DEPREMLER VE SİSMOLOJİ

Yerkabuğunu oluşturan iki kayaç kütlesi arasındaki elastik enerjinin kayaçların dayanım gücünü aştığı zaman meydana gelen kırılmalar deprem olarak adlandırılmaktadır. Depremleri inceleyen bilim dalı ise sismolojidir.

DEPREMLER VE SİSMOLOJİDEPREMLER VE SİSMOLOJİ

İçmerkez veya odak,depremin fay düzlemi üzerinde olduğu noktayıtemsil eder. Bu noktanınyeryüzündeki izdüşümüdışmerkez veya episantrolarak adlandırılır. Deprem sonucunda oluşan sismik dalgalar, depremin büyüklüğüne bağlı olarak çok uzaklara yayılırlar. Ancak hasar genellikle dışmerkez civarında gözlenmektedir.

Deprem oluş nedenleri• Tektonik

– Plakalar arasında (örn. Himalayan Fay Zonu)– Plaka içinde (örn. Hindistan Yarımadası)

• Volkanik (örn. Şili, Peru, Hawaii)

• Boşlukların çökmesi nedeniyle (örn. tuz ocaklarının çökmesi)

DEPREMLER SİSMOGRAFLARLA KAYDEDİLİR.

Depremler veya nükleer patlatmalar sonucu oluşan elastik dalgalar yardımıyla Yerküre’nin derinlikleri incelenebilmektedir.Sismik dalgaların hızı içinden geçtiği materyalin özelliğine göre değişir.Bu nedenle yer içinin özellikleri hakkındaki bilgiler deprem dalgalarından

elde edilir.

1800’lerin başlarında Cauchy, Poisson, 1800’lerin başlarında Cauchy, Poisson, Stokes, Rayleigh ve diğerleri tarafından Stokes, Rayleigh ve diğerleri tarafından elastik dalga yayılımınınelastik dalga yayılımının kuramları kuramları geliştirilmiştir. geliştirilmiştir.

Sismik Dalgalar

Cisim Dalgaları (Body Waves)

Yüzey Dalgaları (Surface Waves)

Rayleigh DalgalarıLove Dalgaları

P - Dalgaları

S - Dalgaları

Baş Dalgaları

artıyor

Cİsim dalgaları yayınırken, yayındıkları ortamdaki kayaçların yoğunluğu derinlikle arttığı için hızı da arttığından eğrisel bir yol izlerler. Dışmerkez uzaklığı

(derece)

Deprem kaynağıSismometre

Dünya merkezi

Yarıçap

Cisim Dalgaları arz içinde yayınırlar

Cisim Dalgaları

Cisim Dalgaları (Body waves):

• Yer içinde yayınan elastik dalgalardır.

• Yer içi’nin görüntülenmesinde temel bilgi kaynağıdır.

• Yer içinde hızı değişmeyen bir ortamda kaynak etrafında bir daire oluşturarak yayınırlar. Dairenin yarıçapı zamanın fonksiyonu olarak giderek büyür.

• Cisim dalgaları aynı materyal içinde materyalin katı halinde sıvı halinden daha hızlı yayınırlar.

P-Dalgaları : • En önce varırlar yani en hızlı sismik dalgadır.• Materyalin hacminde değişikliğe neden olurlar• Birincil (Primary) veya Basınç (Pressure) Dalgaları olarak adlandırılır.• Ses dalgaları ile aynı özellikleri taşırlar.• Parçacık hareketi dalga yayınımı yönündedir.• Deprem odağından her yöne doğru yayılırlar.• Katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayınabilirler.

S – Dalgaları:• İkinci olarak varırlar.• Materyalin şeklinde değişikliğe neden olurlar.• P-Dalgalarından daha yavaş bir hızla yayınırlar.• İkincil (Secondary) veya Kesme (Shear) Dalgaları olarak adlandırılır.• Parçacık hareketi dalga yayınım yönüne diktir.• Ortogonal olarak ayrılırlar (yani yatay ve düşey bileşenleri vardır)• Sıvılar ve gazlar makaslama kuvvetine sahip olmadıkları için bu dalgalar bu ortamlar içinde yayınamazlar

sıkışma

açılma

dalga boyu çift genlik

Cisim Dalgaları

410- VE 660- km’lerdeki süreksizlikler kesikli 410- VE 660- km’lerdeki süreksizlikler kesikli çizgilerle gösterilmiştir. 700 km’den çekirdek-çizgilerle gösterilmiştir. 700 km’den çekirdek-manto sınırına kadar hızlar oldukça tedrici manto sınırına kadar hızlar oldukça tedrici olarak artar; bu artış tekdüze bileşim ve kristal olarak artar; bu artış tekdüze bileşim ve kristal yapı ile uyumludur. Manto-çekirdek sınırında yapı ile uyumludur. Manto-çekirdek sınırında P hızları çok ani olarak 14 km/s’den yaklaşık 8 P hızları çok ani olarak 14 km/s’den yaklaşık 8 km/s’ye ye düşer, ve S hızları ise 7km/s’den km/s’ye ye düşer, ve S hızları ise 7km/s’den 0’a düşer. 0’a düşer.

