Deniz ve Kıyı Coğrafyası

Deniz ve Kıyı Coğrafyası

Giriş

Jeomorfoloji Nedir?• Jeomorfoloji (Geomorphology) (Yunanca: γῆ, ge, “yer"; μορφή, morfé, “biçim";

ve λόγος, logos, “çalışma/anlatım) kelimelerinden türetilmiştir. • Jeomorfoloji, yeryüzünde gözlenen yerşekillerinin oluşumlarını ve zaman

içerisindeki evrimlerini kontrol eden süreçleri çalışan bilim dalıdır. • Jeomorfoloji yerbilimlerinin çok disiplinli uygulama alanlarına en iyi

örneklerden birisini oluşturmaktadır.• Jeomorfoloji yer sistemine ait birçok bireyin ortak çalışması ile

şekillenmektedir.• Kıyıların morfodinamik evrimi (ve ilişkili olarak fiziksel oşinografi)

jeomorfolojinin en güncel araştırma konularındandır

YERYÜZÜNÜN RÖLYEFİ (GÖRÜNÜMÜ)

YERYÜZÜNÜN TOPOĞRAFİK PROFİLİ

YERYÜZÜNÜN HİPSOMETRİSİ

Yeryüzündeki seviyelerin dağılımıa) Gerçek frekans dağılımını gösteren histogramb) Hipsometrik eğri: Kümülatif frekans eğrisi (gerçek frekans dağılımı kullanılarak)(bu şekil yeryüzünün topoğrafik profili değildir, sadece yükseklik dağılımının yüzde cinsinden kapsadığı alana karşılık gelmektedir Yeryüzünde yüksek rölyef her zaman düşük alanlar kaplar

Yer yüzünün yüzde alanı

De

rinlik

(km

)Y

üks

ekl

ik (

km)

Kümülatif yüzde

Max. Yükseklik (8.85 km)

Yüksek sıradağlar

Karaların ortalama Yüksekliği (0.8 km)

Kıta kenarı

Kıta yamacı

Ortalama deniz derinliği (3. 7 km)

Max derinlik (11.04 km)

Dağ kuşakları

Kıtasal düzlükler

Kıta yamacı

Okyanus tabanı

Derin çukurlar

Hidrosfer

• Yunanca ὕδωρ - hydor, “su" and σφαῖρα - sphaira, “küre“ anlamına gelmektedir.• Yerkürenin üstünde yada altında suyun sıvı/gaz fazında bulunduğu kesimine hidrosfer

adı verilmektedir. • Hidrosferin toplam kütlesi 1.4 x 1018 ton (1 ton = 1 m3)olarak hesaplanmaktadır. Bu

hesaba göre dünyanın toplam kütlesine oranı yaklaşık %0.023 olarak belirlenmektedir. Hidrosferin 20 x 1012 kesimi atmosferde buhar fazında bulunmaktadır.

• Hidrosfer canlı hayatının devamı için çok önemli olmakla birlikte kaya çevriminin de en önemli kesimini kontrol etmektedir. Aşınma ve taşınma süreçleri büyük oranda hidrosfer kapsamında gerçekleşir

• Hidrosferin elemanları…– Okyanus ve denizler (kıyılar)– Akarsular– Yer altı suları– Göller

• Yeryüzünün yaklaşık %75’i (361 milyon km2) okyanuslarla kaplıdır.• Dünya okyanuslarının ortalama tuzluluk değeri %3.5 olarak belirlenmiştir.

Su Bütçesi•Yeryüzündeki suyun % 97.2 lik kesimi tuzlu su olarak okyanuslarda bulunmaktadır Geri kalan sadece %2.8oranında tatlı su vardır.•Tatlı suların oranı içinde %2.5 oranında bir kesim buzullar ve sabit kar örtüsü içerisinde tutulmaktadır. Bu kesim yavaş da olsa (erime ve süblimleşme süreçleri ile) hidrolojik döngünün içerisinde yer alır.•0.625 kesimi ise yer altı suyu olarak saklanmaktadır.•% 0.017 göllerde ve %0.0001 oranında akarsularda bulunmaktadır.•% 0.0001 atmosferde su buharı olarak bulunur•Tatlı su oranının (%2.5 içinde %0.9 luk bir kesim ise topraktaki nem, bataklık suyu ve permafrost içinde saklanır

Hidrolojik Döngü

Rezerv Ortalama Kalış Süresi

Antartika 20,000 yıl

Okyanuslar 3,200 yıl

Buzullar 20 - 100 yıl

Mevsimsel kar örtüsü 2 - 6 ay

Toprak nemi 1 - 2 ay

Yer altı suyu: sığ 100 -200 yıl

Yer altı suyu: derin 10,000 yıl

Göl 50- 100 yıl

Akarsu 2 - 6 ay

Atmosfer 9 gün

Okyanuslar

• Okyanus (Yunanca Ὠκεανὸς, "okeanos" ) açık dolaşıma sahip tuzlu su kütlelerine verilen isimdir. Yeryüzünün yaklaşık 71% (~3.6×108 km2okyanuslarla kaplıdır.

• Okyanuslar coğrafi sınırlarla birbirlerinden ayrı isimlendirilseler de hidrolojik olarak birliktedir ve çeşitli ana okyanus ve alt denizlere ayrılmaktadır.

