Çoklu Ortam Temelindeki Bilişsel Kavramlar

BTBTÖÖ 510 510 ÇÇOKLU ORTAM TABANLI OKLU ORTAM TABANLI ÖÖĞĞRETRETİİ M TASARIMIM TASARIMI

ÇOKLU ÖĞRENME TEMELİNDEKİ Bİ LİŞSEL KURAMLAR

ÇOKLU ÖĞRENME TEMELİ NDEKİ Bİ Lİ ŞSEL KURAMLAR

Çoklu ortam mesajları hazırlanırken “zihin nasıl çalışır?” kavramı neden önemlidir ?


Örneğin; bir çoklu ortam sunusu ekranda akıp giden renkli sözcükler ve parlayan hareketli görüntülerden oluşmuşsa bu, tasarımcının insanın öğrenme kavramı hakkında;

• tek bir kanala sahip, • sınırsız kapasiteli ve • bilgiyi pasif bir şekilde işlediğini

düşündüğünü göstermektedir.

Tasarıma Eleştiriler

Birinci olarak; bu sunumun işitsel avantajlarının göz ardı edildiği düşünülürse , bu tasarım tek kanal sayıltısına dayanmaktadır. Bu sayıltıya göre tüm bilgiler bilişsel sisteme aynı yolla girmektedir.

İkinci olarak; çok fazla bilginin sunulmasıdır ki bu da insanın kapasitesinin sınırsız olduğu sayıltısına dayanmaktadır.

İnsanın sınırsız sayıdaki materyali alabildiği düşünülürse, tasarımcının işi öğrenene çok miktarda bilgi sunmaktır.

Tasarıma Eleştiriler

Üçüncü olarak; büyük miktarlarda birbirinden bağımsız bilginin sunulmasıdır ki, bu da pasif işleme (süreç) sayıltısına dayanmaktadır. Buna göre insan bir teyp gibi hafızasının alabileceği kadar büyük miktarda bilgiyi kaydedebilir. Öğrenenin sunulan bilgileri organize etmek, anlamlandırmak için rehberliğe ihtiyacı yoktur.


Öğreneni

tek kanalla öğrenen, sınırsız kapasiteli , sürece pasif katılan

bir birey olarak düşünebilir miyiz?


Burada yanlış olan nedir?


Bilişsel psikoloji alanında yapılan araştırmalar insan zihninin nasıl çalıştığı sorusuna farklı açıklamalar getirmektedir.

Çoklu ortam öğrenmelerinin temelindeki sayıltılar neler olabilir ?

SAYILTI LAR Çİ FT KANAL

İnsanlar görsel ve işitsel ilgileri için ayrı kanallara sahiptirler.

Paivio, 1986; Baddeley, 1992

SINI RLI KAPASİTE

İnsanlar bir kerede bir kanalda sınırlı miktardakibilgileri işleyebilirler.

Baddeley 1992; Chandler & Sweller 1991

AKTİF İŞLEMCİ

İnsanlar zihinlerinde uygun, canlandırmaları yapabilmek için dışarıdan gelen bilgileri düzenleyip, organize edebilirler ve önceki bilgilerinden oluşan simgelerle bütünlük sağlayabilirler. İnsanlar aktif öğrenicidirler.

Mayer 1999; Witrock 1989

Çoklu öğrenmenin temelinde yatan bilişsel sayıltılar aşağıda gösterilmiştir.


Şekil 1’de çoklu ortam öğrenme modelinin bilişsel temelleri

görülmektedir. Şekildeki kutular, duyusal (sensory) bellek,

çalışan (working) bellek ve uzun süreli bellek (long term

memory) olmak üzere bellek depolarını göstermektedir.

Seçilen Kelimeler Seçilen

Görüntü

Kelimeler

Resimler Gözler

Kulaklar

Resimli örnek

Önceki Bilgi

Seçilen Kelimeler

Düzenlenen

Kelimeler

Sesler Sözlü örnek

Düzenlenen Görüntüler

Şekiller

Şekil 1: Çoklu ortam öğrenme modelinin bilişsel temelleri


Şekiller ve kelimeler dış dünyadan çoklu ortam sunusu gibi gelmekte,

duyusal belleğe gözler ve kulaklar yoluyla girmektedir.

