64 ürkiye'nin ça¤dafl uygarl›¤a dönük ayd›nl›k yüzünün oluflmas›nda ö¤ret- menlerin, okulun önemli katk›s› vard›r. "Çal›kuflu"nun Feride'si, Reflat Nuri Güntekin'in "Yeflil Gece" roman›ndaki fiahin Efendi, ö¤retmenlerin Türkiye gerçeklerini ta- n›mada, olumsuz koflullarla savaflmadaki destan- s› çabalar›n› sergiler. Köy enstitülü yazarlar›n canland›rd›¤› ö¤retmen tipi, k›rsal kesime ça¤dafl Büyük Yap›tlar›m›z Konur Ertop Cevat Fehmi Baflkut’un "Romantik Tiyatro" ögeleri tafl›yan eseri Paydos Paydos, ö¤retmenin konu edinildi¤i en tan›nm›fl yap›tlardan biri oldu T "Çocuklar okulu sevin, okumayı sevin... Yaşamda en temiz yer burası, en güzel şey okumak..."
6
Embed
Cevat Fehmi Tiyatro ögeleri tafl›yan eseri Paydos · Önemli iflleri yaratanlar genellikle erkeklerdir ancak erkekleri yaratanlar da kad›nlard›r. Romain Rolland Kad›nlar
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
64
ürkiye'nin ça¤dafl uygarl›¤a dönükayd›nl›k yüzünün oluflmas›nda ö¤ret-menlerin, okulun önemli katk›s› vard›r."Çal›kuflu"nun Feride'si, Reflat Nuri
Güntekin'in "Yeflil Gece" roman›ndaki fiahinEfendi, ö¤retmenlerin Türkiye gerçeklerini ta-n›mada, olumsuz koflullarla savaflmadaki destan-s› çabalar›n› sergiler. Köy enstitülü yazarlar›ncanland›rd›¤› ö¤retmen tipi, k›rsal kesime ça¤dafl
Büyük Yap›tlar›m›zKonur Ertop
Cevat FehmiBaflkut’un"RomantikTiyatro" ögeleritafl›yan eseri
PaydosPaydos,
ö¤retmeninkonu edinildi¤i
en tan›nm›flyap›tlardan biri
oldu
T"Çocuklar okulu sevin, okumayı sevin...Yaşamda en temiz yer burası,en güzel şey okumak..."
65
dünyan›n de¤erlerini kazand›rmay›amaçl›yor, cumhuriyetin de¤erlerinisavunuyordu. Haks›zl›¤a, bask›ya,inanç sömürüsüne karfl› ç›k›yordu.Onlar›n 1970'ten sonraki meslekdafl-lar› kent çevresinde örgütlenme sava-fl›m› verdiler, toplumsal sorunlara çö-züm getirmeye çal›flt›lar.
evat Fehmi Bafl-kut'un 1943 tarih-li Paydos oyunu,ö¤retmenin konu
edinildi¤i yap›tlar›n en ta-n›nm›fllar›ndan biri oldu.Uzun y›llar sahnelenen ya-p›tta, geçim s›k›nt›s›n›nezdi¤i bir ö¤retmenin sü-rüklendi¤i y›k›m gösterilir.
Cevat Fehmi Baflkutdeneyimli bir gazeteciydi.Gözlemleri yaflam›n pekçok alan›na yönelikti.Oyunlar›nda özellikle kentliorta s›n›f›n toplumsal so-runlar›n› konu edindi. Siya-sal yönetimin bozuk yanla-r›na elefltiriler yöneltti.Oyunlar›nda dekor, kifliler, onlar›nsahnedeki davran›fllar›yla ilgili geniflayr›nt›lar vermesi dikkati çeker. Buözellik yap›tlar›n› öyküye, romanayaklaflt›r›r. Bütün bu ayr›nt›lar metninsahneye aktar›lmas›na kolayl›k getirir.Kitab› okuyacak olanlar›n ise olaylar›kavramas›n›, kahramanlar› yak›ndantan›mas›n› sa¤lar.
