BAB2.Rumpum.bahasa.asia

7/23/2019 BAB2.Rumpum.bahasa.asia

1/19

Bab 2: Rumpum Bahasa di Asia

1

BAB 2: RUMPUN BAHASA DI ASIA

4.1Apakah Bahasa?

4.2Rumpun Bahasa Asia

Sino-Tibetan

Indo-Eropah

Altaic

Semitic

Austro-Asiatic

Austroonesia

Dravidian Tai-Kadai

4.3

Bahasa Rasmi

4.4

Kepupusan Bahasa

Kata Kunci

RINGKASAN

Setelah selesai Bab ini, anda akan dapat:

a)

Menerangkan perbezaan bahasa yang ditutur oleh penduduk Asia

b)

Membincangkan ciri-ciri bahasa di Asia

c) Menjelaskan isu kepupusan bahasa


2/19


2

Bahasa ialah simbol bersuara yang digunakan oleh manusia dalam berkomunikasi. Bahasa

ialah sistem bunyi-bunyi vokal dan konsonan dengan urutan bunyi yang digunakan dalam

komunikasi oleh sekumpulan manusia. Bahasa juga merefleksi pemikiran, keinginan,

perasaan dan budaya sekelompok manusia.

Tiga unsur utama sesuatu bahasa, ialah pertuturan yang terangkum di dalamnya bunyi,

perkataan dan ayat, manuskrip atau bahan bertulis dan adab atau sopan santun.

Bahasa digunakan oleh manusia untuk menyampaikan maklumat serte menerima maklumat

daripada persekitaran, sama ada dalam bentuk rangsangan lisan atau pun tulisan.

Adalah dijangkakan terdapat kira-lira 7000 bahasa yang digunakan oleh manusia dimerata

dunia. Beribu-ribu bahasa digunakan oleh penduduk di Benua Asia yang telah pun

dikategorikan kepada beberapa rumpun. Rumpun bahasa adalah sekumpulan bahasa-bahasa

yang mempunyai asal-usul dan ciri-ciri yang hampir sama. Secara umum bahasa-bahasa yang

dikelompokkan dalam sesuatu rumpun berkongsi kosa kata asas dan morfologi. Bagaimana

pun, bahasa-bahasa dalam sesuatu rumpun mungkin berbeza kerana perubahan-perubahan

sepanjang masa.

Jadual 2.1 Lapan Rumpun Bahasa Asia

1. Sino-Tibetan

Cina

Tibeto-Burman

5. Austro-Asiatic

Vietnamese

Khmer

Lao

2. Indo-Eropah

Indic

Iranian

Turkic

6. Austronesia

Indonesia

Bahasa Melayu

Tagalog

3. Altaic Japanese

Korean

Mongolian

Turkic

7. Dravidian Tamil

Malayalam

Telegu

Kannada

4. Semitic

Arab

Hebrew

Amharic

8. Tai-Kadai

Thai

Lao

2.1 APAKAH BAHASA?

2.2 RUMPUN BAHASA ASIA


3/19


3

Contohnya, rumpun Austronesia terdiri daripada kira-kira 1200 bahasa. Bahasa yang paling

luas digunakan di bawah rumpun ini ialah Bahasa Indonesia (di Indonesia), Bahasa Melayu

(di Malaysia) dan Tagalog (di Filipina). Perlu ditegaskan bahawa terdapat beberapa kaedah

mengklasifikasi beribu-ribu bahasa yang ditutur oleh penduduk Asia. Jadual 2.1 yang

membahagikan bahasa-bahasa Asia kepada LAPAN RUMPUNumum adalah salah satu cara

mengklasifikasi bahasa-bahasa Asia yang mungkin tidak dipersetujui oleh sesetengah pakar

etnolinguistik.

Cina Jepun Semitik Dravidian

Tibeto-Burman Mongolia Tai-Kadai

Indic Turkic Austro-Asiatic

Iran Korea Austronesia

Rajah 2.1 Peta Menunjukkan Taburan Rumpun Bahasa Asia

Lihat Rajah 2.1 yang menujukkan taburan rumpun-rumpun bahasa benua Asia. Secara umum,

bahasa-bahasa utama yang ditutur oleh penduduk benua Asia boleh dikelompokkan kepada

LAPAN rumpun utama.

Mongolia

Cina

Semitic

Dravidian

Iran Indic

Austro-Asiatic

Austronesia

Tibeto-Burman

Je un

Turkic

Tai-Kadai


4/19


4

1. RUMPUN SINO-TIBET

Rumpun Sino-Tibet terdiri daripada 250 jenis bahasa yang meliputi Bahasa Cina, Bahasa

Bahasa Tibet dan Bahasa Burma.

