Bilten na potro[uva^ite - opm.org.mk

Bilten na potro[uvaîte na Makedonija

Glaven i odgovoren urednik:Marijana Lon~ar - Velkova

tehni~ki urednik:Elizabeta Spiridonova

izdava~ki sovet:Prof. d-r Jadranka Dabovi]-

Anastasovska, prof. d-r Lidija Petru[evska-Tozi,

d-r Sawa Popovska Vasilevska prof. d-r Kiril Popovski,

ureduva~ki odbor:Marijana Lon~ar-Velkova,

Tatjana Tasevska,Elizabeta Spiridonova,

Epaminonda Glavinac

lektor:Jasmina |orgieva

dizajn:Darko Radeski

pe~ati:

izdava:Organizacija na potro{uva~ite

na Makedonija

adresa:ul. Vodwanska bb,

P. fah 150, 1000, Skopjetel/faks 3179 - 592, tel. 3212-440

E-mail: [email protected]@opm.org.mkwww.opm.org.mk

Biltenot e zaveden vo registarot na

vesnici vo Sekretarijatot za in for macii

na Vladata na Repu bli ka Ma kedonija pod

br.10-283/2. Spored misleweto na Minis-

ter stvoto za kul tura na Republi ka Make do-

nija za Bil tenot na potro[uva~ite na Make-

donija se pla]a povlastena stapka na

danok.

ИСХРАНА

ШТО Е HACCP?

КАКО ДА ИМ СЕ ПОМОГНЕ НА ПОТРОШУВАЧИТЕ ДА НАПРАВАТ ПРАВИЛЕН ИЗБОР НА ХРАНА?

СОВЕТИ.....ВИТАМИНИ И МИНЕРАЛИ

ВИЕ ПРАШУВАТЕ

ДОМУВАЊЕ

КУПУВАЊЕ НА НОВА МАШИНА ЗА СУШЕЊЕ ОБЛЕКА

СОВЕТИ...НА ШТО ДА ВНИМАВАТЕ


ПОТРОШУВАЧКИ ПРАВА, ПРАВНИ ПРОПИСИ

ОПМ ДОНЕСЕ ПРЕДЛОГ -НАСОКИ ЗА ПОДОБРУВАЊЕ НА СОСТОЈБИТЕ СО ЗАШТИТАТА НА ПОТРОШУВАЧИТЕ ПРИ КОРИСТЕЊЕ НА УСЛУГИТЕ ОД ЈАВЕН ИНТЕРЕС ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ДАЛИ КАБЕЛСКИТЕ ОПЕРАТОРИ МОЖАТ САМОВОЛНО ДА ГИ МЕНУВААТ ПРОГРАМИТЕ ?

ОД НАШАТА ПРАКТИКА

ПОТРОШУВАЧИ, ВНИМАНИЕ!!!

ТВ НАГРАДНИТЕ ИГРИ ПОВТОРНО ЗЕМААТ ЗАМАВ

ПРАВА НА ПАЦИЕНТИТЕ

ФОРМИ НА УНАПРЕДУВАЊЕ И ЗАШТИТА НА ПРАВАТА НА ПАЦИЕНТИТЕ?

ЕНЕРГЕТИКА

ПРОЕКТИРАЊЕ НА СТАНБЕНИОТ ПРОСТОР ЗА ПАСИВНО КОРИСТЕЊЕ НА СОНЧЕВАТА ЕНЕРГИЈА

ТЕСТ

СРЕДСТВА ЗА ЗАШТИТА ОД СОНЦЕ

ЛАПТОПИ - МАЛИ ИЛИ МОЌНИ

ЕКОЛОГИЈА

ПОТРОШУВАЧИТЕ И ГЛОБАЛНОТО ЗАТОПЛУВАЊЕ

POSEBNI IZDANIJA

Информативниот систем на ОПМ - Инфотека ви нуди информации во следниве области: Правна област, Исхрана, Становање и домување, Здравство, Финансиски услуги и Апарати за домаќинството, Изолација во индивидуалната и колективна градба, Аудио и видео опрема во домот, Телефонија, Компјутери и Сончеви

системи.

Станете член на ОПМ!

Hazard Analysis Critical Control Point - HACCP означува систем за анализа на опасности и критични контролни точки. Поконкретно де-финиран, HACCP е систем кој опфаќа низа постапки за контрола на про-цесот и чувствителните точки во синџирот на производство на хра-на, а со крајна цел потрошувачот да ги користи прехранбените произво-ди во состојба и на начин кој ќе би-де безбеден за неговото здравје. Си-стемот НАССР е флексибилен, со можност да се применува низ цели-от синџир на исхрана, започнувајќи од производството, па до крајниот производ. Toj не се однесува на кон-тролата и анализата на крајниот про-извод. Значи, НАССР е применлив во сите фази на производството на еден производ и затоа сите кои доаѓаат во допир со производот, во која било фаза на неговата обработ-ка, преработка или дистрибуција, треба да ги применуваат принципи-те на НАССР .

Валидност на HACCP планот е елемент на верификацијата, фокуси-ран на собирање и оценување на на-учни и технички информации за да се одреди дали HACCP планот, кога правилно се имплементира, ефек-тивно ги контролира опасностите.

HACCP проверка претставува си-стематско и независно иследување на примената за да се одреди дали активностите и нивните резултати содејствуваат со планираните мер-ки.

HACCP систем - Резултат од имплементацијата на HACCP пла-нот.

Како се применува НАССР системот?

НАССР системот е сопствен кон-тролен систем на производителите и на трговците со храна кои се должни да го воспостават за да докажат дека храната што ја пуштаат во продажба е безбедна. Тој не е применлив кај сите бизниси со храна преку сите на-пред спомнати принципи, но со оглед на неговата флексибилност и најмалите бизниси треба да ги лоци-раат опасностите и да ги стават под контрола. Правилата на добра про-изводна пракса (ДПП) и добра хиги-енска пракса (ДХП) и записи во врска со нивната примена се задолжител-ни за сите бизниси со храна.

Примената на системот HACCP се состои од следни-те принци пи:

Прв принцип: Спроведување на анализа на опасности

Втор принцип: Одредување на критична контролна точка

Трет принцип: Утврдување на критични граници - критериум кој го разграничува прифатливото од не-прифатливото ниво

Четврти принцип: Утврдување на систем за вршење контрола на критична контролна точка

Петти принцип: Дефинирање на корективни мерки

Шести принцип: Утврдување на постапка за верификација

Седми принцип: Утврдување на документација за сите процедури и записи кои произлегуваат од овие принципи и од нивната примена

Појаснување на некои поими кои се однесуваат на HACCP

Опасности - Тие можат да бидат биолошки, хемиски или физички причинители во прехранбените про-изводи и добиточната храна, способ-ни да предизвикаат несакани после-дици по здравјето.

ККТ - Критична контролна точка е фаза, односно точка или процес, каде што може да се примени кон-трола која е неопходна за спречување, елиминирање и редукција до при-фатливо ниво на опасност по безбед-носта на храната.

HACCP план претставува доку-мент подготвен во согласност со принципите на HACCP што обезбеду-ва контрола на ризиците значајни за безбедноста на храната во сегментот на кој се однесува.

ШТО Е HACCP?ИСХРАНА

4

Предност и корист од HACCPУспешно применет, системот HACCP има големи предности. Една од предностите е

што постоечките и предвидените опасности и ризици се идентификуваат и се отстранува-ат пред да се појави здравствено неисправниот производ. Друго, овој систем ја поттик-нува свеста и едукацијата за здравствената безбедност на производите и за спречување на болестите предизвикани од здравствено неисправни и небезбедни производи, а со тоа се зголемува довербата во здравствената безбедност на производите. Постојат и доку-ментирани докази за контрола на производниот процес. Здравствената безбедност на производот се обезбедува во фазата на појавување на производот, во текот на сите ра-ботни процеси.

Сите вработени се вклучени во одговорноста за здравствено безбеден производ што значи дека тие се одговорни, свесни и едуцирани, а дефинирана е и индивидуалната од-говорност. Исто така, континуирано се следат критичките точки во текот на производство-то, така што корективните мерки се спроведуваат пред појавувањето на проблемите и загрозувањето на здравствената безбедност на производите и здравјето на потрошува-чите.

Во HACCP учествуваат експерти од различни области, што значи има мултидисципли-нарен пристап, тимска работа. Овој систем овозможува воведување на промени и е ком-патибилен со системот за квалитет. Усогласен со законите и правилниците, HACCP ја олес-нува трговијата во и надвор од Европската унија.

5

Недостигот на целосни информации во однос на многу прехранбени производи им го отежнува изборот на потрошувачите, па за-тоа се неопходни повеќе информации кои ќе бидат јасно истакнати на храната која ја купу-ваат. На некои прехранбени производи начи-нот на етикетирање е поедноставен преку користење на различни шеми на етикетирање, меѓутоа, ова предизвикува збунетост кај по-трошувачите. Ситните букви или недоволниот контраст помеѓу бојата на буквите и позади-ната го отежнуваат читањето на информации-те. Исто така, чест случај е недостигот на ин-формации за земјата на потекло на состојките и производот.

Да постои значаен контраст помеѓу бојата на буквите и онаа •на позадината, а големината на буквите да биде најмалку 3 мм за да може полесно да се чита, така што сите значајни информации за прехранбениот производ ќе бидат јасни и читливи.

Поедноставената колорна шема која се однесува на •нутритиентите на предната страна од пакувањето ќе обезбеди лесно разбирливи и ефектни информации, а воедно ова е и лесен начин за споредба на производите. Оваа шема користи црвена, жолтеникава и зелена боја за да им укаже на потрошувачите, од здравствена гледна точка, кое е нивото на клучните нутритиенти содржани во прехранбениот производ од типот на масти, заситени масти, шеќери и сол, дали нивото е високо, средно или ниско на 100 г или мл од храната. Ваквата категоризација мора да биде базирана на независни и признати научни критериуми засновани на препораките од

European Food Safety Authority (EFSA).

Потрошувачите бараат повеќе информации •за да го направат правилниот избор. За таа цел,

значајно е на пакувањето да се нагласи нивото на белковини, масти, заситени масти, јаглени

хидрати, шеќери, сол, растителни влакна, трансмасни киселини на 100 г или 100 мл

од производот. Сите тие се важни, имаат соодветни карактеристики и влијание

врз здравјето и затоа е потребно јасно и внимателно да бидат

назначени на етикетата.

Земјата на потекло •треба да биде истакната,

односно обележана како за состојките на

производот, така и за суштинската состојка.

КАКО ДА ИМ СЕ ПОМОГНЕ НА ПОТРОШУВАЧИТЕ ДА

НАПРАВАТ ПРАВИЛЕН ИЗБОР НА ХРАНА

За што се залага Европската организација на потрошувачи - BEUC?

Кои се всушност потрошувачките потреби?

6

Стапката на дебелина меѓу децата во ЕУ во последниве години е значително зголемена и овој тренд е во постојан пораст. Дебелината е поврзана со модерниот начин на живот, но и со помалата физичка активност и зголемената потрошувачка на „брза храна“ од страна на децата.

Рекламирањето и продажбата на храна богата со масти, сол и шеќер од страна на индустриските компании не-гативно влијае врз исхраната на децата бидејќи тие се особено ранливи на комерцијалните пораки кои воедно ги поткопуваат напорите на родителите кои се залагаат за правилна исхрана на нивните деца.

КАКО ДА ИМ СЕ ПОМОГНЕ НА ПОТРОШУВАЧИТЕ ДА

НАПРАВАТ ПРАВИЛЕН ИЗБОР НА ХРАНА

ДЕцаТа сЕ на уДар на рЕКламирањЕТО и ПрОДажбаТа на храна бОгаТа сО масТи, сОл и ШЕќЕр

Што треба да добиеме со етикетирањето на хранатаОд етикетата на прехранбениот производ можете јасно да го разберете количеството и видот на хранливите материи.

Таа обично содржи информации за заситените масти, натриумот, вкупните масти, растителните влакна, холестеролот, по порција.

Сепак, разбирањето и читањето на етикетите на прехранбените производи може да биде многу тешко. Еден про-сечен потрошувач дефинитивно ќе се запраша што значат тие бројки и како тоа ќе влијае на неговата исхрана со што етикетата ќе му биде водич кој веродостојно ќе го следи.

За во иднина да имате јасно и сеопфатно согледување на ставките наведени во означувањето на храната, ви го претставуваме она на што треба да се внимава и што треба да се знае.

1. Количина на оброкотО• ва е првата ставка која ќе ја здогледате во означувањето на производот. Количината на оброкот која е наведена на етикетата се однесува на количината на храна која луѓето обично ја консумираат. Меѓутоа, тоа не мора да значи дека ова количество е количеството храна кое Вие го консумирате.

Покрај ова, количината на оброкот ја одредува количината на хранливите •материи кои влегуваат во телото. Тоа значи дека доколку стриктно се придржувате кон пропишаната големина, ќе го добиете количеството хранливи материи назначено на етикетата.

На пример, ако на етикетата е назначено дека еден оброк е еднаков на 54 г, •тоа значи дека ќе треба да измерите и да консумирате 54 г од производот што значи дека сте консумирале еден оброк и сте ја внеле онаа количина хранливи состојки кои влегуваат во 54 г од производот.

Меѓутоа, доколку на етикетата стои дека пакувањето е наменето за четири •оброци, а вие сте ја консумирале целата содржина, тогаш треба да го пресметате вкупниот внес на хранливи материи што влегле во Вашето тело. Ова значи дека доколку еден оброк е еднаков на 250 калории, износот ќе го помножите со 4 за да го пресметате вкупниот број калории што сте го внеле.

2. хранливи материиОвој податок се однесува на списокот на достапни хранливи материи во •производот. Ова одговара на нутритивниот состав на производот и се заснова на дневните препораки за внес на оброк. Овие препораки претежно се движат во границите на 2000 до 2500 дозволени калории по оброк.

Доколку производот не содржи 2000 калории, потребно е пропишаниот износ да •го поделите со 2000, со што ќе треба да го пресметате % на дневната вредност на секоја од хранливите материи во однос на вкупниот внес.

3. состојкиОва се однесува на списокот на состојки кои влегуваат, односно се користат во •процесот на производство на производот. Обично списокот започнува со главните состојки кои учествуваат со поголема количина, па следат оние состојки со помала количина, додека минималниот износ одговара на последната состојка.

4. Што е означено на етикетатаОва се однесува на означувањето на посебни видови нутритивни состојки. На •пример, ако стои дека е ,,ослободено од натриум‘‘ значи дека има помалку од 5 мг по оброк, или, ниска содржина на масти значи дека содржи 3 г. масти или помалку.

Во суштина, читањето на етикетите може да биде многу напорно и понекогаш •збунувачко. Сепак, кога еднаш ќе се усвои, може да послужи како водич во планирањето на исхраната.

7

витамини и минерали

Витамините се чувствителни на дејството на то-• плината, конзервансите и светлината, како и при подолго складирање. Можат да бидат уништени и затоа треба да внимаваме.

Овошјето и зеленчукот, по неколку дена, дури и • ако се чуваат во фрижидер, го губат поголемиот дел од витамините што ги содржат.

Треба да се јадат поголеми количини сурово • овошје и зеленчук.

Морковот, доматите и пиперките треба да се • консумираат со малку масти. Тие содржат мала количина на витамин А кој организмот го искори-стува единствено тогаш кога во желудникот ќе дојде дури и многу мала количина на масти.

Зеленчукот треба да се готви што е можно по-• кусо, на пониска температура, без вода или со сосема мало количество вода. Со готвењето се губи дополнително количество, односно 30-40% од витаминот Б, 40-70% од витаминот Ц и мно-гу голем процент на фолна киселина - дури 90%.

Минералите остануваат стабилни и на повисока • температура.

Добро е јадењето да се зачини со свежи зачини • од билки.

