BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Kullanılan Kaynaklar

1. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri, Aysel Aziz, İstanbul:Nobel Yayınları, 2008.

2. Bilimsel Araştırma Yöntemi, Niyazi Karasar, Ankara: Nobel Yayınları, 2005.

3. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri,SPPS Uygulamalı, Remzi Altunışık,Recai Çoşkun, Serkan Bayraktaroğlu, Engin Yıldırım, Sakarya:Sakarya Kitapevi, 2005.

4. Sosyal Araştırmalara Giriş: Nicel ve Nitel Yaklaşımlar, Keith F. Punch, Çev. Dursun Bayrak-H.Bader Aslan-Zeynep Akyüz. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2005.

5. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ali yıldırım, Hasan Şimşek, Ankara: Seçkin yayınları, 2006.

BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ DERSİ1. Hafta

1. Hafta Ders İçeriği• BİLGİNİN KAYNAĞI• BİLİM KAVRAMI• BİLİM YÖNTEM İLİŞKİSİ• BİLİMSEL YÖNTEMİN AŞAMALARI• BİLİMSEL ARAŞTIRMADA TEMEL KAVRAMLAR

BİLGİNİN KAYNAĞI

• İnsanlar, sürekli olarak, kendilerini ve çevrelerini aydınlatma, tanıma, olay ve oluşumları açıklama ve karşılaştıkları problemlere güvenilir çözümler arama uğraşındadırlar.

• Bu çaba için doğru bilgiye ihtiyaç duyarlar. • Bilginin kaynağının ne olduğu ise tüm düşünenleri

özellikle de felsefecileri sürekli uğraştıran bir konu olmuştur.


• Bilginin kaynağı konusundan değişik görüşler ve düşünce akımları oluşmuştur:– Pozitivizm, materyalizm, idealizm, rasyonalizm, realizm, ampirizm gibi.

• Bu ders kapsamında iki ana grup olarak rasyonalizm ve ampirizm ele alınacaktır.– Rasyonalizm (akılcılık)– Ampirizm (deneycilik)

Rasyonalizm (akılcılık); • Akla öncelik veren ve onu gerçek bilgi kaynağı

sayan düşünce sistemidir.• Tek bilgi kaynağı akıldır bu nedenle gözleme

yer verilmemektedir.



Ampirizm (deneycilik);• Bilginin kaynağı olarak duyu ve deneyimleri

esas alır. • İdeal bilgi bilimdir ve olgusal niteliktedir.• Ampirist yaklaşımın yeni yorumcularından en

etkilileri “Viyana Çevresi”dir. • Önemli temsilcilerinden Carnap ve Popper

arasındaki fikir ayrılığı dikkat çekicidir.


Ampirizm (deneycilik);• Carnap, tümevarım mantığını benimser: önce

doğrulanabilirlik, sonra pekiştirme ve sınanabilirlik mantığını savunur.

• Popper ise, tümdengelim mantığını benimser: akıl ya da gözlem yoluyla geliştirilen bir genelleme (hipotez), gözlem ya da mantıksal sonuçlara bakarak yanlışlanmaya çalışılmalıdır.

• Doğruya ulaşmanın yolu, yanlışların bulunup ayıklanmasıdır, görüşünü savunur.

BİLİM KAVRAMI

• Karşılaşılan problemlerin çözümü için yararlanılan değişik dayanaklar vardır:– Önceki uygulamalar– Otorite figürleri– Kişinin kendi deneyimleri– Bilim

• Sistematik bilgi topluluğu olarak tanımlanan bilim daha daraltılmış haliyle;

• Görgül (ampirik) ve nesnel (objektif) bir konusu olan aralarında mantıksal ve olgusal ilişki olan bilgiler bütünüdür.

• Bilimin temel işlevleri anlama, açıklama ve kontroldür.

BİLİM KAVRAMI

BİLİM KAVRAMI

Temel iki grupta ele alınabilir:1. Aksiyomatik Bilimler

a. Matematikb. Mantık

2. Pozitif Bilimlera. Doğa Bilimleri b. Toplum Bilimleri (İnsan Bilimleri)

BİLİM KAVRAMI

1. Aksiyomatik Bilimler: a.Matematik, b.Mantık• Önceden doğru sayılan bilgilerden yola çıkarak

tümdengelim yöntemi ile bilgi üretme olan aksiyomatik bilimleirn ilkini matematik oluşturur.

• Matematik bilimlerinde kesinlik vardır ancak soyut önermelerdir.

• Mantık ise tümdengelim yöntemiyle kıyas yoluyla çıkarımlar yapar. Sözcükler ve dilsel deyişler arsındaki ilişkileri açıklar.

BİLİM KAVRAMI

2. Pozitif BilimlerTümevarım yöntemiyle tek tek olgular arasındaki ilişkileri inceleyerek genellemelere ulaşır, yeni çıkarımlarda bulunur.

BİLİM KAVRAMI

a. Doğa Bilimleri• Dünyadaki canlı ve cansız varlıkları ve bunlarla

ilgili olayları kendine konu alan fizik, kimya, biyoloji, jeoloji, fiziki antropoloji, astronomi gibi bilimleri ifade eder.