Bahasa Cinaditutur oleh penduduk di China, Taiwan, Hong Kong dan disapora

Cina di Asia Tenggara, Amerika Syarikat dan Kanada. Lihat Jadual 2.1. Bahasa

kebangsaan negara Cina ialah Mandarin yang dipanggil Putonghua yang

merupakan bahasa pertuturan Cina Han (Han Chinese). Kira-kira 850 juta oranga

bertutur dalam Mandarin. Terdapat juga bahasa-bahasa Cina lain seperti Wu, Min

dan Yue. Wuterdiri dariapda beberapa dialek yang ditutur oleh 90 juta penduduk

terutama di wilayah Zheijiang, wilayah Jiangsu dan bandaraya Shanghai. Yueatau

Kantonis di ditutur oleh 70 juta penduduk di selatan China serta di Hong Kong

dan Macau. Kantonis juga ditutur di Asia Tenggara, Australia dan Amerika

Syarikat.

Jadual 2.1 Bahasa-Bahasa Cina

Sementera itu, dialek-dialek Min (ditutur oleh 50 juta penduduk) ditutur oleh

penduduk di tenggara China (seperti di wilayah Fujian, Guangdong dan pulauHainan), Taiwan dan penduduk Cina di Filipina, Pulau Pinang di Malaysia dan

Thailand. Antara dialek-dialek Min Dan ialah Hokkien, Teochew dan Hainanese.

Walau pun bahasa-bahasa Cina berbeza dariapada bahasa pertuturan, hampir semua

bahasa menggunakan skrip yang sama.

Bahasa Burmaditutur oleh 42 juta penduduk di negara Burma (atau Myanmar).

Bahasa ini menggunakan skrip Burma yang berasal daripada skrip Brahmi yangmerupakan skrip yang tertua di India. Skrip Burma telah melalui pelbagai

perubahan dengan mengambil kira kaum-kaum etnik yang menggunakan bahasa

berkenaan sebagai bahasa komunikasi dan lingua franca.

Ditutur oleh:

Mandarin 850 juta penduduk

Wu 90 juta penduduk

Yue (Kantonis) 70 juta penduduk

Min Dan (Teochew,Hainanese & Hokkien) 50 juta penduduk

Bahasa Cina

W jio Nama saya ialah .. Nho ma? Apa khabar?

Xi xi Terima kasih


5/19


5

Bahasa-Bahasa Lain:o Bahasa Tibetdi tutur oleh kira-kira 6 juta penduduk di Tibet yang kini

dibawah jagaan Cina. Bahasa Tibet juga terdiri daripada beberapa dialek.

2. RUMPUN ALTAIC

Rumpun bahasa ini terdiri daripada bahasa Turki, Mongolia, Tungusic, Japonic dan

Korea. Rumpun bahasa ini mendapat namanya daripada Pergunungan Altai di Asia

Tengah. Masih dipertikaikan tentang rumpun bahasa ini. Contohnya, sesetengah pendapat

tidak bersetuju bahawa bahasa Jepun dan bahasa Korea dikategorikan dalam rumpun

Bahasa Altaic. Dicadangkan bahawa kedua-dua bahasa ini mempunyai ciri-ciri tersendiri

dan patut di anggap sebagai berasingan.

Bahasa Jepunditutur oleh 120 juta penduduk di negara Jepun dan ditempat-tempat

lain yang diduduki orang keturunan Jepun seperti di Hawaii. Bahasa Jepun telahbanyak menggunakan kata dasar dan morfologi Bahasa Cina tetapi tidak

dikategorikan dalam rumpun bahasa yang sama.

Bahasa Turkiditutur oleh 200 juta penduduk di negara Turki dan Balkans.

Bahasa Mongolia ditutur oleh penduduk di Mongolia dan kawasan-kawasansekeliling. Dianggarkan kira-kira 5.2 juta penduduk berkomunikasi dalam bahasa

Mongolia.

3. RUMPUN INDO-EROPAH

Rumpun ini terdiri daripada ratusan bahasa dan dialek dan merupakan rumpun bahasayang paing besar. Seramai 3 billion manusia dalam dunia bertutur dalam salah satu

rumpun bahasa indo-eropah. Semua bahasa di Eropah dikelompok sebagai rumpun indo-

eropah dan anataranya ialah bahasa Sepanyol, Inggeris, Jerman, Rusia, Portuguese,

Perancis dan Itali. Di benua Asia, rumpun Indo-Eropah terdiri daripada

Bahasa Iran atau Parsi yang ditutur oleh 110 penduduk di Iran, kawasan-kawasan

tertentu di Afghanistan dan Takijkistan. Bahasa Parsi terdiri daripada perkataan

daripada bahasa Turki, Arab dan Hindustani.

Bahasa Jepun

Tanaka-san ni agete kudasai "Sila berikannya kepada En. Tanaka."