Resimler veYazılı Metinler

Konuşulan sözcükler ve diğer sesler

Görsel Duyusal Hafıza

İşitsel Duyusal Hafıza


Duyusal bellek resimlerin ve kelimelerin çok kısa bir

süre için görsel objeler olarak görsel - duyusal bellekte,

kelimelerin veya diğer seslerinde kısa süre içinde işitsel

objeler olarak işitsel-duyusal bellekte tutulmasını

sağlamaktadır.


Çoklu öğrenme kuramının temelinde kısa süreli bellek

vardır. Kısa süreli bellek aktif bilinçde bilgilerin geçici

olarak tutulması ve işlenmesini sağlar.

Örneğin; bu cümleyi okurken bir süre için sadece

bir kelimesine veya şekli incelerken bir an sadece

bir kutuya konsantre olabilirsiniz.


Çalışan belleğe gelen sesler ve bunların

düzenlenmesine sözel model, görüntüler ve bu

görüntülerin düzenlenmesine işitsel model

denilmektedir. Sesler ile görüntü arasındaki karşılıklı

etkileşim, seslerin zihinde görüntüye dönüşmesi veya

görüntünün zihinde sese dönüşmesi şekilde ters yönlü

oklarla gösterilmiştir.


Örneğin “kedi” sözcüğünü duyduğumuzda, kedinin

görüntüsü zihnimizde canlanır. Kedinin görüntüsü

zihnimizde canlandığında, “kedi” sözcüğü de zihnimizde

canlanır. Bu süreç zihinsel bir süreç olup bazen önce

“kedi” sözcüğü, sonra kedi zihnimizde canlanır veya

önce kedi görsel olarak canlanır sonra “kedi” kelimesi

canlanır.



Şekildeki son kutu ise uzun süreli belleği ve

öğrenicinin bilgi deposunu göstermektedir. Çalışan

belleğe göre uzun süreli bellek büyük miktardaki

bilgileri, uzun zaman muhafaza etmekte fakat kişi aktif

olarak uzun süreli bellekteki bir materyali düşünmeye

başladığında kısa süreli bellek devreye girmektedir.


Çift kanal sayıltısına uygun olarak, duyusal bellek

ve kısa süreli bellek iki kanala ayrılmıştır. Birisi işitsel

objeler ve sözel ifadelerin, diğeri görsel objeler ve

resimsel ifadelerin sunumlarından oluşmaktadır.


Sınırlı kapasite sayıltısına uygun olarak, kısa

süreli bellek, bir defada işlenebilen bilginin miktarı ile

sınırlanmıştır. Az miktarda görüntüler, çalışan belleğin

görme kanallarında ve az miktarda sesler çalışan

belleğin işitsel kanallarında tutulabilmektedir.


Aktif işleme sayıltısına uygun olarak , bilişsel süreci göstermek amacı ile, kısa süreli bellekte bulunan seçilen bilgilerin işlenme süreci ve bilgilerin örgütlenmesi oklar yardımıyla gösterilmiştir. Yaratılan bilginin önceki bilgilerle ve uzun süreli bellekten getirilen bilgilerle bütünleşmesi de şemada gösterilmiştir.

Çift kanal sayıltısı, görsel ve işitsel olarak ifade edilen

materyaller için insanların sahip olduğu farklı bilgi işlem

kanallarıdır. Çift kanal sayıltısı Şekil 2 ve 3’de özetlenmiştir.

Şekil 2’de işitsel ve sözel kanallar, Şekil 3’de de görsel ve

resimsel kanallar vurgulanmıştır.


Görüntü

Kelimeler

Resimler Gözler

Kulaklar

Resimli örnek

Önceki Bilgi

Seçilen Kelimeler

Düzenlenen

Kelimeler



Şekiller

Bilgi kulaklara sunulduğunda (anlatma veya sözü

olmayan sesler ile), insanlar bu bilgileri işitsel kanallar

aracılığıyla zihinleride devreye sokar.


Görüntü

Kelimeler

Resimler Gözler

Kulaklar

Resimli örnek

Önceki Bilgi

Seçilen Kelimeler

Düzenlenen

Kelimeler



Şekiller

Bilgi gözlere sunulduğunda (resimler, animasyon, video

veya ekrandaki metin ile), insanlar bu bilgileri görsel kanallar

aracılığıyla zihinlerinde işleme koyar.


İki kanal arasındaki farklılıkları kavramsallaştırmak için iki

yol vardır;

Biri duyusal yöntem yaklaşımı ve diğeri de gösterim temelli

yaklaşımdır.

