-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
1/547
NDEKLER
F A S I L
Garpte Bizans tar ihine ait aratrmalarn ksa bir icmali
B alang lar . F r ansann rol. D u C ange dev r
i............................... . 1X V I I I inci asr. hti ll ve
mpar ato r luk ...............................................
5Montesquieu .
..................................................................................................
feO ibbo
n..................................................................................................
.... 8
L
ebeau...........................................................................
..........................................12R o y o u
.....................................................................................................................13F
in la y
............................................................................................................
. . . 14P a p a r r i g o p u l o
.................................................... ....
......................................19Hopf. . . :
................................................................................
23H e r tz b e r g
................................................... ....
................................................... 23Gregorovius.
Bury.
......................................................................
24La m bro. G e l z e r
.............................................................................................
28H e s s e l i n g
............................................................................................................29Bussel.
K embr i O r tazam an lar T a r ih i
....................................................30
Bizans tarihine dair miyane icmaller..
..............................................31Rusyada Bizans
tar ihi aratrmalarnn ksa bir icmaliA lman A kademisyenler i, Garpli
ler ve Slav muhip ler i V. G.V as il ie v sk i
............................................................._.............................................36I
e r to v
......................................................................
*........................................38
J . A. K ulak ovsk
i...............................................
................................ 39F. I. spenski
.................................................... ....
......................................... 40S. P . e s ta k o v
......................................................................................................
.....44C. N. spenski . A. A. V as i l i e v
.................................
................................45H ususi mevkuteler. H uku k,
sanat ve kro noloj iye dair yaz lmumumi eserler. Papiroloj i
.................................................... .... 46
F A S I L I I
IV nc asrdan V I met asrn balangcna kadar
ark mparator luu
K ons tantin ve H r is ti y an l k ...................
...............................................51K onstantinin
mezhep deitirmesi . . . . . . . . . . . . . j>3M i l n
emirnamesi. ............................ .
.....................................................61
K ons tantin in ki lis ey e kar alm o ld uu vaziyet . . . . .
-63
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
2/547
BZANS MPARATORLUU
T A R H Y A Z A N :
A. A. VSILIEV
E V R E N :
ARtF MFtD MANSELstanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi
Doentlerinden
CLT - I
A N K A R A 1 9 4 3
MAARF MATBAASI
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
3/547
stanbul niversitesi
A n a l i m K i t ap l a r
T e r c m e S e r i s i
Genel No 33
Edebiyat No. 10
Maarif Vekillii Neriyat Mdrlnn 25- X- 1939 tarihli ve
82/9099
sayl emriyle 2000 say olarak baslmtr,
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
4/547
A r ius mezhebi ve tzn ik ko ns i l
i................................ . . . . . . . . 65 s tanbulun t e
s i s i .................................
.......................................... 6Diok letian ve K
onstantin zamanlarnda imparator luun uzvir e f o r m l a r
...........................................................................................................73B
yk K onstantinden V I inci asrn balangcna kadar gelmiolan
imparatorlar . . . . . . . .... ;
...............................................79
K onstantinin halefleri. K onstans.
............................................................82J
ulian Apostat ....................................................
.... 8IV n c asrn sonunda K i l ise ve Devlet. B y k T eodos, H r
is tiy anln zafer
i.................................................................................................
.....V nc as rda Germen (Got) m e s e le s i
..............................................104V inci as rda mi l
l ve din mesele ler ........................... . . . . ,
109Arkadius. Nedimler. Got meselesinin hal l i
............................- . . 113
J an K r isostom
................................................................................................
118Gen T eodos I I . . . . . .....................................
............................119D in kavgalar ve nc umumi kons
il...............................................122 stanbul yks ek
mektebi. T eodos kodeksi. s tanbul surlars . . 124M arian ve Leon.
Aspar. Drdnc um um i k o n s i l .......................129Zenon.
zavriyal lar. Odo akr ve Ostrogot T eodorik. H en o tik o n.
132Anastas I. tzavriya meselesinin halli. ran harbi. Bulgar ve
Slavaknlar- U zun sur. Garp i le mnasebetler.
............................ 135A nastasn di n siyaseti. V italian
isyan . D ahi li reformlar. . . . 138U mum i netice
.................................................... ....
......................................... 141B y k K ons tantinden
J us tinian a kadar edebiyat, fen, terbiyeve s a n a t
.............................................................................................
. T . . 143
F A SIL III
Byk Just in ian ve i lk halef ler i
518 - 610 devresi im par ato r lar .......................
............................... 164J us f in I. B y k J us tin ian.
T e o d o r a .......................
............................... 167J us tin iai n d s iy aseti ve
ideolojis i . ...............................................168J
us tin iann har b le r
i.............................................................
............................171J ustinian n huk uk i eser i. T r ib
o n ian ............................ 181J us tin iann d in s iy
aseti. A tina mek tebinin kapat lmas . B einc iumumi k ons i l
...................................................
................................ 188
J us tin iann dahil siy aseti. N ik a isyan . . . . . . . . . .
. 197
J us tinian devr inde ticaret. K osmas tndikoplevstes. T ahk
imat. 206J us tin ian' n i lk halefler i . . . . . . . . . . . . .
. . . . 212Y unanis tandak i S lav meselesi . . . . . . . . . . . .
. . . 221J us tinian devr inde edebiyat, maar if ye sanat . . . . .
. . . 225
F AS IL IV
Heraklius sllesi devri
H erak lius slles i ve m e n ei. . . . . . . . . . . . , . 246
ran harpleri. stanbul surlar nnd e A varlar ve Slavlar He-
ra k lius 'un ranllara kar yapt seferlerin ehem miy eti . -
.
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
5/547
raplar. M uhamm et ve s lmiyet . . . . . . . ; . . . , 254V I I
inc i as r A rap ftuhatn n s eb ep ler i ...................' . . .
. .264V I I I inc i as r n ba lang c na kadar A rap ftuhat . . , .
. . . 268Balkan yar madasnda ve A nadoluda Slavlarn terakki leri ,
B ulgar K ra l l n n balanglar .
......................................................... .276H
erakliussslles inin din siyaseti. M onoteizm. tikat T ehiri
K onstan I I n in t ikat T imsali. A ltnc umumi konsi l . . . .
280H eraklius sllesi devrinde T emler tek iltnn menei ve
ink
iaf.................................................................................................................285711
- 717 a n a r i s i .......................
..................................................................289H
erakl ius sllesi zamannda edebiyat, maari f ve sanat. . . . 290
F A S IL V
tkonoklazm devri
I. zavriya yahut Suriye sllesi devri (717 - 802)
zavr iya yahut Sur iye s l les i
.............................................................. 297
mparator luun Araplar, Bulgarlar ve Slavlara kar harekettarz
..................................................................................................................
299zavriya yahut Suriye sllesi imparatorlarnn dahil! siyaseti.K
anunlar. T emle r. . . .
............................................ 305tkonoklazm. Bu
hareketin mene ve balanglar. Yedinciu m um i k o n s i l
.............................................................
..................................316arlmaynn ta giymesi
......................................
...................................... 332zavriya sllesinin
eserinden kar lan netice ..............................337
II. zavriyal imparatorlarn ilk halefleri (802 - 820).Amorion
yahut Frigya sllesi zaman (820*867).
802 - 868 seneleri imparator lar ve bunlar n m e n e i
................339A morion sllesi zamannda Bizans mparator luu ve
A rplar.Slav T omasn isyan. Ruslarn stanbula kar yaptklar
ilksefer.......................................................................................................................4
A morion sllesi zamannda Bizans mparator luu ve Bulgar lar , 4;
352 konok lazmn ikinci devri ve or todoks luun yeniden kur uluu.IX
uncu asr da kil iseler in ay r
lmas..................................................... 354
III. konoklast devrinde edebiyat maarif ve sanat. 364
F A S I L VI
Makedonya sllesi devri (867 - 1056) ve bunu takip edenkarklklar
devri (1056 - 1081)
Methal. ........................................................
.................................................. . 37,9Makedonya
sllesinin mene meselesi. . . . . . . . . . . 380
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
6/547
VIII
1 ~ MakedonyalI imparatorlarn d siyaseti
M akedo nya s llesi devr inde B izarsn A raplar ve E
rmenisfanlam n a s e b e t l e r i
...................................................................................................383Makedonya
sllesi zamannda Bizans mparatorluunun Bulgarlar ve Macarlarla
mnasebetleri ..................399M akedonya sllesi zama nnda B
izans mpar ator luu i le Rusya. 40Peeneg meseles
i...................................................
..........................................409M akedonya sllesi
zamannda B izans imp ara tor luununtalya ve Garb Avrupa i le
mnasebet ler i ..........................................412
II. Makedonya sllesinin i siyasetiM akedonya sllesi devrinin din
i l e r i
...............................................417MakedonyalIlarn
hukuki eseri. mparatorluun itimai ve ktisad meseleleri. K
udretliler ve F akirler. ......................................431V
ily etler in i d a r e s i
.........................................................................................441Basil
I I nin lm nd en K om nenler in tahta k ma kadar vu-kubu lan kar k
l k l a r . Bu dev i r imparator la r
................................443S eluk i T r k l e r i
..............................................................................................448P
eenegler
............................................................................................................453Normanlar
.............................................................................................................455M
ake dony a slles i devr inde maarif, fen, edebiyat ve s an at . .
45
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
7/547
FASIL L
GARPTE BZANS TARHNE AT ALIMALARIN KISA BR CMAL
BALANGILARI
talya Rnesans devr i bilhassa klsik grek ve romenedeb eserlerine
kar alka gsterdi. Bizans edebiyat talyadahemen hemen mehul kalmt ve
hibir kimse bu edebiyat
tanmak iin tehalk gstermiyordu. B ununla beraber grekel
yazmalarn arayp bulmak ve grek lisann tetkiketmek zere arka yaplan
mtemadi seyahatler ortazaman-lar grek edebiyatna kar alnm olan bu
istihfafkr vaziyete bir nihayet vermenin elzem olduunu tedric
surettegsterdiler. K lsik olduu kadar bizanten muharr ir lere
dairyaplan ilk tetkikler, greke metinler in ltin lisanna
tercmesinden ibaret kalmt. B ununla beraber XIV nc ve XV inci
asrlarda B izans edebiyatna kar gsterilmi olan alkaarz kalm ve
klsik leme kar gsterilen alkann husufuna uramt.
XV I nc asr ve X V II nci asrn balangcnda B izanstarih ve
edebiyatna kar alnm olan vaziyet deiiyor vedorusunu sylemek
lzmgelirse, olduka tesadfi bir surette intihap edilmi ve ehemmiyete
bir ibi r ine gayrimsavibir takm Bizans muharr ir ler inin asar A
lmanyada [meselHieronymus Wolf tarafndan], Hollandada [Meursius
tarafn
dan] ve talyada [ A lemannus ve A llatius (Leo) namnda ikiGrek
tarafndan] nerolunuyorlar.
FRANSANIN ROL. DU CANGE DEVR
lm bizantinizmin hakik yaratcs XV II nci asr Fran-sas olmutur. F
ransz edebiyatnn, L ouis X IV n parlakdevrinde, tekmil A vrupaya
rnek olduu, kral, nazrlar,piskoposlar ve husus ehasn yekdier iyle
rekabet eder-
Bizans mparatorluu Tarihi 1
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
8/547
cesine ktphaneler tesis ettikleri, el yazmalar topladklarnamdar
limlerin eref ve hrmete garkeaildikleri bu devirde, Fransada,
Bizans tarihi tetkikat misli grlmemi birmevkie sahip oldu.
B yk kiraln ilk selefi olan L ouis X I I I grekeyi rendve diakos
Agapet'in imparator J ustiniara olan vasayasm fransiz-caya tercme
etti (Preceptes du diacre Agapet a l empereur Justinien)B yk bir
kitap muhibbi ve yo rulmak bilmiyen bir el yazmatoplaycs olan
kardinal M azarin birok grek el yazmasihtiva eden mkemmel bir
ktphane yaratt. Bu ktphane,kar dinalin lmnden sonra, hakik messisi
XV I nci asrdaFranois I olan Paris kral ktphanesine (bugnk
Millktphane) geti. K ral ktphaneyi dahi idare eden L ouisX IV n
mehur nazr Colbert, ktphanenin lm hzinelerin
zenginletirmek ve hariten el yazmalar tedarik etmek iinbtn
gayretini sarfetii. Olduka byk miktarda grek el yazmas ihtiva eden
Colbertin zengin husus ktpanesi iseX V I I I in- ci asrda kral
tarafndan kral ktphane iin satnalnd. K ardinal Richeiieu Pariste
bir kral matbaa (Louvrematbaas) tesis etti; bu matbaa mehur muharr
ir ler in eserler ini , bunlar n kymetleriy le mtenasip bir ekilde,
basacaktK ral matbaann kullanm olduu grek harfleri gzellikler
iyletemayz etmilerdi. N ihayet 1648 de L ouis XIV n himayesaltnda,
kral matbaada B izans mverr ihler i klliy atnn(Recueil des
historiens byzantins) birinci cildi basld. Bundanbyle ve 1711e
kadar bu klliyatn by k formada (i nfolio) otuz ik i cildi
tabolundu. O devir iin calibi dikkatolan bu neriyatn bugn dahi
tamamiyle yer ini tutacak bireser yoktur. Paris klliyatnn ilk
cildinin r eredildii senelim Fransz nairi Labbe(Labbaeus)Bizans
tarihi amatrlerine bir beyanname(Protrepticon) nereylemi ve
hadiselerin
okluundan dolay o kadar ayan hayret, tenevvndendolay o kadar
cazip, monarisinin salamlndan dolay okadar calibi dikkat olan bu
ark Grek mparatorluu tarihinin husus faidelerine iaret etmiti.