Nihon ni ikitai "Saya mahu pergi ke Jepun."


6/19


6

Bahasa Indic yang meliputi bahasa Hindustani, bahasa Urdu, bahasa Bengali danbahasa lain yang ditutur oleh penduduk di utara India dan utara Pakistan dan negara-

negara berhampiran. Banyak kosa kata Bahasa Hindustani diperolehi daripada

Bahasa Parsi, Arab dan Sanskrit.

4. RUMPUN SEMITIK

Rumpun ini terdiri daripada beberapa bahasa yang ditutur oleh 270 juta penduduk

merentasi Tumur Tengah, Utara Africa dan Semenanjung Africa (Horn of Africa), dan

antaranya ialah:

Bahasa Arabyang ditutur oleh 206 juta penduduk yang tinggal di Arab Saudi,

Yemen, Oman, Kesatuan Emiriyah Arab, Jordan, Syria, Kuwait dan Oman.

Bahasa Arab telah meminjam perkataan daripada Hebrew, Yunani dan Farsi.

Bahasa-bahasa seperti Inggeris, Perancis, German, Hindustani, Indonesia, Bahasa

Melayu, Malayalam, Pashto dan Punjabi pula telah meminjam perkataan-

perkataan Arab. Bahasa Arab lisan mungkin berbeza mengikut kawasan tetapi

bahasa tulisan adalah sama. Contohnya, Bahasa Arab yang ditutur oleh penduduk

di Afrika Utara berbeza dengan Bahasa Arab yang ditutur di Kuwait atau Bahrain.

Bahasa FARSI

Selamat Petang Asr be kheyr

Terima Kasih Mamnoon

Nama saya ialah. Esm e man.. ...

Bahasa HINDUSTANI

HeloNamastey

Selamat Petang Shubh sundhyaa

Berapakah harga ini? Yeh kaisey diyaa?

Bahasa Arab

Hi

Salam

Boleh saya

tolong anda?Hal beemkani mosaadatuk?

Berapakahharga ini?

Kam howa thamanoh?


7/19


7

a) Nyatakan bahasa-bahasa yang dikategorikan sebagai Rumpun Sino-Tibetan.

b) Apakah ciri-ciri bahasa Rumpun Altaic?

c) Manakah rumpun bahasa yang paling luas ditutur?

d) Jelaskan ciri-ciri bahasa dikategorikan sebagai Rumpun Semitik.

Bahasa Amharicditutur dengan meluas di Ethiopia dan merupakan bahasa rasminegara berkenaan bagi kira-kira 27 juta penduduk.

Bahasa Hebrew ditutur oleh 7 juta penduduk yang kebanyakkannya tinggal di

Israel.

Bahasa Tigrinya ditutur oleh 6.7 juta penduduk di Eritrea di Ethiopia.

5. RUMPUN AUSTRO-ASIATIC

Rumpun ini terdiri daripada 168 bahasa yang ditutur di negara-negara Asia Tenggara.

Berhati-hati anda tidak keliru dengan mengaitkan perkataan austro dengan Australia!.

Frasa austro-asiatic berasal daripada perkataan Latin yang bermakna selatan dan

Asia.Lihat Rajah 2.2 yang menunjukkan taburan bahasa Austro-Asiatic.

Bahasa Vietnamese(Vietic) ialah bahasa rasmi di Vietnam. Bahasa Vietnamesetelah meminjam banyak perkataan daripada bahasa Cina dan dipengaruhi oleh

bahasa Perancis. Perancis telah menjajah Vietnam

Rajah 2.2 Petamenunjukkan taburan

bahasa-bahasa

Austro-Asiatic


8/19


8

Bahasa Khmer ditutur oleh kira-kira 10 juta penduduk Khmer di Cambodia.

Bahasa Khmer dipengaruhi oleh bahasa Sanskrit dan juga bahasa Thai, Lao dan

Vietnamese

Bahasa Mon (Monic) ditutur oleh orang Mon yang tinggal di Myanmar dan

Thailand. Adalah dianggarkan kira-kira sejuta orang bertutur dalam bahasa Mon

yang kini sedang merosot dikalangan orang muda yang kurang menggunakannya.

Bahasa-Bahasa lain seperti Bahnaric, Palaungic, Katuic, Pearic dan Nicobarese

ditutur oleh kumpulan-kumpulan minoriti.

6. RUMPUN TAI-KADAI

Pada suatu ketika, rumpun bahasa Tai-Kadai dikelompok bersama rumpun Sino-Tibet

tetapi kini diklasifikasikan sebagai rumpuan berasingan. Rumpun bahasa terdiri daripada

bahasa-bahasa yang ditutur oleh penduduk di selatan China, Vietnam, Thailand,

Myanmar da Assam (India). Ini termasuk bahasa Thai yang merupakan bahasa rasmi

Thailand, dan bahasa Lao yang merupakan bahasa rasmi Laos. Kira-kira 100 jutapenduduk bertutur dalam kedua-dua bahasa ini. Terdapat banyak perkataan-perkatan

bahasa-bahasa Tai-Kadai yang dipinjam daripada bahasa-bahasa Sino-Tibet (Ostapirat,

2005).

