EDİTÖRDENisamveri.org/pdfdrg/D03292/2010/2010_11/2010_11_KAPLANY.pdfra Merve tepesine çıktı, yine hiçbir şey göremedi. Su bulabilmek ümi-diyle Safâ’yla Merve arasında

TDV - İSTANBUL MÜFTÜLÜĞÜ DERGİSİ

SAYI: 11 • YIL: 2010

TÜRKİYE DİYANET VAKFI İSTANBUL ŞUBESİ ADINA İMTİYAZ SAHİBİ VE

YAYIN YÖNETMENİ(SORUMLU)

Prof. Dr. Mustafa ÇAĞRICI

YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ veYAYIN KOORDİNATÖRÜKadriye AVCI ERDEMLİ

EDİTÖRKerime CESUR

[email protected]

YAYIN EKİBİAbdülkerim YATĞIN

Davut ÖZGÜLEmine ARSLANKadir ÖZTÜRK

Kâmil BÜYÜKERKerime CESUR

Mehmet YÜKSELKâmil COŞTU

Tuba ER SERTEL Yunus KAPLAN

TASHİHDr. A. Cüneyt KÖKSAL

FOTOĞRAFGezgin Kültür Dergisi Arşivi

KAPAKOsman TURHAN

WEBwww.dinvehayatdergisi.com

Tuba ER SERTEL

BASIM YERİ ve TARİHİTDV Yay. Matbaası

Ostim Örnek San. Sit. 1. Cd. No:11Yenimahalle / ANKARATel: (0312) 354 91 31

ISSN: 1308-9595DAĞITIM

Osman SARIKÖSETDV Yay. Mat. ve Tic. İşl. İstanbul 1.Şb.

Klodfarer Cad. No:14/1 DivanyoluFatih/İSTANBUL

Tel: (0212) 518 46 04 • Faks: (0212) 518 83 07Yayınlanan yazıların hukuki-bilimsel

sorumluluğu yazarlara aittir.

EDİTÖRDEN

Bağlamı, temelleri ve emredilmesindeki hikmet, bir bütün olarak düşünülmediğin-de anlamlandırmakta çelişkiler yaşanabilecek bir ibadettir Kurban.

Yaratılış serencamı, Hz. Âdem’den Efendimiz (a.s.)’a kadar insanın Allah’a imanının olgunlaşma sürecini gösterir aynı zamanda. Hz. Âdem’e eşyanın isimlerini öğreten Al-lah, Efendimiz’le dinini ikmâl etmiştir. Her şey Allah’ın sınırlarını belirlediği, O’na en yakın olan kutsal yerlerde olmuştur.

Hz. İbrahim, kendisine vahiy gelmeden önce varlığını, dünyanın anlamını ve bir ya-ratıcının mevcudiyetini aklı ile sorgulamaya başlamış, dönemin insanlarının putlardan medet ummalarının tuhaflığını Kur’an’da da ifade edilen o meşhur olayla anlatmaya ça-lışmıştır. Bu aklî süreçten sonra vahye mazhar olan Hz. İbrahim, geç yaşta çocuk sahibi olmak ve mancınıkla içine atıldığı ateşten korunmak gibi mucizelerle desteklenmişti. O yüzden ne Hz. Hacer’i ve oğlunu daha sonra Hz. İsmail ile beraber inşasına emrolunaca-ğı Kabe’nin civarına bırakmak ne de Hz. İsmail’i kurban etmek vahyinde/sınanmasında tereddüt etmişti.

Hz. İbrahim ve Hz. İsmail, Allah’ın emrine sadâkatte sınavı geçtiklerinde Allah Teâlâ onların şükrünün bir ifadesi olarak kurban edilecek koçu göndermiş ve insanın kurban edilmeyeceğini göstermiştir. Kurban, birey olarak Hz. Âdem, Hz. İbrahim, Hz. İsmail ola-bilmek için bir merhaledir ve oraya onların yaşadığı süreçler hissedilebildikten ve yaratı-lış serencamı anlamlandırıldıktan sonra varılabilir. Yoksa âyette buyrulduğu gibi, ne kan-lar, ne de etler O’na ulaşır.