Tan›nm›fl oyun kahraman› 55 yafl-lar›ndaki Murtaza, ‹stanbul'da 47'nciilkokulda ö¤retmendir. 20 y›ll›k ö¤ret-menin bir odas›nda oturdu¤u harap
kona¤›, yazar ancak bir öykücününbetimleyebilece¤i biçimde canland›r-m›flt›r:
"Heybetli manzaras›yla genifl mer-mer merdivenli antresi, uzun lofl kori-dorlar›, alt›n yald›zl› tavanlar›, s›va-lar› dökük duvarlar›ndaki ya¤l›boyanakkafl eserlerinin art›klar›yla eski,çok eski bir refah ve ikbal devrini ha-
t›rlat›r. (...) Koridorlar›nda yürürkenta ilerde ipek bir ferace ete¤inin köfleyik›vr›l›verdi¤ini veya aral›k kalm›fl birkap›n›n ard›nda, odan›n lofllu¤undabir harem a¤as›n›n bembeyaz kavu¤u-nun a¤ard›¤›n› görür gibi olursunuz."
da oda kiraya verilen harapkonakla yoksul ö¤retmeninnas›l bir ilgisi oldu¤u aç›k-lan›rken sanki oyun yazar›-
n›n de¤il bir öykücünün sesini duyar›z:"Bu bina bir ilkokul ö¤retmenine
BD KASIM 2012
Sadri Al›fl›k ve Vahi Öz 1968 y›l›nda çekilenPaydos filminin bir sahnesinde
C
O
66
aittir. Durun hemen gülümsemeyin.Yanl›fl anlatt›m galiba... Ö¤retmeninanas› 7-8 y›l önce kocas›ndan kalanüç ayl›¤›n (birikmifl) on y›ll›¤› birdenverilince, bu paraya bankadan al›nanborcu da eklemifl, kona¤›n tapusunuelde etmifl, iki y›l sonra yaflama gözle-rini yumunca tapu senedi ve koskoca-man banka borcu oldu¤u gibi o¤luna
geçmifltir. Ne bitmez tükenmez birborçtur bu, bilseniz... Hâlâ da topla-nan bütün kiralar taksitlerini hemenhemen baflabafl karfl›lar, artan üç beflkurufl da vergi ve tamirata gider.
Ö¤retmenin kâr› yaln›z ve yaln›z, iflgaletti¤i tek odada bedava oturmaktanibarettir."
Harap kona¤›n borcunu ödeme¤eçal›flan Murtaza, o¤lunu da üniversite-de okutmay› baflarm›flt›r. Delikanl›R›dvan'›n taflrada bir liseye felsefeö¤retmeni olarak gitmesi ancak kendi-sini kurtaraca¤› bir çözümdür. Anne
Hatice bunu hiç istemez.Ailenin kolay yoldan, hepbirlikte rahat nefes almas›-n› beklemektedir. Bu yolR›dvan'› komflular›, varl›k-l› Hac› Hüseyin'in k›z›ylaevlendirmektir. Murtaza'n›n efli Hatice, ailesininyaflama koflullar›ndan ara-l›ks›z yak›nan bir kad›nd›r.Ailece yaflad›klar› s›k›nt›-lar yüzünden sürekli ola-rak Murtaza'y› suçlamak-tad›r: "Ö¤rencin müfettifl ol-mufl, sen daha ilkokul ö¤-retmenli¤inde sürtüyor-sun....Bak, bir köfteci ka-dar olam›yorsun... Kar›s›bir giydi¤ini bir daha giy-miyor, sofralar›nda bir kuflsütü eksik..."
