Beşir Hamitoğulları (1982) Çağdaş İktisadi Sistemler. Strüktürel ve Doktrinal Bir Yaklaşım

7/29/2019 Beir Hamitoullar (1982) ada ktisadi Sistemler. Strktrel ve Doktrinal Bir Yaklam

1/861

A TA T RK ' N 1 00 . D O UM YIL IN A A RM A AN

k a p i t a l i z m l e r

Strktrel ve Doktrinalbir yaklamDO. DR. BER Hamitoullar

A N K A R A N V ER S T E S S Y A S A L B L G L E R F A K L T E S Y A Y I N L A R I N O : 508


2/861


3/861

^ ^ ^ Y A Y I N L A R I NO : 508

A D A K T S A D S S T E M L E RI

O L U U M V E D E MA A M A L A R I L E

S T R K T R E L V ED O K T R N A LB R Y A K L A I M

D o . D r . B e i r H A M T O U L L A R IA a k a r a n i v e r s i t e s iS iya sa l B i l g i l e r Fa k l te s i k t i s a t T a r i h i v e i k t i s a d D n c e l e r K r s s U g r e t m y e s i 1 - [ 5 2 8 ]


4/861


5/861

A D A K T S A D S S T E M L E RO L U U M V E D E MA A M A L A R I L E

S T R K T R E L V ED O K T R N A LB R Y A K L A I M n c B a s k


6/861


7/861

A n k a r a n i v e r s i t e s i S i y a s a l B i l g i l e r F a k l t e s i Y a y n l a r N o : 5 0 8

G z d e n g e i r i l m i n c B a s k

B i r i n c i B a s k : A j a n s T r k M a t b a a c l k S a n a y i i , A n k a r a , 1 9 7 5

k i n c i B a s k : K a s m 1 9 7 7 : S e v i n M a t b a a s , A n k a r a

n c B a s k : N i s a n 1 9 8 2 .

K a p a k K o m p o z i s y o n u : B e i r H a m i t o u l l a r

B a s m v e d i z i n : A n k a r a n i v e r s i t e s i B a s m e v i .

D o . D r . B e i r H a m i t o u l l a r


8/861


9/861

A n k a r a n i v e r s i t e s i S i y a s a l B i l g i l e r F a k l t e s i Y a y n l a r N o : 5 0 8

G z d e n g e i r i l m i n c B a s k

B i r i n c i B a s k : A j a n s T r k M a t b a a c l k S a n a y i i , A n k a r a , 1 9 7 5 .

k i n c i B a s k : K a s m 1 9 7 7 : S e v i n M a t b a a s , A n k a r a

n c B a s k : Nisa n 1982.

K a p a k K o m p o z i s y o n u : B e i r H a m i t o u l l a r B a s m v e d i z i n : A n k a r a n i v e r s i t e s i B a s m e v i .

D o . D r . B e i r H a m i t o u l l a r

c Copyright, Trkiye'de ve yabanc lkelerde yaym hakk, kitabn yazarna aittir.zin alnmadan ksmen dahi yaynlanamaz.


10/861


11/861

K I S A L T M A L A RC.C : Cahiers du Communisme (Paris)E.C : Etudes et Conjoncture (Paris)E.H : Economie et Humanisme, (Lyon)E.P : Economie et Politique, (Paris)G.R : Grande RevueL T .C : Ingenieurs Techniciens et Cadres..1.F.M : stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Mecmuas1.S.E.A : Cahiers de l'Institut de Science Economique AppliqueeN.R. : La Nouvelle Revue Internationale, (Paris)N.C. : La Nouvelle Critique, (Paris)N.R.E.C : Nouvelle Revue de l'Economie ContemporaineP.E. : Problemes Economiques, (Paris)R.D.M : Revue des Deux Mondes, (Paris)R.P.P : Revue Politique et ParlementaireR .S : Revue SocialisteR.P. : Revue de la Politique InternationaleR.H.E.S : Revue d'Histoire Economique et SocialeR..T : Revue Internationale du TravailR..S : Revue de l'Institut de SociologieR.S : Recherche SocialeR.S.F : Revue de Science FinanciereR.E.G : Revue des Etudes CooperativesR.E : Revue EconomiqueR.P : Revue de ParisS.P : Sciences PolitiquesS.B.F.D : Siyasal Bilgiler Fakltesi DergisiB.H. : Beir Hamitoullar


12/861


13/861

K N C B A S K I Y A L K S Z

a d a i k t i s a d i S i s t e m l e r , 1 9 7 3 y l n d a t a m a m l a n m , f a k a ta n c a k , 1 9 7 5 H a z i r a n ' m d a y a y m l a n a b i l m i t i . T k e n e n k i t a b n i k i n -c i b a s k s i s e , 1 9 7 7 y l E k i m a y n d a y a p l m a k t a d r .

D m z d a y e r a l a n n e d e n l e r i l e , g z d e n g e i r i l m i v e g e n i l e -t i l m i b u i k i n c i b a s k d a y a p m a y d n d m z g e l i t i r i c i k a t k -l a r n t m n e u l a a m a d k , i i n d e b u l u n d u u m u z y l n b u n a l m l o r t a m n d a y z e n n i v e r s i t e l e r i m i z d e y o u n l a t r l m b i r e i t i mve re t imin s k k l n a , re n c i l e r imiz in ive di ge re k sin imi o l a nd e r s k i t a b n k a r l a m a k d a e k l e n d i . . .B u n a k a r n , i l k b a s k y a g r e c e k i t a p b t n i l e g z d e n g e i -r i l mi , dze l t i l m i ve ye r ye r ge l i t i r i lmit i r , i e r i k i l e i l g i l i ye n i e -l e r a r a s n d a a a d a k i n o k t a l a r b u l u n m a k t a d r : o k U l u s l u i r k e t -

l e r ' i n K a p i t a l i s t S i s t e m e v e r d i k l e r i y e n i b i i m v e g n c e l E m p e r y a -l i z m , u y g u l a m a v e k u r a m s a l y n l e r i i l e g n n a k m a k t a d r . S o s -ya l is t S iste mde o l ua n ye n i ge l ime l e r , k i ta ba ya n s t l mt r . So sya l is tE n t e r n a s y o n a l v e Y u g o s l a v S o s y a l i z m i , g n m z e d e i n g e l i t i-r i l m i t i r . S o v y e t S o s y a l i z m i n i n , S o s y a l i s t D e m o k r a s i y i r e t e m e m e s i -n i n y a p s a l n e d e n l e r i , a k l a n m a k t a , M a o ' n u n l m n d e n s o n r a i n ' d e o l u a n b u n a l m v e g e l i m e l e r g n m z e d e i n g e t i r i l m e k t e d i r .G e l i m i B a t A v r u p a l k e l e r i n d e o l u a n r o k o m n i z m a k m , t my n l e r i i l e a n l a t l m a k t a d r . T r k i y e ' n i n b u n a l m g e i r e n i k t i s ad s iste mi de , o l a s l ge l i im y n l e r i i l e b ir l i tk e gn mze de in ge t i r i l -mit i r .i k i n c i b a s k d a g e r e k l e t i r e m e d i i m i z n o k t a l a r n , n c b a s -k d a h e d e f e v a r m a s u m u d u i l e , b u k i t a b k s a b i r s r e d e b a s m ab a a r s m g s t e r e n S e v i n M a t b a a s n n e m e i g e e n t m i l g i l i l e r i n et e e k k r e d e r i z .


14/861


15/861

N C B A S K I N N O T k i n c i b a s k s 19 7 8 y l n d a y a y m l a n a n a d a k t i s a d i S i s t e m l e rk i t a b n n m e v c u d u , a l t a y l k b ir z a m a n s o n r a t k e n d i . B u n a r a m e n n c b a s k s n n y a p l m a s d e i i k g l k l e r l e k a r l a t v e o kb e k l e d i .B a s l m a o l a n a d o d u u a n d a i s e , y a p l m a s n d n d md e i i k li k l e r g e r e k l e e m e d i . n k r e n c i l e r i m i n d e r s k i t a b i h t i -ya c o k ive di id i ve ge l i t i r ic i e k l e r i in za m a n o k da rd . B u n e -d e n l e r l e , n c b a s k , b i r n c e k i n d e n o k f a r k l l a a m a d . l e r i d eo l a n a k d o a r s a , d n d m d e i i k l i k l e r , b e l k i d r d n c b a s k y ay a n s t l a c a k t r .K i t a b n y e n i d e n b a s m m y k l e n e n A n k a r a n i v e r si t e si B a s m -e v i n i n , e m e i g e e n i i v e t e k n i s y e n l e r i n i n t m n e t e e k k r l e r i m is u n a r m , d z e l t m e g a y r e t l e r i m e r a m e n , b e n i a a n d i z g i h a t a l a r i i n o k u y u c u l a r m d a n z r d i l e r , h o g r l e r i n e s n m a k i s t e r im .A n k a r a , N i s a n . 1 9 8 2 B e ir H A M T O U L L A R I


16/861


17/861

N D E K L E RSayfa

Ksaltmalar \ 7ikinci Baskya ilk Sz 9nc Baskya Not 1 1iindekiler 13 - 7G t R l 2 9 - 3 7

B R N C B L MOLUUM VE DEM AAMALARI LE KAPTALST SSTEM

39BRNC KESM: K A P T A L S T S l S T E M l N O L U U M A AM A L A R I 41I . L BE R A L K A P T A L Z M D O U R T A N N E D E NL E R 4 '

1. Ticar ve Kuralc Kapitalizmin Douu 42A) Orta a Toplumun un Strktrnde isel Deimeler 43B) Ort a a da Uluslararas Deimeler 43

a) Byk Keifler ve Ticar Devrim (Kolonyalizm) 43b) Parasal Devrim 45c) Teknik Devrim 45

C) ideolojik Strktrde Deimeler 45(Rnesans ve Reform)a) Rnesans 45b) Reform 4 6

D) Yeni Bir Sistem Douyor 472. Ticar ve Kuralc Kaptalizmin Strktr 48

A) Genel Strktrler 48B) ktisad Sektrlerin Strktr 49

a) El Zeneatlar Kesimi 49b) Kapitalist Kesim 50c) Tarmsal Kesim 51


18/861

11

Sayfa3. Ticari ve Kuralc Kapitalizmin Doktrini: Merkantilizm 52A) Doktrinin Tem el Nitelikleri 54

a) Parasal - Metalist Bir Doktrin 54b) Ulusa lc Bir Doktrin 54c) Mdahaleci Bir Doktrin 55

B) Merkantilist Doktrinin Gelimesi 56a) Portekiz spanya ve talya 56

aa) Portekiz 56bb) spanya 57cc) talya 57

b) Hollan da ve ngiltere 58aa) Hollanda: Liberal Merkantilizm 58bb) ngiltere: Ticar Merkantilizm 58

4. Fransz Merk antilizmi ., 60A) Fransz Merkantilist Doktrini 61

a) retim Metod larn Gelitirmek 62b) Etkin ve Rasyonel Gmrk Koruyuculuu 62c) Devlet Md ahalecilii 62

B) Fransz Merkantilizm inin Aamalar 63a) KO LBE RT 'ten nceki Kolbertizm 64

a a) I V. HE N R D ne m i (SUL Y ve LA FFE M A S) 64bb) XI II . LO UI S Dnemi (Richelieu) 64

b) Kolbertizm 65aa) lkenin iindeki Politikalar: malt Sanayii 67bb) Dtaki Faaliyetler 69cc) Kolbertizmin Baars 7

5. Merkantilist Doktrinin Anmas ve Strktrlerin Deimesi 72A) Uygulam ada Oluan Andrmalar 72B) Doktrinin Dnce Dzeyind e Anmas 74

I I . L B E R AL K A P T A L Z M N O L U M A S I 791. Strktrlerde Oluan Derin Deimeler 82

A) Siyasal Liberalizmd en Ekonomik Liberalizm e Nasl Geild i 83a) Siyasal Devrime Gidi 85b) zg rlk Devriminin Olumas 86

aa) deolojik Strktrde Devrim 86

L /


19/861

15Sayfa

bb) nsan Hakknd a Deien Grler 89cc) Bireyci Dev rim: Bireycilik 9

c) Politik Liberalizm den Ekonomik Liberalizme 91aa) Politik ounluk ve Ekonomik Aznlk 92bb) Tutarszln zm 93

B) Sosyal Strktrden Devrim 94a) Burjuvazi zgrlk Aryor 94b) Maddesel Nedenli zgrlk Araylar 94c) Mane v Nedenli zgrlk Araylar 95

C) Teknik Strktrde Devrim 962. Lassez Faire'zmin Olum as (Fiziyokratik ve Liberal Okul) 97

A) Liberal Doktrinin Metafiziki Tarmc Taban (Fiziyokratlar) 97a) Doktrinin Olum a Aamalar 99b) Fiziyokratik Doktrinde Liberalizm 101c) Do al Dzen Felsefesinden Laissez Faire'izm e Gidi 105