А

B

CEB6

B12

СОВЕТИ....

Постои двоумење дали со консумирањето на дневни-те оброци внесуваме доволно количество витамини

и минерали или овој внес треба да се зголеми со фабрич-ки препарати. Разновидната исхрана обезбедува добро снабдување со сите витамини и минерали. Меѓутоа, дали тоа е доволно, првенствено зависи од квалитетот на хра-ната која се консумира, но и од дневните потреби на организмот. Потребите се зголемуваат во согласност со растот и развојот, но и при посебни состојби како, на пример, бременост, болест, зголемен напор, зголемена температура и влажност на воздухот, зголемено потење.

Што треба да знаеме

8

витамини и минералиА

B

CШто е адитив?Тоа се супстанции или смеси од супстанции кои не се прехранбени производи ниту нивни нутриенти, туку им се додаваат на прехран-бените производи за време на производството или во текот на преработката, складирањето или транспортот, заради зголемување на квалитативните својства (изглед, вкус, мирис, боја, структура, трај-ност на прехранбените производи). Се додаваат намерно и во мали количества.

Што се додатоци на исхраната?Додатоци на исхраната се прех-ранбени производи што содржат концентрирани хранливи состојки како што се витамини, минерали, аминокиселини или други супстан-ции чија цел е дополнително да го збогатат внесот на хранливи со-стојки во вообичаената исхрана. Се земаат самостојно, во помали количини, во форма на таблети, капсули, прав, гел, напитоци при што не смее да се пречекорува пре-порачаната дневна доза која мора да е означена на производот.

Која е разликата помеѓу адитивите и додатоците на

исхраната?Додатоците на исхраната се прех-ранбени производи чија цел е да ја дополнат нормалната исхрана, додека адитивите не се прехран-бени производи. Прехранбените адитиви се супстанции со познат хемиски состав кои нормално не се внесуваат како храна, без разлика на нивната нутритивна вредност. Адитивите целно се додаваат во храната за подобрување на нејзиниот технолошки состав и тоа во текот на производството, подготовката, обработката, прера-ботката, пакувањето, транспортот и чувањето. Адитивите кои што по додавањето во храната го пос-тигнале својот ефект стануваат состојка на храната.


9

КУПУВАЊЕ НА НОВА МАШИНА ЗА СУШЕЊЕ ОБЛЕКАнамената на машината за сушење на алишта

е испраните алишта во машина за перење целосно да се исушат или до степен да се подготвени за пеглање.

Пред само неколку години се сметаше за луксуз да се купи машина за сушење алишта која и не даваше вистински резултати - алиштата беа пресушени и истуткани. Денешните машини за сушење веќе ги немаат тие недостатоци, се разбира ако правилно се користат. . . .

Прекумерното сушење предизвикува стесну-вање, генерира статички електрицитет и го нама-лува животниот век на текстилот.

Поделба според принципот на работа

Машините за сушење, според принципот на работа, можат да бидат со одвод на воздух и со кондензација. Која е разликата?

Кај машините за сушење со одвод на воздухот, воздухот потребен за сушење се зема од околината, се загрева и како таков се уфрла во барабанот на сушницата. Загреаниот воздух е способен да прими повеќе влага од постудениот. Значи, откако воздухот ќе проструи низ алиштата во барабанот, се исфрла надвор. Затоа, за овој тип на машини треба да се обезбеди одвод на воздух (овој воздух е загреан, влажен и во себе содржи ситни текстилни честички).

Кај машините за сушење со кондензација, овој проблем не постои. Кај овој тип на машини, влагата која се создава при сушењето во машината, се собира во посебни кондензациски садови, а воздухот за сушење се зема од околината, односно од просторот во кој стои сушницата. Машината го загрева воздухот кој се внесува во барабанот со алиштата, а тука тој ја презема влагата која се одвојува при сушењето. Потоа, влажниот воздух се меша со воздухот од околината кој го вшмукува вентилатор, при што се лади, влагата преоѓа во течна форма и се собира во посебен дел - контејнер кој по секое перење треба да се испразни. Кај некои машини, водата оди директно во одвод.

Ваквата машина може да се постави каде било, а сè што треба е електричен приклучок и приклучок за одвод на вода.

начин на регулација

Машините се разликуваат и според начинот на регулација. Кај едни се врши избор на времето на сушење, а кај други на степенот на влажност на алиштата.

Кај оние со временска регулација, машината сама се исклучува кога ќе измине зададеното време. За овој тип на регулација е потребно извесно искуство за тоа колку време е потребно за сушење на одреден тип на текстил, за да не биде пресув или премногу влажен.

Полесни за користење се машините кај кои се избира степенот на влажност при сушењето. Таквото техничко решение, се разбира, е посложено, па затоа и машините со кои лесно се ракува се малку поскапи. Машината е опремена со посебни регулатори кои при сушењето ја мерат влажноста во барабанот. Кога ќе се измери степен на влажност адекватен на зададениот со програмата, сушењето се прекинува.

Трендот на развојот на машините за сушење е во насока на кондензациски машини со определување на степенот на влажноста.

ДОМУВАЊЕ

10

КУПУВАЊЕ НА НОВА МАШИНА ЗА СУШЕЊЕ ОБЛЕКАПолнење

Според надворешниот изглед, тешко е да се направи разлика меѓу машина за перење и машина за сушење. Исто е и кога ќе се погледне нивната внатрешност - и двете имаат барабан, со тоа што машината за сушење има малку поголем барабан за исто количество на алишта.

Кај машините за сушење, како и кај оние за перење, може да се избира меѓу моделите со врата од напред, кои се позастапени, или со врата одозгора. Оние кои се отвораат одозгора се посоодветни за простори кои немаат доволно место за отворање на вратата од напред што е типичен случај во малите градски станови.

сОВЕТи...на ШТО Да ВнимаВаТЕ

На машините за сушење има енергетска етикета • на која е означен видот на машината (машина со одвод на воздух, кондензациска машина), пот-рошувачката на енергија, капацитетот и буча-воста.

Машината за сушење е голем потрошувач на • енергија, речиси двапати повеќе од машината за перење. Ако механички се отстрани повеќе вода во машина со појака центрифуга, сушењето е поекономично. Затоа, препорачливо е да се употребува машина за сушење во комбинација со добра машина за перење која има центрифуга со 1000 вртежи во минута и повеќе.

Машината за сушење е втор најголем потрошувач • на енергија после фрижидерот. Некои нови машини за сушење ја отстрануваат влагата поефикасно, имаат сензори за влага и имаат автоматски прекинувачки контроли за да се избегне прекумерното сушење.

Машините за сушење работат на принципот на • греење и проветрување на облеката. Ефикасноста на машината за сушење се мери со единицата наречена енергетски фактор (ЕФ). Овој фактор е сличен на оној кај автомобилите кој се однесува на потребните литри за километар, но во овој случај мерката е килограми (кг) алишта на киловат час (kWh) струја. Минималниот енергетски фактор за стандардна машина за сушење е 3,01. За машини за сушење кои работат на плин, минималниот енергетски фактор е 2,67. И за машините за сушење алишта кои работат на плин, мерката

за енергетскиот фактор е киловат час, иако примарниот извор на гориво е природниот гас.

За разлика од повеќето типови на апарати, • енергетската потрошувачка не варира многу меѓу различните модели на машини за сушење алишта.

Постојат разлики и во квалитетот на •кондензацијата. Ако кондензацијата не е целосна, делот од влагата кој останува во воздухот ис-парува во околниот простор.

Трајноста на машините за сушење се проверува •со симулација на 10-годишна работа (1600 циклуси).

Барајте машина за сушење алишта со сензор •за влага кој автоматски ја гаси машината кога алиштата се суви. Не само што на ваков начин ќе заштедите енергија, туку и ќе го намалите оштетувањето на алиштата од прекумерно сушење.

Најдобрите сушници имаат сензори за влага во •самиот барабан кои го мерат степенот на сувост, а повеќето само ја мерат температурата на излезниот воздух. Во споредба со временското сушење, можете да заштедите околу 10% со контрола за тестирање на температурата, и 15% со контрола за тестирање на влагата.

Барајте сушница со циклус во кој има и период •на ладење, порано познат како “perma-press” циклус. Во последните неколку минути од циклу-сот, низ алиштата се пушта ладен наместо топол воздух за да се комплетира процесот на сушење.

Сушниците на гас се двојно поевтини отколку •електричните.

За да може сушницата поедноставно да се полни •и да се празни (со алишта), треба да има поголем отвор отколку машината за перење, бидејќи има и поголем барабан. Вратата треба да се отвора доволно широко, а не само 90°. Кај некои машини внатрешноста на барабанот е осветлена, така што во него не може да се заборави некое ситно парче ткаенина.

Плочата за управување треба да е едноставна и •прегледна, а треба да се води сметка и колку е едноставно чистењето на филтерот и празнењето на садот со кондензат. Некои машини се опремени со разни дополнителни функции, па и со звучно предупредување кое се вклучува кога сушењето е готово, кога треба да се отстрани кондензатот, да се исчисти филтерот, кога завршува програмата, итн.

11


Да. Но, ако ладилникот е самоодмрзнувачки, температурата во гаражата не смее да падне под 10 степени целзиусови, инаку маслото ќе се згусне и ќе дојде до прерано расипување на компресорот.

Површина која добро пегла, систем за омекнување на водата и точен термостат - тоа се три основни карактеристики кои мора да ги има секоја квалитетна пегла.

Како и за секоја поголема набавка, треба да се избалансираат сите карактеристики на различните бојлери во однос на вашите потреби. Постојат голем број на фактори кои треба да се земат во предвид кога се бира нов бојлер. Она на што треба да се внимава, меѓудругото, се и капацитетот, ефикасноста и цената.

Ако купувате шпорет, треба да се одлучите меѓу плинска или електрична рерна. Шпоретите со плински готвачки плочи најчесто имаат плинска рерна, додека комбинираните најчесто имаат електрична рерна. Без разлика на видот на енергијата имате можност да изберете класичен модел, модел со вентилација (рерна со врел воздух) и комбинирана рерна, т.е. класична и вентилациска рерна која секако има и грил. Комбинираната рерна е најисполнета и енерегетски најисплатива, а тоа го овозможува печењето на нивоа.

Плинските рерни не е потребно да се загреваат пред употреба, што е енергетски поповолно, а работата треба да се контролира. Печењето во класична плинска рерна не е така рамномерно како кај електричните; ако вклучите вентилација, резултатите би биле подобри. Поголемо подобрување се постигнува, ако во класичната рерна се вклучи основниот греач, кој кај плинските е спореден, и грил.

Предноста на електричните е во просторноста - плинските не се толку длабоки.

Дали ладилникот/замрзнувачот може да се постави во гаража?

ДВД-ата кои се енкодирани со оваа опција можат да се програмираат да ги прескокнуваат тие сцени за време на гледањето. Ако ДВД-то е енкодирано со оваа опција, внатрешната контрола на вашиот ДВД-плеер може да се сетира на ниво кое за вас е соодветно и со тоа да се избегнат несаканите сцени.

Како може ДВД-то да понуди родителска контрола и стопирање на вулгарен или опасен материјал?

Кои се основните карактеристики на една квалитетна пегла?

Како да се избере соодветен бојлер?

Дали да купам шпорет со плинска или електрична рерна?

12

Заради подобрување на заштитата на потрошувачите во доменот на услугите од јавен интерес, ОПМ изработи предлог-на соки за подобрување на состојбите со заштитата на потрошувачите при користење на услугите од јавен интерес како што се:

испораката на електрична енер гија;•услугите на фиксната теле фо ни ја;•испораката на топлинска енерги ја;•услугите на испорака на вода, како и одвод на •от падни води (кана ли за ци ја);комуналните услуги (комунален смет, погребални •ус лу ги, улици и па тиш та, градско осветление, зелени пазари, јавно зеленило и сл.);услугите на ка бе л ските оператори.•

По правило, јавните услуги би можеле да ги дефинираме како услуги кои се креираат, организираат и испорачуваат за добросостојбата на граѓаните, со цел да се задоволат нивните потреби на национално и/или на локално ниво.

По дефиниција, државата е таа која ги застапува и штити општите интереси и потреби на нејзините граѓани и како таква таа е должна да развие систем кој ќе обезбеди задоволување на ваквите потреби на општеството, односно на нејзините граѓани.

Тргнувајќи од претходно посочената дефиниција на јавниот интерес, услугите од јавен интерес отвораат широко поле на подрачја во доменот на образованието, здравството, социјалата, комуналните дејности, противпо-жа рна та заштита, снабдувањето со електрична енергија и вода, телекому ни ка циските услуги, јавниот превоз, поштенските услуги и сл.

Ние се задржавме само на стопанските дејности од јавен интерес, како дел од вкупните услуги од јавен интерес.

Стопанските дејности од јавен интерес се организираат на национално или на локално ниво, во зависност од нивната природа, па според тоа се на метнува обврска за државата или за единиците на локалната самоуправа да обезбедат организирање и континуирана расположливост, како и непре че на испорака на ваквите услуги на граѓаните со соодветен квалитет.

Oбврската на јавниот сектор не значи нужно ваквите ус лу ги да бидат имплементирани ексклузивно од субјекти на јавното право, т.е. јавните претпријатија и установи, туку она што мора да се обезбеди од страна на јавниот сектор е континуирана физичка и економска достапност и квалитeтна реализација на овие услуги.

Основна карактеристика на овие услуги, без оглед на тоа кој ги дава (јавниот или приватниот сектор), лежи во фактот на монополизација на овие услуги од страна на давателите.

Монополот се дефинира како пазарна состојба кај која постои само еден продавач на одредена стока и/или услуга. Основа на ваквата состојба лежи во фактот дека не постои пазарна конкуренција за соодветниот производ и/или услуга, како ни соодветен адекватен супститут. Меѓутоа, ова не треба да се свати буквално со оглед дека и статусот на доминантна положба на пазарот ги дава, помалку или повеќе, истите ефекти.

Најголем дел од таканаречените услуги од јавен интерес се државни мо но поли, најчесто базирани на фактот дека тие се сметаат за деј но с ти од јавен интерес, типични за таканаречените „природни монополи“.

Апологетиката на ваквата пазарна состојба потенцира дека тоа би бил случај кога во соодветна гранка, монополското производство е најевтино, а конку рен-цијата неодржлива, па природно и логично се создава (креира) монопол.

Посебна димензија во овој контекст е постепената

привати за ција/комерцијализација на овие услуги, така што бројот на провајдери во овој домен, кои се субјекти со профитна провиниенција, од ден на ден се зголемува (телекомуникации, електрична енергија, аеродроми, вода, паза ри, погребални услуги и сл.). Фактот за постепената комерцијализација на овие услуги ја прави уште понагласена потребата од засилување на зашти та-та на потрошувачите во овој домен.

Додека во условите на слободниот (немонополизиран), отворен пазар, кон ку ренцијата овозможува потрошувачот, купувач на стоки и/ или примател на услуги, да биде релативно активен учесник во пазарната репродукција, кај услугите од јавен интерес потрошувачот најчесто е доведен во улога на пасивен набљудувач, со оглед дека не може да го оствари своето потрошу вач ко право на избор.