Duyusal yöntem yaklaşımı öğrenenlerin sunulan materyallere

gözleriyle mi(resimler, videolar, animasyon ve basılı sözcükler gibi) ya da

kulaklarıyla mı( konuşma sözcükleri ve fon sözcükleri gibi) ilgilendikleri

üzerine odaklanır. Duyusal yöntem yaklaşımına bağlı olarak, bir kanal

görsel olarak ifade edilen materyali işler ve diğer kanal da işitsel olarak

ifade edilen materyali işler. Bu kavramsallaştırma Baddeley’in görsel –

uzamsal (visuospatial) taslak ve telaffuz (veya sesbilimsel) ayrımıyla

tamamen uyumludur.

Buna karşın, gösterim temelli yaklaşım sözlü (konuşma veya yazılı

kelimeler) ya da sözsüz (resim, video, animasyon, temel sesler gibi)

uyarıcıların ortaya konulup konulmadığına odaklanmıştır. Gösterim temelli

yaklaşıma göre, bir kanal sözlü materyali işler, diğer kanal resimsel ve

sözsüz sesleri işler. Bu kavramsallaştırma Paivio’nun sözlü ve sözsüz

sistemler ayrımı ile tamamen bağlantılı ve uyumludur.

Duyusal yöntem yaklaşımı, görsel ve işitsel semboller arasındaki

ayrım üzerine odaklanır, gösterim temelli yaklaşım sözlü ve sözsüz

semboller arasındaki ayrım üzerine odaklanır.

Çoklu ortam öğrenmeyi etkileyen en büyük temel farklılık basılı

sözcüklerin (ekrandaki metin) ve arka plan seslerinin işlenmesinde

gizlidir.

Ekrandaki metin başlangıçta gösterim temelli yaklaşım içerisinde

sözsel kanalda işlenir; fakat görsel kanal, duyusal yöntem yaklaşımı

içerisindedir; arka plan sesleri ve sözsüz müzik ise ilkin gösterim temelli

yaklaşım içersindeki sözsüz kanalda işlenir; fakat işitsel kanal duyusal

yöntem yaklaşımındadır.

Çoklu ortam öğrenmenin bilişsel kuramının amaçlarında; görsel

olarak sunulmuş materyal ile işitsel olarak sunulmuş materyalin ayırımını

yapmak için kullanılan duyusal yöntem yaklaşımı, görsel temelli yaklaşım

gibi resimsel olarak dayandırılmış modellerle kısa süreli bellekte

kullanılmıştır. Böylece işitsel/sözel kanal ve görsel/ resimsel kanal

arasındaki fark ayırt edilebilir. Her ne kadar iki kanal arasındaki doğal farkı

açıklığa kavuşturmak için ek çalışmalar gerekli olsa da.

Bilginin, öğrenenlerin ifadeleri farklı bir kanalda işleyebilmesi için

insan bilgi sistemine tek bir kanaldan girmesine rağmen, öğrenenlere

ifadeleri, diğer kanalda da işlenmek üzere dönüştürebilirler. Öğrenciler

yeterli kavramsal kaynakları görevi gerçekleştirmek için kullandıklarında,

tek kanalda sunulan orijinal bilginin, bir diğer kanalda da sunulması

mümkündür.

Örneğin ekrandaki metin, başlangıçta görsel kanalda işlenir. Çünkü o

gözlere sunulmuştur, fakat deneyimli bir okuyucu, resimleri işitsel kanalda

işlenen seslere dönüştürebilir.

Aynı şekilde bulutun donma aşamasının üstüne yükselmesi gibi bir

nesne ya da olayın illüstrasyonu görsel kanalda işlenir, fakat öğrenici

benzeri bir sözsel tanımı işitsel kanalda da zihinsel olarak oluşturabilir.

Buna karşın, bulutun donma aşamasının üstüne yükselmesi gibi bir

anlatımın tanımı, işitsel kanalda da işlenebilir. Çünkü o kulaklara

sunulmuştur. Fakat öğrenici, görsel kanalda işlenen benzeri bir resmi de

oluşturabilir. Cross – channel’daki gösterim gibi aynı uyarı olayı,

Paivio’nun çift kanal teorisinde önemli bir rol oynar.

