Top Banner
ÀÊÈÔ ÕÀÍÑÓËÒÀÍËÛ Áàêû "Íóðëàí" 2006 ÁÎÐ×ÀËÛ ÄÀÑÒÀÍÛ
72

Borcali destani

Apr 18, 2015

Download

Documents

Gara
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: Borcali destani

ÀÊÈÔ ÕÀÍÑÓËÒÀÍËÛ

Áàêû � "Íóðëàí" � 2006

ÁÎÐ×ÀËÛ

ÄÀÑÒÀÍÛ

Page 2: Borcali destani

Юн сюзцн мцяллифи:Мящяррям Гасымлы

филолоэийа елмляри доктору, профессор

Редактору:Яфлатун Сараълы

филолоэийа елмляри доктору, профессор

Акиф Хансултанлы. Борчалы дастаны (поема).Бакы, “Нурлан”, 2006. – 72 сящ.

Бу ясяр йцз илляр бойу гиймя-гиймя доь-раныб, парча-парча едилян, бу эцн щяр тикяси биртяряфдя галан гядим тцрк дийары Улу Борчалыйащяср едилмишдир.

А.Хансултанлы бу поемада борчалылара хасадят-яняняляри, тярякямя-елат щяйатыны, язямят-ли даьларыны, ахарлы-бахарлы булагларыны вя йер-йурдадларыны дярин щисслярля тяряннцм етмиш, доьмавятянинин тарих бойу йашадыьы аьры-аъылары юзцня-мяхсус тярздя поетик щяйяъанла диля эятирмишдир.

4702000000N - 098 - 2006

X

© "Нурлан", 2006

Грифли няшр

Page 3: Borcali destani

ÁÎÐ×ÀËÛ ÙÀÐÀÉÛ

Øÿùðèéàðûí “Ùåéäÿðáàáàéà ñàëàì”û òÿãðè-áÿí éàðûì ÿñð áóíäàí þíúÿ Àçÿðáàéúàíûìûçûíìÿíÿâè äöíéàñûíäà ãåéðè-àäè áèð íóð êèìè ïàð-ëàäû. Èñòÿð Òÿáðèç, èñòÿðñÿ äÿ Áàêû ÿäÿáè ìöùèòèáó ìþùòÿøÿì ÿñÿðèí ýÿòèðäèéè ìèëëè ðóùóí ïîåòèêîâãàòûíà êþêëÿíäè. Ñîíðàêû îíèëëèêëÿð ÿðçèíäÿïàð÷àëàíìûø Àçÿðáàéúàí òîðïàüûíûí ìÿíÿâè ýþé-íÿðòèñè, ìèëëè åòíîãðàôèê ùÿéàòàìûçûí Äÿðáÿíä,Áîð÷àëû, Ýþé÷ÿ, Ãàðàáàü ëàéëàðû “Ùåéäÿðáàáàéàñàëàì”äàêû äîüìà, ÿçèç ðóùëà ñÿñ-ñÿñÿ âåðäè,áàüûð-áàüûðà ñþéêÿíäè. Ýÿíúÿ Òÿáðèçèí íÿôÿñèíè,ßðäÿáèë Áàêûíûí ùàâàñûíû, Ìÿðÿíä Äÿðáÿíäèíàäûíû-îäóíó, Ñóëäóç Áîð÷àëûíûí ñàçûíû-ñþçöíöúàíûíà ÷ÿêäè. Ùåéäÿðáàáà äàüû Øÿùðèéàð øåðèíèíåë÷èñè îëàðàã áöòöí Àçÿðáàéúàíû îíóí éàíéþ-ðÿñèíè åë-åë, äèë-äèë, öðÿê-öðÿê ýÿçèá-äîëàíäû. Áèç-ëÿðè ÿëáèðëèéèíÿ-äèëáèðëèéèíÿ ÷àüûðäû. Áó ÷àüûðûøàìèëéîíëàð ùàé âåðäè, éåääèäÿí éåòìèøÿ ùÿð êÿñ

3

Борчалы дастаны

Page 4: Borcali destani

áó èëàùè ìèñðàëàðû ïû÷ûëäàäû, îíó êþíëöíÿ ìÿëùÿìáèëäè. Àðàçûí î òàéûíäà Ùåéäÿðáàáà úîøüóñó áþ-éöê ÿäÿáè úàíëàíìà éàðàòäû. Øÿùðèéàð øåðèíèíÿíÿíÿëÿðè Áàêûäàêû ÿäÿáè ùÿéàòäà äà þçöíÿ ýå-íèø éåð àëäû. Íàõ÷ûâàíäàí, Êÿëáÿúÿðäÿí, Ýþé÷ÿ-äÿí, Øÿêè-Øèðâàíäàí áåëÿ ùÿð éàíäàí Øàùäàüûíà,Ãîøãàðà, Äÿäÿýöíÿøÿ, Áàáàäàüà, ßëèíúÿéÿ, Äÿ-ëèäàüà õèòàáÿí Ùåéäÿðáàáàéà ãàðäàø îëàí ïîåòèêÿðìÿüàíëàð úÿðýÿëÿíäè. Ìÿí èëëÿð áîéó áó ñèëñè-ëÿäÿí îëàí ÿñÿðëÿðè ùÿì äÿ îíà ýþðÿ áþéöê ùÿççâÿ ùÿâÿñëÿ îõóìóøàì êè, îíëàðäà mèëëè ôîëêëîð âÿåòíîãðàôèéà éàääàøûìûçà, óíóäóëìàãäà îëàí ãÿ-äèì àäÿò-ÿíÿíÿëÿðÿ, éåð-éóðäëàðûìûçëà áàüëû÷åøèäëè ñþéëÿìÿëÿðÿ ýåíèø éåð âåðèëìÿêäÿäèð.

Áîð÷àëû åëèíäÿí îëàí ýÿíú øàèð Àêèô Õàí-ñóëòàíëûíûí îõóúóëàðà òÿãäèì åòäèéè “Áîð÷àëû äàñ-òàíû” ÿñÿðè äÿ Øÿùðèéàðûí “Ùåéäÿðáàáàéà ñàëàì”ïîåìàñû öñëóáóíäà ãÿëÿìÿ àëûíìûøäûð. Áóðàäàäà éåð-éóðä éàääàøû, ôîëêëîð âÿ åòíîãðàôèéà ìÿ-äÿíèééÿòèìèçèí Áîð÷àëûäà éàøàéàí þçöíÿìÿõñóñ-ëóãëàðû, Àçÿðáàéúàíäàí ãîïàðûëìûø îüóç-ãûï÷àã

4

Акиф Хансултанлы

Page 5: Borcali destani

éóðäóíóí áóýöíêö àüðûëàðû ïîåòèê ùÿéÿúàíëàäèëÿ ýÿòèðèëìèøäèð. Àêèôèí Áîð÷àëû éàíüûñû, åë-îáàòÿÿññöáêåøëèéè ùÿð ìèñðàäà þçöíö ýþñòÿðèð. Áîð-÷àëûíûí åë-åëàò ùÿéàòû, ñàç-ñþç äöíéàñû, òîé-äö-éöíö ùÿì åïèê, ùÿì äÿ ëèðèê ïëàíäà ôîëêëîð ìöñ-òÿâèñè öçÿðèíäÿ óüóðëà úàíëàíäûðûëìûøäûð. Äàüëà-ðûí, éàéëàã âÿ ãûøëàãëàðûí, áóëàãëàðûí, äÿðÿëÿðèíâÿ áèð íå÷ÿ êÿíäèí àäëàðû, áó àäëàðëà áàüëû ÿñýèéàääàø èçëÿðè, òîïîíèìèê ðÿâàéÿòëÿðäÿ éàøàéàíãÿäèìëèê âÿ ñ. áó êèìè ìèëëè-ìÿíÿâè ùÿññàñëûã òÿ-ëÿá åäÿí ìÿãàìëàð äà ÿñÿð áîéó äèããÿò þíöíäÿñàõëàíûëìûøäûð.

Äèëèìèçèí, ðóùóìóçóí ñàôëûüûíû ãîðóéàíóëó Áîð÷àëûíûí òàðèõè âÿ ÷àüäàø ìÿíÿâè éàøàìûäàèì ôîëêëîð îâãàòû öçÿðèíÿ êþêëÿíäèéèíäÿí ÀêèôÕàíñóëòàíëû äà þç ïîåòèê öñëóáóíäà ùÿìèí êîëî-ðèòè, åë-îáà ðóùóíó ãîðóìàüà ÷àëûøìûøäûð.

Õöñóñè îëàðàã òÿðÿêÿìÿ åëàò ùÿéàòû, äàü-àðàí êþ÷ö, ñîéêþêÿ ÷àüûðûø âÿ òîïîíèìëÿðäÿí äî-üàí èëêèí ìÿíàíûí áèð-áèðè èëÿ ÿëàãÿëè øÿêèëäÿ òÿñ-âèðè ýþñòÿðèð êè, ïîåìà þçöíäÿ áèð ñûðà ñïåñèôèê

5

Борчалы дастаны

Page 6: Borcali destani

õöñóñèééÿòëÿðè ÿêñ åòäèðèð. Áîð÷àëû èúòèìàè-ñèéàñèìöùèòèíäÿ þíÿìëè éåð òóòàí òàðèõè øÿõñèééÿòëÿðèíâÿ ãà÷àã-ãî÷àã ãàðàïàïàã áàáàëàðûí ùÿéàòû èëÿáàüëû ùàäèñÿëÿðèí ëèðèê îáðàçëû èôàäÿñè áèçëÿðè àíèîëàðàã ôÿõàðÿò ùèññè èëÿ òàðèõè êå÷ìèøèìèçÿ ãàé-òàðûð.

Èñòÿêëè îõóúó, ãàðøûíäàêû áó êèòàá ñÿíèÀçÿðáàéúàíûìûçûí àäû áÿëëè ìàùàëëàðûíäàí áèðèîëàí Áîð÷àëûéà ñÿéàùÿòÿ ýþòöðìÿê íèééÿòèíäÿ-äèð. Ýþç îõøàéàí ýþçÿëëèêëÿðè, áàø óúàëäàí þçÿë-ëèêëÿðè îëàí óëó Áîð÷àëûìûçà ñÿéàùÿòÿ ñÿíÿ áÿëÿä-÷èëèê åëÿéÿí Àêèô Õàíñóëòàíëûäàí ðàçû ãàëàúàã-ñàíìû? Áóíó ïîåòèê ñÿôÿðèí ñîíóíäà äåéÿðñÿí…

Áó ñÿôÿðäÿí õîø äóéüóëàðëà àéðûëàí

Ìÿùÿððÿì ÃÀÑÛÌËÛôèëîëîýèéà åëìëÿð äîêòîðó, ïðîôåññîð

6

Акиф Хансултанлы

Page 7: Borcali destani

Áó êèòàáû ùÿéàòäà ãîøà ãàíàäûì îëàí ÿçèç âàëèäåéíëÿðèìÿ

àòàì Áÿêèðÿ âÿ àíàì Ùÿúÿð õàíûìàèòùàô åäèðÿì

Page 8: Borcali destani

8

Акиф Хансултанлы

Page 9: Borcali destani

ÁÎÐ×ÀËÛ ÄÀÑÒÀÍÛ

Аранда тутдан олдуг Даьда гурутдан олдуг Шящяря цз туталы Оъагдан, йурддан олдуг

Сян Улу Борчалыда доьма гоъа даьлары,Аллаща йахын олан гарлы уъа даьлары,Бу торпагдан бой верян бизим щача даьлары,Эюзляринля эюрмясян, ордан данышма гардашЪанлы бир яфсаняди чопур гайа, шумал* даш.

