve bu tarihten sonra da Kur'an-ı Kerlm'i
tedris vazifesini hastalığı ilerleyinceye kadar
sürdürmüştür. Diyanet İşleri Başkanlığınca 1976
yılında açılan Haseki Eğitim Merkezi'nde kendisi
İstanbul Tar1ki ve Mehmed Aşıkkutlu Mısır Tariki
olmak üzere, aşere-takrlb-tayyibe dersleri
vermişlerdir.
Abdurrahman Gürses Hocam ile Kıraat
ilmine ve Haseki Eğitim Merkezi'ne Dair
Sohbet
Bu fakir ile Alaeddin Özer ve Başbakanlık
Osmanlı Arşivi'nden dört arkadaşımız, 25 Ocak
1991 Cuma akşamı; Hocamız Abdurrahman
Gürses'i Ataköy'de Başbakanlık )oj manlarındaki
hane-i acizlde misafir eyledik. Teşvikiye'de
bulunan evinden Alaeddin Özer'in arabasıyla alıp
fakirhanemize getirdiğimiz hocaınızia yemek
Hozinm '07 <S>
sırasında ve sonrasında gerçekleştirdiğ-imiz
sohbetin büyük bir kısmını kayda aldık. Hizmette
bulunduğum için sorulan soran Alaeddin Bey,
konuyu isabetli bir şekilde Haseki'de yüıiitülen
kıraat ilminin tedrisine getirdi. Aşağıda yer alan
kayıtlar, birkaç edat-kelime dışında, tamamıyla
hocamıza ait usJOb ve ifadelerdir.
Bu konuşmalarda en dikkat çekici husus,
hocaının misafir olduğu bir vaziyette dahi ciddi
bir şekilde bilgi sunma tevazuunu göstennesidir.
Bugün anlattıklarını tekrar dinlediğimizde, bu
i fadelerin konuyla ilgili ilmi kitaplarla tamamen
mutabık olması, bu sohbetin başka bir özelliğidir.
MeseJS isınail Karaçam'ın kıraat ilmi hakkında
yazdığı ibareterin hemen hemen aynısı14 kendisi
tarafından bizlere aktanlmıştır. Bir kaynak ohnası
Çollalön eserinde zikrettiği; icazet merasimindeki
ruh hfilini sezen Abdurrahman Gürses Hoca'nın
onu ferahlatması gibi manevi takviyeleri yanında;
-mahremiyete emaneten anlatıldığı için burada
bahsedemeyeceğim- revkalade mühim himayet
ve hatta keşf ü kerametiyle bazı talebelerinin de
ciddi sıkıntı ve tehlikelerden kurtulmasına vesile
olduğu bilinmektedir.
Abdurrahman Gürses Hocamın, huzurunda
talim dersi alanların kendisinden çekinerek
heyecanlanmalan sebebiyle şaşırmalan üzerine
sıkça söylediği şu sözü hiç unutamam: "Daha
başlarken şaşıracağınızı düşünmeyin; okuyacağım
diye başlayın. Çekinmeyin." Onun özellikle
<okuyacağım diye başlayın> sözü, benim pek çok
H..Um'07 <5>
Onun özellikle wkuyacağım diye başlayzn> sözü, benim pek çok başka bir de Takrib tarila vardır Id o da kırbt-ı ~ere imamlannın rAYileriyle o rlvileri arasındaki ufak tefek ihtilaflan öğrenmeye ve okumaya denir. Bu üç kıraatta kıraat veeibierinin toplanması ve tertibi itibaııyla kurta arasında ild taıilc kabul edilmiştir. Birincisine Teysir tarila denilir Id ed-Dftıı'i'nin et-Teyslt'i ile ibnü'l-Cezert'ııin et-
konuda kendime güvenmemin temelini teşkil etmiştir, diyebilirim.
Gerçekten bir aşzr okumak maksadıyla hemen her Besme/e-i
Şerife çekişimde, haddimi bilrneğe çalıştığım kadar, onun bu
teşvik edici nasihatini de hatır/ar, rahatlanm.
konuda kendime güvenınemin temelini teşkil
etmiştir, diyebilirim. Gerçekten bir aşır okumak
maksadıyla hemen her Besınele-i Şerife
çekişimde, haddimi bilrneğe çalıştığım kadar,
onun bu teşvik edici nasihatini de hatırlar,
rahatlarım.
Allah için okuyan, Allah için öğreten ve Allah
için sevip-öfkelenen Abdurrahman Gürses Hoca,
bu vasıfları anlaşıldığı derecede aramızda olacak;
ama yetiştirdiği öğrencileri ve okuduğu aşr-ı
şeriflerle kıyamete kadar yaşayacaktır.