B) Liber al Doktrinin Endstrici ve Psikolojik Tab an 110(ngiltere)a) Liberal Oku la Doru * 1Ub) Adam SM ITH 'te (1723-1790) Liberalizm l ic) A. SM IT H Liberalizminin Anlam ve Snrlar 116d) A. SM ITH 'in Etkisi 120e) Ktmser Grler: M AL TH US ve RI CA RD O 121

aa) Thomas RO BE RT - M AL TH US (1876-1834) 122bb) David RI CA RD O (1772-1823) 125

f) yimser Grler SAY ve BA STI AT 131aa) Jean BA BT IST E SA Y (1762-1832) 131bb) Freddric BA ST IAT (1801-1850) 135

C) Sentezci Gr: J. ST U A R T M IL L (1806-1873) 138D) Liberal Doktrinin Olgulamas 143

3. Sanayi Kapitalizminin Douu 145A) Endstriyel Devrimin Hazrlanm as 147a) Teknik Gelimenin Gelitirici G c 148b) Dnsel Hazrlk 150c) Nfus Patlamas 151d) Tarmsal Devrim 154e) Ulam ebekeleri 155f) Sermaye Birikimi 156


20/861

16Sayfa

B) Endstriyel Devrimin Olumas . 161a) Endstriyel Devrimin Zorun luluu 162b) Endstriyel Devrimin Ana izgileri 162

G) Siyasal Sosyal ve Hukuksal Strktrlerin Deimesi 164D) Sanayi Kapitalizmi Douyor 167

4. Sanayi Kapitalizminin Strktr 168A) erevesel Strktrler 168

a) Eya Hukuku 169b) ahs Hukuku 17 1c) Sosyo - Ekonomik likilerin Huku ku 171

B) ileyi Strktrleri 17 2a) Piyasa Ekonomisi 173b) Teebbs Ekonomisi 175c) Tasaruf Ekonomisi '7 5d) Liberal Kapitalizmde Devletin Yeri 176

5. Liberalizmin Tanm 1796. Liberal Kapitalizmin Deerlendirilmesi 183

A) Dnce Dzeyin de Liberalizm in Deerlendirilmesi 183a) Leyhte Olan Grler '83

aa) Ekonomik Alanda Liberalizmin Yarar 183bb) Giriim zgrln n Yarar 184cc) Sosyal Dzeydeki Yararlar 84dd) Ahlki Dzeydeki Yarar 184

b) Aleyhte Olan Grler '85aa) Liberalizm i Bizatihi Libera l Strktrler Ykacaktr 185bb) Liberalizm Bunalmlar Oluturm aktadr 186cc) Liberalizm Sosyal Eitsizlikler Yaratm aktad r 187

B) Liberalizmin Uyg ulam a Alann da Deerlendirilmesi 187a) Liberal Kapitaliz min Baarlar '88aa) Hay at Dzeyinin Ykselmesi 189

bb) Nfus Art 19cc) Endstriyel retimin Artmas 191dd) Ulatrma Ara ve Gerelerinde Byk Gelimeler 194ee) Yeni Ulam Aralarnn Gelimesi 196ff) D Ticaret in Gelimesi 196


21/861

17Sayfa

b) Libera l Kapitaliz min Baarsnn Dier Nedenleri 197aa) A. B. D. 'n in Ekonomik Bymesi 197bb) Almanya'nn Kapitalizme Katlmas 199cc) Emperyalizm in Etkisi 199

c) Libera l Kapitaliz min Baarszlklar 201aa) Ekonomik Bunalmlar 202bb) Sosyal Bunalm lar 203

KNC KESM: L B E R AL K A P T A L Z M N D E M A A M A L A R I 207I . LtBER\L KPTALZMtN DEMES 2081. Ekonomik sel Strktrlerde Deimeler 210

A) Yarm (Rekabeti), ldren Yarm 212B) Bu Deimenin Yn 213C) Byk Teebbslerin Olumas 213

a) Teebbslerin Ymas 215b) Teebbslerin Tekeli 217

D) Yen i Strktrlerin Ekonomik Sonular 2182. D likiler Strktrnde Deimeler 220

A) Emperyalizmin Nedeni 221B) Emperyalizmin Arac 22 iC) Emperyalizmin Katks 222

3. Sosyal Strktrde Deimeler 227II. MDAHALEC KAPTALZME DORU 229

1. Birinci Dnya Savana Dein Oluan Mdaheleler 230A) III . NA PO LYO N'u n Devletil ii 231B) BtSM ARK 'n Devletil ii 232C) Dier Devletlerde Devletilik Japonya rnei 233

2. 1918-1929 Dneminin Karmcl 235III. LBERAL DEVLETTEN MDAHALEC DEVLETE 236

1. Ekonomik Bunalmlar ve Savalarn Etkisi 242A) XI X . Yzy l Bunalmlar 242B) Birinci Dn ya Savann Etkisi 246C) 1929 Bunalmnn Etkisi 248

1 '


22/861

18Sahife

a) Bunalmn Konjon ktrel Nedenleri 249b) Bunalmn Strktrel Nedenleri 250c) Avrupa Kapitalizminin Glkleri 250d) 1929 Bunalmnn Olumas ve Yaylmas 253

D) Bunalmn Liberal Kapitalizm Bakmndan Sonular 259a) ngiltere'de ktisad Politika 260b) A. B. D. 'in de Karma Politika 261c) Alm anya'n n Ekonomik Politikas 266d) Fransa'da ktisad Politika 267

E) kinci Dn ya Savann Etkisi 269F) Liberal Kapita lizmin Yklmasnda Savalarn ve Bunalm larn Etkileri 270

2. ii Hareketleri ve Sosyalizmin Etkileri 274A) i Hareketleri ve Libera l Kapi talizmi n Deimesi 275

a) Smrlen Ezilen inin Yoksulluu 276b) i Hareketleri ve Sendikacln Olumas 280

B) Sosyalizmin Etkisi 289a) Sosyalizm: Liberal Kapitalizme Kar Tepki 290b) Sosyalizmin Etki Alan 290

3. A r retim in Yaratt Bunalmn tsel ve D sal Nedenleri . . . 293A) Ar retim ve Yetersiz Tketim Uyumazl 293B) Kolonilerin Ar Smrlmesi 296

4. Mdahaleci Kapitalizmin Yerlemesi 299A) Birinci Dn ya Sava ' 300

a) Ekonomik Politikada 300b) Sosyal Politikada 301

B) 1929 Bunalm ve Uza ntlar 302a) Ekonomik ve Sosyal Alandaki Etkileri 303b) Para ve D Ticarete Etkisi . 304c) ktisad Dnceye Etkisi 304C) kinci Dn ya Savandan Sonra 310

5. Karc Kapitalizmden Gdml Kapitalizme 31 11IV . K A R I I C I K A P T A L ZM N D O K T R N V E S T R K T R L E R 3 19I. Karc K apitalizmin Doktrini: Neo - Liberalizm 321

A) Mod ern Liberal Doktrinin Olumas 323a) Walter LIP PM AN N Kologyumu 324


23/861

19Sahife

aa) W. LIPP MA NN 'm nerileri 3 9bb) Kabu l Edilen Tasar 33 1cc) Liberalizm i Gelitirme Merkez i 332

B) ikinc i Dny a Sava ncesi ve Son tas Dier Gelimeler 337a) Fransa'da 338b) A .B .D .' i ve ngiltere 'de 342

C) Alman Liberalizmi: Fribourg Okulu 343D) zg r Bir Toplum in Bildirge 353P. Hymans Merkezi (1956) ve Ostende Kollogyumu (1957) 353

2. Karc Kapitalizmin Yaplar 35 7\A) Ekonomik Gelimeler 359

a) Strktrel Gelimeler 359b) Devletin Ekonomiye Srekli M dahalesi 361

B) Sosyal Strktrlerin Geliimi 362a) i Snf Denilen "al an" Kesimdeki Deimeler 363b) cret li Kesim Bymekte ve eitlenmektedir 364c) Kapitalist Snfn Farkllamas 365

C) ktisad ve Sosyal Grup larn Devlete Etkileri 367D) Md ahaleci Kapitalizmin erevesel Strktrleri 370

a) Kurum sal ve Siyasal Strktrler 371b) Hukuk Strktrler - . 372c) Ekonomik ve Sosyal Strktrler 374

E) Kapita lizmin leyi Strktrleri 375a) Mdahaleci Kapitalizmin Tanm 375b) zel Mlkiyet 376c) Davran - Tutu m Strktr: Kr Aray 377d) Piyasa Aygt ve Pln: Kapitalizm Pln ile Badar m? 380

aa) ki Sektrl Ekonomi 382bb) Plnl Kapitalist Ekonomi 384

e) Uluslararas Entegrasyonlar (A .E .T .) 388NC KESM: ADA KARIICI KAPTALZMN ZELLKLER .. 391I. KARIICI KAPTALZMN AAMALARI 391

1. Devletin Ekonomik Karmclnn Kkenleri 3922. Gdmc Kapitalist Ekonomi 3943. Ekonomik Gdmcln Tipolojisi 396


24/861

20Sahife

A) Gdm l Ekonomiye Giri 398B) Ekonomik Gdm cln Sentezi ve Tanm 400C) Doktrin ve Uygulam ada Ekonomik Gd mclk 402

a) Doktrinde Ekonomik Gdm clk < 402aa) Muh afazakr Eilimler 402bb) ilerici Eilimler 403cc) Reformist Eilim 404

b) Uygulam ada Gdm clk ve Bir Aklama 405c) Devlet Karm ve Devletilik 410

H. KAPTALST LKELERDE KARMA EKONOM 41 41. Karma Ekonomiye Giri 41 42. Karma Ekonominin lk Aamas 417(Karma Ekonomili irketler)3. Piyasa Ekonomisinde Kamusal Teebbs 423(Karma Ekonominin kinci Aamas)

A) Millletirmeler 425a) Millletirmelerin Gene l Felsefesi , 426b) Millletirmelerin ktisad ve Siyas Felsefesi 429

B) Kam u Ekonomik Kesimi 435C) Kamusal Ekonomik Kesim le z el Kesim likilerinin eitli Yanlar 4374. Karma Ekonominin Anlam 440

A) Geliimin Gen el izgisi 441B) Karm a Ekonominin Teorik ve Pratik Anlam 444

a) Prof. Bertrand NO GA RO 'ya Gre 446b) Prof. Franois PE RR OU X' a Gre 447c) Prof. Etienne AN TO NE LL 'ye Gre 449d) Pro f. P . A . SA M UE L SON 'a G re 450e) Marksistlere Gre Kar ma Ekonomi 451f) Liberallere Gre Karm a Ekonomi 454

aa) Prof. W. EU CK EN 454bb) Prof. L. V. MIS ES 455cc) Prof. G. LE DU G 455dd) Prof. M. AL LAI S 456

C) Karma Ekonomi Bamsz n c Bir Sistem midir? 4595. Bat lkelerinin ktisadi Sistemi 461

(Karc Kapitalist Karma Ekonomi)


25/861

21Sahife

A) Kapitalist Bat lkelerinde Kamusal Ekonomik Kesim 466a) Bir Aklama 466b) Batda Kam u Ekonomik Kesimi'nin Genilii 467

B) Avrupa Ekonomik Topluluunda Kamusal Ekonomik Kesim (K. E. K .) 4716. Devletin Tekelci Kapitalizmi (D.T.K.) 475

A) Devletin Tekelci Kapitalizminin Tan m 475B) Devletin Tekelci Kapit alizm inin Eletirisi 479

7. ok Uluslu irketler Kapitalizminin Yeni Biimi ve Gncel Em-peryalizm 483A) ok Uluslu irketlerin Anlam ve Nedeni 484

a) irketlerin Ymas- Tekellemesinden .U . 'i n OlumasnaGei 486b) irketleraras Birleme Btn leme 488c) Btnlemelerin irketler Bakmndan Yara r 490

B) ok Uluslu irketlerin Arl ve Etkisi 491a) Stratejide Esneklik Salamak ta 493b) Egdm Salayan Yeni Bir Ajan 494c) Uluslararas Kapitalizmi Yaygnlatrmaktadr 495

C) ok Uluslu irketlerin Ekonomik Gc ve Az Gelimi lkeler 498a) ok Uluslu irketlerin Ekonomik Boyutlar 4g8aa) Kapitalist Dnya Evreni Smren . U . . 'i Paylaamyor . . 500bb) Evrensel Paylamn Dnemsel ve Saysal Dkm 503

b) Az Gelimi lkelerde . U . . 'in Yatrmlar ve Baz Karlatrma-lar 506D) ok Uluslu irketler ve ada Emperyalizm 508

. K APTALST SSTEMN DEK STRKTRLE RLE UZLAABLMESVE DAYANMA GC 5131. Kapitalist Sistemin Strktrel Uzlamasnn Deiik Biimleri .. 51 5

A) Kapitalist Sistem Siyasal ve Huku ksal Strktrlerin eidi Tipleriy leUzlaabilmektedir 515B) Kapit alist Sistem Sosyal Strktrlerin Deiik Tipleriy le Badamakta-dr 516C) Kapitalist Sistem Tut um ve Davran Strktnn eitli TipleriyleUzlaabilmektedir 517D) Kapitalist Sistem Teknik Strktrlerin eitli Tipler iyle de Uzlaa bil-mektedir 517


