-
Martin E. Keck
E drejta e autorit: Lundbeck (Zvicr) AG, Cherstrasse 4, 8152
Glattbrugg/ZH
Rreth autorit:Docenti privat Dr. med. Dr. rer. nat. Martin E.
Keck sht nj mjek specialist i psikiatris, psikoterapis dhe i
neurologjis, si dhe shkenctar i shkencave t neurologjis, dhe pas
edukimit t tij ndrkombtar n Mynih, Bazel, Londr dhe Cyrih ai ka
punuar n Institutin e Psikiatris Max-Planck n Mynih nga viti 1996
deri n vitin 2005. Aty ai ka drejtuar fillimisht fushn Depresioni
dhe ankthi. Pr punn e tij shkencore atij i sht akorduar midis t
tjerash mimi inkurajues pr t drejtn e dhnies s msimit (Bayerische
Habilitationsfrderpreis) nga Ministria e Shtetit Bavarez pr
Shkencn, Krkimin dhe Artin (Bayerischen Staatsministerium fr
Wissenschaft, Forschung und Kunst). Ai sht antar i Fakultetit t
Mjeksis t Universitetit Ludwig-Maximilians n Mynih, si dhe i shum
shoqatave profesionale dhe antar themelues i shoqats krkimore
Rrjeti i Krkimit pr Depresionin. Gjithashtu, zoti Martin Keck sht
antar i Komitetit Drejtues t Shoqats Zvicerane pr Ankthin dhe
Depresionin (SGAD), Kshilltar Shkencor n Bordin Drejtues t Shoqats
Zvicerane pr Sigurin e Barnave Mjeksore pr Psikiatrin (SGAMSP),
Antar i Komisionit t Etiks pr Psikiatrin, Neurologjin dhe
Neurokirurgjin n kantonin e Cyrihut e Drejtues i Grupit t Puns n
Qendrn e Shkencave Neurologjike n Cyrih. Q nga viti 2006 ai sht
prfaqsues i bordit t mjekve dhe shef pavioni n klinikn private
zvicerane me prvoj Clienia Schlssli n Oetwil am See/Cyrih.
PD Dr. med. Dr. rer. nat. Martin E. Keck, MBA, Prfaqsues i
bordit t mjekve, mjek specialist pr psikiatrin dhe psikoterapin,
mjek specialist pr neurologjin, Klinika Private Clienia, Schlssli,
8618 Oetwil am See/Cyrih, www.clienia.ch, Tel. 044 929 81 11
DepresioniSi lind depresioni? Si trajtohet ai?Cila sht lidhja e
tij me stresin?
ursLundbeck
-
Smundjet depresive bjn pjes n grupin e tablove klinike m t rnda
dhe m t vshtira n mbar botn. Ato shfaqen me format e tyre t
ndryshme t paraqitjes deri n rreth 20% t popullsis. T menduarit, t
ndierit, trupi, marrdhniet sociale, dhe pothuajse e gjith jeta jan
t prekura. Pavarsisht rndsis s tij t madhe, depresioni shpesh nuk
njihet ose trajtohet n mnyr t pamjaftueshme. Kjo shkakton vuajtje t
mdha dhe humbje t cilsis s jets pr personat e prekur dhe t afrmit e
tyre. N vitet e shkuara ka ekzistuar i qart mendimi se depresioni
sht nj smundje kronike si pasoj e stresit, dhe si rrjedhoj ka
lindur edhe prcaktimi stres-depresion. Ai sht nj faktor rreziku pr
shfaqjen e smundjeve t tjera masive t rrezikshme si infarkti i
zemrs, apopleksia, osteoporoza dhe diabeti. Nj depresion q nuk
trajtohet mund t shkaktoj shkurtimin e jetgjatsis.
Depresioni sht nj smundje e rnd, por q mund t kurohet. Ai nuk
sht nj gjendje e mrzitjes normale, nuk sht nj gabim njerzor dhe as
nj munges vullneti! Zhvillimet n vitet e kaluara japin nj tablo t
re dhe gjithprfshirse t mundsive t trajtimit t depresionit.
Hyrje
E rndsishme sht terapia afatgjat dhe e specializuar me barna
mjeksore dhe psikoterapeutike e depresionit, e cila on n shrimin e
plot. Si pasoj, pacientve q nuk u jan larguar plotsisht simptomat,
n 80% t rasteve vuajn nga rikthimi i smundjes. Gjat ksaj terapie
mbrojtse pr parandalimin e rikthimit t smundjes, pacientt shoqrohen
minimumi pr gjasht muaj pas rishfaqjes s simptomave t smundjes. Sa
m shpesh t jen shfaqur fazat depresive n t kaluarn dhe sa m t rnda
t ken qen ato, aq edhe m e domosdoshme sht nj terapi afatgjat. Kjo
do t thot q gjat kohs s terapis mbrojtse pacientt do t shoqrohen
jasht n aspektin terapeutik.
Ky kshillues bazohet n nivelin aktual t krkimeve dhe duhet t
ndihmoj pr t kuptuar m mir smundjen e depresionit. Ai u drejtohet n
t njjtn mnyr personave t prekur, t afrmve t tyre dhe miqve, si dhe
t gjith personave t interesuar. Ky kshillues nuk mund t zvendsoj n
asnj mnyr diagnostikimin dhe kshillimin mjeksor individual, por
prkundrazi krkon t ofroj ngacmime pr nj bised m t thell.
Me urimet m t przemrta,
PD Dr. med. Dr. rer. nat. Martin E. Keck
-
1. Depresioni sht nj smundje e rnd, dhe n disa raste gjithashtu
me rrezik pr jetn, dhe krkon nj trajtim t specializuar.