Dosyamız kurban ibadetinin/düşüncesinin tarihi süreç içerisinde geçirdiği evre-ler, İslâm dışı dinlerde ve anlayışlarda kurbanın niteliği ile başlıyor. İslâm düşüncesinde Kurban, Vecdi Akyüz tarafından mufassal bir makale ile ele alındı. Hz. İbrahim’in han-gi oğlunun kurban edildiği meselesi, Hz. İsmail portresi kurbanın tarihi boyutuyla ilgi-li diğer yazılarımızdan bazıları… Bu sayımızda çocuklar için de bir kurban öyküsü ha-zırladık. Osmanlı’da Kurban Bayramı ile ilgili yazılarımız ilginizi çekecektir. Ahmet Kara-taş, Kurban imgesinin edebiyata yansımasını kaleme aldı. Kurbanın günümüze yansıyan sosyo-psikolojik yönü ve sağlığa ilişkin yönleri hakkında Kemal Sayar ve Ender Saraç ile yapılan söyleşiler dosyamızı tamamlayıcı nitelik taşımaktadır.

Kurban Bayramı`nızı tebrik ederim.

SaygılarımlaKerime Cesur

Görsel Konsept Tasarım, Uygulama Zencefil'm / Halit Ömer Camcı Tel: 0212 533 35 58

Sayı11 Yıl

2010

Yılda bir kurban keserler halk-ı âlem ıyd içün. Dem be-dem saat be-saat men senin kurbanınem

K U R B A N

TDV - İstanbul Müftülüğü Dergisi

TDV - İstanbul Müftülüğü Dergisi Sayı: 11 • Yıl: 2010

Fuzûlî

Kimi zamanı gözler, takvimler haber verir,

yılda iki bayram olur; kimi “vuslat”ı bekler, görünür

cemâl-i Yâr, bayram ol bayram olur…

Ahmet KARATAŞ

PPPp o r t r e

Hz. İSMAİL (a.s.)Hazırlayan: Yunus Kaplan*

Yüzyıllardır nesilden nesile aktarılan; kutsal metinlerde, tarih kitaplarında yer alan, dedelerin torunlarına anlattığı, babaların evlatlarına aktardığı, ihtişamlı bir

teslimiyet hikâyesinin başkahramanıdır Hz. İsmail (a.s.).

Ekim

201

0

23*İmam-Hatip, Üsküdar

Allah’ın “dostum” dedi-ği, “sâdık” bir peygamber olan Hz. İbrahim’in (a.s.), müminlerin anne-si Hz. Hacer’den dünyaya gelmiş oğludur. Kendisi de bir peygamber olan Hz. İsmail, son peygamber Hz. Muhammed’in (s.a.v.) de dedesidir. Kur’ân-ı Kerîm’de on iki yerde ismi geçen bu güzide peygamber, Cür-hüm kabilesinin peygamberidir. 1

Hz. İbrahim’in Sâre isimli hanımından çocuğu ol-muyordu. İbrahim (a.s.) “Rabbim! Bana sâlihlerden ola-cak bir evlat ver!” diye dua etmişti. Hz. Hâcer ile evlen-di. Bu evlilikten Hz. İsmail dünyaya geldi. Cenâb-ı Hak Hz. İbrahim’e Hz. Hacer ve oğlu İsmail’i Hicaz’a götür-mesini emretti. Uzun süren bir yolculuktan sonra Hz. İb-rahim, Hz. Hacer ve oğlu İsmail’i Mekke vadisinde bir ağacın gölgesine bıraktı. Burası Mescid-i Haram’ın yu-karı tarafında, Zemzem suyunun bulunduğu yerdi. Hz. İbrahim onları orada yalnız bıraktı ve gitti. Bir rivaye-te göre İbrahim Aleyhisselam müminlerin annesi Hz. Hacer’i Kâbe’nin bulunduğu yere bırakınca Hacer: “Bizi kime bırakıyorsun, bize kim bakacak?” diye sordu. İb-rahim Aleyhisselam, “Sizi Allah’a bırakıyorum” dedi. Hz. Hacer bu sözü işitince: “O halde Allah bize zarar dokun-durmaz” dedi, Hz. İbrahim de hanımındaki bu teslimi-yeti gördükten sonra huzur ve rahatlık içerisinde yola koyuldu. Onları son defa görebileceği Seniyyetü’l-veda' denilen tepeye gelince durdu. Beytullah’ın yeri olan kü-çücük tepeye doğru döndü, mübarek ellerini kaldırdı ve Kur’ân-ı Kerîm’de de zikredilen şu duayı yaptı: “Ey Rab-bimiz, ben zürriyetimden bir kısmını ziraate elverişsiz bir vadide, Senin mukaddes beytinin yanına yerleştirdim, na-mazı dosdoğru kılabilmeleri (sana kullukta bulunabilme-leri) için Ey Rabbimiz! İnsanların gönüllerini onlara mey-lettir, onları çeşit çeşit yiyeceklerle rızıklandır. Umulur ki onlar şükrederler.” 2