26/861

22Sahie2. Kapitalist Sistemin Strktrel eitlilii 518

A) Kapitalist Sistemin Zam an inde Strktrel eitlilii 518B) Mekn inde Kapitalizmin Strktrel eitlilii 519

a) Gemiin Strktrlerinden Uz ak Kapitalizm ler 520(Feodalite veya Dier Prekapitalist rnekler)aa) Amerika'nn Dinamik Kapitalizmi 520bb) Sosyal Adaleti sve Sosyal Kap italizm i 522

b) Kapitalizm ncesi Strktrlerle Bir Arad a Yaayan BadaanKapitalizm . 5313. Kapitalist Sistemin Gc ve Gelecei 532

KNC BLMSOSYALST SSTEMN OLUUM VE DEM AAMALARI (543 - 720)BRNC KESM: S O S Y A L S T S S T E M N O L U U M A A M A L A R I 53 9I. SOSYALZMN DOKTRNAL TEMELLER (SOSYALST OKUL) 540

1 . Sosyalizmin Tanm 5 4 11A) lk Tanm lar 544B) kinci Grup Tanmlar 545C) n c Grup Tanm lar 547

2. Marks'tan nce Sosyalizm 550A) Aristokrat Kkenli ve Ekonomik Verimin Arttrlmasn steyen nc Sosyalistler 552a) Sismonde de S SM O ND (1773-1842) 552b) H. Saint -SIM ON ve Saint Simonizm 553

B) Burjuva Kkenli ve Cemiyeti Sosyalizm 554a) R. OVVEN (1771-1858) 555b) Charles FO UR IE R (1772-1837) 555c) Louis BL AN C (1811-1882) 556

C) Halk Sosyalistler (rnek : P.J. PR O UD NO N (1809-1865) 557D) n c Sosyalistlerin Etkileri 559

3. Marksist Olmayan Sosyalizm 561(zgrlk inde Sosyalizm)A) zg rlk Sosyalizmin Doktrin Araylar 563B) Bat'da zgrlk Sosyalizme rnekler 567


27/861

23Sahife

a) ingiliz Sosyalizmi: S .D . F . ve Fabianclk 568aa) Sosyal Demokratik Federasyon (S .D .F .) 568bb) Fabia n'gil Reformost Sosyalizm 570

b) Fransa'da zgrlk Sosyalizm 575c) Belika Demokratik Sosyalizmi 579d) Alman Sosyalizmi 579

aa) Devlet (Krs) Sosyalizmi) 580bb) Alman Sosyal Demokrasisi 581

e) Hristiy an Sosyalistler 583f) Komnist Enternasyonallerinden zgrlk Sosyalizmin Enter-nasyonellerine 586

C) zg rlk Sosyalizmin Strktrleri 590Marksist Sosyalizm veya Marksizm - Leninizm - Maoizm 593A) Marksizmin Kurucular ve Temelleri 594

a) F. EN GE LS'i n Katks ve Marksizm 595b) Marksizmi Yaratan Strktrel Ortam 597c) HE GE L'c i leme ve Tarihsel Maddecilie Dayal Bir Uygulam a 599

B) Marksizmin Ekonomik Analizi 600(Veya Ekonomik Materyalizm)C) Kapitalist Sistemin Marksist Geliim emas 603a) ilk Aama: Birikim Sorunu ve Sonular: Kr Orannn Dmesi,Tk etim Yetersizlii, Bunalm lar 603

aa) Kr Orannn Azalmas 604bb) Bunalm lar Genelletiren iilerin Yetersiz Tketim i 605b) ikinci Aama: Yma Yasas ve Etkileri 605

aa) Proleterlemenin Yaygnlamas 606bb) Proleteryanm Yaam Koullan Glemektedir 606cc) Kapitalistleme ve Proleterlemenin Evrensel Boyutlar Ka-zanmas 606dd) Proleterlerin Kapitalist Dzeni Etkiletip Ypratmas Hzlana-nacaktr 607

c) n c Aama: Kapitalist Sistemin zlmesi 607D) Marksist Doktrinin Etkisi 608

a) Eylem Alannd aki Etkisi 608b) Dnce Alanndaki Etkisi 611

E) LENN, STALtN VE MAO'nun Markszme Katklar 61 5a) LE Nl N'i n (1870-1924) Katks 615


28/861

24Sahife

aa) Devrimci Teorin in Gelitirilmesi 617bb) Proletarya Diktatrl 618

(Teorinin Uygulanmas)cc) LE NIN 'in Etkisi 620b) Stalinizm (Marksizm ve Leninizmin Uzantsnda Byk bir sapma) 621

c) M AO ve Marksist - Leninist Devrimi 623F) Marksist Tezlerin emalatrlmas 625

H. SOSYALST SSTEMN DOMASI VE GELMES 6261. Sovyet Sosyalist Sisteminin Geliim Aamalar 628A) Sosyalist bir Mod elin Olumas 628

a) Sava Komn izmi Dnemi (1918-1921) 630b) Ekonomik Yeni Politika D ne mi -N .E. P. (1921-1924) 632c) Endstrileme Dnemi (1925-1928) 634d) Plnlama Dnemi 636

2. Sovyet Sosyalist Sisteminin Deimesi 640A) Ademi Merleziyetilik Dnemi 646

a) Ekonomik Reformlar 646b) Piyasa Mekanizmalarna Yer Veren Yeni Bir Aama 648

3. Sosyalist Sistemin Strktrleri 651A) erevesel Strktrler 651a) Sosyalist Devlet 652b) Sosyal Mlk iyet 653

B) leyi Strktr 656a) Sosyalist Plnlama 656b) Sosyalist Teebbs 658c) Davran Strktr 659

4. Sosyalist Ekonomik Sistemin Strktrel eitlilii 660(Variasyonlar)A) Sosyalist Sistemin Zaman indeki Deimeleri 663

( r n e k : S . S . C . B . )a) Sava Komnizm i Dnemi (1917-1 921) 663b) N .E .P ., Dnemi (1921-1928) Devlet Kapitalizmi 663c) Plnlam a Dnem i (Merkeziyetilik) 663d) Adem Merkeziyetilik 665(Ekonomik Reformlar Dnemi)


29/861

25Sahife

B) Demokrasiden Yoksun Sosyalizmin Nedenleri 666G) Sosyalist Sistemin Mekn indeki Gelimeleri 673D) Sosyalist Karma Ekonomi :Yogoslavya Sosyalizminin Teme lleri 674E) Drt Temel . 680

1. Sosyal M lkiyet 6802. Otojestiyon 6813. Plnlama ve Piyasa 6824. Gelir Dalm 684

F) rokomnizmin Kkleri ve Anlam 685a) rokomnizm Kavramnn Olumas 685b) rokomnizm'in Oluum Nedenleri 687c) rokomnizm in Anlam 691d) rokomnizmin Olasl Geliim izgisi ve Avrupa Komnist Par-tilerinin G c ' 692e) Marks ve Leni n'e Gre Proletarya Diktatrl 696

G ) in'de Sosyalizm 698a) Sosyalizmi Alama Dnemi (1949-1956) 702b) Sosyalizmin Yerletirilmesi ve Gelitirilmesi Dn emi (1958-196 6) 703c) M ao'nun lmnden Sonra Balayan Bunalm ve Yeni ktidar 704

5. Sosyalist Sistemin Gc ve Gelecei 710

NC BLM"CONVERGENCE" SORUNU VE TRKYE'NN KTSAD SSTEM 717BRNC KESM: KTSAD SSTEMLER BR DERNE DORU

YAKLAIYOR MU 719I . " C O N V E R G E N C E " S O R U N U N U N D O M A S I 7 19I I . " C O N V E R G E N C E " S O R U N U N U N T E O R L E R 722

1. Teorinin Genel izgileri 722A) lk Yorum 722B) kinci Yorum 722C) nc Gr: "Genelletirilmi Bir Ekonomi" 722

2. Karma Ekonomi Gr 723A) Prof. J. TINB ERG EN'in Tez i : 724

a) Kapitalist Sistemdeki Gelimeler 724


30/861

26

Sahifaa) Kam u Kesiminin Yaylmas 724bb) Devletin Ekonomiye Mdahalesi 725

b) Sosyalist Sistemdeki Gelim eler 725B) TINB ERG EN'in Tezi Geerli midir? 726

a) Hakl Oldu u Noktalar 726b) TIN BE RG EN 'de Paylalmas Olanaksz Olan Noktalar 727

3. Teknik Gelimelere Dayanan Teori 733A ) Pro f. J . K . GA L B RA I T H'i n Te zi 7 33B) R. ARO N'un gr 734C) GA LBR AIT H'i n Eletiri lmesi 735

4. Genelletirilmi Ekonomi Teorisi 7365. Genel Bir Deerlendirme 737

KNC KESM: CUMHURYET TRKYESNN KTSAD SSTEM . .. . 741I. OSMANLI MPARATORLUU VE ENDSTRYEL DEVRM 7421. Liberal Kapitalizmin Osmanl mparatorluuna Sz 743[Veya Emperyalizmin Girii]

A) stnlkten Yar Smrgeye Gei 743a) Osmanl mparatorluunun stnl 744b) Liberal Kapitalizmin Giri Yntemleri 746

aa) Serbest Ticar et Aamas : 746bb) Borlandrma Yntemi 749cc) Mslm an Olm ayan Aznl n Kapitalistletirilmesi 750dd) Eitsel Yold an Szma 752

2. mparatorluun Cumhuriyet'e Aktard Yaplar 753II. CUMHUR YET TRKYESNN KTSAD SSTEMNN NTEL . .. 754

1. Modern Trkiye'ye Gei 754A) imparatorluun Devrettii Yaplar 754B) Sava Yllar (i9'9~ i923) 755C) Gei Dnem in ktisad Doktrini 756

2. Elli Yllk Kapitalizm 7593. Kapitalist Sistemimizin kilemi (Veya Aamalar) 762

' ' ' t .


31/861

27Sahife

A) Kapitalist Sistemin Oluturulm as Dnem i (1923-1932) 764B) M dahaleci Kapitalizm (Kapitalist Devletilik: -1932 -1938 -) 766C) Devletilikte Yum uama ve Geveme Dnemi (1938-1950) 769D) zel Kesimin Ar Bast Mdahaleci Kapitalizm Dnemi (1950-1960) 769E) Karm a Ekonominin Resmlik Kazanmas Kamusal Kesimin Ar Bas-t Karma Ekonomi Tertibi (1961-1965) 770F) zel Kesime Arlk Veren Karm a Ekonomi Tertivi (1965-1970) 772G) Olaanst Dnem Hkm etleri: (1971-1973) 77 2H) Koalisyonlar Dnemi (1973-1977) 7734. Kapitalist Karma Ekonomi Sistemimizin Sorunlar 774A) Trkiye'nin Ekonomik Yaps (1977'te) 774

a) Pre-Kapitalist Kesim . 775b) Kapitalist zel Kesim 775c) Kapitalist Kamu Ekonomik Kesimi 777

B) Han gi Sistem? 782a) Gl Bir Devlet ve Kam u Kesiminin Zorunluluu 783b) Brokrasinin Engelleri 784c) ktisad Sistemimizin Karlat Bunalmlar ve Gelecei 786

aa) Ekonomik ve Sosyal Yaam Kuatan Anari 788bb) Ekonomik / Sosyal Dengeleri Alt- st Eden Enflasyon 789cc) ktisad Sistemimizin Deime Dnme Olaslklar 791

Sonu 795Bibliyografya 809


32/861


33/861

GRBilgiler ilerleyip gelitike, giz niteliini koruyan bilinmeyenler,oalmaya balar. Ve eer bu olu devam ederse, sonu olarak sadececahiller, bi r eyler bildiklerini iddia edebileceklerdir. . .

Jacgues MOREAU(Boustrophedon)nsan, dleri, umutlan, projelen olan yani baz amalar gden birvarlktr(*). Tarihsel bir ortam veya belli bir dnemin zeksn kavraya-bilmek iin, insann projesine bakmak ve ona cokunluk veren amalar sapta-mak gereklidir. Bu noktadan i tibaren KTSAD ahlka balamak isteyenabalar, ok anlaml bir giriim saylamazlar. Gerekte ise, her retim biimi,kendinisi oluturan iktisadi anlayn dorultusunda bir ahlk dourmaktadr.Tine E K O N O M B L M N , ihtiyalarla, mallar arasndaki nedrettentr, insan doyurmaa ynelen aralarn bir Praxeologiesi (uygulamann,

aksiyonun bilimi), yapan ve onun ntr kalmasn neren grler de, ekonomibiliminin tmiinii kapsayamazlar.Eer ekonomi bilimi dier bilimler gibi, baz projelere dayanyorsa,besledii deneyimler zorunlu olarak politik-sosyal olmakta (ekonomi yerine,ekonomi politik denmesi bundandr), bylece asl amacn temel yapp N S A N C Iolguyu zlmesi gerekli bir sorun olarak ele alnca, varolu nedenini, dahaiy i karlamaktadr. ktisat bilimini, farkl renkteki ideolojilerin arac olmakta-dr. ktisat bilimini, farkl renkteki ideolojilerin arac olmaktan kurtarmadan,insanln em rine ve hizmetine komak ve insanlar daha faz la mutlu etmek,giderek gleebilecektir. Bozulmu bir entellektel ortamda oluturulan tekyanl, yanl ve ksr dnceler zerine, yapay kaldralarla ykseltilen sa-

lksz varsaymlar, hi bir sosyal snfa ve gruba, hi bir ulusa, uzun sreli vehele gvenceli, bir yarar salayanamayaca sylenebilir. zellikle baz lke-lerde, g n getike byyen ekonomik-sosyal bunalmlarn olumasnda ve tm(*) J . LA CROI X : L 'E che c , P.U.F . , 1964, Pa r i s , Sh: 1 .