2. Karakteristikat kryesore t depresionit jan mrzia e
trishtueshme ose ndjesia e nj boshllku t brendshm, rraskapitja
(Burn-out), strmundimi, gjendja e ankthit, shqetsimi i brendshm,
dhe rregullimet e t menduarit dhe t gjumit.
3. Personat n depresion nuk mund ti gzohen m dhe kan vshtirsi
shum t mdha q t marrin vet qoft edhe vendime t thjeshta.
4. Depresionet shpesh shoqrohen me dhimbje trupore t
vazhdueshme, si pr shembull dhimbje t stomakut dhe zorrve, dhimbje
t koks, t pjess s poshtme t barkut ose dhimbje t shpins. N shumicn
e personave t smur, kto simptoma qndrojn pothuajse n plan t
par.
5. Ndjesit e pabazuara t nj faji mund t bjn pjes gjithashtu
shenjave t zakonshme t nj depresioni.
6. Ashtu si t gjith njerzit e smur rnd, edhe personat nn
depresion kan nevoj pr mirkuptim dhe mbshtetje nga mjedisi q i
rrethon.
7. Depresioni dallohet nga nj rregullim i metabolizmit t nervave
n tru. Prqendrimi i substancave transmetuese t nervave (serotonina,
noradrenalina, dopamina) del jasht ekuilibrit. Shkaku sht zakonisht
nj hiperaktivizim i sistemit t hormoneve t stresit. Nse nuk
trajtohet, ky hiperaktivitet mund t oj gjithashtu n smundje pasoj t
mundshme, si tensioni i lart i gjakut, infarkti i zemrs,
apopleksia, diabeti dhe osteoporoza. Pr kt arsye, terapia e
kujdesshme dhe e vazhdueshme sht shum e rndsishme.
8. Depresionet jan t shrueshme. Pr trajtimin e tyre ka n
dispozicion forma t ndryshme t provuara t psikoterapis, medikamente
moderne q prmirsojn gjendjen shpirtrore (antidepresivt), ushtrimet
e asimilimit t stresit, teknikat e relaksimit dhe substancat shtes
plotsuese mjeksore (pr shembull bimt mjeksore).
9. Barnat antidepresive moderne shum rrall kan efekte ansore.
Ato shpesh prdoren vetm n fillim t terapis. Ato nuk krijojn varsi
ndaj tyre. Ato nuk e ndryshojn personalitetin. Gjithashtu ato nuk
jan substanca stimuluese ose qetsuese.
10. Barnat antidepresive nuk kan efekt t menjhershm. Shpesh
nevojiten disa dit deri n disa jav derisa t ket nj prmirsim t
dukshm.
11. Kur nevojiten barna mjeksore, sht shum e rndsishme q ato t
merren rregullisht dhe saktsisht sipas rekomandimit t mjekut.
Efektet ansore t mundshme, smundjet e lehta, ankthet ose dyshimi
duhet q t diskutohen hapur n do koh me mjekun q ju trajton.
12. Depresionet, t cilat rikthehen prsri, mund t trajtohen n
mnyr parandaluese.
13. Nj rrezik shum i madh sht vetvrasja. Rreziku i vetvrasjes
mund t identifikohet n kohn e duhur. Ai sht nj rast emergjent.
Personat q kan tendenca pr vetvrasje duhet ti nnshtrohen trajtimit
mjeksor sa m shpejt t jet e mundur.
Prmbledhje e pikave kryesore
-
Depresioni: nj smundje e shpesht dhe e rndsishme
Pr shkak t shpeshtsis s smundjeve depresive, njohja e mundsive t
trajtimit dhe t ndihms sht e nj rndsie t madhe jo vetm pr mjekt e
do specialiteti, por gjithashtu edhe pr popullsin e gjer. Rreth 15%
e popullsis sht e prekur, ku femrat kan nj raport dy her m t lart t
prekjes nga smundja n krahasim me meshkujt (meshkujt: 10%, femrat:
20%). Kjo do t thot se do person mund t gjej n rrethin e t afrmve,
t t njohurve ose t miqve t tij persona t prekur nga depresioni. Pr
fat t keq, gjithnj e m shum smundja po bhet m e fsheht ose nuk
identifikohet. Nj arsye pr nnvlersimin e depresionit qndron n
faktin se n bisedat e prditshme shpesh flitet pr depresione, vetm
kur prshkruhet thjesht gjendja e dobt shpirtrore.
Smundja mund t shfaqet n do lloj moshe q nga fmijria e deri n
moshn e madhe. N rreth 15-20% t rasteve t smundjes mund t krijohet
nj zhvillim kronik, para s gjithash nga moskryerja e trajtimit ose
nga trajtimi i pamjaftueshm. N 50-75% t rasteve pason nj episod
i dyt. Me numrin n rritje t episodeve, rritet gjithashtu edhe
rreziku i shfaqjes s nj episodi tjetr t smundjes. M e rndsishme sht
terapia e kujdesshme e do smundjeje individuale.