7. RUMPUN AUSTRONESIA

Rumpun ini terdiri daripada 1,268 bahasa yang ditutur oleh kira-kira 380 juta orang di

Indonesia, Malaysia dan Filipina. Bahasa Austronesia juga ditutur di New Zealand

(bahasa Maori), Pulau Hawaii dan Madagascar (bahasa Malagasi). Lihat Rajah 2.3.

Rajah 2.3 Peta menunjukan Taburan Bahasa Austronesia


9/19


9

Istilah austronesia berasal daripada perkataan auster yang bermakna bayu selatan dan

perkataan Yunani nesos yang bermakna pulau. Jika dicantumkan, austronesia;

bermakna pulau-pulau selatan yang sungguh tepat kerana bahasa-bahasa austronesia

ditutur dengan meluas di pulau-pulau.

Rumpun bahasa Austronesia ini pula terbahagi kepada empat kelompok yang lebih kecil

Bahasa-bahasa Kepulauan Melayu atau Bahasa Nusantara. Contoh : bahasa

Melayu, Aceh, Jawa, Sunda, Dayak, Tagalog, Solo, Roto, Sika dan lain-lain.

Bahasa-bahasa Polinesia. Contoh : bahasa Hawaii, Tonga, Maori, Haiti

Bahasa-bahasa Melanesia. Contoh : bahasa-bahasa di Kepulauan Fiji, Irian and

Kepulaun Caledonia.

Bahasa-bahasa Mikronesia. Contoh : bahasa-bahasa di Kepulauan Marianna,

Marshall, Carolina dan Gilbert.

Mengikut pakar-pakar linguistik, Bahasa Austronesia berasal dari Cina Selatan apabila

penduduk bermigrasi ke pulau Taiwan dan dari sana bermigrasi ke Filipina, Indonesia,

Malaysia dan kemudian ke Madagascar dekat benua Afrika dan ke seluruh lautan Pasifik.

Kini terdapat ratusan bahasa Austronesia dan di antaranya ialah Bahasa Melayu, Bahasa

Indonesia, Bahasa Tagalog, Bahasa Sunda, Bahasa Jawa, Bahasa Batak Bahasa Bali,

Bahasa Aceh dan lain-lain. Kebanyakan bahasa Austronesia mempunyai bilangan penutur

yang kecil.

Jadual 2.2 Persamaan dan Perbezaan Di Antara Bahasa Melayu dan Tagalog

Lihat Jadual 2.2. Perkataan tahun dalam Bahasa Melayu ialah

taon dalam Bahasa Tagalog. Sebaliknya, kedua-dua bahasa

menggunakan perkataan yang sama untuk mata. Pasir

dalam Bahasa Melayu disebut sebagai Pasig untuk maksud

yang sama. Pada umumnya, Bahasa Melayu dan Bahasa

Indonesia lebih rapat berbanding dengan Bahasa Tagalog.

Bahasa Melayu Bahasa TagalogBerat Bigat

Mata Mata

Ikan Isda

Telur Itlog

Tahun Taon

Air Tubig

Lidah Dila

Api Apoy

Masin Asin

Bulan Buwan

Pasir Pasig

Tahun Tulug

TAHUKAH ANDA

Bahasa Melayu ditutur

oleh 180 juta orang dan

merupkan bahasa yang ke

8 kerap digunakan dalam

dunia.


10/19


10

8. RUMPUN DRAVIDIAN terdiri daripada kira-kira 85 jenis bahasa yang ditutur oleh

penduduk di selatan India, kawasan tertentu di timur dan pertengahan India (Lihat Rajah

4.4). Bahasa-bahasa Dravidian yang paling luas ditutur ialah:

Bahasa Tamil ditutur di wilayah Tamil Nadu dan bahagian utara Sri Lanka.Bahasa Tamil ialah bahasa yang paling tua selepas bahasa Sanskrit di India. Juga

sastera Tamil adalah kaya dengan pelbagai hasil karya yang telah wujud 2000

tahun yang lampau.

Bahasa Teleguditutur dengan meluas di wilayah Andhra Pradesh. Bahasa Telegu

telah memimjam banyak perkataan daripada Sanskrit. Terdapat bukti-bukti yang

menunjukkan bahawa tulisan-tulisan Telegu wujud pada 400 S.M. (kira-kira 2500

tahun yang lampau).