Цмидляри щяр эеъя баьлайырдым сабаща,Эеъяляри сцбщядяк йалварырдым Аллаща,Чин чыхмайан йухудан ял цзмцшдцм мян даща,Иманы йандыранда, эцманы итирирдимЩясряти эюз йашымла, гялбимдя битирирдим.

Он беш илдир ясирям бизи аьлар гойана, Билмирям ня сюйляйим бу щясрятя гыйана,Доьмаъа балан кими ешит мяни, ай Ана-Эениш ач голларыны, гуъаьына эялмишям,Гайыдыб йурд йериня, оъаьыма эялмишям.

9

Борчалы дастаны

* Шумал - йасты, дцз мянасында

Page 10: Borcali destani

Бу севданы башындан яэяр атмаг истясян,Шипширин наьыллара бир дя чатмаг истясян,Йаьышын лайласына бурда йатмаг истясян,Даь дюшцндя эярякди чубуг дяйя гурасан,Долу дюйян чадырда ширин мцрэц вурасан.

Од пцскцрян шимшякди - булудларын няряси,Бяшяря гящ-гящ чякир, гаранлыгдан эур сяси,Зил гара эюй цзцндян нур тюкяндя чющряси,Эеъяляр зирвясиндя эюрян кими аь гары,Сяни дя щейран гойар, бу эялинлик палтары.

Ким дейир бир-бириндян эеъя-эцндцз юъ алыр,Нур сяпянляр эюрясян, кимдян беля эцъ алыр?Гаршы йатан даьларын гяншяриня уъалыр,Эцнорталар дайаныр айла эцняш цз-цзя,Бизим ана тябият язял башдан мюъцзя.

Яэяр унутмушамса сиздя ютян эцнляри,Эяряк тапыб гайтарам чохдан итян эцнляри,Инди эюдяк юмрцмя щаггдан йетян эцнляри,Эцлян бяхти-йыьвалы, сизнян бюлмяйя эялдим,Сидг црякля дейирям, бурда юлмяйя эялдим.

10

Акиф Хансултанлы

Page 11: Borcali destani

Инанмырдым, бяхтими мяня дюндяря биляр,Вцсалы да башымдан севиб яндяря биляр,Шящярдян цзц йурда эери эюндяря биляр,Инди даь гойнундайам айлы, бяйаз бир эеъяЮмрцмя нур ялянир, зцлмят итир беляъя.

Яли гялям туталар щяр кялмяни дцз гошуб,Зялимханлар гойнуна яввял эялиб, тез гошубЯмращ, Сюйцн, Камандар* нечя бястя сюз гошуб,Адына баьлайыблар, "Эюзяллямя"* щавасы"Мансыры"нын* щарда вар Борчалытяк йувасы?

Йел ясиб булудлары йеня башына йыьа,Щамсыны биръя-биръя буруб суйуну сыхa,Тяпядян-дырнаьаъан шыппыр ъцъцйцм чыха,Сюзц дя йаьыш кими Щагг йаьдыра башымдан,Щеч тямянна уммайам, кющня сюз йаддашымдан.

11

Борчалы дастаны

* Ашыг Ямращ Паша оьлу Эцлмяммядов - (1914 - 1987) Араплыкяндиндя анадан олмушдур* Ашыг Щцсейн Гурбан оьлу Сараълы - (1916 - 1987) Сараълыкяндиндя анадан олмушдур* Ашыг Камандар Яфяндийев - (1932 - 2003) Кцрцстц Кяпянякчикяндиндя анадан олмушдур* "Эюзяллямя" вя "Мансыры" гядим Борчалы саз щаваларыдыр

Page 12: Borcali destani

Мян юзцмц даш билиб, бу йердя гайа битдимЩейранлыьын ичиндя санма яридим, итдимАста-аста динлядим, эюрцн няляр ешитдим,Гарталлары гый вуран гара, сал гайалардан,Щей пычылты сцзцлян якиз, лал гайалардан.

Ана тябият няляр бяхш едиbди бизляря,Биръя удум суйундан тагят эялир дизляря,Нийя цз габыг гойур? - ачмасы вар сизляря,Тямиз алмаг истяйир даьлар бизи гойнуна,О, миннят гойан дейил, дост-дцшмянин бойнуна.

Армудлунун дюшцндя лилляниб Эялин эюлцКим дейяр бу торпаьа барзыс, бящрясиз, юлцСцрцнцр илан кими уъсуз-буъагсыз чюлц,Щяр эцн эялиб доланар, баь бостанын башынаЙезид дейил эюз йума, аьлайанын йашына.

Гарачы гышлаьынын бир цзц Гатыг даьы,Ятяйиня сюйкянир барлы Борчалы баьы,Кимин йолу дцшярся бура бир пайыз чаьы,Йухусу яршя чыхар, мат галар эеъя-эцндцзТябияти, инсаны киндян узаг, эцлярцз.

12

Акиф Хансултанлы

Page 13: Borcali destani

Бцрцнцб чян думана, эюрцнмцр гоъа ШиндиЭюрян гара чисякля ня данышды, ня динди?Эур булаьын эюзцндян яйилиб юпям инди,Шещли чямянляирндя сцрцшям, йыхылам, дурамБир тяряфи алачыг, бир йаны чардаг гурам.

Йай эирибдир ай Ляля, башдан ашыр гарьашан*Чыр-Чыр, Йасты, Кюмцррц, Кешиш даьы, АрхашанАранда гоймаг олмаз кцл-кцлфяти аьлашан,Бу гащырын* ялиндя ясир галмаг ня лазым,Щамыйа ял ейляйир Башкечид, Гарайазым.

Мяьрур вцгарлы Лялвяр, Борчалынын пялянэи,Ятяйи Дюлбянд даьы, Сарытала, ЦзянэиШиш гайалар, тяпяляр гызыл таъы, чялянэиКичик Гафгазын бир-бир сивишибляр гойнуна,Чийин-чийиня вериб дцзцлмцшляр бойнуна.

13

Борчалы дастаны

* Гарьаша - гайьы, проблем мянасында* Гащыр - иш, эцъ мянасында

Page 14: Borcali destani

Байрамалы* о вахты Чувухлуда йурд бюлцб,Щаъы олуб бу киши, щагг адына мярд бюлцбЙери эялся гыймайыб, юз пайыны дюрд бюлцб,Дяйишся дя фяляйин, бу заманын эярдишиЩеч заман тярэитмяйяк эялин беля вярдиши.

Эюзял дяря язялдян дярялярин эюзцйдц,Лежян даьа баханда кялляси дя дцзцйдц,Йурд бюлэцсц щямишя еларасы сюзцйдц,Кимиси кющня йурда цз тутарды, кючярдиКими дя йайлагларын йаралыны* сечярди.

14

Акиф Хансултанлы

* Щаъы Байрамалы Ящмяд оьлу Байрамгуллу - мцгяддяс щяъъ зийа-рятиня эедиб-эялдикдян сонра, инди Газах районунда гябри зийарятэащолан Щаъы Мащмуд яфяндинин хейир-дуасы иля 1881-ъи илдя гардашы ЩаъыЩцсейналы иля бирликдя юз вясаити щесабына Садахлы кянд мясъидинитикдирмишдир. Кянд аьсаггалларынын дедийиня эюря Щаъы Байрамалы овахтки, щюкцмятдян Чувухлу даьларыны гызыл пул юдямякля Борчалыъамаатына отлаг-йайлаг йерляри кими алмышдыр. Лакин 1950-ъи илинсонларындан башлайараг Ермянистан щюкцмяти бу эет-эяли гадаьанетмиш вя щямин дюврдя йцксяк вязифяли дювлят мямуру олан гейрятлищямйерлимиз Айваз Дурсун оьлу Щясянов ишя гарышса да, Ермянистанрясмиляри мцддяти 1957-ъи иля гядяр олан Щаъы Байрамалы тяряфиндянимзаланмыш, рясми мцгавилянин бир нцсхясинин цзцнц она тягдиметмишляр. Бундан сонра Садахлы ятрафы кяндлярин йайлаглара эетмясигейри-рясми характер алмыш, даща доьрусу Ермянистан щюкцмятимцгавилянин вахтыны артырмагдан имтина етмишдир.* Йарал - кейфиййятли мянасында

Page 15: Borcali destani

Нечя узун гара сач, юрпяк асылыб ордан,Нечясини сахлайыб фяляк гурдуьу тордан,Нечясиня нур вериб кцлц алтдакы гордан,Сынаглы оъагларын фярги йох бир бириндянКюч йолуну саларды, “Щаъы Хялилин пири”ндян*.

Бабам кючдян аралы эедяъякди тяк юндя,Ай булудда эизляниб, гаты зцлмят чюкяндяГошабойун юкцзляр эеъя Палантюкяндя,Гошгудан ачылдымы?- дюшяникли галарды,Арабанын ичиндя гыз-эялин йер саларды.

Йаьлыъанын дцзцндян Тязя йола дюнярдик,Гоша кюрпцдян кечиб Ъанбахчада енярдик,Бир эеъялик бу йердя динъялярдик, динярдикАрхамызда гойардыг дяряляри, дцзляриДан атыб, эцн батана говардыг юкцзляри.

Гоша булагдан ичиб Сугарышана чатардыг,Эулляри дястя-дястя чай бойунъа атардыг,Ширин арзу, хяйалла о эеъяни йатардыг,Арана эюндярярдик эцл чялянэи, бир бутаДявябоьанда* чимян тай-тушларымыз тута.

15

Борчалы дастаны

* Щаъы Хялилин пири - Ермянистанда Калино районунун Илмязли кяндиндядир* Дявябоьан - Садахлынын айаьында Бянювшя чайы иля Тебет чайынынговушдуьу йер

Page 16: Borcali destani

Йийясиз бош евляри оьру эириб таларды,Ня йахшы щяр мящлядя галабяйи* галарды,Йолда тясялли вериб щей йадына саларды,Инсан оьлу сюз вериб дайаныбса кешикдяДемяк чцрцк ъюйцз дя дурур евдя-ешикдя.

Бир-бир архада галыр яйри щамар, дюнэялярЧобанлар йайлаглара ел кючцндян юн эяляр,Эязйазма эюй дцйяляр, сары гызыл ъюнэялярЙаманъа тез юйряшир мал-гара йатаьына, Свой* тездян йеллянир цзц Дана даьына.

Хябяр-ятярин олмаз, гяфил дяйишяр щалыДядям ня бойда гурсун, даьда гойун халхалыЭяряк эюзц юнцндя дура иэидин малы,Де, унутмаг олармы?- боз айьыры, кящяриКишилярин ат цстя ачыларды сящяри.

Оьруйа аъыг вериб, ат ойнадыб юйцнмя,Дцшярсян тялясиня, юз вахты вар, сюйцнмяГара гочум щардадыр, ора-бура дюйцнмя,Эеъя эириб-сцрцйя, ишаря гойуб оьруСящяр итян гоч дейир,- сян йаланчы, о, доьру.

16

Акиф Хансултанлы

* Галабяйи - кянддя мящля эюзятчиси* Свой - иняк вя ъюнэя щяддиня йахынлашан дана сцрцсц

Page 17: Borcali destani

Дарйурдун ики йаны чапыг гайа, сылдырымСанки ону гязябля шаггалайыб илдырым,Йаьучандан баханда аз галырам чылдырым,Щцнярин вар башшаьа Эен дяряйя бах эюрцм,Чынгыл дашы дцшяндя сясляр чыхыр эцм-эцрцм.

Гурд аьзыны баьлайын, йоллары кясмясин гурдБир эеъялик сахласын бизи бурда Гарайурд,Анан намаз цстяди, аь кяфяни дурма, йыртЙелатанын башындан кящяр цстя йорьаъа,Сян юзцнц биртящяр йетир Гараархаъа.

