ANALIZA na energetskata potro{uva~ka na Republika ...

ANALIZAna energetskata potro{uva~ka na Republika Makedonija

i nejzinoto zna~ewe za bilansot na pla}awa i inflacijata

Direkcija za istra`uvaweNarodna banka na Republika Makedonija

Noemvri 2006

2

SODR@INA

1. Osnovni karakteristiki na energetskiot sektor vo Republika Makedonija - proizvodstvo i potro{uva~ka na energija

2. Vlijanie na porastot na cenite na oddelni energenti vrz bilansot na pla}awa na Republika Makedonija

3. Vlijanie na porastot na cenite na energijata vrz inflacijata vo Republika Makedonija

3

1.1. Proizvodstvo na energija vo Republika Makedonija

- elektri~na energija

- toplinska energija84% cvrsti i te~ni fosilni goriva14% drvo2% geotermalna voda

- mehani~ka energija (nafteni derivati)

HEC18%

TEC82%

4

1.2. Potro{uva~ka na energija vo Republika Makedonija

- komparativni analizi -

5

Komparativna analiza spored indikatorot zaenergetska intenzivnost

Potro{uva~ka na energija / BDP(vo ton ekvivalent na nafta/000 US$ (PPP))

- Ovoj indikator za RM treba da se tolkuva so pretpazlivost (porastot na potro{uva~kata na energija glavno iniciran od intenziviranataekonomska aktivnost vo zemjata kako trend zapo~na od vtorata polovina na 2004 g.)

- Potro{uva~kata na energija po edinica BDP bele`i opa|a~ki trend vo svetski ramki

- OECD zemji: ↓ 35% 2004/1971 g.

0.000.100.200.300.400.500.600.700.80

Mak

edon

ija

Alb

anij

a

Bug

arij

a

Hrv

atsk

a

Slo

veni

ja

Srb

ija

iC

rna

Gor

a

Rom

anij

a

Avs

trij

a

[va

jcar

ija

1995

2003

6

Komparativna analiza spored indikatorot za `ivotenstandard na naselenieto

Potro{uva~ka na vkupna energija i na el. energija po `itel i BDP (PPP) po `itel, vo 2001 g.

- Spored ovie indikatori RM zaostanuva zad razvienite zemji i ostanatite analizirani zemji vo tranzicija- Sepak zabele`itelen e odreden trend na porast (2.821 kWh el. energija po `itel vo 2004 g., nasproti 2.813 vo 1998 g.)

010002000300040005000600070008000

Mak

edon

ija

Alb

anij

a

Bug

arij

a

Hrv

atsk

a

Slo

veni

ja

^e{

ka

Slo

va~k

a

Pol

ska

Rom

anij

a

Avs

trij

a

[va

jcar

ija

05000100001500020000250003000035000

potro{uva~ka na energija po `itel (leva skala)potro{uva~ka na elektri~na energija po `itel (leva skala)BDP PPP/* po `itel (desna skala)

-Porazvieniteekonomii so povisok`ivoten standard na naselenieto imaatpogolemapotro{uva~ka na energija po `itel

7

- Dominantni izvori na energija vo RM i vo 2004 g. se jaglenot i naftata (so u~estva od 50% i 31%, soodvetno), a od ostanatiteenergenti ogrevnoto drvo (u~estvo od 6%)

Komparativna analiza spored vidot na energetskiteresursi

Struktura na potro{uva~ka na energija po izvori na energijavo 2001 g., vo %

- Vo svetski ramkizabele`itelen e trend na namalenapotro{uva~ka na naftai nafteni derivati, jaglen i hidroenergija,a zgolemenapotro{uva~ka na priroden gas, nuklearna energija i na energija od obnovliviizvori

57

9

34

10 21

51 51

24

62

2212 1

31

6422

51 37

2520

17

23

29 4350

3

0

14

29

13

1219

33

12

36 23

9

0

0 26

0

20

0 9

24

04

0

25

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Mak

edo

nij

a

Al

ban

ija

Bug

arij

a

Hr

vats

ka

Sl

oven

ija

Sr

bija

iC

rna

Gor

a

^e{

ka

Slo

va~k

a

Po

lsk

a

Rom

anij

a

Avs

trij

a

[va

jcar

ija

jaglen nafta priroden gas nuklearna energijahidroenergija biomasi biogasovi geotermalna energijason~eva energija energija od veter

8

- Vo RM vo 2004 g. u~estvoto na industrijata iznesuva 29%

Komparativna analiza spored potro{uva~kata posektori

Struktura na potro{uva~ka na energija po sektorivo 2001 g., vo %

- Kaj razvieniteekonomiizabele`itelen e trend na namalenapotro{uva~ka na energija voindustrijata,a zgolemenapotro{uva~ka vouslu`nitedejnosti

32

17

46

31 3137 39 36 32

42

26 2132

22

33

18

23 28 20 1812

14

15

2423

19

8

5 8

9 12 13 14 95

9 169

3118 20

27 24

32

23 2632 30 28 27 28

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Makedonija Albanija Bugarija Hrvatska Slovenija Srbija i CrnaGora