Simptomat e depresionit
Depresioni mund t shfaq simptoma t shumta dhe q n ndryshim nga
njra-tjetra mund t eliminohen me vshtirsi. Ankesat tipike tregojn
nj ndryshim individual t konsiderueshm. Sipas kritereve t
Organizats Botrore t Shndetsis (ICD-10), nj episod depresiv
identifikohet nprmjet nj mrzie t trishtueshme pr nj periudh kohore
t paktn prej dy javsh. Kjo shoqrohet me nj humbje t aftsis pr t
gzuar, pr t lvizur dhe t interesave, si dhe me humbje t aftsis s
prqendrimit dhe t aftsive t prgjithshme. Prve ktyre shfaqen
gjithashtu edhe simptoma fizike karakteristike, si pr shembull
rregullimi i gjumit, humbja e oreksit dhe e peshs, si dhe nj
kufizim mendor n nj situat q gjendet gjithmon pa rrugdalje. Kjo gj
mund t oj deri n shfaqjen e mendimeve rreth vdekjes dhe deri n
qllimet konkrete t vetvrasjes. Procesi i t menduarit ngadalsohet
dhe kryesisht vrtitet rreth nj teme t vetme, zakonisht rreth tems
sesa i smur ndihet personi, sa e zymt sht situata aktuale dhe sa e
pashpres duket edhe e ardhmja.
rregullimet e gjumitrregullimet e gjumit mund t ojn n vshtirsi
gjat fjetjes, n rregullime gjat gjumit t nats me zgjime t shpeshta
ose n zgjimin shum hert n mngjes. Gjumi do t jet i pamjaftueshm, jo
lodhs dhe shum siprfaqsor. Nse mungon gjumi i thell ose gjumi i
ndrrave ose nse fazat e veanta t gjumit nuk kalohen n mnyrn e
duhur, edhe nj gjum i gjat mund t jet n nj mas t madhe pa nj
rikuperim t konsiderueshm. N rastin e depresionit ky sht shkaku.
Klinikat moderne mund t diagnostikojn gjumin. Barnat antidepresive
rivendosin prsri arkitekturn normale dhe t shndetshme t gjumit.
far kuptojm me depresion?
-
Format e veanta t depresionit
Me an t simptomave t dukshme t veanta mund t dallohen forma t
veanta t depresionit. Midis tyre, nj nga m t rndsishmit sht i
ashtuquajturi depresioni i maskuar (depresioni i fshehur).
Simptomat fizike, rregullimet vegjetative, dhe shqetsimet e
organeve qndrojn n plan t par. N nj nnkategori tjetr m t gjer t
depresionit melankolik, shenja karakteristike jan gjendja e dobt e
theksuar shpirtrore n mngjes, humbja e peshs, mungesa e lumturis,
humbja e trheqjes seksuale dhe e interesave etj. Te disa njerz
depresioni mund t shfaqet edhe n forma krejtsisht t ndryshme. N
vend t gjendjes s ult shpirtrore ose t mrzitjes ata reagojn me
nervozizm, agresivitet, mrzitje ose duke konsumuar shum alkool. N
varsi t rrethanave ushtrohet shum sport n mnyr t ekzagjeruar.
Personat e prekur ndihen t stresuar dhe t shteruar emocionalisht.
Nga kto lloj simptomash preken m shpesh meshkujt.
Sindroma e rraskapitjes (burn-out)E ashtuquajtura sindroma e
rraskapitjes prshkruan nj depresion rraskapits, i cili krijohet nga
ngarkesa e vazhdueshme (profesionale). Sindroma e rraskapitjes
identifikohet nga humbja e energjive, fuqia e reduktuar,
indiferenca, cinizmi dhe ngurrimi n angazhimet e kaluara, shpesh t
gjata pr disa vite dhe me intensitet t lart, si dhe nga rezultatet
mbi nivelin mesatar. Shpesh, n rastin e akumulimit afatgjat t
stresit mjafton vetm nj nxits relativisht i vogl (p.sh. ndrrimi i
vendit t puns) q t shkaktoj daljen n pah t smundjes. Gjithashtu,
shpesh jan t pranishme edhe shqetsime fizike t paqarta, si p.sh.
djersitje e teprt, marrje mendsh, dhimbje koke, probleme
gastrointestinale dhe dhimbje t muskujve. Gjithashtu jan t
pranishme shum shpesh edhe problemet me gjumin. Sindroma e
rraskapitjes mund t zhvillohet deri n stadin e nj depresioni t
rnd.
Depresioni n moshat e mdhaN nj mosh t smundjes mbi 65 vje flitet
pr nj depresion t moshs. N prgjithsi smundjet depresive n mosh t
madhe nuk shfaqen shum shpesh. Megjithat, n pacientt n mosh t madhe
depresioni shpesh nnvlersohet dhe n kt mnyr mbetet pr koh shum t
gjat pa u trajtuar. Pacientt e moshuar i fshehin m shpejt simptomat
depresive dhe ankohen shum pr smundje t tjera trupore. Pr kt arsye,
m shpesh sesa te pacientt e rinj n mosh te personat e moshuar
qndrojn n plan t par simptoma t ndryshme fizike. Pr shembull
dhimbjet e paqarta te personat e moshuar mund t jen shpesh shprehje
q kan pr baz depresionin. Depresioni i moshs madhore mund t lind
ose t kushtzohet gjithashtu edhe n kuadr t nj mungese ushqimi ose t
nj kequshqyerje ose nga marrja e pamjaftueshme e lngjeve.
Depresioni pas lindjesEpisodet depresive pas lindjes shfaqen n
rreth 1015% t grave dhe fillojn n javn e par ose t dyt. Shpeshher
zhvillimi vazhdon n mnyr t fsheht pr disa jav deri n disa muaj.
Tabloja klinike nuk ndryshon nga nj episod tipik depresiv n nj
periudh tjetr t jets. Nga depresioni pas lindjes duhet t ndahen ato
q jan shum t shpeshta dhe q quhen ditt e qarjes (t quajtura
gjithashtu baby blues). Ato fillojn n javn e par pas lindjes,
megjithat zakonisht jo prpara dits s tret, dhe zgjasin vetm pr disa
or deri n disa dit. Ato shfaqen n rreth 50% t nnave lehona dhe nuk
kan asnj rndsi klinike.
