Bai 1 vai trò của siêu âm trong sản phụ

BS CKII. LÊ THỊ QUỲNH HÀ

KHOA CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH

BV HÙNG VƯƠNG

VAI TRÒ CỦA SIÊU ÂM

TRONG SẢN PHỤ KHOA

NỘI DUNG

Lịch sử

Đại cƣơng

Nguyên lý

Những ứng dụng trong sản, phụ khoa

Các chỉ định

Ƣu điểm siêu âm đƣờng âm đạo

Một số loại siêu âm chuyên biệt

LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN SIÊU ÂM

LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN SIÊU ÂM THẾ GIỚI

1880: Pierre Curie tìm ra sóng siêu âm với hiệu ứng áp

điện Piezo - eclectric

1917: Paul Langevin ứng dụng sóng siêu âm vào việc phát

hiện tàu ngầm.

1945: Y học siêu âm

1949: A Mode (Jonh Julian Wild)

1954: M Mode (H. Hertz)

1957: B Mode (Tom Brown)

1958 Ian Donald đƣa siêu âm vào chẩn đoán sản phụ khoa

LỊCH SỬ

1960 : Doppler -Takeuchi (Japan)

1980 : Doppler Flow - Stuart Campell

1990 : 3D - Donald King (Columbia University)

1992 : demo 3D Facial -H.C. Kuo, F.M. Chang, C.H. Wu

(Taiwan)

2000 : siêu âm xách tay (portable)

2010 : siêu âm đàn hồi (Elasto)

LỊCH SỬ

LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN SIÊU ÂM Ở VIỆT NAM

Từ 1975: Y khoa Việt Nam không nói đến siêu âm y học

1985 : có thông tin về siêu âm y học

1986 : lớp siêu âm tổng quát tại Bệnh Viện Nhân Dân

Gia Định (TPHCM) do Bs. U. Meckler và Bs. Nguyễn Sĩ

Huyên hƣớng dẫn cho 23 Bác sĩ đa khoa

LỊCH SỬ

1987 : lớp siêu âm tổng quát kỳ 2 đƣợc tiếp tục tại Bệnh

Viện Nhân Dân Gia Định ( TPHCM)

Chƣơng trình viện trợ máy siêu âm do bà S. Weber

(Hilfsaktion Vietnam) tài trợ 15 máy Kontron Sigma 20

và Sigma 1

Hội siêu âm TPHCM đƣợc thành lập.

Hội ADM (Pháp) tài trợ máy siêu âm Aloka và Bs. P.

Gild dạy lớp siêu âm sản tại Bệnh Viện Từ Dũ

LỊCH SỬ

1989 : Bs. Marc Althuser mở lớp siêu âm tim tại bệnh

viện Bình Dân

Từ 1990: lớp siêu âm tổng quát, siêu âm phụ sản, siêu âm

tim đƣợc tổ chức thƣờng xuyên, đào tạo các Bác sĩ đa

khoa và chuyên khoa biết làm siêu âm

1992: siêu âm sản phụ khoa đầu tiên do trung tâm đào tạo

tổ chức

LỊCH SỬ

LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN KHOA CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH

BỆNH VIỆN HÙNG VƢƠNG

• Đã mở 03 khóa

• Khóa huấn luyện chuyên đề siêu âm sản phụ khoa 3 tháng:

thƣờng khai giảng giữa tháng 6 và bắt đầu chiêu sinh

trƣớc 1 tháng

• Đến nay đã đào tạo đƣợc trên 180 học viên

• “Cầm tay chỉ việc”

ĐẠI CƢƠNG

CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH

X quang

Siêu âm

CT( X quang cắt lớp điện toán)

MRI( cộng hƣởng từ)

DSA( chụp mạch máu số hóa xóa nền)