Labbe Avrupa limlerini,ktphaneler in tozlar iinde gml yatan
vesikalar araypbulmak ve bunlar nereylemek iin iknaa alyor ve
bumuazzam eser urunda mtereken alacak olanlaramer-mer ve tuntan
daha metn ebed eref mjdeliyordu (1).
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
9/547
XV II nci asr F ransasmm en gzide ilim adamlarnnbanda ok ve
mtenevvi asar zamanmza kadar kuvvetve ehemmiyetini muhafaza etmi
olan mehur lim DuCange (1610 - 1688) bulunmaktadr . A miensde, 1610
da, dnyaya gelen Du Cange babas tarafndan J ezitler kollej ine
gnderildi; bilhare huk uk tahsil ettii Or leans ve Pariste
birka
sene kaldk tan sonra doduu ehire avdet ederek burada evlendi; bu
izdivatan on ocuu dnyaya geldi. Bir veba salgnndan dolay Amiensi
1668 de terketmek mecburiyetindekalan Du Cange Parise yerleti ve
lmne kadar (23 birinci-terin 1688) bu ehirde kald. M ver r ih ve
filolog, arkeolog venmizmat olan Du Cange ilmin btn bu sahalarnda
fevkalde bir bilgi sahibi, yorulmak bilmiyen bir ii, mkemmel
birnair ve nafiz bir mdek kik olduunu ispat etti. Fakat4-5 yanda
bir ey neretmemiti ve ad Amiensnin haricindehemen hi bi linmiyor du
(2). Devasa eserini hayatnn son33 senesi zarf nda meydana getirdi.
K endi el yazsn ihtiva eden ves ikalar zamanmza kadar gelmemi
olsalard,bu zatn bu kadar ok yaz yazm olduuna inanmak mmkn olmazd.
Biyografisinin mellifi yle yazmaktadr:On sekizinci asrn bir limi,
garip bir heyecan krizinde, ylebar mt r : E lli senelik evli ve
kalabalk bir ailenin reisiolan bir adam nasl olmu ta bu kadar ok
okumu, bu
kadar ok dnm, bu kadar ok yazmtr? (3).Du Cangem Bizans tarihini
alkadar eden asar meya-
mnda Fransz imparatorlar idaresinde stanbul imparatorluutarihini
(Histoire de lempire de Constantinople sous les empereursfranais)
(mellifi tarafndan hayatnn sonunda tadil edilmi olan bu eser ancak
X IX unc u asrda ik inc i defa olarak baslmtr), son derece zengin
jenealojik malzeme ihtivaeden Bizans aileleri ni {De Familiis
Byzantinis) ve 1453 senesine kadar stanbul topografyasna ait elde
mevcut tekmilmuhtasar ve mufassal malmatn bir bilnosunu ihtivaeden
Hristiyan Konstantiniye yi ( Constantinopolis Christiana)bilhassa
kaydetmek lzmdr . Bu son ilci eser Historia Byzan- tina duplici
commentario illustrata,, mterek ismini tamaktadrlar. lmnden ay
evvel Du Cange Ortazamanlargrek lisan kamusu nu (Glossarium ad
scriptores mediae etinfimae graecitatis) ik i cilt halinde ve in-
folio olarak neretti.Rus bizantinisti V. V asilievskiye gre bir ei
olmyan
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
10/547
bu eser zerinde, gr ne nazaran, kalabalk btn birlimler
cemiyetinin almas iktiza ederdi (4). Bu, Du Cangen hayatnda bastrm
olduu eserlerin sonuncusu olmutur;ayni zamanda Du Cangen Pariste
deil, fakat L yondatabedilmi olan yegne eseridir (5). Du Cange.n
kamusubugn dahi, yalnz Bizans tarihiyle deil, fakat umum olarak
ortazamanlar tarihiyle itial edenlere son derece lzumlubir alma
vastas tekil etmektedir. Her cihetten ayandik kat olan ve gayet
alimane yazlm erhler ihtiva edenmhim Bizans mverrihleri asarnn
tekmil bir serisininneri dahi Du Cangee ait bulunmaktadr . En
nihayet DuCangem byk formada (in- folio) ciltlik OrtazamanlarLtin
Lisan Kamusu (Glossarium ad scriptores mediae et
infimaelatinitatis) adl muazzam eserinin Bizans devri iin
arzettii
byk ehemmiyeti kaydetmek lzmdr (6).Daima mkemmel shhatte olarak
yaam olan Du Cange
1688 senesi hazirannda birdenbire hastaland, ayni senenin23
ilkterininde, 68 yanda olduu halde, kars, ocuklarve dostlarnn
arasnda ld. Saint- Gervais kilisesine defnedildi (7). Mezarndan
hibir iz kalmamtr. Pariste crave dar bi sokak hl Du Cange soka
ismini tamaktadr (8). 1
Fakat alan yalnz Du Cange olmad. A yni devirde Ma-billon
vesikalar ve evraka dair yepyeni bir ilim tesis edenlmez Diplomatik
ini (De re diplomatica) neretti. X V I IIinci asr n balangcnda M
ontfaucon Grek paleografyas( La paleographie grecue) namnda
zamanmza kadar kymetini kaybetmemi olan mhim bir eser telif etti. X
V I I Iinc i asr n ilk nsfna, Pariste yayan ve telifatta bulunan
be-nedikten Bandurinin ark mparatorluu adl byk eseri(Imperium
Orientale) ve dominik en Le Quien'in hristiyan ark
tarihine ve bilhassa kilise tarihine dair pek zengin
malmatihtiva eden Hristiyan ark,, (Oriens Christianus) adl
mhimkitb, merbuttur.
te bu suretle X V I I I inci asrn ortasna kadar
Fransa,bilitiraz, bizantinizmin banda bulunuyordu ve o devirlimler
inin bir ok asar zamanmza kadar kymetlerini muhafaza
etmilerdir.
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
11/547
XVIII NC ASIR, HTLL VE MPARAT ORLUK
B ununla beraber, ayni asr zarf nda, vaziyet deiti. M azisinin
inkr, din septisizmi, monarik kudr etin ve dinotoritenin iddetli
buhraniyle temayz eden Aklselim devrine gelmi olan F ransa artk
Bizansa kar alka gsteremezdi. T ekmil ortazamanlar tarihi o devirde
gotik ve barbar bir devir ve bir zulmet ve cehalet kayna telkki
edili yordu. Ve Bizans, hakknda evvelce takarrr etmi sath birnoktai
nazar mevcut olmasna mebni, X V I I I inci asr Fran-sasnn baz
mnevver zeklarnn Bizans Devletine kar garazlar n izhar eylemeler
ine daha by k bir vesile tekil ediyordu. B izanstaki mutlak monar
ik bir kudret fikri, ruhbani-yetin derin tesiri... te bunlar X V I
I I inci asr fransz filozofla
rnn kabul edemiyecekleri unsurlard. Bizans tarihiyle hibirzaman
derin bir surette megul olmyan, bu tarihin bazanefsanev bir ekil
alan haric cephesini gznnde bulunduran X V II I inci asrn en iyi
zeklar ortazamanlar tarihi hak knda pek sert hkmle r veriyorlard.
Voltaire, imparator lukdevr i Roma tarihini mahk m ettikten sonra T
ait'ten sonrakiRoma tarihinden daha gln bir tarih mevcut
olduunuilve etmektedir : bu, Bizans tarihidir . Bu kymetsiz
mecmua
yalnz mutantan szl nutuk lar ve mucizeler ihtiva etmektedir;
Grek imparotor luu cihan iin bir zl tekil ettiigibi Bizans tarihi
de insann ruhu iin bir zl tekil etmektedir. T rk ler hi olmazsa
daha makuldr ler : Bunlar yenmiler, safa srmler ve gayet az
yazmlardr (9). K y metli bir mver r ih olan M ontesquieu V II nci
asr balangcndan itibaren Grek imparatorluu tarihinin
ihtilller,isyanlar ve hyanetlikler rgsnden baka birey olmadn(10)
yazmaktadr.
X V I I I inci asr fik ir ler inin tesiri altnda, aada greceimiz
vehile, mehur ngiliz mverrihi Gibbon dahieserini telif etmitir.
X V II I inci asrn ikinci nsfnda B izans tarihine karalnmaa
balanm olan bu istihfafkr ve mnk ir vaziyet htill devrinde baki
kalacakt. X IX uncu asrda bu noktainazar hemen hemen umum bir
kanaat ekline giriyor.
N itek im mehur A lman filozofu Hegel (1770- 1831) Fel
sefe tarihi derslerinde yle yazmaktadr : B izans impara
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
12/547
tor luu dahilde her tr l ihtiraslar tarafndan paralanyor ,
harite ise imparatorlarn, kendilerine kar ancak zayf bir mukavemet
gsterebildikleri barbarlarn tehdidi altnda bulunuyor du. Devlet
daim surette tehlikeli vaziyette bulunuyordu vebize sfl ve hatt gln
ihtiraslar n ne fik ir lerde, ne efaldeve ne de ehasta byk bire,y
vermediini gsteren iren
bir tablo arzetmektedir. eflerin isyan, bunlar n veyahutnedimler
in entrikalar neticesinde imparator larn sukutu,hkmdar lar n kendi
karlar yahut oullar tarafndan katledilmeleri ve zehirlenmeleri,
kadnlar n her trl zevkler initatmin etmeleri ve namussuz
hareketlere tenezzl etmeleri....te bu tarihin, ark Roma
mparatorluunun rm binasnn XV inci asrn ortasnda T rklerin din
kuvveti tarafndan yklncya kadar, gzlerimizin nnden geirdii
sahneler,, (11).
Devlet adamlar, B izans taklit edilmemesi lzmgelen birmisal
olarak zikrediyorlard. Napolyon I, 100 gnlk devirde, haziran 1815
te, parlmentoya u szlerle cevap ver iyordu : Vatan kur tarmak iin
bana yardm ediniz. H ertaraftan barbarlarn tazyiki altnda bulunan
ve mancnklarnehir kaplar n k rd esnada afak mnakaalar la
megulolduundan' dolay ahlfn istihzasn kazanm olan M
uahharmparatorluun misalini taklit etmiyelim (12).
X IX uncu asrn ortasnda, lm muhitler in ortazamandevr i hak
kmdaki noktai nazar deiiyor. htill devri veN apolyon harpler i
borasndan sonra A vrupa ortazamanlarbaka bir tarzda temaa ediyor.
Bu gotik ve barbartarihin tetkikna kar derin bir alka bagsteriyor;
ortazamanlar Bizans tarihine kar dahi yeniden muayyen bir
kymetverilmee balanyor.
bu icmalde yalnz Bizans tarihine dair yazlm umumeserler bahis
mevzuudur. Monografik tetkiklerin en mhimleri ise, hadisatn tasvir
inden sonra, ait olduklar fasllarnsonuna, ilve edileceklerdir.
MONTESQUIEU
X V II I inci asrn ilk nsfnda, A klselim devri nin en 'h u r
mmessiller inden biri, M ontesquieu, (1689- 1755) Ro
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
13/547
mallarn iti l ve inhitat sebeplerine dair mlhazalar
(Considerationssur les causes de la grandeur des Romains et de leur
decadence)adl eser ini yazd (1734 te neredilmitir .) Bu eserin
ilkksm dahiyane bir surette tertip olunmu ve stadane birtarzda
yazlm - tabi X V I I I inci asr fik ir ler inin tesiri altnda-
,Romann meneinden itibaren Roma tarihinin geirdii
tekmln ksa bir icmalini ihtiva etmektedir; son drt faslBizans
devrine tahsis edilmitir ve mellif eserini stan-bulun T rk ler
tarafndan fethedildii 1453 senesiyle nihayeteerdirmektedir. Bu tek
hdise M ontesquieunn, hakl olarak,Bizans tarihi denilen tarihin
Roma tarihinin dorudan doruya bir devamndan baka bir ey olmadn
kabul etmiolduunu gstermektedir. K endi ifadesine gre ancak V I
nciasrn ik inci ns fndan sonra Roma mparator luuna Qrek mparator
luuismi verilmesi mnasiptir. M ontesquieu bu imparatorluun tarihini
gayet sert bir tarzda muhakeme etmektedir. Hkmlerinden birini
zikrettik. Mellife gre Bizans,tima bnyesinde, din hayatnda ve asker
teki ltndao kadar by k bir yn uzv fenalklar ihtiva etmektedir kibu
kadar bozuk bir mekanizmann XV inci asrn ortasna kadar nasl
yaayabilmi olduunu tahayyl etmek glemektedir. Bu son suali kendi
kendine sormu olan M ontesquieu(X X II I nc ve son faslda)
imparator luun uzun mddet
bekas sebepleri meyannda muzaffer A raplar arasndakinifak,
grejuva ateinin icadn, parlak bir vaziyette bulunan stanbul
ticaretini, barbarlar n kat olarak T una ky lar nayerlemelerini ve
yerletikten sonra dier barbarlara karbir set ekmi olmalar n zik
rediyor . te bu suretle fenabir hkmetin altnda inhidam eden
imparatorluu birtakmhusus sebepler tutuyordu. T rkler tarafndan
tehdit altndabulundurulan, stanbul varolarna mnhasr kalan son
pa-leologlarn imparator luu M ontesquieuye B ahrimuhite dk ld yerde
kk bir dereden baka bir ey olmyanRen nehrini hatrlatmaktadr.