Дямир даьын ятяйиндян ганадланыб учасан,Карвангыран дцзцндян саь-саламат гачасан,Сарыбабанын йалында “Оъаг дашы”* гуъасан,Кючя ращат кечмяйя "Щаравабатан" йол веряБязяклидя йыьасан ел-обаны бир йеря.

Рузи долу мцгяддяс бярякят вар бу даьда,Тянбяллийя мейли йох, щярякят вар бу даьдаТяпядян дырнаьаъан щяр щякят* вар бу даьда,Зинъирляри чал-чарпаз доламасан тякяря, Зинъирли йайлаьына чыхаммазсан бир кяря.

17

Борчалы дастаны

* Сарыбаба пириня ишарядир* Щякят - эюзлянилмяз щадися вя мюъцзя, гейри-адилик

Page 18: Borcali destani

Пешхурд арабаларын* кючц ялиндян алыб,“Полтаратонка”нын* да, изи тарихдя галыбГАЗ-66-лар мешяляря сяс салыб,Лцботкайа* сарылыб эащ ъюкяни йыхарды Атлы гарышга кими даьа, даша чыхарды.

Нечямизи хурд-хяшил кюч язирди, йорурдуЩамы ялбир йан-йана дяйяляри гурурду,Севинирдик, достумуз гоъа палыд дурурду,Йетирянъик аьаъдан йеллянъяйи салардыг,Севдийинин адыны зорла хябяр алардыг.

Гайалыгда маъяра эязиб тапан ушаглар,Ора бура сапдыран, юзц сапан ушагларЪырмаг-ъырмаг дашлары дидиб, чапан ушаглар,Щямишя ойнардылар чилинэ аьаъ, щостана Буна бир гялям эяряк, сыьышдыра дастана.

Гурбаьаны эютцрцб архасы цстя язяндя,Гаты думан тейляниб дярялярдян ясяндя,Чян гарысы* гязябля йолумузу кясяндя,Айын-Эцнцн цзцня йеня щясрят галардыг,Сяслярин сямтиня тязя ъыьыр салардыг.

18

Акиф Хансултанлы

* Пешхурд араба - бирохлу гошгу васитяси* Полтаратонка - ЫЫ дцнйа мцщарибясиндян яввялки йцк машыны* Лцботка - ГАЗ-66-ларын габаьындакы гошгу дясти* Чян гарысы - мифик тяфяккцрдя чян-думаны эятирян гары

Page 19: Borcali destani

Эюй гуршаьы билирсян, эюй, гырмызы, нарынъыЙеня алтында галыб Мамаъанын гылынъы*,Ушаглардан бах ону ким эюрсяйди биринъи,Щамыдан тез гышгырыб юз рянэини дейярди,Йедди ушаг о эцнц, йедди рянэи юйярди.

Будаг-будаг щуйлайыб говараг боз дяляни,Чырпылыьын башында тяк гойардыг Ляляни,Биръя-биръя чатыйа баьлайыб о, шяляни Шялячиляри йалдан дцзяъякди гатара,Ня ола кюмяк эялиб йары йолу апара.

Зил йохушлу дяряни щай-щяширнян ашардыг,Цстялик щярямизя бир яйлиьа* гошардыг,Лаь едиб эердякиня, щирсляниб ъошардыгЙохушда бюйцклярин биз чийниня минярдикДомбалаг аша-аша, тяпяляри енярдик.

Ушаглар йемяк цчцн мешядяки моругдан,Чящлимляри* саларды бичянякли горугдан,Щай-кцйля щоппанардыг, чай билдийимиз архданКим горхудан няфсини сахласайды фараьат,О тайда о, йемязди мош, чийялям, гараьат.

19

Борчалы дастаны

* Мамаъанын гылынъы - Сарытала даьында яйри гылынъа охшайан бирзирвянин ады* Яйлиьа - айама, лягяб мянасында* Чящлим - бичилмямиш отлуг сащясинин арасындан кечян ъыьыр

Page 20: Borcali destani

Мешябяйи оланда комасына эялярдик,Гурудулмуш тцлкцйя баха-баха эцлярдик,Горха-горха айынын дярисиня эирярдик,Асылмыш бешачлана, патрондаша бахардыгЯсэяр олуб севинъяк чийнимизя тахардыг.

Щяряси бир иэидлик йазмаг цчцн адына,Сойуг булаг эюзцндя бузун галын гатына,Мяръ эялян бармаьыны эяряк соха чатынаКим дюзцб ахыраъан сахласайды ялини,Демяк узун едярди о, щяр йердя дилини.

Ушаглары щайлайыб башымыза йыьардыг,Чиммяк цчцн эцнорта Дялидаьа чыхардыг,Итяляйиб бирини орда суйа йыхардыг,Биздя цряк ня эязир, Дибсиз эюля эирмяйя,Эютцрцб даш атардыг, биз дибини эюрмяйя.

Турш булаьын суйу дилимизи далайыб,Ичимиздя еля бил одсуз оъаг галайыб,Бамязяляр эцляряк бармаьыны йалайыб,Йаландан бящ-бящ дейиб аъымызы аларды,Йадымыза конфети, ширин чайы саларды.

20

Акиф Хансултанлы

Page 21: Borcali destani

Щяр эцнц бир щянэамя тапыб гуран ушаглар,Аьаъла чадырлары гяфил вуран ушаглар,Алашыг йухусундан тезъя дуран ушаглар,Гачырды айагйалын сящярин эур шещиндя,Сачыны дарайырды, йалдан ясян мещиндя.

Аь йелин* аьзы йеня ачылыб сящяр тездян,Дяйямиз чырпынараг кюмяк истяйир биздян,Эцъцнцзц эюстярин щяр шей асылыб сиздян,Щамы сюз бянд имиш саллашардыг дяйядян,Бярк-бярк йапышардыг диряклярдян, пяйядян.

Нечя эцндц дурмадан гара чисяк чилянир,Танрынын хялбириндян нур дамъылар ялянир,Юрцш йери йуйунуб няр-нямишя бялянир,Щяр тяряфдян бой верир, лопа-лопа эюбялякТамащна тят дейиб, сечиб йыьасан эяряк.

Эюряндя ки, йаьышын ня вахтды кясмир сону,Ким ананын илкидир, охудардылар ону Эцзэцйя бязяк вуруб, эейиниб гары донуУшаглар щяр чадыра Эод-эоду эяздирярди,Йаьан йаьышы Эоду ахшама кясдирярди.

21

Борчалы дастаны

* Аь йел - шимал кцляйи

Page 22: Borcali destani

Су кичийиндир дейиб о, бир анлыг сусарды, Бу ки Гуртлу булагды, кирмиш бизи пусарды,Няфиси чякмяйянляр, тез гайтарыб-гусарды,Йцз щоггадан чыхарды, гаьам булаг башындаЮзц ялямбетярди,* ъин эязир эюз-гашында.

Йемликлидя тез чыхар гуланчар, гара йемлик,Щяля гатаны йохдур, щамысы гузу, ямликКимся бизим бу ишя, демязди аьлы кямлик,Ялимизин цстцня сцдцннян ад йазардыг,Горхардыг эюрян ола, нахыш салыб позардыг.

Эюйъялидян Щайвалыйа ясян мещдян ким дойар? Щяря юз севэисиня баш щярфиннян из гойар,А плйус Бе йазараг бычагла дешиб ойар,Габыьы беля соймаг адятди йохса щявяс, Беляъя аьлайырды палыд, фыстыг, аь вяляс.

Йасты гарын дюшцня эедиб зорла чатардыг,Йамаъ бойу ал-ялван эцл-чичяйя батардыг,Гыз-эялиня щярямиз бир гартопу атардыг,Орда дизя чыхарды, нечя иллик кющня гарЙайдакы гартопунун айрыъа ляззяти вар.

22

Акиф Хансултанлы

* Ялямбетяр - надинъ, ъцвяллаьы

Page 23: Borcali destani

Эащ пендирин торбасы дешилиб зай оларды,Эащ да сулу гоншуйа ялборъу пай оларды,Дярийя басан кими о бириня тай оларды,Моталлары ашырыб баш-баша баьлайардыгБоз атлары минмяйя далашыб аьлайардыг.

Тахтын цстя цз-цзя щамы гурарды бардаш,Ким ойнаса рягибди ня баъы, ня дя гардаш?"Итапарма"* заманы итиб батарды бешдаш,Удузан фцрсят тапыб чыьаллыг ейляйярди,Йери эялся бешдашы далынъа тейляйярди.

Айы дюшяйи эюмэюй, ня йумшагдыр коллары,Сачаглы мамырларын узун, ипяк голлары,Бурда гызыл балыгдан дцшян гызыл халлары,Мяръан кими даьылыр пулу Сарф дярясиняДан цзц баш чякярдик шахлы тор бярясиня*.

Балаъа балыглары дири-дири удардыг,Йыьышыб ъцйцрляри гова-гова тутардыг,Ня йахшы ки, ай Аллащ бу ишлярнян гуртардыг,Гангарьышды, гадады, эцлля атма ъейрана,Ел мясяли юйцдтяк йайылмышды щяр йана.

23

Борчалы дастаны

* Итапарма - бешдаш ойунунун ян чятин мярщяляси беля адланыр* Шахлы тор бяряси - аьаъ будаглары иля суйун габаьынын кясилмяси

Page 24: Borcali destani

Шащидляр мяръи кясиб, гоч баьланыб диряйя,Чувухлунун дцзцндя атлар чыхыб сцряйя,Йалманындан сцзцлцб тяр тюкцлцр кцряйя,Ня тоз гопур ай гаьа, ня од чыхыр налынданМцшк-ямбяр даьылыр кющня чыдыр йолундан.

Бу сары гаймаг эцлц, бу лилпар су занбаьыБу ятирли йарпызы, бу да наня йарпаьы,Неъя йада салмайым асырьалы, сапаьы,Эял гузугулаьындан, аъы су тярясиндянТуршмязя нцйвярин гопарт йе щярясиндян.

Гатыьындан усаныб, гаймаьындан безярдик,Сарымсаьы арабир аьсоьлаьа* язярдик,Яляк-вяляк ейляйиб щяр тяряфи эязярдик,Юзяйини доьрайыб дырнаглайыб сойардыг,Кювяри, балдырьаны бу ъцр дуза гойардыг.

Бу туршуну салата гарышдырыб гатардыг,Ахсамлар да арабир дюймянъ* йейиб йатардыг,Кцллцйя картоф басыб цстя оъаг чатардыг,Кцллямянин бяс нийя беля тамы йох инди?Щеч кимдя сойутманын щисли ъамы йох инди.

24

Акиф Хансултанлы

* Аьсоьлаьы - яринмиш йаьын сармысаглы гатыьын цзяриня тюкцлцб йейилмяси* Дюймянъ - мис габда исти чюрякля тязя йаьын бир бириня язилярякщопдурулмасындан ямяля эялян йаьлы чюряк

Page 25: Borcali destani

Шяр вахты тцлкц эялиб тежянляри* дешярди,Моталнан да ойнайыб ешим-ешим ешярди,Эеъя йары гийамят, ялваллащ душярдиБозбойнаг, гарааьыз итляримиз ъошарды,Тцлкц гачыб хялвяти дяряляри ашарды.

Буьалар нярилдяйиб дюйцшяндя диз чюкяр,Гочлар еля тоггушар, буйнузундан ган тюкяр,Итляр гурду басанда, дярсини дартыб сюкяр,Щяр эцнцмцз тамаша, сящяр-ахшам яйлянъяБу ъанлы хатиряляр, йаддан чыхмаз юлцнъя.