Rajah 4.4 Peta

Menunjukkan

Bahasa- Bahasa

Dravidian di

Selatan India

Bahasa Tamil

Apakah ini? Ithu yenna? ?

Bolehkah saya tolong anda? Naan unakku uthavalaamaa? ?Apakah nama anda? Un peyar yenna?

?

Berapakah harga ini? Ithu yenna vilai? ?


11/19


11

Bahasa Kannadaditutur dengan meluas di wilayah Karnataka dan terdapat bukti-bukti bahawa bahasa ini wujud pada 230 S.M. (iaitu 2240 tahun yang lampau).

Bahasa Kannada mempunyai skripnya yang tersendiri yang berasal daripada skrip

Brahmi seperti bahasa-bahasa India lain.

Bahasa Malayalamditutur oleh 33 juta penduduk di wilayah Kerala. Banyak

perkataan dalam bahasa Malayalam berasal daripada bahasa Tamil klasik serta

Sanskrit. Sebelum abad ke 14, bahasa Tamil digunakan di wilayah Kerala. Dengan

kedatangan dan pengaruh agama Kristian dan Islam, dan Nambudiri Brahmin

bahasa Malayalam telah berkembang dan menggantikan bahasa Tamil sebagai

bahasa pertuturan penduduk wilayah Kerala.

Oleh kerana penduduk Asia bertutur dalam pelbagai jenis bahasa, komunikasi di antara

penduduk dalam sesebuah negara boleh terjejas. Kadang-kala orang yang tinggal

berhampiran tidak memahami sama sendiri kerana bahasa atau dialek yang digunakan adalah

berlainan.

Untuk mengatasi masalah ini, kerajaan di negara tertentu telah memperkenalkan Bahasa

Rasmi. Contohnya, di India bahasa rasmi ialah Hindi (bersama Bahasa Inggeris) manakala

di China, bahasa rasmi ialah Mandarin. Di Filipina, bahasa rasmi ialah Bahasa Tagalog dan

di Indonesia, bahasa rsami ialah Bahasa Indonesia. Lihat Jadual 2.3

2.3 BAHASA RASMI


12/19


12

NEGARA BAHASA RASMI

Afghanistan Pashto

Azerbaijan Azeri

Bahrain Arab

Bangladesh Benggali

Bhutan Bhutan

Brunei Melayu

Cambodia Khmer

China Mandarin

India Hindi

Indonesia Indonesia

Iraq ArabIran Parsi

Israel Hebrew

Jepun Jepun

Jordan Arab

Kazakhstan Kazakh

Korea Selatan Korea

Korea Utara Korea

Kuwait Arab

Kyrgyzstan Kyrgyz

Laos Lao

NEGARA BAHASA RASMI

Lebanon Arab

Malaysia Melayu

Maldives Dhivehi

Mongolia Khalka Mongol

Nepal Nepali

Oman Arab

Palestin Arab

Pakistan Urdu

Filipina Tagalog

Qatar Arab

Arab Saudi ArabSri Lanka Sinhala

Syria Arab

Taiwan Mandarin

Tajikistan Tajik

Thailand Thai

Turki Turki

Turkmenistan Turkmen

Vietnam Vietnam

Yemen Arab

Jadual 2.3 Bahasa Rasmi Beberapa Negara Asia

a) Namakan bahasa-bahasa yang dikategorikan di bawah Rumpun Tai Kadai.

b) Berikan contoh-contoh perbezaan dan persamaan di antara Bahasa Tagalog

dan Bahasa Melayu.c) Senaraikan bahasa-bahasa di bawah Rumpun Dravidian.

d) Mengapakah bahasa rasmi penting bagi sesebuah negara?


13/19


13

Seperti tumbuh-tumbuhan dan hidupan liar mengalami kepupusan, sesetengah bahasa Asia

juga mengalami masalah kepupusan. Bahasa yang terancam kepupusan adalah kerana tidak

ada orang lagi yang bertutur dalam bahasa berkenaan atau orang berpindah penggunaan

sesuatu bahasa kepada bahasa yang lain dan mengabaikan bahasa asal. Akhirnya, bahasa

berkenaan akan pupus. Adalah dianggarkan bahawa hampir 50% daripada 7000 bahasa dalam

dunia akan pupus dalam tempoh 100 tahun. Separuh daripada 3054 bahasa yang menghadapi

masalah kepupusan adalah bahasa-bahasa Asia. Sherley Wetherhold (2012) dalam artikel

Going, Going, Gone: Five of Asias Most Endangered Language telah mengenal past lima

bahasa di Asia yang menghadapi kepupusan.

Di selatan Taiwan terdapat 300 orang daripada

kumpulan etnik Saaroa (Lihat gambar disebelah).

Kini hanya enam orang yang fasih dalam bahasa

Saaroa dan dalam beberapa tahun akan datang bahasa

ini akan pupus sama sekali.