Bizans tarihiy le bilhassa itigal etmemesine ve X V II I inciasr
fik ir hareketlerinin tesiri altnda kalm olmasna ramen M
ontesquieu, bu tarihe aka muar z olmakla beraber,ortazamanlar ark
mparatorluuna dair okuyucular dnmee sevkeden ve bugn dahi by k bir
alka ve istifadeile okunan, son derece dolgun, sahifeler
yazmtr.
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
14/547
Montesquieunn en mehur mnakkitlerinden biri (Sorel Mlhazalar a
dair yle yazyor : Bizansa ait fasllabir icmal ve bir hulsadan baka
birey deildir . Fakat bubir dehann icmali ve bir aheserin hulsasdr
(13).
GBBON
A yni X V II I inci asr, ilim lemine Romann inkraz vsukutu
tarihi (The history of the declin and fail of the Roman Empire
adl mehur eserin mellifi ngiliz mver r ihi E dward Gibbonu(1737-
1794) baheylemitir. - Gibbon elyevm mevcut otobyografilerin en
iyilerinden birisini terketmitir; bu eserinyeni ngiliz nairi [
Birkbeck Hill] yle diyor : Bu biyografi o kadar ksadr ki, bir ift
mumun ziyasnda okunabilir
muhteviyat itibariyle o kadar enteresan, ihtiva ettii orijinafik
ir ler ve tarz ifadesinden dolay o kadar caziptir ki ik incve nc
defa okunuunda hemen hemen bir inci defa ok unuundaki zevk kadar
byk bir zevk verir (14).
27 nisan 1737 senesinde domu olan Gibbon ilk tahsil in i
Westminster'de yapt, bilhare 1752 de OksforddakMagdalen K ollej e
gnderildi. Burada az bir mddet kaldktan sonra L ozana gitti ve bir
K alvinistin yanna yerleti
G ibbon burada be sene kald ve bu ikamet dimanda silinmesi gayr
ikabil bir damga brakt. V aktinin by k biksmn k lsikler i ve en
cidd tarih ve felsef eserleri okumakla geirdi ve franszcay
mkemmelen rendi. svirekendisi iin ikinci bir vatan oldu. Gibbon yle
yazmaktadr : On altdan yirmi yana kadar, genl iimin o ltidevrinde,
ngiliz olmaktan kmtm. Btn fikirlerim, itiyatlar m ve hissiyatm
yabanc bir kalba girmiti. ngiltereninzayf ve uzak hatras hafzamdan
hemen hemen tamamiyle
si linmiti. A na dilim bile bana yabanc gelmee balamtve mtevaz
bir istikll teklifini mebbet srgn pahasnakabul etmee btn kalbimle
hazrdm,, (15).
L ozanda Gibbon o devrin en fevkalde adam, air, mverrih ve
filosof Voltairei tand (16).
Gibbon, L ondraya dndkten sonra, 1761 de, Edebiyatetkikine dair
tecrbe,, (Essai sur V etde de la litterature) adl
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
15/547
franszca bir eser neretti. Bu eser Fransa ve Ho'llandada
gayetmsait, fakat ngilterede gayet souk bir surette karland.
Gibbon o zamanda F ransa ile ngiltere arasnda patlakveren
muhasamatta (yani Yedi sene harbinde) iki buuk seneH ampshir e
milis inde vazife grdkten sonra, 1763 te Paristengemek suretiyle,
sevgili Lozanna dnd ve ayni sene zarfnda talyaya bir seyahat
yaparak F loransa, Roma, N apoli,Venedik ve dier talya ehirlerini
ziyaret eyledi.
' Romadaki ikameti, mteakip ilmi faaliyeti iin gayetmhim oldu: G
ibbo na ebed,, ehr in bir tarihini yaz : akfikr ini telkin etti.
'
G ibbon yle yazmak tadr : 15 bir inciter in 1764te, pa-paslarm,
ayaklar plak olarak, J piter mabedinde ik indi
duasn terennm ettikleri bir esnada, K apitol harabeleri arasnda,
tefekkrata dalm bir halde, oturuyor dum. O anda,ilk defa olarak,
aklmdan Romann inkraz ve sukutunun birtarihini yazmak fikri fkrd
(17).
Gibbonun ilk pln Roma imparatorluunun deil, fakatRoma ehrinin
sukutunun bir tarihini yazmakt. F akat birmddet sonra bu husustaki
telkk isi geniledi ve en nihayet tarihini 1453 te vukubulan
stanbulun suk utuna kadar
gtrerek Garb Roma imparatorluu ve ark Roma imparatorluu,,
tarihini yazd.
Gibbon, ik inc i defa olarak L ondraya dndkte,
tekmilfaalijretini teemml ettii esere malzeme toplamaa
hasretti.
776.da, eserinin imparator Avgustus ile balyan, birincicildi kt.
F evkalde bir rabet kazand; bir inci tab birkagn zarfnda tamamiyle
satld. Gibbonun syledii vehilekitab her masann, hatt her tuvalet
masasnn zer inde bu
lu n uy o r d u ^ 8). G ibbo n'un tarihinin, hris tiyanla ait
bahislerihtiva eden ve ierler inde mellif in X V I I I inci asrn
haletiruhiyesiyle alkadar ahs din fikirleri tebarz ettirilmi
olanmteakip ciltleri, bilhassa talya katolik ler i arasnda, bir
tenkitfrtnas kopardlar.
Gibbon genliinin mektebi olan Lozanm ihtiyarlndakendisi iin bir
mahalli inziva olaca fikrini daima beslemiti. Serbest bir hayat
geirebilecek kadar bir servet edinmi
olan Gibbon, L ozandan ik inc i defa ayr l ndan y irmi sene
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
16/547
sonra tercih ettii ehre avdet etti ve burada tarihini
bitirdMellif, zer inde birok seneler alm olduu eserini bitdii an
yle tasvir etmektedir:
27 haziran 1787 gn, daha dorusu gecesi, 11 ile arasnda, yazlk
evimin bahesinde, son sahifenin son satlarn yazyordum. K alemi
braktktan sonra, gl ve dalakadar uzanan hkim bir nezareti olan bir
akasya ardanaltnda mteaddit turlar yaptm. Hava mutedil, gkyz
berakt; mehtabn gmten krresi sulara aksetmi ve btn tbiat skn iine
gmlmt. Hrr iyetimin yeniden iade vbelki hretimin tesis edildii bu
anda duyduum ilk sevinheyecann gizliyecek deilim. F akat derhal
gururum k rm ve eski ve ho bir arkadatan ebed olarak ayr lmolmaklm,
tarihimin mstakbel bekas ne olursa olsu
bundan sonra mver r ihin fani hayatnn daha pek uzuolamyaca fikr
i, r uhumu derin bir kasvete garkeylemiti (19).
Bu'esnada patlyan Fransz htilli Gibbonu ngiltereyeavdete mecbur
k ld. G ibbon L ondrada ik inc iknun 1794 ld.
Gibbon hem edebiyat, hem de tarihte bir mevki igal etmolan
mahdut birka mellif in srasna dahildir. G ibbonu
mkemmel bir uslbu vardr. Zamanmzn bir bizantinisbu limi T
ukidides ve T aitus ile mukayese etmektedir (20
Zamannn temayllerini aksettirmekle beraber Gibbontarihinde
tamamiyle kendinin mal olan ve kendisi tarafndaben barbarlk ve
dinin zaferini tasvir eyledim ek lindtarif edilen bir fik r i
tebarz ettirmektedir; yani, cemiyabeer iyenin M ilttan sonra I I
nci asrdan itibaren gstermolduklar tarih inkiaf, G ibbona gre, bir
gerilemedi
Gibbonun hristiyanla dair yazm olduu fasllarn halihazrda yalnz
tarih bir kymeti olaca aikrdr. FakaG ibbonun zamanndanber i tarih
vesika adedinin har ikuldartm; tarih meseleler inin deimi; mehaz kr
itiinin bagstermi; bunlarn mtekabil merbutiyeti tannm ve meskkat
ilmi, epigrafya, sigillografya (mhr ler ilmi) ve papiroloji gibi
tarihin yardmc disiplinlerinin mevcudiyekazanm olduk larn unutmamak
lzmdr. T ekmil bu hu
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
17/547
suslar, G ibbonun tarihini okurken, hatrda bulundur makiktiza
eder.
Grek lisanna kfi derecede vk f olm\ an Gibbon, 518den, yani
mparator 'Anastas I in c lm senesinden evelk idevir iin, ok
istifade ettii mkemmel bir selef ve
bir rehber bulmutu: bu zat 518 senesine kadar getirilmi olan ve
zaman iin mkemmel bir eser tekil eden imparatorlar T arihi nin
(Histoire des Empereurs, 6 cilt, Brksel:1692) mellifi, F ransz mver
r ihi T illemont idi. T arihinin buksmn Gibbon daha teferruatl ve
daha itinal bir suret'eyazmtr. -
Fakat, vakt hal icab bizi en fazla alkadar eden muahhar tarih,
yani ark Roma mparatorluu yahut Bizans tarihi
iin, yenilmesi ok daha mkl bir takm engellerle karlam ve X V I
II inci asr fik ir ler inin ok kuvvetli bir tesirialtnda kalm olan
Gibbon, zerine alm olduu vazifeyitam bir muvaffakiyetle
baaramamtr.
ngiliz mver r ihi F reeman yle yazyor : Eser ininhibir ksmnda
bizanten fasllarda olduu kadar enerjikbir surette tebarz eylemiyen
fevkalde terkip ve teksif has-salarna, canl tasvirlere ve bunlardan
daha nafiz olan telkinhnerine malik bulunan Gibbon, bahsettii ehas
ve devirleriin herhalde hrmet telkin etmekten ve birok
kimseleribunlar daha etrafl tetkik etmee sevkey lemekten uzak
birslba maliktir. stihza ve kymet drmeden terekkp edenemsalsiz zeks
mverrihe btn eserinde rehberlik etmitir.M uayyen bir devrin, yahut
muayyen bir ahsn zayf vehatt gln taraflarn gsteren baz efsanelere
kar haddinden fazla inhimak gstermektedir; bir ahsa, yahut bireye
heyecanl bir tarzda hayran kalmaa muktedir deildir.
Bu tarzda anlatlm olan hemen btn ki tabnn, okuyucunundimanda,
her eyden evvel, tar ihin alak tarafn brakmas lzmdr.... hibir tarih
bu kabl bir imtihandan,zarar grmeksizin, kamazd; Bizans tarihi ise,
bylebir muameleye tahamml edebilecek tarihler in en az ehliidi
(21).
te tekmil bu sebeplerden dolay, G ibbo nun kendinehas bir takm
vasflar ile tasvir edilmi olan B izans tarihi,
mellif i tarafndan, sahte bir ziya altnda takdim edilmitir,
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
18/547
Herakliusun oullarndan itibaren zak Angelosa kadar gemi olan btn
imparatorlarn husus tarihleri ve ailev mseleleri birtek fasln iinde
teksif edilmitir. Bury yle yayor (22): Meseleyi tetkik etme tarz
mell if in Bizans imparator luuna yahut M uahhar mparatorluk a kar
almolduu istihfafkr vaziyete tamamiyle uymaktadr. Gibbonu
H erakliustan sonraki imparator luun dahil tarihi hakkmdanoktai
nazar yalnz sath karekterinden dolay gnah imekle kalmamakta, fakat
vakalarm arz ve izahn dahi tahetmektedir. F akat G ibbonun
zamannda, baz devirler in bataaya ilenmemi ve karanlkta kalm
olduklar n gzdekar mamak lz m dr : T asvirler mcadelesi devri, X
uncve X I inci asr larn tima tarihi ilh . . . gibi. A r hata
vnoksanlarna ramen - bunlar daima aklda bulundur maartiyle G
ibbonun kitab zamanmzda dahi istifade ve alkile okunabilir.
Gibbonun Roma imparatorluunun inkraz ve sukutu rihi nin ilk tab
L ondrada 1776- 1788 de alt cilt olaraintiar etti ve bu tarihten
sonra birok defalar yeniden basldX IX uncu asrn sonunda, ngiliz
bizantinisti B ury G ibbonutarihini kymetli erhler ve muhtelif
meselelere ait biroenteresan ve yeni ilveler ve mkemmel bir fihrist
ile yenden nereyledi (L ondra 1896 - 1900, 7 cilt). Burynin
maksadbu ilveler sayesinde, G ibbonun zamanndanber i, tarih
ilminterakkilerini gstermekti. Gibbonun eseri hemen btn Arupa
dillerine evrilmitir. Bury'nin edisyonuna kadar fraszca tercmesi,
mehur F ransz mver r ihi ve devlet adamGuizotnun tarih ve kritik
erhleri sayesinde, en fazla alkacelbediyordu; bu tercme 13 cilt hal
inde Pariste 1828 dtabolunmutu. Rus lisannda Roma imparatorluunun
inkraz sukutu tarihi N ieviedomsk i tarafndan tercme edilmi
olara
yedi cilt halinde, Moskovada 1883 1886 senelerinde,
intietmitir.