Hz. Hacer ve Hz. İsmail’in suyu ve azığı tükendi. Etrafta ne su var-dı, ne de yiyecek. Hz. İsmail durma-dan ağlıyordu. Hz. Hacer bir şeyler bulabilmek için bebeğinin yanın-dan ayrıldı. Safâ tepesine çıktı, et-rafa baktı, hiçbir şey bulamadı. Son-

ra Merve tepesine çıktı, yine hiçbir şey göremedi. Su bulabilmek ümi-diyle Safâ’yla Merve arasında de-falarca gidip geldi. Hz. Peygamber (s.a.v.) bir hadis-i şeriflerinde “Bunun için insanlar, Safâ ile Merve (Tepe-si) arasında sa’y ederler.” buyurmuş-tur. Hz. Hacer, en son Merve’ye çık-tığında İsmail’in ayağının dibinden su aktığını görünce koşarak o sudan

oğluna içirdi, kendisi de içti. Su boşa akmasın diye bir yandan gölet yapıp suyu korumaya çalışıyor, bir yandan da avuçlarıyla kırbasını dolduruyordu. Hz. Peygamber (s.a.v.) bu hadiseyi şöyle anlatmıştır: “Allah İsmail’in an-nesi Hacer’e rahmet eylesin! Eğer o, Zemzem’i kendi haline bıraksaydı da suyu avuçlamasaydı, muhakkak ki Zemzem akar bir kaynak olurdu.” 3

Hz. Hacer’in suyu bulmasından sonra Mekke vadi-sinden geçen Cürhümîler'den bir grup, vadinin üstünde bir kuş gördü. Bu kuşun su olan yerde uçtuğunu bilen Cürhümîler, daha önce bu vadide bir su kaynağı olma-dığını biliyorlardı. Acaba yeni bir su kaynağı mı bulun-du diye içlerinden birisini kontrol için gönderdiler. Suyu haber alınca, gelip su almak için Hz. Hacer’den izin iste-diler. Suda bir hak iddia etmemeleri şartıyla Hz. Hacer onlara izin verdi. Hz. İsmail Arapça’yı onlardan öğrendi. Gençlik yaşına gelince Hz. İsmail Cürhümîler'den biriyle evlendi. Bu evlilikten sonra Hz. Hacer vefat etti.

Kabe’nin İnşasıHz. İbrahim bir müddet daha oğlundan ve ailesin-

den uzakta yaşadı. Sonra tekrar Mekke’ye geldi. O sıra-da Hz. İsmail, Zemzem kuyusunun yakınında büyük bir ağacın altında okunu yontup düzeltmekteydi. Hz. İsma-il babasını tanıyınca onunla kucaklaştı. Hz. İbrahim oğ-luna, “Ey İsmail! Allah bana büyük bir iş emretti" dedi. Hz. İsmail de, “Babacığım, Rabbim ne emretti ise onu ye-

rine getir" diye karşılık verdi. Hz. İb-rahim, “Fakat bu işte sen bana yar-dım edeceksin” dedi. Hz. İsmail, “Ben sana her türlü yardıma hazırım" diye cevap verdi. Hz. İbrahim, “Allah bu-rada bir Ev yapmamı emretti” diye-rek yüksekçe bir tepeye işaret etti.

Ekim

201

0

24

“Allah İsmail’in annesi Hacer’e rahmet eylesin! Eğer o, Zemzem’i kendi haline bıraksaydı da suyu avuçlamasaydı, muhakkak ki Zemzem akar bir kaynak olurdu.” (Buharî, Enbiyâ, 9)

Daha sonra Hz. İsmail’e durumu anlattı ve rüyasında Allah Teâlâ’nın kendisine oğlunu kurban etmesini

emrettiğini söyledi. Hz. İsmail babasına hiç itiraz etmeden

“Babacığım, Allah’ın sana emrettiği ne ise onu yap!” diyerek teslimiyetle

karşılık verdi.