BİLİM KAVRAMI

b. Toplum Bilimleri (İnsan Bilimleri)• Toplumsal nitelikli olayları incelemeyi hedefleyen sosyoloji, psikoloji, tarih, etnoloji, siyaset bilimi, ekonomi bilimi, hukuk gibi bilim dallarını içerir. • Doğa bilimleri ile arasındaki temel ayrım, içeriklerinin kontrol ve incelenebilme düzeylerindeki farktır. Biri mutlak diğeri görelidir.

BİLİM YÖNTEM İLİŞKİSİ

• Bilim, ilk görünüşte dağınık ve ilişkisizmiş gibi görünen bir dizi olguyu bir sistem ve bütünlük içinde açıklamaya çalışır. Akla uygun, genellemeler içerir, evrenseldir.

• Ünlü düşünür Russell’ın dediği gibi bilimde varılan her aşama uzun bir yolculuktaki konaklama yerleri olarak algılanmalıdır.


• Bilimsel yöntemde tümevarım ve tümdengelim yaklaşımları vardır.

• Gözlemler sonucunda yapılan genellemeler (tümevarım) ya da genellemelerden yapılan tekil akıl yürütmelerdeki (tümdengelim) ifadeler “hipotez” olarak adlandırılır.


• Sistematik bilgi topluluğu olan bilimin akılcı ve genellenebilir olması için kullanılan yönteminde evrensel olması gerekmektedir.

• Bilimsel yöntem, temelinde deneme süreci olmakla birlikte onlarla sınırlı değildir.

• Neyi aradığını ya da sınadığını bilmek aslında bir deneme yapmaktır.

BİLİMSEL YÖNTEMİN AŞAMALARI

• Karasar, John Dewey’in bilimsel basamaklarını esas almış ve son basamak olarak raporlamayı kendisi önermiştir.

1. Güçlüğün sezilmesi2. Problemin tanımlanması3. Çözümün tahmin edilmesi4. Gözlenebilir sınayıcıların belirlenmesi5. Deneme ve değerlendirmenin yapılması6. Raporlaştırma


• Bilimsel yöntem, açıktır, denetlenebilir, tarafsızdır, eleştiricidir, deneyicidir, seçicidir, akılcıdır, en güvenli problem çözme yöntemidir.

• Ölçme ve istatistik bilimlerinden yararlanır. • Bilimsel yöntem tüm güvenirliliğine karşın

kanıtlanmamış ya da kanıtlanamayan önemli varsayımlara dayalıdır.


• Bu varsayımların bazıları şöyledir;– Olaylar arasında sistemli neden-sonuç ilişkileri

vardır. – Olaylar eşya gibi incelenebilir.– Tümevarım ve tümdengelim sentezi ile geçerli ve

güvenilir bilgi toplanabilir ki bu yolla elde edilen bilgiler denetlenebilir.

– Sosyal olayları anlayabilmek için nihai ya da ilk sebeplerini bilme zorunluluğu yoktur.

BİLİMSEL ARAŞTIRMADA TEMEL KAVRAMLAR

• Yöntem ve Teknik: İki terim zaman zaman birbirinin yerine kullanılır.

• Yöntem; bir diğer ifadeyle method. “…Bir amaca ulaşmak için tutulan düzenli yol…”, “…belli ilkelere bağlı kalarak bir şey söyleme biçimi…”, “…gereken tekniklerin seçilmesi…” gibi farklı ifadelerle tanımlanabilir.

• Tekil kullanılıyorsa bilimsel düşünme yöntemi, çoğul kullanılıyorsa bilimsel araştırmada kullanılan yaklaşımlar anlamına gelmektedir.


• Teknik; Belli bir sonucu elde etmek için kullanılan araç olarak tanımlanır. Her bilim dalının kullandığı farklı teknikler vardır bunlar daha sonra ortak kullanılmaya başlanmıştır: örneğin toplumbilimlerinde sıkça kullanılan “anket”.


• Yöntem ve teknik arasındaki ortak nokta; bir amaca ulaşmaktır.

• Bir başka ifadeyle, yöntem kavramı teknik kavramına dayanan ve onu kapsamına alan geniş bir kavramdır.


• Olgu (Vaka); Sözlük anlamı olara “…yapılan ya da olan iş, olay…” demektir.

• Bilimsel açıdan, “… yaşam boyunca doğrudan gözlemlenebilen ya da algılanabilen nesnel şeyler…” olarak tanımlanabilir.

• Buradan da anlaşılacağı üzere olgular nesnel ya da öznel olabilir.


• Olgular; a. Gözlemselb. Algısalc. Çıkarımsal olarak üçe ayrılır

• Gözlemsel olgular; nesnel olup, nicel çözümlemeye uygundur.

• Araştırma ilerledikçe daha karmaşık algısal ve çıkarımsal olgular incelemeye alınabilir.


• Veri (Data); sözcük anlamı olarak, “… bir sonuca varabilmek için gerekli olan ilk bilgi…” demektir.

• Bilimsel açıdan, “… anlam çıkarmada ya da sonuca varmada kullanılan nicelikler, olaylar, kanıtlar ya da sayı kümeleridir”.

• Veri, henüz işlenmemiş kanıtlardır. • Araştırma için gerekli olan hertürlü gözlem,

kaydedilen şey “veri”yi oluşturur.