Depresioni sezonalDitt e errta dhe me mjegull t dimrit mund t
prkeqsojn gjendjen shpirtrore. N rastin e t ashtuquajturit
depresion sezonal ose depresioni i dimrit kjo mund t oj n raste t
rralla n nj smundje t rnd dhe gjithashtu edhe me rrezik pr jetn.
Shkaku sht rnia e kufizuar e drits gjat ksaj stine prmes syrit. Pr
pasoj, te personat e prekur kjo on n nj rregullim t metabolizmit t
trurit dhe n kt mnyr n krijimin e nj depresioni.
Simptomat e mundshme trupore t depresionit. Shqetsimet trupore
mund t qndrojn n plan t par, pasi shqetsimet e fshehura shpirtrore
mund t identifikohen me shum vshtirsi. Pr kt arsye flitet edhe pr
nj depresion t fshehur (= t maskuar).
Dhimbjet e shpinsDhimbjet e zverkutpara s gjithash te femrat
Dhimbjet e koksMarrja e mendveTrullosja
Vshtirsit e frymmarrjesmidis t tjerash shtrngimi n gjoks,
mungesa e presionit
Djersitja
Shqetsimet e zemrsmidis t tjerash aritmit e zemrs
Dhimbjet e muskujve
Shqetsimet gastrointestinalemidis t tjerash t przierat,
rndesa
e stomakut, diarreja, kapsllku,
dhimbjet, dispepsia funksionale,
acarimi i zorrve
Shqetsimet e abdomenit t poshtmmidis t tjerash dhimbjet,
rregullimet e ciklit t
menstruacioneve te femrat
-
Depresioni: Nj smundje me rrezik pr jetn
Depresioni sht nj smundje e rnd, dhe n raste t vrtetuara, edhe
me rrezik pr jetn. Nse nuk trajtohet, ai mund t prfundoj n mnyr
fatale. Te personat me mosh deri n 40 vje, vdekja nga vetvrasja e
shkaktuar nga depresioni prbn shkakun e dyt m t shpesht pas vdekjes
nga aksidentet. Pothuajse t gjith pacientt me depresione t rnda kan
t paktn mendimin pr vetvrasje. Nse depresioni identifikohet dhe
trajtohet, venitet gjithashtu edhe dshira shpesh mbizotruese pr t
vdekur.
Rreziku vdekjeprurs i vetvrasjesPr do person te prekur nga
depresioni, sht e rndsishme q t njihet sesa i madh sht rreziku i
vetvrasjes. N rastin m t mir kjo msohet, ndrkoh q personi i prekur
flet direkt mbi kt shtje, se me far intensiteti dhe sa shpesh ai
duhet t mendoj pr vetvrasjen. Shpesh sht hedhur ideja se me
personat me depresion nuk duhet diskutuar n asnj mnyr mbi shtje,
sepse nprmjet ksaj do tu zgjohej atyre kjo lloj ideje. Kjo sht e
gabuar. do person nn depresion mendon n dshprimin e tij n do rast t
paktn pr mundsin e vetvrasjes, dhe zakonisht ai e sheh si nj lloj
lehtsimi kur m n fund mund t flas mbi kt problem. Tendenca pr
vetvrasje sht nj gjendje emergjence! Personat q kan tendenca pr
vetvrasje duhet ti nnshtrohen trajtimit mjeksor sa m shpejt t jet e
mundur.
Personi, i cili sot vritet nga sulmi i melankolis, do t kishte
dashur q t jetonte, sikur ai t kishte pritur vetm nj jav.Volter,
shkrimtar dhe filozof, 16941778
-
Depresioni prfshin t gjith trupin
Depresioni sht nj faktor rreziku pr lindjen e smundjeve t enve t
gjakut, si pr shembull smundjet e zemrs dhe apopleksia. Si
rrjedhoj, n mnyr t ngjashme ai ka t njjtn rndsi si faktort klasik t
rrezikut si pirja e duhanit, mbipesha dhe mungesa e aktivitetit
fizik, t cilave aktualisht u kushtohet shum m tepr vmendje si n
ndrgjegjsimin publik, ashtu edhe n strategjit parandaluese t
politikave shndetsore. N t njjtn koh, nj smundje depresive
favorizon gjithashtu edhe shfaqjen e osteoporozs dhe t diabetit. Pr
kt arsye sot depresioni konsiderohet si nj smundje sistemike, sepse
prve trurit ai mund t prek gjithashtu edhe shum organe t tjera t
trupit. T gjitha kto theksojn rndsin e madhe t nj terapie t
hershme, t kujdesshme dhe t vazhdueshme.
Si shkaktohet nj depresion nga stresi?
Rrall ndodh q nj depresion t ket si burim nj shkak t vetm.
Shpesh pr lindjen e smundjes luan rol nj ndrveprim i faktorve t
ndryshm, t bazuar mbi nj dobsi t lindur. Ngarkesat e menjhershme
psikologjike, si humbja ose vdekja e nj personi t afrm t rndsishm
ose situatat kronike t mbingarkess mund t jen aktivizuese t nj
smundjeje depresive. Gjithashtu faktort social q krkojn nj
prshtatje n rrethana t reja (pr shembull martesa, humbja e vendit t
puns, dalja n pension), mund t jen t shumfisht prpara fillimit t nj
depresioni. Megjithat, jo tek t gjith pacientt jan n loj faktor
aktivizues t ktij lloji. Shum depresione t smurt i takojn si nj
rrufe n qiell t pastr. Prandaj, duhet t jemi shum t kujdesshm pr ti
konsideruar depresionet vetm si nj reagim i kuptueshm dhe i
pranueshm ndaj rrethanave t vshtira t jets. N mnyr t veant goditjet
e rnda t fatit shkaktojn trishtim, gjendje shpirtrore t ult dhe
rregullime t gjendjes mendore, por jo nj depresion t paevitueshm.