İkinci sayıltı, her seferinde tek kanalda işlenebilecek bilgi konusunda

insanlar sınırlı meziyetlere sahiptir. Bir animasyon örneği sunulduğunda,

öğrenici çalışan belleğe tek seferde yalnızca birkaç resim sokabilir. Bu

resimler, sunulan materyalin tüm kopyasından daha fazla sunulmuş

materyalin parçalarını yansıtır.

Örneğin plastik bir pompanın bir illüstrasyonu ya da animasyonu

sunulduğunda öğrenici olayın olduğu sırada zihinsel resimler üzerine

yoğunlaşabilir, hava giriş kolu açılıyor, hava lastiğe doluyor.

Bir anlatım sunulduğunda, öğrenici tek seferde çalışan belleğe

yalnızca birkaç sözcük sokabilir. Bu kelimeler, kelimesi kelimesine aynen

yapılan kayıttan çok, sunulan metine daha fazla yansır.

Örneğin konuşulan metin kol aşağı itildiğinde, pistonlar hareket

eder, hava giriş kapağı açılır, hava çıkış valfı kapanır ve hava lastiğe dolar

ise, öğrenici sözsel ifadeleri işitsel kısa süreli bellekte aklına yerleştirebilir.

“kol yukarıya gelir” “hava giriş kapağı açılır” “hava lastiğe dolar.”

Bilinçli olarak, sınırlı kapasite fikri, psikoloji de çok uzun bir geçmişe

sahiptir ve bu fikrin örnekleri Baddeley’in “Kısa Süreli Bellek” Kuramı ve

Chandler ve Sweller’in “Bilişsel Yük” Kuramı.

Her kanalın sınırlı işlem kapasitesi olduğunu varsayarsak, her kanalda

ne kadar bilginin işleneceğini bilmek önemlidir. Bir kimsenin kavrama

kapasitesini ölçmenin klasik yolu bellek genişlik testidir (memory

span test) (Miller,1956; Simon,1974).

Örneğin, bir süre testinde saniye başına tek hane olarak hanelerin

listesini okuyabilirim (8 – 7 – 5 – 3 – 9 – 6 – 4) ve size bu sayıları sıra ile

tekrar etmenizi isteyebilirim. Hatasız olarak ezbere okuyacağınız en uzun

liste sizin belleğinizin hane süresidir (ya da haneler için süre).

Alternatif olarak, size saniye başına çizilmiş çizgilerin basit

nesnelerinin serisini gösterebiliriz (Ay – Kalem – Tarak – Elma – Sandalye

– Kitap – Domuz gibi) ve sizden onları sırasıyla tekrar etmen istenebilir.

Tekrar, hatasız olarak ezberleyebileceğiniz en uzun liste sizin belleğinizin

resimler için olan süresidir. Bireysel olarak farklılıklar olmasına rağmen

ortalama bellek süresi 5 – 7 parçadır.

Pratik olarak tabii ki insanlar listedeki maddeleri okuma ve aklında

tutma teknikleri öğrenebilirler. 7 haneyi 8 – 7 – 5 – 3 – 9 – 6 – 4; üç

parçaya gruplamak gibi 875 – 39 – 64 (sekiz yedi beş duraklama üç dokuz

duraklama altı dört). Bu yolla, kavramsal kapasitede aynı şeyler akılda

kalır.

(5’ten 7’ye parçalar) fakat her parçada daha fazla madde

hatırlanabilir. Araştırmacılar daha fazla ölçülmüş ve rafine edilmiş sözsel

ve görsel bellek kapasitesi geliştirmişlerdir ve insanların bilgi işlem

sisteminin kapasitesinin sınırlı olduğunu göstermeye devam etmişlerdir.

Sweller ve Chandler (1994) ve Sweller (1999) öğrenme sırasındaki

Kendine Özgü (iç) Bilişsel Yük - I nstrinct ve Dış Kaynaklı Bilişsel

Yük – Extranous kaynakları arasındaki farkları ortaya koymuşlardır.

Kendine Özgü (iç) Bilişsel Yük - I nstrinct materyalin doğasında

olan zorluğa bağlıdır. Materyalde ne kadar eleman var ve birbirleriyle ne

kadar etkileşiyorlar?

Materyalin içerisinde birden fazla eleman varsa ve bunlar birbirine

karmaşık yollarla bağlıysa, iç bilişsel yük fazladır. Tersine materyal

karmaşık olmadığında, her eleman ayrı olarak öğrenilebildiğinde bilişsel

yük azalır.