ОПМ ДОНЕСЕ ПРЕДЛОГ -НАСОКИ ЗА ПОДОБРУВАЊЕ НА СОСТОЈБИТЕ СО ЗАШТИТАТА НА ПОТРОШУВАЧИТЕ ПРИ КОРИСТЕЊЕ НА УСЛУГИТЕ ОД ЈАВЕН ИНТЕРЕС ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ПОТРОШУВАЧКИ ПРАВА,ПРАВНИ ПРОПИСИ

13

Предлог-насоките произлегоа како резултат на обемната законска ана лиза во доменот на услугите од јавен интерес, спроведената анкета на 800 испитаници од Скопје, Битола, Штип, Кочани, Охрид и Тетово, одржувањето на фокус-работилници во градовите каде што се спроведе анкетирањето на кои присуствуваа претставници на невладини организации, даватели на услуги од јавен интерес, надлежни инспекциски органи, народен правобранител и сл., изработката на студија која беше верификувана на панел-дискусијата што се одржа во Скопје, во јуни 2009 година на која учествуваа и се изјаснија и експерти по соодветни подрачја. Со препораките дадени во предлог-насоките ги идентификуваме домените каде што е потребна интервенција на државата и на единиците на локалната самоуправа со цел да се нормираат односите меѓу давателите на ваквите услуги и граѓаните, да се воведат стандарди во работењето на давателите на јавни услуги и да се привлече вниманието на јавноста за потребата да се обезбеди пристап до услугите за сиромашните потрошувачи и другите општествено маргинализирани групи.

Во рамките на предлог-насоките се опфатени: насоките за нормативно регулирање на заштитата • на потрошувачите во доменот на услугите од јавен интерес, насоките за воведување унифицирани правила • за работење на давателите на услуги од јавен интерес и насоките за пристап на сиромашните потрошувачи • до услугите од јавен интерес.

Би напоменале дека прифаќањето на овие насоки ќе придонесе кон долгорочно позитивно влијание во процесот на заштита, првенствено на економските интереси на потрошувачите кои, како што спомнавме, се судираат со бројни проблеми во улога на приматели на услугите од јавен интерес. Очекуваме да се согледаат сите овие аспекти од интерес за граѓаните, а со решенијата кои ќе произлезат да се иницира решавањето на овие проблеми на граѓаните на еден подолгорочен и покомплексен начин.

. “ ” . . . .150 ;1000

. “ ” . . . .150 ;1000

./ 3179-592 ; .3212-440;

./ 3179-592 ; .3212-440;

e-mail:[email protected]; [email protected]

e-mail:[email protected]; [email protected]; www.opm.org,mk

, , 2009

14

Едностраното менување на одредбите и договорите кои се склучени со потрошувачите за користење на услуга - прием на кабелска телевизија, односно на повеќе програми, странски и домашни, претставува злоупотреба на правата на потрошувачите и е спротивно на законските прописи на Република Македонија. Во согласност со Законот за радиодифузна дејност, Законот за телекомуникации и Законот за заштита на потрошувачите коишто ја регулираат оваа област, давањето на услугите од страна на кабелските оператори е од јавен карактер.Заради тоа, особено е важен начинот на давање на услугата и пред сè заштитата на интересите на потрошувачите, па оттука сакаме да ја нагласиме потребата од чесно однесување на кабелските оператори при склучувањето на договорите, а уште повеќе почитување на веќе склучените договори со потрошувачите.

Во таа смисла, според член 118, став 1 од Законот за заштита на потрошувачите, како јавни услуги се сметаат продажбата на електрична енергија од дистрибутивната мрежа, топлинската енергија, јавните телекомуникациски услуги, поштенските услуги, услугите за превоз на патници во јавниот градски и приградски сообраќај, снабдувањето со вода и одржувањето на чистотата, како и други услуги определени со закон. Во согласност со член 119 од ЗЗП, трговецот кој ги дава јавните услуги преку дистрибутивната мрежа мора да им овозможи на потрошувачите приклучување и користење на мрежата и услугите под недискриминирачки и однапред познати и договорени правила. Тоа значи дека веќе договорените права

и стекнатите услуги не можат и не смеат, спротивно на Законот, самоволно и неовластено да се менуваат од страна на кабелските оператори, бидејќи тоа би значело нечесно постапување.

Според член 56 од ЗЗП, за нечесна се смета одредбата во потрошувачкиот договор со која трговецот за себе го резервира правото еднострано да ги менува карактеристиките на производот што треба да се испорача или на услугата што треба да се изврши, ако таквите карактеристики се од суштествена природа за потрошувачот или за намената што потрошувачот ја планирал за производот или услугата. Според член 58 од ЗЗП, за нечесна ќе се смета одредбата од потрошувачкиот договор со која на трговецот му се дава право самиот еднострано да утврдува дали испорачаниот производ или извршената услуга е во согласност со договорот, или трговецот поседува исклучително право да ги толкува неспецифицираните одредби од договорот. За нечесна се смета и одредбата во потрошувачкиот договор со која на потрошувачот му се забранува да го раскине договорот ако трговецот не ги

исполнил своите обврски, како и одредбата во потрошувачкиот договор со која трговецот се овластува еднострано да го раскине или да го менува договорот, без обештетување на потрошувачот, во случај на крајна нужда. Во согласност со член 82 од ЗЗП, нечесната договорна одредба е ништовна. Секој што има оправдан интерес за заштита на потрошувачите, вклучително и здруженијата за заштита на потрошувачите, може да бара од судот да ја огласи ништовната договорна одредба ако се утврди дека таа одредба, според одредбите од Законот, е нечесна.

15

Заради сето ова, сакаме да потенцираме дека едностраното менување на бројот на каналите и нивната содржина од страна на кабелските оператори претставува нечесно и незаконско постапување и ги повредува претходно наведените права на потрошувачите кои се утврдени и гарантирани со ЗЗП. Ваквиот незаконски начин на однесување подлежи и на прекршочни санкции пропишани во членот 136 во ЗЗП со кој е предвидена санкција за правното лице, како и за одговорното лице кај правното лице.

Со оглед на зачестеноста на ваквата појава, кабелските оператори самоволно да ги менуваат каналите, Организацијата на потрошувачите достави претставка до Советот за радиодифузија и до Државниот пазарен инспекторат.

Од Советот за радиодифузија добивме одговор дека во согласност со постоечкиот Закон за радиодифузна дејност („Сл. весник на РМ“ бр. 100/2005, 19/2007/,103/2008,152/2008, и 6/2010), Советот за радиодифузија нема надлежност да поведува прекршочни постапки или да презема други мерки во случај на еднострано менување на бројот и содржините на ТВ каналите. Од таму нè информираа дека имајќи ја предвид сè позачестената појава на менување на програмските сервиси кои се составен дел на програмските пакети на операторите на јавните комуникациски мрежи, а со цел да се заштитат потрошувачите, Советот за радиодифузија до Министерството за транспорт и врски доставил Предлог за измени и дополнувања на Законот за радиодифузна дејност, во кој предлага измена и дополнување на член 109 од овој Закон. Имено, операторите на јавни комуникациски мрежи ќе бидат должни во договорите со корисниците на нивните услуги да ги наведат радио и телевизиските програмски сервиси што ги емитуваат во моментот на склучувањето на претплатничкиот договор, заедно со податокот за времетраењето на договорот за уредени авторски и сродни права. Сметаат дека со стапувањето во сила на ова дополнување ќе се надмине постоечкиот недостаток во законот кој оневозможуваше Советот да постапува во насока на заштитата на правата на потрошувачите.

Од страна на Државниот пазарен инспекторат, како надлежен орган кој врши инспекциски надзори во согласност со Законот за заштита на потрошувачите и Законот за авторски и сродни права, беше одговорено дека во континуитет се вршат инспекциски надзори како по пријави на потрошувачите, така и преку редовни инспекциски надзори.

16

Од една реномирана продав-ница купив чевли по цена од 2.690,00 денари за што поседувам и уредна сметка. По кус период на користење, кожата на чевлите наполно испука и се излупи. Ги рекламирав до продавачот, меѓутоа, рекламацијата ми е одбиена со образложение дека оштетувањето не се смета за фабричка грешка. Што понатаму?

Досега редовно и уредно ги плаќав своите сметки кон еден од нашите телефонски оператори, меѓутоа, за изминатиот месец добив сметка од 4.215,00 денари на која се евидентирани повици кон комерцијална линија наменета за учество на квиз. Иако не оспорувам дека десетпати завртев на споменатиот број со цел да учествувам на квизот, бев непријатно изненаден кога ми беа евидентирани над сто јавувања. Приговарав и до Комисијата за жалби и приговори на споменатиот оператор, меѓутоа, од таму ми одговорија дека реализираниот сообраќај е направен од мојот телефонски број. Согласен сум да ја платам телефонската сметка доколку од износот ми бидат одбиени импулсите евидентирани за јавувања на споменатиот квиз онолку пати колку што завртев и реално ги направив.

Совет: Во согласност со член 59 и член 60 од Законот за заштита на потрошувачите, производите кои имаат материјални недостатоци, а му се продадени на потрошувачот, по избор на на купувачот можат да бидат поправени или заменети со друг нов производ.

Според тоа, ОПМ реагираше до надлежниот инспекциски орган, во случајов Државниот пазарен инспекторат од каде што нè известија дека е постапено по предметот, дека е извршен инспекциски надзор и е постигната согласност на потрошувачот за купениот производ чија вредност е 2.690,00 денари да му се врата парите.

Совет: ОПМ се обрати до Агенцијата за електронски комуникации како регулаторно тело во оваа област со цел да ги провери дадените наводи и постапи во согласност со законската регулатива.

Постапувајќи по нашиот приговор, Агенцијата за електронски комуникации ни одговори дека е извршен инспекциски надзор кај посочениот оператор и е направен детален увид во реализираниот сообраќај за соодветниот месец со што е констатирано дека износот утврден на сметката е соодветен на бројот на повиците и цената на чинење на користената услуга. Со ова, Агенцијата за електронски комуникации смета дека операторот не го оштетил претплатникот кога го утврдил оспорениот износ во сметката.

Купив кујна за што поседувам уредна фискална сметка и гарантен лист. По кус период на користење, горната плоча почна да набабрува, односно покажа недостаток иако гаранцијата е 24 месеци. Веднаш реагирав кај продавачот и побарав да се замени плочата, но тој не се согласи со тоа.

Совет: ОПМ реагираше до Државниот пазарен инспекторат и побара во согласност со одредбите во Законот за заштита на потрошувачите да се постапи според законските прописи.

По реакцијата на Државниот пазарен инспекторат, продавачот го потврди недостатокот и изврши комплетна замена на оштетените делови од кујната.

ОД НАШАТА ПРАКТИКА

17

Во последно време забележителна е појавата на играње квизови и слични емисии со наградни игри која, се чини, зема сè поголем замав. Адекватно на ова, забележително се зголеми и бројот на граѓани кои се обратија во ОПМ со известување дека се чувствуваат оштетени од учеството во наградните квизови.

Тие се принудени да платат поголема сума пари, некогаш и двојно повеќе од нивната мала заработувачка. Честопати изјавуваат дека без нивно знаење нивните деца се јавувале на квизовите и направиле високи сметки. Лицата кои користат старосна или друга пензија, исто така, спаѓаат во оваа категорија. Во секој случај, покрај материјалната штета што граѓаните ја претрпуваат, не ретко имаат и семејни проблеми, расправии за видно намалениот буџет, обвинувајќи се меѓусебно и префрлувајќи ја вината од еден на друг во семејството.

Дека состојбата не е за потценување укажува и фактот што по повод најновите случувања, претседателот на Собранието на РМ, во текот на јануари 2010 година иницираше средба во Собранието на РМ со претставници на Советот за радиодифузија, Агенцијата за електронски комуникации и Организацијата на потрошувачите на Македонија, со цел да се направи ред во оваа дејност и да се појаснат пропозициите за организирање и учество во квизовите, кои ќе бидат вградени во новите законски прописи. Во меѓувреме, во согласност со заклучокот од состанокот на заинтересираните страни во Собранието, треба да се ублажат ефектите со подзаконски акти кои треба да се усвојат до крајот на месецов.

Најчесто станува збор за игри во кои гледачот треба да погоди некои букви, буква или цел збор за што се нуди одредена сума пари. Интересно е што сумата пари расте со намалувањето на бројот на буквите што треба да се погодат. Притоа, најголемата сума пари се нуди кога недостасува само една буква, што е малку нелогично. И додека водителот упорно тврди дека нема никој на линија, се чини дека десетици гледачи чекаат да бидат вклучени во програмата со што нивната телефонска сметка вртоглаво расте. Меѓутоа, потрошувачите не се свесни за ова, од причина што најчесто на екранот е назначено дека цената е по повик, а не по минута чекање.

Во најголемиот број случаи цената на повикот за учество на овие квизови или емисии е испишана со многу ситни и незабележливи букви и не е формирана заедно со ДДВ, што не е во согласност со постоечката законска регулатива. Честопати во ваквите емисии има и нејаснотии околу пропозициите за учество, но и нејаснотии во врска со правилата на играта, транспарентноста на објавените резултати и сл. Потрошувачите честопати се наведувани повеќепати да се јавуваат, се ставаат на список на чекање и сè со цел да се освои посакуваната награда. Меѓутоа, честопати се случува граѓаните да останат и без награда, а згора на тоа да добијат и енормно високи телефонски сметки.

ОПМ години наназад реагираше, а и денес укажува на потребата јасно да се нагласат пропозициите на овие игри но, исто така, им укажува на граѓаните дека задоволството од играњето наградни игри на ваков начин може да ги чини и многу пари!!! Затоа препорачуваме:

„Доколку вашиот оператор дозволува откажување од комерцијалните линии, искористете ја таа можност“.

ТВ НАГРАДНИТЕ ИГРИ ПОВТОРНО ЗЕМААТ ЗАМАВ

ПОТРОШУВАЧИ, ВНИМАНИЕ!!!

18

ФОрми на унаПрЕДуВањЕ и ЗаШТиТа на ПраВаТа на ПациЕнТиТЕ

Во согласност со овој Закон, меѓу другото, предвидени се Форми за унапредување на заштитата на правата на пациентите. Такa, доколку Ви се нарушени Вашите права, Вие имате опции, односно постапки како да ги остварите.

Во општината во која живеете, односно ако живеете во градот Скопје, за остварување и промоција на заштитата на правата на пациентите предвидено е да биде формирана и да функционира Комисијата за заштита и промоција на правата на пациентите. Оваа Комисија е должна да ја разгледа Вашата поплака и да предложи преземање на мерки до надлежните органи со цел да Ви помогне во остварувањето на правото на жалба пред надлежните државни органи. Комисијата може да

бара стручна експертиза ако оцени дека тоа е неопходно за утврдување на одредена состојба.

Во здравствената установа во која се сместуваат пациенти треба да постои канцеларија на советникот за заштита на правата на пациентите. Советникот има обврска да дава правни совети и правна помош во однос на остварувањето и заштитата на правата; да разгледува усмени и писмени поплаки од пациенти и да дава мислење за нивно решавање до директорот на здравствената установа; да посредува во мирното решавање на прашањата помеѓу пациентот и здравствениот работник; да води досие за секоја усмена или писмена поплака кое по завршувањето на постапката станува дел од медицинското досие на пациентот.

Во други здравствени установи, ова е обврска на службите во здравствената установа.

Ако Ви е повредено некое право, имате право на усмена поплака до директорот на здравствената установа, како и на писмена поплака во рок од осум (8) дена од денот на повредата на правото или од сознавањето за повреда на правото. Директорот е должен да ги испита наводите во поплаката и во рок од 15 дена од денот на приемот на поднесокот да Ве извести или да го извести Вашиот законски застапник.

За сè што е поврзано со грижата, лекувањето и рехабилитацијата во здравствената установа, имате право да поднесете претставки и други поднесоци до министерството за здравство, до надлежните органи и до други институции. Министерството за здравство е должно во рок од 30 дена да Ве извести по Вашата претставка.

Фондот за здравствено осигурување на Република Македонија е должен да обезбеди остварување на Вашите права од здравственото осигурување во согласност со прописите од областа на здравственото осигурување и да пружа стручна помош при остварувањето и заштитата на правата од здравственото осигурување. За остварување на Вашите права, во подрачната единица на Фондот побарајте ја Канцеларијата за стручна помош на осигурените пациенти при остварувањето и заштитата на правата од здравственото осигурување.