Por megjithat, nse shfaqet nj smundje depresive, ather duhet q ajo
t trajtohet n mnyr t vazhdueshme. Shpesh ekziston stresi pr vite me
radh, i cili pr nj koh shum t gjat zakonisht nuk on n shfaqjen e
smundjes. Pas ksaj, mjafton nj ngjarje e konsideruar relativisht t
vogl, e cila bn q t mbushet kupa, dhe q shkakton smundjen.
Gjat nj depresioni ndodh rregullimi i metabolizmit t trurit:
Neurotransmetuesit, si serotonina, noradrenalina dhe dopamina kan
dal jasht ekuilibrit. Shkaku sht sistemi i rregulluar i kontrollit
t hormoneve t stresit: Hiperaktiviteti i vazhdueshm i sistemit t
hormoneve t stresit e rregullon kaq shum metabolizmin e qelizave
nervore, saq prodhimi dhe shprbrja e ndrmjetsve del jasht
kontrollit. Ato ose jan t pranishme n nj prqendrim shum t vogl, ose
transmetimi nuk funksionon m si duhet. Nse nprmjet ksaj rregullohet
transmetimi midis qelizave nervore, ather kjo pasqyrohet pak nga
pak edhe n ndjenja dhe n mendime. Kjo gj on n mungesn e lvizjes
fizike, n mungesn e oreksit dhe n pagjumsi, n vshtirsi pr tu
prqendruar, si dhe n simptoma t tjera t depresionit. N kt pik
prdoren barnat antidepresive dhe q vendosin srish n ekuilibr
metabolizmin e trurit, duke normalizuar rregullimin e hormoneve t
stresit. T njjtn gj bn dhe psikoterapia. N kt mnyr bhet e qart se
prse n rastet e depresioneve t nivelit mesatar dhe t rnd
psikoterapia dhe mjekimi japin rezultatet m t mira.
Si krijohet depresioni?
Simptomat e depresionit
Ndryshimete gjendjes
shpirtrore
rregullimetvegjetative
EnergjiaLvizjaOreksiGjumiDshirat seksualePulsi
VmendjaPrqendrimiKujtesa afatshkurtrBllokimi i t
menduaritPlanifikimi i veprimevedhe realizimi i tyre
Mungesa e gzimitNervozizmi
Boshllku i brendshmNdjenja e fajit
Mungesa e shpressPrirja pr vetvrasje
NgathtsiaAnkthi rregullimet
motorikerregullimet
konjitiverregullimet e tmenduarit dhe tprpunimit t
informacionit
Apopleksia
Infarkti i zemrs
Mbipesha
Osteoporoza
Diabeti
-
N ditt e sotme, depresioni i trajtuar n mnyrn e duhur sht i
shrueshm.
Koncepti i trajtimit
Trajtimi efikas i pacientve depresiv krkon nj koncept trsor. Pr
kt kombinohet n mnyr individuale ose przgjidhet n prputhje me
nevojat e pacientve t veant prdorimi i psikoterapive t ndryshme, si
terapia e sjelljes konjitive, terapit e thella psikologjike dhe
terapia e bashkbisedimit. Prve terapive me barna mjeksore, prdoren
edhe terapit individuale ose n grup, dhe n varsi t simptomave,
prdoren edhe ushtrime plotsuese terapeutike krijuese ose me
orientim fizik, ushtrime relaksimi dhe strvitje pr menaxhimin e
stresit (pr shembull biofeedback, shtendosja progresive e muskujve
sipas Jacobsonit, Joga, Qigong, Tai Chi) n grupe individuale t
veanta.
Psikoterapia
Trajtimi i depresionit duhet q t prfshij gjithmon psikoterapi. N
mnyr ideale kjo on n nj raport t ndryshuar me stresin dhe n
korrigjimin e vlersimeve individuale negative dhe n shfrytzimin e
ngjarjeve personale jetsore plot stres. Aktualisht n proceset
psikoterapeutike po ekzaminohen dhe po shfrytzohen m s miri me
efikasitetin e tyre terapia e sjelljes (VT) dhe psikoterapia
ndrpersonale (IPT). Gjithashtu ato zvoglojn rrezikun e rikthimit t
smundjes pr nj koh t gjat dhe prdoren me nj rezultat shum t mir si
n trajtimin ambulator, ashtu edhe n trajtimin spitalor. N kto
procese moderne terapeutike, thelbi i trajtimit qndron para s
gjithash n gjetjen e zgjidhjeve dhe n mobilizimin e burimeve, dhe
jo vetm n krkimin e konflikteve dhe t shkaqeve t vjetra, si dhe t
veprimtaris me mangsi.
Ndjenjat, mendimet dhe veprimet tona influencojn vazhdimisht n
mnyr reciproke dhe ndikojn gjithashtu edhe n funksionet tona
trupore. Pr shembull, nprmjet ksaj mnyre gjendja e ult shpirtrore
bie edhe m shum nga mendimet negative. Trheqja sociale, e cila sht
shpesh pasoj e natyrshme e gjendjes s keqe shndetsore, prforcon
gjithashtu mendimet dhe ndjenjat e pakndshme. Kjo krijon nj stres t
ri, i cili e prforcon edhe m shum kt rreth vicioz n t cilin futen
rregullisht njerzit e smur me depresion. Trajtimi psikoterapeutik
ofron piknisje pr shkputjen nga ky rreth vicioz i depresionit.
