B U K A

Doc. Dr Ljiljana Male Bili

Buka predstavlja haotini kompleks neprijatnih zvukova koji djeluju na organizam ovjeka preko ula sluha izazivajui razne poremeaje. Industrijska ili profesionalna buka nastaje kao posljedica rada maina, i raznih tehnolokih procesa na radnom mjestu.

U odnosu na nastup i trajanje industrijsku buku djelimo na:Kontinuiranu bukuDiskontinuiranu buku iImpulsnu buku.

Kontinuirana buka nastaje djelovanjem jednog ili vie zvunih izvora. Ona se tokom vremena malo mjenja po kvantitetu i kvalitetu. Pokriva vrlo irok dio frekvencijskog spektra.

Diskontinuirana buka nastaje iz razliitih zvunih izvora koji je emituju u razliitim vremenskim intervalima. Takoe pokriva vrlo irok deo frekvencijskog spektra, ali moe biti i manjeg opsega.

Impulsna buka nastaje naglo i vrlo je kratkotrajna. Ona u vrlo kratkom vremenu dostie kulminaciju, da bi isto tako njen intenzitet naglo opao. Po zvunom opsegu moe zahvatiti manje ili vee frekvencijsko podruje.

Impulsna buka se smatra jednim od najvanijih faktora nastajanja akustine traume. Zavisno od tehnolokog procesa radnici su izloeni vie jednoj ili drugoj vrsti buke, ali je veina izloena kombinovanoj buci.

TETNA DEJSTVA BUKESve zvune pojave djeluju prvenstveno preko organa ula sluha, ali to ne znai da e i najtea dejstva biti na strukturama uha. Vrlo jaki zvuci niih frekfencija bivaju primljeni preko cjelog tjela.

Smatra se da mehanoreceptori karotidnog sinusa i luka aorte reaguju na deformacije zida ovih krvnih sudova, nastale prenosom vrlo intenzivnog zvuka kroz organizam ovjeka.

Organske i psihike reakcije organizma na buku zavise od:Individualne osjetljivosti na zvuk, od vremena ekspozicije i intenziteta, karaktera buke, pri emu veliku ulogu igra njen spektar, vremenska ustaljenost ili prisustvo vibracija i drugih faktora.

tetno dejstvo buke prvenstveno zavisi od njene jaine:Buka intenziteta od 30 dB se smatra bezopasnom za zdrave, mada moe imati nepovoljno dejstvo na osjetljive i bolesne osobe, buka intenziteta od 30 - 65 dB ima dejstvo na psihiki status izazivajui glavobolje i nemiran san,

buka nivoa od 65 - 90 dB dovodi do reakcije vegetativnog nervnog sistema,buka od 90 - 120 dB izaziva nadraaj centralnog i vegetativnog nervnog sistema i oteuje organ ula sluha.

tetno dejstvo buke zavisi i od njene frekfencije: Frekfencija od 30 - 300 Hz dovodi do smetnji koje se ogledaju u smanjenju ili poveanju sopstvenih refleksa. Kod onih frekfencija koje prate velike amplitude dolazi do poveanja pulsa i krvnog pritiska.

Na osjetljive nervne zavretke smjetene u koi i sluzokoi djeluju zvune frekfencije izmedju 80 - 1000 Hz. Frekvencije iznad 1000 Hz ugroavaju osjetljive djelove unutranjeg uha, djeluju na psihiko stanje ovjeka i oteuju fizioloke fukcije organa.

Dejstvo buke u poetku obino je prolazno, ali njeno produeno dejstvo stvara patoloke promjene, koje se vremenom poveavaju. U poetnom stadijumu promjene su lake i jedva primjetne, teko uoljive zbog ega im se ne predaje dovoljna panja.

Zbog toga je veoma vano uoiti ove poetne reakcije organizma i preduzeti mjere zatite kako bi se spreile kasnije mogue posljedice.Vanu ulogu igraju ininjeri zatite na radu, radi prevencije oboljenja i zatite samog radnika.

Dejstva buke se mogu podjeliti na: Auditivna i ekstraauditivna dejstva AUDITIVNI EFEKTI BUKEVeoma jaka buka moe za kratko vrijeme da stvori teke patoloke promjene i tada se radi o AKUTNOJ AKUSTIKOJ TRAUMI.

Nii intenzitet buke poslje due ekspozicije dovodi do HRONINE AKUSTINE TRAUME.Oteenje unutranjeg uha odvija se gotovo iskljuivo na nivou ulnih elija i perifernih nervnih zavretaka. Pri nagloj i jakoj buci i pritisku, dolazi do oteenja struktura srednjeg uha i bubne opne.

Buka moe otetiti ulne elije na dva naina:

Mehaniki razaranjem eliske strukture iBiohemijski izuzetno poveanim metabolizmom.