Бир айа тязяляниб цз габыгдан чыханда,Гызлар гоъа палыдын йарпаьыны йыьанда,Тязя-тяр ширясини цзрялиня сыханда,Бахардын йанаглары янликляниб ал олур,Еля щейран галырсан, ня эюзял ъамал олур.

Дашда битян хынаны овхалайыб ойаъаг,Аь ипяк ялляриня гызыл хына гойаъаг,Гуруйуб тюкцляндя буз булагда йуйаъаг,Тойамы эедир нядир? - бармаглар гыпгырмызы,Бирдян булагдан гачар, тяк гоймайын бу гызы.

25

Борчалы дастаны

* Тежян - дяри йаь тулуьу

Page 26: Borcali destani

Явялик щюрцйцнц чийининдян атарды,Чалма кими баьлайыб юз сачына гатарды,Бойуннан йох сачыннан бюйцкляря чатарды,Кимин ня щядди варды?- тохунайды таъынаБаъым бязяк верирди, эцл чичякля сачына.

Батан вахты чатанда эюйдяки улдузларын,Алтындан кюпцк кими чыхар салхым бузларын,Сона булаьында ещ, сящяр чимян гызларын,Щамысы да бой-бойа назлы сона чыхарды,Сайанда эюзяллийи валлащ она чыхарды.

Ъаванларын гызарыб эюзляри од сачанда,Айналыдан щамыйа щядя-горху ачанда,Ат белиндя булагдан гыз эютцрцб гачанда,Диш додаьы эямириб чейняйярди, дешярдиТайфаларын тязядян ган давасы дцшярди.

Бу Гызлар булаьындан субайлар су ичярди,Нянялярин адяти нявяляря кючярди,Бахма юмрц йайлагда, йа гышлагда кечирярБир дам йарыб дананы чыхартмайан оьлуна,Аталар гыз алмаьы эятирмязди аьлына.

26

Акиф Хансултанлы

Page 27: Borcali destani

Эюзляри бир булагды, Лейлинин кясмир йашы,Елляри, елчиляри эюзляйир Гуймаг дашы,Билирсян ишаряни, щим-ъими дуймаз нашы,Чалмалынын башындан йел ачанда чалманыЧадрадан чыхан гыза ким атаъаг алманы?

Йухулу севдасына гапылараг галынъа,Буталы назлы йардан бир хош хябяр алынъа,Юмрц бойу Кярямтяк дцшсян Ясли далынъа,Яэяр сян кечя билсян, гара Кешиш йалындан,Ешгин уъа эяляъяк онда дцнйа малындан.

Кюмбялинин дюрд йанда, кюмбя-кюмбя тяпясиГызыл гайанын щаны, гызыл долу кцпяси?Юпся дя айаьыны Кцрцн ъошьун ляпяси,Эеъяляр башы цстя йаныр ешгин чыраьы,Хумары* боьулмаьа гоймады Сянан даьы.

Хяйаллар бизи дартыб апаранда узаьа,Эюзляримиз зиллянир Сяням сцрцнян даьа,О, гыз йазыг нейлясин, эютрцб гачанда аьаЩюрцкляри долайыб бцкцлмяйян биляйя,Беля чатмаг истяйиб бу арзуйа, диляйя.

27

Борчалы дастаны

* Шейх Сянанын ашиг олдуьу эцръц гызы Хумара ишарядир

Page 28: Borcali destani

Даьы-дашы ойнадыб ъцря саз, гара зурнаНеъя ляляк салмасын, эюйдяки телли дурна,Ярзурумун эядийи бяляниб аь нуруна,Дядя Горгуд ад веря дюшдя чадыр гурдура,Бяйляр, ханлар оьлуна йедди эцн той вурдура.

Фахралыдан "аь эявя", Гарачюпдян дя фармашДамьалы килими дя, Лямбялидян а гардаш,Бу тойа щяр тяряфдян о гядяр эяляр шабаш,Йурдум, йурддашым кющня, бяйим, эялиним тязяСян эярдяк отаьыны йашыл чумбузнан* бязя.

Адналыгда адна эцнц "Дяйиш-дцйцш базары"*Эюрярсян бу еллярин нечя кечир эцзары,Атлары шащя галхар, ъыдыра чыхар гызларыКишилярин ня иши вар, бу ишляря гарышаДядя-баба шяртимизди, гыз-эялинляр йарыша.

Ня олсун ки, тязяъя хыналайыб ялини,Эюрсян дуруб гуллуьа, динъ сахламыр дилини,Сынамаг истясяниз яэяр тязя эялини,Фянд ишлядиб бейгафыл, сящянэини дюндярин,Ону Сяняк учана су далынъа эюндярин.

28

Акиф Хансултанлы

* Чумбуз - торпаьын цзяриндяки йумшаг эюй отларын белля кясилибторпагла бир йердян башга йеря кючцрцлмяси* "Дяйиш-дцйцш базары" - Башкечиддя Кцрян даьларында анъагщяфтянин адна эцнц (Адналыг бурадан эютцрцлцб) бюйцк дцзянликдяпул ишлятмядян малларын баш-баша дяйишдирилмяси (мясялян: бир нечякилограм йаьын бир кися картофа дяйишдирилмяси)

Page 29: Borcali destani

Эюй булаьа апарыр бу ъыьырлар, бу ъызларЭюйцм-эюйцм эюйняйиб, сызым-сызым о, сызларБелиня галдырмамыш булаг башында гызлар,Суйу щямишя сярин, дадлы сахласын дейя,Тязя балдырьанлары атардылар сяняйя.

Беля йердя отуруб кеф ейляйян дястядян,Дейярсян бярякаллащ, дярсин алыб устадан,Бир ъаван, ашыг кими "Дцбейти"дя астадан,"Бинялярин чадыр-чадыр"* щавасыны охуйур,Юмря-эцня, йаддаша тязя илмя тохуйур.

Аь ямлийи кясяндя сойуг булаг башында,Сцфрясини гурардыг, йасты тяпя гашындаБу санбаллы мяълисдя, беля ъаван йашында,Башы хамырры* тутдан сяня йцз сцзя-сцзяУтаныб-гызармаьын ня хейри вар аь цзя.

Киркигуйруг еркяйи йумруглайб сойарды,Кякотуйа бяляйиб бир аз дуза гойарды,Оъаьын алтындаъа йумру чала ойарды,Чобанын басдырмасы гор алтында, дяридяБахардын тикялярин йанмамыш щеч бири дя.

29

Борчалы дастаны

* "Бинялярин чадыр-чадыр" - Сямяд Вурьунун "Даьлар" шериня ишарядир* Башы хамырры - "самагон" дейя таныдыьымыз ял араьы

Page 30: Borcali destani

Бу даьлары эюйнядир тярякямянин йохлуьу,Эюзлярин, кюнцллярин тцкянмясин тохлуьу,Мязяли бир мясялди сяркярин дя чохлуьу"Чобан вар ки, сцрцнц апарыб тез эятиряр,Чобан да вар, сцрцнц отарыб цз эятиряр."

Сач-саггалы нур, ипяк щардады беля сяркяр, Китаб гялямдян узаг даьларда синядяфтяр,Сюзц бычагдан ити, ешидяни тюкцб тяр Дядямин о сюзцнц бир дя сюйля, ай ъижи,"Дямирин тужу чыхыб, инсан оьлунун бижи".

Бу даьларла баьлыды нечя сирли щекайятЙадымыздан чыхармы?- беля гямли рявайят,Даьларда азан кими щагга едиб шикайят, Демиш гурбан кясяъям, йох оланда горхусу Щям йол истямиш чобан, щям дя биръя ичим су.

Аллащ кяримди ахы, рящми чатанда она,Чобан шейтана уймуш, эирмиш йцз чцря дона,Инанмамышды рузи эюйдян башына гона,Демиш нащагг чох етдим, мян дилимин дузунуИнди нечя доьрайым йедди гара гузуну?

30

Акиф Хансултанлы

Page 31: Borcali destani

Эцн доьуб, думан щаны?- аь сцрц чыхыб дцзя,Бу ниййяти билян йох, ким чякяъякдир цзя?Билмямиш щагдан эялир ибрят дярси, мюъцзяЩейкяля дюнмцш чобан, бир дя йетишмяз кюмякДаш булагда* даш олмуш гойун-гузу, боз кюпяк.

Пир бабалар о вахты чох эюрмцшляр язабы,Кюз цстцндя чякилян сцтцллярмиш кабабы,Дава чохдан гуртарыб юмрцн тязя китабы,Горуйун баьланмасын, шцкр ейляйин АллащаЭетсин о гара эцнляр, гайытмасын бир даща.

Щяр шейдян уъалыгда дурар гейряти, арыУтаныб йамшаг тутар она гыз, эялин, гарыЯэяр йолун дцшярся, бир эцн о йеря сары,Сян Зийарят даьына баш яй, салават чевир,Танры пак дуалары билирсян ки, чох севир.

Нярдиванлы гайада отуруб ад йазан ким,Даштутана* ящд едиб, ниййят дашы басан ким,Арзусуну ябяди эюй цзцндян асан ким,Нязирли булаьын* да эюзцня дцшян нязир,Батдымы?-цряйиндя даим ращатлыг эязир.

31

Борчалы дастаны

* Дашбулаг ящвалаты (рявайят) - Лялвяр даьында щямин булаьынятрафындакы даш вя гайа парчалары щягигятян дя илк бахышдан чобанын,кюпяйин вя сцрцнцн тябии щейкяллярини хатырладыр.* Даштутан - Лялвяр даьында халгын инанъ йери* Нязирли булаг - Йемишянли даьын ятяйиндя йерляшир. Булаьын гайна-йан эюзцня нязир кими атылан гяпийи яэяр булаг кюзцндян ичярикечирся, халг инанъына эюря ниййятин чин олур.

Page 32: Borcali destani

Байрам тяпясиндяки* “Гара Даьдаьаны” юп,Гопарыб палтарындан асарсан бир гуру чюп,Хата-бала йанындан щяля ялибош ютцб, Мцгяддяс оъаглары эцнащды щеч сынама,Ишин тярся дцшяндя, Аллащы да гынама.

Бир гяриня кечдими?- эяляр оруъ байрамы,Говарды сцфрямиздян аъы суйу*, щарамыЙастылыгда* сапларын рянэи аьмы, гарамы?Йухудан кал, йарымчыг дурмаьа вар щявяси, Бабам оруъ тутмаьа чаьырарды щяр кяси.

Йекя Тяпя башындан Щаъы азан чякярди,Даьа, даша, цряйя инамлары якярди,АЛЛАЩУ-ЯКБЯР сяси, йурддан йурда сякярди,Даьлар оннан бой-бойа дурардылар намаза,Щамымыз баш яйярдик ГУРАН долу аваза.

Исмайыл гурбанлыьы эялян вахты йада сал,Цч эцн байрам едярди даь, аранлы бу мащал,Бабам гурбан ганындан гашгамыза гойуб хал, Гочун додагларына дяйян бир овуъ дузу,Дейярди ат газана, о да мцгяддяс рузу.

32

Акиф Хансултанлы

* Байрам тяпяси - Гатыг даьын (Бюйцк шиш) ятяйиндя дини байрамлардадиндарларын намаз гылдыьы йер* Аъы су - спиртли ичкиляря ишарядир* Йастылыг - оруъ тутанларын сящяр обашдан галхыб чюряк йемяси

Page 33: Borcali destani

Бурмабуйнуз гочларын о, сечярди эюзцнц Йаны цстя гибляйя чевирярди цзцнц, Гощум, гоншу аздыса гынамазды юзцнц,Йедди йеря гурбаны кимя пайласын бурда? Нечя пай ят эютцрцб эедярди гоншу йурда.