Y học hạt nhân,…

NGUYÊN LÝ

X Quang qui ƣớc : tia X

Cắt lớp điện toán : tia X

Siêu âm : sóng siêu âm

Cộng hƣởng từ : từ trƣờng và sóng cao tần

Y học hạt nhân : tia gamma

Sóng siêu âm là những rung động cơ học có cùng bản

chất với âm thanh nhƣng có tần số cao mà tai ngƣời

không nghe đƣợc

• Sóng tai ngƣời không nghe đƣợc : < 20 HZ

• Sóng tai ngƣời nghe đƣợc : 20- 20.000 HZ

• Sóng siêu âm : > 20.000 HZ

NGUYÊN LÝ

GIÁ TRỊ CỦA SIÊU ÂM

ƢU ĐIỂM

• Chẩn đoán tốt với dịch và các tạng đặc

• Sóng siêu âm đƣợc xem là vô hại với thai nhi, tuy nhiên

không nên lạm dụng siêu âm Doppler màu với thai nhi < 3

tháng tuổi

NHƢỢC ĐIỂM

Hạn chế khảo sát với tạng chứa khí, xƣơng

ISUOG

ISUOG: International Society of Ultrasound in

Obstetrics and Gynecology

AI LÀ NGƢỜI LÀM SIÊU ÂM ?

Tùy theo từng nƣớc:

Bs sản khoa

Bs phụ khoa

Bs X-quang đã đƣợc tập huấn siêu âm bài bản

KTV siêu âm, NHS

TIÊU CHUẨN ĐÀO TẠO

Ba bƣớc cần thiết:

1. Lý thuyết

2.Thực hành

3.Kiểm tra


SẢN KHOA

Siêu âm thai quý 1

Siêu âm thai quý 2, 3:

Thai, nhau, ối,..

Các mặt cắt chuẩn, độ lệch các số đo,...


PHỤ KHOA

Khảo sát TC ở 2 mặt cắt dọc, ngang

Đo bề dày nội mạc TC và mô tả cấu trúc nội mạc

Khảo sát cơ TC và cấu trúc, khối u kèm không

Khảo sát buồng trứng, khối u kèm không

Dịch tự do vùng chậu

7/22/2016

PHỤ KHOA

7/22/2016

KIỂM TRA VÀ CẤP GIẤY CHỨNG NHẬN

Cần thời gian bao lâu để huấn luyện?

Khó xác định! Tuy nhiên, theo khuyến cáo ISUOG:

Cần làm: 100 giờ siêu âm có giám sát

100 ca siêu âm sản khoa

100 ca siêu âm phụ khoa

Có sổ ghi chép, lƣu hình, bệnh sử, kết cục,...

VAI TRÒ CỦA SIÊU ÂM

Đây là kỹ thuật tối ƣu, nhất là với sản khoa

Tiện lợi, không hại, rẻ tiền

Thực hiện tại giƣờng

Có nhiều kỹ thuật: siêu âm 2 chiều trắng đen, siêu âm 3

chiều, siêu âm 4 chiều, Doppler màu

Sảnh chờ siêu âmkhoa CĐHA

22

7/22/2016

Khách hàng lấy số thứ tự vào phòng SA

24

CÁC ĐƢỜNG SIÊU ÂM

• Siêu âm qua ngã bụng

• Siêu âm qua ngã âm đạo

• Siêu âm hội âm, môi lớn

SIÊU ÂM ĐƢỜNG ÂM ĐẠO

Là những kỹ thuật bổ sung cho nhau, cả hai đƣợc dùng rộng

rãi trong việc đánh giá vùng chậu của phụ nữ

SIÊU ÂM HỘI ÂM- MÔI LỚN

Khắc phục đƣợc khiếm khuyết của siêu âm đƣờng bụng

Bất lợi:

Hơi trong trực tràng làm cản trở khảo sát, kỹ thuật khó

hơn, chỉ quan sát đƣợc 80% trƣờng hợp

SIÊU ÂM HỘI ÂM- MÔI LỚN

ƢU ĐIỂM SIÊU ÂM NGÃ ÂM ĐẠO

Sử dụng đầu dò tần số cao hơn cho độ phân giải tốt hơn

Khảo sát bệnh nhân không thể giữ bàng quang căng

Khảo sát bệnh nhân béo phì

Đánh giá những tử cung gập sau

Phân biệt rõ hơn những khối phần phụ và những quai ruột.