34/861

30 B E R H A M T O U L L A R Iiktisadi sistemlerin, daha o k demokratik, daha ok insancl olmasn engelliyendavran ve tutumlarda, bu enin arl byktr.

nsanlarn, insanca yaamak, nesillerini srdrmek, mutlu olmak ve etmekiin, sadece belli dizilerden geen, maddesel gereksinmeleri bulunmamaktadr.Bundan tr, genileme istidal ok byk olan gereksinmeler ile, doal halde,gerekten snrl olan mallar arasnda, yakc bir tarzda oluan N E D R E Tsorunu, K T S A T biliminin tm peteklerini doldurmamaldr. Hangimallarn, kimler iin ve hangi yntemlerle retilecei sorununda, ekonomi-nin organizasyonu ve ileyi biiminde, N E D R E T N nedenleri, kkenleriile birlikte ele alnmaldr. Bunun iin N S A N esi sadece retici ve tketiciyanlar ile deil; yaratc ve engelleyici nitelikleri de dahil, btn boyutlarile ele alnmas gerekmektedir. nk deneyimlerin de gsterdii gibi nedretsorunu belli tarzlarda zlse bile, insanlarn, maddesel gereksinmelerininkarlanmas ile yetinmeyecekleri, aktr. nk insan, ekonomik olduukadar, sosyal, psikolojik bir varlktr. Ksaca insan, canl bir uygarlktr da...

Eer insanlk, A I M I Z I damgalayan bunalmlar amak ve dahainsancl bir insanlk oluturmak ynnde gelimek ve ilerlemek istiyorsa, yenibir dnce BtM oluturmak zorunluluundadr .ster Kapitalist, isterse Sosyalist sistemde olsun daha gnenli, dahainsancl ve mutlu bir toplum oluturabilmenin koullar, mal ve hizmetlerin arzve talep formasyonlar sorunlarnn, ekonomik ve sosyal temellerden ykselenbilekelerin gstergelerine gre zlmesine baldr. Arz ve talep denklemlerine,yalnz belli bir satn alma gcne sahip olanlarn gereksinmeleri ve yalnzretim mekanizmalarnn etkinlik unsurlarn deil; gelir dalmnda ada-let ilkesinin ekonomik ve sosyal strktrleri dengeleyebilen, ans eitsizliiniazaltabilen iyiletirici elerine de, yer vermek gerekir.Uygulamaya yatkn btn bilimler gibi, Ekonomi de, M U C Z E Y Edayanan btn zm tarzlarna iltifat etmemektedir. Fakat insanln, insan-ln da gelitirebilecek etkin uygulama aralar, yntemleri sunabilmektedir.

amzn bilimsel gelimesi, evrenin her dnem ve ortam iin geerli birsistem oluturmadn, uyumlu ve kararl bir grntnn tesinde, olu halindesrekli bir deiim srecinin ilemekte bulunduunu, gstermektedir. lkeleri iinde bilim ve sanat devrimcidirler. nk kendilerine zgolan ara ve yntemleri ile gereklemi bulunan somut ve sade dnyay kav-radktan baka ; kurulmu sistemlerin telerinde olanakl bulunan daha yeni,daha iyi dnyalarn var olabileceini de, yeni biimler aracl ile ortayakoymaktadrlar.


35/861

A DA KTSAD SSTEM LER 31te bunlardan birisi de yakn yllarn bulgusu olan, strktrel yaklamyntemidir ;Dnn ekonomi retiminde strktrden sz almazd. Oysa strktrler(bnye-yap), her zaman mevcuttu. Fakat strktrleri metodik bir tarzda elealmak ve bir analiz arac olarak kullanmak, olduka yeni bir gelimedir. Buoluum da, ekonomik trden olan olaylarla, sosyolojik nitelikte olan olaylarnkarlatr lmasndan domu olmaktadr . Dnrlerden bir ksm ekonomikfaaliyetlere girift dizisinde yer veren sosyal yaplar incelerken, anlan bu

yaplarn, ekonomik faaliyetlerin etkisinde deitiklerinin de farkna vararak,ekonomik ve sosyal strktrler arasndaki karlkl ilikilerin varolduunusaptamlardr.Sistem ile strktrler ve doktrinler arasnda ne gibi ilikiler bulunmakta-d r? Tek s is tem olduu srece Kapitalizmin isel ve dsal ileyiinin incelen-mesi, byk bir glk dourmuyordu. Fakat, Sosyalist sistem, ikinci bir sis-tem olarak doup, geliip ve yaylnca ve hele acmasz bir rakip olabileceianlalnca, Kapitalist sistemi analiz eden eski aralar, yetersiz bir hale geldi.Bir iktisadi sistem ksaca, belli bir tutarl bulunan karmak bir strktrlerbtn olduundan, S S T E M i l e S T R K T R kavram, bir dierinikarlkl olarak zenginletirmektedir. Bylece doktrin, sistem, rejim, strktr,bu btn tamamlayan temel unsurlar olarak, tm boyutlaryla aydnlakmaktadrlar.Sosyal bir grubun belli bir zaman ve mekn iinde cereyan eden, ekonomikfaaliyetlerinin ileyi m ekanizmalarn aydnlatabilmek amac ile iktisat,gerein dank karmaklnda soyutlanm f ii lleri ve yapsal unsurlarngzlemini sadeletirip, soyutlatrmak amac ile bir teori nermektedir. Buneriler bir araya gelerek, ekonomik sistemin, doktrinini oluturmaktadrlar.Bu noktadan itibaren, iktisat Biliminin Sistemler disiplini, ulusal, s-s nfsal, grupsal, yararlarn da etkilerinde karmak, duyarl ve gerilimyaratabilen niteliklere brnebilmektedir.Bir iktisadi sistem, stricto sensu (dar anlamda), karlkl olarak birdierine bal olan eitli strktrlerin, oluturduu tutarl bir btndr,dedim. te bu karlkl ilikiler ve onlarn bir dieri ile karan, kaynaantutarll, birlikte kurulduu gibi, birlikte bozulabilmektedr de . Sis temioluturan deiik strktrlerin, anlald zere, doal dinamikleri ve duraan-lklar bulunmakta, dzenleyici ynde olduu gibi, doal haline brakld-nda yakc, ykc da, olabilmektedirler. Bu gzlem dtan dzenlemelerleanlan tutarszl iyiletirmenin veya tutarll srdmenin, olasln da,


36/861

32 B E R H A M T O U L L A RIortaya koymaktr. Buradan strktr, deiik nitelikleri ile tanmadan sistem-leri tanmann mmkn olamayaca gerei, aydnla kavumaktadr. (**).

T ani, mevcut iki byk s istem dnda (Kapitalizm ve Sosyalizm), birncsn, bamsz bir nitelikte, oluturmak araylar da, yeni bir ekonomikdoktrinin ve strktrlerin N A S I N I gerektirmektedir. nk yeni ve bam-sz bir sistem oluturabilmek iin her eyden nce, bir sistem oluturabilecek,karlkl ve tutarl yeni ilikiler dourabilecek bamsz bir btn yaratmak(***) gerekmektedir.Bu almamz iktisadi sistemlerin tarihini incelemeye tahsis edilmi,deildir. Daha farkl bir yntem izlemeyi gerektiren bylesi bir inceleme, zatenkapsam olarak da daha geni olurdu.ada ktisadi Sistemleri inceleyen almamz, iktisad s is temlerinoluma, srme ve deimelerinin farkl aamalarn da ieren doktrinal ve strk-trel yanlarn da kapsamaa gayret etmektedir. Byle olunca, iktisadi dok-trinler ve strktrlerin oluturduu ve onlarn birer gstergesi iktisadi-sosyalolaylar da, bu karlkl balantlarn gerei dorultusunda, gerektii yerler-de inceleme alanna girmektedir. Ayn tarzda, iktisadi sistemler oluum vedeiim aamalar iinde ele alnnca, sistemlerin tarihine de kimi zaman bavurmu olmaktaym.almann ana konusu bylece, ada iktisad sistemlerin, oluum vedeiim aamalarn saptamak, bunlarn zaman ve mekn iinde oluturduklarmodellerin gerek anlamn, mmkn llerde objektif olarak kavramaykolaylatracak eleri aydnla kavuturarak; kavram ve kapsam kargaal-na kuatt deiik ideolojik unsurlar nedeni ile, nisbeten biraz daha akolan iktisadi sistemler dalnn temel niteliklerini, dnden bugne dein, yan-stmaktr.Gerekletii takdirde ve oranlarda bylesi bir aba ve sunduumuz yeniyaklam, hem iktisat biliminin sistemler dal, hem de btn insanlk iin,yararlar salayabilecei umut edilebilir.iink unutmamakgerekir ki, insanlar, sosyal gruplar ve uluslar birdierine kar dikilmeye iten ve insanla kimi zaman onarlmas g m utsuz-

(**) Sistemler ve Strktrler arasndaki karlkl ilikileri, Doktrin, Sistem, rejim, ideo-oloji v.b. kavramlarnn buluma noktalarn; sistemlerin oluma, deime ve d-nmelerini, yaknlarda yaymlanacan umduum "ktisad Sistemlere Giri"niteliinde olan ktisad Sistemlerin Temeller adl kitabmda, ayrntl bir tarzdaincelenmektedir.(** *) W. Kula : Theorie Economique du Systeme Feodal, Mouton; Paris, 1970, Sh:140.


37/861

A DA KTSAD SSTEMLER 33luklar tayan atmalarn temelinde, iktisad sistemlerin yanl yorumlanarakveya saptrlarak, kat ve anatik ideolojilere ara yaplabilmesi olgusunun azm-sanamayacak bir pay bulunmaktadr. Ayrca, ekonomik faaliyetlere tam rasyonel-lii egemen klabilmek, daha sosyallemelerine olanak vermek; bir ekonomiksistemin kendi mekanizmalarnn, eksiksiz bir tarzda bilincine varm olmasna(****) baldr . Bu noktada mevcut s trktrler iinde, hangi organizasyonve ileyi tipinin en iyi sonu verebilecei sorununa, ancak iktisad sistemlerkarlk verebilir. Her lkenin ayr, ayr kendi zelliklerine en uygun denve mmkn olan S l S T E M modelini olutururken, bu konudaki karklk Vcbaz karanlklarn ve ideolojik taassubun tehlikelerinden kendini kurtarmakolanann, S S T E M konusunun aydnla kavumadan olumas, her haldednlemez-

ada ekonomik oluum ve deimeler, zellikle btn lkelerde, hk-metlerin ekonomik hayata daha fazla karmasn zorunlu bir duruma getirmi-tir. Devlet mdahaleleri ister, sosyalist modelle rneindeki gibi. sisteminT E M E L bir politikas olarak uygulansn, isterse mdahaleci kapitalistmodellerde sistemin, piyasa mekanizm alarnn, baz yetersizliklerini gidermekve sosyal ekonomik istikrar ve gveni (bar), salamak amacna ynelikolsun, her iki durumda da uygulanacaklar alann tm zellikleriyle iyi bilin-mesi, n koul olmaktadr. Tine, yrrlkteki yaplarn aksayan yanlarndzeltmek veya eskimi yaplar yerine daha iyilerini yeniden ikme etmek iinde, ilgili yaplar, yrrlkteki sistemin iindeki tm ilikileri, tutarllk veyatutarszlklar ile birlikte bilmek, gerekli olmaktadr. T oksa bu konuda yap-lacak reformlardan iyi bir sonu elde edilemez. nk alman kararlarn vesaptanan politikalarn, gerekleebilmesi iin, ekonominin insanlarn bilinliv e k a r a r l y n e t i m i n e g i r m e s i g e r e k i r . Bu n koulun gereklemesi ise,kararlarn uygulanaca yaplar tm boyutlar ile ok iyi bilmeye baldr vebamldr.