^e{ka Slova~ka Polska Romanija Avstrija [vajcarija Evropa,vkupno

industrija paten soobra}aj ostanat soobra}aj zemjodelstvo komercijalni i javni uslugi doma}instva ostanato

9

Karakteristiki na potro{uva~kata na energija vo Republika Makedonija

10

* proekcija za 2006 godina

-Porast na potro{uva~kata na energija(od 9,6%, 2006/2003)

- Porast na uvoznatakomponenta na potro{uva~kata na energija

36.0

38.0

40.0

42.0

44.0

46.0

2003 2004 2005 2006

105.0

110.0

115.0

120.0

125.0

uvozna komponeta na potr. na energija, vo % (leva skala)

bruto potro{uva~ka na energija, vo koli~ini (desna skala)

11

-Dominantno u~estvo najaglenot, naftenitederivati i elektri~nataenergija (prose~no u~estvood 88,4%)

- 100% uvozna zavisnost kajsurovata nafta, prirodniot gas i koksot

- Porast na u~estvoto na elektri~nata energija (od23,8% vo 2003 g. na 26,4% vo 2006 g.) i nezna~itelnipromeni kaj ostanatiteenergenti

* prose~no u~estvo vo periodot 2003-2006 g.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

21,3%

u~estvo vo vkupna potro{uva~ka na energija

uvozna komponenta

el. energija 25%

jaglen 33,8%

koks 2,8%

nafteni derivati 29,5%

priroden gas 2,2%

geotermalna voda 0,2%

ogrevno drvo 6,3%

0%

1,6%

100%

21,1%

100%0%

12

Potro{uva~kata na energija po dejnosti i vidovi energenti, vo 2004 g.

28.8

99.5

50.9

50.933.8

0%

20%

40%

60%

80%

100%

industrija doma}instva soobra}aj ostanato

jaglen priroden gasnafta i nafteni derivati biomasiel. energija geotermalna energijatoplinska energija

31.7

29.7

17.1

13

Potro{uva~ka na energija vo industrijata

ostanato28%

industrija za

`elezo i ~elik72%

industrija za grad.

mat., staklo i

keramika65%

ostanato35%

Najgolem potro{uva~ na elektri~na energija

(vo % od potro{uva~kata na el. energija vo industrijata)

Najgolem potro{uva~ na nafta i nafteni derivati

(vo % od potro{uva~kata na naftai naf.derivati vo industrijata)

14

2. Vlijanie na porastot na cenite na energentitevrz bilansot na pla}awa vo Republika

Makedonija

15

Karakteristiki na uvozot na energija

- Trend na porast na uvozot na energija

- Dominantno u~estvona naftata, naftenitederivati i el. energijavo uvozot, ~ij pridonesvo porastot na uvozotvo devette meseci od2006 g. iznesuva 21% (68% vo 2005 g.)* proekcija za 2006 godina

Visokata uvozna zavisnost na potro{uva~kata na energija vo RM pretstavuva zna~aen eksteren faktor, koj ima soodvetni negativni implikacii vrz bilansot na pla}awa

320499

617

288

0

1000

2000

3000

4000

5000

2003 2004 2005 2006uvoz na energija, vo mil. evravkupen uvoz na stoki, vo mil. evra

u~es

tvo

14,1

%

u~es

tvo

13,6

%

u~es

tvo

19,2

%

u~es

tvo

20,2

%

16

Zna~itelen porast na uvoznite ceni na naftata, naftenitederivati i na el. energija vo I-IX 2006/I-IX 2005 g. od 29%, 36% i 27%, soodvetno, koj glavno go determinira porastotna uvozot na energija

* Fakti~ka cena po koja e realiziran uvozot, za kg. nafta i nafteni derivati, i za MWh el. energija

Karakteristiki na uvozot na nafta, nafteni derivati i elektri~na energija

25.0

30.0

35.0

40.0

45.0

2003 2004 2005 I-IX.20060.10

0.20

0.30

0.40

0.50

0.60

0.70

elektri~na energija (desna slkala)surova nafta (leva skala)nafteni derivati (leva skala)

17

Procenet efekt od porast na cenite na naftata i derivatite

Simulacija: realizirani koli~inivo periodot I-IX 2006 g. po ceni od istiotperiod od 2004 g.

Procenet efekt:Uvozot bi bil pomal za159 mil. evraIzvozot bi bil pomal za74 mil. evraTrgovskiot deficit bi bil pomal za 85 mil. evra

119

-214-129

333

174

45

-300

-200

-100

0

100

200

300

400

500

trgovski deficit, nafta i derivatiizvoz na nafteni derivatiuvoz na nafta i derivati

realizirano simulacija

18

- Porast na uvozot na energija vo 2006 g. i 2007 g. od 24% i 11%, soodvetno

- Porast na izvozot na energija vo 2006 g. od 28%, a vo 2007 g. na nivoto od 2006 g.

- Porast na trgovskiotdeficit od razmenata na energija vo 2006 g. i 2007 g. od 22% i 16%, soodvetno

- Porast na u~estvoto voBDP (vo 2006 g.i 2007 g.za 1,1 i 0,7 procentni poeni, soodvetno)

* Izgotvena na po~etokot na noemvri 2006 g.