Ekim

201

0

25

İbn Abbas rivayet eder ki, “Hz. İbrahim’le Hz. İsmail işte orada Kâbe’nin temelini kurup duvarlarını yükselttiler. Hz. İsmail taş getirir, Hz. İbrahim de inşa ederdi. Nihayet Beytullah’ın duvarları iyice yükselince Hz. İsmail, bugü-nü kadar özel saygı gösterilip ziyaret edilen malum taşı getirdi. Hz. İbrahim onu ayağının altına (iskele olarak) koydu, üzerinde inşaata devam etti. Nihayet inşaat bit-tikten sonra, baba oğul Beytullah’ın etrafında dolaştılar ve şöyle dua ettiler: “Ey Rabbimiz, bizden (şu hizmeti) ka-bul et, şüphesiz hakkıyla işiten, kemâliyle bilen Sen’sin!” 4

Hz. İsmail’in Kurban Edilmesi HadisesiHz. İsmail yedi yaşına bastığı sıralarda Hz. İbrahim,

rüyasında oğlu İsmail’i Allah için kurban ettiğini gör-müştü. Bu rüya üç defa tekrarlanınca Hz. İbrahim bunun Allah’tan gelen bir emir olduğunu anladı ve oğlunu kur-ban etmek üzere Mekke’ye gitti. Onu annesinin yanın-da buldu. Oğluna, “Yavrucuğum! Bir ip ve büyük bir bıçak al. Sonra, şu vadiye gidelim de ev halkına odun toplaya-lım" dedi. Daha sonra Hz. İsmail’e durumu anlattı; rüya-sında Allah Teâlâ’nın kendisine oğlunu kurban etmesi-ni emrettiğini söyledi. Hz. İsmail babasına hiç itiraz et-meden “Babacığım, Allah’ın sana emrettiği ne ise onu yap!” diyerek teslimiyetle karşılık verdi. Bunu üzerine Hz. İbrahim, oğlunu Allah yolunda kurban etmek üze-re yere yatırdı ve onu kesmeye çalıştı. Fakat bıçak kes-

medi. Bu hadise Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle anlatılır: “İbra-him: ‘Ey Rabb’im! Bana, salihlerden bir oğul ihsan et!’ diye dua etti. Biz de ona, çok uysal bir oğul müjdesini verdik. Ar-tık, o oğul, İbrahim’in yanında koşma çağına erince, baba-sı: ‘Oğulcağızım! Ben, seni rüyamda kurban ettiğimi görü-yorum! Ne düşünürsün?’ dedi. Oğlu: ‘Babacığım! Sana ve-rilen emir ne ise onu yap! İnşaallah beni sabredenlerden bulacaksın!’ dedi. Böylece ikisi de, Allah’ın emrine boyun eğdiler. İbrahim, onu alnı üzere yatırdı. Biz, ona: ‘Ey İbra-him! Sen, rüyana sadakat gösterdin. Şüphesiz ki biz, sa-lih amel işleyenleri böyle mükâfatlandırırız!’ diye seslen-dik. Gerçekten de bu, apaçık ve kesin bir imtihandı. Ona büyük bir kurbanlık fidye verdik. Sonra gelenler arasında, ona iyi bir nam bıraktık. Selâm olsun İbrahim’e! Biz, iyi ha-reket edenleri, işte böyle mükâfatlandırırız. Gerçekten de o, inanmış kullarımızdandı. Ona, salihlerden bir Peygam-ber olmak üzere de, İshak’ı müjdeledik. Hem ona, hem İshak’a bereketler verdik. Her ikisinin neslinden, iyi hare-ket edeni de, nefsine apaçık zulüm edeni de vardır.” 5

1. el-Bakara, 2/136, Âl-i İmrân, 3/84.2. İbrahim, 14/37.3. Buharî, Enbiyâ, 9.4. Buharî, Enbiyâ, 9; el-Bakara, 127. 5. Saff ât, 37/100-113.

D İ P N O T L A R**M. Âsım Köksal’ın Peygamberler Tarihi’nden yararlanılmıştır.