Сейидин тяпясиндя “Гара дашын” дибиндя,Юпцб нязир гойаъаг кимин варса ъибиндя,Орда йурд саланларын дяйясиндя, евиндяЩарамлыг ня эязярмиш унунда, урвасындаБин-бярякят вар имиш ачылан сурфасында.

Бир эеъя Хачбулаьа кешиш эялиб хач салыб,Йа Аллащ дейя-дейя арамыза юъ салыб,Танры эюйдян Гураны башымыза таъ салыбЙахшы дейиб дядяляр - "Су мурдары эютцрмяз"Хач галар хачлыьында, рущумуза ютцрмяз.

Бир овуъ кцл эютцрцб булагда йуйа-йуйа,Няням гцсул ейляйиб самвары чякиб суйа,Адна чайы* гайнайыр Дяли Мустафа* дуйа,О йалдан бяри ашыб эяля чыха гяфилдян,Гайнар суда йуйунуб адамы тута дилдян.

33

Борчалы дастаны

* Адна чайы - ъцмя эцнц ювлийаларын вя дцнйадан кючмцшязизляриндян биринин адына ачылан чай сцфряси * Мустафа Няби оьлу Яллязов (Дяли Мустафа) - (1913 - 1992) Болнисирайонунун Арыхлы кяндиндя анадан олмушдур. Сонрадан Садахлынын бирголу олан Бурма Тязякянд дейилян бир еля кючмцш вя юмрцнцн галанщиссясини бурада йашамышдыр. "Нягшибянди" тяригятиня мяхсус сонунъусуфи дярвишлярдян бири кими йаддашларда галмышдыр. Рущи екстазвязиййятиня дцшяндя самавар гайнайа-гайнайа суйунда абдяст(дястямаз) алар бязян дя, йанар кюсювц дили иля сюндцрярди

Page 34: Borcali destani

Адна эцнц нянямин эюзц йолда галарды,Тездян авдаслы суйа бизи бир-бир саларды,Сцдлц булагда сцднян бир газан аш чаларды,Щяр чадыра щалваны, ещсаны пайлайардыМолла Сяди* бабамын рущуну щайлайарды.

Няням дейир дуаны юмрцня пай атмышам,Сары йаьла йатмысан, гаймагла ойатмышам,Эцндя бир нохуд гядяр узаныб бой атмышам,Башы чалмалы даьлар инди дя сясляр бизи,Йаь ичиндя бюйряктяк сахлайыб бясляр бизи.

Бялкя бяднязяр дяйиб, бялкя дя ульуз* атыб,Башымыза фырладыб оъаг цстя дуз атыб,Шяр вахты ай доьанда, гиблясиня узадыб,Сцпцрэяйя охуйуб, ялдян зийил силярди,Ян гядим овсунлары Султан* няня билярди.

Эюбяккясян няняни тялясик щайлайанда,Сцд аьзына бишириб щядийи пайлайанда,Ата-ана адына охшадыб тайлайанда,Дяйядя йеллянярди тязя килимдян бешик,Ишыьа бялянирди бцтцн мящля, ев-ешик.

34

Акиф Хансултанлы

* Молла Сяди Рящим оьлу Бядялов - (1900 - 1988) Садахлы кяндининахунду олмушдур* Ульуз - ъин-шейтан тохунмасы* Султан Мяммяд гызы Исмайылова (Софилярин Султан гары) -(1910-1985) Садахлы кяндиндя анадан олмушдур, тцркячаря вясуфи-шаман дуаларнын ян эюзял билиъиляриндян бири иди.

Page 35: Borcali destani

Ятяйин балаьыны эащ гатлайыб, эащ йыьыбШимшяк дцшян тяряфдя нянями йелляр йыхыб,Щаггына ял галдырыб, эюзляриндян йаш сыхыб,Рящмин эялсин ай Аллащ, чюлдя галан ушаьа,Ня олар шимшяйини апарыб сал узаьа.

Онсуз да, щяр бир кясин мал-мянсили чохуйду,Тамащдан бихябярди, эюзц, кюнлц тохуйдуКимин ки щеч язялдян сцд машыны йохуйду,Щяр эцн бизим дяйядя эятириб сцд чякярди,Тцкян* няням эцлярцз, сюзц балды, шякярди.

Нянямин даь сандыьы, цстцндя фармаш бязяк,Ачары тапмаг цчцн, эярякди алтын эязяк,Няням кютялли гайа,мян балаъа даш, кясякАьзыны горха-горха биз ачардыг бир тящяр Газах ганфети* кими читя бцкцлмцш шякяр.

Билирди ки, эеъяни сярвахт йатан тяк мяням,Йамшаг алтда щямишя эизлянирди бир сяням,Сящяр йухудан дуруб бир дя бахардын няням,Сойуг суда йоьурур эащ хямири, эащ йаьыБиръя онда эюрярдин йалын олур айаьы.

35

Борчалы дастаны

* Хансултанлы Тцкян Мяммяд гызы - (1905 - 1983) Садахлы кяндин-дя анадан олмушдур ядяб-ярканлы дузлу-мязяли нянялярдян бири иди* Газах ганфети - Газах районундакы Щаъы Мащмуд яфяндининзийарятэащындан гайыдаркян аьбирчяк вя аьсаггаллара щядиййя алынаннаняли конфети

Page 36: Borcali destani

Узун нещря чалханыб бешик кими йеллянир,Йаь алтына йыьылыр, айран цстя селлянирНянямин дуалары лячяк-лячяк теллянир,Бярякятин щеч заман азалмасын даьындан,Дузлу гарын басарды, тязя нещря йаьындан.

Упузун чячилляри* чаты кими дястяля,Тел-тел дырнаглайыб дид, марча-марчла мяст еляГымгыманын далынъа бир байаты бястяля:“Мян ашиг бах айнайа, Шор кими сцд гайнайа,Аь сачы йаддан чыха, Няням сяннян ойнайа”.

Арандан пай эюндярся бизя доьма, йадымызБычагла гарпыз цстя йазыларды адымыз,Сюз гошарды щамыйа нечя кялтя, гадымыз,Бир щяфтяси ютмямиш бяхтявяря пай эялир,Бохчасында совгаты-кялля шякяр, чай эялир.

Аранчылар эяляндя онларын шяряфиня,Эур оъаглар чатардыг дяйялярин сяфиня,Биз щамыны йыьардыг одун дюрд тяряфиня,Эеъя йары кюзяриб кцля дюняндя тонгал,Эялян гонаглар цстя дцшярди щей галмагал.

36

Акиф Хансултанлы

* Чячил - пендирин назик узун формасы

Page 37: Borcali destani

Ня олсун ки, йатмаьа тахт цстя йер дарыйды,Йерим йохду - сюйлямяк щамысына арыйды,Нянялярин гядимдян бир адяти варыйды,Аранчыйа эедяндя йаьлы гуймаг чаларды,Онлары кякотуйнан кяндя йола саларды.

Чаггалбоьан*, Сарысачаг* аь-гара цзцмляриАлачыьын юнцндя ип цстя дцзцмляри,Бюйцк, кичик йумсунур* ня эязир дюзцмляри,Гуш кими димдикляйир щяря бир эилясини,Ъеъя кими сцзярдик, аранда белясини.

Щярдян гатыьы чалыб торбасында сцзярди,Кцндя-кцндя гуруду кясиб эцня дцзярди,Тязя-тязя йейяндя аьзымызы бцзярди,Соьанлы йаь гарышыг булашанда саь яля,Йцз грамла дамагда дад верярди хянэяля.

Гарагылчыг* унунун бир алямди ятири,Ики цзлц саъ яппяйи, гызыл халлы фятири,Гуйругла йаьланарды фясялидян ютяри,Кюсюйя йаь даманда гыпгырмызы бишярди,Мялясяйин* кюкцндян дянябир кюз дцшярди.

37

Борчалы дастаны

* Чаггалбоьан вя Сарысачаг - цзцм нювляринин адыдыр* Йумсунмаг - аьзы суланмаг, няфси сахлайа билмямяк* Гарагылчыг - тахыл нювцдцр* Мялясий - узун, йоьун кюкляри олан битки. Йайлагда кюкцну одун кимигурудуб, истифадя едирляр. Чичяйиндян дя чай кими истифадя етмяк олур.

Page 38: Borcali destani

Муштулуьу биринъи, мян дейярдим халама,Сцд аьзына бишярди ширин кюмбя, буламаАрхаъын бир кцнъцня гойуларды йалама*,Сарыэцл йалайарды эащ бузову, эащ дузуГуъаглайыб юпярдик биз дя халлы улдузу.

Гармаглы чомбаглары дырнаьындан вурардыг,Дяъял чяпишлярин дя гулаьыны бурардыг,Саьын вахты бярянин лап аьзында дурардыг,Гойуна бяря вуруб эюзляйярдик гайданы,Узун мямя кечиляр долдурарды байданы.

Гузучу гузулары бураханда сцрцйя,Щай щяширя диксиниб итляр тез-тез щцрцйя, Вай ола ки, бу вахты алями чян бцрцйя,Мяляшмяйя гарышыб ангырарды боз чамыш,Гузум гуйруг атарды, дцшяндя ямиш-гамыш.

Дялямянин суйуну* тюкцрдцляр чалайа,Кцчцкляр гача-гача эялиб ону йалайа,Эюй бузов да гяфилдян сцд габыны ъалайа,Тязя сцдцн ийиси щяр тяряфя даьылаЮтян эцнляр ай Аллащ, ня тез дюндц наьыла.

38

Акиф Хансултанлы

* Йалама - кялля дуз дашы* Дялямя суйу - пендирин торбадан сцзцлцб чыхан суйу

Page 39: Borcali destani

Щяр дашы, щяр гайасы бизлярдян чох вяфалы,Йайлагларын фярги йох бир-бириндян сяфалы,Оту, чичяйи гардаш, дярдя дярман, шяфалыЪаъыхлынын суйундан биръя гуртум бяс едяр,Эюй юскцряк ъанындан о саат чыхыб эедяр.

Цз-эюзцня боз дцшцб, ъанына гара дямройКим дейир йаран цстя щяр ня эялди эютцр гой,"Готур версин, дырнаг йох"- бу гарьышы беля сой, Горхма ъыр кяфяни гой даьылыб сюкцлсцн, Готурлу булагда чим, гор-готурун тюкцлсцн.

Сары булаьын суйу юзцнц гызыл саныр,Бузхананын дамъысы эеъя алмазтяк йаныр,Йазыг Гуртлу булаг да утаныб гурдун даныр,Гырхбулаьын эюзц гайым-гайым гайнайыр,Сандыглынын* ай Ляля, ичиндя сирр ойнайыр.

Батдаглыда щяр тяряф боз ъейиллик, эюй мамырЪамышларын, кяллярин ойлаьыдыр эил, чамырСцдлц даьда чящлимя йелинлярдян сцд дамыр,Гаймагэцлц бязяйир йашыл чямяни, дцзц,Ял галында йаь тутур, ъямдя гатыьын цзц.

39

Борчалы дастаны

* Сандыглы- булаг адыдыр

Page 40: Borcali destani

Ал эцлц, аь сцрцсц йамаълара бир нахышРянэини йуйа билмяз, ня гядяр йаьса йаьышБойаьыны тязядян йоьурар эяляндя гыш,Йазын бурну дешился эявясини тохуйар,Илмялярин нахышы йени щяйат гохуйар.

Гырмызы даьын эюрян эцнмц йахыб цзцнц?Бялкя хябяримиз йох, ган юртцбдц эюзцнц,Яэяр билмяк истясян мян сюйлярям дцзцнц,Утанъаг гыз кимидир, сир-сифяти алланыр Ел-обанын дилиндя ады беля щалланыр.