Denilebilir ki iktisad sistemler, politik iktisadn en kark dollarndanbiridir. Bunun nedeni aktr. Ekonomi biliminin ierdii btn disiplinlereek olarak, S T R K T R E L t a b a n t m e it li li i i le v e d o kt r in a ltavan, bilmek gerekir. Dolaysyla da, denilebilir ki btn beer bilimler,bu dalda bulumaktadrlar. Strktrleriyle olan ve doktrini ile olmas gerekenikuattndan, toplumlarn ve insanlarn imdileri ve yarnlarn ilgilendir-diinden, toplumsal, snfsal, grupsal karlar yakndan kuattndan; hemkendi isel nitelii hem de dtan yaplan ideolojik etkilerin dorultusunda,kavram ve kapsam kargaalna, srekli maruz kalmaktadrlar.(****) Herri GUITTON: Les Fluctuations Economiques, Paris, 1951, Sh. 604


38/861

34 BER HAM TO ULLARktisad sistemlerin, tekrarlanan bu karmak niteliini, konu olarak ehalnp sorunlarn incelemee baladm zaman; hele oluum ve deiimlerininzaman ve mekn iine girdike ; felsefeden, sosyolojiye, ekonomiden, politikayadein farkl dallardan gelen eitli kirileri izledike ; teoriden pratie ve pra-tikten teoriye uzanan yapsal balantlarn dmleri zldke, oluan buyeni boyutlarn byyen aplar, anlan bamlln nemini gn na dahaiyi karmaktadr.Gerek Kapitalist, gerekse Sosyalist lkelerde ve zellikle son 20 yldan

beri memleketimizde de yaynlanan deerli kitap, inceleme, makale v.b., gibiabalar iktisad sistemlerin deiik taraflarn ortaya koymakta ve aydnlat-maktadrlar. . SStrktrel yaklam yntemi ise olduka yeniydi. Eninde sonunda birS S T E M tercihi ile sonulanan iktisad doktrinlerin oluturduklar E M A -L A R , belli strktrlerin ilham dorultusunda oluup, uygulamaya ancakbelli bir zaman sonra intikal ettiinden; deimi bulduu yeni strktrlerortamnda, ar modellerinin geerliliini yitirmektedirler. Uygulamada arhaliyle hi bir sisteme rastlanmamasnn, nemli bir nedeni, burada aydnlakavumaktadr. Ama, ayn S S T E M N yrngesinde kald halde ok farklmodellerin oluabilmi olmas ve bu olayn her iki sistemde de yaylm bulun-mas bir dier sorun varatyordu. amzn uygulama dzeyinde kapitalizmve Sosyalizm dnda bamsz bir nc sistem var mdr? yoksa, grlenfarkl modeller, her ilgili sistemin yrngesinde kalan ve strktrel zelliklerdorultusunda oluan deien, yeni modeller midir? Ksaca karmzda oluanbu dikenli sorunlar, yararlarna ramen tarihi ve analitik yntemlerle vegeleneksel yaklamlarla tamamen aydnlatabilmek, gnmzde artk olanaklgrnmemektedir.50 yi akn yldan beri memleketimizin uygulamakta olduu ve liberalizm-den, devletilie; kamusal kesime arlk veren Karma Ekonomi tipinden,zel kesime arlk veren. Karma Ekonomiye gidip, gelen K L E M N ,iktisad yntemlerden yararlanarak, biraz aydnla karabilmenin olanayok muydu? ktisad s is temlerin, zaman ve mekn iindeki evrimini, tutarlbir tarzda, hangi yntem ierebilecektir?

K s a c a a n d m b u s o r u n l a r a , y l l a r s r e n a r a t r m a v ed n m e d n e m i n d e n s o n r a b u l a b i l d i i m k a r l k , b u k i t a p t ay a n s m o l m a k t a d r . B y l e c e i k t i s a d i s i s t e m l e r i n , z a m a nv e m e k n i i n d e k i o l u u m v e d e i i m a a m a l a r n ( e i tl e -m e l e r i n i ) , s t r k t r e l v e d o k t r i n a l b i r y n t e m i l e , y a k a l a y pd e e r l e n d i r m e y i d e n e m e k t e y i m . k t i s a d i s i s t e m l e r a l a n n d a


39/861

A DA KTSAD SSTEMLE R 35D n y a d a i l k k e z T r k i y e ' d e v e b u k i t a p t a u y g u l a n m b u l u n a nb u y e n i d e n e m e n i n , t m s o r u m l u l u u e l b e t t e b a n a a i t t ir .G e l i t i r d i i m b u s t r k t r e l v e d o k t r i n a l y a k l a m y n t e m i ,i n a n y o r u m k i , i k t i s a d i s i s t e m l e r i y e r v e z a m a n i in d e , n a s l r l d k l e r i n i ( o l u m a - d e i m e - g e l i m e - y o k o l a m a s -r e l e r i ) , e i t l i s t r k t r l e r v e d o k t r i n l e r i n k a r l k l i l i -k i l e r i n i n b a l a m l a r d o r u l t u s u n d a s a y d a m l a k a r m a kg i b i , b u g n e d e i n b a k a h i b i r y a k l a m n u l a a m a d k a v r a y c , s t n b i r a n a l i z v e b i r s e n t e z g c n e s a h i p t i r .D a h a d a o l g u n l a t r l m a y a e l v e r i l i o ld u u n a d a i n a n d m a y r c a b e l i r t m e k g e r e k i r . T e o r i i l e p r a t i i ( s t r k t r v e d o k -t r i n i ) , b i r d i e r i n e b a l a y a n b u y n t e m i n , t e o r i s y e n l e r i nr e e l i l e i l e t i i m l e r i n i n k o p a r l m a s n e n g e l l e y e b i l m e s i s a -d e c e v e y a l n z s o m u t i l e i l g i l e n i p , s o m u t u y a r a t a r a n d n -c e n i n d a m g a l a y c e t k i s i n i u y g u l a y c l a r a i l h a m e t m e s i ,h a t r l a n a c a k o l u r s a ; z o r u n l u v e y a r a r l o l a b i l d i i b e l k i , d a h ak o l a y k a b u l e d i l e b i l i r . n k b i l i n d i i g i b i , e n t e l l e k t e l g e r e kg i b i , i d d e t d e , d o k t r i n l e r i n v e i d e o l o j i l e r i n o d a k l a r n d a no l u m a k t a , s t r k t r l e r i n b e l i rl e y i c il i in d e , u y g u l a n m a k -t a d r . B u n d a n t r b e l l i b i r i k t i s a d i s i s t e m i n g r e n b i r K T S A D d o k t r i n i n , h e r e y d e n n c e , k u r d u u m o d e l d e ,t u t a r l o l m a s g e r e k i r . F a k a t b u d a y e t m e z . A y r c a u y g u l a -n a c a s t r k t r l e r i l e d e b i r t u t a r l k o l u t u r a b i l e c e k v e s t r k -t r e l d e i m e l e r i n s e y r i ( d i n a m i k l e r i , d u r a a n l ) i l e d eu z l a a c a k v e o n l a r n g e l i e n n i t e l i k l e r i d o r u l t u s u n d a a y r c ag e l i e b i l e c e k i s t i d a t t a b u l u n m a l d r .

ktisad sistemlerin genel evrimi erevesinde, bir yandan strktrel te-melleri, dier yandan doktrinal orijinleri (kkenleri) ile balantl olarakincelemenin zorunluluu yannda iki temel yararndan ilki, iktisad sistemleri,doktrin, strktr, rejim ve dier kartrc yan kavramlarn t a s a l l u t u n d a n kurtarmak, ikincisi ise, doktrin gibi, ekonomik rejimlerin de E B E D b i rn i t e l i i n o l m a d n , n i s b olduunu ortaya koyabilmi olmasdr. Bylecesistem tercihleri, kat doktrin ve ideolojilerin egemenliinden kurtulmakta,her lkenin S T R K T R E L z e ll ik le r in d e n i t ib a r e n o l u a n , b i li m -s el , g e r e k i b i r M M A R Y E , k a v u tu r m a k t ad r . Ekonomik faaliyet-lerin ar teorisi, tarihsel ve monografik kanallar ve S T R K T R E Lb a l a n t l a r i i n d e , strktrel ve doktrinal bu yntemde, iktisad sistemlerkonusunu aydnla karacak temelleri oluturmu olmaktadr.

ada ktisad Sistemleri hazrlarken, sadece sevgili rencileriminformasyonlarn ve ders kitab gereksinmesini karlamakla yetinemezdim.


40/861

36 BER HAM TO ULLARIDenemekte olduum strktrel ve doktrinal yaklamn dorultusunda, bilimdnyasna ve oklukla bu konuda oluturulmu bulunan kavram kargaasnda,durumu gerek yanlan ile izleyebilme olanan byk lde yitirmi bulunanher aydn kiiye ve kamu oyunun tmne seslenmeyi umut etmekteyim. Anlanbu umut, bencil karlar, katlam yanlg ve alkanlklar databilen, aa-bilen ve dorular reten bir k, bir rehber dourabilecek mi?

Sregiden bir bamllk srecinin, bozucu, uydulatrc, uaklatrcyoun giriimlerine ramen, salam ve salkl kkenleri tm ile yokedileme-mi bir Trkiye'de, byk uygurhklarn anayurdu: Sevgili ve sevecen Anadolu'da, her eye ramen umutlu olmak iin de; nemli nedenler, vardr.

Bu nedenlerle anlan bu yeni gereksinmelerin dorultusunda bilimsel ana-lizlerle, aydn ve saydam aklamalar gznne alnm ve bir dieri ile ba-datrlmaya allmtr.almamzn gaye ve yntemine, ksaca deinmi oluyoruz Kapsamhakknda genel bir delinme ve bir iki noktay akladktan sonra, incelememizinzne gtren yolu uzatmamak iin bu ksmdaki aklamalar, ksa tutacaz. byk blmden olumaktadr bu kitap. ncelememizin boyutlar,ada ktisad Sistemlerle s nrlandndan, Kapitalizm ncesi dneminiktisad sistemlerine ve dinsel kkenli, rnein: slam'n ktisadI SosyalISiyasal sistemine yer vermeyeceiz. Trkiye halknn dn ve davrannbiimlendirmesine ramen, tarihsel bir yanlg olarak oklukla yokmuasnaihmal edilen bu zihinsel strktr, ayr bir inceleme konusu edilmeye deer.lerde bu konuyu ada analiz yntemleri ve gereksinmeleri dorultusundaz ile ileyebilme frsatn bulabilmeyi umut etmekteyim. Buna karn, a-mzn balca iki byk sistemi olan Kapitalizm ve Sosyalizmi, kkenleriile birlikte gnmze dein uzanan eitli ve karmak tipleri ile ortaya koy-maya alacam.ada iktisad sistemlerin anlamn ve evrimini yakalamaya gayreteden almamzn ilk blm, Kapitalist sisteme ayrlmtr. Burada, Kapi-talist sistemin oluum ve deiim aamalar, gnmze dein sren uzantlarve farkl modelleri iinde strktrel ve doktrinal balamlar ile incelenmektedir.ktinci Blmde, Sosyalist sistemin, oluum ve deiim aamalar ak-lanmakta, oluan farkl modeller deerlendirilmektedir. nc ve son blm-de, iktisad sistemlerin nemli bir konusu olan Konvergens sorununun, birsenteze ulaan balca teorileri, ile Trkiye'nin ktisad Sisteminin niteliiksaca aklanp tartldktan sonra, bir Sonu, bir B ibliyografya, bualmay noktalamaktadr.


41/861

A DA KTSAD SSTEM LER 37Kitabn, hacmi, bir tercihyapmay zorunlu klyordu. Balca iki byk siste-mi, oluum ve deiim aamalar iinde tm ileyanstabilmek ve en gelimi zelmodelleri ayrca tm ile ilemek, u andaki hacmi, en az iki katna kartmolurdu. ki sistemin evrimini ksaltarak sunmak, almamzn zn ieren

sentezi, yaralayabilirdi. Bunun yerine, tarihsel geliimi ve eskiliini lolarak ele alp, Kapitalist sistemi ayrntl olarak incelemee, altm (bunaramen, Sosyal Kapitalizmin en gelimi rnei SVE'?', ayrntl deilde,genel niteliini belirtmekle yetindim, Fransa ve B. Almanya ve ngiltere'nin,oluturdular ilgin Kapitalist karma ekonomi rnekleri de, bu almamzn,dnda kald).Sosyalist sistemi ama nitelikleri ve oulcu modelleri ile incelerken;yine hacmi bytmemek iin sosyalist sistem iinde, zgn ve sosyalizmi hedefalan sosyalist bir Karma Ekonomi modeli oluturan Yugoslavya'y, ayrntlolarak incelemekten kandm. zl ve kavrayc analizlerle yetindim.Konvergens sorununun, en anlaml ynlerini, zetleyerek iledim.Trkiye'mizin Kapitalist yrngede kalan karma ekonomisinin, bir zetinitemel nitelikler ve yapsal analiz yrngesi iinde yansttm. Bu deinme,almamn yntemi ve ierii gz nne alnrsa, ilk bakta kabark grnenhacmin, sanld kadar byk olmadn hatrlatmak iindir.Dil sorununu, Trkiye'nin tmn dnerek tutku haline getirmedik.Ayn cmlede, iki e anlam ieren szckler kullanmak gerektii zaman, ritmve okuyucuya olan saygm dorultusunda, ayr szckler kullanmay dahauygun grdm.Dip notu ve kaynak kullanmada hemen, hemen konumuza deinen eserve incelemelerin ouna deinmi olmamz, mmkn llerde objektif kalmak

ve erekleri yanstabilmek zlemlerimize atfedilebilirse; sevineceim. Dipnotu dizisinin biteviye srmesi ise, bylesi hacimli bir almann, denetimynteminin bir gerei olarak belirmi oldu...