Yüzey Dalgaları (Surface Waves)

Yüzey dalgaları yerin yüzeyi boyunca yayınan dalgalardır.

Genlikleri yüzeyde çok büyük olabilir fakat derinlikle ters orantılı olarak derinlik arttıkça azalır.

Bununla beraber Yüzey dalgaları genlikleri kaynaktan uzaklaştıkça cisim dalgalarında gözlenenden daha yavaş olarak sönümlenirler.

S- dalgalarından daha yavaş bir hızla yayınırlar.

İki çeşittir:İki çeşittir:1.Love Dalgaları1.Love Dalgaları2. Rayleigh Dalgaları2. Rayleigh Dalgaları

Yüzey Dalgaları

Love Dalgası

Rayleigh Dalgası

Dalga yayınım yönü

Yüzey Dalgaları

Love Dalgaları

Love Dalgaları sadece yayınım doğrultusuna dik yatay bileşene sahiptir. Tamamıyla S-tipi dalgalardır. SH dalgalarının yüzeyde ardışık yansımalarından ve dolayısıyla dönüşümünden oluşur ve tabakalı bir ortam olması gerekir

Genlikleri derinlik arttıkça üstel olarak söner.

Rayleigh Dalgaları

Genlikleri derinlik arttıkça üstel olarak söner.

Sismometre

Parçacık hareketi retrograde elips(Öne-Yukarı-Geriye-Aşağıya hareket)

Eğer yüzey dalgası düşey bileşene sahipse mutlaka Rayleigh dalgasıdır.

Düşey ve boyuna (Longitüdinal veya Radyal) bileşen

P- ve SV dalgalarının kombinasyonu

Deniz dalgalarına benzer. Tabakalı ortam gerekli değildir

Çoğunlukla yerkabuğundaki kırılmalar sonucu oluşan birçok depremde fay düzleminin iki tarafındaki blokların ne yönde kaydığı yeryüzünden gözlenmez.Bu durum yerkabuğu oluşturan levha ve blokların o bölgede birbirlerine göre nasıl hareket ettiğinin anlaşılmasında zorluklar çıkarır. Buna karşın, farklı deprem kayıt istasyonlarında kayıt edilen P dalgalarının ilk hareket yönleri incelendiğinde birçok depremde kayma hareketinin nasıl olduğu belirlenebilir.

DÜNYADAKİ BÜYÜK DEPREMLER

22 Mayıs 1960 Şili Depremi (9,5)22 Mayıs 1960 Şili Depremi (9,5)

22 Mayıs 1960’da 22 Mayıs 1960’da meydana gelen Şili meydana gelen Şili Depremi yeryuvarında Depremi yeryuvarında kayıt altına alınmış kayıt altına alınmış en büyük depremen büyük deprem olarak tarihe geçti. Saat olarak tarihe geçti. Saat 19.10: 11 de meydana 19.10: 11 de meydana gelen depremin gelen depremin büyüklüğü Richter büyüklüğü Richter ölçeğine göre ölçeğine göre 9,59,5 idi.idi.

Merkez üssü Şili’nin başkenti Santiago de Hile’nin yaklaşık Merkez üssü Şili’nin başkenti Santiago de Hile’nin yaklaşık 700 km güneyinde yer alan Valdivia Kenti olan depremden 700 km güneyinde yer alan Valdivia Kenti olan depremden sonra Pasifik Okyanusunda meydana gelen tsunami sonra Pasifik Okyanusunda meydana gelen tsunami dalgaları merkeze binlerce kilometre uzaklıktaki kıyıları dalgaları merkeze binlerce kilometre uzaklıktaki kıyıları vurdu. Bu dalgalar Havai ve Güney Afrika sahillerinde vurdu. Bu dalgalar Havai ve Güney Afrika sahillerinde büyük maddi hasarlara yol açtı. Bu depremde yaklaşık 5000 büyük maddi hasarlara yol açtı. Bu depremde yaklaşık 5000 kişi yaşamını kaybetmiştir. Evsiz kalan insan sayısı ise 2 kişi yaşamını kaybetmiştir. Evsiz kalan insan sayısı ise 2 milyon kişiyi geçmiştir.milyon kişiyi geçmiştir.