Яйри гарын алтында яйри гар маьарасы,Шор-Шорун дюрд йанында, эюрдцм вар маьарасыОьру гайасынын да аьзы дар маьарасы,Ъанында тяпяр олса, чох демирям цчцня,Шир цряйин вар демяк, эиря билсян ичиня.

Кярянтинин аьзыны зиндан цстя дцз вурунКякиллинин йалындан дабан-дабана дурунЦзц ахшама сары лещря тапыллар* гурунТайалары киршяня йцкляйиб чякин йолаЙемшянликдя гоймайын, илишсин гуру кола.

40

Акиф Хансултанлы

* Лещря вя тапыл - балаъа от тайаларыдыр

Page 41: Borcali destani

Щаггдан эялиб гисмяти ня саралыр, ня солурСанки улдузлар ахшам аь отлара* таъ олур,Аь дярянин гойнуна эеъяляр ишыг долур,Дарыхыб тянтисян дя чырагсыз таблайырсанБир даш цстя отуруб ийня дя саплайырсан.

Айылар ня ганыр ки, вызылтысы бир дуа Баллы гайа чатында арылар гуруб йува,Адам эялиб пайызда пятяйи ачыб ова,Дярдляря дярман олан бал сцзцля овъуна,Битонлары кечиря ат белиндя хуръуна.

Аь булуднан йуйунуб, гара йелнян дараныбЩярисляря туш эялиб алты, цстц араныб Мярдя дя, намярдя дя яли ачыг йараныб,Истяйими, сюзцмц билирям салмаз йеряФындыглы байрамлыьа биръя овуъ пай веря.

Гарьышын ъцт башы вар, хябяр йох сабащындан,Ганлы эюз йашларынын, горхуб эцнащынданАнахатыр* кечмяди аналарын ащындан,О, дашыб апарса да юзцннян лап ашаьы, Ня дашлара чырпды, ня дя боьду ушаьы.

41

Борчалы дастаны

* Аь от - Аь дярядя битян, эеъяляр гярибя ишыг сачан битки* Анахатыр - индики Храм чайынын гядим ады

Page 42: Borcali destani

Кар гайаны сынайыб, гулаьына сюз дейим,Вуруб Дузлу булагдан, дамъыларын дуз дейим,Аъы судан тялясиб ичянляря дюз дейим,Гаймаглынын гаймаьы, гатыьы чыха бурданМис ъямин кюрямязи* гуртара мяни дардан.

Чичяклинин эцлляри аь, гырмызы, нарынъыЩеч бириня тохунма, гялби кювряк, зарынъыЩамсыны бир, бир юпяр чийниндяки йапынъы, Сцрцнцн габаьыны сахлайанда аь тякя,Чобан да тцтяк чалыб щязин байаты чякя.

Чюмчя дяря бойунъа гызыл балыглар цзярГызлар дярясиндяки чайда эюзялляр сцзярБянювшя дяряси дя синясиня эцл дцзярЛюкцн долойларындан думан галхар, йел ясяр“Йцз дярянин башыны, йеня бир бялян кясяр”.

Аранда упузунду, кимди эютцрян яля, Аьы да, гарасы да лянятимя туш эяля,Еля бил илан дейил, балаъа кялтянкяляДаьларын бу яфийя тутдуьу тойдан даныш,Бойлары гоймур чыха, щамысы да бир гарыш.

42

Акиф Хансултанлы

* Кюрямяз - атлама, айран

Page 43: Borcali destani

Эеъянин эырт йарысы, хябярин йох мешядяЩюрцмчякляр тор гуруб, щяр будагда, эушядяДив ъаныны горума, биля-биля шцшядяГурд эюзцня охшайан бюъякляр шым-шым йаныр,Горху ъана кафирди, бяндяни аъиз саныр.

Гараэцл гузуларын дярисиндян шиш папаг,Ат алтында, ялиндя ъцйцр дырнаглы матраг*,Гара гундаг бешачылан, ашырма патрон дарагЙцйяни зяр нахышлы, йящяри дя хончалыБир бюйрцндя йеллянир, эцмцш гашлы ханчалы.

О эцня даш йаьайды, бурда Шура* гурланаНамярдин эцллясийнян нечя иэид вурлана,Кюч йолундан дюнярди, щяр ил ГачаггырланаМярданя бабаларын щамсыны йад едярдик,Гаршысында баш яйиб рущуну шад едярдик.

Билирсян кафирлярин ня веъиня нядир дин,Думанлы башларында ат ойнадыр дяли ъин,Дарвазанын юнцндя дайананда еМ-адин*,Эеъя гяфил, хябярсиз дюйцлдцкъя гапылар,Гаъаг дцшян дядяляр йурд йериндя тапылар.

43

Борчалы дастаны

* Матраг - гамчы* Шура - 1917-ъи илдя гурулан Совет щакимиййятиня ишарядир* еМ-адин - 1920-ъи иллярин истещсалы олан М-1 автомобили

Page 44: Borcali destani

Чаьа бурда галмалы - ел цчцн сюйляйибди, Мещралы* юз гялбиня хянъяри тейляйибди,Тцрк, оьлуну Боз Гурда яманят ейляйибди,О, Гуйу булаьында доьмаъа баласыны,Биля-биля гойубду йурдунун галасыны.

Мящяммяд* Мещралыйа тязя дастан баьлайыб,Османлыйа гошулуб, Йямян ящли аьлайыбЦряйинин башында вятян ешги сахлайыб,Ширин ъанына гыйыб гураъагмыш Тураны Мяляклярдян пай эялир шящидлярин Гураны.

44

Акиф Хансултанлы

* Гарапапаг Мещралы бяй Мямли оьлу - (1844 - 1906) Дарвазкяндиндя анадан олмушдур. Яввялляр Борчалыда гачаглыг етмиш,сонралар Тцркйядя Ящмяд Мухтар Пашанын ян йахын силащдашы вя тцркордусунда минбашы олмушдур. Тцрк гошуну Йямяня дахил оларкянорада хястялянмиш вя дцнйасыны дяйишмишдир. Рявайятя эюря,Борчалыдан Османлыйа кечяркян бялякдя олан кюрпя оьлу Рцштцнцнйол бойу щеч ъцря сакитляшмядийини эюрцб, дцшмяни дуйуг сала билярдейиб ону булагда гоймушдур. Лакин еля эеъя иля баъысы гайыдыб ушаьыэютцрмцш вя юзляри иля Тцркийянин яразисиня кечирмишляр.* Ашыг Мящяммяд Танрыверди оьлу Мяммядов (1931) (Мящяммяд Садахлы) - Садахлынын бир голу олан Моллаоьлу кяндиндяанадан олмушдур. Лакин устады Хындымяммяд она бир устад кими"Садахлы" тяхяллцсцнц вермишдир. Мещралы бяйин гящряманлыг долущяйаты иля баьлы 2003-ъц илдя "Мещралы бяй" дастаныны йаратмышдыр

Page 45: Borcali destani

Сямяд аьа* кючяркян Эюйталада кцлфяти,Итиб, азанда онун башдан ашыб хиффяти,Истил Исмайылын* да киши кими гейряти, Аьаларын чохуна дярс олубду о вахты,Гыз-эялинин цзцня чичяк ачыбды бахты.

Эюрцн кимлярин ганы тюкцлцб даь дюшцня,Тякъя бири дой эялиб* онуна, онбешиняГузьунлар дарашармыш отрйадын* лешиня,Ганлы дярянин ганы гурумайыб щяля дя,Нечя иэид ъан вериб намярд гуран тялядя.

Налтюкяндя чох атлар тюкцб дямир налыны,Дивдян цзц Гыррыйа тяр басбды йалыны,Берийаны* диз чюкдцрян Исаханы*, Алыны*Тарих унуда билмяз гачаглары дцнйада,“Тройка”нын саь яли аз галыб эетсин бада.

45

Борчалы дастаны

* Сямяд аьа Дашдямир аьа оьлу - (1850-1885) Гасымлы кяндиндяанадан олмуш, Борчалынын шющрятли аьаларындан биридир* Исмайыл Щцсейн оьлу ( гачаг Истил Исмайыл) - (1875 -1930) Гасымлыкяндиндя анадан олмушдур. Бу бянд йазычы Т.Щцсейновун "Борчалыящвялатлары" повестиндян бир епизода ишарядир* Дой эялмяк - галиб эялмяк* Отрйад - Шура щюкумятинин щярби дястяси* Л.Берийа - 1937-ъи репресийасыны тяшкил едян, ССРИ халыгларынын горхусимволу олан "тройка"дан (Сталин-Берийа-Микойан) цчлцкдян бири* Исахан иса оьлу Щаъыбайрамлы - (1897 - 1930) Косалы-Нязярли(Дямирчищясянли) елиндя анадан олмушдур. Шура щюкцмятиня вяБерийанын дястясиня гаршы мцбаризя апармыш ел гящряманы* Алы Сцлейман оьлу Щаггаланлы - (1906 - 1930) Косалы -Нязярлидяндир. Гачаг Исаханын силащдашы олуб

Page 46: Borcali destani

Ат белиндя йатмайыб, дцшмяйиб боша, бяркяЧарыхлы, патавалы фярги ня, хан эюрцкяБу эцн чохлары эцлцр, мейдан охуйан тцркяБяс едяр ки, дярс алаг Ъюйря оьлу Гара*данЩяр кяс юз щайындады нейлясин о, йарадан?

Щагга ашиг олан Гяриб* эяряк щагга гул дура,Гарсын дцзцндя аьам бир дя намаз гылдыра,Ашыг Шенлик* ъан дейиб Борчалыйа, Чылдыра,Шяниня дастан гошуб шаир Няби Фахралы*Диллярдя язбяр олуб Сямяд аьа, Мещралы.

Щядди билдирмяк цчцн мцхяннятя, накясяБешачланлар динмяйиб верярдиляр сяс-сясяКим иди мящял гойан газамата, мящбясяЧюрякля тяля гуруб йаьы бизим щяр ишя,Тцркц мяьрурлуьундан алдадыблар щямишя.

46

Акиф Хансултанлы

* Ъюйря оьлу Гара - (1866 - 1929) Гызылщаъылы кяндиндя анаданолмушдур. Тарихя "Болус дюйцшц" ады иля дцшян мцщарибядя ермяниАндроникин дястясиня диван тутмуш ел гящряманы. Н.Няримановунйахын досту* Ашыг Гяриб - "Ашыг Гяриб вя Шащсяням" дастанына ишарядир* Чылдырлы Ашыг Шенлик - (1850 - 1914) Анадолу тцркц. Борчалыйа баьлышаир-ашыг* Шаир Няби Фахралы - (1865 - 1945) Фахралыда анадан олмушдур.Борчалынын танынмыш саз-сюз хиридары

Page 47: Borcali destani

Щардады Кор Исмайыл*, Гаракюсюй*, Исэяндяр*Цчъяъийи бяс едяр, йаьы цстцня эюндяр,Дцшмян йурдуна турп як, алтыны цстя дюндяр Бизим дамардакы ган, ким дейир ъошан дейил,Доьма йурда хор бахыб, эязирик вейил-вейил.

Эизли-эизли Шаумйан* Няриманла* йарышыб,Емин аьа* тяк галыб, тцркцн башы гарышыб,Талейин сярт цзцйля Юмяр Фаиг* барышыб,Рус бизя кяляк эялиб, бошуна ган тюкмцшцк,Эялмяляр айаг алыб сонунда диз чюкмцшцк.