LEBEAU
X V II I inci asr fransz fik r inin en mehur msilleri tarafndan
Bizansa kar alnm olan menfi vaziyFransz Lebeauyu, ayni asrn ikinci
nsfnda, Bizansn tarivakayi ini, birok teferruat ihtiva etmek
suretiyle, y irmi b
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
19/547
ciltlik bir eserde tasvir eylemekten menetmedi. Grek lisannapek
iyi vkf olmy an L ebeau alelekser ltince tercmelerkul lanyor ve
mehazlar , hibir tenkit endiesi gstermeksizin, meydana koy uyor du;
T oplama eserine Muahharmparatorluk T arihi (Histoire du Bas -
Empire) (1757 - 1786)adn verdi; bu isim uzun mddet B izans mparator
luuna
kar alman istihfafkr vaziyetin bir timsali olmutur.[Bas = aa
kelimesinin mekn ve zamana gre iki deiikmanas vardr. Lebeau bu ismi
birinci yani mekn manasndakullanmtr] . Dier bir ahs taraf ndan
devam ettir ilmi ve27 cilde karlm olan Lebeaunun T arihinin bugn ok
byk bir kymeti yoktur.
X IX uncu asrda bu eser Brosset ve Saint- Martin namnda bir i E
rmeni, dieri Grc tarihi mtehasss ik i mster ik tarafndan yeniden
gzden geir ildik ten ve metne ark:mehazlar ilve olunduk tan sonra,
mevkii intiara vazolun-mutur (21 cilt, Paris 1824- 1836). ark ve
bilhassa E rmeni mehazlarna mstenit birok ilveler ihtiva eden bu
yeni,tab zamanmz iin dahi azok faideli olabilir.
ROYOU
N apolyon devrinde J . C. Roy ou'nun, L ebeau tarihininayni adn
tayan, dokuz ciltlik toplama eseri franszca olarakintiar etti:
Konstantin'den Istanbulun 1453 teki fethine kadarMuahhar
imparatorluk tarihi ( Histoire du Bas- Empire depuisConstantin
jusqu la prise de Constantinople en 1453). (Paris, seneX I I -
1803). Rovou Dir ektuar devrinde gazetecilik ve avukatlk,
Restorasyon devr inde ise tiyatro mnakk itl ii yapmtr. Mellif
eserinin mukaddemes inde imdiye kadar fran"
sz lisannda yazlm olan tarihler in ve bilhassa M
uahharmparatorluk tarihler inin ekserisinin yeniden yazlmas vetadil
edilmesi lzmgeldiinden bahsettikten sonra misal olarak baz
meziyetlerine ramen hemen hemen ok unamyanLebeauyu almaktadr.
Royouya gre Lebeau tarihin, btndnyada cereyan etmi olan hadisat
deil, fakat bunlardan yalnz faideli olanlar n hikye etmesi
lzmgeldiiniunutmutur. Birey retmiyen ve bir haz temin etmiyen
eyler bil tereddt feda olunmaldr.
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
20/547
M ellife gre, devletlerin sukut sebepler ini tetki- k mekle,
bunlar bertaraf etmek, yahut hi olmazsa geciktirmimk n bulunabilir.
En nihayet, stanbulda Roma mpatorluunun glgesini, tabir caiz ise,
muayyen bir zevkle, tkip etmek kabildir ve bu manzara insan son
dakikaya kdar tesiri altnda bulundurur (23).
Az or ijinal ve ekseriya hikye mahiyetinde olan Royonun bu
eserinde hibir mehaz gsterilmemitir. Y ukarserdedilen mtalealardan
sonra. Roy ounun eserinin bybir kymeti olmad anlalr.
FNLAY
Bizans tar ihinden bahis ve olduka ehemmiyetli umumeserler ancak
X IX uncu asrn ortasna doru intiar etme
balyorlar.Bizans tarihi Romallar n fethinden zamanmza kadar,
M.
146 dan M. s. 1864 e kadar Yunanistan Tarihi nin (A History
Greece 'from its conguest bg the Romans to the preseni time. B. C.
1to A. D. 1864) mellifi ngiliz mverrihi George Finlayn eseleriyle
ileri doru byk bir adm atmtr. Finlay dahi, Gibon gibi, eserinin
yaradlmas zerinde muhakkak messolan aten hayatnn balca hadisatn
muhtevi bir otobiy
grafi terketmitir. F inlay ngilterede 1799 senesi
ilkknununddodu; ilk tahsilini orada yapt. B ir mddet sonra, avukat
omak hevesinde olduundan, Roma huk uk unda ihtisas yapmazere,
Gttingen A lman ehr ine gitti. Days gen F inlay a, hreketinde, yle
demiti : H aydi bakalm, George! Roma hukkuna iyi alacan mit
ediyorum. Fakat seni tekrar grmeden nce, zanneder im ki, Y
unanisfan ziyaret edersin! (24Daysnn bu szleri F inlay a bir mucize
gibi tesir etti. zamanlar balam olan Grek ihtilli btn A vr upann
alk
sn Y unanistan zerine celbetmiti. Roma huk uk una iyi aaca yerde
gen Finlay Grek tarihine dair yazlm eserleokudu, grek lisann tahsil
etti ve 1823 te, kendini teshir emi olan bu milletin hayatn yakndan
tetkik etmek ve Greisyannn muvaffakiyet ihtimalleri hakk nda bir
fikir edimek zere, Yunanistan ziyarete karar verdi.
Y unanistandak i ikameti mddetince (1823- 1824) F inlay bok
defalar, herkesin bildii vehile, bu milletin davasn m
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
21/547
dafaa etmek iin Y unanistana gelmi ve burada vak tindenevvel lm
olan, Byrona tesadf etti. Finlay, 1827 de, ksabir mddet, ngilterede
bulunduktan sonra tekrar Yunanistanaavdet etti ve General Gordonun
Atinay muhasaradan kurtarmak iin yapm o lduu sefere itirak etti. N
ihayet K ontK apo dstriyann Y unan cmhur reisi sfatiyle gilii
ve
byk devletin himayesi Greklere - Finlaym dedii vehile -sakin bir
terakki devri bahetti. Mutekit bir Heilenmuhibbi olan ve yeni
devletin istikbaline derin bir iman ilegvenen F inlay, bir heyecan
annda, antik Hellas topranadaim olarak yer lemee karar verdi. Y
unanistanda birmalikne satn ald ve bu uurda btn servetini sarfetti.
teo devirde Finlay Yunan htilli T arihi ni yazmak fikrini kur du. F
inlay A tinada ik inc ik nun 1876 da ld. - Y unan ihtill
tarihini yazmak arzusu F inlay Y unanistann gemi zaman-lariy le
itigal etmee sevketmitir. F inlaym kaleminden tedric surette Y
unanistan tarihine ait tekmil bir seri monogra-fik eserlerin ktm gr
yoruz 1844 te, M. e. 146 senesiyleM. s. 717 senesi aras ndak i
vakayii ihtiva eden Romallarnidaresinde Yunanistan ( Creece under
the Romans) adl eserinineretti. 1854- te Bizans ve Grek
imparatorluklar tarihi, 716 dan1453 e kadar (History of the
Bzantine and Greek Empires form 716 to1453) adl ik i ciltten ibaret
dier bir eseri kt. Bunlar Yu-
nanistanm yeni ve son zamanlar tarihine ait iki kitab
takipettiler. B ilhare melli f tekmil asarn yeniden gzden geirdive
bunlar n yeni bir edisyonunu hazr lamaa balad.Fakat bu hlyasn
tamamiyle yerine getiremeden vefatetti. Finlaym lmnden sonra
Yunanistann umum tarihi.Romallarn fethinden zamanmza kadar. M. e,
146- M. s. 1864 adileseri 1877 de, yedi cilt halinde ve bir inc i
cildin bandaF inlayin otobiyografisini ihtiva ettii halde, T ozer
tarafndan
neredildi. te bugn bu son tabm kullanlmas iktiza eder.F inlaya
gre yabanc tahakkm altndaki Y unanistanntarihi bize, ilk alarda
medeniyetin en yksek mertebesiniihraz etmi olan bu kavmin inhitat
ve felketlerinden bahsetmektedir. Fakat iki bin senelik strap bu
kavmin mill karakterini silememi ve mill izzeti nefsini boamamtr.
Asrlarca lisann, milliyetini ve mstakil bir devlet kurabilecekbir
kuvvetle yeniden canlanan bir enerjiyi muhafaza etmi
olan bir kavmin tar ihine nazar hakaretle bak lmamaldr .
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
22/547
Esaret altnda kald uzun seneler zarf nda Y unanistanhayat,
yeknasak bir surette dejenere olmu bir kavmin haydeildir. Romallarn
ve bilhare T rk lerin tahakkm altnGrekler muazzam bir imparator luk
iinde yalnz pek k bir unsuru temsil etmektedirler. Bunlar,
sulhperver karterler inden dolay, by k siyas bir rol oynmamlard
r
Roma imparator larnn ve sultanlarn zaman idaresinvukubulan birok
mhim ihtilller ve kargaalklar Y unistana dorudan doruya hibir tesir
icra etmemilerdte bu sebepten dolay ne Roma mparator luunun
umutarihi ve nede Osmanl mparatorluunun umum tarihi Grtarihinin
mtemmim bir cz deildir. F akat B izans imratorlar zamannda vaziyet
btn btn baka idi; o devirGrekler , impar ator luun idaresine, tabir
caizse, mtabaetmilerdi. Grek milletinin siyas vaziyetinde, muhtelif
devlerde vukubulan bu tahavvller mver rihten, bu
devirlekarakteristik hatlarn tenvir edebilmesi iin, baka mtotlar
istemektedir ler (25).
F inlay yabanc tahakkm altndaki Y unanistan tar ihalt devire
ayrmaktadr.
1 B irinci devir Romallarn tahakk m altndaki Ynanistan tarihini
ihtiva etmektedir; Romann nafiz tesirabu lunduu bu devir ancak V I
I I inci asrn ortasnda, stanblun idaresine yeni bir karakter vermi
olan zavriyal LeIII n tahta clsu ile nihayete ermektedir.
2 kinci devir Bizans mparatorluu itibar ismtayan ark Roma
mparator luu tarihini, yeni ekliyle, mtevidir. konoklast
imparatorlar zamannda yeniletirilmve tazelendir ilmi olan bu
mutedil istibdat tarihi monartekilt tarihi iin en calibi dikkat ve
mucibi istifade dersden bir ini tekil etmektedir. B tn bu devrin
devam m
detince Grek ler in tarihi samim bir surette imparator luk
hkmeti annaller ine karmaktadr; ite bu hadiseden B izaimparatorluu
tarihinin, Grek k avmi tar ihinin bir ksmm tkil ettii istidll
olunur. B izans tarihi zavr iyal L eontahta clsundan (716)
stanbulun Hallar tarafndan ztna kadar devam etmektedir (1204).
3 ark Roma mparator luunun sukutundan soY unanistan tarihi bir
ibir inden ayrlan mteaddit yollar ta
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
23/547
etmektedir. Srgn stanbul Grekler i (F inlayda Roman -Greeks 1er)
Asyaya hicret etmiler, znii payitaht ittihazeylemiler, imparator
luk hkmetini bir ka eylette eskitarz ve eski unvanlar muhafaza
eylemek suretiyle idameettirmiler ve takr iben altm sene sonra
stanbulu tekraralmlardr . Fakat bunlar devletlerinin marur bir
ekilde
Roma mparatorluu,, unvann tam olmasna ramen,bu devletin, hatt
Bizans devletine nazaran, dejenere olmummessiller inden baka bir ey
deillerdi. Bu nc devire stanbul Grek mparator luu ismi verilebilir
: budevletin dermansz mevcudiyeti Osmanl T rk ler inin 1453
testanbulu zaptetmeleriyle ortadan kalkmtr.
4 F lallar, B izans mparator luunun en by kksmn fethettikten
sonra, ftuhatlarm Venediklilerle payla
mlar ve Romania L tin mparator luunu, Y unanistandakifeodal
prenslikler iyle birlikte, kurmulardr . L tinlerin tahakkm, arkta
Grek tesirler inin inhitatn iyi bir surette gsteren ve ayn zamanda
Grek milletinin sratle fakir lemesive azalmas sebebinden, neet etmi
olan ok mhim birhadiseair. Bu devir stanbulun H allar tarafndan
1204 tezaptndan Naksos adasnn 1566 da T rkler tarafndanfethine
kadar devam etmektedir.
5 stanbulun 1204 te zapt B izans mparator luununark
eyaletlerinde yeni bir Grek devletinin T rabzon[Trapezont]
mparatorluu,, ismi altnda tesis edilmesini intaetmitir. Bu devletin
mevcudiyeti, hkmet sisteminin, Avru-padan ziyade Asya rf ve
detlerinin tesirini gsteren hususiyetler ihtiva etmesine ramen,
Grek tarihinin acaip birsafhasn temsil etmektedir. Bu devlet
hakikatte Grc veE rmeni kr allklariy le bir ok benzerlikler
gstermektedir.
T rabzon imparator luu, iki buuk asr, malik olduu siyaskuvvet ve
Grek kltrnden ziyade, mevkii ve ticar mena-bii zerine messes,
olduka byk bir tesir icra etmitir.Bu devletin mevcudiyeti Y
unanistann mukadderat zer indeaz messir olmu ve 1461 deki sukutu az
teessr uy andr mtr.
