10/17/2 17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 2 Lắng nghe trong bóng tối Trong màn đêm, một con cú ( Asio otus) có thể bắt một con chuột bằng cách định hướng dựa vào những âm thanh do con chuột gây ra khi nó di chuyển. Sự phân tích chính xác những âm thanh hạn chế cho thấy năng lực kinh ngạc của bộ não 17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 3 Sự tiến hóa của hệ thần kinh • Động vật đơn bào chưa có hệ thần kinh, cơ thể liên hệ với bên ngoài thông qua dịch nội bào. • Trong quá trình tiến hóa của hệ thần kinh có thể chia làm 4 giai đoạn chính • 1. Cấu tạo mạng lưới • 2. Cấu tạo dạng chuỗi hay hạch • 3. Cấu tạo dạng ống • 4.Dạng cấu tạo cóbộnão hoànchỉnh 17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 4 Sự tiến hóa của hệ thần kinh 17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 5 Cấu tạo mạng lưới • Cấu tạo mạng lưới có ở những động vật bậc thấp, ví dụ thủy tức (Hydra), sứa (Medusa). • Hệ thần kinh do các tế bào thần kinh nằm rải rác khắp cơ thể, phát nhánh tỏa ra mọi hướng và nối với nhau thành mạng lưới. • Ở kiểu cấu tạo này, khi cơ thể bị kích thích tại một điểm, xung động thần kinh sẽ lan tỏa khắp thân. • Ở động vật bậc cao như người, cấu tạo của các đám rối thần kinh ở ngoại biên là sự phản ánh của cấu tạo nguyên thủy này 17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 6 Cấu tạo dạng chuỗi hay hạch • Cấu tạo dạng chuỗi như ở giun tròn (Annelida), thân đốt (Arthropoda). • Các tế bào thần kinh tập hợp lại thành các hạch thần kinh, các nhánh từ các hạch phát ra đã có định hướng cố định hơn. Ứng với cấu tạo đốt của cơ thể, mỗi đốt có một hạch tạo thành chuỗi nằm dọc cơ thể. • Ở kiểu cấu tạo này xung thần kinh không lan tỏa khắp cơ thể mà khu trú tại từng phần nhất định. • Thường các hạch đầu phát triển hơn và các hạch này sẽ là tiền đề cho sự hình thành não bộ về sau
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Lắng nghe trong bóng tốiTrong màn đêm, một con cú ( Asio otus) có thể bắt một con chuộtbằng cách định hướng dựa vào những âm thanh do con chuột gâyra khi nó di chuyển. Sự phân tích chính xác những âm thanh hạnchế cho thấy năng lực kinh ngạc của bộ não
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 3
Sư tiến hóa của hê thần kinh
• Động vật đơn bào chưa có hê thần kinh, cơ thêliên hê với bên ngoài thông qua dịch nội bào.
• Trong quá trình tiến hóa của hê thần kinh có thêchia làm 4 giai đoạn chính• 1. Cấu tạo mạng lưới
• 2. Cấu tạo dạng chuỗi hay hạch
• 3. Cấu tạo dạng ống
• 4.Dạng cấu tạo cóbô não hoàn chỉnh
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 4
Sư tiến hóa của hê thần kinh
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 5
Cấu tạo mạng lưới• Cấu tạo mạng lưới có ở những động vật bậc thấp, ví
dụ thủy tức (Hydra), sứa (Medusa).• Hê thần kinh do các tê bào thần kinh nằm rải rác
khắp cơ thể, phát nhánh tỏa ra mọi hướng và nối với
nhau thành mạng lưới.• Ở kiểu cấu tạo này, khi cơ thê bị kích thích tại mộtđiểm, xung động thần kinh sẽ lan tỏa khắp thân.