Günümüzden tam 50 yıl önce meydana gelen dünyanın en Günümüzden tam 50 yıl önce meydana gelen dünyanın en büyük depreminde sadece 5000 kişinin yaşamını kaybetmesi büyük depreminde sadece 5000 kişinin yaşamını kaybetmesi hem yerleşimin fazla olmamasına hem de Şili’nin depreme hem yerleşimin fazla olmamasına hem de Şili’nin depreme dayanıklı yapılar konusunda daha o zamanlar bile büyük dayanıklı yapılar konusunda daha o zamanlar bile büyük adımlar attığını gösteriyor. Bu depremden tam 39 yıl sonra adımlar attığını gösteriyor. Bu depremden tam 39 yıl sonra meydana gelen ve büyüklüğü bu depremden tam 700 kat meydana gelen ve büyüklüğü bu depremden tam 700 kat daha küçük olan 17 Ağustos Gölcük depreminde ise yaklaşık daha küçük olan 17 Ağustos Gölcük depreminde ise yaklaşık 18.000 kişinin yaşamını kaybetmesi Şili’nin depreme yönelik 18.000 kişinin yaşamını kaybetmesi Şili’nin depreme yönelik çalışmaları çok ciddiye aldığının en önemli göstergesidir. çalışmaları çok ciddiye aldığının en önemli göstergesidir. Şili’de 28 Şubat 2010 tarihinde meydana gelen 8,8 Şili’de 28 Şubat 2010 tarihinde meydana gelen 8,8 büyüklüğündeki depremde ise yaklaşık 800 kişinin yaşamını büyüklüğündeki depremde ise yaklaşık 800 kişinin yaşamını kaybetmesi deprem konusunda çok ileri çalışmalar kaybetmesi deprem konusunda çok ileri çalışmalar yaptıklarının göstergesidir.yaptıklarının göstergesidir.

28 Mart 1964 Alaska Depremi (9.2)28 Mart 1964 Alaska Depremi (9.2) Büyüklüğü Büyüklüğü 9,29,2 olan ve 28 Mart olan ve 28 Mart

1964 yılında meydana gelen 1964 yılında meydana gelen Alaska depremi, Alaska ile Alaska depremi, Alaska ile Batısında bulunan Yukon Batısında bulunan Yukon bölgesinde etkili olmuştur. bölgesinde etkili olmuştur. Yerleşimin az olması nedeniyle Yerleşimin az olması nedeniyle böylesine büyük bir deprem için böylesine büyük bir deprem için oldukça az sayılacak bir yaşam oldukça az sayılacak bir yaşam kaybı olmuştur. Üç dakika süren kaybı olmuştur. Üç dakika süren depremde sadece 125 kişi depremde sadece 125 kişi yaşamını kaybetmiş ve maddi yaşamını kaybetmiş ve maddi hasar da 311 milyon dolar hasar da 311 milyon dolar olarak saptanmıştır. Ölenlerden olarak saptanmıştır. Ölenlerden sadece 13 ü enkaz altında sadece 13 ü enkaz altında kalmıştır. Diğer 113 kişinin ölüm kalmıştır. Diğer 113 kişinin ölüm nedeni ise tsunamidir. nedeni ise tsunamidir.

Bu deprem sırasında jeoloji Bu deprem sırasında jeoloji tarihinin en büyük tektonik tarihinin en büyük tektonik yükselmesi de tarihe geçmiştir. yükselmesi de tarihe geçmiştir. Deprem sonrasında Prince Deprem sonrasında Prince William Boğazında bulunan William Boğazında bulunan Montague adasının Cleare Montague adasının Cleare burnunda yaklaşık 10 metrelik burnunda yaklaşık 10 metrelik bir deniz tabanı yükselmesi bir deniz tabanı yükselmesi meydana gelmiştir. Bu meydana gelmiştir. Bu depremde meydana gelen depremde meydana gelen Tsunami dalgaları kıyıdaki Tsunami dalgaları kıyıdaki balıkçı teknelerini kıyıdan 100 balıkçı teknelerini kıyıdan 100 metre kadar içeriye metre kadar içeriye sürüklemiştir.sürüklemiştir.

26 Aralık 2004 Endonezya Depremi (9.1) 26 Aralık 2004 Endonezya Depremi (9.1)

Büyüklüğü Büyüklüğü 9.19.1 ve derinliği ve derinliği 37 km olan deprem 37 km olan deprem yaklaşık 160 saniye yaklaşık 160 saniye sürmüş, deprem sürmüş, deprem sonrasında meydana gelen sonrasında meydana gelen 10 metre yüksekliğindeki 10 metre yüksekliğindeki büyük Tsunami dalgaları büyük Tsunami dalgaları bölgedeki tüm ülkelerin bölgedeki tüm ülkelerin sahil şeridini vurmuş ve sahil şeridini vurmuş ve USGS verilerine göre USGS verilerine göre 283.100283.100 kişi yaşamını kişi yaşamını kaybetmiş 14.000 kişi kaybetmiş 14.000 kişi kaybolmuştur. kaybolmuştur.