Dış Kaynaklı Bilişsel Yük – Extranous öğretimsel mesajın nasıl

tasarlandığına bağlıdır. Mesaj kötü tasarlandığında öğrenenler mesajla

bağlantısız ve verimsiz bir biçimde bilişsel süreçlere girecekler, iyi

tasarlandığında ise dış kaynaklı bilişsel yük en az düzeyde olacaktır.

Dış kaynaklı bilişsel yükleri en aza indirmek için çalışmalar

yürütülmektedir.

İ şlem kapasitemiz üzerindeki kısıtlılıklar,gelen bilgilerin hangilerinin

önemli olduğu, seçilen bilgiler ile var olan bilgimiz arasında kurulması

gereken ilişkinin derecesi konusunda bizi karar vermeye zorlar.

Biliş ötesi stratejiler (metacognition), bu sınırlandırılmış bilişsel

kaynakları

görüntülemek,

koordine etmek,

ayarlamak ve

paylaştırmak

için kullanılan tekniklerdir.

Baddeley (1992, 1999) bu stratejilere “merkezi yönetici” (bilişsel

kaynakların paylaşımını kontrol eden sistem/ bilişsel kaynakları ayırmayı

kontrol eden sistem) adını vermiştir.

Üçüncü sayıltı, insanların deneyimleriyle uygun zihinsel betimlemeler

oluşturmak için bilişsel süreçlerle aktif olarak birleşmeleridir.

Bu aktif bilişsel süreçler;

dikkat,

gelen bilgiyi düzenleme ve

gelen bilgiyi diğer bilgilerle bütünleştirmedir.

Kısaca insanlar çoklu ortam sunumlarını anlamlandıran aktif

işlemcilerdir. İnsanları aktif işlemciler olarak gören bu görüş, genel bir

düşünce olan ve insanların belleğe mümkün olduğu kadar bilgiyi ekleme

uğraşında olan pasif işlemciler olduğu görüşü ile uyumsuzluk gösterir.

Teyp kaydediciler gibi, daha sonra geri almak için deneyimlerinin

kopyalarını belleklerine depolarlar.

Bir okuyucu gelen metaryale, bilişsel süreçler uygularsa aktif

öğrenme gerçekleşir. Bu süreçler öğrenenin metaryali anlamlandırmasına

yardımcı olur.

Aktif bilişsel süreçlerin çıktısı uygun zihinsel temsillerdir, dolayısıyla

aktif öğrenme bir model oluşturma süreci olarak görülebilir.

Bir zihinsel model (veya bilgi yapısı) tanıtılan materyalin anahtar

kısımlarını ve aralarındaki ilişkileri sergiler.

Örneğin şimşeğin nasıl oluştuğu ile ilgili bir çoklu ortam sunumunda

öğrenen, sistemin bir tarafındaki değişimin başka bir tarafında bir

değişime neden olduğu sebep-sonuç ilişkisi kurmaya yönelebilir.

Bir derste iki kuramı karşılaştırmak ve karşıtlıkları ortaya koymak,

zihinsel bir model yapılandırmak, bu iki kuramı farklı boyutlardan

değerlendiren bir çeşit matrix yapının inşasını içerir.

Eğer aktif öğrenmenin çıktısı uygun zihinsel temsiller ise, bilginin

nasıl yapılandırılacağına dair yollardan bazılarını keşfetmek yararlı

olacaktır.

Bazı temel bilgi yapıları şunları içerir:

Süreç,

Karşılaştırma,

Genelleştirme,

Listeleme ve

Sınıflandırma. (Chambliss &Calfee, 1998; Cook &

Mayer,1998).

Süreç (Process) yapıları, sebep - sonuç zincirleri olarak temsil

edilebilir ve bazı sistemlerin nasıl çalıştığı ile ilgili açıklamaları içerir.

Örnek,insan kulaklarının nasıl çalıştığı ile ilgili bir açıklama.

Karşılaştırma (Comparison) yapıları, matrixlerle temsil edilir ve

iki ya da daha fazla elemanın pek çok boyutlarıyla karşılaştırılmasını içerir.

Öğrenme Kuramlarına göre, öğretmenin ve öğrenenin rolünü

karşılaştırmak örnek olarak verilebilir.

