BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI ******** BÙI THỊ DUNG BIẾN ĐỔI VĂN HÓA LÀNG DỆT PHƢƠNG LA (HUYỆN HƢNG HÀ, TỈNH THÁI BÌNH) Chuyên ngành: Văn hóa học Mã số: 62310640 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC HÀ NỘI, 2016
27
Embed
BIẾN ĐỔI VĂN HÏA LÀNG DỆT PHƢƠNG LA (HUYỆN HƢNG HÀ, …huc.edu.vn/userfiles/assets/3. Tom tat tieng Viet Bui Thuy Dung.pdf · sâu sắc đến các làng nghề,
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI
********
BÙI THỊ DUNG
BIẾN ĐỔI VĂN HÓA
LÀNG DỆT PHƢƠNG LA
(HUYỆN HƢNG HÀ, TỈNH THÁI BÌNH)
Chuyên ngành: Văn hóa học
Mã số: 62310640
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC
HÀ NỘI, 2016
Công trình đƣợc hoàn thành tại:
TRƢỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI
BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Bùi Xuân Đính
Phản biện 1: PGS.TS. Đinh Thị Vân Chi
Trường Đại học Văn hóa Hà Nội
Phản biện 2: PGS.TS. Nguyễn Thị Phương Châm
Viện nghiên cứu Văn hóa
Phản biện 3: PGS.TS. Võ Quang Trọng
Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm
luận án tiến sỹ cấp Trường
Tại trường Đại học Văn hóa Hà Nội
Số 417, đường La Thành, Đống Đa, Hà Nội
Vào hồi: … giờ …, ngày … tháng … năm 2016
Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Quốc gia Việt Nam
- Thư viện trường Đại học Văn hóa Hà Nội
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Làng nghề có vị trí quan trọng trong phát triển kinh tế - xã
hội, ổn định chính trị ở địa phương. Văn hóa làng nghề có những nét
đặc trưng khác các làng nông nghiệp. Sự nghiệp Đổi mới đã tác động
sâu sắc đến các làng nghề, trong đó có làng Phương La: cơ cấu dân
cư, sự phân tầng xã hội, phong tục tập quán, các quan hệ xã hội v.v.
Nghiên cứu “Biến đổi văn hóa làng dệt Phương La (huyện Hưng Hà,
tỉnh Thái Bình) góp phần tìm hiểu thực trạng biến đổi văn hóa làng
nghề, xu hướng văn hóa làng nghề, từ đó đưa ra giải pháp bảo tồn,
phát huy văn hóa làng nghề trong giai đoạn CNH - HĐH đất nước.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1. Những công trình nghiên cứu về làng nghề, văn hóa làng
nghề của người Việt ở Bắc Bộ
Đã có rất nhiều những công trình nghiên cứu về làng nghề, văn
hóa làng nghề của người Việt ở Bắc bộ: Tác phẩm Người nông dân
châu thổ Bắc kỳ của Nhà Địa lý học Pháp Pièrre Gourou, P. Gourou
dành cả Chương 2 đưa ra vấn đề công nghiệp làng xã. Văn hóa truyền
thống làng Đồng Kỵ, Ninh Hiệp truyền thống và phát triển khảo sát
những nét tiêu biểu về nghề, cấu trúc làng xóm, di tích thờ cúng…
2.2. Những công trình nghiên cứu về biến đổi làng nghề, văn
hoá làng nghề
Làng nghề, phố nghề Thăng Long - Hà Nội của Trần Quốc
Vượng và Đỗ Thị Hảo, nêu một số quan điểm phát triển làng nghề.
Làng nghề phố nghề Thăng Long - Hà Nội trên đường phát triển chỉ
ra hướng phát triển và các giải pháp để phát triển làng nghề. Phát
2
triển làng nghề truyền thống trong quá trình công nghiệp hoá, hiện
đại hoá phản ánh về các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển các làng
nghề, hướng bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống.