47

Борчалы дастаны

* Кор Исмайыл (Борчалы гачаьы) - ( ?-1877) Болиниси районунунАбдаллы елиндяндир.* Астан аьа Дашдямир аьа оьлу (лягяби Гаракюсюй) - (1852 - ?)Гасымлы кяндиндян олан гачаг* Исэяндяр Пири оьлу - ( ? - 1877) Болниси районунун Мыьырлыкяндиндян олан гачаг* Степан Шаумйан - болшевизм ады алтында Ъянуби Гафгазда тцрк-мцсялман сойгырымыны (1918-1920) тяшкил едян дашнак ермяни лидери* Няриман Няриманов - (1870 - 1925) Борчалыда Гызылщаъылыкяндиндя анадан олуб. Эюркямли иътимаи-сийаси хадим вя ядиб* Кяпянякчи Емин аьа Аъалов - 1918-ъи илдя тяшкил олунан Эцней-Баты Тцрк Ъцмщуриййятинин мяълис сядри* Юмяр Фаиг Неманзадя - (1872 - 1941) Борчалыларын щцгугууьрунда фяал мцбаризя апармыш иътимаи-сийаси хадим вя ядиб

Page 48: Borcali destani

Бош галан дамлар дейир- эедянляр щарда батыб?Гапыларын ъяфтяси нечя илди пас атыб,Щюрцмчяйин торундан ев-ешик гурум чатыб,Бизи баьышлайармы Ъялалоьлу йа Эцмрц?Баша вура билмядик, йурд йериндя бир юмрц.

Эюдяк даьын щям юмрц, щям дя бойу эюдялиб,Йастынын цст-башыны долу дюйцб, эцн дялибДаьлар дярдя дюзянди, Танры сизя эюндяриб,Бяндя сябирдян узаг, йери эяляндя нанкорБир гыьылъым пай веря кцл алтында галан гор.

Ня фярги кяъ бахыбса бириня йа бешиня, Эярякдирми саташа яйалына, ешиня?Бозабдалын башындан Бабакярин дюшцняСяпялянмиш, пялясянэ* елляр бизим дейилми? Дцшмян басыб сындыран, белляр бизим дейилми?

Гарапапаг севяряк йурд дейибся щарайа,Йетирянъик силинмяз бир ад гойуб орайа,Бу эцн Гараъаоьлан чяпяр олуб арайа,Дцшмян иш башындады, йеня гурур торунуКим эери гайтараъаг бизим доьма Лоруну?

48

Акиф Хансултанлы

* Пялясянэ - даьыныг

Page 49: Borcali destani

Гарайазы, Гарадаш, Гара гайа, ГарахачДейирям Гарачюпдя, Гараэюлдян сющбят ач,Гаратяпядян ей эцн, Гарадцзя ишыг сачИсти дцшцб аранда, Гара даьын цстя гач.Гарапапаг бабамын ян мцгяддяс арзусу, Бош галмасын щеч заман Гарабулаг, Гарасу.

Аьыр ели Аьбабам, эцмцшлц Аьталам вар,Аь гайада Короьлум, Аьъа кими галам вар,Аьчаллыдан эялирям мейханайа* салам вар,Аь бурунун гашындан Борчалыйа бахам щей,Аь даьдан Аь булагтяк Аь дяряйя ахам щей.

Бармагсыза чатанда Пярваняйя салам де,"Гочлуйа", "Короьлуйа" алынмайан галам де,Аьлаьана гошулуб дарда галан балам де,Аьрыны Аьрыдаьдан* эютцр сал цряйиняГанлы хянъяри чыхарт, мялщям ол кцряйиня.

Тифлис гыра билмяйиб айаьыны, дизиниГязябиня туш эялиб, сярт эюстяриб цзцнц,Гаъар даьы сахлайыр Шащ бабамын* изиниЩейиф щярбя, зорбасы бир атымлыг барытмыш,Ханла, шащын давасы дцшмянляри йарытмыш.

49

Борчалы дастаны

* Мейхана - Борчалыда кечирилян суфи-дярвиш мяълисляринин еларасы ады* Аьры даьы - Тцркийя яразисиндя олан даьа ишарядир* Шащ бабам - Иран шащы Аьа Мящяммяд шащ Гаъара ишарядир

Page 50: Borcali destani

Йаьы дцшмян санма ки, бизим тарих тордады,Кюмцррцнцн алтында, сюнмяйя о гордады,Бах Эями тяпясиня Нущун изи ордадыЧятин даьын бу эцнлцк иши дцшцб чятиня,Гарьа, гузьуна дюнцб дарашмысан ятиня.

Ай Аллаща йалварыб узун юмцр пай уман, Аьбирчяйи, чаваны яъялиня эюз йуман,Башдашында ады йох, дейиб гачма, бир дайанБу даьарда дяйишиб нечя юмрцн эцзары ,Арандан узаг дцшцб, бурдады сон мязары.

Гаранлыг дярясиндян кечян гуш ганад салыб, Гызлар булаьы десин, ким ешгиндян кам алыб?Ел-обанын урваты тапданыб йердя галыбЭорумуз, эорханамыз, изимиз газыг-газыгЙолумузу азмышыг, ким дейяр бизя йазыг.

Хозейин* щай саланда яр дадына йетмядик,Дара галан бизимки, щеч далынъа эетмядик,Тяки ъаным саь олсун, елдян айыб етмядик,Сейид ъядди чаьырыб демя Аллащ кяримди, Де Борчалы наляси, мяним дярдим, сяримди.

50

Акиф Хансултанлы

* Гурбан аьа Мустафа аьа оьлу Щаъыбайрамлы (лягяби Хозейин) -(1894-1973) Дямирчищясянлидя анадан олмушдур. Яввялляр Борчалыдагачаглыг етмиш, сонралар Полшада тящсил алыб Тцркийядя йашамышвятянпярвяр зийалыларымыздан бири иди

Page 51: Borcali destani

Бир уъу Ой дяряси, бир уъу Чатах йолу,Османлыйа апаран Гарахач-гачаг йолуЙыьылын, эялин елляр баьлыды ачаг йолу,Тцркцн тцркдян юзэя щямдями ким, досту ким"О, юзцня гайытса, олаъаг йеня щаким".

Щаъы бабам нейлясин, бяхти дюнцб зящяря,Дайаныб бахмаг олмур эюзцндяки гящяря,Инякли дярясиндян чыхыб цзц Йящяря,Йал башында щыъгырыб Османлыйа бахарды, Арпа чайы эюзцндян юз овъуна ахарды.

Бабам гашлы-габаглы, йеня цзц эюйярди,Зящримары чох эятир, дейиб юзцн сюйярди,О, йумшаг хязялляри овуъунда дюйярди,Бу тязя махорканы* гялйана долдурарды,Мцтяккяйя сюйкяниб, дярин гуллаб вурарды.

Сугарышан нейлясин бурда сулар буланыр,Борчалынын бойуна Тебет* кими доланырЩаггдан мюъцзя эяля, щяр тяряфя дола нурНя ола гарышмайа гызыл ганла эюз йашы,Йцз аьыллы чыхарда, бир дяли атан дашы.

51

Борчалы дастаны

* Махорка - тянбяки гурусу* Тебет чайы - Бязи мянбялярдя ады Дебеда, Борчалы чай вя Тяпятейкими дя гейд олунур

Page 52: Borcali destani

Щейдярбяйдян* ким десин, Щейдярбабайа* салам?Борчалы Тябризимдян айры дцшян юз балам,"Тцркмянчай"*, "Эцлцстан"* сярт йазылды щяр кяламТцркя гайытмаг ямри эялян кими ГарсданЯбяди асылы галдыг ермянидян, фарсдан.

Кямяр гайа кямярин дцшцбдцмц белиндян?Гатар гайа эюрясян гырылыбмы телиндян?Инди айры дцшянляр доьма Лору* елиндян,Шящяря эцлцнъ эцня галан сюзляр апарыб,Чохусу да утаныб йаддашындан гопарыб.

Тяк булаьын тянщалыг, тяклик яйир гяддини,Дцшмяня цз вермишик, щяр эцн ашыр щяддини,Бизя басыр йеня дя чяпярини, сяддиниБцтюв Борчалы эязиб ял чякирик парадан,Йурд йерляри беляъя бир, бир чыхыр арадан.

Эюзлямя ел-обаны, артыг иш ишдян кечиб,Юзцня йол ачмаьа тялясиб сяни сечиб,Йел баба ганадланыб Дялик даь цстян кечиб,Кечял даьын башында адам боьан тоз галыб,Бир соруш гара йелдян, нийя бахтын боз галыб?

52

Акиф Хансултанлы

* Щейдярбяй - Лору Борчалыда, Щейдярбаба ися Иранда даь адыдыр * 1813 вя 1828-ъи иллярдя баьланмыш "Эцлцстан" вя "Тцркмянчай"сцлщ мцгавиляляриня ишарядир* Лору - Даь Борчалы бюлэясинин ады

Page 53: Borcali destani

Гоъа палыд дейясян азалыбды лянэярин,Палыдлынын башындан даьылыбды сянэярин,Тяки Вятян йашасын, дейя билян ясэяринБорчалы дейя, дейя ъан верибди яъяля,Сян дя вятян йолунда щцняр эюстяр, эцъ еля.

Гангаллыда хоруза йеня тикан батдымы?Саггызлыдан щамыйа саггыз пайы чатдымы?Ъыртдан кими ушаглар йахма йейиб йатдымы?Чаггаллыдан гурд эяля, Дивйурдундан Гара дивИнди бу наьыллары данышанлар йох щейиф.

Няфсими салмарам бу дцнйанын малына,Тяк галмысан о йердя, йанан йохму щалына?Бир эцн гуш олуб гонам, Щаъыларын йалына,Бары адыны сюйля ъинэилдясин гулаьы,Щямзянин, Щянифянин кишилярин булаьы.

Цчкилсяни елляря даьыданлары таны,Гуш гайасында кяклик, тураъ, гырговул щаны?Хорузлунун башында гушларын сящяр баны,Бизлярдян узаг дцшцб щеч кими ойатмайыр,Мешябашы дярд чякир, аьаълар бой атмайыр.

53

Борчалы дастаны

Page 54: Borcali destani

Даьы дашы йериндян ойнатдыгъа зялзяля,Яръиванын ъанына йеня дцшцб вялвяля,Балталыйа гошулуб даьлар вериб ял-яляДе щансы разы олар, она тохунсун нашы?Азярбайъан цзцкдц - Борчалы алмаз гашы.

Ханымчыханы эюрцб, Чар эюзцндя од чахар,Ики башым вар дейян, Бязяклийя кяъ бахар,Боьазкясян баш цзцб, щяр тяряфя ган йахар,Ханчаллы да щирсини санма гында сахладар,Чыхыб йаьы дцшмянин анасыны аьладар.

Бахырам кюврялмисян нийя эюзлярин долуб?Аъы рузиэар ясиб гойнунда эцлляр солуб?Бялкя еля бялякдян явил*, “Аьлаьан” олуб?Даща гаш-габаьыны тюкцб баьлама бясди, Тякъя адын аьласын, бир дя аьлама бясди.

Няйиня эяряк олар, йурдсуз бу дювлят, бу малИтян йурд йерлярини Тапан даьдан хябяр ал,Гоша даьын башында чатараг гоша тонгал,Щайла Оьуз елини гой йетишсин дадына,Силинмяз тарих йарат, улу тцркцн адына.

54

Акиф Хансултанлы

* Явил - назлы, кцсяйян мянасында

Page 55: Borcali destani

Башкечидин дар-дирсяк бурум-бурум йоллары,Йола тяряф узаныб гайаларын голлары,Йемишянин, боз эюйямин чытраг-чытраг коллары,Кючцмцзя арабир илишярди гяфилдян, Узаныб саллашардыг ъыр армуддан, язэилдян.