Genelleştirme (Generalization) yapıları, ağaç dallarıyla temsil

edilebilir ve ikincil destekleyici detaylarla birlikte esas bir fikirden

oluşur. Örnek olarak Amerikan Sivil Savaşı’nın önemli nedenlerini

açıklayan bir bölüm anahatı verilebilir.

Sıralama (Enumeration) yapıları, listeler ve parçaların

toplanmasını içerir. Buna, kitapta listelenen çoklu ortam öğrenme

ilkelerinin isimleri bir örnek olabilir.

Sınıflandırma (Classification) yapıları, hiyerarşilerle temsil

edilebilir, küme ve alt kümeleri içerir. Deniz hayvanları için biyolojik

sınıflandırma sistemleri örnek olarak gösterilebilir. Bu yapılar şekil 4’te

özetlenmiştir.

Şekil 4: Beş Çeşit Bilgi Yapısı

Yapı Çeşidi Tanım Temsil Örnek

Süreç Bir sebep-sonuç

zincirini açıklama

Akış Şeması İnsan kulağının nasıl

çalıştığının

açıklaması

Karşılaştırma İki ya da daha çok

elemanın farklı

boyutlarıyla

karşılaştırılması ve

zıtlıkların ortaya

konulması

Matrix Öğrenmenin doğası,

öğretmen ve öğretim

metotları ile ilgili

öğrenme

kuramlarının

karşılaştırılması

Genelleştirme Ana fikri ve

destekleyici

ayrıntıları tanımlama

Ağaç Dalları

(Branching Tree)

Amerikan Sivil

Savaşının önemli

nedenleri ile ilgili

tezlerin kanıtlarıyla

sunulması

Sıralama Parçaların listelerini

sunma

Liste Çoklu ortam

tasarımının yedi

ilkesinin adının

listelenmesi

Sınıflama Bir alanı grup ve alt

gruplarıyla analiz

etme.

Hiyerarşi Deniz hayvanları için

biyolojik bir sınıflama

sisteminin tanıtımı.

Bir çoklu ortam mesajını anlamak genellikle bu bilgi yapılarından birini

kurmayı gerektirir. Bu sayıltı çoklu ortam tasarımı için iki önemli anlam

önerir:

1. Sunulan materyal uygun bir yapıya sahip olmalıdır.

2. Mesaj,öğrenene yapıyı nasıl oluşturacağına ilişkin olarak rehberlik

etmelidir.

Eğer materyal uygun bir yapıdan yoksunsa, öğrenenin modeli

oluşturma çabaları başarısız olacaktır.

Ayrıca, eğer mesaj sunulan materyalin nasıl yapılandırılacağı

konusunda yardımcı olmuyorsa öğrenenin model oluşturma çabaları

boğucu olabilecektir. Çoklu ortam tasarımı,öğrenenlere kendi model

oluşturma çabalarında yardımcı olma girişimi olarak kavramsallaştırılabilir.

Aktif öğrenme için gerekli olan süreçler:

a. Konu ile ilgili materyali seçme.

b. Seçilen materyali düzenleme.

c. Var olan bilgiyle seçilen materyali bütünleştirmedir (Mayer, 1996,

1999; Wittrock, 1989).

Öğrenen, sunulan materyaldeki uygun kelime ve imgelere dikkat

ettiğinde konu ile ilgili materyalin seçimi gerçekleşir. Bu süreç, bilişsel

sistemin bir parçası olan çalışan-belleğe dışardan bir materyalin

getirilmesini kapsar.

Seçilen materyalin düzenlenmesi elemanlar arasındaki yapısal

ilişkileri kurmayı içerir (yukarıda tanıttığımız beş yapıdan her hangi birisi

gibi). Bu süreç bilişsel sistemin bir parçası olan çalışan-bellek içerisinde

yer alır.

Seçilen materyalin var olan bilgiyle bütünleştirilmesi ise gelen bilgi

ile daha önceki bilgilerin konu ile ilgili parçaları arasında ilişkiler kurmayı

içerir. Bu süreç bilgiyi uzun süreli bellekten alıp çalışan belleğe getirmeyi

gerektirir.

Örneğin bir çoklu ortam mesajında, öğrenenlerin belli kelime ve

imgelere dikkat etmesi, onları sebep-sonuç zincirinde sıraya koyması ve

daha önceki bilgilerine eklemesi gerekir. Bu süreçler şekil 5’te

gösterilmiştir.