Rabbimiz Te~l~. şefaatine ve ResOl-i Ekrem
aleyhissal~tü vessel~m- Efendimizle birlikte
sohbetine n~il eylesin. Amin y~ Muin! •
1) "Andolsun Id Resulullah, sizin için, Allah'a ve ahiret günOne kavuşmayı umanlar ve Allah'ı çok zikredenler için güzel bir örnektir." el-Aiuab 33121. Ayette, Hz Peygamber'iıı, Allah'ın hoşnutlutunu kazandıracak davranışlarda
bulunmak isteyenler için mükemmel ve canlı bir örmek, en büyük fazilet
nurnOnesi oldulU anlatılmaktadır. Böylece, ResOlullah'ın, hislerine m&I!Op, insanlan memnun etmek ve onlara pratik del;erden mahrum birtakım nazart kaidel~r ölretmekle görevli olmayıp, O'nun h~defınin, insaniıla amelt kaideler öğretmek ve bu kaideleri kendi yaşayışıyla izah ve tarif etmek olduğu anlaşıhruş olmaktadır. Biııaenaleyh, onun hayatı ve siteti incelenirken bu nokta asla gözden uzak tutulmamalıdır. 2)el-Enbiy.l, 21/107. 3)el-Mliide 513. 4)ei-Cum'a, 6'1J2. 5)"Şüphesiz Id bu Kur'an en dotru yola iletir; iyi davraruşlarda bulunan Müminlere, kendileri için büyük bir miik:H'at oldutunu müjdeler." el-isr~ 17/9. 6)el-Müzzenımil, 73120. 7)el-Müzzemınil, 7314. 8)el
Kasas 28185. 9)"Kıır'Sn okundu~U zamansusun Id size merhamet edilsin." el-A'ıif7/204. 10)el-Ahkftf 46129. 11 )Pussılet 41/26.12)1'atih Çollalc, ReisU!kurra Hendekli HM\zAbdurrahman Gürses Hocııefendi, lstanbu12002, s. 5. 13)Fatih Ço11ak, a.g.e, s. 12. 14)Kıraat imamları arasındaki farklı okuyuşlara kıraat denildiği gibi, kıraat ilmi de; "Kur'an-ı Keıi'ın'in kelimelerinin mUtevatir okunuş şekillerini ve onlardaki farklılıklan nakledenlerine isnad ederek bilmektir." lsmaıl Karaçam, Kıraat bmi'ııin Kur'an TelSiıindeld Yeri ve Mütevatir Kıraatiann Yorum Farkianna Etkisi, Istanbul 1996, s. 73. 15)Kıraat Alimleri arasında iki taıilc kabul edilmiştir: 1. Seb'a tarikı, 2. Aşere tarikı. Bunlardan
llıhbll'ini asıl itibar ederek bunlara eş-Şltibiyye ve ed-Dürre'yi ilave etmekten ibarettir. Sonraları bu taı'lk,
Istanbul tıııikı olarak m~r olmuştur. Kanıçam, a.g.e, s. 96. Gerek yukandald eserde, gerekse Merhum Abdurrahman Gürses Hoca'nın sohbetinde bahsedildiji gibi; Kaııımt Sultan SWeyıııan~n Sadrazamlanndan Tavil Mehıned Paşa, Mısırda fevkalade şöhretli bir kıraat öl;reticisi bulunan Şeyh Ahmed el-Mısıi'yi Istanbul'da Eyüb Sultan Camii'ne imam tııyin ettirmiştir. Bu zatın
okuttuğu Teysir taıilcına 1591 tarihinden itibaren islftmbol!istanbul tafıkı denrneğe baflaııınıştır. el-Mısfl, bu eğitimini 1597 tarihine kadar süıdüıtııUştiit Aynı eser, s. 97. Konu için aynca şu esere bak:ılmalıdır: AbdWhamid Birışılc, Kıraat Ilmi ve Tarihi, Bursa 2004. 16)Fatih Çollalc, a.g.e., s. 69. 17}Necati Tetilc, ~langıçtan 9. Hicıi Asra Kadar Kıraat lıminin llı'limi, İstanbul1990, s.148. 18)Necati ıetik, a.g.e., s. l49. 19)Hakk:ında yazılan en geniş mııhtevalı ve ciddi kaynaklı kitap, şllphesiz Id Fatih ÇoUalôn hazırladıfı eserdir. Bunun haricinde, yine talebelerinden ismail Kara'nın Sözü Dilde, Hayali Gözde, Istanbul 2006 tarihli ikinci baskı kitabında, Gürses Hoca'ya dair hatıra ve
değerlendirmeler mevaıttur. Söz konusu bilgiler, 'Fem-i Muhsin" baflığıyla
eserin 172-182. sayfalannda yer almaktadır. Bu makalede Kadıköy Osmanağa camii imam Hatibi ve Gürses Hoca'nın meşhur talebelennden Ramazan Pakdil~n soyadı, s ehven Bakkal olarak kaydedilmiştir (s. 181) 20)1smail Kara,