6 Ecnebi tahakkm altndaki Y unanistan tarihininaltnc ve sonuncu
devr i 1453 ten 1821e kadar devam et-
Bizats mparatorluu Tarihi 2
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
24/547
mekte ve T rk idaresi devr ini ve P eloponnes in, muvakkbir
zaman iin, 1685 ten 1715 e kadar, V enedik cmhur iytarafndan
igalini ihtiva etmektedir (26).
F inlaym eseri, yukarda iaret etmi olduumuz vehBizans tarihi
tetkikmda byk bir terakki kaydetmektedGrek tarihi iin kabul etmi
olduu devir taksimatnn, bt
bu kabl ematik taksimat gibi, tenkitten vareste olmamasramen,
mellif , bil itiraz, ilk defa olarak nazar dikkati Bizadevletinin
dahil tarihi, adl,tima, ktisad ilh...messeselzerine ekmi olmak
hretini haizdir .V ak bunlar, bugn hi mevcut olmyan derinletirilmi
ve or ijinal bir tetkik serdeillerdi; ve F inlaym dahil tarihe
tahsis etmi olduu safelerin ekserisi en son zamanlar tarihi
vakalarmdan alnmumum mlhazalar ve mukayeselere istinat
etmektedirl
Fakat F inlay ilk olarak dahil tarihin son derece faideli ok
meselelerine temas etmek ve bunlar ortaya koy mmeziyetini
gstermitir. Finlayin eseri, mellifin, Bizans tartetkikim, modern
Grek tarihini onsuz nakledemediinden lay, deruhde etmi olmasna
ramen, bugn dahi alka istifade ile okunmaktadr.
ngiliz mver r ihi F reeman yle diyor : T etebbuatder inlii ve
orijinalitesinden, | bir mevzuu kavramak hussundaki calibi dikkat
istidadndan ve bilhassa aratrmalarncretkr ve hr ruhundan dolay F
inlay, zamanmzn birisnf mver r ihler i arasmda*bir mevki- igal
etmektedir. Esasr mzn en saf (sterling) aheserleri gibi gr nmektedO
zamann tekmil ahvali, telkkinin genilii ve kuvveden fkarmak
hususundaki mklt nazar itibare alnrsa, Flayin kitabnn, ngiliz
edebiyatnn, G ibbonun zamanndberi (bu satrlar 1855 te yazlmtr),
meydana getirmi oldutarih eserlerin en bykler inden fbirisi o lduu
anlalr
F inlay, hayatn tasvir ettii kavmin arasnda geirmiAsr hazr |
dnyasmn belki hi bir kitab tabiatin prahadisatna (to the pratical
phenomena) bu derece drudan doruy a borlu o lmamtr. Y unanistanda
yayprofesyonel bir limden ziyade bir hukuku ve iktisat obu mdekk ik
ve cesur fik ir adam, iinde yaadfmemlekevaziyeti hakknda tefekkrata
dalmak ve burada grdeylerin sebeplerini binlerce senelik mehazlarn
iinden k
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
25/547
fetmek mecburiy etinde kalmtr. F inlayin eserlerini okurken,bu
eserlerin, meydana getiri ldikler i esnada mevcut olan husus erait
yznden kymetler inden nekadar kazanmve kaybetmi olduklar kolayca
grlr. A lelde bir limyahut bir politikac tarafndan yazlm hi bir
eser dnyadanuzaa ekilmi olarak tetebbatta bulunan, tefekkrata
dalan ve kendi kaps nn nnde tahadds eden meselelerihalletmek iin
ik i bin senelik vakayie mracaat eden bumtefekkir in meydana
getirmi o lduu esere, hi bir zaman, derun kuvvet ve or ijinalite
bakmndan, yaklaama-mtr (27).
Bu son szleriyle Freeman, hali hazrdaki eski bakayadan, mazidek
i mmas il hadiseler i izah iin istifade etmiolan F inlayin en
karakteristik hususiyetlerinden bir ini kav ram oluyor.
PAPARRIGOPULO
X IX uncu asrn ortasnda, mtehasss larn nazar dikkatindeerli bir
grek liminin, Atina niversitesi profesrlerindenP aparr igopulonun
asar celbetti. P aparr igopulo btn hayatn memleketinin mazisinin
tarihine hasredecekti.
Daha ayni asrn ikinci rubunda bu lim Baz Slav kabile
lerinin Peloponnes e yerlemelerine dair* (EUp! sTtowf]3(!);
2Xafkx6jvTtvoov cp6Xwv d -djv IIeXorojvvyjaov, A tina 1 843) gibi
bir takm kk ve faideli tarih eserler neretmiti. F akat bunlar
aslbyk eserini ihzar eden bir takm almalardan ibarettiler.Hayatnn
esas gayesi memleketinin tarihini yazmak olmuve otuz senelik bir
almann neticesi, be cilt halinde Eneski zamanlardan hali hazra
kadar grek kavmi tarihi- nin (Iaroptaxo'EXX*7vt.xo 19-vou in xwv p
atOT -ctv XPVWV {AXP tv vsj-uepcov, Atina
18 60 - 1877) neri olmutur (mteakip senelerde bir okdefalar
tabedilmitir. En son tab K arolides (Atina, 1925) tabdr). Bu eser
Grek kavminin tarihini 1832 ye kadar anlatmaktadr. Modern Grek
lisannda olduka hacimli bir ekilde yazlm olan bu eserden okuy
ucular n by k birksm istifade edemiyordu. Bu sebepten dolay P aparr
igopuloelde etmi olduu neticelerin balcalarn Grek medeniyetitarihi
(Histoire de la civilisation hellenigue, Paris 1878)adl bir
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
26/547
ciltlik franszca bir eserde hulsa etti. lmnden az bir mddet nce
mellif Grek lisannda buna mmas il bir eser yamaa balad, fakat bu
eseri bitiremeden vefat etti. lmnden sonra bu kitap A tinada Grek
kavmi tarihinin en istifadeneticeleri (Atina, 1899) ismi altnda
tabolundu. Bu, mell if ibe ciltte, daha mufassal bir ekilde anlatt
vakalarm
baz ksmlar yeniden gzden geirilmi bir nevi hulsasdrM ellifin,
balca eserinin B izans devrine ait k s mlaikinci, nc, drdnc ve
beinci ciltlerdir.
Sarih tarafgirane karakterine ramen P agarr igopuloueseri tam
manasiyle calibi dikkattir. K oyu bir vatanperveolan mellif, tarihi
yalnz mill, yani Gr ek noktai nazar ngre, tetkik etmektedir; mhim
hadisatn kffesinde bir Greprensipi bulmakta ve Roma tesiratm arz ve
sath olarak telki etmektedir. konoklast imparatorlar devri
Paparrigopulonun bilhassa nazar dikkatini celbetmekte ve tam
btevecchne mazhar olmaktadr. Bu meselenin srf din cephesi zerinde
durmyan Grek limi, bu hadiselerde Heller uhunun derinlikler inden
sudur eylemi tima bir reformteebbs bulmakta ve bir heyecan anmdaV
II Iinci asr Helleink lbnn , dinin esas akidelerinden sarf nazar
olunduu takdirde, tima deiiklik ler bakmndan, ok daha sonralar garb
A vr upada husule gelmi ve V II I inci asrda hayretle buldu
umuz prensipler ve doktr inleri vaz etmi olan Reformdaok daha
geni ve sistematik o lduunutemin etmektedir (28Fakat bu reform
Bizans sosyetesi iin ok cretkr ve esasolmutur: bu yzden konoklast
devrinden sonra bir akslmel husule gelmitir. te bu sebepten M
akedonya sllesininBizans tar ihinde, tam manasiyle muhafazakr bir
kymeti vadr. H ellenizm tekmil ortazamanlarn devam mddetince,
kuvvetini muhafaza etmitir. Mesel 1204 te stanbulun suk utu iidahil
hi bir sebep yoktu; devlet merkezi sadece Hallar
vah ve madd kuvvetlerine boy un emitir. 1204 meumhadisesinin B
izanten Hellenizm e mhim bir darbe indirmi olmasna ramen, az bir
mddet sonra Asrhazr H ellenizm i bir inci mevki i igal etmitir, nkX
IX ncu asr Grekleri bu medeniyetin ahfadndandr larPaparrigopuloya
gre Hellenizm tekmil Bizans tarihinidevam mddetince, feyizli bir
surette u veya bu ek ildyaamtr. Grek vatanperverinin hadden ziyade
tarafgirlii,
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
27/547
meydana getirmi olduu esere, hi phesiz by k tesirlerde
bulunmaktan hali kalmamtr. Bununla beraber Grekkavmi T arihi ve
franszca Grek medeniyeti T arihi , ihtivaettikleri yukar da mezkr
tarafgirane temayllere ramen,kymetli kitaplardan madutturlar.
Paparrigopulonun balcadeeri konoklast hareketinin btn ehemmiyet ve
kark
ln ortaya koy mu olmasndadr . F akat bir cihetten buT arihin
kullan lmas kolay deildir : eser ne indeks, ne dehaiyeler ihtiva
etmekte ve bu yzden fik ir ler inin ve h k m ler inin shhatini
kontrol etmek bilhassa g ve nazik bir mesele halini almaktadr.
HOPF
X IX uncu asr n ortasnda bizantinizm sahasnda temayetmi, vicdan
sahibi ve alkan limler srasna profesr K ariH opfu (1832- 1873)
ithal etmek lzmdr .
Westfalyada domu olan K ari Hopf, bilhassa H omer tet-k ikatnda
ihtisas kesbeylemi bir lise hocasnn olu idi.Gen yandan itibaren
mthi bir hafza ve yabanc dillerirenmek hususunda fevkalde bir
kabiliyet ile temayzetti. H opf, B onn nivers itesinde tahsil ini
bitirdik ten sonra,ayni niversitede doent olarak kald ve ilim
hayatnn
kendine tahmil etmi olduu vazifeyi evkle baarmaa koyuldu: Bu
vazife F ranklar n tahakkm altnda, yani 1204 tensonraki Y
unanistann tarihini tetebb etmekti. 1853/4teH opf ilk seyahatine kt
ve V iyana tarik iyle imal talyayagitti; buras o zamanlar A
vusturya hegemonyas altndabulunuyordu; burada, bilhassa husus
arivlerde, devaml birsurette alt. M esaisinin neticesi Y unanistan
ve Ege deniziadalarndaki Frank prensliklerine dair mukayeseli
birmonografiler serisi ve bu meselelere mteallik arivler neretmek
oldu.
Greissw ald niversitesinde profesr, bilhare K
nigsbergniversitesinde profesr ve hafz ktp olan Hopf ortazamanlar
tarihiyle itigal etmee devam etti. 1861 den1863 e kadar srm olan ik
inc i lm seyahatinde Ce-nova, N apoli, Palermo, Malta, K orfu,
Zanta, ira, N aksosve Y unanis tan ziyaret etti ve buralarda bir ok
el yazmastoplad. Memleketine avdetinde Hopf bunlar tetkika
koyuldu;
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
28/547
fakat shhati fenalat ve austos 1873 te, Wiesbadende, tolgun bir
yata ve tam yaratc bir kudrette olduu esnada, ld. Birok monografi ,
makale ve F rank devrait bir hayli vesika nereylemiti.
Hopfun en mhim eseri Ortazamanlarn balangcndan
zamanlara kadar Yunanistan T arihi dir (Geschichte Griechenlavom
Beginne des Mittelalters bis auf die neuere Zeit, 1867- 1868).
Hopfun Yunanistan Tarihi ilk evvel geni ve ves ikalamstenit
malmat ile temayz etmektedir; bu hali bilhaskitabnn, kendinin
toplam olduu el yazmalarndan istifaettii yerler inde, grmek
kabildir. Hopf eserinin by k ksmn arktaki F rank hkimiyetine tahsis
etmitir. Es
byk bir miktar el yazmas ve vesikaya istinat etmekteve Hopf hi
phesiz bu tahakkm devr inin harici tarnin btn teferruatm yalnz en
mhim merkezler iin defak at'E ge denizindek i kk adalar iin dahi
tesbit etmolan ilk limdir. Hopf tarafndan toplanm olan
vesikalakffesi neredilmediine gre, kitabnn gayri mnteir vekalara
istinaden yazlm olan baz ksmlar bizzat or jimehazlar gibi telkki
olunabilirler.
A yni tarihte Y unanis tandaki Slavlar meselesi btn tefruatiyle
tahlil edilmektedir; kitabnn bu ksmnda Hopf, gnk Grekler in kannda
bir damla eski Hellen kan lunmadn ve asr hazr Grek ler inin
ortazamanlarda Yunnistan istil etmi olan Slavlar ve A rnavutlar n
ahfadndolduklarn iddia eden Fallmerayerin mehur nazariyeskar
vakalar zikretmekte ve deliller gstermektedir (29)
F akat maalesef H opf un bu en mhim eseri ErscGruberin limler ve
sanatler Umum Ansiklopedisi (ErsGruber, Allgemeine Encyklopaedie
der Wissenschaften und Kiin
t. L XX XV ve L XXXV I) adn tayan eski ve az tannmbir kol leks
iyonda kmtr. Hopf tarihinin bu itinaedisyonu, tetkiki iin elzem
olan bir indeks ihtiva etmediktmaada, sonunda bir mndericat
fihristine bile malik deildite bu sebebten bu edisyonun kullanlmas
bir takmadd mklt arzetmektedir. Bundan maada H opf
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
29/547
tarihi, elimizdeki ekliyle, mellifi tarafndan ihtimal tama-miyle
ikmal edilmemi bir haldedir: malzemesi gayr vazhbir ekilde
sralanmtr; lisan ar ve kurudur; kitap glkle okunmaktadr. Or
tazamanlar ve F rank tahakkmdevr i Grek tarihi iin, tabir caizse,
yeni sahifeler kefedenve Hopf tarafndan eserine ithal edilmi olan
by k miktardael yazmas ve vesika, A lman liminin kitabn son
derecemhim bir eser mertebesine ksrmaktadr . M verr ihin fdik-kati
bilhassa haric vakalar zerinde temerkz etmektedir.