• Veriler, ikiye ayrılarak incelenebilir:a. Olgusal veriler; bir diğer deyişle objektif veriler,

kişisel yargılardan bağımsız, herkesin üzerinde anlaşabileceği türden gözlenebilir ölçütleri olan gerçeklerdir.

b. Yargısal veriler; bir diğer adıyla subjetik veriler, özellikle sosyoloji ve psikolojide sıkça rastlanır. Tutum, görüş, başarı, kişilik konuları ile ilgili yargısal verilerdir.


• Bulgu; Bir araştırmada verilerin işlenmesi, nesnel araştırma tekniklerinin kullanılmasından sonra ortaya çıkan bilgilerdir.

• Varsayım (Hipotez); “… doğruluğu test edilmek üzere ortaya atılan gözlemsel ya da algısal önermeler, genellemeler…”dir.


• Değişken; birden çok değer alan, değişebilen her şeye değişken denir. Araştırmanın önemli öğelerindendir.

• Araştırılacak konuyu oluşturan olgular, genel olarak yöntembilimsel açıdan “değişken” adını alır.


• Kuram (Teori); kısmen doğrulanmış ancak tümü ile kesinleşmemiş varsayımlar dizgesidir.

• Kuram, bilgi alanının soyut ve simgesel bir boyutudur.

• Kuram, varsayımların oluşturulmasında yol gösteren genel bir önermedir.

• Kuramsal düzey olduğu gibi kabul edilirken, olgusal kuram test edilerek genellemelere varılabilir.


• Kanun; “… bilimsel bir çalışma ile gözlem ya da deney sonucu doğruluğu kanıtlanmış kuramlar…” olarak tanımlanabilir.

• Kesinlik sırlamasına göre; önhipotez varsayım kuram kanun


• Model; bir düzenin, ideal olanın temsilcisidir. Toplumbilimlerinde model, en genel anlamıyla parçalardan oluşan bir bütünün iki ya da daha salt kavramsal bir biçimde simgesel olarak açıklanmasıdır.

• İkiye ayrılır:a. Kuramsal modeller; betimleyici ve açıklayıcı,

ölçülemez ve sayısal olarak açıklanamaz.b. Ampirik modeller; ölçülebilir ve sayısal olarak

ifade edilebilir.


• Paradigma; “… toplumbilimlerinde bir dizi kavramları ve önhipotezleri içine alan sayısal olayları gözlemek için bakış açısı”dır.

• Araştırmacını dünyayı gördüğü zihinsel penceredir, her paradigmanın kendine özgü kavram ve jargonu vardır.


• Evren; Bir araştırmada bilgi sağlamak üzere, gözlem yapılacak birey ve objelerin tümüdür.

• Araştırmada verilerin kaynağıdır ve her araştırmada evrenin büyüklüğü farklıdır.

• Örnekleme; araştırma evreninin temsilidir.• Parametre; evreni ele alan değişken ile

karakterize eden değerlere denir. Aritmetik ortalama, standart sapma, varyans birer parametredir.


2. Hafta Ders İçeriği• ARAŞTIRMA• ARAŞTIRMA TÜRLERİ• ARAŞTIRMADA NİTELİKLER VE TUTUMLAR

ARAŞTIRMA

• Araştırma kısaca bir aydınlanma sürecidir. • Karasar’ın aktarımıyla, “problemlere güvenilir

çözümler aramak amacı ile planlı ve sistematik olarak, verilerin toplanması, çözümlenmesi, yorumlanarak değerlendirilmesi ve rapor edilmesi sürecidir”.

ARAŞTIRMA

• Başka bir tanımla, “bir şeyin eleştirel bir biçimde incelenmesi sonucunda yeni gerçekleri keşfetmek ve yeni ilişkiler ve sonuçlara ulaşmak adına yapılan arayış ve sorgulamalar bütünüdür”.

• Kuramsal bir katkı ya da uygulamada karşılaşılan bir probleme çözüm aramak amacıyla yapılır.

ARAŞTIRMA

• Örneğin, belli bir hastalık, başarısızlık vb. nedenleri araştırmak yanında iki asır önce yaşamış bir kavmin yaşam biçiminin öğrenilmek istenmesi veya elektrik akımının oluş biçiminin merak edilmesi, yeni bir araç geliştirme de araştırmaya konu olabilir.

ARAŞTIRMA TÜRLERİ• Temel ve uygulamalı araştırmalar olarak iki türe ayrılabilir.

UYGULAMALI

TEMEL

AÇIKLAMA

KONTROL

ANLAMA(AKSİYON)

Ürün ve Uygulama Geliştirme – İyileştirme

(AR-GE)Kuram geliştirme

Nedeni Saptama

Ayrıntı Saptama

Açımlama

Araştırma Tür ve Düzeyleri

Kaynak: Bilimsel Araştırma Yöntemi, Niyazi Karasar, Ankara: Nobel Yayınları, 2005, s.24.

ARAŞTIRMA TÜRLERİ

• Temel Araştırmalar:

–“Bilgi bilgi içindir” anlayışının egemen olduğu araştırmalardır. Bilgi kuram düzeyi ile sınırlıdır.