Mehaniko oteenje elijskih struktura nastaje pri izlaganju buci iznad 130 dB (A) koja moe razoriti osetljive akustike elije Kortijevog organa. Ako se to esto deava stradaju i potporne elije pa i cjeli Kortijev organ.

Mnogi autori navode da ve buka oko 120 dB (A) dovodi do strukturalnih promena na nivou ulnih elija i nervnih zavretaka i to prvo od bazalne membrane na kojoj je poloen osetljivi Kortijev organ.

Biohemijsko tumaenje propadanja ulnih elija zasniva se na disproporciji u potronji i potraivanju energije. Pri djelovanju jake i trajne buke energetske potrebe elija Kortijevog organa su znatno vee od opskrbe energijom pa dolazi do deficita potrebnih energenata,(kiseonika).

Jednom propala elija se vie ne regenerie. Kod teih akustinih trauma, ovaj proces metabolikog propadanja zahvata i potporne elije Kortijevog organa, a potom i nervna vlakna.

Profesionalno osteenje ula sluha

Profesionalno oteenje sluha nastaje usljed djelovanja undustrijske buke i ima karakteristian grafoloki prikaz na audiogramu. Audiogram poprima karakteristian, tipian izgled SKOTOMA.

Ekstenzitet i intenzitet zavisie od: intenziteta buke,frekventnog spektra buke,vremena ekspozicije buci,periodinosti i impulsnog karaktera iindividualnih svojstva unutranjeg uha.

KRITERIJUMI ZA PROGLAAVANJE PROFESIONALNOG OBOLJENJADa je radnik duze vrijeme obavljao poslove ili se nalazio na radnim mjestima na kojima dolazi u kontakt sa bukom iznad dozvoljenih nivoa,

Da postoji obostrano perceptivno oteenje sluha vie od 30% po Fowler Sabineovoj skali, potvreno pregledom specijaliste otorinolarigologa, Da postoji medicinska dokumentacija koja iskljuuje: zapaljenja uiju, prije zapoljavanja,

Karakteristian audigram (bilateralno, simetrino oteenje, karakteristian skotom na 4000 Hz, perceptivno oteenje).

OCJENJIVANJE RADNE SPOSOBNOSTIOsnovu za ORS nagluhog ili gluhog lica predstavlja trajno oteenje sluha - stanje oboljelog poslje celokupne medicinske rehabilitacije. Faktori koji utiu na radnu sposobnost su:

stepen oteenja sluha,progresija oteenja sluha,topografija lezije (unutranje uho, sluni ivac, modani centri),vrijeme nastanka oteenja,uslovi radne sredine,mogunost korekcije,mogunost prekvalifikacije stanje vestibularnog aparata.

Svim radnicima sa oteenjem ula sluha preko 30% po Fowler Sabineu treba promjeniti radno mjesto (na novom random mjestu intenzitet buke ne smje prelaziti dozvoljene nivoe). Preostala radna sposobnost zavisi od zahtjeva radnog mjesta za dobar sluh.

Kod teke nagluhosti perceptivnog tipa mogue je primjenom slunih aparata popraviti socijalni kontakt a radnu sposobnost pribliiti osobama koje imaju normalan sluh. Dugotrajna neaktivnost sluha dovodi do atrofije slunog i govornog centra i takve promjene se teko popravljaju.

Stav u ocjeni radne sposobnosti zavisi i od starosti radnika. Osobe starije od od 40 godina sa tekom redukcijom sluha relativno lako i brzo se adaptiraju na novonastali hendikep (zahvaljujui svom iskustrvu i godinama).

Mladi radnici sa tekim oteenjem sluha teko se adaptiraju na novonastalu situaciju - tu je prekvalifikacija opravdana i daje dobre rezultate. Promjena radnog mjesta je najadekvatnije rjeenje

EKSTRAAUDITIVNI EFEKTI BUKE Pored dejstva buke na ulo sluha postoje i njena brojna i jo uvek nedovoljno razjanjena ekstraauditivna opta dejstva, koja se mogu registrovati na svim organima.

Na taj nain buka izaziva promjene mnogih fiziolokih funkcija i remeti rad organa i sistema kao to su:centralni nervni sistem,ulo vidasrce i krvni sudovigastrointestinalni sistem, endokrini i genitalni sistem,

buka dovodi i do promjene funkcije krvnih elemenata, remeti elijski metabolizam, i elektrolitni sastav krvne plazme. Ove promjene su najee prolazne, a nastale posljedice se manifestuju kao razliita oboljenja organizma.

DEJSTVO BUKE NA ORGAN RAVNOTEEIntenzivna buka moe da izazove vrtoglavicu i gubitak ravnotee.

Pokreti radnika postaju nesigurni, pa je time ugroena lina i opta bezbjednost.