Proekcija na izvozot i uvozot na energijaza Kv.4. 2006 g. i za 2007 g.*(vo % od BDP)

5.5% 5.9%8.0%

9.1% 9.8%

4%

9%

14%

19%

2003 2004 2005 2006 2007trgovski deficit, energijatrgovski deficit, vkupnotrgovski deficit, bez enegrija

Zgolemeniot deficit vo razmenata na energijapridonesuva za prodlabo~uvawe na deficitotvo tekovnata smetka od bilansot na pla}awa- pridones: 67% vo 2006 g. i 43% vo 2007 g.

19

3. Vlijanie na porastot na cenite na energentitevrz inflacijata vo Republika Makedonija

20

Vo strukturata na inflaciskiot indeks se izdvojuvaat tri komponenti koi soglasno so nivniot pridones go determiniraatdvi`eweto na inflacijata:

- Ishrana (dominanatna kategorija)

- Domuvawe

- Soobra}ajni sredstva i uslugi

Pridones na oddelnite komponenti na inflacijata vo vkupnata godi{na inflacija

- 6

- 4

- 2

0

2

4

6

8

1 0

98/1

98/3

99/1

99/3

00/1

00/3

01/1

01/3

02/1

02/3

03/1

03/3

04/1

04/3

05/1

05/3

06/1

S o o b r a } a jn i s r e d s t v a i u s l u g i O s t a n a t o

I s h r a n a D o m u v a w e

V k u p n a i n f l a c i ja

21

U~estvoto na cenite na energijata vo inflaciskiotindeks e relativno malo (10,9%), od koi:

8,3% se odnesuvaat na cvrsti goriva, nafta i gas za doma}instva i elektri~na energija za doma}instvata(opfateni vo kategorijata domuvawe)2,6% se odnesuvaat na te~ni goriva-nafteni derivati(opfateni vo kategorijata soobra}ajni sredstva i uslugi)

Elektri~nata energija za doma}instvata ima najgolemou~estvo (6,2%), ~ii ceni se administrativnoregulirani i nepromeneti vo periodot od juli 2003 g. do avgust 2006 g.

22

Cenite na naftenite derivati na doma{niot pazar gisledat dvi`ewata na svetskite ceni (redovno dvonedelnousoglasuvawe na rafineriskite i maloproda`nite ceni od1999 g. navamu)

Dvi`ewe na doma{nite ceni na naftenite derivati (denari za litar) i

svetskite ceni na naftata (SAD dolari za barel)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

S ve t ski c e ni na na f t a (US D z a ba re l)

0,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

60,00

70,00

80,00

nafta za do ma}ins tvo Mo to ren b enzin ,86 okMotoren benzin, 9 8 o k Bezo loven b enzin ,BMB 95Plinsko mas lo D-2 LPG p lin za ko li

23

Povrzanosta na doma{nite so svetskite ceni se sogleduva i vodvi`eweto na indeksot na ceni naproizvoditelina industriskiproizvodi vo RM

(indeksi, period/ist period od prethodna godina)

70

8090

100

110120

130

140150

160

I.200

4 III V

VII IX XI

I.200

5 III V

VII IX XI

I.200

6 III V

VII IX

Ceni naproizvoditeli naindustriskiproizvodi

Ceni naproizvoditeli naenergija

Ceni naproizvoditeli nanafteni derivati

24

Cenite na naftenite derivati vo Republika Makedonija imaatrelativno malo u~estvo vo presmetkata na inflaciskiot indeks (samo 2,9%), poradi {to nivniot efekt vrz inflacijata se relativizira, vo zavisnost od dvi`eweto na ostanatitekategorii

Vo 2006 g., efektot od povisokite ceni na naftenite derivati vrz inflacijata e pozabele`itelen:

pridones vo porastot na inflacijata od 12% zaklu~no so oktomvri

Zgolemuvaweto na cenata na elektri~nata energija zadoma}instvata od 9,14% vo septemvri 2006 g., determinira samo3,5% od prose~nata inflacija ostvarena zaklu~no so oktomvri2006 g.

25

Zna~itelno pogolem del od prose~nata stapka na inflacija koja iznesuva 3,2%zaklu~no so oktomvri 2006 g. se dol`i na povisokite ceni na cigarite zaradi zgolemenata akciza i drugite dava~ki i na povisokite ceni na ishranata

Tutunski proizvodi 38,8

Proizvodi za ishrana 25,3

Goriva 11,7

Sredstva za obrazovanie 8,4

Ostanato 15,8

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Determinantni na inflacijata januari-oktomvri 2006 g.

(pridones vo %)

26

Temi za diskusija na ovaa rabotilnica:

Dali postojat indikacii za seriozni distorzii voenergetskiot sektor na R. Makedonija?

Dali i kako se implementira strategijata za razvoj na energetskiot sektor vo R. Makedonija?

Kakvi aktivnosti se prevzemaat vo funkcija na pogolema za{teda na energija?

Koi se perspektivite za supstitucija na uvozniteenergenti i zgolemena upotreba na obnovlivi izvori na energija?