-
1
Azrbaycan Respublikas
Dvlt hrsalma v Arxitektura
Komitsinin Kollegiyasnn
15 aprel 2015-ci il tarixli 02-li
qrar il tsdiq edilmidir.
BETON V DMR-BETON KONSTRUKSYALAR.
LAYHLNDRM NORMALARI
1. Ttbiq sahsi
Bu normalar yklrin statik tsirlrindn Azrbaycann iqlim v aqressiv
traf mhit olmayan
raitlrind istismar olunan mxtlif tyinatl bina v qurularn beton v
dmir-beton
konstruksiyalarnn layihlndirilmsin aid edilir.
Bu normalar ar, xrdadnli, yngl, msamli-oyuqlu v grginldiriln
betonlardan
hazrlanm beton v dmir-beton konstruksiyalarn layihlndirilmsin
olan tlblri tyin edir.
Bu normalarn tlblri hidrotexniki qurular, krplr, avtomobil
yollarnn rtklri,
aerodrom v digr xsusi qurularn beton v dmir-beton
konstruksiyalarn layihlndirilmsin,
hminin orta sxl 500-dn az v 2500 kq/m3-dan ox, polimer
betonlardan, beton polimerlrdn,
lak, hngda v qarq yapdrclar (msamli-oyuqlu betonda istifadsindn
baqa), byk
msam strukturlu, gips v xsusi yapdrc sasl, xsusi v zvi
dolduruculu betonlardan
hazrlanan beton v dmir-beton konstruksiyalarna aid edilmir.
2. Normativ istinadlar
Bu normalarda aada gstriln normativ sndlr istinad edilib:
AzDTN 1.6-1* Tikinti ilrinin tkili, aparlmas v tikintisi baa
atm
obyektlrin istismara qbulu qaydalar;
AzDTN 2.3-1* Seysmik rayonlarda tikinti;
MSN 2.02-01-97 Bina v qurularn yanndan mhafizsi
MSN 3.04-012005 Hidrotexniki qurular. sas mddalar
MSN 3.03-07-97 Dmiryol v avtomobil yollar tunellri
TNvQ 2.01.01-82 Inaat klimatologiyas v geofizika
TNvQ 2.01.07-85* Yklr v tsirlr
TNvQ 2.02.01-83* Bina v qurularn qrunt saslar
TNvQ 2.03.11-85 naat konstruksiyalarn korroziyadan mhafizsi
TNvQ 2.05.03-84* Krplr v borular
TNvQ 2.06.04-82* Hidrotexniki qurulara dn yklr v tsirlr
(dalavar, buzlu
v gmilrdn)
TNvQ 2.06.06-85 Beton v dmirbeton bndlr
TNvQ II-3-79* naat istilik texnikas
TNvQ II-23-81* naat konstruksiyalar
TNvQ 2.03.01-84 Beton v dmir-beton konstruksiyalar
TNvQ 3.03.01-87 Ykdayan v qoruyucu konstruksiyalar
TNvQ 3.09.01-85 Yma dmirbeton konstruksiyalarn v mmulatlarn
istehsal
DST 5781-82 Dmirbeton konstruksiyalarnn armaturlanmas n
istiyaylma
polad. Texniki rtlr
DST 7473-2010 Beton qarqlar. Texniki rtlr
-
2
DST 8736-93 Tikinti ilri uun qum.Texniki rtlr
DST 8829-94 Zavodda istehsal olan dmirbeton v beton tikinti
mmulatlar.
Yklnmkl snama sullar. atadavamln,mhkmliyin v
srtliyin qiymtlndirilmsi qaydalar
DST 10060-2012 Betonlar. axtayadavamlln tyini sullar.
DST 10180-2012 Betonlar. Nzart nmunlri zr mhkmliyin tyini
sullar
DST 10181-2000 Beton qarqlar.Snaq sullar
DST 10884-94 Dmirbeton konstruksiyalar n termomexaniki davaml
armatur
polad.Texniki rtlr
DST 12730.1-78 Betonlar. Sxln tyini sullar
DST 12730.5-84 Betonlar. Sukeirmzliyin tyini sullar
DST 13015-2012 Tikinti n beton v dmir-beton mmulatlar. mumi
texniki
tlblr. Saxlanma, nql edilm, markalanma (etiketlm) v
qbulu qaydalar.
DST 17624-2012 Betonlar. Ultrass sulu il mhkmliyin tyini.