Dưới góc độ Dân tộc học/Nhân học, trong vài năm qua, nhiều
công trình bàn sâu về biến đổi của làng nghề truyền thống từ sau hòa
bình lập lại đến nay, nhất là dưới tác động của quá trình CNH- HĐH:
Sự phát triển của làng nghề La Phù nghiên cứu trường hợp về sự
thay đổi của một làng nghề. Làng nghề thủ công huyện Thanh Oai
(Hà Nội) - truyền thống và biến đổi nghiên cứu biến đổi của nghề,
làng nghề thủ công huyện Thanh Oai.
2.3. Tổng quan các nghiên cứu về làng nghề Phương La
Làng Phương La được nhắc đến trong các công trình nghiên cứu về
vùng đất, con người Thái Bình: Nhận diện văn hóa làng ở Thái Bình, Lễ
hội truyền thống ở Thái Bình, Tên làng xã Thái Bình, Địa chí Thái
Bình…; các công trình nghiên cứu về nghề thủ công ở Thái Bình:
Đồng Khánh ngự lãm địa dư chí và Đại Nam nhất thống chí, Tiên
Hưng phủ chí... Ngoài ra, có một số đề tài nghiên cứu trực tiếp về
Phương La: Kỷ yếu Hoằng Nghị đại vương và việc bảo tồn, tôn tạo khu
di tích lịch sử - văn hóa Phương La; Một số giá trị văn hóa của các
nghề thủ công truyền thống ở Thái Bình… Làng Phương La chỉ được
nhắc đến trong các công trình nghiên cứu về lịch sử - văn hóa, nghề
thủ công ở Thái Bình, góc độ nghiên cứu chủ yếu là Sử học, Văn hóa
Dân gian; chưa nghiên cứu về văn hóa, biến đổi văn hóa làng nghề.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của Luận án
3.1. Mục đích nghiên cứu của Luận án
Thông qua khảo sát, phân tích thực trạng biến đổi văn hóa làng
nghề dệt Phương La; Luận án dự báo xu hướng văn hóa làng Phương
3
La thời gian tới, từ đó đưa ra giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị văn
hóa làng nghề dệt Phương La trong điều kiện CNH - HĐH, giúp làng
Phương La và các làng nghề ở Thái Bình phát triển bền vững.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của Luận án
Hệ thống lý luận về biến đổi văn hóa, biến đổi văn hóa làng
nghề và một số khái niệm cơ bản, làm cơ sở lý luận chung cho đề tài;
Giới thiệu tổng quan về làng Phương La, nghề dệt và văn hóa làng
Phương La trong xã hội truyền thống; Khảo sát, phân tích thực trạng
biến đổi, dự báo xu hướng của văn hóa; đề xuất giải pháp bảo tồn, phát
huy văn hóa của làng nghề dệt Phương La trong điều kiện CNH - HĐH.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của Luận án
4.1. Đối tượng nghiên cứu của Luận án
Đối tượng nghiên cứu của Luận án là các khía cạnh liên quan đến
biến đổi văn hóa làng nghề dệt Phương La (thực trạng và xu hướng
biến đổi, nguyên nhân biến đổi …).
4.2. Phạm vi nghiên cứu của Luận án
- Về không gian, là làng Phương La (xã Thái Phương, huyện
Hưng Hà, tỉnh Thái Bình); đồng thời, Luận án có nghiên cứu mở
rộng sang xã nghề dệt đũi Nam Cao (huyện Kiến Xương) và dệt khăn
Minh Tân (huyện Hưng Hà) tỉnh Thái Bình.
- Về thời gian, Luận án nghiên cứu biến đổi văn hóa làng
Phương La khi nghề dệt phát triển, nhất là giai đoạn CNH - HĐH đất
nước (từ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII, tháng 6/1996 đến nay).
5. Hƣớng tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu của Luận án
5.1. Hướng tiếp cận
Tiếp cận Văn hóa học: là hướng tiếp cận chính yếu của Luận án.
Luận án còn tiếp cận Nhân học/Dân tộc học, lịch sử, hệ thống.