42/861


43/861

B R N C B L M

# O L U U M V E D E M A A M A L A R I L EK A P T A L S T S S T E M* T C A R V E K U R A L C I K A P T A L Z M ,9 L B ER A L K A P T A L Z M , M D A H A L E C K A P T A L Z M ,( G d m l K a r c K a p i t a l i z m )

t

0 K A P T A L S T K A R M A E K O N O M O K U L U S L U R K E T L E R V E K A P T A L Z M .# K A P T A L Z M N G N C E L E M P E R Y A L Z M


44/861


45/861

B R N C K E S MK A P T A L S T S S T E M N O L U U M A A M A L A R I

Ka p ita l is t s is te m, a da ik i byk ik t isa d s is te min e n e sk is iv e e n o l g u n l a m o l a n d r . a m z n e n b y k s i s t e m i o l a n k a p i -t a l i z m i , i y i c e a n l a y a b i l m e k , z a m a n v e m e k n i in d e d e i e n s tr k -tre l te me l ve do k tr in a l ta va n n do rul tusun da o l ua n de i ik t ip -l e r in i , s i s te min sre k l i o l a n a n a fe lse fe s i ve m a n t i l e k a r t rm a -m a k i i n , k a p i t a l i z m i n e v r i m i z g i s i n i k a v r a m a k g e r e k m e k t e d i r .

K a p i t a l i s t s i s t e m i t a n y a b i l m e n i n v e a n l a y a b i l m e n i n n d e g e -l e n k o u l l a r n d a n e n n e m l i s i , O ' n u o l u u m v e d e i i m a a m a l a r i i n d e o r t a y a k o y m a k t r . K a p i t a l i s t s i s t e m i b u y n t e m i i n d e a n a l i ze d e c e i m .I L BE R A L K A P T A L Z M D O U R T A N N E D E N L E R

X V I H ' n c i y z y l d a n b e r i , b i r i k t i s a d s i s t e m o l a r a k d n y a y ae g e m e n o l a n K a p i t a l i z m , 1 9 1 7 y l n d a n b e r i d e , S o s y a l i z m i le bir-l ik te e n n e ml i s is te ml e rde n b ir i o l ma n i te l i in i srdrme k te dir .A n t i k v e O r t a a d a b i r k a p i t a l i z m d e n s z e d i l e b i l i r m i ? E e rk a p i t a l i z m i n h u k u k y n l e r i n d e n b i r k s m n s o y u t l a y a c a k o l u r s a k ,b u s o r u y a e v e t d e m e k o l a n a k l d r ,N i h a y e t O r t a a ' n s o n l a r n a d o r u K a p i t a l i z m k e n d i n ik a bul e t t i r i r . W . S o m b a r t , ya hudi a s l l k i i l e r in M a l i ro l l e r in in n e -m i n i a y d n l a k a v u t u r u r (1). M a x W e b e r ve n gi l iz ta r ih is i R . H .T a w n e y ( 2 ) B y k B r i t a n y a , H o l l a n d a v e s v i r e g i b i p r o t e s t a no l a n lk e l e r d e , K a p i t a l i z m i n i l k o l u m a s n a b a k a r a k b u s i st e m i n

d o u u v e g e l i m e s i n i b u z i h i n s e l s t r k t r i l e a k l a m a k t a d r l a r .(1) W. S O M BA RT : Les Juifs et la vie Economiques, Paris, Payot, 1923, 512 sh: - W.SOMBART: L'Apogee du Capitalisme, [2 iiltj, Paris, Payot, 1932.(2) R.H. TAY VN EY: La Religion et l'Essor du Capitalisme, Paris, Marcel Riviere,Paris, Alcan, 1931.


46/861

42 BER HAMTO ULLARIB u in c e l e me n in a ma c , ik t isa d s is te ml e r in t a r i h i ( 3 ) o l m a -d i in (k i bu ha c imde k i b ir a l ma , so run un bu ya n i in o k da rk a l r ) , bura da , k a p i ta l is t s is te min o l uma s ve de ime sin in e n a n l a ml y a n l a r n o r t a y a k o y u p y a n s t m a a a l m a k l a y e t i n e c e i m . T a r i h s e ld iz i , bu n i te l ik l e r i i l e k o n umuza g ire c e k t ir .G n m z d e , g e n e l l i k l e k a b u l e d i l e n b i i m i i l e k a p i t a l i s t s i s t e m ,M a l - T i c a r v e y a M e r k a n t i l i s t b i i m d e , X V . y z y l s o n u n d a n i t i -b a r e n g e l i m e y e b a l a m t r . K o l o n y a l i z m v e b y k d e n i z t i c a r e t i -n in sa l a d k r l a r , ze l l ik l e i se l ya t r ml a r n ge l ime sin i be s l e d i .Z e n e a t y e r i n i , k o n u t t a ( i k m e t g h t a ) y a p l a n c r e t l i i m a l t a b -r a k t . K a m u s a l i k t i d a r , b u t r i m a l t s a n a y i i n i n g e l i m e s i n i , z e n -d i r d i , d e s t e k l e d i. B u n d a n t r M e r k a n t i l i z m i n b r a k l m a s v e e k o -n o m i k L i b e r a l i z m i n u y a n m a a b a l a m a s i l e b i r s i s t e m d e n , d i e rbir s is te me ge i s z k o n usu de i l d ir . im dide n be l i r te y im k i , buh a l k a l a r d a n g e m e k t e o l a n e v r i m , g e l i m e k t e o l a n b i r K a p i t a l i s tS i s t e m i n , bir n c e k in e o ra n l a da ha o l gun l a m ve da ha fa rk l s t r k t r l e r a a m a s n a v a r m o l m a s s o n u c u d u r . V e e n d s t r i d e v -r imi (4) sa n a yi k a p i ta l izm i sa ye sin de s is te mi , ba a r l a r n n do ruk -l a r n a k a c a k t r . L ibe ra l k a p i ta l izmin ba a r s n sa l a ya n so syo -e k o n o mik , te k n ik ve d ie r s trk tr l e rde k i ye n i de ime ve ge l ime l e r

bu k e z , s is te mi bu de imi ya p l a r l a tuta r l o l ma a da ve t e de c e k veb u r a d a n d a k a r c ( M d a h a l e c i ) K a p i t a l i z m o l ua c a k t r .B u z e t d e i n m e i z g i s i n d e n k a p i t a l i z m i n i l k b y k a a m a s s a y a b i l e c e i m i z v e L i b e r a l K a p i t a l i z m i d o u r a n T i c a r K a p i t a l i z -m e v e b u n u n d o k t r i n i o l a n M e k a n t i l i z m e g e m e k g e r e k m e k t e d i r .

1 . T C A R V E K U R A L C I K A P T A L Z M N D O U UF e o d a l i z m i n z l m e y e b a l a d a a m a d a n , S a n a y i D e v r i m i n i no l u t u r d u u d n e m e d e i n u y a n a n s r e , K a p i t a l i s t S i s t e m i n i l k a a -m a s o l a n T i c a r v e k u r a l c M o d e l t a r a f n d a n d o l d u r u l m a k t a d r .

(3) Bu konuda dierleri yannda, ilgin bir inceleme iin, Bkz: M. LAFFONMONTELS:Les Etapes du Capitalisme -De Hamm ourabi a Rockefeller -, E. ROCHE'un nszile., Payot, Paris, 1938.(4) Endstri Devrimi konusunda yararla baklacak eserlerden: Paul M A N T O U X :La Revolution Industrielle Au XVIII', Siecle, Ed. Genin, Paris, 1959. P, BO R EL : Les Trois Revolutions du Developpement, les Ed, Ouvrieres, Paris,1968. J. FOURA ST E ; A . LA LE UF: Re ve lut i o n L 'OUE ST, P.U.F . Pa r i s , 1957 . H. PASDERMADJIAN: La Deuxieme Revolution Industrielle , P.U.F. Paris,1959-


47/861

A DA KTSAD SSTEM LER 43F e o d a l r e t i m b i i m i n d e n K a p i t a l i z m i n i l k r e t i m b i i m i n e g e e nB a t A v r u p a l k e l e r i n i n i z l e d i k l e r i i k t i s a d i P o l i t i k a l a r n t m n i l h a m e d i p , y n e l t e n v e e r e v e l e y e n d o k t r i n i s e , m e r k a n t i l i z m d i r .X I X . y z y l n L i b e r a l b y k K a p i t a l i z m i n e d o r u g e i i h a z r -l a y a n , s i s t e m a t i k , t u t a r l o l a y l a r ve b ir do k tr in , va r m id i , n e id i?L i b e r a l K a p i t a l i z m i n n a s l v e n i i n o l u t u u n u a k l a y a b i l e c e kb i r s o r u n u n k a r l T i c a r - M a l K a p i t a l i z m i l e o n u n d o k t r i n i o l a nM e r k a n t i l i z m d e b u l u n m a k t a d r . ( B u n o k t a d a n i t i b a r e n s a d e c e T i c a r

K a p i t a l i z m d i y e c e i z ) .G e r e k t e n X V I . y z y l d a , y e n i b i r i k t is a d s i st e m i y a r a t a c a kn ite l ik te g l ge l ime l e r o l ua c a k t r .A ) O r t a a T o p l u m u n u n S t r i i k t r i i n d e t s e l D e i m e l e r

X V . y z y l A v r u p a ' s n d a s i y a s al s t r k ti i r , g e l i m e y e b a l a r .S i y s a l i k t i d a r , b t n A v r u p a ' d a b a m s z v e m e r k e z i y e t i k r a l l k -l a r ha l in de o l uur , ik t ida r k ra l l a r n e l in e ge e r . S iya sa l ik t ida r nm e r k e z i l e m e s i , g e n e l g v e n l i k s o r u n u n u g l k l a r . G v e n v e r i c ib ir o r ta m ise e k o n o mik fa a l iye t l e r i ze n dir ir , ge l i t i r ive r ir .X I I . v e X I I I . y z y l d a n b e r i t i c a r e t i n g e l i m e s i ( e h i r c i l i k ,H a l s e f e r l e r i , F u a r l a r ) , k r e d i o p e r a s y o n l a r z e n d i r e n , M e d e n v e D i n k a n u n l a r n y a p l m a s ( h u k u k v e d i n s t r k t r d e i m e s i ) ,s e r m a y e b i r ik i m i n i b y k l l e r d e d e s t e k le m i o l u r . X V I . y z y l -d a n i t i b a r e n , L o n d r a , A n v e r s v e L y o n g i b i , m e r k e z l e r d e m a l v e m e n -k ul k yme t l e r ze r in e t ic a re t in o rga n ize e d i l me sin i k o l a y l a t ra nB o r s a l a r o l uur . B y l e c e k a r l k l e tk i l e r , i in de bu sre , A n o n im i r k e t l e r i d o u r u r . S e r m a y e , k r - k a z a n b i r i k i m i a r a c l n d a , g i -d e r e k b y r .

B ) O r t a a d a U l u s l a r a r a s D e i m e l e rO r t a a d a , u l u s l a r a r a s i l i k i le r i n s t r k t r n d e b y k d e i -

m e l e r m e y d a n a g e l d i . B y k k e i f l e r , t i c a r g e l i m e l e r k s a c a k o -l o n y a l i z m , d o u r d u k l a r e k o n o m i k v e p o l i t i k s o n u l a r l a K a p i t a l i s tS i s t e m i n o l u m a s n d a , b y k b i r r o l o y n a d l a r . B u g e l i m e l e r i e nk a l n i z g i l e r i y l e a n m a k l a y e t i n e c e i m .a) Byk Keifler ve Ticar Devrim ( Kolonyalizm)

X I I I . y z y l d a n b e r i , D o u l k e le r i n i n B a h a r a t v e i p e i ,A v r u p a K t ' a s m d a b y k b i r T a l e p y a r a t a b i l m i t i . J . m b e r t ' in be -


48/861

44 BER HA MTO ULLARIl i r t t i i g i b i , s t a n b u l ' u n 1 4 5 3 y l n d a T r k l e r t a r a f n d a n f e t h e d i l m e -si ve H r i s t i y a n t c c a r l a r a k a r b i r t u t u m t a k n m a s ( 5 ) , O s m a n l i m p a r a t o r l u u n d a n g e e n v e A v r u p a ' y a a k a n m a l l a r n a r z n a z a l t -m o l d u . M i k t a r a z a l a n b u m a l l a r n , A v r u p a p a z a r l a r n d a o k y k -s e le n f i y a t l a r ; A v r u p a l l a r ( t c c a r v b . ) s z k o n u s u b u m a l l a r , g e t i r t -m e k y n n d e y e n i a r a y l a r a d o r u z e n d i r d i .