И, на крајот, судската заштита во однос на сторена повреда на Вашите права можете да ја остварите на начин и во постапка утврдена со закон.

Меѓутоа, во делот на институционалните форми за остварување на правата на пациентите Законот сè уште не се имплементира од

причина што ваквите тела не се формирани секаде. Инаку, надзор над примената на овој Закон врши Министерството за здравство, додека инспекциски надзор над спроведувањето на Законот врши Државниот санитарен и здравствен инспекторат преку државните санитарни и здравствени инспектори задолжени за заштита на правата на пациентите.

ПОТРОШУВАЧИ, ВНИМАНИЕ!!!ПРАВА НА ПАЦИЕНТИТЕ

Со Законот за заштита на правата на пациентите („Сл.весник на РМ“ бр.82/2008 и 12/2009) се уредува заштитата на правата на пациентите во користењето на здравствената заштита, правата и обврските на пациентите, должностите на здравствените установи и здравствените работници и соработници, општините и Фондот за здравствено осигурување во заштитата на правата на пациентите, постапката за заштита на правата на пациентите, како и надзорот над спроведувањето на Законот.

Што можете да направите како пациент во случај на повреда на Вашите права?

19

ЕНЕРГЕТИКА

Во добро проектиран станбен простор, сончевата светлина може да обезбеди доволно топлина, свет-лина, сенки и да поттикне воздуш-ни струења во текот на летото. Па-сивното сончево проектирање мо-же да ги намали сметките за енергија за загревање и разладување на до-мот, да го осветли/отвори просто-рот и да го зголеми комфорот. Про-ектните принципи за пасивно сонче-во проектирање, кои се релативно флексибилни, носат енергетски при-добивки во текот на целиот живо-тен век на градбата, а потребите за одржување се минимални.

Пасивното сончево проектирање применува комбинација на градежни елементи и зафати со цел да се на-мали, па дури и да се елиминира по-требата од механичко разладување и загревање, како и примена на веш-тачко осветлување во дневни услови. Проектот нема потреба да биде сло-жен, но потребно е да се поседуваат познавања за сончевата геометрија, технологијата за изработка на про-зорци и локалните климатски услови. Кога се располага со соодветен про-стор за градење, во речиси секој тип на архитектура може да се вклучи па-сивно сончево проектирање.

Пасивните сончеви техники за загревање можат да се поделат во три категории: со директни добивки, со индиректни добивки и со изолира-ни добивки. Директните добивки по-текнуваат од сончевото зрачење кое директно продира и се акумулира во просторот за живеење. Индиректните добивки ја собираат, ја складираат и ја распределуваат сончевата светли-на со примена на некаков материјал за топлинска акумулација (на пр., Тромбеов ѕид). Потоа, со кондукција, зрачење или конвекција, енергијата се пренесува во внатрешноста. Изо-лираните добивки потекнуваат од на-

менски простории каде што се соби-ра сончевото зрачење (на пр., сонче-ва градина), кои можат да се отвора-ат или затвораат кон останатиот стан-бен простор.

Пасивното сончево проектирање не е нов изум. Всушност, старите ци-вилизации ги користеле овие прин-ципи. Тоа што е ново се градежните материјали, методи и софтвери кои можат да го подобрат проектирањето и вградувањето на принципите на сончево проектирање во модерните станбени објекти.

Трошоци. Пасивните сончеви еле-менти како што се дополнителното застаклување, дополнителната тер-мална маса, поголемите стреи или другите методи на засенчување, ги зголемуваат трошоците на изградба-та, но тие набрзо самите се исплаќаат. Бидејќи пасивните сончеви проекти според својот карактер имаат потре-ба од многу помал механички капа-цитет за загревање и разладување на просторот, се добиваат и заштеди од намалените димензии на единиците за греење и климатизација, од нама-лениот обем на инсталации, од на-малените оперативни трошо-ци и трошоците за одржување. Значи, пасивните техники на проектирање иницијално по-влекуваат повисоки трошо-ци, но кога ќе се земат пред-вид трошоците за енергија и одржување во текот на живот-ниот век на градбата, тие се далеку пониски.

Техники за директни па-сивни добивки. Пасивните проектни стратегии се разли-куваат според местоположба-та и регионалните климатски услови, но базичните техники се исти – да се максимизираат сончевите топлински добивки

во зима, а да се минимизираат во ле-то. Овие техники вклучуваат:

Да се започне со енергетски ефи-• касни проектни стратегии.Куќата/зградата да се ориентира • со надолжната оска од исток кон запад (предната страна да биде свртена кон југ).Стаклените површини (прозорци) • треба да се изберат, ориентираат и димензионираат според климат-ските специфики, при што треба да се оптимизираат зимските то-плински добивки, а да се миними-зираат летните топлински добив-ки. Треба да се предвидат различ-ни застаклувања за различни стра-ни на куќата.Стреите на јужната страна треба • да се димензионираат така што ќе создаваат сенка на прозорците во лето, а ќе овозможуваат продор на сончевите зраци во зима. Треба да се додаде термална • маса во ѕидовите и подовите за складирање на топлината.Треба да се користи природ-• на вентилација за да се нама-ли или отстрани потребата од разладување.

ПРОЕКТИРАЊЕ НА СТАНБЕНИОТ ПРОСТОР ЗА ПАСИВНО

КОРИСТЕЊЕ НА СОНЧЕВАТА ЕНЕРГИЈА

20

Треба да се користи дневната свет-• лина за да се обезбеди природно осветлување.

Намалување на загубите. Пасив-ниот сончев дом е добро затворен и изолиран. Со намалувањето на то-плинските загуби и добивки, прео-станатите енергетски оптоварувања можат ефективно да се покријат со пасивни сончеви техники. Методите кои придонесуваат за минимизирање на топлинските и разладните оптоварувања вклучуваат: приме-на на напредни столарски техники (рамки на врати, прозорци), пра-вилно димензионирана и поставена изолација, намалување на загубите со вентилацијата и заптивање на об-вивката на градбата.

Ориентација на објектот. Јужната страна на куќата/зградата треба да биде ослободена од големи објекти (на пр., високи згради, висо-ки дрвја) кои ја блокираат сончевата светлина. Иако јужната поставеност е оптимална за максимален придо-нес од сонцето, секако, не е задолжи-телна, ниту пак е секогаш возможна. Отстапувањето од 30о кон исток или кон запад овозможува 90% од опти-малните зимски топлински добивки.

Избор на прозорци. Загревањето со сончева енергија е лесно – само треба да се овозможи продор на сончевите зраци низ прозорците. Природните својства на стаклото овозможуваат сончевата светлина да поминува низ него, но го заробуваат долгобрановото топлинско зрачење, со што просторот се затоплува (ефект на стаклена градина). Често, проблем е правилно да се димензионира јужно поставената застаклена површина за да се избилансираат топлинските добивки и топлинските загуби без да се предизвика

прегревање. Зголемувањето на стаклената површина може да ги зголеми топлинските загуби. Новите технологии за прозорци, вклучувајќи ги и селективните превлаки, ваквите дилеми ги имаат намалено со зголемување на изолациските својства на прозорците со цел да се задржи топлината таму каде што е потребна.

Во поднебја каде што има потреба од загревање, треба да се намали површината на прозорците поставени на север, на исток и на запад, но притоа сè уште да има доволно светлина.

Ефективните прозорци поста-вени на југ имаат потреба од висок коефициент на сончеви добивки за да се максимизираат топлинските добивки, низок коефициент на топлински пренос – за да се намали кондуктивниот топлински пренос и висок коефициент на трансмисија (провидност) – за добар продор на светлина.

Во поднебја каде што има потреба од разладување, ефекти-вните пасивни стратегии вклучуваат поголеми северно ориентирани прозорци заедно со добро засенчени јужни прозорци. Користењето на сенките од теренот, стреите, капаците и екраните, помага за намалување на топлинските добивки од прозорците кои се целосно изложени на сонце.

Сончево прилагодување. Во студените поднебја, со стратегијата наречена „сончево прилагодување“ повеќето прозорци (до 7% од подната површина на куќата) се поставени на југ. Може да се вклучи и дополнително застаклување доколку се вгради поголема термална маса.

Засенчување. Летната позиција на сонцето е повисока од зимската. Правилно димензионираните стреи или настрешници се ефикасно решение з а оп тимиза ци ј а на сончевите добивки и за засенчување. Тие создаваат сенка на прозорците во лето, а во зима, кога сонцето е поставено пониско, овозможуваат сончевите зраци да поминат низ прозорците и да ја загреат внатрешноста. Пораснатите листопадни дрва во

лето создаваат квалитетна сенка, а во зима овозможуваат продор на сончевите зраци.

Топлинска акумулација. Термалната маса или материјалите кои се користат за складирање на топлина се интегрален дел на повеќето пасивни сончеви градби. Материјалите како што се бетон, цигли, гипс, па дури и вода, апсорбираат топлина во сончевите денови, а полека ја ослободуваат со опаѓањето на температурата. Со ова се амортизираат ефектите на промените на надворешната

Јужната страна од куќата не треба да отстапува повеќе од 30о кон исток или кон запад.

ПраВила За ДимЕнЗиОнирањЕ на сТрЕа:

Во размер да се нацрта ѕидот 1. на кој треба да се создаде сенка.Да се вцрта летниот агол на 2. сонцето од долниот раб на прозорецот нагоре.Да се вцрта стреата додека 3. не се пресече со линијата на летниот агол.Да се вцрта зимскиот агол на 4. сонцето од долниот раб на стреата до ѕидот.Да се предвиди ѕид од точката 5. каде што удира зимското сонце нагоре. Прозорецот треба да биде од оваа точка надолу.

СТРЕА НА ПРОЗОРЕЦ НА ЈУЖНА СТРАНА

21

температура и се ублажуваат внатрешните температури. Иако и облачното небо обезбедува сончево затоплување, долгите периоди со малку сончева светлина најчесто повлекуваат потреба од дополнително загревање. Оптималните размери на термалната маса со застаклени површини, во зависност од поднебјето, можат да се користат за да се спречи преголемо загревање и да се минимизира потрошувачката на енергија. Треба да се избегнуваат прекривките од типот на килими кои ја спречуваат апсорпцијата на термалната маса и преносот на топлина.

Природно разладување. Соодветното користење на надворешниот воздух може да го разлади домот без примена на механички уреди, особено кога има ефективно засенчување, изолација, избор на прозорци и други мерки кои веќе го имаат намалено оптоварувањето. Во многу поднебја, со отворање на прозорците навечер заради проветрување на куќата со постуден надворешен воздух, а потоа со нивно затворање и засенчување во текот на денот, може значително да се намали потребата од дополнително разладување. Техниките со вкрстена вентилација го помагаат разладувањето и се ослободуваат од загреаниот воздух. Со испуштање на топлиот воздух кој природно се искачува нагоре низ отвори поставени во горна позиција (ефект на оџак), се поттикнуваат отворите во долна позиција да пропуштаат постуден - свеж воздух кон внатрешноста.

Природно осветлување. Дневната светлина, односно природното осветлување, се однесува на сончевата светлина која преку ден треба да биде единствен извор за осветлување на просторот. Карактеристиките на стаклото вклучуваат висок коефициент на провидност за источните, западните и северните прозорци, комбинирано со големи јужно поставени прозорци. Просторот кој користи дневна светлина треба да има барем 5% од подната површина во прозорци. Превлаките со ниска емисивност помагаат за намалување на рефлексијата (блесокот), а во исто време придонесуваат за подобрување на внатрешната клима. Закосените или хоризонталните тавански прозорци пропуштаат светлина, но често создаваат проблеми со сезонско прегревање, топлински загуби со зрачење и друго.

Сончевите зраци навлегуваат преку јужните прозорци и удираат на термалната маса во домот. Сончевата светлина се претвора во топлинска енергија со која се загрева воздухот и материјалот од термалната маса. Во сончеви денови, сончевата топлина го одржува комфорот од претпладне до доцна попладне.

Со заоѓањето, сонцето веќе не го снабдува домот со топлина. Сепак, големо количество на топлина е акумулирано во термалната маса. Овие материјали топлината ја ослободуваат полека кон пасивните сончеви простории, со што се одржува комфорот во текот на зимските ноќи.

Време за одмор - потребно е минимално загревање. Топлинските загуби кон надворешноста се минимизирани со мерки за енергетска ефикасност.

Студените утрински часови се најтешки за загревање на пасивните сончеви системи. Термалната маса веќе ја има ослободено целата апсорбирана топлина, а сонцето сè уште не е излезено. За време на овој период, обично треба да се вклучи дополнително загревање. Мерките за енергетска ефикасност ги минимизираат потребите за дополнително загревање.

22

СРЕДСТВАСРЕДСТВАТекстот е преземен од Stiftung Warentest

јули/2009. Напоменуваме дека цените дадени во текстот се однесуваат на

германскиот пазар

За ЗаШТиТа ОД сОнцЕ

За ЗаШТиТа ОД сОнцЕ

Најевтиното „добро“ средство за заштита од сонце со заштитен фактор 30, според тестот, е она на Rossmann, најскапото е она на Lancaster, додека LÒrèal и Vichy не поминаа на тестот.

Не плашете се дека Вашето лице ќе остане бледо доколку користите средство за заштита од сонце со фактор 30. Потребно е само малку повеќе време додека кожата не по-темни. Но, затоа, пак, бојата е по-нежна, поизедначена и потрајна.

и за деца и за оние кои се зани-маваат со водени спортови

Производите кои нудат „висока за-штита“ впиваат околу 95 проценти од агресивните сончеви зраци, но, сепак, пропуштаат доволно од нив за кожата полека да може да созда-де сопствени одбранбени механиз-ми: хиперкератоза (задебелување на најгорниот слој на кожата) и потемнување. Средствата за зашти-та од сонце со висок заштитен фак-тор им се препорачуваат на луѓето кои имаат чувствителна кожа, на оние кои се занимаваат со водени спортови, но и на децата. Лосиони-

те, кремите и спрејовите од овој тип сè повеќе се купуваат од страна на совесните потрошувачи.

„Добро“ не мора да значи и ска-по

Тестирани се и навистина скапите средства за заштита од сонце, како и „добриот“ лосион на Lancaster и „задоволнителниот“ на Shiseido. Во парфимериите можат да се најдат по цена поголема и од 20 евра за 100 милилитри така што дури и ек-склузивните намаленија на аптеките не се поволни за потрошувачите.Тестот покажува дека сигурната за-штита од сонце не мора да биде скапа. Особено поволни и „до-бри“ се, пред сè, Sun Ozon млекото за сончање на Rossmann по цена од 2,50 евра, како и Aldi (Nord)/ Ombra Sun Care кремата за сончање по цена од 2,67 евра (пресметано на споредбената количина од 100 милилитри). Производот Aldi е на намаление и не е секогаш достапен по таа цена. Дали ќе изберете спреј или лосион е прашање на избор. Некој прет-почита да се прска, друг, пак, да се мачка со крема. Разликите во осо-

бините на производот не се толку големи како што ги претставуваат маркетинг агентите. Најважно е средствата да го задржат истакна-тиот заштитен фактор. Тој покажува колку тие штитат од UV-B зрачењето кое предизвикува горење и рак на кожата. Поголемиот дел од тести-раните производи ја поминуваат оваа пречка на тестот со оценката „добро“.

„незадоволително“ за LÒrèal и Vichy

Сепак, сè уште постојат средства за заштита од сонце кои премногу ветуваат. Кај LÒrèal Solar Expertise и Vichy Capital Soleil заштитата од сонце е за повеќе од 20 процен-ти пониска отколку што стои на пакувањето. Во овој случај се за-канува опасност кожата да изгори многу побрзо отколку што би се очекувало според наведеното во декларацијата. Токму затоа, оцен-ката која ја добиваат на тестот е „незадоволително“.Од друга страна, кај Börlind, за-штитниот фактор е надминат за повеќе од 200 проценти. Тоа може да биде оценето само со „дово-лен“. Сепак, заштитниот фактор треба да се употребува внимател-но – претерувањето треба да се избегнува поради можните ризици за кожата.