Quan sát chi tiết hơn những đặc tính bên trong của một

khối vùng chậu

MỘT SỐ LOẠI SIÊU ÂM CHUYÊN BIỆT

Siêu âm:

Hình thái học TCN I (đo NT)

Hình thái học TCN II (4D)

Tim thai nhi

Doppler màu sản khoa

Doppler màu phụ khoa

Đo chiều dài CTC

Bơm nƣớc lòng tử cung

CHỈ ĐỊNH SIÊU ÂM TRONG PHỤ KHOA

Đau vùng tiểu khung chậu : thai ngoài tử cung,viêm

buồng trứng,viêm phần phụ…

Khối vùng tiểu khung: u buồng trứng,u xơ tử cung,u mạc

treo…

Chảy máu âm đạo bất thƣờng: thai ngoài tử cung, u xơ tử

cung,cƣờng nội mạc tử cung…

Thay đổi bất thƣờng ở âm đạo: dị dạng tử cung âm đạo…


Thống kinh

Cƣờng kinh

Vô kinh

Kinh nguyệt không đều

Chậm kinh

Dậy thì sớm

Chảy máu âm đạo ở trẻ trƣớc dậy thì


Kiểm tra dụng cụ tránh thai: số lƣợng, vị trí, loại dụng

cụ…

Đau bụng lan tỏa ở nữ giới: ngoài việc thăm khám hết các

tạng, các vùng trong ổ bụng thì cần thăm khám kỹ vùng

tiểu khung, tử cung, buồng trứng để xem có dấu hiệu viêm

nhiễm phần phụ, đặc biệt là thai ngoài tử cung

Theo dõi sự phát triển của nang trứng: có nang trứng

trong chu kỳ kinh nguyệt hay không có nang trứng

Vô sinh


Sau phẫu thuật vùng chậu, sau sanh, sau bỏ thai

Tầm soát bệnh lý tử cung buồng trứng ác tính ở bệnh nhân

có nguy cơ cao

Tiểu không tự chủ

Sa sinh dục

Hƣớng dẫn can thiệp hay thủ thuật ngoại khoa

IOTA ?

International Ovarian Tumour Analysis

Nhóm đƣợc sáng lập năm 1999

Năm 2000 ấn hành thuật ngữ, định nghĩa, cách đo đạc qua siêu âm khối u buồng trứng,..

LẠC TUYẾN TRONG CƠ TC

U BÌ BUỒNG TRỨNG

NANG LẠC TUYẾN BT

NHÂN XƠ TC

BUỒNG TRỨNG ĐA NANG

SIÊU ÂM BƠM NƢỚC LÒNG TỬ CUNG( SIS- SHG)

• Là thủ thuật siêu âm ngã âm đạo sau khi bơm nƣớc

muối vô trùng vào lòng tử cung qua kênh cổ tử cung để

tách biệt khoang tử cung

• Đánh giá bệnh lý niêm mạc và lớp dƣới niêm mạc

POLYP LÒNG TC

POLYP LÒNG TC

SIÊU ÂM DOPPLER MÀU PHỤ KHOA



CHỈ ĐỊNH TRONG SIÊU ÂM SẢN KHOA

Tam cá nguyệt I

• Xác định có túi thai trong lòng tử cung hay không

• Sự sinh tồn (tim thai)

• Vị trí thai: trong hay ngoài tử cung,thai cổ tử cung,thai sẹo mổ cũ….

• Số lƣợng thai,số bánh nhau trong song thai

• Tuổi thai,ngày dự sanh chính xác nhất

• Đo độ mờ da gáy tầm soát hội chứng Down

• Phát hiện sớm một số dị tật nhƣ vô sọ, não thất duy nhất,nang bạch huyết vùng cổ…

CHỈ ĐỊNH TRONG SIÊU ÂM SẢN KHOA

Tam cá nguyệt II và III

• Ngôi thai

• Cử động thai

• Tim thai

• Đánh giá về sự phát triển của thai nhi

• Có dị tật hay không

• Có bất thƣờng về nƣớc ối,dây rốn, bánh nhau….