Дардашын дар йериндян горха-горха кечирсян,Айвазоьлу булаьында дайаныб су ичирсян,Йемишянлийя еняндя бу даьлардан кючцрсян,Гарсалайыр цзцнц аран йелин истиси,Вуруб башындан чыхыр, айрылыьын тцстцсц.

Намярд эялян тяряфдян йолларыны баьлайым,Дуалары истярям дан цзцня сахлайым,Эюрян Аллащ гыйармы?- аьы дейим, аьлайымЛяляси чохдан кючцб, йурду галыб, а даьлар!Сизи бойда чякилмяз дярди галыб, а даьлар!

Кючцн вахты чатдымы?- йеня дяйишяр щалын,Цзц арана доьру, эедирям йола салын,Ялвида сюйлямирям, даьлар саламат галын-Акифям сюз верирям, йеня дюняъям эери, Ей мяним бу щяйатда ъаным доьма ЙУРД ЙЕРИ.

55

Борчалы дастаны

Page 56: Borcali destani

ÅÏÈËÎÃ

Буну да ана йурдум, Садахлы кяндинин тимсалындаБорчалыларын щяр биринин бюйцйцб бойа-башачатдыьы доьма елиня-обасына щяср едирям.

Дцнйа хяритясиндяСян ахтарыш апарсан,Ийнянин уъу бойдаОрда бир ел тапарсан.

Бянювшя чайы онунСачларыны йуйар щей.Юпяр айагларыныЭеъя, эцндцз Тяпятей.

Дцнйанын юзц бойдаСадахлы – бир Вятяним.Суфилярин, дярвишинМяскяни – пир Вятяним.

Даь, Аран БорчалынынДуруб тян ортасында.Дюнцбсян эюз даьынаДост-дцшмян арасында.

56

Акиф Хансултанлы

Page 57: Borcali destani

Дцнянки БорчалыйаБаханда горхурам мян.Итирян биз олмушуг,Газаныб йаьы дцшмян.

Йаман боръа эедибсян,Елляри боръ алан ким?Отуруб будаьында,Сяня балта чалан ким?

Айаг алтында галмаз,Уъады, щаггын йери.Йыхын, йыхылан дейил,Йеня гайыдар эери.

Борчалынын таъынданЯэяр дцшся бир инъи,Ондан ютрц СадахлыГурбан эедяр биринъи.

О, гоймаз БорчалыйаЭиря дярд гапысындан.Дцшмян кечя билярми?Беля Гурд Гапысындан.

57

Борчалы дастаны

Page 58: Borcali destani

Мяни, мянлийи бирди,Тцрк, цзцнц итирмяз.Тарих – ону йараданТцрк изини итирмяз.

Тцркцн щяндявяриндяГурд эязиб, гурд улайар.Диксиниб гурд сясиняЧаггал гуйруг булайар.

Тцркцн айы, улдузуЩякк олуб башдашына.Байраг кими дцзцлцбТарихин йаддашына.

Мяним дя Оьуз йурдумТанрым, сяндян бой алыб.Дарыхыб, тянтийяндя,Юз ичиня бойланыб.

Садах бяйлярин охуЩядяфиня дцз дяйиб,Хатунлар телляриндянОх йапыб, каман яйиб.

58

Акиф Хансултанлы

Page 59: Borcali destani

Сян дя гойма дирянсин,Бу эцн сцмцйя бычаг.Баба фяргиня варма,Гарапапаг йа Гыпчаг.

Заманын бурульаныНя фярги? – дайаз, дяринТяки Вятян йашасын,Дурун ял-яля верин.

Щяр йетян бир щаваныЧалыр, чалыб да эетсин.Даим бизим црякдяСазын эцлляри битсин.

Дуа едим ТанрыйаБорчалы гайым олсун.Мяним дя щагг дцнйамаСАДАХЛЫ ПАЙЫМ ОЛСУН.

59

Борчалы дастаны

Page 60: Borcali destani

ÏÎÅÌÀÄÀ ÝÞÑÒßÐÈËßÍ ÄÀÜËÀÐÛÍ,ÁÓËÀÃËÀÐÛÍ, ×ÀÉËÀÐÛÍ,

ÄßÐßËßÐÈÍ-ÒßÏßËßÐÈÍ, ÉÀÉËÀÃÂß ÃÛØËÀÃËÀÐÛÍ ÀÄËÀÐÛ

А

Аьлаьан даьыАйвазоьлу булаьы Архашан даьыАь дяряАьтала Аьчаллы даьыАдналыг дцзцАь даь АъысуАрпа чайыАьры даьыАьъа галасыАьбаба мащалыАь гайаАь бурунАь булаг

60

Акиф Хансултанлы

Page 61: Borcali destani

Анахатыр чайы (Храм)Армудлу йайлаьы

Б

Бянювшя дяряси Боьазкясян даьы БашкечидБузханаБязякли даьыБорчалыБатдаглы йайлаьыБозабдал даьыБаллы гайаБайрам тяпясиБармагсыз даьыБабакяр даьыБалталы даьы

Ъ Ч

Ъанбахча Ъаъыхлы булаьыЪялалоьлуЧубухлу йайлаьы

61

Борчалы дастаны

Page 62: Borcali destani

Чичякли даь (дяря)Чылдыр (Тцркийя яразиси)ЧырпылыгЧалмалы даьыЧатах йолуЧюмчя дяря Чар булаьыЧыр-Чыр булаьыЧятин даьЧаггаллы йайлаьы

Д

Даштутан оъаьыДялик даь Дямир даьы ДялидаьДарйурдДявябоьан су кечидиДаш булагДардаш даь кечидиДана даьыДив даьы

62

Акиф Хансултанлы

Page 63: Borcali destani

Дибсиз эюлДив йурдуДузлу булагДюлбянд даьы

Я

Яйри гар даьыЯръиванЯрзурумун эядийи

Э

Эюзял дяря Эюйтала Эур булаг Эялин эюлц (Армудлу)Эюй булаг Эями тяпяси Эюдяк даь ЭцмрцЭюйъяли мешяси

63

Борчалы дастаны

Page 64: Borcali destani

Щ

Щаравабатан кечидиЩаъыларын йалыЩянифя булаьыЩейдярбаба даьыЩаъы Хялилин пириЩайвалы мешясиЩямзя булаьыЩейдярбяй даьы

Х

Ханчаллы даьы Хорузлу булаьыХанымчыхан йайлаьы Хачбулаг

И

Инякли дяря

64

Акиф Хансултанлы

Page 65: Borcali destani

К

Кякилли тяпяКарвангыран дцзц Кешиш даьы Кюмбяли йайлаьыКар гайаКешиш йалы Кечял даь Кюмцррц йайлаьыКямяр гайа Кцр чайы

Г

Гарайазы Гарахач даьыГарачюп Гаратяпя Гара даьГарасуГарадаш гышлаьыГарсын дцзцГуртлу булагГырхбулаг

65

Борчалы дастаны

Page 66: Borcali destani

Ганлы дяря Гачаггырлан даьыГатар гайаГараархаъ йайлаьыГызлар булаьыГарачы гышлаьыГаранлыг дяря Гоша булагГара гайа Гызлар дярясиГара эюлГарадцзГарабулаг Гараъаоьлан даьыГоша кюрпц (кечид)Гырмызы даьГырры даьыГаймаглы дярясиГоша даьГарайурдГызылгайаГангаллы даьыГатыг даьы (Бюйцк Шиш)Гаъар даьыГотурру булаг

66

Акиф Хансултанлы

Page 67: Borcali destani

Л

Лялвяр даьыЛору Лейли даьыЛежян даьыЛюк даьы

М

Мамаъанын гылынъы Мешябашы

Н

Нязирли булаьыНярдиванлы гайа Налтюкян йайлаьы

О

Оьру гайасыОй дяряси

67

Борчалы дастаны

Page 68: Borcali destani

П

Пярваня эюлцПалантюкян Палыдлы мешяси

С

Сянякучан булаьыСарытала йайлаьы Сойуг булагСаггызлы даьыСары булаг Сарыбаба пириСянан даьыСарф дярясиСона булаьыСейидин тяпяси Сцддц булагСугарышан кечидиСандыглы булаьы Сцдлц даьСяням сцрцнян даьы

68

Акиф Хансултанлы

Page 69: Borcali destani

Ш

Шинди даьыШимшяк дцшян йалы Шор-шор булаьы

Т

Туршбулаг Тапан даьТебет чайыТязя йолТяк булаг

Ц

ЦчкилсяЦзянэи даьы

Й

Йемишянли йайлаьыЙаьлыъанын дцзц Йаьучан кечидиЙелатан даьы

69

Борчалы дастаны

Page 70: Borcali destani

Йасты гар Йасты даьЙемликли даьы

З

Зинъирли йайлаьыЗийарят даьы

70

Акиф Хансултанлы

Page 71: Borcali destani

МЦЯЛЛИФДЯН

Щяля мяктяб илляриндян башлайараг Борчалы щаггында нясяйазмаг истямишям. Бу дуйьулар, дцшцнъяляр алтында 1991-ъиилдя ганлы-гадалы бир заманда башымыза эяля биляъяк фаъияляряетираз олараг бир нечя шер дя йазмышдым.

Борчалыны Эюйчятяк аьлар гойуб, эетмяйин,Синянизя даь бойда даьлар гойуб, эетмяйин.Йурд йериндя гапыны баьлар гойуб, эетмяйин,Демяк оьлум дейилсян, йурдум бош галыр индиОъаг йериндя од йох, гара даш галыр инди.

Илляр ютдцкъя Борчалыйа аид йазылмыш ядяби-бядии тарихи вяелми-публисистик мягаля вя китаблары охудугъа Борчалы щаг-гында даща бюйцк бир ясяр йазмаг ешгийля йашадым. Бу дащямин ясяр. Язиз охуъум, арды галсын эялян эюрцшя...

Борчалы щаггында дцшцнъяляримин формалашмаьында ямяйиолан мцяллимляримя, бу эцня гядяр йаддашындан бящря-ляндийим аьбирчяк няняляря, аьсаггал бабалара бир мисрадантутмуш ъилд-ъилд китаблар йазан щяр бир мцяллифя, сон 3-4 илдяйайлагда, чадырында гонаьы олдуьум елоьлуларыма вя хяритяйяэюря АМЕА-нын Шяргшцнаслыг Институтунун ямякдашы МядятГулийевя тяшяккцр едирям. ����������� ���������������� ������-��������������� ������ ����������� ����-���� ������ 1903 ����. ������� адлы хяритядян ялля кючцр-мя олдуьуна эюря бизимки рясми масштаб ящямиййятлидейилдир. Ялагя цчцн Е-маил: [email protected]

71

Борчалы дастаны

Page 72: Borcali destani

АКИФ ХАНСУЛТАНЛЫ

БОРЧАЛЫ ДАСТАНЫ(поема)

Бакы, “Нурлан”, 2006

72

Акиф Хансултанлы

Редактор мцавини: И.ЗейналовТехники редактор: Е.ЯсэяровОператорлар: Е.Щаъыйев, Ш.ЙусифовКомпцтер дизайны: Вагиф НадировЙыьылмаьа верилмиш 07.02.2006. Чапа имзаланмыш 11.03.2006. Шярти чап вяряги 3,1. Сифариш № 85.Каьыз форматы 70х100 1/32. Тираж 500.

Китаб "Нурлан" няшриййат-полиграфийа мцяссисясиндя щазыр диапозитивлярдян чап олунмушдур. Директор: проф. Н.Б.МяммядлиE-mail: [email protected]Тел: 497-16-32; 850-311-41-89Цнван: Бакы, Ичяришящяр, 3-ъц Магомайев дюнэяси 8/4.