Што кажува заштитниот фактор

Заштитниот фактор дава упатство за тоа колку долго може да се остане на сонце со даденото средство без да изгори кожата. Колку е повисок заштитниот фактор, толку подолго

23

СРеДСТВА ЗА ЗАШТИТА ОД СОНце СО ЗАШТИТеН фАКТОР 30

евалуација

Aldi (Nord)/ Om-bra Sun Care крема за сончање A

Ladival лосион за заштита од сонце за нормална до чувствителна кожа

Nivea Sun млеко за сончање

Rossmann / Sun Ozon млеко за сончање

Garnier Ambre Solaire delial млеко за сончање со ултра навлажнување

Nivea Sun Light Feeling транспарентен спреј

Garnier Ambre Solaire delial транспарентен спреј

Piz Buin Tan Intensifier UVA - UVB In Sun Lotion

Lancaster Sun Care Hydrating Body Lotion

Yves Rocher Protectyl хидратантно млеко за заштита од сонце 3 во 1

dm / Sun Dance млеко за сончање

Annemarie Bӧrlind Sun млеко за сончање

Schlecker / AS Sun млеко за сончање

La Roche Posay Anthelios W Gel

Lancome Soleil DNA Guard Protective Body Lotion

Nivea Sun Light Feeling Sun Lotion

Eucerin Sun Lotion екстра лесен

Shiseido Extra Smooth Sun Protection Losion

LÒrèal Solar Expertise Anti-Age Sun Care Collagen заштита

Vichy Capital Soleil гел-млеко за заштита од сонце

Заштитен фактор според понудувачите 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30

Содржина во милилитри 150 200 250 200 200 200 200 150 125 150 200 125 200 100 150 200 150 100 150 150

Средна цена во евра (приближно) 4,00 16,00 9,00 5,00 8,75 11,00 9,55 20,00 30,00 15,40 3,35 16,90 5,30 15,00 26,50 9,00 14,80 27,50 10,20 13,50

цена за 100 мл во евра (приближно) 2,67 8,00 3,60 2,50 4,40 5,50 4,80 13,35 24,00 10,25 1,68 13,50 2,65 15,00 17,65 4,50 9,85 27,50 6,80 9,00

Идентичност Schlecker / AS млеко за сончање е исто по рецептура со Ihr Platz / Alando млеко за сончање (2,50 евра / 100мл)

ТеСТ-ОцеНКА ЗА КВАЛИТеТ 100% ДОБРО (1,7) ДОБРО (1,8) ДОБРО (1,8) ДОБРО (1,8) ДОБРО (1,9) ДОБРО (2,0) ДОБРО (2,1) ДОБРО (2,2) ДОБРО (2,3) ДОБРО (2,4) ЗАДОВОЛИТеЛНО

(2,7)ЗАДОВОЛИТеЛНО (2,8)

ЗАДОВОЛИТеЛНО (2,8)






НеЗАДОВОЛИТеЛНО (5,0)


ЗАДРЖУВАЊе НА ЗАШТИТНИОТ фАКТОР (UVB): 30 %

добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) доволно (4,0)3) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) незадоволително (5,0)*)

незадоволително (5,0)*)

UVA/UVB ОДНОС (1:3): 20% добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0)

ВОДООТПОРНОСТ: 0% положено положено положено положено положено положено положено положено положено положено не положено*) положено не положено*) не положено*) не положено*) не положено*) не положено*) не положено*) положено положено

ХИДРАТАцИЈА: 20% многу добро (1,0) многу добро (1,0) многу добро

(1,0)многу добро (1,0) многу добро (1,0) добро (2,0) задоволително

(3,0) добро (2,0) задоволително (3,0)

задоволително (3,0) многу добро (1,0) добро (2,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0) добро (2,0) задоволително

(3,0)задоволително (3,0)

задоволително (3,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0)

ОТСТРАНУВАЊе НА 20 º и на 40 º С: 10% добро (1,8) задоволително


задоволително (3,1) добро (1,6) добро (1,7) задоволително


задоволително (3,3) добро (2,3) задоволително (3,0) задоволително

(2,7) добро (1,9) задоволително (3,1) добро (2,4) задоволително (3,4)

задоволително (2,8) задоволително (2,9) добро (2,5)

МИКРОБИОЛОШКИ КВАЛИТеТ: 5%

многу добро (1,0) многу добро (1,0) многу добро

(1,0)многу добро (1,0) многу добро (1,0) многу добро

(1,0)многу добро (1,0)

многу добро (1,0) добро (2,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0) доволно (4,0)*) многу добро (1,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0) добро (2,0) добро (2,0)

УПАТСТВО ЗА УПОТРеБА: 10%

многу добро (1,0) многу добро (1,0) добро (2,0) многу добро

(1,0) многу добро (1,0) добро (2,0) многу добро (1,0) добро (2,0) многу добро

(1,0) добро (2,5) многу добро (1,0) задоволително (3,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0) добро (2,0) задоволително (3,0)

задоволително (3,0) добро (2,5) многу добро (1,0) многу добро (1,0)

ЧИТЛИВОСТ, ОЗНАКИ: 5% добро (2,0) добро (2,5) добро (2,0) добро (2,0) задоволително


задоволително (3,0) добро (2,0) добро (2,5) добро (2,0) добро (2,5) добро (2,5) добро (2,5) задоволително (3,0) добро (2,0) добро (2,0) задоволително

(3,5) задоволително (3,0) задоволително (3,5)

ПОДАТОцИ СПОРеД ПОНУДУВАЧИТе (неоценети)

Водоотпорно Н. П. Н. П.

Заштитен филтер 1) a, b, c, f a, c, d, f, i, l a, b, c, d, e, f a, b, f, k a, b, f, o a, i, f, m, s a, j, f, p a, f, i, m, n a, c, e, i,

j, k, l c, e, f, i, k a, b, f b, c, f, h a, b, c, f a, b, e, f, j, o, p a, b, f, j, o, p a, b, c, f, g a, b, c, f, g a, b, f a, b, f, j, p a, b, f, j, o, p

Конзерванси q (3), r r q (5), r r, t q (1), r, u q (3) q (4), r, s r, s q (4), r, s q (2), r, s, u q (1), r q (1), r r

Емулгатори

Бои

Парфем

може да се остане на сонце. На пр., оној кој според претходните искуства по десет минути поминати на сонце добива зацрвенета кожа, би требало, со производ кој има заштитен фактор 30, без опасност, да остане на сонце трипати подолго. Сепак, внимавајте, кожните лекари препорачуваат по две третини од дозволеното време да се префрлите под сенка.Сите средства даваат заштита во согласност со новото лого – UV-A во круг – и од UV-A зраците. Тие навлегуваат подлабоко во кожата од UV-B зраците и, исто така, се виновни за појава на рак на кожа, а, дополнително и за пред-временото создавање на брчки и иритации на кожата. За делотворна заштита од овој тип на зрачење потребно е односот помеѓу UV-A:UV-B – факторот да изнесува најмалку 1:3. Тоа го исполнуваат сите. Сепак, UV-A – филтер супстанциите имаат и недостаток: можат да предизвикаат тврдокорни флеки на ткаенините. Досега, технички, сè уште не е постигнато надминување на овој проблем.

совет: По нанесувањето на средството за сончање, почекајте извесно време пред да облечете нешто или избегнувајте светла облека.

не може да се потпреме на „водоотпорно“„Водоотпорните“ средства за заштита од сонце не даваат предност само при капење, туку и при обилно потење. Но, не би требало да се очекува премногу. Средството за заштита од сонце може да се означи со „водоот-порно“ само доколку по две 20-минутни капења сè уште нуди половина од почетната заштита. Тоа не е премногу, па, сепак, 8 од тестираните производи не го исполнуваат условот за ознаката „водоотпорно“.

совет: Кој не сака да ризикува, по секое капење треба одново да на-несе од средството за сончање.Да се овозможи и хидратација на кожата

На кожата не и е потребна само заштита од изложување на сонце, туку и нега. Бидејќи сонцето, вете-рот, песокот и солената вода ја су-шат кожата, таа бара дополнително навлажнување. За нега се препо-рачуваат средствата за заштита од сонце кои имаат најмалку „добра“ хидратација. Во тој поглед, низа од нив на тестот се покажаа дури како „многу добри“, а меѓу нив е и осо-бено евтиното млеко за сончање dm/Sun Dance по цена од 1,68 евра за 100 милилитри. Меѓутоа, поради не-доволната водоотпорност севкупно е оценето со „задоволително“.Во поглед на тоа како кожата го под-несува средството за заштита од сон-це, не постојат никакви забелешки. Кај тестираните средства не се по-

++ = многу добро (0,5 - 1,5); + = добро (1,6 - 2,5); = задоволително (2,6 - 3,5); = доволно (3,6 - 4,5 ); - =

незадоволително (4,6 - 5,5); Кај иста оценка на квалитетот се оди по азбучен редослед.

*) води кон намалување на оценката = да; = не; Н.П.=нема податоци A=продукт на намаление, не секогаш достапен1) а=Butyl Methoxydibenzoylmethane; b=Titanium Dioxide; c=Bis -

Легенда:

СРеДСТВА ЗА ЗАШТИТА ОД СОНце СО ЗАШТИТеН фАКТОР 30

евалуација

Aldi (Nord)/ Om-bra Sun Care крема за сончање A

Ladival лосион за заштита од сонце за нормална до чувствителна кожа

Nivea Sun млеко за сончање

Rossmann / Sun Ozon млеко за сончање

Garnier Ambre Solaire delial млеко за сончање со ултра навлажнување

Nivea Sun Light Feeling транспарентен спреј

Garnier Ambre Solaire delial транспарентен спреј

Piz Buin Tan Intensifier UVA - UVB In Sun Lotion

Lancaster Sun Care Hydrating Body Lotion

Yves Rocher Protectyl хидратантно млеко за заштита од сонце 3 во 1

dm / Sun Dance млеко за сончање

Annemarie Bӧrlind Sun млеко за сончање

Schlecker / AS Sun млеко за сончање

La Roche Posay Anthelios W Gel

Lancome Soleil DNA Guard Protective Body Lotion

Nivea Sun Light Feeling Sun Lotion

Eucerin Sun Lotion екстра лесен

Shiseido Extra Smooth Sun Protection Losion

LÒrèal Solar Expertise Anti-Age Sun Care Collagen заштита

Vichy Capital Soleil гел-млеко за заштита од сонце

Заштитен фактор според понудувачите 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30

Содржина во милилитри 150 200 250 200 200 200 200 150 125 150 200 125 200 100 150 200 150 100 150 150

Средна цена во евра (приближно) 4,00 16,00 9,00 5,00 8,75 11,00 9,55 20,00 30,00 15,40 3,35 16,90 5,30 15,00 26,50 9,00 14,80 27,50 10,20 13,50

цена за 100 мл во евра (приближно) 2,67 8,00 3,60 2,50 4,40 5,50 4,80 13,35 24,00 10,25 1,68 13,50 2,65 15,00 17,65 4,50 9,85 27,50 6,80 9,00

Идентичност Schlecker / AS млеко за сончање е исто по рецептура со Ihr Platz / Alando млеко за сончање (2,50 евра / 100мл)

ТеСТ-ОцеНКА ЗА КВАЛИТеТ 100% ДОБРО (1,7) ДОБРО (1,8) ДОБРО (1,8) ДОБРО (1,8) ДОБРО (1,9) ДОБРО (2,0) ДОБРО (2,1) ДОБРО (2,2) ДОБРО (2,3) ДОБРО (2,4) ЗАДОВОЛИТеЛНО

(2,7)ЗАДОВОЛИТеЛНО (2,8)









ЗАДРЖУВАЊе НА ЗАШТИТНИОТ фАКТОР (UVB): 30 %

добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) доволно (4,0)3) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) незадоволително (5,0)*)

незадоволително (5,0)*)

UVA/UVB ОДНОС (1:3): 20% добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0) добро (2,0)

ВОДООТПОРНОСТ: 0% положено положено положено положено положено положено положено положено положено положено не положено*) положено не положено*) не положено*) не положено*) не положено*) не положено*) не положено*) положено положено

ХИДРАТАцИЈА: 20% многу добро (1,0) многу добро (1,0) многу добро

(1,0)многу добро (1,0) многу добро (1,0) добро (2,0) задоволително


задоволително (3,0) многу добро (1,0) добро (2,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0) добро (2,0) задоволително


задоволително (3,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0)

ОТСТРАНУВАЊе НА 20 º и на 40 º С: 10% добро (1,8) задоволително


задоволително (3,1) добро (1,6) добро (1,7) задоволително


задоволително (3,3) добро (2,3) задоволително (3,0) задоволително

(2,7) добро (1,9) задоволително (3,1) добро (2,4) задоволително (3,4)

задоволително (2,8) задоволително (2,9) добро (2,5)

МИКРОБИОЛОШКИ КВАЛИТеТ: 5%

многу добро (1,0) многу добро (1,0) многу добро

(1,0)многу добро (1,0) многу добро (1,0) многу добро

(1,0)многу добро (1,0)

многу добро (1,0) добро (2,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0) доволно (4,0)*) многу добро (1,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0) добро (2,0) добро (2,0)

УПАТСТВО ЗА УПОТРеБА: 10%

многу добро (1,0) многу добро (1,0) добро (2,0) многу добро

(1,0) многу добро (1,0) добро (2,0) многу добро (1,0) добро (2,0) многу добро

(1,0) добро (2,5) многу добро (1,0) задоволително (3,0) многу добро (1,0) многу добро (1,0) добро (2,0) задоволително (3,0)

задоволително (3,0) добро (2,5) многу добро (1,0) многу добро (1,0)

ЧИТЛИВОСТ, ОЗНАКИ: 5% добро (2,0) добро (2,5) добро (2,0) добро (2,0) задоволително


задоволително (3,0) добро (2,0) добро (2,5) добро (2,0) добро (2,5) добро (2,5) добро (2,5) задоволително (3,0) добро (2,0) добро (2,0) задоволително

(3,5) задоволително (3,0) задоволително (3,5)

ПОДАТОцИ СПОРеД ПОНУДУВАЧИТе (неоценети)

Водоотпорно Н. П. Н. П.

Заштитен филтер 1) a, b, c, f a, c, d, f, i, l a, b, c, d, e, f a, b, f, k a, b, f, o a, i, f, m, s a, j, f, p a, f, i, m, n a, c, e, i,

j, k, l c, e, f, i, k a, b, f b, c, f, h a, b, c, f a, b, e, f, j, o, p a, b, f, j, o, p a, b, c, f, g a, b, c, f, g a, b, f a, b, f, j, p a, b, f, j, o, p

Конзерванси q (3), r r q (5), r r, t q (1), r, u q (3) q (4), r, s r, s q (4), r, s q (2), r, s, u q (1), r q (1), r r

Емулгатори

Бои

Парфем

кажа ништо значајно. Во табелата се наведени супстанциите кои во поеди-нечни случаи би можеле да предизвикаат реакции на кожата. Средствата за сончање припаѓаат на малиот број козметички средства чијашто делотворност е докажана. Но, и покрај тоа, одговорноста за кожата не смее да се препушти само на нив, туку таа треба да се заштити од зраците и со облека, но и почесто да се останува под сенка. Во секој случај, неопход-но е да се почитува упатството за употреба кое стои на пакувањето. За да се добие целосна заштита, од особена важност е обилното нанесување на средството. На возрасен човек му се потребни околу три лажици млеко за сончање за целото тело. Доколку се нанесе помалку, се намалува и времето за кое кожата може да изгори.