Hopf, toplam olduu el yazmalar malzemesinden tama-miyle istifade
edemeden ve bunlar neredemeden ld.Hopfun el yazma miras bugn B
erlin M ill K tphanesindebulunmakta ve mverr ihler iin zengin bir
dokmantasyonmalzemesi tekil etmektedir.
H opf un tarihi avam iin yazlmamtr : bunun iin okkur u ve ok
limanedir 'veaz tannm bir ansiklopedide intiaretmitir. H opf un
sarmdan istifade etmek suretiyle or tazamanlar Grek tarihinin, yani
B izans tarihinin bir imalini daha msait bir ekilde yazan A lman
limler i vardr . Bu mverr ihlerarasnda bilhassa iki ismi zikretmek
lzmdr: Hertzberg veGregorovius.
HERTZBERG
Hertzberg eski Y unanistan ve Roma tarihler iyle megulolduktan
sonra ortazamanlara geti ve umum mahiyette ikieser telif etti: 1.
Antik hayatn inkrazndan hali hazra kadar Yunanistan T arihi (
Geschichte Griechenlands seit dem Absterben des antikenLebens bis
zur \ Gegenwart. 4 cilt. Gotha 1876 - 1879); 2. Onaltnc asrn
sonlarna kadar Bizansllar ve Osmanl Devleti T arihi( Geschichte der
Byzantiner und des Osmanischen Reiches bis gegen Endedes
sechszehnten Jahrhunderts. Berl in, 1883). Bu ik i eser, tam
manasiyle orijinal bir etd tekil etmemekle beraber, Hopfunasarnn
mteaddit neticelerini, daha iy i ve daha sade birslba malik olmalar
sayesinde, daha geni bir ok uyucumuhitine tantmlardr . kinc i eser
P. V. Besobrasov tarafndan, baz not ve ilveler le, rusaya evrilmi
ve G. F.Hertzbergin Bizans T arihi (Moskova 1896) ismi altnda
baslmtr. P. V. Besobrasov, bu tercmeye ilve etmi olduuerhlerde
mevzua ait en yeni bibliyografyadan maada, Rus
limler inin B izansm dahil tarihi sahasndaki mesailerinin
neti-
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
30/547
eler ini nazar itibare alm olmas bu tercmeye, aslna zaran, daha
byk bir kymet vermektedir; Hertzberg bu hususlar bir tarafa brakmt:
mesel byk saray, sarterifat usul, esnaf ve tccar korporasy onlar,
ky ller , kteekklleri, ky kodeksi, kyl mlknn mdafaa vaslar, topraa
bal kyller in esaret altna alnmalar, topr
kle ler inin vaziyeti, ko lonlar n timarlar, kadastro, vergiler
stemi ve maliye memur lar nn salhiyetler ini suiistimalleri g
Hertzbergin bu ik inc i eseri ve bilhassa bu eserin rustercmesi,
B izans tarihine yeni balyanlar iin ok faidelid
GREGOROVUS
Hopfun tetkikatn sarna esas ittihaz etmi olan ikilim, daha
nceleri ortazamanlar Roma tarihine dair yazm
olduu by k eseriyle bihakk n hret kazanm oF. Gregorovius
olmutur. Or tazamanlar Roma tarihine dyapm olduu aratrmalar bu limi
ikinci bir antik meniyet merkezi olan A tina ehr inin tarihini
tetkik eylemeevketti. Bu son tetkikatn neticesi Ortazamanlarda A
tina rinin Tarihi (Geschichte der Stadt Athen im Mittelalter.
Stuttgart 182 cilt) oldu. Gr egoroviusun kitab bu sahada
zamanmkadar bir ibi r ini takip etmi olan sarm kffesine salam
esas tekil etmi ve ileride yazlacaklara dahi ayni esas teedecek
olan (30) H opf un asarna istinat etmektedir. FaGregorovius, malm
olduu vehile, Hopfun megul olmd bu memleketin medeniyetinin tetkik
ini eserine ithal etmtedir. Gregorovius, zerine alm olduu vazifeyi,
parlak surette baarmtr. M ver r ih, Hopfdan sonra meydak arlm olan
malzemeden istifade ederek, B izans tarerevesi iinde, ortazamanlar
Atina tarihini, iyi tertiplendimi bir ekilde tasvir etmekte ve
hadisat X IX unc u asr
Y unan kral lnn ilnna kadar gtrmektedir .Gregoroviusun eserini
Bizans tarihiyle alkadar olanla
kffesi istifade ile okuyabilir.
BURY
1861de domu olan J . B. Bury 1895 te, T rinity Collegmodern
tarih profesr intihap edildi ve 1902 de Cabridge niversitesine
modern tarih iin kral profesr nas
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
31/547
edildi. Bizantinizm sahasnn haricinde kalan dier sarndanmaada
Bury 395 ile 867 arasndaki hadisat ihtiva eden ciltlik bir Umum
Bizans T arihi yazd. lk iki cilt Arkadius'tan Iren'ekadar muahhar
Roma imparatorluu T arihi (A. History of the later RomanEmpire from
Arcadius to irene. L ondon 1889) ismi altnda 1889 dakmtr. Bunlarda
hadisat, imparator arlmaynn PapaLeon III tarafndan Romada tetvi
edildii 800tarihine kadaranlatlmaktadr. Hi bir kimse, Muahhar
mparatorluk T arihininilk ik i cildi, 1889 da, kmazdan evvel, B
urynin Bizans sahasnda yapm o lduu etdlerin genilik ve der
inliininifasna hazr lanmamt. Bu alacak bir eserdi; bir pidarn
eseriydi, ve bununla Bury mverrih olarak hret buldu (31). nc cilt
23 sene sonra iren'in sukutundan Basil I inclsuna kadar ark Roma
imparatorluu T arihiV(A.History of theEastern
Roman Empire, from the fail of irene to the accession of Basil
I.L ondon, 1912) ismi altnda neredildi. Bu cilt 802 ile
867arasndaki devri ihtiva etmektedir. 1923 senesinde ilk ikici
ldin, hadisat yalnz J ustinian saltanatnn sonuna kadar gtren (M. s.
565), ik inc i tablar kmtr . Bu, sadece gzdengeir ilmi ve ilveler
gr m yeni bir edisyon deil, fakathemen hemen Bizans tar ihinin
balangcna dair yenidenyazlm bir eserdir. M ellife gre bu iki
cildden birincisi
Garb Avrupanm Germenler tarafndan zapt, kincisi se J
ustiniandevri tesmiye olunabilir di (32). 565- 880 devri tarihi
imdiye kadar yeniden tabolunmamtr . M ellif in mufassal birBizans
tarihi yazmak emelinde olduu anlalyor. Fakat Burymaalesef Romada, 1
haziran 1927 de, lmtr.
Bury, eserinde, pek doru olarak, Roma mparatorluunun I inci
asrdan XV inci asra kadar devam etmi olduufikr inin mmessili olarak
ortaya kmaktadr. B irinci cildinin
methalinde tarihin hi bir devr inin Roma muahhar imparatorluk
devri kadar yanl ve gayr vazh isimlerle karartlmolmadn beyan
etmektedir. Bu tarihin ehemmiyeti hakknda anudane bir surette yanl
hk m ver ilmi ve karakterinin yanl bir eki lde gsterilmi olmasnda
bu tarihever ilmi olan yanl isimlerin - zannedildiinden ok
fazla-dahli olmutur. Cihan ilkzamanlardan yenizamanlaraisal etmi
olan asrlarn tarihini kavramak hususunda ilkadm, ancak antik Roma
mparator luunun 1453 ten nceink raz bulmam olmasnn anlalmasiy le,
atlmtr. Okta-
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
32/547
vian- Avgustustan son Bizans mparatoru K onstantin leologa kadar
bir takm Roma imparatorlar, biribirini bil sla, Roma tahtnda
istihlf etmilerdir . Zamanmzda bu mhim hdise M uahhar mparator lua
ver ilmi olan Bizanteve Grek isimleri tarafndan karartlmtr. Bizans
mparatluu isminde srar eden mverr ihler Roma mparator lu
nun ne zaman bitmi ve Bizans mparatorluunun ne zambalam olduuna
dair mttefik deillerdir. Bu iki taarasnda seilen hudut bazan B yk K
onstantin tarafnd stanbulun tesisi, bazan Byk T eodosun lm, baz
J ustiniann zaman saltanat ve bazan da, F inlayin istedgibi,
zavriyal L eonun clsudur. Ve bir taks imi kabetmi olan mverr ih
dier bir taksime icabet, etmi olanhaksz o lduunu beyan edemez, nk
tekmil bu taksim
tamamiyle itibardir . Roma mpar ator luu, 1453 ten e vnihayet
bulmamtr. Bizans, Grek, Roma veyahut G rekRomen mparatorluu
tabirler i mhim bir hadiseyi karamak ve vahim sui tefehhmler tevlit
etmekten baka ie yaramamaktadrlar.
Bu mlhazalar , B ury yi, evvelce grm olduumvehile, ok uyucuyu
800 senesine kadar gtren ilk ik i dine Muahhar Roma imparatorluu T
arihi unv ann vermesevketmitir. 800 de arlmayn Romada imparator
iediliyor . te bu sebepten dolay bir bir ine rakip olan devlete
hakl olarak Garp ve ark mparator luklar isver ilebilir. Fakat
maalesef ark Roma mparator luu tabkendisine hi uymyan u yahut bu
devire temil olunmtadr. Mesel V. inci asrda ark yahut Garb Roma
mpator luklar ndan ve yahut Garp mparator luunun 476 sesinde
sukutundan bahsolunmaktadr . Bu kabl tesmiyelmehur limler tarafndan
kabul edilmi olmakla berab
yalntrlar ve sui tefehhmlere yol amaktadrlar. Bu noktburada izah
edelim: V. inci asrda Roma mparator lutek ve gayri kabili taks
imdi; imparatorlar n adedi birdfazla olabilirdi; fakat hi bir zaman
iki imparatorluk mevolmamtr. V. inci asrda ik i imparator luktan
bahsetmimparator luk kudreti hakk mdak i nazariyeyi tamamiyle yn
bir ekilde gstermek demektir. H i bir kimse Kontans ve K onstan (B
yk K onstantinin halefleri) zamannda imparator luktan bahsetmez ve
A rkadius ile Honorius, Ge
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
33/547
T eodos ile V alentinian I I I , L eon I ile A ntemius aras
ndaki siyas mnasebat K onstantinin oullar - arasndaki mnase-batn
ayni idi. mparatorlar bir ibir ine nazaran mstakilhatt bir ibir ine
dman olabilir lerdi; idare ettikleri imparatorluun vahdeti, nazar
olarak, hi bir zaman haleldar olmamtr. mparator luk 476 da sona
ermemitir: bu tarih tekmilbir asr devam edecek'olan izmihll
hadisesinin pek te mhimolmyan bir derecesini ifade etmektedir.
Romulus - Avgus-tulusun tahttan feragati, Roma mpar ator luunun
sukutunahadim olmak yle dursun, bu imparator luu sarsmaadahi
muvaffak olamamtr. Garp mparator luunun suk utundan bahseden
Gibbonu takliden bir takm modern mverrihlerin dahi bu ibareyi kabul
etmi olmalar ayan teessftr. Roma mparator luu. M. e. I inci asrdan
XV . inci
asrn ortasna kadar devam etmitir. A ncak 800 senesindensonra,
garpte dier bir Roma mparatorluu kur ulmu o lduundan ark Roma
mparatorluundan bahsolunabilir (33).te bu sebepten dolay i Bury,
802 den sonraki vakayii ihtivaeden nc cildine, bu cildi dierler
inden tefrik etmek zere,ark Roma imparatorluu T arihi ismini
vermitir.
Bury,XV II I inci asrdan itibaren, mverr ih ve filosoflarnBizans
tarihine kar gsterdikleri istihfafa iaret ettikten
sonra bunlarn bu hareketleriyle Garb Avrupa medeniyetitek mlnn
en mhim amillerinden birini, yani M uahharRoma mparatorluu ve
modern Romann tesirlerini, lykiyletakdir edememi olduklarn beyan
etmektedir (34).
Bury nin noktai nazar, phesiz, tamamiyle yeni deildir .Roma
mparatorluunun*| XV inci asra kadar devam etmiolduunun farkna
evvelce var lmt: mesel Montesquieu"
; nn Romallarm&itil ve inkraz sebeplerine dair mlhazalar
adl
kitabnda olduu gibi. Fakat Bury bu tezi mstesna birkuvvetle
ortaya atm [ve btn sarmda tekemml ettirmitir.
Burynin eseri husus bir dikkate lyktr. mparatorluunark nsfnn
mukadderatn anlatrken, garp nsfnn hadisa-tm dahi 800 e kadar nazar
itibare almaktadr ki bu husus,pek tabi olarak, mellif in Roma
mparator luunun vahdetinitelkk i edi tarzna tamamiyle uymaktadr .