• Ở động vật bậc cao như người, cấu tạo của các đámrối thần kinh ở ngoại biên là sư phản ánh của cấu tạonguyên thủy này
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 6
Cấu tạo dạng chuỗi hay hạch• Cấu tạo dạng chuỗi như ở giun tròn (Annelida), thân
đốt (Arthropoda).• Các tê bào thần kinh tập hợp lại thành các hạch thần
kinh, các nhánh tư các hạch phát ra đa có định hướng cô
định hơn. Ứng với cấu tạo đốt của cơ thê, mỗi đốt có mộthạch tạo thành chuỗi nằm dọc cơ thể.• Ở kiểu cấu tạo này xung thần kinh không lan tỏa khắp
cơ thể mà khu trú tại từng phần nhất định.• Thường các hạch đầu phát triển hơn và các hạch này
Cấu tạo dạng ống• Kiểu này xuất hiện ở những động vật có dây sống như cá
lưỡng tiêm (Amphioxus) nó liên quan đến hê vận động cơ -xương.
• Ở những động vật bậc cao va con người, ống thần kinh hoànthiện thành tủy sống lưng (ở phân thân của động vật), đượcbảo vêtrong cột xương sống va phát ra các dây thần kinh chui qua cộtsống đê ra ngoài điều khiển cơ thể.
• Chức năng vận động bằng cơ vân cũng hoàn thiện.• Phía đầu ống thần kinh đa xuất hiện mầm mống của não bô,
thường được gọi là các bọng não trước, bọng não giữa và bọngnão sau.
• Cho đến lớp bo sát cấu tạo của não cũng còn đơn giản, chưahoàn chỉnh.
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 8
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 9
Dạng cấu tạo có bô não hoàn chỉnh
• Dạng này chu yếu ở chim (Aves) va thú(Mammalia), sư phát triển của não bô liên quan mật thiếtvới sư hoàn thiện cấu trúc, chức năng của các cơ quancảm giác ở động vật.
• Lúc đầu bọng não trước phát triển hơn cả, liên quanđến chức năng thính giác va thăng bằng của đời sốngdưới nước, dần dần não sau phân hóa thành hành tủy vatiểu não.
• Hành tủy là trung khu của một loạt các chức năng cơ bản của hoạt động sống (chức năng thực vật) như hô hấp,tuần hoàn, tiêu hóa…
• Khi đời sống chuyển dần lên cạn, các cơ quan thu cảm đượchoàn thiện thêm.
• Não trước được phát triển thành não khứu, não trung gianva đại não (haynão tận). Não khứu có một lớp chất xám phủ lên,về sau khi đại não phát triển não khứu cùng với lớp chất xámcuộn vào trong, gọi là vỏ não cũ (paleocortex).
• Các trung khu trong bô não cũng dần dần được hoàn chỉnh,não thính giác lúc đầu ở bọng não sau rồi tiếp tục phát triển cả ở
bọng não trước và giữa. Não thị giác thì phát triển từ bọng nãogiữa va tiếp tục cả ở não trước.
• Não tận được bao phủ một lớp chất xám mới và phát triểnthành đại não va vo nãomới (neocortex)
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 16
Sư phát triển của não người
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 17
Hệ thần kinh
• Hê thần kinh của động vật có xương sống pháttriển từ lá phôi ngoài
• Hệ thần kinh (nervous system) của người là hệ
cơ quan phức tạp nhất của cơ thể, được tạo nên mộtmạng lưới các bào thần kinh gọi là neuron và rấtnhiều tế bào thần kinh đệm.
• Trung bình mỗi neuron có khoảng 1000 điểmtiếp xúc với các neuron khác, tạo nên một hệ thốngliên lạc phức tạp.
CNS
PNS
Cấu trúc hê thần kinh
Cấu tạo đại cương của hê thần kinhgồm hai bô phận chính:
đánh dấu lãnh thổ, cácgiống cọp cái (Pantheratigris) sử dụng nướctiểu để đánh dấu vàocây, trong đó có chứapheromone được tiếttừ một tuyến có mùi ở thân sau
(Panthera tigris)
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 21
Hệ nội tiết (EndocrineSystem)
• Tuyến nội tiết là những tuyến không có ống dẫn, chấttiết đổ thẳng vào máu, gọi là kích tố nội tiết (nội tiết tốhoặc hormone). Chúng khác hoàn toàn với các tuyếnngoại tiết.