4
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng các phương pháp: Điền dã Dân tộc học, Điều
tra xã hội học; Nghiên cứu liên ngành; Thống kê; So sánh…
6. Kết quả và đóng góp của Luận án
Luận án là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách có hệ thống
dưới góc độ Văn hóa học về biến đổi văn hoá làng nghề dệt Phương
La. Luận án đưa ra luận cứ khoa học, đề ra giải pháp bảo tồn, phát
huy các giá trị văn hóa của làng Phương La trong điều kiện CNH -
HĐH, giúp Phương La và làng nghề ở Thái Bình phát triển bền vững.
Luận án góp phần nghiên cứu văn hoá truyền thống làng Việt nói
chung và làng nghề nói riêng.
7. Bố cục của Luận án
Ngoài Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, Luận án
được chia làm 04 chương:
Chƣơng 1: Những vấn đề lý luận chung và tổng quan về làng
dệt Phương La
Chƣơng 2: Nghề dệt và văn hóa vật chất của làng Phương La hiện nay
Chƣơng 3: Văn hóa xã hội và văn hóa tinh thần của làng dệt
Phương La hiện nay
Chƣơng 4: Những vấn đề rút ra từ việc nghiên cứu biến đổi văn
hóa làng dệt Phương La.
5
Chƣơng 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VÀ TỔNG QUAN
VỀ LÀNG DỆT PHƢƠNG LA
1.1. Những vấn đề lý luận chung
1.1.1. Một số khái niệm dùng trong Luận án
1.1.1.1. Làng nghề, làng nghề truyền thống, làng nghề thủ công
hiện đại
Luận án đã phân tích các khái niệm về làng nghề, làng nghề truyền
thống của một số học giả đi trước và Luận án cũng đưa ra quan điểm của
NCS về làng nghề: là làng có phần đông cư dân sống bằng một nghề
hoặc nhiều nghề thủ công, có khi chỉ là một công đoạn của nghề, tạo ra
các sản phẩm mang tính cách riêng, thời gian làm nghề và thu nhập của
nghề chiếm tỷ lệ lớn nhất so với các hoạt động kinh tế khác; hoạt động
làm nghề có ảnh hưởng lớn đến các mặt khác của làng (kiến trúc làng
xóm, nhà cửa, nhịp sống, thiết chế tổ chức và các quan hệ xã hội, tâm lý
tính cách, phong tục tập quán...).
1.1.1.2. Văn hóa làng nghề
Trên cơ sở phân tích, làm rõ định nghĩa về văn hóa làng nghề
của một số các nhà nghiên cứu đi trước, NCS xác định Văn hóa làng
nghề là một dạng đặc thù, là một phức thể các yếu tố văn hóa vật
chất, văn hóa xã hội và văn hóa tinh thần ở các làng nghề, giữa nghề
và làng, giữa con người và các yếu tố ngoài con người, có quan hệ
mật thiết với nhau, ràng buộc và phụ thuộc, tác động vào nhau, trong
đó nghề giữ vị trí trung tâm. Ngoài các yếu tố chung của văn hóa
làng Việt, văn hóa làng nghề có một số yếu tố đặc thù, như nhịp sống
làng nghề, tâm lý và tính cách của người làng nghề…
6
* Cơ cấu văn hóa làng nghề: Văn hóa làng nghề được cấu thành
bởi các thành tố: Văn hóa vật chất, Văn hóa xã hội, Văn hóa tinh
thần. Có điểm khác là nghề phát triển, chi phối các mặt đời sống xã
hội của làng, vì vậy, khi nghiên cứu văn hóa làng nghề không thể
thiếu yếu tố nghề.