Bury, kitabnda
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
34/547
yalnz siyas tarih ile iktifa etmeyip devlet tekilt, edebtima
hayat, corafya ve sanat ilh ........meselelerine bbana fasllar
tahsis etmektedir. k inc i tabdaki imparatun bnyesine ve dar
tekilta tahsis edilmi olan ilk iki iin Roma imparator luk tarihinin
en mehur mtehassr ndan biri yle yazmaktadr: Bu ks m M uahhar R
mparator luu umum hayat artlarnn en iyi ve en tasviridir,,
(35).
Bury, Macar, Rus ve dier Slav l isanlar na mkemlen vkft. te bu
sayede eserinin nc ci ldinde Bitarihiy le alkal btn Rus ve Bulgar
eserlerinden istetmi ve bunlar kymetlendirmitir.
LAMBROS
1851 de K or fuda domu ve 1919 da, lm olan Aniversitesi profesr,
el yazmas vesikalarnn ve tarihtinlerin yorulmak bilmez niri,
Aynaroz Grek el yazmkatalogunun mellifi olan asrmzn Grek
limlerinSpiridon L ambros (A&mpo), 1886 ile 1908 seneleri
arasEn eski zamanlardan istanbulun fethine kadar resimli
Yunanistarihinin ('Iaro( rj 'EXXa8o, [AeTeu'.vcov, db tcv
pyaio-x()v yfjiyjj T>5*&X&oeco5Tfj Ktovcrcavuvom/lso, A
tina 1886- 1908. 6 Cilt
cildini yazmtr. Lambrosun bilhassa geni bir halk kiin yazlm olan
bu kitab B izans tarihi vakayiini, B i mparator luunun
mevcudiyetinin sonuna kadar, ametodik bir tarzda, tasvir
etmektedir. M ellif mehaz gmemektedir. M etinde bir ok resim vardr
. B izantinizmhasnda L ambrosun sarfetmi olduu faaliyet ve
meydgetirmi olduu mhim asar daha henz kymetleriyle tenasip bir
ekilde takdir edilmemitir (36).
GELZER
ena niversitesi profesrlerinden Heinrich GeK rumbacherin Bizans
edebiyat T arihi iin Bizans imparattarihinin hulsasni telif etmitir
(Abriss der Byzantinischen Kageschichte. M nih 1897). Gelzer, bu
hulsada, bilhassa htarihi nazar itibare almaktadr; mellif bir ok
deHertzbergin kitabnn tesiri altnda kalmaktadr.
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
35/547
bir politikac olan Gelzer , bazan Bizans devri tarih hadisa-tna
dair verdii hkmlerin arasna,hi lzumu olmakszn,kendi ahs siyas
temayllerini sktrmaktadr. ptida birmalmat edinmek stiyenlere
Gelzerin hulsas faideli olabilir.
Bir A lman liminin azndan, eserinin balangcnda, uszleri iitmek
calibi dikkattir : Rus arlar ndan, biri , evlen
mek suretiyle, Paleologlar hanedanna mensup bir
prenseslebirlemitir ; K onstantin M onomakn tac, K remimde,
btnRusyallarm mutlak hkimi olan bir arn bana oturtulmutur. Rus
mparatorluu Bizans mparatorluunun hakik devamn temsil etmektedir.
Bir gn Ayasofyann hakik imanaavdeti ve K k A syann T rk ler in alak
hkimiyetindenkurtulmas muk adder ise, bu ancak Rus ar sayesinde
olacaktr. ngilterenin muhalefeti tabiate ve tarihe mugayirdir;
binaenaleyh bir gn behemmehal kr lacaktr. stanbul mparatoru, bu
ie bal muazzam vazifeleri idrak ettii takdir de, ancak Ortodoksluun
mdafi i Rus ar olabilir (37).
HESSELNG
Holandada L eyd niversitesinde profesr olan D. C.Hesseling 1902
de, Holanda lisannda, Bizans: medeniyettetkikleri, istanbulun
tesisinden itibaren ( Byzantium. Studien
ver beschaving na de stichting van Konstantinopel. Haarlem1902)
unvann tayan bir k itap neretti. H olanda lisanpek fazla taammm
etmemi o lduundan Hesselingin bueseri, ancak 1907, Bizans
medeniyetine dair bir tecrbe (Essaisur la civilisation byzantine.
Paris 1907) ismi altnda franszayaevrildikten ve fransz bizantinisti
G. Schlumbergerin bir mu- -kaddimesiy le bir likte neredildikten
sonra, umumun istifadesine arzedilmi oldu. F ranszca edisyonun
methalinde
mellif, olduka muammal bir tarzda, tercmenin Franszhalk nn
zevkna uygun olarak yaplm olduunu,, beyanetmektedir.
Bir ok malmat ihtiva eden ve pek fazla hacimli olmyanHesselingin
kitab, bilhassa ark mparatorluunun geirmiolduu mteaddit safahat zer
inde dur mak suretiyle, Bizansmedeniyetinin umum hatlarn tesbit
etmektedir. Siyashadiseleri ise, mellif , bunlar Bizans
medeniyetini aydnlatabilecek mahiyette olduklar zaman, nazar
itibara almakta,
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
36/547
isimleri ve teferruata ait bir takm hususat, ancak umfikirlerle
alkadar olduklar takdirde, zikretmektedir. Helingin kitab edebiyat
ve sanate geni bir yer ayrmakta
Belki mtehassslar iin fazla basit bir ekilde yazlolan
Hesselingin Bizans medeniyetine dair tecrbesi ak slpta yazlm ve ayn
zamanda salam esaslara ist- eden bir eser vastasiyle B izansn oy
nam olduu umu
rol hakknda bir f ikir edinmek istiyenler iin ok falidir.
BUSSELL
Burada F. W. Bussellin ngilizce yazlm ik i ciltlikeserinden
bahsetmek gerekir. 1910 da L ondrada intiar etolan bu eser Roma
imparatorluu: Domitiandan (M. s. 81) Nik111 n ekiliine kadar tekilt
tarihine dair tecrbeler [The Roman Emessays on the Constitutional
History from the accessionDomitian (81 A. D.) to the Retirement of
Nicephorus I I I (A.D.)] ismini tamaktadr . Bu eser bir takm
enterefikirler ve mukayeselerden mahrum olmamakla berahikye tarznn
toplu olmamas, bir takm tekerrrler ihetmesi ve vazh bir plna malik
bulunmamas ndan dolbozulmakta ve bir ok defalar mhim fikirlerini
kaybetmtedir. Eserin kronolojik erevesi, mellifin bu husuverdii
izahata ramen (Cilt I, sah. 1- 2, 13- 17) uradan
bur adan intihap edilmitir. kinci ciltte, hi mit edilmebir
yerde, E rmenistan ile Bizans mparator luunun 5201120 arasndaki
mnasebatndan bhis bir icmale tesaedilmektedir (Cilt, II sah. 333-
483). Bussellin kitabn ok umkolay deildir. inde hi bir not yoktur.
Mellifin esas f mparator luun ilk asrlar nda tamamiyle vazh olan
Romaparatorluu tekiltnn, Roma Cmhuriyet tekiltndan am olan ekiller
inin, muhtelif bir takm safahat arzedeK omnenler devrine kadar baki
kalm ve bu devi
niha olarak, tiranlk ismini tayan Bizans mutlak idatarafndan
ortadan kaldrlm olmasdr.
KEMBR ORTAZAMANLAR TARH(Cambridge Medieval History)
M kemmel bir bibliyografya ihtiva eden CambrMedieval History
Bizans mparatorluuna dair yazlm yeni umum tarihtir; bir inci cilt
(1911) B yk K onstantin
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
37/547
Anastasn lm (518) arasndaki devirden bahsetmektedir;ikinci cilt
(1913) konoklastlar devrine kadar gelmektedir; drdnc cilt (1923)
batan aaya kadar 717 den 1453 e kadaruzanan Bizans tarihi ve bu
tarihin eski Slavlar, Ermenistan,Mongoller, ve Balkan devletleriyle
olan mnasebetlerine tahsisedilmitir. Or tazamanlarn bu umum tarihi,
lm mucibi
teessf olan J . B. B urynin idaresi altnda, intiar etmitir;bu
tarih A vrupann en mehur limler i tarafndan meydanagetirilmi bir
eserdir.
BZANS TARHNE DAR MYANE BR SURETTE YAZILMIOLAN UMUM CMALLER
T ar ih sar klliyat, B izans tar ihine dair, geni bir okuyucu
ktlesi iin yazlm olan ve alelekser pek by k lm
kymetleri olmyan baz icmallere maliktir. Fakat bu kablmiyane
icmaller, orjinaliteden mahrum olmakla beraber, faideli olabilirler
ve okuyucunun dimanda Bizans mparatorluunun mukadderatna kar devaml
bir alka uyandrabilirler. Bu kabl eserlerin ekserisi ngiliz
lisannda yazlmtr.
C. W. C. Omann Bizans imparatorluu (The Byzantine Empire,3 nc
tab'. Londra 1892)adl eseri cazip bir slp ve pek gzelresimleri
muhtevidir. Finlay ve Burynin sarma istinat edenF. Harrisson
Ortazamanlarn ilk devirlerinde Bizans Tarihi (Byzantine Historyin
the early middle- ages. L ondra 1900) (38) ismini tayan kk bir
risalesinde Bizansn oynam olduu rolGarb Avrupa medeniyeti noktai
nazarna gre, tenvire almaktadr. B izans mparator luunun tima ve
siyas tekml hakknda bir fikir vermek hususunda, P ierre
GrenierBizans imparatorluu, tima ve siyas tekml (DEmpire B
yzantin:Son evoluon sociale et politigue. Paris 1904) adl iki
ciltlik eserinde, enteresan bir teebbste bulunmutur . M evzuun
umum
inkiaf nn kusur lu olmas ve olduk a vahim baz hata venoksanlar
ihtiva etmesine ramen - mtehasss olmy an birzat iin bunlar tabidir
- Grenier nin bu eseri B izans tarihisahasnda mtenevvi ve muhtelif
malmat verdiinden dolay,istifade ile okunabilir.
mparatorluun umum tarihiyle alkadar ksa, fakat dolgun bir
stanbul tarihini W. N. Huttonun stanbul. mparatorluun eski
merkezinin tarihi (Constantinople. The story of the old Capital
of the Empire. Londra 1904) adl eserinde bulmak kabildir.
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
38/547
Ksa, fakat gayet kuru bir Bizans tarihi icmali Roth tafndan
Bizans Devleti T arihi (Geschichte des byzantinischen ReicL eipzig
1904. 125 sah.) ismi altnda yazlmtr. M e1917 de, muhtasar bir
ekilde Bizans imparatorluunun timkltrel tarihi,, ni (Sozial- und
Kulturgeschichte des ByzantiniscReiches. L epizig 1917) dahi
neretmitir.
P rofesr Skala, H elmoldtun Cihan Tarihi nde, intiar eByk
skender den itibaren Hellenizm (Das Griechentum seit Alexadem
Grossen. H elmodtun Cihan T arihi, cilt V. L eipzig Viyana, 1904,
116 sah.) adl eserinde dolgun ve derin kaynak ve sar bilgisine
istinaf eden bir Bizans tarihi icmyazmtr. Bu son icmalde mellif
Bizans medeniyetini etrbir surette tahlil etmekte ve bu medeniyetin
oynad rtenvire almaktadr.- ngiliz lisannda, Rumen mverr ihi Ygann
ksa, cidd ve ok gsterili bir plna gre tertip edil
Bizans imparatorluu (The Byzantine Empire. L ondra 1907) bir
icmali vardr. Yine ngiliz lisannda E. Foord tarafndgayet canl bir
surette yazlm olan ve mkemmel resimihtiva eden Bizans imparatorluu.
Avrupa medeniyetinin arka bek(The Byzantine Empire, the rearguard
of the European civilisat
L ondra 1911) is imli bir eser 1911 de kmtr. Bu kitaBizans
tarihinin, 1204 ten sonraki inhitat devri ksmnda, muhtasar ve sath
yazlm olmas ayan teessftr.
B izans tarihinin ksa bir icmalini E. L avisse ve A. Rbaudnun
Drdnc asrdan zamanmza kadar gelen devrin umTarihi nde bulmak
kabildir (Histoire generale du IVeme sieclnos jours). Bizans
medeniyetine dair yazlm dier kymli bir icmale W. T urchinin Bizans
medeniyeti (La civhizantina. T or ino, 19 5 ) adl talyanca eser
inde T amaktadr.
1919 da, Ch. Diehl Bizans imparatorluu Tarihini de VEmpire
byzantin) neretmitir. Bu ki tabn ihtiva ettii 2
sahifede mellif bir Bizans mparator luu siyas tarihi hsasnn
erevesini amaktadr : en mhim dahil hadisabahsetmekte ve Bizans
medeniyetinin roln izah emektedir. K sa bir bibliyografya ve
mteaddit haritave resimler ihtiva eden bu eser F ransada birok
deftabolunmutur . ngilizce bir tercmesi 1925 te A merikbaslmtr
(History of the Byzantine Empire.Mtercimi : G. IvPrinceton,
1925).
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
39/547
Bizans: itil ve inhitat (Byzance: grandeur et decadence,
Paris1919) adl eser inde Ch. Diehl B izansm dahil hayatn parlakbir
surette tasvir etmektedir. Diehl, bu kitabnda imparator luun itil
ve ink raz sebeplerini, B izans medeniyetininkomu memleketler
zerinde yapm olduu tesirleri ve
T rkiye, Rusya ve Balkan devletlerinde B izansm miras m
izahetmektedir (39).