ARAŞTIRMA TÜRLERİTemel Araştırmalar

Düzeyleri;

Anlama (açımlama ayrıntılı tekil ve ilişkisel betimleme)

Açıklama (nedensel ilişki belirtme)

Kuram geliştirme

ARAŞTIRMA TÜRLERİTemel Araştırmalar

Açımlama düzeyi: Bilgi üretimindeki ilk basamaktır. Araştırma yöntemi ile kullanılan teknikler,

olabildiğince esnektir,nelerin, niçin ve nasıl toplanıp değerlendirileceği önceden yeterince bilinmemektedir.

Alanda genel gözlem yapmak çok önemlidir.


Ayrıntı saptama düzeyi: Problem iyice tanımlandıktan ve ilgili değişkenler

belirlendikten sonra tek tek ya da aralarındaki olası ilişkilerin de aranabileceği bir düzenleme içinde tanınmaya çalışılır.

Değişkenler olabildiğince geçerli ve güvenilebilir şekilde sayısallaştırılmaya çalışılır.

Veri toplama işlemlerinin duyarlılığı yüksektir.

ARAŞTIRMA TÜRLERİ Temel AraştırmalarNeden-sonuç ilişki saptama düzeyi:

Bilgi üretmeye en yakın bilgi kümelerini oluştururlar.

Toplumbilim araştırmalarında da nedensel ilişkiler aranmaktadır, ancak doğrulara ulaşılması bu düzeydeki bilgi üretimi ile olanaklıdır.

ARAŞTIRMA TÜRLERİ Temel Araştırmalar

Kuram geliştirme düzeyi: Bilimsel araştırmalarla üretilen bilgilerin en ileri

düzeyi, gözlenebilir verilerin kavramsal bir bütünlük kazandığı ilke, model ve kuramlardır.

ARAŞTIRMA TÜRLERİUygulamalı Araştırmalar

• Üretilen bilgilerin değerlendirilmesi ile problemlerin fiilen çözümünü gerçekleştirmeyi, bilimin olayları denetim altına alma işlevini gerçekleştirmeyi amaçlayan araştırmalardır.


Aksiyon araştırmaları; Uzman araştırmacıların yürütücüsünde,

probleme taraf olanların da katıldığı, Eleştirel, Durumu iyileştirmek için alınması gereken

önlemleri belirlemeyi amaçlayan araştırmalardır.

Görüş birliği ortaya çıkarmayı amaçlar Sonuçlar yerel niteliklidir, genelleşme amacı

taşımaz.


AR-GE araştırmaları; Uzman araştırmacıların sorumluluğundadır. Üretilmiş bilginin denemeli uygulamasıdır. Problem çözümünde etkilidir. Toplumbilimlerde uygulaması yeni ve azdır. Teknolojik gelişmeler için daha fazla kullanılır. Uzun süreli araştırmalardır (15-20 yıl gibi).


• Araştırma türlerini aynı zamanda sürelerine göre ve de amacına göre de ayırmak mümkün (Aziz,2008:27-30):

• Sürelerine göre;– Kısa süreli araştırmalar– Uzun süreli araştırmalar

• Amacına göre;– Durum saptayıcı, betimleyici araştırmalar– Açıklayıcı araştırmalar– Genelleyici araştırmalar

ARAŞTIRMA TÜRLERİSürelerine göre Kısa süreli araştırmalar;

Evrenin geniş olduğu durumlarda Zamanın kısıtlı olduğu durumlarda Farklı yaş, cins, eğitim, gelir, meslek gibi

özellikler dikkate alınarak yapılan araştırmalar.

ARAŞTIRMA TÜRLERİSürelerine göre

Uzun süreli araştırmalar; Evrenin dar olduğu durumlarda Belirli aralıklarla yinelenerek Yıllar sürebilecek uzunlukta Belirli varsayımların sınanmasında Daha çok bilimsel amaçlı araştırmalardır.

ARAŞTIRMA TÜRLERİAmacına göre araştırmalar Durum saptayıcı, Betimleyici araştırmalar;

Amaç, gündelik sorunlara çözüm getirmek Bulgulardan pratikte yararlanmak Geçmişe dönük de yapılabilir, tarihsel konulu

araştırmalar gibi. Daha çok kamuoyu ve pazar araştırmalarını

kapsar.

ARAŞTIRMA TÜRLERİAmacına göre araştırmalar Durum saptayıcı, Betimleyici araştırmalar;

Durum saptama tüm araştırmaların aslında ilk adımıdır.

Diğer araştırmalar için veri olarak kullanılabilir. İzleme oranları, kitap okuma oranları gibi

verileri tespit etmeye yönelik araştırmalar olarak da örneklendirilebilinir.

ARAŞTIRMA TÜRLERİAmacına göre araştırmalar

Açıklayıcı araştırmalar; İki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi

ortaya koymayı amaçlar. Daha çok toplumsal ve toplumbilimsel

araştırmaları içerir. Örneğin televizyon izleme oranı ile öğrenme

ilişkisinin aranması ve sonuca yönelik çalışmaların hayata geçirilmesi gibi.

ARAŞTIRMA TÜRLERİAmacına göre araştırmalarGenelleyici araştırmalar;

Bir varsayımın sınanmasını ve genelleştirilmesine yönelik araştırmalardır.