1.1.2. Cơ sở lý thuyết
1.1.2.1. Biến đổi văn hóa
- Luận điểm về biến đổi xã hội: Mọi sự vật, hiện tượng luôn vận
động và biến đổi không ngừng. Sự biến đổi đó bao gồm cả biến đổi
do nội tại của bản thân sự vật, hiện tượng và sự vận động, biến đổi do
các tác nhân bên ngoài. Theo các nhà xã hội học, nói tới biến đổi là
đồng nghĩa với sự biến đổi của xã hội, xã hội phát triển từ cơ cấu xã
hội đơn giản đến phức tạp, đó là sự thay thế kế tiếp các hình thái kinh
tế xã hội mà thực chất là các phương thức sản xuất. Một số nghiên
cứu ở Việt Nam đưa ra nhận định chung là kinh tế thị trường phát
triển tạo ra cơ may, vận hội cho các cá nhân, các nhóm xã hội; song
sự phân hóa giàu nghèo cũng như mức độ phân tầng xã hội càng diễn
ra mạnh mẽ. Những cá nhân, nhóm xã hội „„mạnh‟‟ tạo nên sức mạnh
kinh tế góp phần thúc đẩy sản xuất, kinh doanh phát triển, tạo ra động
lực tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xã hội. Chúng tôi vận dụng những luận
điểm này để nghiên cứu về sự biến đổi xã hội - yếu tố có liên quan mật
thiết với biến đổi văn hóa ở làng Phương La trong điều kiện hiện nay.
- Luận điểm về biến đổi văn hóa: Nhìn chung, các học giả đều
có điểm chung thống nhất cho rằng không có nền văn hóa nào đứng
yên một chỗ, cũng như không có nền văn hóa nào không có sự thay
đổi gì so với thời kỳ khai nguyên của nó. Biến đổi văn hóa mang tính
tất yếu, là hiện tượng phổ biến. Biến đổi văn hóa cũng tuân theo quy
7
luật, biến đổi từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, không diễn
ra theo một đường thẳng đơn tuyến mà cũng có những giai đoạn
chững lại, thậm chí là thụt lùi; biến đổi được bắt đầu từ quá trình thay
đổi phương thức sản xuất, kỹ thuật sản xuất, dẫn đến thay đổi về
quan niệm, lối sống,… Biến đổi văn hóa lại cũng chính là động lực
thúc đẩy xã hội biến đổi. Nhờ mối quan hệ biện chứng đó mà văn hóa
và xã hội ngày một phát triển. Đây là cơ sở lý luận để NCS dựa vào
trong suốt quá trình nghiên cứu.
1.1.2.2. Biến đổi văn hóa làng nghề
Sự biến đổi văn hóa của các làng nghề về bản chất chính là lực
lượng sản xuất rất phát triển, phương thức sản xuất được đổi mới,
kinh tế hàng hóa thâm nhập sâu vào mọi mặt đời sống xã hội của
người dân. Sự biến đổi này bao hàm cả những biến đổi đã có chọn
lọc và cả những biến đổi chỉ mang tính trào lưu chưa phù hợp.
Nghiên cứu biến đổi văn hóa làng nghề chính là nghiên cứu sự biến
đổi các thành tố cấu thành văn hóa làng nghề dưới tác động của các
yếu tố chính trị, kinh tế và xã hội. Nghiên cứu biến đổi văn hóa làng
nghề dệt Phương La là nghiên cứu biến đổi các thành tố Văn hóa vật
chất, Văn hóa xã hội và Văn hoá tinh thần của làng. Với làng Phương
La, làm nghề chi phối mọi mặt đời sống. Vì vậy, Luận án tập trung
nghiên cứu về biến đổi nghề dệt truyền thống. Do điều kiện thời gian
nên Luận án chỉ trình bày khái quát các thành tố văn hóa làng nghề
Phương La trong xã hội truyền thống và một số yếu tố văn hóa hiện
nay nổi bật, hình thành và diễn biến dưới tác động của CNH - HĐH:
1/Nghề dệt và văn hóa vật chất (không gian, cảnh quan; di tích tín
ngưỡng...); 2/Văn hóa xã hội (sự hình thành tầng lớp chủ doanh
nghiệp; việc tách họ, dựng nhà thờ mới và vấn đề an ninh - xã hội;