Тестот покажува: Не секогаш може да се потпреме на водоотпорноста на средствата за заштита од сонце. Поради тоа, од голема важност е повторно-то темелно нанесување на средството по секое капење. Не треба да се за-борават и т.н. „сончеви тераси“ како што се рамената, носот и стапалата.

советЗа нијанса подобра од конкурентите е кремата за сончање Aldi (Nord)/ Ombra Sun Care по цена од 2,67 евра за 100 милилитри. но, внимавајте -како производ кој е на намаление, можеби не е секогаш на попуст. уште поевтино, а исто така „добро“ е млекото за сончање Rossmann/Sun Ozon по цена од 2,50 евра за 100 милилитри. За „добрите“ спрејови мора да се потроши нешто повеќе. Nivea и Garnier Ambre Solaire delial чинат 5,50, односно 4,80 евра/100 милилитри.

На тестот: 20 средства за заштита од сонце (плус 1 идентично) со заштитен фактор 30. Набавка: Февруари - април 2009.Цена: Добиена преку испитување на понудувачите во мај 2009. намалување на оценкатаДоколку задржувањето на заштитни-от фактор е „незадоволително“, тест-оценката за квалитет не може да биде подобра. При неположена водоотпор-ност или при „доволен“ микробиолошки квалитет, оценката за квалитет е нама-лена за едно ниво.

Задржување на заштитниот фактор (UVB): 30 %

според SPF тест-методот 2006. UVA/UVB однос (1:3): 20%UVA – заштитното влијание (Colipa Ratio) е одредено според Colipa – Guideline 2007 а.Водоотпорност: 0%Заштитниот фактор на секое од тестира-ните средства е мерен двапати за да се утврди водоотпорноста: на едната поло-вина од грбот е извршено тестирање без вода, а на другата со навлажнување 15 минути по нанесувањето на средството (стандардизирано).хидратација: 20%Мерења со корнеометар под пазувите на 20 лица. Мерењата се извршени по нанесувањето на производот во период од 6 часа, со часовен ритам на позити-вен стандард и празно поле.Отстранување на 20ºс и на 40ºс: 10%Отстранувањето е оценето на 20 испи-таници. микробиолошки квалитет: 5%Одредување на бројот на микроор-ганизми и потврдување на одредени микроорганизми според Европската фармакопеа 6 (2.6.12/13) и испитување на доволното конзервирање според Ев-ропската фармакопеа 6 (5.1.3), земајќи ги предвид основните одредби на SCCP.упатства за употреба: 10%Оценувањето е ориентирано според препораките на ЕУ/2006 и на козметич-ката асоцијација/2008.Читливост, ознаки: 5%Испитувања според прописите на коз-метичките одредби и одредбите за пакување, како и законот за прехранбени производи и производи за секојдневна употреба.Испитувањето за издржливост на студе-но и на топло сите средства го поминаа со оценка „многу добро“.

Ethylhexyloxyphenol Methoxyphenyl Triazine; d=Diethylhexyl Butamido Triazone; e=Ethylhexyl Methoxycinnamate; f=Octocrylene; g=Sodium Phenylbenz-imidazole; h=Zinc Oxide; I=Ethylhexyl Salicylate; j=Ethylhexyl Triazone; k=Methylene Bis-Benzotrizoyl Tetramethylbutylphenol; l=Diethylamino

Hydroxybenzoyl Hexyl Benzoate; m=Homosalate; n=Benzophenone-3=Oxybenzon; o=Terephthalylidene Dicamphor Sulfonic Acid; =Drometrizole Trisiloxane; 2) q=Parabene (број); r=Phenoxyethanol; s=Benzyl Alcohol; t=Methylisothiazolinone; u = Chlorphenesin3) Заштитниот фактор е значително надминат.

Избрано, испитано, оценето

МАЛИ ИЛИ МОЌНИТекстот е преземен од Stiftung Warentest

јули/2009. Напоменуваме дека цените дадени во текстот се однесуваат на германскиот пазар

Notebooks и Netbooks Notebook компјутери за работната маса, Netbook компјутери за на пат: чети-ри од мини компјутерите имаат „многу добри“ бате-рии. Помалку задоволувач-ки: светлечки дисплеј и кај Netbook компјутерите

Додека цените за класичните компјутери за на маса се намалу-ваат, побарувачката за мобилните компјутери незапирливо расте. Овие мини компјутери за кратко време станаа омилен производ на купу-вачите на компјутери што се дол-жи на пониската цена, на високиот фактор на компактност на малите компјутери, но и на фактот дека многу корисници веќе имаат еден Notebook компјутер и сакаат да го дополнат со втор компактен апарат за на пат. Четири од деветте Netbook компјутери на тестот се покажаа со-сема препорачливи – сè додека не се запознаат и нивните ограничувања.

Малечки типки, без DVDНекои од тие ограничувања се рела-тивно очигледни. Поради недостиг на оптички драјв, Netbook компјутерите не можат да читаат DVD. Нивните мали дисплеи собираат помалку ин-формации отколку големите екра-ни на Notebook компјутерите. На малите тастатури не може да се пи-шува толку брзо како на големите. Особено Netbook компјутерите на Acer, Archos, Belinea и Lenovo има-ат прилично комплицирани типки. Друг недостаток на „малите“ е што тие имаат помалку приклучоци. Netbook компјутерите располагаат со најмногу три USB – приклучоци, а Notebook компјутерите, сепак, имаат четири. И само Lenovo S10e има ме-сто за приклучување на ExpressCard со која може да се додаде бежичен модем, звучна или ТВ картичка. Кај останатите Netbook компјутери вак-вите дополнителни функции можат да се додадат само преку екстерен USB апарат.

26

Netbook компјутери со мала компјутерска моќДруго големо ограничување е мала-та компјутерска моќ. Сите Netbook компјутери на тестот користат варијанти на Intel евтиниот Atom процесор, кој е оптимален за ниска потрошувачка на струја и не може да се мери со Dual-Core процесорите на големите Notebook компјутери. Тие, исто така, немаат брз графички процесор со сопствена меморија, така што со нив навистина може да се пребарува на интернет, да се об-работуваат текстови, да се слуша музика и да се гледаат филмови, но тие не се создадени за обработка на слики или видеоснимки. За раз-лика од нив, речиси сите „големи “ се добро подготвени за мултимедијална обработка, а оние на Acer и Toshiba ги совладуваат добро дури и актуелните 3D – акциони игри.

„Малите“ собираат бодови на патМалите Netbook компјутери нивните најјаки страни ги покажуваат на пат - тие тежат само околу половина од 40 см големите Notebook компјутери и без проблеми одговараат за секој ранец или актовка. Со ова може да се мери само елегантниот, вистин-ски скапиот Aluminium-Macbook ос Apple со цена од 1200 евра и со пречник на екранот од околу 34 см. Тој е покомпактен отколку го-лемите Notebook компјутери и во исто време потенок од секој Netbook компјутер проверуван на тестот.

Јаки батерии за мобилно користењеЗемајќи ја предвид моќноста на батеријата, четири од Netbook компјутерите на тестот се покажаа како најдобри за мобилна упо-треба. Првото место го зазеде MSI Wind, кој при нормална интернет употреба може да издржи речи-си осум часа со едно полнење на батеријата. Воедно, и оценката на батеријата на тестираните Netbook компјутери на Acer, Asus и Samsung

е „многу добра“, што претставува значајно подобрување во споредба со преттестирањето од декември-ското издание. Главната причина е тоа што сè повеќе се нудат апарати со поголеми батерии. Оној кој сака неговиот Netbook компјутер да го користи независно од електричното напојување, треба да се одлучи, до-колку има повеќе верзии за избор, за онаа која е малку поскапа, но со појака батерија. Меѓутоа, кај пого-лем број компјутери таа може да се купи и дополнително.

Многу Netbook компјутери со сјаен дисплеј со ефект на огледалоВо меѓувреме, речиси сите Notebook компјутери за приватни корисни-ци имаат сјаен дисплеј со ефект на огледало. Тие покажуваат малку побрилијантни слики отколку мат

сликите, но се многу подложни на рефлексија која може да ја отеж-ни работата. Ова е особено лошо при мобилната употреба кога че-сто не може да се избегне изворот на светлина кој пречи. Уште повеќе иритира фактот што многу Netbook компјутери имаат дисплеј површини со ефект на огледало. Само екра-ните на Archos, Asus, Belinea и MSI се мат, при што моделот на MSI е најсветол.

Оперативен систем на мемориските чипови Компјутерите MSI Wind Luxury Hybrid и LenovoS10e користат специјална техника која ја подобрува моќноста на батеријата и со која треба да се забрза работното темпо: опера-тивниот систем не е инсталиран на хард дискот туку на дополнителните мемориски чипови, онака како на мемориските картички. Тоа се наре-кува “SSD” што е кратенка од “Solid State Drive” (во слободен превод: драјв без подвижни делови). И на-вистина, MSI Wind стартува побзо од другите. Меѓутоа, кај Lenovo нешто

не е во ред со конфигурацијата - на почетокот не го препознава постоеч-киот хард диск и потоа тој треба да се поврзе со оперативниот систем, што тешко може да го направи еден компјутерски лаик.

Грешки кај конфигурацијатаДруги проблеми кај конфигурацијата на компјутерите: Кај големиот Toshiba и кај малиот Dell Bluetooth – бежичниот адаптер не беше правилно инсталиран, но тоа лесно може да се поправи. Кај Notebook компјутерите на Samsung и Sony Wlan – адаптерите за wireless мрежа не работеа стабилно заедно со посебниот wireless рутер, Меѓутоа, само кај систем со новиот радиостан-дард 802.11n кој сé уште не е пуштен во употреба од страна на надлежни-от Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE). Со досегашниот стандард 802.11g овој систем функ-ционираше нормално. Проблеми-те кај идниот стандард најверојатно ќе бидат решени преку софтверски подобрувања.

Сите Notebook и пет Netbook компјутери кои беа тестирани, имаат сјаен дисплеј со ефект на огледало, но, во зависност од светлинските услови овие дисплеи предизвикуваат нервоза поради рефелексиите кои ја попречуваат работата (сликата сосема лево). Кај некои Netbook компјутери батеријата која може да се отстрани се наоѓа исфрлена прилично нанапред, како што може да се види од сликата на Acer Aspire One (лево).

СоветМеѓу Windows – Notebook к о м п ј у т е р и т е п о б е д у в а Samsung R610 – Aura T6400 по цена од 850 евра. Кај Netbook компјутерите највисоко котираат Asus Eee PC 1000HE по цена од 400 евра, MSI Wind U115 Hybrid Luxury за 560 евра, Samsung N110 за 440 евра и Acer Aspire One 531 за 405 евра – сите че-тири со оценка за батеријата „многу добра“. Компјутерите Eee PC и MSI Wind имаат мат дисплеи. Севкупно, најдобар е Apple MacBook Aluminium по цена од 1200 евра, кој во меѓувреме беше заменет од не-говиот следбеник.

27

= да; = не; = опција; нема = цената не е достапна 1) eSata - USB - Kombination. 2) Mini - DisplayPort. Неиспорачан адаптер. 3) Според профилот на корисниците, 4) Помал капацитет отколку тестираната батерија. 5) Претходниот модел е заменет од следниот.

3 Acer Aspire693OG-644G50Mn750 евраЗадоволително (3,1)

39,1 до 40,7 дијагонала на екран (15,4 до 16 инчи) Windows Vista Home Premium

евалуација1. Samsung R610 – Aura

T6400

2. Sony Vaio VGN – NS21Z/S

3. Acer As-pire 693OG-644G50Mn

4. Asus N50VC - FP008C

5. Fujitsu Amilo PaFu-jitsu Amilo Pa 3553

6. Toshiba Satellite A350-13l

7. HP Pa-vilion dv5-

1220eg

33,8 см. Mac OS X 8. Apple MacBook

Aluminium 2,0 GHz

Цена во евра (приближно) 850 880 750 915 670 750 795 1200

ТеСТ ОцеНКА ЗА КВАЛИТеТ 100% ДОБРО (2,5) ЗАДОВОЛИ-

ТеЛНО (2,7)ЗАДОВОЛИ-ТеЛНО (3,1)

ЗАДОВОЛИ-ТеЛНО (3,2)



ЗАДОВОЛИ-ТеЛНО (3,4) ДОБРО (2,3)

КОМПЈУТеРСКА МОЌ: 30% добро (2,2) добро (2,3) добро (2,0) добро (2,3) добро (2,4) добро (2,2) ЗАДОВОЛИ-ТеЛНО (2,7) добро (2,2)

Канцелариска употребаМултимедијална обработка3D игри

РАКУВАЊе: 20% добро (2,2) задоволително (2,6)

задоволително (2,8) добро (2,5) задоволително

(2,7)задоволително

(2,7) добро (2,5) добро (1,8)

ДокументацијаСтартување / Back upСекојдневна употребаРакување и транспорт

ДИСПЛеЈ 15% задоволително (2,7)

задоволително (2,9)





задоволително (2,8) добро (2,4)

БАТеРИЈА 15% задоволително (3,1)


доволно (3,7)*)






МНОГУСТРАНОСТ 10% задоволително (2,8)


(2,6) добро (2,2) добро (2,0) добро (2,0) задоволително (3,5)

ХардверСофтверОСОБИНИ ВАЖНИ ЗА ЖИВОТНАТА СРеДИНА 10% добро (2,5) задоволително





(2,9) доволно (3,6) добро (1,7)

ЗвучностПотрошувачка на струја на и исклучен/вкупна потрошувачкаОПРеМеНОСТ/ТеХНИЧКИ КАРАКТеРИСТИКИ

Процесор/работна фреквенција во GHz

Intel Core 2 Duo T6400/

2,0

Intel Core 2 Duo P8600/

2,4


2,0


2,4

AMD Turion X2 Ultra Dual - Core Mobile ZM-82/ 2,2


2,0

AMD Turion X2 Ultra Dual - Core Mobile ZM-82/ 2,2


2,0

Работна меморија во MB / хард диск во GB 4096 / 320 4096 / 320 4096 / 500 4096 / 320 4096 / 320 4096 / 320 4096 / 400 2048 / 160

CD и DVD снимач / Blu - ray плеер

Firewire / eSata / број USB /4 /4 1) /4 /3 1) /3 1) /4 1) /4 /2

Bluetooth / аналоген модемWlan адаптер 802.11 g / 802.11 n

Читач на картички за SD / xD / мемори стикПриклучок ExpressCard/34 / ExpressCard/54Дисплеј: резолуција во пиксели / дијагонала во см

1366 x 768 / 40,7

1280 x 800 / 39,1

1366 x 768 / 40,7

1280 x 800 / 39,1

1280 x 800 / 39,1

1366 x 768 / 40,7

1280 x 800 / 39,1

1280 x 800 / 33,8

Површина на дисплеј / макс. светлост во cd/m2 сјаен / 250 сјаен / 220 сјаен / 250 сјаен / 160 сјаен / 230 сјаен / 260 сјаен / 230 сјаен / 310

Графички процесор / графичка меморија во MB

NVidia GeForce 9200M GS /

512

ATI Mobility Radeon HD 3430 / 256


Nvidia GeForce 9300M GS/

512

ATI Radeon HD 3470 Hybrid

X2 / 256



Nvidia GeForce 9400M / 256

Видео излези: VGA / DVI / HDMIПотрошувачка на струја при употреба /Standby / исклучен во Watt 32 / 1,1 / 0,9 36 / 2,3 / 1,1 42 / 1,1 / 0,7 28 / 1,1 / 0,8 45 / 1,1 / 0,5 46 / 1,8 / 1,4 57 / 1,2 / 0,7 22 / 1,0 / 0,6

Вкупна годишна потрошувачка во kWh3 52 61 65 46 67 75 86 36

Време на користење на батеријата при интензивна / слаба употреба 1:40 / 3:50 2:00 / 3:50 1:30 / 2:40 1:20 / 3:30 1:40 / 2:40 1:20 / 2:20 1:10 / 2:30 2:40 / 4:10

Време на полнење на батеријата во час:минути 1:40 3:20 1:20 1:40 1:40 1:50 1:30 3:40

Цена на батерија со стандарден / повисок капацитет според понудувачите, во евра

нема / 159 199 / 249 129 / нема 179 / нема 1194) / нема 149 / 169 119 / 159 129 / нема

Ширина x висина x длабочина во см 38 x 4,5 x 27 36 x 4,1 x 27 39 x 5,4 x 28 37 x 4,7 x 29 36 x 4,4 x 27 39 x 4,5 x 27 36 x 4,6 x 26 33 x 2,5 x 23Тежина Notebook / мрежен дел во кг 2,8 / 0,5 2,8 / 0,5 3,2 / 0,6 3,1 / 0,5 2,9 / 0,5 2,9 / 0,7 2,7 / 0,5 2,1 / 0,4

2) 2)

Легенда:++ = многу добро (0,5 - 1,5); + = добро (1,6 - 2,5); = задоволително (2,6 - 3,5); = доволно (3,6 - 4,5 ); - = незадоволително (4,6 - 5,5).Кај иста оценка на квалитетот се оди по азбучен редослед.Сите имаат: мрежен приклучок, веб-камера. Ниеден нема: UMTS *) води кон намалување на оценката

28

На тестот: Седум Windows – Notebook компјутери со пречник на екранот од 39,1 до 40,7 сантиметри (15,4 до 16 инчи) по цена од околу 800 евра, еден Apple Notebook компјутер со пречник на екранот од 33,8 сантиметри (13,3 инчи) и девет Windows – Netbook компјутери со пречник на екраните од 25,6 до 25,8 сантиметри (10,1 до 10,2 инчи). Набавка на моделите за испитување: Април 2009Цени: Цените се оние кои се плаќаат за online – нарачки со вклучена поштарина. Цените за заменување на батериите се утврдени преку испитување на понудувачите во периодот мај/јуни 2009.