ARAŞTIRMADA NİTELİKLER VE TUTUMLAR

1. Araştırma, yeni bilgiyi içerir.2. Tarafsız olarak tanımlamayı hedefler.3. Uzmanlık gerektirir.4. Eleştirilere dayanıklı bir sonuç elde etmeyi

amaçlar.5. Sayısal veriler toplar ve elde eder.


6. Araştırmanın dayanakları herkes tarafından sınanmaya açık olmalıdır.

7. Elde edilen veriler yorumlanmalıdır ve bu sübjektif bir süreçtir.

8. Başkaları tarafından da yapılabilir nitelikte olmalıdır.

9. Başka araştırmacılar tarafından da anlam taşımalıdır.

10. Tüm süreç ve sonuçlar rapor halinde yazılmalıdır.


• Araştırmalar hakkında bazı hatalı tutumlar söz konusu olabilir:

A. Önemini anlamamaktan kaynaklı hatalı tutumlar

B. Sınırlılıkları bilememekten kaynaklı hatalı tutumlar


A. Önemini anlamamaktan kaynaklı hatalı tutumlar

Alışkanlıklara aşırı bağlı olmak nedeniyle araştırmayı reddetmek.

Kendi kişisel görüşünün tek doğru olduğuna inanmak.

Gelişmenin araştırma yoluyla değil kendiliğinden ya da başka sebeplerle olacağına inanmak.


B. Sınırlılıkları bilememekten kaynaklı hatalı tutumlarAraştırmanın sınırlılıklarını bilmeden

araştırmacının her dediğine inanmak.Hemen sonuç beklemek.Doğa bilimleri ile toplum bilimleri arasında

kuram oluşturmaya yönelik çalışmalar arasında farklılıklar olduğunu düşünmek. Toplum bilimleri kuram geliştirici çalışma yapamaz gibi.


3. Hafta Ders İçeriği• ARAŞTIRMA TASARIMI

ARAŞTIRMA TASARIMI

• Herkes tarafından anlaşılabilir ve uygulanabilir nitelikte olması gereken araştırmalar, problem seçiminden raporlama aşamasına kadar tüm süreçleri içermelidir.

• Araştırma tasarımı, bir araştırmanın düşünce aşamasından sonuç aşamasına kadar geçen tüm süreci barındırmalıdır.

ARAŞTIRMA TASARIMI

• Toplumsal ya da toplumbilimsel araştırma tasarımları proje önerisi ile yaşama geçirilir.

• Aysel Aziz, öneri için yer alması gerekenleri Ankara Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü tarafından yapılan şekliyle aktarmaktadır.

• Farklı enstitülere göre daha kısa veya uzun da olabilir.

ARAŞTIRMA TASARIMII. Araştırmanın adıII. KonusuIII. AmacıIV. ÖnemiV. Yöntemi

a.Kavramsal çerçeveb.Varsayımlarc.Kapsamd.Sınırlılıklare.Evren

VI. Gözlem tekniğiVII.ZamanlamasıVIII.KaynakçasıIX. BütçesiX. Çalışma PlanıXI. Ekleri

ARAŞTIRMA TASARIMI

I. Araştırmanın Adı Araştırmanın adı, araştırmanın konusunu

açıkça belirtmelidir. Gerekliyse alt başlık konmalıdır. Başlığın soru biçiminde olmaması, tarafsız

olması gerekir. Objektiflik yansımalıdır.

ARAŞTIRMA TASARIMI

II.Araştırmanın KonusuBirkaç cümle ile araştırmanın anlaşılır bir

şekilde ifade edilmesidir.Araştırmanın “konu”su aslında aynı zamanda

da “sorun”udur.Toplumda var olan her konu araştırılabilir.Konunun araştırmaya uygun şekilde formüle

edilmesi önemlidir.

ARAŞTIRMA TASARIMI

III. Araştırmanın Amacı Araştırmanın niçin, hangi amaçla yazıldığı

düzgün bir dille ifade edilmelidir. Araştırmanın konusunu oluşturan sorunun ne

olduğunun ortaya çıkarılması amacı oluşturur. Durum saptamak, ilişki araştırmak,

genellemeye varmak da amaçlanabilir.

Araştırmanın adı: “Televizyonun kırsal kesimin eğitimindeki yeri ve önemi”.

Konu: “Televizyonun kırsal kesimdeki klasik eğitime göre, daha etkili olup olmadığının araştırılması”.

Amaç:“Televizyonun kırsal kesimin eğitiminde klasik eğitime göre daha etkili olduğunu ortaya koyarak, televizyonun klasik eğitime yardımcı olmasını sağlamak”.

ÖRNEK

ARAŞTIRMA TASARIMI

IV. Araştırmanın Önemi Neden bir başka konunun değil de bu

konunun seçildiğinin somut olgularla açıklanmasıdır.

Araştırmanın konusu ve amacı ile doğrudan ilgili önemli çalışmalar üzerinden önerilen konunun üzerinde duracağı boyutlar ifade edilir.

Çıkacak sonuçların yararları üzerinde de durulur.