Shpesh sht e rndsishme q n mbshtetjen terapeutike t fillohet prsri
me aktivitete, t cilat prmirsojn gjendjen shpirtrore. N gjendje
depresioni nuk sht m e mundur q tia dilet i vetm. Gjithashtu, sht e
rndsishme t njihet sesi n gjendje depresioni situatat e caktuara
nxisin pothuajse automatikisht ndjenja dhe mendime t prcaktuara
negative. T menduarit tipik depresiv sht i njanshm dhe i deformuar
negativisht. N t njjtn koh, depresioni detyron q gjithka t shihet
prmes nj pikpamjeje t errt dhe t pa perspektiv. Psikoterapia
ndihmon q t largohet srish me ngadal kjo lloj pikpamjeje.
Si trajtohet depresioni?
Tre stadet e trajtimit efikas t depresionit
Trajtimi akut: Prmirson shqetsimet dhe i on ato drejt
eliminimit.Kohzgjatja: 48 jav.
Terapia mbrojtse: Pengon rikthimin nprmjet nj stabilizimi t gjer
t fazs pa simptoma t smundjes. Vetm nse mungesa e simptomave nn kt
lloj terapie zgjat m shum se gjasht muaj, ather mund t bhet fjal pr
nj shrim t plot. Kohzgjatja: minimumi gjasht muaj.
Parandalimi i rikthimit t smundjes:Parandalon shfaqjen prsri t
smundjes pas nj shrimi t plot dhe pengon zhvillimin e nj episodi t
ri t smundjes. Kohzgjatja: nj vit deri n disa vjet.
-
Terapia e sjelljesdo njeri ka msuar gjat ciklit t jets s tij nga
prvoja personale dhe nga t tjert pr modelin tipik t tij t sjelljes,
pr qndrimet e tij dhe pr mnyrat e reagimeve emocionale. Pr sa i
prket krijimit t depresioneve, ekziston nj seri modelesh tipike t
sjelljes dhe t t menduarit, t cilat s bashku me situatat e
ngarkesave t mdha dhe me stresin e vazhdueshm kronik ojn n shfaqjen
e smundjes. N terapi trajtohen dhe testohen n form konkrete mnyrat
problematike t sjelljes, modeli i t menduarit dhe qndrimet ndaj t
tjerve. Terapia e sjelljes zhvillohet si n modelet e t menduarit
negativ, ashtu edhe n rrafshin e sjelljes. Ndryshimi i mnyrs s
sjelljes, pr shembull rivendosja e veprimtarive trheqse dhe t
kndshme dhe rivendosja e aktiviteteve sociale, on me ngadal n
emocione pozitive dhe n prvoja t reja. Nga ana tjetr, kto ojn n
ndryshimin e prmbajtjes s mendimeve dhe anasjelltas. Qllimi i
terapis s sjelljes sht midis t tjerash edhe fitimi i aftsive pr
ngritjen e lidhjeve sociale t suksesshme dhe t knaqshme, si dhe i
raporteve me ndjenjat personale. Nj qllim tjetr mund t jet ndihma
pr kaprcimin e prvojave negative t kaluara, pr kaprcimin e krizave
aktuale dhe t situatave t vshtira t jets.
Psikoterapia ndrpersonale (IPT)Psikoterapia ndrpersonale sht e
krijuar n mnyr t veant pr trajtimin e depresioneve. Supozohet q
marrdhniet midis njerzve (= ndrpersonale) mund t kontribuojn n mas
t madhe n lindjen e nj depresioni. Nga kjo supozohet se prvojat e
kaluara njerzore dhe psikike t pacientit shfaqen gjithashtu edhe n
mnyrn aktuale t sjelljes. N kt mnyr, ndodhit e paknaqshme t jets
(si p.sh. vdekja e nj personi t afrt ose ndarja nga partneri), si
dhe rrethanat e vshtira t jets (si p.sh. imponimi n vendin e puns,
humbja e vendit t puns dhe dalja n pension ose grindjet e prhershme
me pjestart e familjes) mund t ojn n shfaqjen e simptomave
depresive. N pacient t tjer mund t jet i rndsishm trajtimi i
prvojave negative t humbjes (procesi i dshprimit) ose kaprcimi i
udhkryqeve midis roleve t prcaktuara sociale (pr shembull kur fmijt
largohen nga shtpia ose kur dikush del n pension). Qllime t
psikoterapis ndrpersonale jan lehtsimi i simptomave depresive, si
dhe prmirsimi i marrdhnieve njerzore n sfern private dhe/ose
profesionale.
Elemente t tjera t psikoterapisMenaxhimi i stresit sht nj
element tjetr themelor i psikoterapis. N secilin rast mund t jet
gjithashtu shum e dobishme edhe terapia psikanalitike ose terapia e
thell psikologjike. Ktu i atribuohet nj rndsi e madhe zhvillimit n
fmijri: Psikanaliza supozon se n psikikn e njeriut n radh t par ln
gjurmt e tyre ndikimet n vitet e para t jets. N terapi punohet mbi
kt gj, me qllim q t njihen dhe q t vlersohen konfliktet e fshehura
ose t imponuara pr pacientt.