НАМАЛУВАЊе НА ОцеНКАТА Кај оценката „задоволително“ за работење на батеријата, оценката за квалитет на тестот е намалена за најмногу половина. Доколку стратувањето е оценето со „незадоволително“, групната оценка за ракување може да биде подобра само за една оценка.

КОМПЈУТеРСКА МОЌ: 30% (25%)Тестирањето беше спроведено врз соодветно доставениот оперативен систем. Беше оценувана брзината на работење со софтверот кој е достапен за трите оперативни системи и тоа Mac OS X, Windows Vista и Windows HP. Дополнително беа спроведени и bench-mark – тестови. За Netbook компјутерите, тестовите за мултимедија и за игри со многу помала тежина се вклучуваат во групната оценка за „компјутерска моќ“ отколку кај Notebook компјутерите.

КАНцеЛАРИСКА УПОТРеБА: Меѓу другото, беа тестирани: имплементацијата на Exel-Makros, копирањето на фајлови, преснимувањето на DVD – ROM, времето потребно за инсталирање на iTunes, хард дискот, односно SSD – брзината, потоа benchmark - тестовите Geekbench и San-dra, коригирањето на грешки на DVD драјвот.Мултимедијална обработка: Беше тестирано конвертирањето на слики, музички и видеоподатоци со Gimp, iTunes и DVD2one, потоа брзините на читање и на преснимување од CD и DVD драјв, пуштањето на DVD, пуштањето на MPeg2 и MPeg4 видеа.3D игри: Практични тестови на 3D компјутерските игри. Benchmark – тестови Cinebench и 3DMark.

Избрано, испитано, оценетоNotebook компјутери со Windows Vista

Samsung R610 – 1. Aura T6400850 евраДобро (2,5)

2 Sony VaioVGN – NS21Z/S880 евраЗадоволително (2,7

3 Acer Aspire693OG-644G50Mn750 евраЗадоволително (3,1)

Компјутерска моќ „добра“ и за мултимедија. Нема Bluetooth, Blu-ray читач. WLan g и n. читач на картички само за SD. Back up na хард диск – Image или испорачаното Recovery – DVD.

Компјутерска моќ „добра“ и за мултимедијална обработка. Firewireприклучок, нема Bluetooth. WLan g и n. читач на картички само за SD. Back up само на хард диск – Image.

Компјутерска моќ „добра“ и за мултимедијална обработка. Firewireприклучок, нема Bluetooth. WLan g и n. читач на картички само за SD. Back up само на хард диск – Image.

РАКУВАЊе: 20%Тројца експерти споредбено ги оценуваа документацијата (прегледност, потполност и разбирливост, вклучувајќи ги и веб-страниците на понудувачите), стартувањето (кофигурацијата во состојба на испорака и основните подесувања на компјутерот), back up (back up на системот со помош на Re-covery – DVD или Image на хард дискот, потполност на испорачаните драјвери), секојдневната употреба (меѓу останатото, прилагоденоста на тастатурата и Touch-pad, пристапноста на приклучоците и на оптичкиот драјв, квалитетот на тонот на микрофонот). Ракување и транспорт: се оценуваше тежината и големината во поглед на мобилното користење, како и загревањето.

ДИСПЛеЈ: 15 %Мерење на времето за реакција (црно-бело и сиво-сиво), на аголот на гледање, на контрастот, на распоредувањето на бојата и на светлината. Освен тоа, се оценуваше квалитетот на претставувањето на дисплејот со помош на различни тест слики од страна на тројца експерти. Попречувачките рефлексии на дисплејот, исто така, се вклучени во оценката.

БАТеРИЈА: 15% (25%)1Беше оценувано времето на употреба при полна батерија и интензивно користење (пуштање на DVD со полна светлина на екранот) и при слабо користење (прикажување на интернет-страници во WLan- систем), како и времето потребно за полнење на батеријата и предупредувањето за капацитетот на батеријата.

МНОГУСТРАНОСТ: 10% (5%)1Беше оценуван обемот на доставениот хардвер (на пр., постоечката работна меморија, капацитетот на хард дискот, испорачаните мултимедија и комуникациски компоненти, можноста за приклучоци) и софтвер (вклучените комплетни верзии во испорачаниот примерок).

Особини важни за животната средина: 10%Звучност: Беше спроведено споредбено оценување на звучноста при користење од страна на тројца експерти, какко и мерење и оценување на силата на звукот.Потрошувачка на струја на Standby и исклучен: Потрошувачката на струја беше мерена и оценувана при Standby и исклучена состојба (исклучен, но не од струја). Севкупна потрошувачка: Креиран е кориснички профил за годишната вкупна портошувачка на струја, кој воедно е и оценет, под претпоставка дека Notebook компјутерите се користат 3,8 часа дневно (од тоа една третина интензивно користење и две третини слабо користење), 8 часа на Standby и 12,2 часа во исклучена состојба.

Netbook компјутерите на Ar-chos и Belinea го трошат и без тоа малото место на мобилните компјутери со една рамка која се наоѓа покрај тастатурата. Последица на тоа се особено малите типки.

1Евалуацијата во загради важи за Netbook компјутерите.

29

Netbook компјутери со околу 26 см (10 инчи) дијагонала на екран, Windows XP Home

Евалуација 9. Asus Eee PC 1000HE

10. MSI Wind U115 - Z53168XP

Hybrid Luxury

11. Samsung N110 anyNet

N270BBT

12. Acer Aspire One 531

13. Archos Archos 104)

14. Dell In-spirion Mini 10

15. Belinea o.book 1 xs

16. Lenovo IdeaPad S10e

17. HP Com-paq Mini 701EG

Цена во евра (приближно) 400 560 440 405 375 430 310 360 395ТеСТ-ОцеНКА ЗА КВАЛИТеТ

100%ЗАДОВОЛИ-ТЕЛНО (2,6)

ЗАДОВОЛИ-ТЕЛНО (2,6)




ДОВОЛНО (3,7)




КОМПЈУТеРСКА МОЌ: 25% доволно (3,8) доволно (3,6) доволно (3,8) доволно (3,7) доволно (3,8) доволно (3,9) доволно (3,7) доволно (3,9) доволно (4,1)Канцелариска употреба

Мултимедијална обработка3D игри

РАКУВАЊе: 20% добро (2,2) задоволително (2,9) добро (2,3) добро (2,5) задоволително



(2,7) доволно (4,5) добро (2,2)

ДокументацијаСтартување / Back up *)

Секојдневна употребаРакување и транспорт







БАТеРИЈА 25% многу добро (1,3)

многу добро (1,1)








МНОГУСТРАНОСТ 5% доволно (4,0) доволно (4,5) доволно (4,5) доволно (4,0) незадоволи-телно (4,6) доволно (4,3) доволно (4,2) доволно (4,5) доволно (4,5)

ХардверСофтвер

ОСОБИНИ ВАЖНИ ЗА ЖИВОТНАТА СРеДИНА 10% добро (2,2) добро (1,7) добро (1,7) добро (1,6) добро (2,2) многу добро

(1,3) добро (1,6) добро (2,1) добро (2,4)

ЗвучностПотрошувачка на струја на Standby и

исклучен/вкупна потрошувачка

ОПРеМеНОСТ/ТеХНИЧКИ КАРАКТеРИСТИКИПроцесор/работна фреквенција во

GHzIntel Atom

N280 / 1,66Intel Atom

Z530 / 1,60Intel Atom


N280 / 1,66Intel Atom N270

/ 1,60Intel Atom




N270 / 1,60Работна меморија во MB / хард диск

во GB 1024 / 160 1024 / 160 + 81) 1024 / 160 1024 / 160 1024 / 160 1024 / 160 1024 / 160 1024 / 160

+ 41) 1024 / 60

Firewire / eSata / број USB 3 3 3 3 3 3 3 2 2Bluetooth / аналоген модем / Wlan

802.11 g / Wlan 802.11 n

Читач на картички за SD / xD / мемори стик

Дисплеј: резолуција во пиксели / дијагонала во см

1024 x 600 / 25,6

1024 x 600 / 25,6

1024 x 600 / 25,6

1024 x 600 / 25,6

1024 x 600 / 25,7

1024 x 576 / 25,6

1024 x 600 / 25,7

1024 x 576 / 25,6

1024 x 600 / 25,8

Површина на дисплеј / макс. светлост во cd/m2 мат / 160 мат / 300 сјаен / 250 сјаен / 250 мат / 260 сјаен / 210 мат / 240 сјаен / 180 сјаен / 280

Графички процесор Intel 945 Express

Intel 945 Express

Intel 945 Express

Intel 945 Express Intel 945 Express Intel 945

ExpressIntel 945 Express

Intel 945 Express

Intel 945 Express

Видео излези: VGA / DVI / HDMIПотрошувачка на струја при

употреба /Standby / исклучен во Watt 14 / 1,1 / 0,8 11 / 0,8 / 0,7 22 / 0,8 /0,5 14 / 0,5 / 0,4 16 / 1,1 / 0,8 13 / 0,8 / 0,7 17 / 1,2 / 0,9 16 / 0,9 / 0,6 16 / 0,9 / 0,7

Вкупна годишна потрошувачка во kWh2 26 21 36 23 29 23 30 27 27

Време на користење на батеријата при интензивна / слаба употреба во

час:минути4:10 / 6:40 4:10 / 7:50 3:00 / 7:00 3:20 / 6:20 2:30 / 4:10 1:40 / 2:40 1:30 / 2:10 1:40 / 2:40 1:20 / 2:30

Време на полнење на батеријата во час:минути 3:40 2:20 2:20 3:30 4:00 1:20 2:20 1:40 2:30

Цена на батерија со стандарден / повисок капацитет според

понудувачите, во евра149 / нема 99 / нема 159 / нема 795) / нема 69 / нема 89 / 119 нема / 60 нема / 81 нема / 109

Ширина x висина x длабочина во см 27 x 4,3 x 19 26 x 4,5 x 18 26 x 4,3 x 17 26 x 3,4 x 19 26 x 4,2 x 21 26 x 3,2 x 18 26 x 3,0 x 19 25 x 3,1 x 18 26 x 2,7 x 17Тежина Notebook / мрежен дел во кг 1,5 / 0,2 1,3 / 0,4 1,3 / 0,4 1,2 / 0,3 1,5 / 0,3 1,2 / 0,2 1,3 / 0,3 1,2 / 0,3 1,2 / 0,3

Notebook компјутери со Windows Vista

4 Asus N50VC-FP008C

915 евраЗадоволително (3,2)

5 Fujitsu Amilo Pa 3553670 евраЗадоволително (3,2)

6 Toshiba Satellite A350-13l750 евраЗадоволително (3,2)

Моќ „добра“ и за мултимедија. Слаба батерија, не е достапен со појака. Дисплејот не е многу светол. Bluetooth. WLan g и n., Firewire и eSata – приклучок. Back up со Recovery и драјвер – DVD.

Компјутерска моќ „добра“ и за мултимедија. Батерија слаба, не е достапен со појака. Нема Bluetooth. WLan g и n., Firewire – приклучок, eSata-USB-Kombi – приклучок. Back up преку хард диск – Image.

Моќ генерално „добра“. Батерија слаба, појаката чини 169 евра. „Многу добра“ документација. Bluetooth претходно не е добро инсталиран. WLan g и n., Firewirе, eSata-USB-Kombi. Back up преку хард диск – Image.

= да; = не; = опција; нема = цената не е достапна Сите имаат: мрежен приклучок, веб-камера.Ниеден нема: оптички драјв, графички процесор со одделна графичка меморија, приклучок за ExpressCard (освен Lenovo Express-Card/34), UMTS

Легенда:++ = многу добро (0,5 - 1,5); + = добро (1,6 - 2,5); = задоволително (2,6 - 3,5); = доволно (3,6 - 4,5 ); - = незадоволително (4,6 - 5,5).Кај иста оценка на квалитетот се оди по азбучен редослед.*) води кон намалување на оценката

1) систм инсталиран на мемориски чипови (SSD = Solid State Drive). 160 - GB харддиск за податоци. 2) Според профилот на корисниците, види „избрано...“ 3). Според понудувачите. 4) тестиран е моделот со

Netbook компјутери со околу 26 см (10 инчи) дијагонала на екран, Windows XP Home

Евалуација 9. Asus Eee PC 1000HE

10. MSI Wind U115 - Z53168XP

Hybrid Luxury

11. Samsung N110 anyNet

N270BBT

12. Acer Aspire One 531

13. Archos Archos 104)

14. Dell In-spirion Mini 10

15. Belinea o.book 1 xs

16. Lenovo IdeaPad S10e

17. HP Com-paq Mini 701EG

Цена во евра (приближно) 400 560 440 405 375 430 310 360 395ТеСТ-ОцеНКА ЗА КВАЛИТеТ

100%ЗАДОВОЛИ-ТЕЛНО (2,6)









КОМПЈУТеРСКА МОЌ: 25% доволно (3,8) доволно (3,6) доволно (3,8) доволно (3,7) доволно (3,8) доволно (3,9) доволно (3,7) доволно (3,9) доволно (4,1)Канцелариска употреба

Мултимедијална обработка3D игри

РАКУВАЊе: 20% добро (2,2) задоволително (2,9) добро (2,3) добро (2,5) задоволително



(2,7) доволно (4,5) добро (2,2)

ДокументацијаСтартување / Back up *)

Секојдневна употребаРакување и транспорт







БАТеРИЈА 25% многу добро (1,3)









МНОГУСТРАНОСТ 5% доволно (4,0) доволно (4,5) доволно (4,5) доволно (4,0) незадоволи-телно (4,6) доволно (4,3) доволно (4,2) доволно (4,5) доволно (4,5)

ХардверСофтвер

ОСОБИНИ ВАЖНИ ЗА ЖИВОТНАТА СРеДИНА 10% добро (2,2) добро (1,7) добро (1,7) добро (1,6) добро (2,2) многу добро

(1,3) добро (1,6) добро (2,1) добро (2,4)