ARAŞTIRMA TASARIMI ÖRNEK

Araştırma konusu televizyonun kırsal kesim eğitimine olan etkisini inceleyen bir araştırmanın bulgularının, kırsal kesime yönelik temel ve yaygın eğitimde klasik eğitim yöntemleri yanında nasıl kullanılabileceğinin öneminin anlatılması.

Araştırmanın Önemi

ARAŞTIRMA TASARIMI

V. Araştırmanın Yöntemi Araştırmada hangi yolun izleneceğinin

bilgisidir. Beş adımı içerir:1. Kavramsal çerçeve2. Varsayımlar (hipotezler)3. Kapsam4. Sınırlılıklar5. Evren

ARAŞTIRMA TASARIMIV. Araştırmanın Yöntemi

1. Kavramsal Çerçeve İçerik olarak yoğundur. Araştırmanın konusunun hangi kuram ya da

modele göre ele alınacağını belirtir. Seçilen kuram ya da modelin hangi gerekçelerle

tercih edildiğini açıklar.


2. Varsayımlar (Hipotezler) Araştırma konusunun kavramsal çerçevede

belirtilen temellendirilmesine göre oluşturulan yargı cümleleridir.

Bir varsayım cümlesinde değişkenler arasında bir ilişkinin varlığı ya da yokluğu belirtilir.

Araştırmanın tipine göre, betimleyici varsayım ya da açıklayıcı varsayım olarak kurulabilir.


2. Varsayımlar (Hipotezler) Varsayımların mantıklı, açık, anlaşılır ve

uygulanabilir olması gerekir. Varsayımlar için önemli bir kavram da

değişkenlerdir. Değişkenlerin türü önemlidir. Bir varsayımın sınanması amaçlanıyorsa, birbirini

etkileyen “bağımlı” ve “bağımsız” değişkenlerden oluşması gerekir.


3. Araştırmanın Kapsamı Araştırılacak konunun neleri kapsayacağının

(konu, yer, zaman) ifadesidir. Uygulamalı araştırmalarda evren ve örneklem

hakkında açıklama yapılır.


4. Araştırmanın Sınırlılıkları Araştırma konusu ile ilgili olarak araştırmanın

içinde ele alınmayacak konular gerekçeleriyle açıklanır.

Veri, kaynak,zorluk,maliyet sınırlamaları gibi durumlar belirtilir.


4. Araştırmanın Evreni Her araştırmanın gerçek ya da kuramsal bir

evreni vardır. Evren genel olarak verilerin kaynağını oluşturur. Evrenin büyüklüğü araştırmanın amacına ve

kapsamına bağlıdır. Araştırma evreni ve çalışma evreni önemli iki

kavramdır.


3. Araştırmanın Kapsamı Araştırılacak konunun neleri kapsayacağının

(konu, yer, zaman) ifadesidir. Uygulamalı araştırmalarda evren ve örneklem

hakkında açıklama yapılır.


4. Araştırmanın Evreni Evrenin çok geniş olduğu durumlarda

tamamına ulaşmak güçtür, örnekleme yapmak gereklidir.

Örnek alınarak araştırmacının birey ve objeleri gözlemlediği evrene çalışma evreni ya da diğer bir deyişle örneklem denir.

Örneklem üzerinde yapılacak araştırma sonuçlarının genelleneceği evren ise araştırma evrenidir.


5. Araştırmanın Gözlem Tekniği En önemli özelliklerden birisidir. Araştırmanın sonuca ulaşmasında, gerekli

verilerin toplanmasında, olgular arasındaki ilişkiyi araştırmada, bulgulara ulaşmada esas olan seçilen yöntem ve tekniklerdir.

Uygulamalı araştırmalarda gözlem, görüşme,anket, örnek olay incelemesi, gibi tekniklerden hangisinin seçilme gerekçeleriyle açıklanması beklenir.


6. Araştırmanın Zamanlaması Araştırma aşamalarına (kaynak

araştırması, veri toplama, uygulama, değerlendirme ve yazma) ayrılan yaklaşık tarihlerinin belirtilmesidir.

Toplam süre mantıksal dilimlere bölünür.

ARAŞTIRMA TASARIMIV. Araştırmanın Yöntemi ÖRNEK

Araştırmanın Zamanlaması

Toplam 12 aylık süre düşünülüyorsa;Ocak – Şubat (2 ay) kaynak taramasıMart- Mayıs (3 ay) kaynakların okunması, veri toplamaHaziran – Temmuz (2 ay) anket uygulamaAğustos – Eylül (2 ay) verilerin çözümlenmesiEkim (1 ay) kuramsal verilerin gözden geçirilmesiKasım – Aralık (2 ay) araştırma raporunun yazılması ve teslim.


7. Araştırmanın Kaynakçası Araştırma projesinde yer alması

düşünülen, daha önce yazılmış, yayımlanmış tüm kaynakların yer aldığı kısımdır.

Proje önerisinde kaynakçanın önemi, araştırması düşünülen ya da önerilen konuda yeterli kaynağı olup olmadığının ön saptamasıdır.


8. Araştırmanın Çalışma Planı Taslak plan olarak da adlandırılır. Konu ile ilgili temel bilgiler verilir. Kuramsal ve kavramsal çerçeve çizilir. Veri değerlendirilmesine ve sonuçlara

ilişkin bölümler ve başlıklar halinde düzenlenir.