DST 18105-86 Betonlar. Mhkmliyin yoxlanmas qaydalar
DST 20910-90 stiydavaml betonlar. Texniki rtlr
DST 22904-93 Dmir beton konstruksiyalar.Armaturarn yerlmsi v
beton
qatnn qoruyucu qalnlnn maqnit sulu il tyini
DST 23732-2011 naat mhlullar v betonlar n su.Texniki rtlr
DST 24211-2008 naat mhlullar v betonlar n lavlr. mumi texniki
rtlr
DST 25192-2012 Betonlar. Tsnifat. mumi texniki tlblr.
DST 25214-82 Sx silikat beton. Texniki rtlr.
DST 25246-82 Kimyevi dayanql betonlar. Texniki rtlr.
DST 31359-2007 Avtoklav brkim sullu oxmsamli betonlar. Texniki
rtlr
DST 25781E-83 Dmirbeton mmulatlarn hazrlanmas n polad
qliblr.
Texniki rtlr
DST 25820-2000 Yngl betonlar.Texniki rtlr
DST 26633-2012 Xrda dnli v ar betonlar. Texniki rtlr.
DST 27005-86 Yngl v msamli betonlar.Orta sxln yoxlanmas
qaydalar
DST 27006- 86 Betonlar. Trkibin seilmsi qaydalar
DST 27751-88 naat konstruksiyalar v qrunt saslarn etibarll.
sas
mddalar v tlblr
DST 30515-97 Sementlr.mumi texniki rtlr
DST 4.212-80 Tikinti. Betonlar. Gstricilrin nomenklaturas.
DST 4.250-79 Tikinti.Beton v dmirbeton mmulatlar v
konstruksiyalar.
Gstricilrin nomenklaturas
-
3
3. sas anlaylar
Bu normalarda aadak sas anlaylardan istifad olunur:
beton konstruksiyalar-armatursuz v ya konstruktiv mlahizlr
sasnda v
hesablamalarda nzr alnmayan armaturla hazrlanan beton
konstruksiyalar; Btn tsirlrdn
yaranan hesablama qvvlrini beton konstruksiyalarda beton qbul
edir;
dmir-beton konstruksiyalar-ii v konstruktiv armaturlar daxil
edilmkl betondan
hazrlanm konstruksiyalar (armaturlanm beton konstruksiyalar);
btn tsirlrdn yaranan
hesablama qvvlrini dmir-beton konstruksiyalarda beton v ii
armatur qbul edir;
dispers-armaturlanm (fibrobeton, armosement)
konstruksiyalar-dispers yerldirilmi
lifli v ya nazik polad mftillrdn olan kiik msamli torlar daxil
edilmi dmir-beton
konstruksiyalar;
ii armatur -hesablama il tyin edilmi armatur;
konstruktiv armaturlar-konstruktiv mlahizlrl, hesablama
aparlmadan yerldirilmi
armaturlar;
qabaqcadan grginldirilmi armaturlar-ilkin (qabaqcadan) grginliyi
konstruksiyann
hazrlanma prosesind alan (istismar mrhlsind xarici yklrin
tsirindn qabaq) armaturlar;
armaturun ankerlnmsi-armatur trfindn ona tsir edn qvvnin onu
hesablanma
ksiyindn betona myyn uzunlua daxil etmk v ya uclarnda xsusi
ankerlr qurmaq yolu il
qbul etmyi tmin etmk;
armaturlarn st-st birlmsi-armaturlarn uzunluq boyu, bir
armaturun ucunun
digrinin ucuna nisbtn daxil yerldirilmkl, qaynaq olunmadan
birlmsi;
ksiyin hesablama hndrly-elementin sxlan zonasndak zndn dartlan
armaturun
arlq mrkzin qdr msaf;
betonun mhafiz qat-elementin zndn armatur milinin n yaxn sthin
qdr beton
qatnn qalnl ;
hddi qvv-materiallarn qbul olunmu xarakteristikalarnda elementin
(onun ksiyinin)
qbul ed bilcyi n byk qvv;
dmir-betonun armaturlanma msal -armatur ksiyi sahsinin beton
ksiyinin ii
sahsin olan nisbti, faizlrl;
normal ksik -elementin boyuna oxuna perpendikulyar olan mstvid
ksik sahsi.
4. Beton v dmir-beton konstruksiyalara dair mumi tlblr
4.1. Beton v dmir-beton konstruksiyalarn btn nvlri thlksizlik,
istismara yararllq,
uzunmrllk v hminin layihlndirm taprnda gstriln lav tlblri tmin
etmlidir.