samettinlere içgüveysi vermektir.Bütün de¤erleri parayla ölçen Hüsa-mettin de bunu ister. Akrabal›k ba¤›n›ancak kendi ailesine denk bir esnafailesiyle kurmay› kabul etti¤i için
Alt›nda¤ Tiyatrosu taraf›ndan sahnelenen oyun-da Münir Canar daha önce babas›n›n da canlan-d›rd›¤› rolü oynuyor. H
67
Murtaza'n›n ö¤retmen-likten ayr›lmas›, geçi-mini sa¤lamak için debir bakkal dükkân› aç-mas›nda ›srarc›d›r.Kendisi üç dükkân›,çiftli¤i, apartmanlar›,taksileri olan bir savafldönemi zenginidir.Murtaza'ya bakkall›¤›nyalan dolana dayananhileli yanlar›n› uzunuzun aç›klar. Okumuflolman›n para pul getir-meyece¤ini ileri sürer:
"Adam olmak oku-makla de¤il. fiöyle bir etraf›na bak,bugünkü günde hangi zengin, hangihali vakti yerinde adam, okumufl?..Hattâ sana flu kadar›n› söyleyeyim,bence birisi okumufl mu, o adam art›kiflah olmaz."
urtaza'n›n Hac› Hüsa-mettin'in ö¤ütledi¤i yolututmas› olanaks›zd›r.Hatice Han›m ise R›dva-
n'›n bu varl›kl› aileye girebilmesi içinkocas›n›n, söylenenleri yerine getirme-si için bask› yapmaktad›r. Murtazaö¤retmenlikten ayr›lmay› kabul etsebile dükkân açmak için nereden ser-maye bulacakt›r?
Bu s›rada onun eskiden ö¤retmen-lik yapt›¤› köyün, hiç anlaflamad›kar›muhtar›, yan›nda k›z› Ayfle ile köydeniki delikanl›, ç›k›p gelir. ‹yi huylu,güzel bir k›z olan Ayfle'nin bilgi, görgükazanmas›na Murtaza'n›n büyük kat-k›s› olmufltur. Genç k›z›n gönlü, kü-çüklü¤ünden beri R›dvan'dad›r. Muh-
tar bir yeniçeri ayaklanmas›nda, flimdiiçinde bulunduklar› kona¤›n sahibifleyhülislam›n, kaçarken alt›nlar›n›bahçeye gömdü¤ünü anlat›r. Köydengelen delikanl›lardan ‹brahim'e göre,bir cariye alt›nlar gömülürken görmüfl-tür, kendi anal›¤› da o cariyenin toru-nudur! Bahçede bafllayan kaz›lardaalt›nlar birer ikifler ç›kmaya bafllar.Bu s›ralarda Murtaza'n›n bafl› okuldabir derde girer: Sandalyesine i¤ne ko-yan bir ö¤rencisinin kula¤›na vurdu¤uiçin, çocuk sa¤›r olmufltur!
Murtaza için bir kovuflturma bafl-lat›l›r. Bas›n›n diline düfler, ö¤retmen-likten ayr›lmak zorunda kal›r, geçiminisürdürmek için de sonunda Hüsamet-tin'in istedi¤i bakkal dükkân›n› açar.