SINH TRẮC THAI

49

ĐÁNH GIÁ BÁNH NHAU

Nhau bám mặt sau TC Nhau bám mặt trƣớc TC

ĐÁNH GIÁ NƢỚC ỐI

Phƣơng pháp đo xoang ối lớn nhất:

d< 2cm: thiểu ối

d> 8cm: đa ối

Phƣơng pháp đo AFI:

đánh giá 4 cung phần tƣ

AFI<5: thiểu ối

AFI> 18: đa ối ĐO AFI

KHẢO SÁT DÂY RỐN

Cấu trúc dây rốn: 2 động mạch, 1 tĩnh mạch

Trƣờng hợp bất thƣờng: chỉ có 1 động mạch rốn

SỐ LẦN SIÊU ÂM TRONG THAI KỲ?

11 tuần 3 ngày - 13 tuần 6 ngày

20-22 tuần

30 - 32 tuần

SONG THAI

SONG THAI DÍNH

THAI VÔ SỌ

HẸP TÁ TRÀNG

SOFT MARKER?

SIÊU ÂM HÌNH THÁI HỌC TAM CÁ NGUYỆT I

• MỤC ĐÍCH:

Khảo sát hình thái học sớm, chẩn đoán di truyền học sớm.

• CHỈ ĐỊNH:

tất cả thai từ 11 tuần đến 13 tuần 6 ngày

(CRL= 45-84mm)

SIÊU ÂM HÌNH THÁI HỌC TAM CÁ NGUYỆT I

TIÊU CHUẨN ĐO NT

Tuối thai: 11 tuần – 13 tuần 6 ngày

CRL: 45-84mm

Mặt cắt dọc giữa

Thai ở tƣ thế trung tính, không gập không duỗi

Zoom hình để thấy đầu và phần trên ngực, khi đo con trỏ

tăng hay giảm 0,1mm

Đo da gáy kích thƣớc lớn nhất

Phân biệt da gáy và màng ối

ĐO NT

DOUBLE TEST, TRIPLE TEST?

SIÊU ÂM 4D

MỤC ĐÍCH

Nhằm phát hiện bất thƣờng thai để cung cấp thông tin

nhằm đƣa ra hƣớng xử trí tốt nhất cho mẹ và thai

Bao gồm những đánh giá:

Sinh tồn của thai

Số thai

Tuổi thai, kích thƣớc thai

Cấu trúc cơ thể học cơ bản của thai

Hình thái và vị trí bánh nhau

SIÊU ÂM 4D

THỜI ĐIỂM THỰC HIỆN:

Siêu âm nên đƣợc thực hiện thƣờng quy ở tuổi thai từ

20-22 tuần

Tuy nhiên trong trƣờng hợp bệnh nhân chƣa đƣợc khảo

sát đến trễ hoặc có bất thƣờng đã phát hiện thì có thể thực

hiện việc siêu âm ở tuổi thai lớn hơn.

SIÊU ÂM 4D

KHẢO SÁT TỐT BỀ MẶT: MẶT, TỨ

CHI

SIÊU ÂM 4D

DỊ TẬT HỞ MÔI TRÊN

SIÊU ÂM 4D

KHẢO SÁT CỘT SỐNG

SIÊU ÂM TIM THAI NHI

CHỈ ĐỊNH:

• Có tiền căn gia đình làm tăng nguy cơ bệnh tim thai

• Ngƣời mẹ có nguy cơ cao mang thai mắc bệnh tim bẩm

sinh

• Những dấu hiệu thai nhi có bệnh tim mạch cao

SIÊU ÂM TIM THAI

SIÊU ÂM TIM THAI

SIÊU ÂM TIM THAI

SIÊU ÂM DOPPLER MÀU SẢN KHOA

MỤC ĐÍCH:

Tầm soát nguy cơ tiền sản giật

Đánh giá vòng tuần hoàn tử cung - nhau, nhau-thai

Đánh giá khả năng đáp ứng trình trạng sức khỏe thai nhi

Bất thƣờng bánh nhau, dây rốn

SIÊU ÂM DOPPLER MÀU SẢN KHOA

CHỈ ĐỊNH:

Thai chậm tăng trƣởng trong tử cung

Phù thai chƣa rõ nguyên nhân

Đánh giá tình trạng thiếu máu thai nhi

Mẹ cao huyết áp, tiền sản giật

Theo dõi thai nhỏ hơn tuổi thai

Đa thai

Các bất thƣờng của nhau và dây rốn (nhau tiền đạo, nhau

cài răng lƣợc...)

DOPPLER MÀU SẢN KHOA



ĐO CHIỀU DÀI CỔ TỬ CUNG

MỤC ĐÍCH:

• Xác định nguy cơ sinh non, đặc biệt là nhóm phụ nữ nguy

cơ cao

• Phân biệt chuyển dạ thật, giả trong dọa sanh non, giúp

giảm can thiệp những trƣờng hợp không cần thiết

THỜI ĐIỂM THỰC HIỆN:

Sau 14 tuần

ĐO CHIỀU DÀI CTC

Siêu âm đầu dò âm đạo là tiêu chuẩn vàng để đánh giá chiều dài CTC

• Không cần BQ căng

• Không cản trở các phần

thai

• An toàn, thuận lợi, dễ

chấp nhận

SIÊU ÂM ĐO CHIỀU DÀI CTC

SIÊU ÂM TRONG CHẨN ĐOÁN TIỀN SẢN

Siêu âm giúp hỗ trợ trong thủ thuật chẩn đoán tiền sản:

Chọc hút gai nhau

Chọc ối

Bơm nƣớc ối vào buồng ối (thiểu ối),…

SIÊU ÂM TRONG CHẨN ĐOÁN TIỀN SẢN

Chọc hút gai nhau dƣới siêu âm Chọc ối dƣới siêu âm

HỖ TRỢ TRONG CHẨN ĐOÁN TIỀN SẢN

Những hội chứng di truyền không phát hiện qua siêu âm …!

Cần có chỉ định của bác sĩ lâm sàng !

VAI TRÒ CỦA CT, MRI, Y HỌC HẠT NHÂN

Sản khoa:

MRI: chẩn đoán các dị tật bẩm sinh hệ thần kinh và tim

mạch, bụng, nhau cài răng lƣợc. Lấy đƣợc hình ảnh mọi

chiều theo yêu cầu, hình ảnh toàn cảnh

Phụ khoa:

• CT, MRI: giúp chẩn đoán các bệnh lý vùng chậu

• Y học hạt nhân: đánh giá tốt chức năng cơ quan, chỉ đƣợc

sử dụng khi thật cần thiết nhƣ chẩn đoán di căn sớm vào

xƣơng từ các ung thƣ vú, tử cung, buồng trứng. Hạn chế

khảo sát hình dạng và cấu trúc của cơ quan

Có bao nhiêu mặt ngƣời trên cây???

Hình ảnh là cái bóng

của sự thật chứ chƣa

hẳn là sự thật. Vì vậy

nó cần đƣợc lý giải

trong bối cảnh của

lâm sàng

KẾT LUẬN

Siêu âm có rất nhiều công dụng trong sản, phụ khoa

Cần có chỉ định của bác sĩ lâm sàng

Nên có chỉ định phù hợp giai đoạn thai kỳ

Siêu âm cũng có giới hạn chứ không phải thấy tất cả,đặc biệt trong sản khoa

Siêu âm không phát hiện hết 100% dị tật thai nhi

CÁM ƠN!

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Sách siêu âm sản khoa thực hành – Đỗ Danh Toàn – NXB y học

2014

Dev Maulik. Doppler Ultrasound in Obstetrics and Gynecology.

2ndEdition. 2005

https://www.isuog.org

https://fetalmedicine.org

Bai 1 vai trò của siêu âm trong sản phụ

Education