• Tuyến ngoại tiết là những tuyến có ống dẫn, chất dịchtiết theo ống dẫn đổ vào các xoang trong cơ thể (nhưcác tuyến tiêu hoá, tuyến sinh dục) hoặc đổ ra ngoàida, niêm mạc (như tuyến mồ hôi tuyến nước mắt).
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 22
Hệ nội tiết (EndocrineSystem)
• Trong quá trình tiến hoá, cơ thể động vật phát triển từđơn bào đến đa bào có kích thước lớn. Sự tăng lên vềsố lượng, kích thước các mô và toàn cơ thể, gắn với sựhoàn thiện chức năng.
• Để đảm bảo tính thống nhất trong hoạt động và thíchnghi được nhanh chóng với các biến đổi từ môitrường, cơ thể cần một sự điều hành nhanh, nhạy vàtinh tế. Cùng với hệ thần kinh, hệ nội tiết tham gia quátrình điều hành đó.
• Cùng với các xung động thần kinh, tạo thành một cơ chế chung điều hoà các quá trình sinh học trong cơ thể,gọi là cơ chế thần kinh – thể dịch.
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 23
Hệ nội tiết ở Động vật khôngxương sống
• Ở động vật bậc thấp cấu tạo và chức năng củahệ nội tiết còn chưa hoàn chỉnh, chỉ có một vài
tuyến ở sâu bọ, côn trùng và giáp xác chất tiếtchủ yếu là các feromon.
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 24
Bướm cái của tằm tiết ra Bombikol,nhằm quyến rũ bướm đựcOng thợ đánh dấu đường bằngGeranion.Ong chúa tiết ra 9 – xetodecanic nhằmức chế quá trình phát triển buồng trứngcủa ong thợ và quyến rũ ong đực khigiao phối.
Cơ chế hormon kiểm soát quá trình biếnthái của bướm tằm, Bombyx mori.
Quá trình hormon điềukhiển lột xác (ecdysone),
được tổng hợp bởi tuyếntrước ngực (prothoracicgland), gây ra sự lột xác khigiải phóng, juvenilehormone, được tổng hợp
bởi tuyến gần não gọi làcorpora allata, xác định kếtquả của một quá trình biếnthái.
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 26
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 27 17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 28
Cấu tạo của Juvenile hormone(JH)
3
O
COOCH
Mức độ cao của juvenile hormone ức chế quá trìnhhình thành nhộng (pupa) và cá thể trưởng thành.Do đó tại những bước cuối của quá trình biến tháiđiều quan trọng là tuyến corpora allata không tổnghợp một lượng lớn juvenile hormone.
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 29
Ecdyson và dẫn xuất
HO
HO
O
OH
OH
OH
HO
HO
O
OH
OH
OHHO
Được tạo ra ở cơ quan Thoracic của côn trùng. Ecdyson vừa kíchthích biến thái vừa gây lột xác. JH ức chế sự biến thái nên đượccoi là chất đốikháng với Ecdyson.
Ecdyson 20-Hydroxyecdyson
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 30
Sư lột xác theo chuky trong suốt đờisống trưởng thànhcho phép con vật sinh
trưởng trong thờigian ngắn giữa lần lột bô xương ngoài cũ,cứng va lần làm chocứng bô xương mớilớn hơn.
• Hệ nội tiết là hệ thống các tuyến trong cơ thể người và động vật bậc cao. Chúng được hình thành từ các tế bào tiết điển hình, một phần nhỏ từ các tế bào thần kinh tiết.
• Hệ nội tiết bao gồm: tuyến yên, tuyến giáp trạng, tuyến cận giáptrạng, tuyến tuỵ, tuyến thượng thận, tuyến sinh sản, tuyến ức,tuyến tùng.