T›pat›p Tiyatro Toplulu¤u’nun sergiledi¤i Paydosoyunu uyarlamas›ndan bir sahne
M
68
Hüsamettin getirmifl, kaz›dan ç›kt›¤›san›lan alt›nlar› da k›z›yla R›dvan'›nevlenmesini sa¤lamak için o vermifltir!R›dvan'›n evlilik ifli ise flafl›lacak gelifl-meler gösterir:
yfle'nin duygular› delikanl›-da da karfl›l›k bulmufltur.Gençlerin iliflkisi geliflirkenancak masallarda yer alabi-
lecek bir raslant› yaflan›r:Murtaza'n›n evinin alt›ndaki dük-
kânda tenekecilik yapan bir Salih ustavard›r. Kufl merakl›s›, yetmifllik biryaln›z adamd›r. Ayfle'nin babas›n›nSivriköy muhtar› de¤il, gerçekte Salihusta oldu¤u ortaya ç›kar. Salih ustadeniz subay› imifl. Geçirdi¤i hastal›knedeniyle çürü¤e ç›kar›l›nca tersanedekamac› ustas› olmufl. Kurtulufl Sava-fl›'nda Anadolu'ya geçmifl. Ankara'daevlenmifl, bir de k›z› olmufl. Cephedeesir düflmüfl. Döndü¤ünde ailesinibulamam›fl. Muhtar Hasan o s›ralarda
Ayfle'nin k›sa bir süre sonraölen annesiyle evlenmifl. Kü-çük k›z da onun yan›nda büyü-müfl! R›dvan, Hac› Hüsamet-tin'in k›z›yla de¤il, Ayfle'yleevlenecektir. ‹ftiraya u¤rad›¤›ortaya ç›kan Murtaza, ö¤ret-menli¤e dönebilecektir. Ancakbahçeden ç›kan alt›nlar Hüsa-mettin'in cebinden ç›kt›¤›, bü-yük masraf yapt›¤› bakkal
dükkân› için yüklü hava paras› da ver-di¤i için ö¤retmen Murtaza'n›n eli ko-lu ba¤l›d›r. Görmüfl geçirmifl arkadafl›Muhittin, Murtaza'n›n ayak uydurama-d›¤› bu ortam› flöyle anlatm›flt›r:
"Toplumda denge bozuldu, kanta-r›n topu kaçt›. Ö¤retman misin, yazarm›s›n, bilim adam› m›s›n seni bekleyensefalet. Hammal m›s›n, bakkal m›s›n,marangoz veya dülger misin seni bek-leyen refah, servet. Okumak kabahatoldu .(...) Bir arkadafl›m var benimgibi. Üniversitede doçentti. Neredeyseprofesör olacakt›. Bast› istifay› ya¤c›oldu... Do¤u illerine gidip ya¤ toplu-yor. Getirip ‹stanbul'da sat›yor... ‹ki
BD KASIM 2012
ARomantik edebiyattankalma ö¤elere bol bolyer verilen oyun,tiyatronun birzamanlar gözdesisay›lan tiradlardanbiriyle sona erer.
Yalova Halk E¤itim Merkezitaraf›ndan sahnelenen oyunun afifli
69
y›lda bir apartman yapt›."Romantik edebiyattan kalma öge-
lere bol bol yer verilen oyun, tiyatro-nun bir zamanlar gözdesi say›lan ti-radlardan biriyle sona erer. Murtaza,kendisini tutuklu gibi gördü¤ü bakkaldükkândad›r. Düfllem dünyas›nda iseö¤rencileri ile karfl› karfl›yad›r:
"K⤛t kalem al›n çocuklar. Yazd›-raca¤›m parçan›n ad› 'Okul'. (...)Çocuklar okulu sevin, okumay› sevin...Yaflamda en temiz yer buras›, en gü-zel fley okumak... Sonra ikisini de çok,pek çok arayacaks›n›z... Çocuklar oku-lu sevin, okumay› sevin... Yaflamdaen temiz yer buras›, en güzel fley oku-mak... D›flars› karanl›k, gürültülü,korkunç. (Solu¤unu kuvvetle içine çe-
kerek) Oh, buran›n havas›nda bile birbaflka koku var. Dinginlik ve erinçkokuyor. A¤r›dan s›zlayan bafl›m din-leniyor. Okulunuzu sevin, ö¤etmeninizisevin çocuklar."
urtaza'n›n bekçi düdü¤üile kesilen duygulu söz-leri yine öyle sona erer: "Oo, vaktin nas›l geç-
ti¤ini duymad›k. Bak›n düdük öttü.Ders bitti. Haydi çocuklar paydos!.."
Cevat Fehmi Baflkut'un "Paydos"u, 2. Dünya Savafl› y›llar›nda ortam›sarm›fl ekonomi ve ahlâk bozuklu¤u-nun tiyatro sahnesindeki duygulu yan-s›mas›d›r. •