B u s r a l a r d a v e z e l l i k l e X V . y . y . ' d a b i r s e r v e n z e v k i v e b a z k e i f l e r (6) , b irb ir in i i z l e me e ba l a d . M a r c o P o l o g i b i , h a y a lg c g e n i d e n i z c i l e r , b y k d e n i z l e r e u l a m y o l l a r n a m o l -d u l a r . Y e n i l k e l e r v e t o p r a k l a r b u l u n m a s , s a y s z u l u s u , e t k i l e d i .N i h a y e t X V . y z y l n s o n l a r n d a , d e n i z a l e m i b i l g i s in i n g e li m e s i ,p u s u l a n n k e f i, h a r i t a l a r n d z e n l e m e s i g i b i i t i ci g l e r , D e n i zU l a m n a b y k g e l i m e o l a n a k l a r s a l a d . Y e n i l k e l e r t a n m az e v k i , d e e r l i m a d e n l e r e l d e e t m e g i b i z e n d i r i c i l e r , k o l o n y a l i z m ey o l l a n a t . K s a c a , t e k n i k s t r k t r d e b i r d e i m e : P u s u l a n n b u l u -n u u . E k o n o m i k N e d e n : Z e n g i n l e m e a r a y . Z i h i n s e l n e d e n : H r i s t i -y a n h y a y m a k . P o r t e k i z , s p a n y o l v e d a h a s o n r a F r a n s z v e d i e rA v r u p a l k e l e r i n i n , b u l u v e t o p r a k k a z a n m a l a r ( k o l o n y a l i z m ) s o -n u c u , A v r u p a ' y a , A s y a , A f r i k a v e A m e r i k a k t ' a l a r n n d e e r l i m a -d e n l e r i a k m a y a b a l a d .K o n u m u z b a k m n d a n b u g e l i m e l e r i n n e m i u d u r . 1 4 9 2 - 1 5 2 0y l l a r a r a s b u b y k b u l u l a r , p i y a s a l a r g e l i t i r m i v e e s k i t i c a -r e t m e r k e z i o l a n A k d e n i z , y e r i n i A t l a s O k y o n u s u n a t e r k e t m i t i r .D n y a n n T i c a r e t m e r k e z i D o u d a n B a t y a k a y y o r . K a p i t a l i s t e k o -n o m i n i n : P a r a , t i c a r e t , s a n a y i g i b i n e m l i e l e r i , b u a n g e -l i t i r i c i e t k i l e r i d o r u l t u s u n d a b y k b i r g k a z a n y o r l a r .E k o n o m i k u f u k l a r n g e n i l e m e s i , t i c a r e t i d a h a o k z e n d i r i ph z l a n d r a c a k , g e l i e n t i c a r e t i l e A v r u p a ' y a a l t n a k m n v e t c c a r -' 1ar g r u b u n u , o a l t a c a k t r . S a d e c e 1 5 2 0 i l e 1 6 2 0 a r a s , A v r u p a ' d a k ia l t n ve gm p a r a 5 mis l i a r ta c a k , f iya t l a r i se 6 k a t yk se l mio l m a k t a d r ( 7 ) .Prof. A . P i e t t r e , A v r u p a ' y a a k m b u l u n a n b u a l t n v e g n p a r a l a r n , b i r i y a m a , d i e r i is e A f r i k a ' d a n i t h l e d i l m i b u l u n a nz e n c i i g c n n , in s a n c o l m a y a n b i i m d e k t k u l l a n l m a s , s -m r l m e s i g i b i i k i k a y n a k t a n b e s l e n m i o l d u u n u , b e l i r t m e k t e d i r ( 8 ) .

(5) Jean IM BE RT : Histoire Economique, P. U .F . Paris, 1965. sh: 260.(6) J.P. ROUX; Explorateur du Moyen Age, Ed; du Seuil, Paris.(7) G. BLARDON: Le Capitalisme, Beald-Gay, Belika, sh: 101.(8) A. P ET TR E: Cours d'Economie P olitique Generale, 1966-1967, La ite duDroit, Paris, Sh: 55.


49/861

A DA KTSAD SSTEM LER 45b) Parasal Devrim

B u d e e r l i m a d e n l e r i n v e p a r a l a r n e n f l a s y o n u v e f i y a t l a r n y k -s e l m e s i , h e r z a m a n o l d u u g i b i , b o r a l a n t c c a r v e m t e e b b i s l e r i nl e hin e i l e ye c e k t ir . A k t r k i bur juva mte e bbis l e r i , b ir fa a l iye teg i r m e k , g i r i m e k i i n , p a r a b o r l a n a c a k l a r d r . E n f l a s y o n is e b o r l uk i m s e y e , b o r c u n u , d e e r i a z a l m b i r p a r a i l e d e y e b i l m e k o l a n a n v e r m e k t e d i r . T e r s i n e e n f l a s y o n , b o r v e r e n i n i s e a l e y h i n e i l e r . z e l -l i k l e , t o p r a k m l k n e d a y a n a n s o y l u l a r , s a b i t b i r r a n t z e r i n d e nb o r v e r d i k l e r i n d e n v e d i n s e l s a v a l a r n d a e t k i s i n d e y o k s u l l a m a aba l a r l a r . F iya t a r t i se , c re t l e a l a n grup l a r da yo k sul l a t r r .B u n l a r a ka r , m a l r e t e n fa b r i k a t r le r v e i h a c m i b y y e n t c c a r -l a r i s e , b u f i y a t y k s e l m e l e r i n d e n o k y a r a r l a n r l a r .G e l i r d a l m n n b o z u l a n b u s t r k t r , s o s y a l s t r k t r e t k i -l e y e r e k , g r u p l a r , s n f l a r a r a s i l i k i l e r i n b o z u l m a s n a y o l a a r .B y y e n k r v e k a z a n l a r , t a n r k y m e t l e r i n d e e r i n i y k s e l -t i r . Hisse se n e t l e r in e da ya n a n i ie t l e r o l uup ge l i i r . K r k a za n h e d e f i , e l l e r i n d e p a r a - s e r m a y e b i r i k e n t c c a r l a r n e n b y k a m a c o l u v e r i r . M a l r e t i m i a r t a r , d a h a g e n i p i y a s a l a r e l d e e t m e y a r ,p iya sa fe the tme sa va m bu sre c e ye n i b ir a rk o l a ra k k a t l ve r ir .

c) Teknik D evrimT i c a r b u r j i v a z i n i n l e h i n e i l e y e n b u s z k o n u s u , g m v e a l t ne n f l a s y o n u , t e k n i k d e d i i m i z b u n c d e v r i m i z e n d i r i r .H e r e y d e n n c e , y e n i e n d s t r i l e r d o a r . K i t a p s a n a y i , m a t -b a a b e l i r t i l d i i z e r e , K a p i t a l i s t o r t a m d a d o m u o l d u . n k ,s e r m a y e v e m a k i n a y a i h t i y a c v a r d : L k s s a n a y i l e r ( L y o n v e T o u r s ' u nip e k sa n a yi l e r i ) S i l a h sa n a yi i (T o p l u ve a te l i s i l a hl a r) .M e k a n i k a l m a y a y l m a a b a l a d . z e l t e e b b s g e l i t i . i r -k e t t e , t e eb b s t e y n e t i m k a d r o s u , i g c a l m a s n d a n a y r lm o l d u ( z e n e a t t a n f a r k l o l a r a k ) .

C ) d e o l o j ik S t r k t r d e D e i m e l e r ( R n es a n s v e R e f o r m )Z ihin l e rde k i de ime l e r l e k a p i ta l is t a n l a y a ra sn da ya k n b irb a l a n t o l d u u s y l e n e b i l i r .

a) RnesansR n e s a n s z e r i n d e u z u n b o y l u d u r m a y a c a m . S a d e c e e n n e m -l i s a n d m b i r i k i y n n e d e i n m e k l e y e t m e y i m .


50/861

46 B E R H A M T O U L L A R I s t a n b u l ' u n f e t h i n d e n s o n r a B i z a n s b i l im a d a m l a r i t a l y a ' y ag e t t i . A n t i k i t e y e v e D o a y a b i r d n i f a d e e d e n b u y e n i l e t i r m ea k m n d a , e de b , a r t is t ik ve fc lse fik b ir ye n ide n e k i l l e n m e o l utu .G e l e n e k v e g r e n e k l e r d e k i N a t u r a l i z m , e k o n o m i k a l a n a z e n -g i n l i k a r a y l a r t a r z m d a y a n s d . B u z e n g i n l i i n a r a c d a d a h af a z l a r e t m e k ( X I X . y z y l k a p i t a l i z m i n i n a d e t a b i r n h a b e r c i s ig i b i ) , h a y a t t a n d a h a f a z l a h a z a l m a k i i n . . .M a z i n i n b u y e n i d e n d o u u , b i l i m s e l a r a t r m a l a r a e l i k

eder v e b u a l a n d a g e r e k t e n y e n i b u l u l a r b e l i r i r . L e o n a r d o d aV i n c i ( 1 4 1 2 - 1 5 1 9 ) , C o p e r n i c ( 1 4 7 3 - 1 5 4 3 ) , G a l i l e ( 1 5 6 4 - 1 6 4 2 ) , n g i l t e r e ' d e F . B a c o n ( 1 9 5 1 6 - 1 6 2 6 ) , k u d r e t v e b i l i m a y n e y d ey a n y a n a b u l u n u r d e m e k l e b u y e n i a l a y i i , a k b i r t a r z d a n i t e l e n -d i r m i o l u r . n k o z a m a n a d e i n b i l i m s a d e c e z e k ' n m b i r a r a c ,d n y a y t a n m a n n b i r a r a c o l a r a k k a b u l e d i l m e k t e i d i .R n e s a n s ' t a n s o n r a B i l g i B i l i m ' n i n y e r i n e K u d r e t B i l i m i ,g e e c e k t i r . E n t e l l e k t e l s i l a h t a n , p r a t i k b i r s i l a h y a p l m a k i s t e n -m e k t e d i r . B u n o k t a D e s c a r t e s ' i n d n c e s i v e z e l l i k l e , b i l i m d e nin sa n l a r d o a y a s a h i p v e e g e m e n k l m a k i s t e y i l e r i n i t o p l a y a n e s e r i( D i s c ou r s s u r l a M e t h o d e = M e t o d z e r i n e S y l e v l e r ) , b u n u n g z e l

b i r r n e i n i o l u t u r m a k t a d r . t e b u d n e m d e , g e m i t e h o r g r l e n m e k a n i k s a n a t l a r ,s a y g n l k g r m e e b a l a d ( 9 ) .R n e s a n s ' n g e t i r d i i d i e r b i r y e n i l i k , s a n a t k r , z e n e a t k r -da n ve ze l l ik l e so sya l s trk tr o l utura n so sya l s n f l a r a yr mn d a g e t i r m e k t e , O r t a a n C e n a a t a n l a y n v e a t m o s f e r in i d e ,d e i t i r m e k t e d i r .

b) ReformA l m a n y a ' d a L u t h e r v e F r a n s a ' d a C a l v i n ' i n d i n d e R e f o r m

y a p m a l a r , a d e t a e k o n o m i k a l a n d a b i r e r d e m y a r a t m o ld u . a l m av e s a n a t a b y k n e m v e r i l m e e b a l a n d .D a h a n c e d o l a y s i l e a n d m z g i b i , K a p i t a l i z m i s a d e c e , P u r i -t a n i z m v e y a P r o t e s t a n i z m e d a y a t m a k m m k n o l m a z s a b i l e , b ua k ml a r n k a p i ta l is t s is te min o l uma ve ge l ime sin de byk e tk i -

(9) A. PIETTRE: Les Trois Ages de l'Economie, Fayard, Paris, 1964 (III nc blmde,Chap 2 ve 3, te ilgin izahlar var)...


51/861

A DA KTSAD SSTEM LERl e r i b u l u n d u u s y l e n e b i l i r . ( A l m a n d i l i n d e b e l i r t i l d i i g i b i , P u r i -t a n i s m u s = K a p i t a l i s m u s , de i l se b i l e , e tk is i ya d sn a m a z) .

N i h a y e t O r t a a n , M i s t i s i z m i y e r i n e P r o t e s t a n i z m , m a d d e s e lh a y a t y c e l t i r . M a d d e s e l g n e n t e , b r d n y a i le i l g il i ( i l h ) g -c n b i r d l n g r r . B u n d a n t r T a n r k a t n d a m a k b u l b i rk i i o l m a k i i n , i n s a n l a r d n y a l k l a r n z e n g i n l e t i r m e e g a y r e te d e c e k l e r d i r . B u n e d e n l e , P r o t e s t a n o l a n l k e l e r , Y a h u d i l e r e ge n ib i r t a r z d a a k h a l e g e l e c e k l e r d i r .B u n d a n t r d a h a n c e , a d n a n d m z T a w n e y : M a r x ' nX I X . y z y l p r ol e t a ry a s n a y ap t n C a l v i n , X V I . y z y l b u r j u-v a z i s i i i n y a p m o l m a k t a d r , d i y e c e k t i r ( o ) .D i n d e r e f o r m u n p o l i t ik a l a n d a k i e t ki s i b y k o l d u . n g i l t e r e ,A l m a n y a v e s k a n d i n a v l k e l e r i n d e k i l is e n i n e li n d e t u t t u u g e n i ml k l e r l ik l e t i r i l d i .E k o n o m i k y n d e n b u n u n e t k i s i v e a n l a m , k i l i s e n i n h a y r s e -ve r l ik , a c ma ve d i l e n c i l ik R e j i m i y e r i n e , K a p i t a l i z m i n c r e t l i a l m a R e j i m i , g e e c e k t i r . ( A y n o l a y F r a n s a ' d a a n c a k 1 7 8 9 d e v r i-m i n d e n s o n r a y e r l e e b i l e c e k ) .Ki l i se n in ge n i ml k l e r i ve ma l l a r . , Fra n sa ' da o l duu g ib i , ye ry e r im a l t h a n e l e r e , f a b r i k al a r a d n e c e k v e h e r d u r u m d a d a h ave r iml i i l e ye c e k ye n i b ir o l u ve k urul ul a ra d n e c e k t ir . Ni te -k i m C e n e v r e , B a l e , A m s t e r d a m , L o n d r a g i b i p r o t e s t a n l k e l e r i n b a -k e n t l e r i , t i c a r k a p i t a l i z m i n b y k m e r k e z l e r i h a l i n e g e l e c e k l e r d i r .C a l v i n ' in i l k e l e r in in (11) ; e k o n o mik de n ge siz l ik , so sya l ha k sz-l k , s p e k l a s y o n , a l m a , e n d s t r i v e t i c a r e t , d e v l e t m d a h a l e s i ,f a iz v e d n v e r m e h a k k n d a k i z g n d n c e l e r i il e k a p i t a l i z m i ng e l i i m i z e r i n d e b y k e t k i l e r i o l m u t u r .