4.2. Thlksizlik tlblrinin tmin edilmsi n konstruksiyalar el
ilkin xarakteristikalara
malik olmaldrlar ki, bina v qurularn tikintisi v istismar
prosesind mxtlif hesablama
tsirlrindn, insanlarn salamlna, mlak v hyatlarna, habel traf
mhit, heyvan v bitki
almin ziyan ver bilck hr hans xarakterli dalmalar v ya istismara
yararlln pozulmas
hallar ba vermsin.
4.3. stismara yararllq tlblrinin tmin edilmsi n konstruksiyalar
el ilkin
xarakteristikalara malik olmaldr ki, mxtlif hesablama tsirlrindn
konstruksiyalarda atlarn
ml glmsi v ya atlarn hddindn artq almas, hminin ox byk
yerdyimlr, rqslr
v normal istismar tinldirn baqa zdlnmlrin (konstruksiyann xarici
grnn olan
tlblr, avadanlq, mexanizmlrin normal ilmsin texnoloji tlblr,
elementlrin birlikd
ilmsin konstruktiv tlblr v layihlndirmd nzrd tutulan digr
tlblrin pozulmas)
yaranmas ba vermsin.
Konstruksiyalar lazm olan hallarda istilik mhafiz,
ss-izolyasiya, bioloji mdafi v baqa
tlblri tmin edn xasslr malik olmaldr.
atlarn ml glmmsin gr tlblr dmir-beton konstuksiyalarnn ksiyi
tam
dartldqda sukeirmzlik (maye v ya qazlarn tzyiqi altnda olduqda,
radiasiya tsirin mruz
-
4
qaldqda v s.), uzunmrllk zr yksk sviyyli tlblr cavab vern unikal
konstruksiyalara,
hminin gcl aqressiv mhitd istismar olunan konstruksiyalara aid
edilir (TNvQ 2.03.11).
Digr dmir-beton konstruksiyalarda atlarn ml glmsin yol verilir v
onlara atlarn
eninin mhdudladrlmas rtlri amil olunur.
4.4. Uzunmrlly gr tlblrinin tmin edilmsi n konstruksiya el
ilkin
xarakteristikalara malik olmaldr ki, tyin olunmu uzun mddt rzind
konstruksiyann hndsi
xarakteristikalarna v materiallarn mexaniki xarakteristikalarna
mxtlif hesablama tsirlri
(ykn uzunmddtli tsirlri, lverisiz iqlim, texnoloji temperatur v
nmlik tsirlri, nvb il
donma v donunu ama, aqressiv tsirlr v s.) nzr alnmaqla istismara
yararllq v thlksizlik
tlblrini tmin etsin.
4.5. Beton v dmir-beton konstruksiyalarn thlksizliyi, istismara
yararll,
uzunmrlly v layih tapr il tyin olunan digr tlblr:
- beton v onun trkib hisslrin dair tlblrin;
- armatura olan tlblrin;
- konstruksiyann hesablanmasna dair tlblrin;
- konstruktiv tlblrin;
- texnoloji tlblrin;
- istismar zr tlblrin yerin yetirilmsi il tmin olunmaldr.
Yk v tsirlr, odadavamlln hddin, keirmzliy, axtayadavamlla,
hddi
deformasiyann gstricilrin (yilmlr, yerdyimlr, rqslrin
amplitudlarna), havann
xarici temperatur v traf mhitin nisbi nmlik gstricilrin, inaat
konstruksiyalarnn aqressiv
mhitin tsirindn mhafizsin aid v digr tlblr mvafiq normativ sndlr
il tyin olunur
(AzDTN 2.3-1*, MSN 3.03-07, TNvQ 2.01.07, TNvQ 2.03.11, TNvQ
2.02.01, TNvQ 2.01.01)
4.6. Beton v dmir-beton konstruksiyalar layihlndirilrkn
konstruksiyann etibarll
bina v qurularn msuliyyt sviyysi nzr alnmaqla yklrin v tsirlrin
hesablama
qiymtlrindn, beton v armaturlarn (v yaxud konstruksiya poladnn)
hesablama
xarakteristikalarndan istifad edilmsi il DST 27751 standartna
mvafiq olaraq yarm ehtimal
metodu il myyn edilir.
Yk v tsirlrin normativ qiymtlri, yk gr etibarllq msallarnn
qiymtlri,
konstruksiyann tyinatna gr etibarllq msallar, hminin yklrin
daimi v mvqqti (uzun-
mddtli v qsamddtli) yklr blnmsi tikinti konstruksiyalar n mvafiq
normativ
sndlr (TNvQ 2.01.07) myyn edilir.