ЗвучностПотрошувачка на струја на Standby и

исклучен/вкупна потрошувачка

ОПРеМеНОСТ/ТеХНИЧКИ КАРАКТеРИСТИКИПроцесор/работна фреквенција во

GHzIntel Atom




N280 / 1,66Intel Atom N270

/ 1,60Intel Atom




N270 / 1,60Работна меморија во MB / хард диск

во GB 1024 / 160 1024 / 160 + 81) 1024 / 160 1024 / 160 1024 / 160 1024 / 160 1024 / 160 1024 / 160

+ 41) 1024 / 60

Firewire / eSata / број USB 3 3 3 3 3 3 3 2 2Bluetooth / аналоген модем / Wlan

802.11 g / Wlan 802.11 n

Читач на картички за SD / xD / мемори стик

Дисплеј: резолуција во пиксели / дијагонала во см

1024 x 600 / 25,6

1024 x 600 / 25,6

1024 x 600 / 25,6

1024 x 600 / 25,6

1024 x 600 / 25,7

1024 x 576 / 25,6

1024 x 600 / 25,7

1024 x 576 / 25,6

1024 x 600 / 25,8

Површина на дисплеј / макс. светлост во cd/m2 мат / 160 мат / 300 сјаен / 250 сјаен / 250 мат / 260 сјаен / 210 мат / 240 сјаен / 180 сјаен / 280

Графички процесор Intel 945 Express

Intel 945 Express

Intel 945 Express

Intel 945 Express Intel 945 Express Intel 945

ExpressIntel 945 Express

Intel 945 Express

Intel 945 Express

Видео излези: VGA / DVI / HDMIПотрошувачка на струја при

употреба /Standby / исклучен во Watt 14 / 1,1 / 0,8 11 / 0,8 / 0,7 22 / 0,8 /0,5 14 / 0,5 / 0,4 16 / 1,1 / 0,8 13 / 0,8 / 0,7 17 / 1,2 / 0,9 16 / 0,9 / 0,6 16 / 0,9 / 0,7

Вкупна годишна потрошувачка во kWh2 26 21 36 23 29 23 30 27 27

Време на користење на батеријата при интензивна / слаба употреба во

час:минути4:10 / 6:40 4:10 / 7:50 3:00 / 7:00 3:20 / 6:20 2:30 / 4:10 1:40 / 2:40 1:30 / 2:10 1:40 / 2:40 1:20 / 2:30

Време на полнење на батеријата во час:минути 3:40 2:20 2:20 3:30 4:00 1:20 2:20 1:40 2:30

Цена на батерија со стандарден / повисок капацитет според

понудувачите, во евра149 / нема 99 / нема 159 / нема 795) / нема 69 / нема 89 / 119 нема / 60 нема / 81 нема / 109

Ширина x висина x длабочина во см 27 x 4,3 x 19 26 x 4,5 x 18 26 x 4,3 x 17 26 x 3,4 x 19 26 x 4,2 x 21 26 x 3,2 x 18 26 x 3,0 x 19 25 x 3,1 x 18 26 x 2,7 x 17Тежина Notebook / мрежен дел во кг 1,5 / 0,2 1,3 / 0,4 1,3 / 0,4 1,2 / 0,3 1,5 / 0,3 1,2 / 0,2 1,3 / 0,3 1,2 / 0,3 1,2 / 0,3

Notebook компјутери со Mac OS X

Notebook компјутери со Windows XP

7 HP Pavilion dv5-1220eg795 евраЗадоволително (3,4)

8 Apple MacBook Aluminium 2,0 GHz1200 евраДобро (2,3)

9 Asus Eee PC 1000HE400 евраЗадоволително (2,6)

11 Samsung N110 anyNet

440 евраЗадоволително (2,6)

13 Archos Archos 10375 евраЗадоволително (3,2)

15 Belinea o.book 1 xs310 евраДоволен (3,8)

15 HP Compaq Mini 701EG395 евраДоволен (3,9)

10 MSI Wind U115 Hybrid Luxury560 евраЗадоволително (2,6)

12 Acer Aspire One 531405 евраЗадоволително (2,7)

14 Dell Inspirion Mini 10430 евраДоволен (3,7)

14 Lenovo IdeaPad S10e360 евраДоволен (3,8)

Компјутерска моќ само „задоволителна“. Гласен вентилатор кој нервира. Батерија слаба, појаката чини 159 евра. Firewire, нема Bluetooth. eSata-USB-Kombi – приклучок. Back up преку хард диск – Image.

Компјутерска моќ само „задоволителна“. Лесен и тенок. Моќ „добра“ и за мултимедија. Тивок. Дисплеј светол и „добар“. Ракување генерално „добро“ до „многу добро“. Само два USB – приклучока, нема ExpressCard приклучок, нема читач на картички. Bluetooth, WLan g и n. Хард диск – Image и Recovery – DVD.

Батерија со „многу добро“ време на користење, ама вистински долго време за полнење. Мат, ама не особено светол дисплеј. Bluetooth, WLan g и n., читач на картички само за SD – картички. Back up преку хард диск – Image или испорачаното Recovery – DVD.

„Многу добро“ време на употреба на батеријата. Работи тивко. Има Bluetooth. Читач на картички само за SD – картички. Back up на системот само преку хард диск – Image.

„Добар“ мат дисплеј. Слаба документација, мала тастатура. Нема Bluetooth. Back up само преку хард диск – Image. Апаратот не е толку многустран како другите Netbook компјутери на тестот.

Слаба батерија, појака може да се докупи за 60 евра. Тивок. Сè уште „добар“ мат дисплеј. Мала тастатура. Слаба документација. Нема Bluetooth. Back up на системот само од хард диск – Image.

Батерија слаба, појаката чини 109 евра. Bluetooth. Читач на картички само за SD, само два USB – приклучока. Нема видео излез. Back up на системот со Recovery и драјвер – DVD.

Најдолго време на користење на батеријата на тестот. Светол, мат дисплеј. Работи тивко. 8 GB чип – меморија (SSD) дополнително на хард дискот. Bluetooth, WLan g и n. Back up на системот на драјв – Image, но не е објаснето во прирачникот.

Најдолго време на користење на Батерија со „многу добро“ време на користење, ама вистински долго време за полнење. Работи тивко. Многу мала потрошувачка при Standby. Мала тастатура, Bluetooth. Recovery – DVD мора самостојно да се направи.

Батерија слаба, појаката чини 119 евра. Многу тивок. Bluetooth не е исправно инсталиран претходно. Слаба документација. HDMI излез. Back up со Recovery и драјвер – DVD.

Работи тивко. Батерија слаба, појаката чини 81 евро. Хард дискот не е правилно инсталиран. Систем на 4 GB чип меморија (SSD). Мала тастатура. Нема Bluetooth, само два USB – приклучока, но и ExpressCard приклучок. Recovery – DVD.

батерија со 6 ќелии, под истото име може да се најде и апарат со батерија со 3 ќелии. 5) Помал капацитет отколку тестираната батерија.

31

ЕКОЛОГИЈА

Под глобално затоплување се подразбираат промени во климата на Земјата кои се карактеризираат со севкупно зголемување на температу-рата во целиот свет. Иако ефектите од глобалното затоплување не се во целост разјаснети, повеќето научници се сомневаат дека драстичните климатски промени може да резултираат со катастрофални последици. Повеќето научници се согласуваат дека зголемувањето на глобалната температура е во корелација со индустриската револуција, придружена

со радикалните промени во начи-нот на живеење на луѓето, односно предизвикано е од човечките ак-тивности. Со оглед на тоа, денес многу организации истакнуваат дека потрошувачите треба да ги преиспитаат своите потрошувачки одлуки за да не придонесуваат за зголемување на глобалното затоплување. Меѓутоа, треба да се има предвид дека редуцирањето на глобалното затоплување под-разбира и преземање на посеоп-фатни мерки пред да биде премно-гу доцна.

Глобалното затоплување е пре-дизвикано од зголемување на јаглерод диоксидот и другите „ста-кленички гасови“ во атмосферата на Земјата. Овие гасови ја „заробу-ваат“ топлината во атмосферата, не дозволувајќи и да „избега“, што предизвикува пораст на глобална-та температура.

Денес, глобалното затоплување е причина за глобално намалување на глечерите и ледените капи, за многу катастрофални климатски појави, како што се промените во атмосферата на Земјата, менување на времето.

Доколку глобалното затоплу-вање продолжи, тоа би можело, во одредени региони, да предизвика суши и поплави. Од друга страна,


32

тоа секако би се одразило и на земјоделството. Имено, се страву-ва дека топењето на мразот ќе пре-дизвика зголемување на нивото на морињата со што ќе се поплават многу пристанишни градови, па жителите ќе бидат принудени да се преселат.

Потрошувачите произведуваат штетни гасови, понекогаш дирек-тно, како на пример, преку согорување на горивата кога ги ко-ристат нивните возила, а понеко-гаш и индиректно, преку поддршка на индустрии кои создаваат стакле-нички гасови. На пример, во Јужна Америка, милиони хектари шума секоја година се горат за производ-ство на говедско месо, односно поддршка на месната индустрија што е одговор на побарувачката на потрошувачите за евтино месо. За-тоа, генерален заклучок е дека до-колку потрошувачите преземат че-кори за да ги намалат своите еми-сии на јаглерод, тоа ќе има длабо-ки ефек ти врз глоба лното затоплување.

Првиот чекор кон намалување на присуството на јаглерод е по-трошувачите помалку да ги кори-стат технологиите кои емитуваат јаглерод, односно да ги користат алтернативните форми на енергија.

Така, на пример, сончевата енергија, енергијата на ветерот, водата, се одлични алтернативи во однос на енергијата добиена при согорување на јагленот и нафтата. Исто така, потрошувачите треба да водат сметка за можноста за рециклирање на производите што е битен елемент во намалувањето на количеството на стакленички гасови.

Доброто управување со земјоделското и шумското стопанство е од голема важност за намалување на количините на јаглерод диоксид бидејќи дрвјата и растенијата го користат јаглерод диоксидот во својот систем што значи дека претставуваат своевиден филтер на јаглерод ди-оксидот.

Некои земји, за да го неутрализираат штетното влијание на јаглерод диоксидот, инвестираат токму во садењето дрвја, користењето на алтер-нативни енергии или технологии кои ја намалуваат емисијата на јаглерод диоксид.

Потрошувачите се тие кои можат да извршат притисок компаниите да применуваат што повеќе еколошко здрави бизнис практики, вклучувајќи го и намалувањето на емисиите на јаглерод. Истовремено, граѓаните или граѓанските асоцијации може да иницираат донесување на построги закони во однос на емисиите на стакленички гасови, со надеж за промовирање на општество со минимални емисии на јаглерод. Доколку потрошувачите се ориентираат да купуваат од еколошко ориентираните компании, ќе се формира пазар на кој ќе се најдат поголем број вакви производи кои потрошувачите ќе ги купуваат, па ќе се зголемува и бројот на компании кои ќе го следат примерот.

Потрошувачите можат да влијаат на глобалното затоплување преку свесно размислување во врска со своите потрошувачки одлуки. Потреб-ни се само мали, едноставни дејствија кои на глобално ниво значат мно-гу. Така, на пример, користете го јавниот превоз наместо автомобилот во кој најчесто се возите сами, или купувајте производи од еколошки ориентирана компанија.

Внимавајте како го затоплувате вашиот дом и дали користите елек-трична енергија добиена од топлани кои за производство на електрична енергија користат јаглен.


33

Сите ние можеме да направиме многу со само мали промени во нашиот секојдневен живот. Како може да се намали емисијата на јаглерод диоксид што ја предизвикува секој од нас? Кои се 10-те наједноставни чекори за намалување на глобалното затоплување?

Користење на рециклирана хартија, пластика, метал,стакло. Јаглерод диоксидот годишно се 1. намалува за 1088 кг од рециклажа на половина од целокупниот отпад генериран од домаќинствата.

Перењето на алиштата во млака или топла вода, а не жешка, придонесува за намалување на 2. јаглерод диоксидот за 45,35 килограми/годишно.

Престојот во умерено загреани простории значително го намалува jaглерод диоксидот за секој 3. втор степен редукција на 90,71 кг на годишно ниво, по домаќинство.

Внимавајте дали го загревате или прегревате вашиот бојлер. Го намалува количеството на 4. јаглерод диоксид за 90,71 кг/годишно.

Користете енергетски штедливи светилки . Тие го намалуваат количеството на јаглерод диоксид 5. за 226,79 кг/годишно.

Изолирајте ги ѕидовите и таваните. Со тоа се намалува количеството на јаглерод диоксид за 6. 907,1 кг/годишно.

Внимателно користете го вашиот автомобил, доколку имате два автомобила, оној кој не е 7. енергетски ефикасен користете го само кога е потребно.

Заменете ги старите апарати со енергетски ефикасни модели.. Со тоа јаглерод диоксидот се 8. намалува за 272,15 кг/годишно

Користете ја машината за миење садови само кога е полна и не ја користете за сушење на 9. садовите. На тој начин го намалувате јаглерод диоксидот за 45,3 кг/годишно

Проверете дали постои провев, односно испуст на воздух од вашите врати, односно прозорци, 10. и облепете ги со самолепливи ленти. Со тоа количеството на јаглерод диоксид се намалува за 294,83 кг/годишно.

www.opm.org.mk

. “ ” . . . .150 ;1000 . “ ” . . . .150 ;1000 ./ 3179-592 ; .3212-440; ./ 3179-592 ; .3212-440;

e-mail:[email protected]; [email protected]:[email protected]; [email protected]; www.opm.org,mk

, , 2009

POSEBNI IZDANIJA

“Овој билтен беше овозможен во рамките на програмата CIVICA Mobilitas - имплементирана од ЦИРа

и финансиски поддржана од SDC. Овде наведените мислења се мислењата на авторот/ите и нужно не ги

рефлектираат мислењата на ЦИРа и SDC”.

МОЖЕТЕДАСЕОБРАТИТЕДО:

ОРГАНИЗАЦИЈАНАПОТРОШУВАЧИТЕНАМАКЕДОНИЈАУл.„Водњанска”бб.П.фах150,1000Скопје

Советодавнобиро–Скопје,тел.02/3212-440;тел/факс:02/3179-592www.opm.org.mk e-ma il:opm @opm.org.mk

ОРГАНИЗАЦИЈАНАПОТРОШУВАЧИТЕБИТОЛАУл. „Бра ќа Мин го ви” бр. 5, 7000 Би то ла

тел./факс:047/228246

ОРГАНИЗАЦИЈАНАПОТРОШУВАЧИТЕШТИПУл. „Ва сил Гла ви нов” бб, 2000 Штип

тел./факс:032/385592,моб.070384677

ОРГАНИЗАЦИЈАНАПОТРОШУВАЧИТЕОХРИД ,,Трговски Центар -Амам,бр.218/1, II кат, 6000 Охрид

тел./факс:046/523348

ОРГАНИЗАЦИЈАНАПОТРОШУВАЧИТЕКОЧАНИул. Раде Кратовче бр.1, 2300 Кочанител./факс:033/274013.лок.104

ОРГАНИЗАЦИЈАНАПОТРОШУВАЧИТЕТЕТОВОУл. ЈНА, Општина Тетово, 1200 Тетово

тел./факс:044/356630

ПОТРОШУВАЧИ!ДОКОЛКУИМАТЕПРОБЛЕМИСО:

град ба, ме бел, сер вис ни ус лу ги, об ле ка и обу вки, па ту ва ња и ту ри стич ки аген ции, про даж ба од вра та до вра та, фи нан си ски ус лу ги и оси гу ру ва ње, га ран ци ја и га ран тен лист, пра ва на па ци ен ти, јав ни прет при ја ти ја, енер ге ти ка

(за ште да на енер ги ја во до мот)

Bilten na potro[uva^ite - opm.org.mk

Documents