D ) Y e n i B i r S i s t e m D o u y o rK a p i t a l i s t s i s t e m i o l g u n l a t r m a y a d o r u g t r e b i l e c e k b u g e -l i me l e r , ik t isa d dze yde k a l rsa k , in sa n l a r a ra t rma ya do ru iv e a l m a h a y a t n d a b a a r l o l m a a y n e t e c e k t i r . n c e , i n s a n -

(10) R. H. TAWNEY: La Religion et l'Essor du Capitalisme, a.g.e.(11) CALVN'in iktisad dnceleri iin, Bknz: A. BlELER: La Pensle Economique et Sociale de CALVIN,Genevre, 1959. J. C A R B O N N E R : Revue d'Economie Politique, M a y s - H a z i r a n . , 1 96 0 , s h : 5 5 7 -559 da (bu konuda iyi analiz bulunmaktadr).


52/861

48 BER HAM TO ULL ARl a r n d n c e l e r i n i b i l i m e d o r u v e y a a m a a k m a d o r u t a h r i ke d e c e k t i r . h a y a t n d a v e g n e n a l a n n d a b a a r l v e v a r l k l o l m a k , i l a h a n l a m d a b i r d l l e n d i r m e k a b u l e d i l d i i n d e n , i k t i s a d h a y a t b i r d i n a m i z m k a z a n a c a k , e k o n o m i k z n e l e r i n t u t u m d a v ra n s t r k t r l e r i , r e t m e y e n e m v e r e c e k t i r .

B u r a y a d e i n , n e m l i n o k t a l a r n a d e i n m e k l e y e t i n d i i m b ug e l i m e l e r , O r t a a t o p l u m y a p s n , g e n i a n l a m n d a d e i t i r e c e k -t i r . O l u a n b u y e n i y a p l a r , T i c a r ve K u r a l c b ir K a p i t a l i z m ,o l u t u r a c a k t r . i m d i a d n a n d m b u k a p i t a l i z m i n , s t r k t r n k s a c a b e -l i r t e y i m .2 . T C A R V E K U R A L C I K A P T A L Z M N S T R K T R

A n a i z g i l e r i n d e a n l a t t m z b u y e n i s i s t e m e g e m e n v e a y -r c ze l l ik l e r i do l a y s i l e T i c a r v e K u r a l c k a p i t a l i z m d i yea d l a n d r l a b i l i r .A ) G e n e l S t r k t r l e r

X V I . y z y l d a n X V I I I . y z y l a d e i n e g e m e n o l m u b u l u -n a n b u s i s t e m , b i r y n y l e t i c a r d i e r y n i s e , d e v l e t m d a h a l e s ii l e d a m g a l d r .

B u d n e m b o y u n c a t c c a r l a r v e d a h a z e l d e y i l e , d n y a n nd r t b i r y a n n a i h t a c a t y a p a n s e r v e n c i - s a t c l a r , retici lere ege-m e n d i r l e r . B u f a a l i y e t l e r i n g d c g c , b i r e y i n k r - k a z a n t u t -k usud ur (hrs d r .) B u re t im ve de i im sre c in in k a in , g id e re kb y y e n s e r m a y e d i r ( z e l l i k l e t a n r k y m e t l e r ) . Y a r m a v eg e m e a n l a y y a y g n d r . S z k o n u s u b u s e r m a y e n i n z e l e l l e r d et o p l a n m a s v e b u s e r m a y e d a r l a r n e k o n o m i k v e s o s y a l h a y a t t a o y -n a d k l a r r l n g i d e r e k b y m e s i g i b i t e m e l u n s u r l a r , K a p i t a l i s ts i s t e m i n z e l l i k l e r i n i o l u t u r m a k t a , y a p l a r n a g i r m e k t e d i r .D i e r y a n d a n K a m u s a l k t i d a r , i k t i s a d b y m e v e g e l i m e y i z e n d i r m e k v e y e r i n e g r e d e n e t l e m e k i i n , n e m l i s a y l a c a k k u r a l -l a r , y a s a l a r g e t i r m e k t e , M d a h a l e l e r d e b u l u n m a k t a d r . B u y n do l a y s y l a da , k ura l c (k a ide c i ) b ir k a p i ta l izm k a r s n da bul un -m a k t a y z ( L i b e r a l d e i l h e n z ) .A n a i z g i l e r i y l e K a p i t a l i z m o l d u u h a l d e , b u y e n i s i s t e m ,b t n A v r u p a l k e l e r i n d e a y n h z d a y e r l e m e d i v e y a y l m a d . Y i n e


53/861

A DA KTSAD SSTEMLER 49e k o n o miyi o l utura n e i t l i se k t r l e r de , a yn se viye de k a p i t a l i s t ,d e i l d i r l e r h e n z .

B u r a y a d e i n b u k a p i t a l i z m i n z e l l i k l e r i n e m l i n o k t a d ay a n s m a k t a d r :# z e l k e s i m d e , e k o n o m i k g , s e r v e n c i d e n i l e n s a t c l a r( T c c a r v e i h r a c a t l a r ) , T i c a r e t i r k e t l e r i , b a n k a l a r ne l i n d e b u l u n m a k t a d r . B u n d a n t r b u k a p i t a l i z m T i c a r ' d i r . U s ta i l e ra k ve o r ta k l a r a ra sn da k i il i k i l e r i dz e n l e ye n

ve b a z k e y fi d a v r a n l a r a k a r k o r u y a n K o r p o r a t i f n i t e l ik -t e k i d z e n l e m e l e r ( k a i d e l e r ) , a l m a h a y a t n n H u k u k y a p s n o l u t u r m a k t a d r . K r a l c d z e n l e m e l e r v e r n e i n z e l -l ik le C o l b e r t ' in K a r a r n a m e l e r i , e n i y i t e k n i k l e r i e m p o z e e t m e y iv e y a g e l i t i rm e y i h e d e f a l m a k t a o l d u u n d a n , b u k o n u d a e n i y i r n e ko l m a k t a d r l a r .D e m e k o l u y o r k i , b u k a p i t a l i z m d e , D e v l e t K a r m c l ,d i e r n e m l i b i r u n s u r o l m a k t a d r .

B ) k t i s a d S e k t r l e r i n S t r k t r B u n o k t a d a k o n u m u z b a k m n d a n z e l l i k l e n e m l i n i t e l i k l e ro r t a y a k m a k t a d r .T i c a r v e k u r a l c k a p i t a l i z m b i r y a n d a n ; S a n a y i v e T i c a r e t ,e l z e n e a t l a r ( a r t i z a n a l ) v e m e s l e k ( k o r p o r a ti f ) r g t l e n m e n i nu z a n t s , a r t o l a n s e k t r le r l e b u n u n y a n n d a , k i m i z a m a n z e l ,k i m i z a m a n k a m u s a l v e y a b a z a n k a r m a ( 1 2 ) , n i t e l i k t e k i k a p i t a l i s ts e k t r l e r e d a y a n m a k t a d r . D a h a b u a a m a s n d a k a p i t a l i s t s i s t e m i nf a rk l s t r k t r le r l e u y u m l a a b i l e c e i g r l m e k t e d i r ( 1 3 ) .

a) El Z^eneatlar KesimiB i r o k s a n a t v e m e s l e k l e r , z e n e a t k r l a r t a r a f n d a n y r t l -

m e y e d e v a m e d e r . B u r a d a s e r m a y e v e i g c h a l e n a y n i n s a n n(12) Bu konuda nemi dolays ile, yararla baklabilecek eserlere rnekler:Henri SEE: Histoire Economique de la France, Paris, Colin, 1939, I. Cilt (5.ci ve 6. c blm, sh: 221). H. S EE : Les origines du Capitalisme M oderne, Paris, Colin, 1940. A. P IE TT R E: Economie Dirigee d'Hier et Aujourd'hu i. Ed. de Medicis, 1948. H. HA USS SER ve A. REN AU DE T: Les Dbuts de l 'Age Moderne, Alcan, 1929. H. HAUSSER: La Preponderance Espagnole, 9. cilt Alcan, Paris, 1933.(13) Ben belirtiyorum.


54/861

50 BER HA MTO ULLARIe l i n d e b u l u n m a k t a d r . K e n d i o r t a m l a r n d a v e a z s a y d a k i i i y l e a l m a k t a d r . O l d u k a g e n i b i r a l a n i g a l e d e n b u s e k t r , k a p i t a l i s ts e k t r n e t k i s i n e m a r u z d u r . O d a y a v a , y a v a k r a r a y l a r n a g i r e r .

i l e r , e sk i a l ma a rk a da l a r ve ya e sk i usta l a r , b ir grup o l u-t u r a r a k d e r n e k l e r h a l i n d e r g t l e n i r , m c a d e l e e d e r v e y a k e n d im e n s u p l a r n k o r u r l a r .E k o n o m i k v e s o s y a l a l a n d a b y k g l k l e r l e k a r l a a n b ue s n a f l o n c a l a r n d a u s t a l a r l a r a k l a r , i i le r a r a s n d a a t m a l a r ,

k a r , i i l e r m c a d e l e i i n g r u p l a r o l u t u r u r . D a h a X V I . y z y l -d a n i t i b a r e n L y o n ' d a b i r M a t b a a d a g r e v l e r o l u r ( 1 4 ) .G r l d g i b i , e l z e n e a t l a r s e k t r v a r o l u u n a r a m e n , z a y f -l a r , de i ir ve k a p i ta l is t k e s imin e tk is i a l t n da , k a p i ta l is t l e me ye do rui l e r l e r .

b) Kapitalist KesimX V I . y z y l d a n X V I I I . y z y la d e i n b a l c a, y n l d o ku -m a e n d s t r i s i n d e , d e n i z t i c a r e t i n d e v e k o l o n y a l i s t o l a n b a n k a c l k -t a , y e n i b i r r g t l e n m e t a r z , K a p i t a l i s t o r g a n i z a s y o n t i p i g e l i m e k -t e d i r ( 1 5 ) .B y k s e r m a y e le r e s a h i p o l a n t c c a r l a r X V I . y z y l d a n i t i-b a r e n z e n e a t k r l a r n a t l y e l e r i n i s a t n a l m a a b a l a r l a r . B y l e c ez e n e a t k r l a r , e v l e r i n d e a l a n c r e t l i l e r h a l i n e d n m e k t e d i r l e r .T c c a r l a r i l k v e d i e r m a d d e l e r i n s a l a n m a s i l e r e t i l e n m a l l a r ns r m n s a l a r l a r .i l e y e n b u s r e s o n u n d a , X V I I . y z y l d a m a n f a k t r l e r o l u -m a y a b a l a r . E s k i z e n e a t k r l a r , b y y e n b u a t l y e l e r d e , k o n u t -t a k i n e g r e c e d a h a r e t k e n v e d a h a r a s y o n e l b i r t a r z d a a l m a ki in b ir a ra ya ge l i r l e r .A r t a n r e t i m i n d p a z a r l a r a s r m n s a l a m a k z e r e , y e n i

a k i t v e y e n i b i r l e m e t i p l e r i ( o r g a n i z a s y o n l a r ) o l u u r . z e l k r e d i -l e r y e t m e y i n c e , a n o n i m i r l e t l e r o l u t u r u l u r . r n e i n 1 5 5 3 y l n d a ,L o n d r a ' d a k u r u l a n S e r v e n c i T c c a r l a r i r k e t i , 1 6 6 2 y l n d a D o uH i n d i s t a n i i n o l u t u r u l a n H o l l a n d a i r k e t i vs. . .(14) Anan : J. IM BE R T: Greves Ouvrieres Sous l'Ancien Regime. Rec. Hebdomad., Doll

Beşir Hamitoğulları (1982) Çağdaş İktisadi Sistemler. Strüktürel ve Doktrinal Bir Yaklaşım

Documents