9 Mart 1957 Alaska Depremi (9.1)9 Mart 1957 Alaska Depremi (9.1) Alaska – Andreanof Adası'nda meydana gelen depremin büyüklüğü Alaska – Andreanof Adası'nda meydana gelen depremin büyüklüğü

Richter ölçeğine göre Richter ölçeğine göre 9.19.1 civarında idi. Bölgede deprem sonrasında civarında idi. Bölgede deprem sonrasında meydana gelen tsunami dalgalarının boyu 15 metreye kadar meydana gelen tsunami dalgalarının boyu 15 metreye kadar ulaşmıştır. ulaşmıştır.

17 Ocak 1995 Kobe Depremi (7.2)17 Ocak 1995 Kobe Depremi (7.2) Japonya’nın Kobe kentinde Japonya’nın Kobe kentinde

meydana gelen meydana gelen 7.27.2 büyüklüğündeki depremde büyüklüğündeki depremde 64276427 kişi yaşamını yitirdi kişi yaşamını yitirdi onbinlerce kişi yaralandı onbinlerce kişi yaralandı milyarlarca dolar zarar oldu. milyarlarca dolar zarar oldu. Ölümlerin büyük çoğunluğu Ölümlerin büyük çoğunluğu depremden sonra meydana depremden sonra meydana gelen yangınlar yüzünden gelen yangınlar yüzünden oldu. Japonya bu depremden oldu. Japonya bu depremden büyük dersler çıkardı. Hem büyük dersler çıkardı. Hem binaların dizaynı yeniden binaların dizaynı yeniden yapıldı hem de afetlere yapıldı hem de afetlere müdahale konusunda büyük müdahale konusunda büyük adımlar atıldı. adımlar atıldı.

Yapılan çalışmalar Yapılan çalışmalar sonunda 2 yıl içinde sonunda 2 yıl içinde Kobe‘de yaşam eski haline Kobe‘de yaşam eski haline döndü ama Japonya bu döndü ama Japonya bu olayı hiç unutmadı. Her yıl olayı hiç unutmadı. Her yıl depremin yıldönümünde depremin yıldönümünde bu olaylar yeniden bu olaylar yeniden hatırlatılıyor. Kobe hatırlatılıyor. Kobe depreminden çıkardığı depreminden çıkardığı derslerle Japonya daha derslerle Japonya daha sonra meydana gelen 7 sonra meydana gelen 7 büyüklüğündeki depremi büyüklüğündeki depremi çok az bir can kaybı çok az bir can kaybı vererek atlatmayı başardı. vererek atlatmayı başardı.

28 Temmuz 1976 Çin depremi (8.2)28 Temmuz 1976 Çin depremi (8.2)

Büyüklüğü Büyüklüğü 8.28.2 olan bu olan bu deprem belki en büyük deprem belki en büyük deprem olarak değil ama deprem olarak değil ama tarihe tarihe yüzyılın en çok can yüzyılın en çok can kaybına yola açan kaybına yola açan depremidepremi olarak geçti. olarak geçti. Merkez üssü Tangshan Merkez üssü Tangshan olan deprem Çin’in doğu olan deprem Çin’in doğu kıyılarında büyük can kıyılarında büyük can (655.000 kişi) ve mal (655.000 kişi) ve mal kaybına yol açtı.kaybına yol açtı.

17 Ağustos 1999 Gölcük Depremi(7.4)17 Ağustos 1999 Gölcük Depremi(7.4) Büyüklüğü Büyüklüğü 7.47.4 olan Gölcük olan Gölcük

depremi Türkiye üzerinde depremi Türkiye üzerinde maddi ve manevi büyük bir maddi ve manevi büyük bir yük bırakmıştır. Merkezi yük bırakmıştır. Merkezi üssü Gölcük Donanma olan üssü Gölcük Donanma olan Deprem sadece Marmara Deprem sadece Marmara bölgesini değil İç Anadolu bölgesini değil İç Anadolu ve Batı Karadeniz Bölgesini ve Batı Karadeniz Bölgesini de etkilemiştir. Resmi de etkilemiştir. Resmi makamların açıklamalarına makamların açıklamalarına göre depremde 17.781 kişi göre depremde 17.781 kişi yaşamını yitirmiş, 23.781 yaşamını yitirmiş, 23.781 kişi de yaralanmıştırkişi de yaralanmıştır. .

Levhaların buluştuğu yer TürkiyeLevhaların buluştuğu yer Türkiye