N terapin sistemike (familjare) theksi kryesor vendoset mbi
grupin (= sistemin) n t cilin jeton individi. Ky sistem mund t jet
nj ift bashkshortsh, nj familje, rrethi shoqror ose ekipi i puns.
Supozohet q personi i smur sht vetm nj barts i simptomave dhe se
shkaqet e problemeve t tij duhet t krkohen dhe t trajtohen n t
gjith sistemin. Ashtu si dhe n psikoterapin ndrpersonale, n qendr t
vmendjes qndrojn aspektet njerzore dhe sociale.
-
Terapia me barna mjeksore
Ndrkoh q vetm me psikoterapin mund t arrihen rezultate shum t
mira trajtimi n format e smundjes n grad t leht, trajtimi i
depresionit n grad mesatare deri n t rnd mund t vijoj i plotsuar
edhe n rrug mjeksore me barna antidepresive. Barnat mjeksore
bazohen t gjitha n mekanizmin e veprimit t prforcimit t
neurotransmetuesve (serotonina, noradrenalina dhe dopamina), t
zbuluar para m shum 50 vjetsh n Zvicr nga Roland Kuhn. Pr shum koh
sht menduar se veprimi i barnave antidepresive bazohet vetm n
rritjen e prqendrimit t ktyre lndve sinjalizuese
(neurotransmetues). Megjithat sot dihet q ai sht nj normalizim i
aktivitetit t hormoneve t stresit. Gjithashtu, n smundjet depresive
t lehta deri n mesatare bima mjeksore e Shn Gjonit (Hypericum
perforatum) vepron midis t tjerash prmes ndikimit t serotonins dhe
t noradrenalins. Pr t evituar sa m shum t jet e mundur humbjen e
kohs nga ndrrimi i panevojshm dhe i shpejt i barnave mjeksore,
duhet t kihet parasysh se zakonisht efekti antidepresiv shfaqet
vetm pas dy deri n katr jav. Pr kt arsye, ndrrimi i barnave
mjeksore t rekomanduara duhet q t kryhet vetm pas arritjes s
dozimit t mjaftueshm dhe vetm pas nj periudhe kohore prej katr
javsh.
Efektet e mundshme ansore (p.sh. n raste t rralla shtimi i
peshs, rregullimet funksionale seksuale, nervozizmi), anamneza e
trajtimeve mjeksore, si dhe simptomat e veanta t episodit aktual t
smundjes, jan shum t rndsishme pr zgjedhjen e barnave mjeksore
antidepresive. Nse n plan t par ka simptoma, si pr shembull
rregullime t gjumit, shqetsim, nervozizm, ankth ose tendenc pr
vetvrasje, zgjedhja e par jan barnat antidepresive lehtsuese
(d.m.th. qetsuese), me nj kombinim t prkohshm, sipas nevojs, me
Benzodiapezin. N rastin e rregullimeve t gjumit, barnat
antidepresive kan avantazhin q, n ndryshim nga barnat klasike
gjumndjellse,
normalizojn srish arkitekturn e gjumit t rregulluar nga
depresioni dhe n kt mnyr ojn drejt nj gjumi t shndetshm lodhs.
Barnat antidepresive nuk e rrisin rrezikun pr vetvrasje.
Megjithat, n raste t rralla terapia me barna mjeksore ndoshta mund
ta prkeqsoj situatn e mendimeve pr vetvrasje dhe t veprimeve n fazn
e hershme t trajtimit, sepse n kt moment prpara veprimit t efektit
antidepresiv ajo mund t shkaktoj nervozizm dhe aktivizim pr shkak t
stimulimit t metabolizmit t nervave. Kjo nxjerr n pah nevojn e
prcaktuar n do rast t depresionit pr trajtimin e pacientve, t
lidhur ngusht s bashku me mbshtetjen ndaj tyre, si dhe pr
verifikimin e kujdesshm t nevojs pr rekomandimin e marrjes s
prkohshme t benzodiazepinave. Gjithashtu, efekte t tilla ansore
shpesh mund t zbuten ose t eliminohen nga prdorimi i preparateve
bimore (barnat fitoterapeutike). T efektshme jan ktu pr shembull,
bima e lules s pasionit, rrnjt e valerians, rrnjt e Petasites, dhe
gjethet e barit t blets.
Miti i barnave antidepresiveT gjitha barnat antidepresive q
prdoren n ditt e sotme pr trajtimin e depresionit kan efekte ansore
t vogla. Nse efektet ansore shfaqen, shpesh ato jan t pranishme
vetm n fillim t trajtimit dhe ikin me kalimin e kohs. Barnat
antidepresive nuk krijojn varsi dhe nuk ndikojn n ndryshimin e
personalitetit. Ato nuk jan substanca stimuluese ose qetsuese.
Qllimi i terapis nuk sht n asnj mnyr mbulimi i problemeve.
Prkundrazi: Trajtimi me barna mjeksore me an t prmirsimit q shfaqet
shpesh prbn bazn pr psikoterapin. T prdorur n mnyrn e duhur, barnat
antidepresive jan si nj mbshtetje, t cilat prmes normalizimit t
metabolizmit t qelizave nervore ndihmojn n ri-mobilizimin e forcave
pr shrimin. Ato jan nj ndihm pr vet-ndihmn.