DEJSTVO BUKE NA ORGAN ULA VIDAslabije raspoznavanje boja, suenja vidnog polja, pad kolorne percepcije, smanjenje sposobnosti vidjenja u mraku, smanjenja svjetlosne osjetljivosti,

DEJSTVO BUKE NA KVALITET RADA I RADNI UINAKRadnici profesionalno eksponirani buci imaju manji radni uinak nego radnici koji rade u relativno tihoj sredini. Radnici izloeni buci esto za isti efekat rada upotrebe vie razliitih, suvinih pokreta i pri tome naprave vei broj pogrenih radnji

Buka dovodi do psihofizikog optereenja, do pogreno usmjerenih pokreta to moe dovesti do nastajanja nesretnog sluaja na radu, do smanjenja kvaliteta rada i radnog uinka.

U industrijskim pogonima gdje su proizvodni procesi vezani za timski rad, razna objanjenja i uputstva, buka moe dovesti do oteanog kontakta medju radnicima, to predstavlja dodatni stres za organizam radnika.

Buka maskira razne zvune signale koji upozoravaju na opasnost i mogu biti razlog havarija i povreda na poslu. Buka je jedan od etiolokih faktora u nastajanju hroninog zamora, ime se objanjava smanjeni radni uinak i ee nastaju povrede na radu.

PREVENCIJA TETNIH EFEKATA INDUSTRIJSKE BUKEU cilju smanjenja intenziteta buke u industrijskim postrojenjima potrebno je preduzeti sledee mjere:SMANJENJE BUKE NA IZVORU NJENOG NASTAJANJAOvo se postie sljedeim postupcima:

konstrukcijom maina koje pri svom radu stvaraju to manju buku, najbunije djelove maina ograditi zvunim barijerama, maine postaviti na sono i vibroizolacione podloge,

pri projektovanju i izgradnji pogona voditi rauna o akustikim osobinama prostorije, zidove i podove prostorija obloiti materijalom koji apsorbuje zvuk, neophodno je najmanje jednom godinje vriti mjerenja i analizu buke u proizvodnim pogonima.

ZATITNE MJERE NA MJESTU PRIJEMA ZVUKAZvuna zatita na mjestu prijema podrazumjeva uglavnom primjenu linih zatitnih sredstava. Sa tehnike strane najmanje je opravdano da se mjere preduzimaju na mjestu prijema zvuka,

medjutim ako ova prva dva naina ne pruaju dovoljnu zatitu mora se pribjei mjerama primjene linih zatitnih sredstava, iji je osnovni princip smanjenje zvuka koji dolazi kroz uni kanal i mastoidnu kost.

Lina zatitna sredstva su:

epovi za ui koji imaju zatitni efekat i do 50 dB Naunice (uni titnici) - obuhvataju cjeli dio uha zajedno sa unom koljkom pa ukupni efekat priguenja iznosi 25-30 dB.

.

Kaciga (ljemovi) - predstavljaju efikasno zatitno sredstvo koje u vidu ljema prekriva najvei dio glave i tako daju efekat priguivanja i do 40 dB, tako da se koriste za zatitu od buke iji nivo ne prelazi 120 dBA.

Zatitna odjela - koriste se u ekstremnim sluajevima kada nivo buke dosee vrijednosti od oko 130 dBA u cilju zatite svih organa ljudskog tjela od zvuka, naroito kada se javljaju frekfencije koje mogu razoriti pojedine unutranje organe, eksponiranog radnika.

Noenje zatitnih sredstava nije prijatno, ometa u radu, izaziva nelagodnost, moe dovesti do glavobolja, ekcema ili zapaljenja i smanjiti mogunost komuniciranja govorom i drugim zvunim signalim.

Dunost radne organizacije je da obezbjedi lina zatitna sredstva i da odredjenim mjerama obavee radnike na njihovu primjenu.Ove mjere su iskljuivo privremenog karaktera i koriste se samo dotle dok se nivo buke ne smanji ispod zahtjevne granice.

ORGANIZACIONE MJERERaznim organizacionim mjerama (planiranje posla, beneficirani radni sta, dui godinji i nedeljni odmor) mogue je smanjiti broj kalendarskih dana u toku godine) kada su radnici izloeni buci na radnom mjestu..

U cilju efikasnije zdravstvene zatite radnika, treba organizovati rad tako da radnik nije svih 8 sati u toku rada izloen buci. Treba mu skratiti radno vrijeme uvodjenjem pauza tiine. Vrijeme pauze organizovati tako da se radnicima omogui bavljenje organizovanom usmjerenom rekreacijom.

Pored gore nabrojanih negativnih efekata na mnoge organe i sisteme buka pokazuje i neka pozitivna tonizirajua i stimulativna svojstva, na psihofiziku sferu bez kojih bi ivot bio teak i neodriv, jer ovjek ne podnosi ni potpunu tiinu.

Smatra se da je apsolutna tiina veliki psiholoki problem. Korisno dejstvo buke bi se sastojalo u odravanju opteg tonusa organizma, pa se zato moe rei da je buka u dozvoljenim nivoima u neku ruku i potrebna.

HVALA ZA VAU PANJU !