Di Jepun terdapat kaum asli bernama Ainuyang menetap di

pulai Hokkaido (Lihat Gambar disebelah). Pada masa kini

hanya generasi tua yang masih bercakap bahasa Ainu dan

apabila orang-orang tua ini meninggal dunia, bahasa

berkenaan akan pupus kerana generasi muda dihalang oleh

kerajaan Jepun mempelajari bahasa berkenaan. Terdapat

sumber-sumber yang mengatakan hanya sepuluh orang yang

boleh berbahasa Ainu hari ini.

Di tengah Nepal terdapat sekumpulan penduduk

yang bertutur dalam bahasa Kusunda yang

berasal daripada Papua New Guinea. Laporan

terkini mencadangkan hanya terdapat dua orang

sahaja yang boleh bertutur dalam bahasa berkenaan

(Lihat gamber sebelah). Akhirnya, bahasa ini akan

2.4 BAHASA-BAHASA YANG TERANCAM KEPUPUSAN


14/19


14

pupus kerana generasi muda tidak ingin mempelajari bahasa Kusunda.

Dinasti Manchu merupakan dinasti yang akhir

memerintah China di antara 1644 hingga 1912 (Lihat

Gambar disebelah). Hari ini terdapat kira-kira 10 juta

kaum etnik Manchu di China tetapi hanya 20 orang

boleh bertutur dalam bahasa Manchu. Ini adalah

kerana hampir semua kaum Manchu telah diterima

sebagai China Han dan menguasai bahasa Mandarin.

Bahasa Manchu akan pupus dalam berapa tahun akan

datang.

Kaum Jarawa ialah orang asli yang tinggal di

Pulau Andaman, India. Di antara 300 orang

Jarawa yang tinggal, hanya 10 hingga 30 orang

masih boleh bertutur dalam bahasa Jarawa (Lihat

gamber disebelah). Jika tindakan tidak diambil,

bahasa Jarawa akan pupus seperti bahasa Bo juga

di Pulau Andaman yang telah pupus sejak tahun

2010.

Kajian Kes: Bahasa Kelabit Diancam Kepupusan

MIRI 18 Jun, 2012. Bahasa Kelabit merupakan bahasa kaum minoriti

Kelabit dan dipercayai digunakan sejak 200 hingga 300 tahun dahulu.

Setakat ini, bahasa ini dituturkan oleh kira-kira 6,000 penduduk Kelabit

yang berasal dari tanah tinggi Bario di utara Sarawak. Namun kini, bahasa

Kelabit yang merupakan salah satu daripada bahasa tertua di dunia,

berhadapan dengan ancaman kepupusan kerana bilangan penutur dikalangan generasi muda yang bercakap dalam bahasa itu semakin

mengecil.

Bahasa Kelabit merupakan salah satu daripada 7,000 bahasa dunia yang

sedang mengalami kepupusan berikutan jumlah penutur terutama di

kalangan generasi muda kian berkurangan. jika tidak ada usaha untuk

memelihara, bahasa Kelabit akan pupus daripada permukaan bumi dalam

tempoh 10 hingga 15 tahun akan datang.


15/19


15

Menurut pakar bahasa, bahasa yang

pupus memberi kesan terhadap

kebudayaan sesuatu komuniti, nilai,

identiti termasuk cara hidup yangdiwarisi daripada nenek moyang

mereka. Pengerusi Unit Pendidikan

RKS, Lucy Bulan berkata, jumlah

kaum Kelabit yang boleh bertutur

dalam bahasa Kelabit kini

berkurangan.

Beliau berkata, setakat ini tidak

sampai 1,000 penduduk Kelabit tinggal di Bario dan majoriti mereka

adalah generasi tua. Hanya generasi tua yang tinggal di kampung fasih

bertutur dalam bahasa Kelabit. Kebanyakan generasi muda Kelabit kini

dibesarkan di bandar yang mana persekitarannya sudah jarang

menggunakan bahasa ibunda dalam kehidupan seharian.

Selain itu, kebanyakan kaum Kelabit yang berkahwin dengan kaum lain

tidak lagi menuturkan bahasa Kelabit menyebabkan anak-anak hasil

perkahwinan campur berkenaan tidak dapat bertutur dalam bahasa

tersebut,katanya. Lucy berkata, ramai kaum Kelabit terutama generasi

muda menggunakan bahasa Melayu dan Inggeris dan ini secara tidak

langsung menjejaskan penggunaan bahasa ibunda mereka dengan begitu

teruk.

Di samping itu, kaum Kelabit tidak mempunyai sebarang dokumentasi

yang ditulis dalam bahasa itu sendiri dan keadaan ini menyukarkan

mereka untuk mengembangkan bahasa itu kepada generasi muda.