9. Araştırmanın Ekleri Araştırma kapsamında, kaynakçada yer

almayan ancak proje önerisini destekleyen ek bilgiler, çizelgeler, fotoğraf-harita-kroki,anket, kavram açıklamaları gibi bilgiler yer alır.


4. Hafta Ders İçeriği• ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR

Problemin Seçimi ve

Varsayımın Kurulması

1

Araştırma Tasarımının

Düzenlenmesi2

Veri Toplama3

Verilerin Kodlanması

4

Sonuçların Yorumlanma

sı – Rapor Yazımı

5

• Araştırma süreci birbirini takip eden bir döngüdür.

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR

• Problem Seçimi• Genel ve özel olmak üzere iki ana grupta

toplanabilir.• Genel Ölçütler; olası sınırlılıkları dikkate almak

için geliştirilir.– Çözülebilirlik– Önemlilik– Yenilik– Kurallara Uygunluk


• Problem Seçimi - Genel Ölçütler; – Çözülebilirlik: Bilimsel araştırmanın konusu temel olarak

olgusal içerikli olmalıdır. Bazı felsefi ve dini konular bilimsel olgularla çözülemez.

Dolayısıyla problem araştırma ile çözülebilir mi?

Problemin çözümü için veri elde etmek mümkün mü?


• Problem Seçimi - Genel Ölçütler – Önemlilik Araştırılacak pek çok konu vardır. Bu

konulardan en önemlisini seçmek zordur. Problemin önemi ve çözümü ile sağlanacak

yararın ne olduğu ve kuramsal mı pratik mi olduğu açıklanmalıdır.


• Problem Seçimi - Genel Ölçütler– Yenilik Araştırmanın yeni olup olmadığı önemlidir.

Daha önce yapılmışı tekrar bir şey katmaz. Ancak daha önce yapılmış bir araştırmanın

sonuçlarının genelleştirilebilmesi için yapılan araştırma anlamlı olabilir.


• Problem Seçimi - Genel Ölçütler– Kurallara Uygunluk Araştırmalarda uygulama aşaması öncesi, sırası

ve sonrasında araştırmaya katılanların gizlilik hakları korunmalı. Sağlık ya da esenliği tehlikeye atılmamalı. Fiziksel ve/veya psikolojik baskı olmamalı vb. konular açısından dikkat edilmelidir.


• Problem Seçimi• Özel Ölçütler; araştırmacının kendi özel

durumundan kaynaklanabilecek ölçütleri içerir.– Alanda yeterlilik– Yöntemde ve tekniklerde yeterlilik– Veri toplama izni– Zaman ve olanak yeterliliği– İlgi yeterliliği


• Problem Seçimi - Özel Ölçütler – Alanda Yeterlilik Araştırmacının bilgisinin yeterliliği önemlidir.

Araştırdığı konu hakkında yeterli birikime sahip olması beklenir.

Zaman ve olanakların kısıtlı olması araştırmacıyı en iyi bildiği alanda çalışmaya iter.


• Problem Seçimi - Özel Ölçütler – Yöntemde ve Tekniklerde Yeterlilik Problemler gerçekten amaca uygun geçerli ve

güvenilir veri elde etmekle çözülebilir. Araştırmacının verilerin toplanmasında ve

değerlendirmesinde gerekli yöntemi ölçme ve istatistiki bilgiye sahip olması gerekir.


• Problem Seçimi - Özel Ölçütler – Veri Toplama İzni Araştırılacak bazı konularda veri toplamak için

gerekli izinlerin alınması gerekmektedir. Makamlardan izin almanın dışında da veri

toplanacak yer bireyler ise onlardan da öncesinde izin alınması gereklidir.

İzin konusunda problemin çıkması öncesinde yapılmış emeklerin boşa çıkmasına sebep olabilir.


• Problem Seçimi - Özel Ölçütler – Zaman ve Olanak Yeterliliği Araştırmanın planlanmasında, tamamlama

aşamasına gelinebilmesi için gereken zaman, eleman, ekipman, mali güç iyi hesaplanmalıdır.

Deneyimsiz araştırmacıların karşılaşabileceği temel zorluklardan biri olabilir.


• Problem Seçimi - Özel Ölçütler– İlgi Yeterliliği Probleme duyulan ilgi çok önemlidir. Çıkabilecek güçlükleri karşılayabilmek,

eleştirilerden korkmadan araştırmayı yürütebilmek bu ilgi ile bağlıdır.

Araştırma planlanandan daha yavaş ve zorlu devam edebilir, bunun içinde güç ve sabır gereklidir.


• Problemin Tanımlanması• Problemler araştırmacılar tarafından

tanımlanır.• Problemler üç aşamalı bir yaklaşımla

tanımlanır:– Bütünleştirme– Sınırlandırma– Tanımlama


• Problemin Tanımlanması– Bütünleştirme Genel problem alanı, belli bir sistem bütünlüğü

içinde ele alınarak, dilimlenir ve her biri genel çizgilerle ilişkileri açısından kısaca anlatılır.


• Problemin Tanımlanması– Sınırlandırma Bütünün içinden araştırılmak istenen bölüm

sınırlandırılarak tanıtılır.