• Okyanus alanlarının yarısından fazlası 3,000 metre derinliğe sahiptir. • Okyanusların ortalama tuzluluğu yaklaşık binde 35 partikül olarak

tanımlanır (‰) Bu da 3.5% karşılık gelmektedir. Tatlı su girdisine göre değişiklik gösterse de tüm denizlerdeki tuzluluk 30-38 ‰ aralığında değişir.

• Bilim insanları bugüne kadar tanımladıklarımıza dayanarak okyanuslarda 230,000 deniz canlısı türü olduğunu tahmin etmektedir.

• Okyanus ve denizleri araştıran bilim dalına oceanography (oşinografi) adı verilmektedir.

OKYANUSLAR ve DENİZLER

isim Alan (106km²) Hacim (106km³) Ortalama Derinlik (m) Maximum (m)

Pasifik Okyanusu 165.2 707.6 4282 -10911

Atlantik Okyanusu 82.4 323.6 3926 -8605

Hint Okyanusu 73.4 291.0 3963 -8047

Güney kutup Denizi 20.3 -7235

Kuzey Kutup Denizi 14.1 1038

Önemli levha sınırları

Sıcak nokta Levha sınırı

Dalma batma zonu

Sırt Ekseni

Transform Fayı

Levha Hareket Yönü

DENİZ TABAN TOPOĞRAFYASI ve BÖLÜMLENDİRİLMESİ

Kıta Sahanlığı (şelf): Kıta (kara alanı) ve kıta yamacı arasında yer alan, genişliği onlarca metreden 1000 km üzerine kadar değişebilen alana kıta sahanlığı denilmektedir. Ortalama eğimi 1° olarak tanımlanmıştır. Ortalama derinliği ise 135 metredir. Dalgalarla düzenlenen ve deniz seviyesi değişikliklerinden en çok etkilenen alanı oluşturur.Kıta Yamacı: Kıta sahanlığı ve okyanus çukuru (Pasifik tipi aktif kıta kenarı) yada kıta eteği (Atlantik gibi pasif) arasında bulunan yüksek eğimli alana denilmektedir. Bu alan karadan denizlere yamaç hareketleri (yoğunluk akıntıları) çökel aktarımını kontrol etmektedir.Abisal Düzlük: Pasif kıta kenarlarında kıta yamacı ve eteğinden sonra gelen dalgalı taban topoğrafyasının deniz tabanı çökellerinin doldurması ile oluşmuş düzlüklere denilmektedir. Yeryüzünün en düz alanlarını oluştururlar ( 4000-6000 m).Okyanus Hendekleri: Deniz tabanının %2 den az bir kısmını kapsamalarına rağmen levha tektoniği anlamında çok önemlidir yamaç eğimleri 25° ulaşmaktadır. Büyük Okyanus’daki Mariana’s Çukurluğu 11000 km den derindir.Okyanus Ortası Sırtları: Levhaların birbirinden uzaklaşıp yeni okyanusal kabuk ürettiği yerlerde görülen topoğrafyadır, levhanın hızına göre değişen bir topoğrafik profile sahiptir.

abisal düzlük

(Şelf)

Aktif Kıta Kenarı Pasif Kıta Kenarı

Kıta Sahanlığı (şelf)

Kıta yamacı

Kıta eteği

Abisal düzlük

Okyanus çukurluğu

Volkanik ada

Denizaltı sırtı

Deniz yüzeyi

İzlanda rift vadisi üzerinde bir köprü, avrasya ve kuzey amerika levhaları arasındaki geçişi oluşturmaktadır

Güney Amerika Kıtası batı ve doğu sahillerinde yer alan aktif ve pasif kıta kenarlarının görünümü. Pasif kıta kenarları aktiflere göre daha geniştir.

Abisal düzlük

Okyanus ortası sırtlar (yayılma merkezleri

Atollerin Oluşumu Bilmecesi

Guyot: Deniz yüzeyinden ~200 m aşağıda, tabanından ise en az 900 m yükseklikte bulunan eski volkanik adalara denilmektedir. Üst kesimi düzlüktür. Genellikle Pasifik Okaynusunda bulunurlar

Guyot: Deniz yüzeyinden ~200 m aşağıda, tabanından ise en az 900 m yükseklikte bulunan eski volkanik adalara denilmektedir. Üst kesimi düzlüktür. Genellikle Pasifik Okyanusunda bulunurlar.

OKYANUS ve DENİZLERİN DİNAMİK YÜZEY TOPOĞRAFYASI

TOPEX/POESIDON uydu sistemi ile deniz yüzeyi topoğrafyasının görünümü (toplam rölyef = 2 m)

• Okyanuslardaki su kolonu sıcaklık ve tuzluluk değişiklikleri gösteren tabakalı bir yapıya sahiptir.

• Güneş enerjisi üst 100-200 m. derinlikleri etkiler. Bu seviyelerdeki sıcaklık 0-30°C arasında değişmektedir ve küresel ortalama 17 °C olarak belirlenmiştir.

• Okyanuslarda derinliğe bağlı hızlı sıcaklık değişiminin göründüğü kesime termoklin denilmektedir. İlk 100-200 m. kesimdeki sirkülasyon su kolunu sıcaklığını sabit tutarken sonraki 150 metrede ise aniden 20 °C birden düşer.

• Okyanusların derinliklerine doğru görece sabit bir sıcaklık vardır 0-3 °C arasında değişmektedir.

• Benzer bir değişim okyanuslarda su kolonunun tuzluluğu için de geçerlidir. Burada da yüzeyde ortalama 32-33 ppm olan tuzluluk derinliğe doğru artar. Bu artışın gerçekleştiği kesime haloklin denilmektedir.