Menurut Lucy, usaha mendokumentasikan perkara berkaitan kaum

Kelabit hanya berlaku sehingga pendidikan diperkenalkan di tanah tinggi

Bario, kira-kira 40 tahun lalu, namun itu pun dalam bahasa Inggeris.

Usaha menerbitkan bahan seperti Kamus Kelabit Inggeris dan cerita

rakyat dalam bahasa Kelabit hanya wujud sejak beberapa tahunkebelakangan ini. Walaupun usaha itu agak lambat, namun setidak-

tidaknya sudah ada kesedaran dan usaha untuk menghidupkan semula

bahasa Kelabit secara bertulis, katanya. Ujarnya, antara kekangan utama

yang dihadapi dalam memelihara dan mengembangkan bahasa ini ialah

ketiadaan kajian lanjut mengenai asal usul bahasa Kelabit dan sistem

ejaan yang standard.

Katanya, RKS kini menghadapi cabaran untuk menulis pertuturan bahasa

Kelabit ke dalam bentuk tulisan kerana setakat ini belum ada standard

yang boleh digunakan untuk rujukan. Lucy memberitahu, mereka


16/19


16

memerlukan sistem ejaan yang standard bagi memudahkan usaha

dokumentasi bahasa dilakukan. Apa yang menyedihkan, ramai orang tua

yang mahir berbahasa Kelabit dan arif mengenai cerita rakyat sudah

tiada. Kami mempunyai banyak lagu-lagu rakyat yang belum sempatdikumpulkan selain cerita rakyat.

Justeru kita perlu mempercepatkan usaha ini untuk mengumpul

maklumat sebanyak mungkin daripada mereka yang masih tinggal. Jika

tidak, kita tidak mempunyai sumber lagi dan mustahil untuk mengumpul

maklumat, tegasnya. Setakat ini sebanyak 25 cerita rakyat Kelabit sudah

ditulis semula dan dalam simpanan Dewan Bahasa dan Pustaka Cawangan

Sarawak antaranya Agan Tadun, Balang Ramudan, Dayang Meterik dan

Siyok dan Uging.

Bimbang dengan kepupusan bahasa Kelabit, RKS kini mengorak langkah

dengan menubuhkan sebuah lagi Pusat Pembelajaran Kelabit atau Tawaq

Raut untuk pra sekolah di Miri yang dijangka bermula pada tahun ini.

Menurut Lucy, pusat ini bertujuan untuk mengajar anak-anak ahli yang

berusia antara lima hingga enam tahun untuk bertutur dan menulis dalam

bahasa Kelabit. Setakat ini kita sudah menghantar dua orang guru untuk

menjalani latihan di Kuching. Kita juga sedang berusaha mengumpul

murid-murid untuk diajar, katanya.

Dua orang lagi guru yang mengajar di Bario Asal dan Pa Ukat turut

menjalani latihan yang sama di Kuching setiap tahun sejak tahun lepas.Tambahnya, Tawaq Raut pertama kali ditubuhkan di Bario pada 2007 dan

mendapat sambutan amat menggalakkan daripada penduduk tempatan.

Setakat ini dua Tawaq Raut dibuka iaitu di Bario Asal dan Pa Ukat yang

mengajar dan mendidik anak-anak Kelabit berusia antara tiga hingga lima

tahun.

Pusat pembelajaran di Bario menempatkan kira-kira 20 murid. Kita

berharap dapat mengumpul lebih banyak dana untuk membiayai kos

penyelenggaraan dan operasi kelas terbabit, ujar Lucy. Bagi melancarkan

proses pengajaran dan pembelajaran, Unit Pendidikan RKSbertanggungjawab mengeluarkan sendiri bahan bantuan mengajar

termasuk buku bacaan dalam bahasa Kelabit.

Setiap Tawaq Raut ini perlu dibekalkan dengan bantuan mengajar dan ini

memerlukan kos yang tinggi. Di Bario Asal dan Pa Ukat misalnya, kita

terpaksa menghantar bahan bantuan mengajar menggunakan pesawat.

Sumber kewangan yang tidak mencukupi dan kekurangan kemudahan

merupakan cabaran utama yang kita hadapi dalam melaksanakan kelas

ini.


17/19


17

Selain itu, penerbitan buku dalam bahasa Kelabit untuk kegunaan kelas

memerlukan tenaga kerja tambahan selain latihan berterusan, katanya.

Lucy berkata, RKS akan terus melipatgandakan usaha untuk mengumpul

dana bagi memastikan ketiga-tiga Tawaq Raut ini dapat berjalan denganlancar.