Şekil 5: Aktif Öğrenmenin Süreçleri

İ sim Tanım Örnek

Seçme Öğrenen,çoklu ortam

mesajlarında konu ile ilgili

bir kelime ve imge tabanı

yaratmak için kelime ve

resimleri seçerken dikkat

eder.

Şimşeğin oluşumu ile ilgili

bir animasyonu

izlerken,öğrenen her önemli

aşamada tanıtılan kelime ve

resimlere dikkat eder.

Organize Etme Öğrenen, kelimelerle uygun

sözel model, resimlerle

uygun resimli model

yaratmak için seçilmiş

kelime ve resimlerle iç

bağlantılar inşa eder.

Öğrenen,kelime ve resimler

için sebep-sonuç zincirindeki

basamakları düzenler.

Bütünleştirme Öğrenen,sözel ve resimsel

modelleri ile önceki bilgileri

arsında dış bağlantılar inşa

eder.

Öğrenen,sözel ve resimsel

zincirdeki benzer basamaklar

arasında ilişkiler kurar ve

elektrik bilgisinin temelinde

basamakların doğruluğunu

kanıtlar.

Bazı çoklu ortam mesajlarının altında yatan ve öğrenmeyi dolaylı

olarak açıklayan öğrenme kuramına göre, öğrenme tek bir kanaldan,

sınırsız - kapasitede gerçekleşen bir pasif - işleme aktivitesidir. Böylece

çoklu ortam tasarımı bazen öğrenmenin boş kutu (kap) görüşü üzerine

oturur (öğrenenler bilgiden yoksundur ve öğrenme öğrenenlerin boş

akıllarına bilgi dökmeyi sağlar).

Bunun tersine, çoklu ortam öğrenme konusunda insan zihninin nasıl

çalıştığı ile ilgili olarak 3 sayıltı üzerine temellendirilmiş bilişsel bir kuram

önerilmektedir. Şöyle adlandırılabilir:

insan zihni çift kanallıdır,

sınırlı-kapasiteli

aktif işlem sistemidir.

Çoklu ortam, herhangi bir materyalin kelimeler ya da resimlerle

olduğu gibi birden fazla biçimde sunulması olarak tanımlıanır. Çoklu ortam

çevrede anlamlı öğrenmenin gerçekleşmesi için öğrenen şu beş bilişsel

süreci çalıştırmalıdır:

a. Sözel kısa süreli bellekte işlemek için konu ile ilgili kelimeleri

seçmek,

b. Görsel kısa süreli bellekte işlemek için konu ile ilgili imgeleri seçmek,

c. Seçilen kelimeleri sözel zihinsel bir modelde organize etmek,

d. Seçilen imgeleri görsel zihinsel bir modelde organize etmek,

e. Sözel ve görsel temsilleri daha önceki bilgilerle bütünleştirmek.

Bu süreçler yukarıdakilerle aynı sırada oluşmak zorunda değildir.

Dolayısıyla bir öğrenen farklı yollarla bir süreçten diğerine atlayabilir.

Başarılı bir çoklu ortam öğrenme, öğrenenin bu beş süreci düzenlemesi ve

denetlemesini gerektirir.

Öğrenen, öncelikle çoklu ortam mesajları arasından kelimeleri seçer ve daha sonra onları uygun sunumlar için organize eder. Buna ‘sözel model’ (verbal model) denmektedir.

Bilişsel süreçte buna ‘seçilmiş sözcüklerin organizasyonu’ (organizing

selected words) denmekte ve öğrenenin, gelen sözel bilgilerin bir kısmı

arasında bağ kurması beklenmektedir.

Öğrenenler, olası bütün bağları kurmak konusunda sınırsız bir

kapasiteye sahip değildir. Bu nedenle basit yapılara odaklanarak

yapılandırma yapılmalıdır. Organizasyon sürecinde de bir keyfiyet,

gelişigüzel bağlar söz konusu değildir. Belli kriterlere göre seçilen yapılar

arasındaki neden-sonuç ilişkisi de aynı özenle yapılmakta ve yapılmalıdır.

İmajların organizasyonu da sözcüklerin organizasyonuna benzemektedir.

Öğrenen öncelikle, çoklu ortam mesajlarından gelen resimleri imaj

tabanında seçerek alır, diğer aşamalarda kolayca ulaşılabilen sunumlar

(bilgi yapısı ) haline dönüştürür. Buna ‘resimsel model’ (pictorial model)

denmektedir.