Bizans hayat ve medeniyeti hakknda cidd ve calibi dikkat bir
tarzda yazlm ettler meyannda August Heisen-bergin Bizans devletinin
hkmet ve sosyetesi (Staat und Gesellschaftdes byzantinischen
Reiches. L eipzig ve Berlin 1923- P. H imelbergtarafndan nerolunan
Die K ultur der Gegenmart ser isininII . cildi, IV. ksm) ve N orman
H. Baynesin Bizans mparatorluu
(Byzantine Empire.
Home University Library of ModernK nowledge, N r. 114, 1926) adl
eserleri vardr . Bu son kitapbilfiil IV nc asr ile stanbulun 1204
teki Hallar tarafndanzapt aras ndaki devr i ihtiva etmektedir. - B
izans imparatorluu tarihi, X I inci asrn sonuna kadar, mcmel bir
ekildeL. Halphenin Barbarlar: Byk istillardan X I inci asrdaki
Trkftuhatna kadar (Les Barbares: des grandes invasions aux
conuetesturues du XI. siecle. Paris, 1926) adl eserinde tasvir
olunmutur. Bu kitapta bir de bibliyografya bulmak kabildir.
Robert B yr onun Bizansn muvaffakiyeti. T arih bir bak. M. s.330
- 1453 (The Byzantine Achievement. An historical perspective. A.D.
330 - 1453. L ondra, 1929, 346 sah.) adl yeni kitab istifadeile
okunabilir.
Bizans tarihine dair gayet salam ve ksa umum makaleler E. Ger
land tarafndan K atolik A nsiklopedisi (Catholic En- cyclopedia) ve
J . B. Bury tarafndan B ritanya A nsiklopedisi iin
(Encyclopaedia Britannica 11. tab) yazlmlardr.O. Seeckin Antik
Dnyann inkraz T arihi (Geschichte des
Untergangs der antiken Welt. 6 cilt. 1895- 1920) dahi istifade
ileokunabilir. Birinci cildin nc tab 1910 da, ikinci venc ciltlerin
ik inci tablar ise 1921 de intiar etmilerdir .
Bizans tarihine methal mahiyetinde iki kymetli eser
sonzamanlarda neredilmilerdir: B unlardan bir incisi E.
SteininMuahhar Roma imparatorluu. I . Roma devletinden Bizans
devletine(284- 476) (Geschichte des spatrmischen Reiches. /. Vom
rmischen
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
40/547
zum byzantinischen Staat 282- 476. V iyana 1928) adl tadieri ise
F. Lotnun Antik dnyann sonu ve ortazamanlarn langc (La fin du monde
antigue et le debut du moyen- ge.Paris 1adl ki tabdr ; bu son eser
B yk J ustinian devrini ihtiva etmektedir.
BZANS EDEBYATI
Bizans edebiyatn tanmak iin M nih niversitesi fesrlerinden
mteveffa K ari K rumbacherin J ustiniandan Roma imparatorluunun
sonuna kadar Bizans edebiyat tarihi,, (Geschder byzantinischen
Literatr von J ustinian bis zum Ende des ostrchen Reiches. M nih
1897. 1193 sah.) adl eserinin iktabna mracaat etmek elzemdir . K
rumbacher in kitab
ik inc i tabndak i din edebiyat tarihi bahsi profesr A. hardt
tarafndan yazlmtr. A yni eserde, yukar da iaret oduu vehile,
Gelzerin Bizansn siyas tarihi hulsas,, bumaktadr.
K rumbacher in eseri, herhangi bir Bizans edebiyatk ik i iin,
balca ve zarur yardmc vastadr. Bu eser,nazarda, ihtiva ettii
malzemenin okluundan dolay, nadikkati celbetmekte ve mellifinin
derin ihtisas ve fevka
alma kabiliyetini tebarz ettirmektedir. K rumbacher ve dier Slav
lisanlar na mkemmelen vkft: bu sebeRus ve daha umum olarak Slav
eserlerinden istifade etmtedir. H i phesiz, K rumbacherin bu eseri,
mtehassiin kaleme alnm tr ; alelde bir okuyucunun iine mez. Fakat K
rumbacher geni halk ktlesi iin, daha bir tarzda, elli sahifelik bir
B izans edebiyat tarihi yazmbu eserine Ortazamanlar Grek edebiyat
tarihi,, (Die griechischeratr des Mittelalters, L eipzig ve Berlin,
1912, Die Kultur
Gegenwart serisi. N a ir i: H inneberg) ismini vermitir. K
rbacherin bu son eseri, ancak mell ifinin lmnden sneredilmitir.
Grek halk edebiyat iin F. Dietrichin Bve modern grek edebiyat
tarihi (Geschichte der byzantinischen und griechischen Literatr. L
eipzig 1902) adl eserini kaydetmek vafktr. G. Montelatiinin
talyanca muhtasar Bizans edetarihi,, nde [Storia della letteratura
bizantina] (324 - 1453) MaHoepli ilm ser isinde intiar etmitir. M
ilano, 1916, ik95 - 96. sah. VIII- 292] iyi malmat bulmak kabildir.
Bu k
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
41/547
K rumbacher in bir teker rr deildir; K rumbacher den 19sene
sonra neredilmi olan bu eser ok yeni malmat ihtivaetmektedir. Mesel
birok hatalar tashih eden MercatininRoma et lOriente V I I I ,
1918, sah. 171 - 183 te intiar etmiolan bir tenkidi okunabilir . N.
Y organn Bizans edebiyat:mahiyeti, taksimat, vsati isimli
makalesine dahi mracaat
olunabilir (Revue historique du Sud - Est europeen II, 1925,
sah.370- 397). Bizans edebiyatnn iptida devri iin W. Christin Grek
edebiyat tarihi (Geschichte der griechischen Literatr.
6 nci tab. M nih 1924, Cilt I I) ok faidelidir . - O.
Barden-hewer, Patrologia (3 nc tab. F reiburg im Breisgau, 1910).
-O. Bardenhewer, Eski hristiyan edebiyat tarihi (Geschichte
deraltchristlichen Literatr. 4 cilt. 2 nci tab. F reiburg im
Breisgau,1913 - 1924); bilhassa 3 nc ve 4 nc ciltler (IV nc ve
V inci asr). - A yni devir iin u eserler dahi mfit
olabilirler:L. H. Jordan, Eski hristiyan edebiyat (Geschichte der
altchristlichen Literatr. L eipzig 1911). - A. H arnackn Eusebiusa
kadar eskihristiyan edebiyat tarihi. I. Kaynaklar ve durum. II.
Kronoloji,,[Geschichte der altchristlichen Literatr bis Eusebius.
I. Die Uberlief erungund der Bestand (Leipzig 1893). II. Die
Chronologie. 2 cilt. (Leipzig , 1887 - 1904)] adl ana eseri IV nc
ve V inci asr edebiyatna bir methal olarak kullanlabilir.
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
42/547
RUSYADA BZANS TARH ARATIRMALARININ
KISA BR CMAL
AL MA N AK ADEMSYENL ER GARPL L ER VE SLAV
MUHPLER V. G. VASLEVSK
Rus limleri ancak XIX uncu asrn ikinci nsfndan itibren Bizans
tarihini cidd bir surette tetkik etmee balam
lardr. Bu asrn birinci nsfnda Bizans tarihiyle itigal edeler
Rusyaya gelen, Fen Akademisi zas intihap edilen hayatlarnn sonuna
kadar Petrogradda kalan Alman limlolmutur. Bunlar n esas gayesi Rus
tarihinde B izansm Bizans kaynaklar nn oynam olduu rol tesbit
etmeBu akademisiyenler meyannda Ph. K rugu (1764- 844) A. K unik i
(1814- 1899) zikredebiliriz.
Rus fikrinin en namdar mmessilleri iin, X IX uncu as
bir inc i nsfnda, B izans tarihi, birok defalar u veya bu ma
hareket iin, bir cambaz tahtas olmutu. N itekbaz Slav muhipleri
Bizans tarihinin kendi nazariyelerdesteklemek ve tarih bakmndan
muhik gstermek ifaideli olan ksmlarn alyorlard (40). Garpliler ise
Bizatarihinin oynam olduu menfi rol ispat etmek ve Rusynn, inkraz
bulmu bir devletin izleri zerinde yrmek tedii tadkirde, maruz
kalaca tehlikenin by k ln terz ettirmek iin ayni membaa mracaat
ediyorlard.
Eserlerinin birinde Hertzen yle yazmaktadr: Nasllv ve kller H er
klanum ve P ompeyi yi tahlis etmilerdeski Y unanistan dahi,
mevcudiyetini itmam ettii bir anRoma hakimiyeti kurtarmtr. Bizans
devri lhtin kapakald rm, fakat i indek i l dir ilmemitir .
Papaslar, ve iler, btn llerde yaptk lar gibi, bu ly dahi zapmiler
ve ksrln mmessili olduklarndan dolay, bu dreye pek yakan hadmlar,
bu lye tesahup etmilerdir
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
43/547
Bizans yaamakta devam edebilirdi, fakat yapacak hibirii
kalmamt... T arih umumiyetle milletlerle, sahnede kaldklar, yani
bir i grdkleri mddete, alkadar olur (41).
Dier bir garpli, P. J. andayev, yle diyor Biz tefesshetmi bir
Bizans ile mnasebet tesis ettik (42). Fakat bukabl hkmlerin,
bilitiraz kabiliyetli ve son derece ma
lmatl insanlardan sudur etmelerine ramen, hibir tarihkymeti
olmadn unutmamaldr; nk bunlardan hibirisi Bizans tarihinde hibir
zaman ihtisas yapmamt.
Fakat, X IX uncu asrn ortasndan itibaren, Bizans
tarihitetkikatmn ehemmiyeti Rusyada vazh b i r ,surette
kendinigstermee balyor. En nafiz Slav muhiplerinden A. S. Kho-miak
ov 1850 ye doru yle yazyor : F ikr imize gre, Bi-zanstan
istihfafkrane bahsetmek bu tarih hak kmdak i cehaleti ikrar
etmektir (43). 1850 de, M oskova niversitesiprofesrlerinden mehur
T. N. Granovski yle yazyor: Biz,Ruslar iin, Bizans tar ihinin
nekadar mhim olduunu sylemee hacet var mdr? Biz argrad (44) tan
mill medeniyetimizin en iyi hususatn, yani din itikatlarmz vekltr
mzn tohumlar m aldk. ark mparator luu genRusyay hr istiyan
milletler arasna ithal eyledi... Fakat bumnasebetlerden sarfnazar,
Slav olmaklmz Bizansa mer-butiyemizi gstermee kfidir. te bu son
nokta, arzettii
ehemmiyet nisbetinde, ecnebi limler tarafndan tebarz ettiri
lmemitir (45). Bizans tarihinin en mhim meseleleriiin tamamiyle
memnuniyetbah bir arei hal bulmak, ayniGranovskiye gre, o zamanda,
yalnz Rus yahut, daha umum olarak, Slav limler ine nasip
olabilirdi. K endine bu derece medyunu kran olduumuz hadisenin
kymetini bilmek bizim iin bir nevi mecburiyettir (46).
lm Rus bizantinizminin hak ik messisi Petrograd niversitesi
profesrlerinden ve Fen Akademisi, zasndanV. G. V asilievski (1838 -
1899) oldu. V asilievski Rus ilimlemini, Bizans tarihinin dahil o
lduu kadar haric hususmeselelerine ait son derece mhim eserlerle
tehiz etmi, Rus-Bizans mnasebatmn tesbiti iin uzun mddet alm vebu
tetkikatmda, mevzuu tahlil ve derinliklere nfuz etmekte,by k bir
iktidar gstermitir. V asilievskinin baz asar,umum tarih bakmndan
dahi, son derece mhimdirler. Mesel birinci Hal seferini tetkik
etmek iin bu limin Bizans
-
7/29/2019 Bizans Devlet Tarihi.pdf
44/547
ve Peenekler adl eserinden mstani kalnamaz: bu kikati garb A
vrupa limler i dahi teslim etmektedirler. 1925lm olan profesr N .
P. K ondakov ve A kademi zasdan F. I. spenski dahi bu sahada itihar
eylemi mdekik lerdendir ler : bunlardan birincisi bilhassa B izans
sanmeselelerinde, kincisi ise dahil tarih problemlerinde temay
etmitir.Rus ilminin en mehur mmessillerinden olan bu
limin asarn biz burada tahlil ve tetkik etmiyeceiz. icmalin
gayesi Bizans tarihine dair yazlm umum aszikretmektir: H albuki V
asilievski yalnz husus meseleledair telifat brakm, N. P. K ondakov
ise yksek kymeve bazan umum mahiyette, fakat sanat sahasnda,
eseryazmtr . Y alnz F. I. spensk i bir istisna tekil etmekted
Bu lirn, bir inc i cildi 1914, ik inc i cildi ise 1927 de intiar
etmolan B izansm umum tarihi adl bir eser neretmitir ; eserden aada
bahsedeceiz.
te bu suretle, XX nci asr balangcna kadar en mhur Rus
bizantinistler inin B izans tarihine ifa ettiklbalca hizmet, bazan
son. derece mhim bir takm husmeseleleri etrafl bir surette tetkik
ve bunlar n her taraftenvir etmeleri olmutur.
ERTOV
Rus lim