• Problemin Tanımlanması– Tanımlama Sınırlandırılan problem alanı ayrıntılı olarak

açıklanır. Problemi etkilediği düşünülen değişkenler

tanımlanır. Olası ilişkileri belirtilir.


Sınırlandırma (araştırılacak problem diliminin seçilmesi)

Tanımlama (Sınırlandırılmış problemin ayrıntılarıyla

açıklanması)

(Araştırma amaçlarının berraklaşması)

Problemin Tanımlanması AşamalarıBütünleştirme

(Problemin genel çizgilerle – bütün içindeki yeriyle – belirtilmesi)Problemi dilimlere ayırma

Kaynak: Bilimsel Araştırma Yöntemi, Niyazi Karasar, Ankara: Nobel Yayınları, 2005, s. 59.


• Problem Tanımlanmasında değişkenlerin önemi büyüktür.

• Değişken, “gözlemden gözleme değişik değerler alabilen objelere, özelliklere ya da durumlara” denmektedir.

• Aldıkları değerlere göre – Sürekli – Süreksiz Olarak iki tür değişken vardır.


Problem TanımlanmasındaSürekli Değişkenler• Kesirli ifade edilebilen değişkenler. Ağırlık,

zaman gibi. • Nicel değişkenler de denir.


Problem Tanımlanmasında Süreksiz Değişkenler;• Cinsiyet gibi iki değere sahip değişkenler. Nitel

değişkenler de denir.


• Kontrol şekillerine göre de değişkenler üç gruba ayrılabilirler.– Bağımlı– Bağımsız – Kontrol değişkenleridir.


• Bağımlı değişken, bir tür sonuç olup, araştırmacıyı rahatsız eden ve açıklanması istenen durumdur.

• Örneğin, öğrenci başarısını etkileyen faktörler üzerinde durulmak isteniyorsa, çeşitli faktörlerden etkilenmesi beklenen “öğrenci başarısı” bağımlı değişken olarak ifade edilir.

• Bağımlı değişkenler genellikle “Y” harfi ile belirtilir.


• Bağımsız değişken, bağımlı değişken üzerindeki etkisinin öğrenilmek istendiği uyarıcı değişkendir.

• Örneğin, öğrenci başarısı bağımlı değişken ise, araştırmacı öğrenci başarısını yükseltmek için önce etkileyenlerin ne olduğunu bulmak isteyecektir.

• Diyelim ki önemli iki değişken zeka ve çalışkanlık; bunlar da bağımsız değişkenler olur.


• Bağımsız değişkenler aktif ya da pasif olabilir. • Örneğin, ışığın ve zekanın “okuma hızına” olan

etkileri bulunmak istensin. Araştırmacı, ışık şiddetine müdahale edebilir ancak zekaya edemez. Dolayısıyla ışık aktif, zeka ise pasif bağımsız değişkenlerdir.


• Kontrol değişkenleri; bağımsız değişkenler gibi bağımlı değişkeni bir şekilde etkileme olasılığı güçlü olan bir diğer deyişiyle şaşırtıcı değişkenlerdir. • Bireylere özgün değişkenler• Araştırma sürecine ait kontrol

değişkenleri,ölçme gibi.• Dış kaynaklara ait kontrol değişkenleri, gürültü,

ışık vb.


• Araştırma uygulamalarında her zaman neyin bağımlı, neyin bağımsız ve neyin kontrol değişkeni olduğunu söylemek zordur.


• Araştırma Tasarımının Düzenlenmesinde ön bilgilerin toparlanması önemlidir.

• Detaylı bir kaynak taraması yapılmalıdır.


• Problem ya da araştırma konusu hakkında daha önce yapılmış olan çalışmaların neler olduğunun tespit edilmesi gerekmektedir.

• Böylece, neyin, nerede, nasıl bulunacağı ile ilgili olarak sağlam bilgi ve deneyim ile araştırma konusunda ön hazırlıklar yapılmış olur.


• Bu aşamalardan sonra araştırmanın varsayımlarının ya da diğer bir ifadeyle hipotezlerinin ortaya konması mümkündür.

• Ancak her araştırmada da varsayım olmayacağı unutulmamalıdır.


• Araştırma planlanması yapılmalı.• Veriler toplanmalı.• Varsayımlar elde edilen verilere göre

çözümlenmeli.• Elde edilen tüm bulgular rapor halinde

yazılmalıdır.


5. Hafta Ders İçeriği• KONU VE SORUN BELİRLEME• HİPOTEZ (VARSAYIM)

• Varsayımlar ya da bir diğer adıyla hipotezler, bilimsel bir araştırmada bir durumun denenmesi ve çıkan sonuçların benzer özellikleri gösteren durumlara genellenmesi için doğruluğu test edilmek üzere ortaya atılan önermelerdir.

• Varsayımlar, araştırmacının amacını, izlenecek yolu, yanıtlanacak soruları saptar.

• Araştırmanın yöntem ve teknikleri varsayımların kurulmasından sonra başlar.

• Varsayımların kurulması, değişkenler ile olur. • Varsayımların oluşmasında en önemli adım

konu ile birlikte araştırmanın amacının da belirlenmesidir.

BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Documents