Bu basamaktaki

Girdiler, gelen resimsel mesajdan seçilen imajlardır.

Çıktılar ise, resimsel model- kolayca ulaşılabilen (yapısal) yapılar;

yani seçilen imajların öğrencinin çalışan belleğindeki sunumlarıdır.

Sesler

İmajlar

SözelModel

GörselModel

SözcükDüzenleme

İmajDüzenleme

Çalışan Bellek

Öğrenen burada resimsel bilgiler arasında bir ilgi yapılandırmaktadır.

Bu süreç görüntü (visual) kanalında oluşmaktadır ve öznenin sınırlı

kapasitesi seçim sürecini etkilemektedir. Öğrenen, imajlar arasındaki olası

bütün bağları kurma kapasitesinden yoksundur. Ancak basit ilişki

yapılandırma çalışmalarına odaklaşmalıdır. Ne sözel ne de resimsel

organizasyon sürecinde keyfiyet söz konusudur. Öğrenen kapasitesinin el

verdiği ölçüde, basit yapılarla neden-sonuç zincirini kurmaktadır.

Çoklu ortam öğreniminin belki de en önemli aşaması sözel ve imaj

(resimsel,görsel) yapılarının birlikte kullanıldığı sunumlardır. Bu aşama iki

farklı sunumu resimsel model ve sözel model) kapsamaktadır.

Kaynaştırma sürecinde uygun (benzer) element ve ilişkiler bir modelden

diğerine aktarılabilir.

Bu basmaktaki;

Girdiler sözel ve görsel modelde öğrencinin oluşturduğu

yapılardır.

Çıktılar ise kaynaştırılmış (entegre edilmiş) modelle (ki bu

model iki sunum arasındaki bağlarla kurulur) ortaya çıkmaktadır.

Kaynaştırma modeli, önceki bilgiler ile bağlantıları kapsamaktadır.

UzunSüreliBellek

Var olanBilgi

SözelModel

GörselModel

SözcükDüzenleme

İmajDüzenleme

ÇalışanBellek

Bütünleştirme

Bu süreç görsel ve sözel bellekte gerçekleşmekte ve bu bellekler

koordineli bir şekilde çalışmaktadır.

Süreçte sözel modelden görsel modele doğru bir akış söz konusu

olmakla beraber üçüncü bir sözcük; ‘uzun süreli bellek’ (long term

memory) sürece girmiştir.

Bilişsel kapasitenin etkili kullanımı konusunda süreç tam anlamıyla

ilgi beklemektedir. Süreç, duyu üretiminin ideal örneğini ortaya

koymaktadır. Çünkü öğrenen, sunum sırasında ön plana çıkartılan öğeleri

almıştır. Öğrenen entegrasyon sürecinde önceki bilgilerini kullanabilir bu

da uzun süreli bellekten çalışan belleğe bir sinyal niteliğini taşır.

Resimlerin İşlenmesiResimlerin İşlenmesi

Var olanBilgi

Sözcükler

Resimler

Çoklu Ortam Sunumu

Gözler

Kulaklar

DuyusalBellek

SözcükSeçme Sesler

İmajlar

SözelModel

GörselModel

SözcükDüzenleme

İmajDüzenleme

İmajSeçme

ÇalışanBellek

UzunSüreliBellek

Bütünleştirme

Konuşulan Sözcüklerin İşlenmesiKonuşulan Sözcüklerin İşlenmesi

Var olanBilgi

Sözcükler

Resimler

Çoklu Ortam Sunumu

Gözler

Kulaklar

DuyusalBellek


İmajlar

SözelModel

GörselModel

SözcükDüzenleme

İmajDüzenleme

İmajSeçme

ÇalışanBellek

UzunSüreliBellek

Bütünleştirme

Yazılı Sözcüklerin İşlenmesiYazılı Sözcüklerin İşlenmesi

Var olanBilgi

Sözcükler

Resimler

Çoklu Ortam Sunumu

Gözler

Kulaklar

DuyusalBellek


İmajlar

SözelModel

GörselModel

SözcükDüzenleme

İmajDüzenleme

İmajSeçme

ÇalışanBellek

UzunSüreliBellek

Bütünleştirme

TEŞEKKÜRLER ...TEŞEKKÜRLER ...

Çoklu Ortam Temelindeki Bilişsel Kavramlar

Education