-
Ushtrimet e relaksimit Format e provuara t terapive plotsuese pa
barna mjeksore
Me an t terapis s qndrimit zgjuar (terapia e privimit t gjumit)
ose me terapin e drits ekzistojn forma t tjera t provuara t
trajtimit, t cilat mund t prdoren si plotsuese ose si alternativ e
terapis me barna mjeksore n rastin e formave vazhdueshme t lehta. N
rastet e rnda, n qendrat e specializuara mund t prdoren me sukses
nga ekspertt metodat e reja t stimulimit t nervit vagus (VNS) ose e
stimulimit magnetik transkranial (TMS). Gjithashtu, trajtimi mund t
plotsohet me an t prdorimeve t mjeksis alternative, si pr shembull
i koncepteve t mjeksis popullore, si fototerapia (bimt mjeksore)
dhe hidroterapia (prdorimi i ujit, p.sh. terapia Kneipp), mjeksia
tradicionale kineze (p.sh. akupunktura, Qigong), masazhet dhe
aromaterapia.
Terapia e qndrimit zgjuarPrivimi nga gjumi prmirson gjendjen
shpirtrore. N fillim kjo tingllon si e uditshme, sepse shum pacient
depresiv n do rast vuajn nga rregullimet e gjumit. Megjithat,
zakonisht vetm privimi i pjesshm nga gjumi sht provuar shum n
trajtimin e depresionit: N shtrat shkohet normalisht dhe pastaj
ngrihesh prsri rreth ors nj t mngjesit. E rndsishme sht q gjat
terapis s qndrimit zgjuar dhe n ditn n vijim t mos flihet n asnj
mnyr qoft edhe vetm pr nj koh fare t shkurtr. Kjo mund t shkatrroj
efektin e prgjithshm q prmirson gjendjen shpirtrore. Kjo terapi
zbatohet zakonisht n nj grup q mbshtetet n form terapeutike, sepse
realizimi n mnyr individuale sht shum e vshtir.
Terapia e dritsKjo lloj terapie pothuajse pa asnj efekt ansor
sht provuar si shum efikase jo vetm pr trajtimin e depresionit t
dimrit, por gjithashtu edhe n t gjitha format e depresionit. do dit
n mngjes kalohen rreth 30 deri n 60 minuta prpara nj burimi drite t
fuqishme (2500 deri n 10 000 luks). Gjat ksaj kohe gjithashtu mund
edhe t lexohet. Si rregull, sa m hert q t bhet terapia e drits n
mngjes, aq m i mir sht rezultati i trajtimit. N depresionin tipik q
rikthehet gjat vjeshts dhe gjat dimrit, trajtimi mund t prdoret
gjithashtu edhe n form parandaluese.
Ushtrimet terapeutike pr asimilimin e stresit(n plotsim t
psikoterapis dhe t terapis me barna mjeksore)
Aktive Strvitja pr asimilimin e stresit/menaxhimi i stresit
Ushtrimet e relaksimit autogjen tendosja progresive e muskujve
Biofeedback, neurofeedback Tai-Chi Qigong Terapia kranio-sakrale
Masazhi Masazhi i zons reflekso-gjenoze t kmbs Hidroterapia (p.sh.
terapia Kneipp) Aromaterapia Akupunktura
-
1. Jini tolerant me veten! Zakonisht nj depresion zhvillohet
ngadal dhe pastaj largohet prsri gradualisht nn veprimin e
trajtimit. Terapia krkon koh por ia vlen.
2. Kur ju keni nevoj pr barna mjeksore, ju lutemi q ti merrni
ato saktsisht sipas rekomandimit t mjekut. Kini durim, sepse
zakonisht efekti i tyre shfaqet me vones.
3. Barnat antidepresive nuk krijojn varsi dhe nuk ndikojn n
ndryshimin e personalitetit.
4. sht e rndsishme q ju ti tregoni mjekut tuaj t gjitha
ndryshimet e gjendjes suaj shndetsore dhe q t diskutoni me t n mnyr
t hapur dhe me besim pr shqetsimet, ankthet dhe dyshimet q ju keni,
t cilat ndoshta ju mund ti keni n kuadr t terapis suaj.
5. Pyesni menjher nse keni shfaqje t shenjave shoqruese t
pakndshme. Zakonisht kto jan padmshme dhe jan t pranishme vetm gjat
fillimit.
6. Edhe kur ju ndiheni m mir, mos e ndrpritni marrjen e barnave
mjeksore! Kjo gj duhet q t planifikohet me kujdes.
7. Planifikoni do dit n mnyrn m t sakt t mundshme n ditt m
prpara (pr shembull me an t nj programi). Planifikoni gjithashtu
edhe aktivitete trheqse.
8. Vendosni objektiva t vogla dhe t realizueshme. Pr kt mund tju
ndihmoj mjeku ose terapeuti juaj.
9. Mbani nj ditar t gjendjes shpirtrore. Mjeku ose terapeuti
juaj mund tjua shpjegoj sesi ta realizoni at dhe diskutoni me t
rregullisht t gjitha shnimet e mbajtura.
10. Pas zgjimit nga gjumi duhet q t ngriheni menjher dhe t mos
qndroni n shtrat. Gjat depresionit, qndrimi zgjuar duke ndenjur
shtrir n shtrat sht nj rrjet meditimi. Shpesh kjo rezulton shum e
rnd. N kt rast, prpiloni strategji s bashku me terapeutt tuaj.
11. Jini aktiv fizikisht: Lvizja sht antidepresive dhe nxit
lindjen e qelizave t reja nervore.
12. Kur t jeni m mir me shndet: Gjeni s bashku me mjekun ose
terapeutik tuaj mnyra sesi mund ta minimizoni rrezikun individual t
rikthimit t smundjes. Prpiloni shenjat paralajmruese t hershme dhe
nj plan pr mundsit e ndryshme.
12 rregulla t shkurtra bazpr trajtimin e depresionit