• Các mô nội tiết cư trú ở các cơ quan cũng có chức năng nội tiếtnhư dạ dày mô nội tiết tiết gastrin, lớp nội mạc tử cung có mô nộitiết sản xuất ra prostaglanding F2α v.v.
• Hầu hết các đáp ứng của tuyến nội tiết chậm nhưng có tác dụnglâu dài.
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 32
Hệ nội tiết ở động vật bậccao
• Hormone do các tuyến nội tiết sinh ra thường với mộtlượng rất ít, nhưng có tác dụng sinh lý rất lớn, ở một
phạm vi rộng. Nó ảnh hưởng đến hoạt động của nhiều cơ quan, bộ phận, như làm tăng giảm trao đổi chất; đếnnhiều quá trình tổng hợp và phân giải các chất dinhdưỡng.
• Tuyến nội tiết được chia ra thành 3 loại: tuyến nội tiếtkiểu nang (tuyến giáp trạng), tuyến kiểu lưới (tuyến trênthận, tuyến cận giáp trạng), tuyến tản mác (tuyến dịchhoàn, tuyến noãn sào)
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 33
Hormone là hoạt chất có hoạttính sinh học cao được hìnhthành trong mô hay một nhóm tếbào (thường được vận chuyểnbằng đường tuần hoàn đếnnhóm tế bào khác cùng cơ thể)có tác dụng đặc hiệu kích thíchhoặc ức chế các tế bào đích.Hormone đóng vai trò quan trongtrong việc điều hòa các hoạtđộng cơ bản của cơ thể như trao
đổi chất, phát triển, sinh sản.
Hormone
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 34
Hai thuộc tí nh của hormon
Tính đặc hiệu (specificity): có hiệu quả mộtcách chọn lọc. Cơ sở phân tử: thụ thể, sản phẩmtương ứng ở cơ quan đích.
Tính khuếch đại (amplifying capacity): mộtlượng nhỏ hormon tạo một phản ứng ảnh hưởng toànthân. Một phân tử hormon kích thích cho sự hìnhthành >1 triệu phân tử sản phẩm ở tế bào đích.
• Chế tiết bởi miền vỏ tuyến thượng thận, buồngtrứng, tinh sào
• Hormone lột xác của côn trùng
Hormone lột xác(ecdysone)
Cortisol Estradiol
(b) Steroid hormone
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 38
4 nhómhormone
• 3. Hormone là dẫnxuất của acid amin• thyroid hormone
• epinephrine (adrenalin)
Norepinephrine
Epinephrine
Thyroxine (T4)Thyroidhormone
Triiodothyronine (T3)(c) Dẫn xuất amino acid
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 39
4 nhómhormone
• 4. Hormon là Peptide vàprotein• antidiuretic hormone (ADH),
glucagon (peptide hormone)
• insulin (protein)
Oxytocin ADH
(d) Peptide hormone
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 40
Bệnh Parkinson
•Mohammad Ali run rẩy vì bệnh liệt rung Parkinson khimang đuốc chạy để thắpngọn lửa Thế Vận Hội mùahè Alanta 1996, tay trái bịliệt nặng, tay phải cầm đuốc
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 41
Addison’s disease• tiết ít Glucocorticoid (suy tuyến trên thận hoặc
thiếu ACTH, hoặc không đáp ứng ACTH)• Yếu cơ, huyết áp thấp, đường huyết thấp, thèm muối
• Biếngăn, giảm cân, mệt, khó chịu• Buồn nôn,tiêu chảy, đau bụng, sốt• Cortisol thấp, ACTH cao• Tăng sắc số da (ACTH → MSH)• Điều trị: Glucocorticoid, androgen
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 42
John Kennedy Tổng thống Mỹ, một bệnh nhânđiển hình của hội chứng Addison ngay từ khi 30tuổi
nước rút (100m) Canada bị truất quyền thi đấu vìdùng doping là androgen(anabolic steroid – steroidkích thích quá trình đồnghoá).