Ahli akademik, Marcus Gatuman Raja, 53, berkata, sebagai bahasa

minoriti, bahasa Kelabit sedang berhadapan dengan kemungkinan

kepupusan jika tidak ada usaha dilakukan untuk mengekalkannya. Justeru

katanya, pendedahan mengenai bahasa ini terutama di kalangan generasi

muda perlu dilakukan sebelum ia terlambat. Kanak-kanak Kelabit perlu

didedahkan dengan penggunaan bahasa ibunda seawal usia tiga hingga

enam tahun. Tempoh ini amat sesuai kerana otak mereka sedang

berkembang dan mudah menerima sesuatu yang baru,katanya.

Menurut Marcus pada usia tersebut, mereka lebih mudah mempelajari

dan memahami pelbagai bahasa dalam satu masa terutama bahasa

ibunda. Lebih kerap anak-anak itu didedahkan dengan bahasa ibunda,

lebih tinggi potensi mereka untuk menguasai bahasa asing. Mahu tidak

mahu, masyarakat Kelabit harus mempertimbangkan langkah untuk

mengajar anak-anak mereka bertutur dalam bahasa sendiri, katanya.

[sumber:Utusan Malaysia Online. 18 Jun, 2012]

Bahasa-bahasa di Asia yang telah wujud beratusan tahun kini menghadapai masalah

kepupusan. Apakah yang menyebabnya? Salah satu fakor dikaitan dengan globalisasi yang

mementingkan penguasaan Bahasa Inggeris sebagai bahasa ilimu dan bahasa komunikasi

antarabangsa. Ini telah menyebabkan sesetengah komuniti mengabaikan mempelajari bahasa

ibunda dan memilih untuk mempelajari Bahasa Inggeris. Disesetengah komuniti, generasai

muda dikehendaki menguasai Bahasa Rasmi atau Bahasa Kebangsaan masing-masing dan

ini secara tidak langsung menyebabkan mereka mengabaikan bahasa ibunda yang seterusnya

menghadapai masalah kepupusan.

Projek ENDANGERED LANGUAGES

Salah satu usaha menyelematkan bahasa-bahasa daripada terus pupus ialah Projek

Endangered Languages (Bahasa Terancam) oleh Alliance for Linguistic Divesity. Lihat

laman web halaman 18,. Tujuan Projek ini ialah untuk mengumpul dan berkongsi maklumat

tentang bahasa-bahasa yang terancam serta cara menyelamatkan bahasa-bahasa yang

mungkin pupus. Projek ini juga bertujuan membantu komuniti-komuniti yang ingin

memelihara bahasa-bahasa yang menghadapi masalah kepupusan.


18/19


18

a) Apakah yang menyebabkan sesuatu bahasa mengalamai kepupusan?b) Nyatakan contoh-contoh bahasa yang akan pupus jika tindakan tidak

diambil.

c) Rujuk kepada Laman Web Endangered Languages.

- Klik pada Explore

- Gunakan peta dan kenal pasti bahasa-bahasa yang mengalami

kepupusan di negara-negara Asia

- Pastikan bilangan orang yang masih bertutur bahasa-bahasa

berkenaan

URL Laman Web:http://www.endangeredlanguages.com/
http://www.endangeredlanguages.com/http://www.endangeredlanguages.com/http://www.endangeredlanguages.com/http://www.endangeredlanguages.com/


19/19


19

KATA KUNCI

Bahasa ialah simbol bersuara yang digunakan oleh manusia dalam berkomunikasi.

Tiga unsur utama sesuatu bahasa, ialah pertuturan yang terangkum di dalamnyabunyi, perkataan dan ayat, manuskrip atau bahan bertulis dan adab atau sopan

santun.

Rumpun bahasa adalah sekumpulan bahasa-bahasa yang mempunyai asal-usul danciri-ciri yang hampir sama.

Rumpun Sino-Tibet terdiri daripada 250 jenis bahasa yang meliputi Bahasa Cina,

Bahasa Tibet dan Bahasa Burma.

Rumpun bahasa ini terdiri daripada bahasa Turki, Mongolia, Tungusic, Japonic

dan Korea.

Rumpun Semitik terdiri daripada beberapa bahasa yang ditutur oleh 270 juta

penduduk merentasi Tumur Tengah, Utara Afrika dan Semenanjung Afrika.

Rumpun Tai-Kadai terdiri daripada bahasa-bahasa yang ditutur oleh penduduk di

selatan China, Vietnam, Thailand, Myanmar da Assam (India).

Seperti tumbuh-tumbuhan dan hidupan liar mengalami kepupusan, sesetengah

bahasa Asia juga mengalami masalah kepupusan.

Dravidian

Tai-Kadai

Bahasa Rasmi

Kepupusan bahasa

Sino-Tibetan

Indo-Eropah

Altaic

Semitic

Austro-Asiatic

Austroonesia

BAB2.Rumpum.bahasa.asia

Documents