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 44
Androgen – doping lợi ích trướcmắt, tác hại lâu dài
Androgen làm tăng sinh mô cơ, khả năng hoạt động thểlực và phục hồi, nhưng hậu quả là, nữ thì nghiện, khàntiếng, nam hoá, hiếu chiến, phì đại âm vật, vô sinh; namthì sẽbị teo cơ, teo tinh hoàn, vô sinh
HeHe ä ä thuthu ï ï caca û ûmmSensorySensorySystemSystem
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 46
Heä thuï caûm
ه Heä thuï caûm hay coøn ñöôïc goïi baèng caùc teânkhaùc nhau nhö cô quan caûm giaùc, cô quanphaân tích, giaùc quan, thuï quan.
ه Heä thuï caûm laø cô quan chuyeân traùch goàmnhöõng teá baøo ñaõ bieät hoùa ñeå tieáp nhaän kíchthích töø moâi tröôøng beân ngoaøi vaø beân trongñoái vôùi cô theå.
• Ngöôøi ta thöôøng phaân bieät da daøy khoâng coùloâng vôùi da moûng coù loâng coù ôû nhieàu nôitrong cô theå
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 54
Teá baøo cuûa bieåu moâ
• Teá baøo söøng: Teá baøo chính cuûa bieåu moâ toång hôïpkeratin, moät protein sôïi giuùp cho da beàn vöõng vaøcoù khaû naêng baûo veä, coù tính chun giaõn, da coù theå
traûi roäng, bao phuû moät dieän tích lôùn trong caùctröôøng hôïp söng, phuø hay khi coù thai.• Teá baøo saéc toá : toång hôïp melanin, saéc toá da giuùp
baûo veä da khoûi söï huûy hoaïi cuûa tia cöïc tím (UV).• Teá baøo Langerhans: coøn goïi laø teá baøo tua nhaùnh
Lôùp bì hay da chính thöùc• Da laø moâ lieân keát coù nguoàn goác trung bì• Laø lôùp giöõa, ôû da ngöôøi vaø thuù khoâng coù
caùc teá baøo thuï caûm rieâng bieät. Caùc ñaàu
muùt thaàn kinh toûa moät caùch töï do treân da.
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 72
The å Meissner thu nha än kích thích cô ho ïc ma sa ùt.The å Paccini thu nha än kích thích cô ho ïc a ùp löïcThe å Krause thu nha än kích thích nhie ät ño ä la ïnhThe å Ruffini thu nha än kích thích nhie ät ño ä no ùngCa ùc ña àu mu ùt tha àn kinh thu nha än kích thích ñau
• Teá baøo thuï caûm khöùu giaùc laø nhöõng teá baøolöôõng cöïc coù ñöôøng kính (2-5 m ) l a øm c ho d ie änt íc h t ie áp x u ùc v ô ùi m u øi t aên g l eân .
• Nuï vò giaùc do caùc teá baøo bieåu moâ bieät hoùa thaønh, moãi nuï vò giaùc caokhoaûng 80 m , r o än g 4 0 m , ñ a ùy
t ö a ï t r e ân m a øn g ñ a ùy c u ûa b i e å u m oâ ,t r e ân c o ù m oät h o á g o ïi l a ø h o á v ò g i a ùc ,m o ãi h o á c o ù k h o a ûn g 4 0 - 6 0 t e á b a øox eáp s a ùt n h a u g oàm :• T e á b aøo v ò g ia ùc• T e á b aøo c ho án g ñ ôõ• T e á b aøo ñ aùy
• Bình thöôøng ñöôøng kính đồng tử vaøo khoaûng 2-5mm. Söï co giaõn thu heïp laïi hay môû roäng racoù taùc duïng ñieàu chænh löôïng aùnh saùng loït vaøo beân trong.
17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 149
Caùc cô trong cuûa moáng maét
• Mống mắt coù hai loaïi cô trôn laø cô co đồng tử (sphincter pupillae muscle) ôû xung quanh conngöôi vaø cô giaõn đồng tử (dilator pupillaemuscle) toûa hình tia.