Yk v tsirlrin hesablama qiymtlri hesablama hddi hallarn v
hesablama vziyytin
nvndn asl olaraq qbul olunur.
Materiallarn xarakteristikalarnn hesablama qiymtlrinin etibarllq
sviyysi hesablama
vziyytindn v thlkli hddi hallara atma ehtimalndan asl olaraq
myyn edilir v beton v
armatura (v ya konstruksiya poladna) gr etibarllq msal il
tnzimlnir.
Beton v dmir-beton konstruksiyalarn hesablanmas hesablama asllna
daxil olan sas
amillrin dyiknliyi haqqnda kifayt qdr mlumatlar olduqda,
hesablamann tam mmknly
sasnda verilmi etibarllq qiymtin gr aparla bilr.
5. Beton v dmir-beton konstruksiyalarn hesablanmasna dair
tlblr
5.1. mumi mddalar
5.1.1. Beton v dmir-beton konstruksiyalarn hesablamalar DST
27751 standartnn
tlblrin mvafiq olaraq aadak hddi hallara gr aparlmaldr:
- Birinci qrup hddi hal - konstruksiyalarn istismarn tam yararsz
vziyyt gtirn hal;
- kinci qrup hddi hal - konstruksiyann normal istismar olunmasn
tinldirn v ya bina
v qurularn istismar mddti il nisbtd uzunmrlyn azaldan hal;
Hesablamalar bina v qurularn btn istismar mddtind etibarlln tmin
etmlidir,
hminin ilrin grlmsi mddtind onlara gstriln tlblr mvafiq olaraq
aparlmaldr.
-
5
Birinci qrup hddi hallara daxildir:
- mhkmliy gr hesablama;
- formann dayanqllna gr hesablama (nazikdivarl
konstruksiyalar);
- vziyytin dayanqllna gr hesablama (ama, srm v sair).
Beton v dmir-beton konstruksiyalarn mhkmliy gr hesablamalar
ilkin grginlikli hal
nzr alnmaqla (vvlcdn grginldirm, temperatur v baqa tsirlr)
mxtlif tsirlrdn
konstruksiyada yaranan qvv, grginlik v deformasiyalarn normativ
sndlrl myyn edilmi
mvafiq qiymtlrdn ox olmamas rti il aparlmaldr.
Konstruksiyann formasnn dayanqllna gr, hminin vziyytinin
dayanqllna gr
hesablamalar (konstruksiyann sas il birlikd iini, onlarn
deformasiya xsusiyytlri,
konstruksiyann sasla kontakt zr srmy mqavimti v digr xsusiyytlr
nzr
alnmaqla) konstruksiyann ayrca nvlrin dair normativ sndlrin
gstrilrin mvafiq olaraq
aparlmaldr.
Zruri hallarda, konstruksiyann nv v tyinatndan asl olaraq, bina
v qurularn
istismarnn dayandrlmas zrurtini yaradan amillr (byk
deformasiyalar, birlmlrd
srmlr v baqa hadislr) il laqdar hddi hallara hesablamalar
aparlmaldr.
kinci qrup hddi hallara gr hesablamalara daxildir:
- atlarn ml glmsin gr hesablama;
- atlarn almasna gr hesablama;
- deformasiyaya gr hesablama.
Beton v dmir-beton konstruksiyalarnda atlarn ml glmsin gr
hesablama, mxtlif
tsirlrdn konstruksiyalarda yaranan qvv, grginlik v
deformasiyalarn atlar ml gln anda
onlarn konstruksiyalarn qbul etdiyi mvafiq hddi qiymtlrindn ox
olmamas rti il
aparlmaldr.
Beton v dmir-beton konstruksiyalarn atlarn almasna gr
hesablanmas mxtlif
tsirlrdn konstruksiyada yaranan atlarn eninin, konstruksiyann
istismar raitindn, traf
mhitin tsirindn v armaturun korroziyaya urama xsusiyytlrini nzr
almaq rti il
materiallarn xarakteristikalarndan (xasslrindn) asl olaraq onun
tyin ediln hddi qiymtindn
ox olmamas rti il yoxlanlmaldr.
Beton v dmir-beton konstruksiyalarn deformasiyalara gr
hesablanmas mxtlif
tsirlrdn konstruksiyalarn yilmsi, dnm buca, yerdyimlri v
rqslrinin amplitudlar
mvafiq olaraq onlarn hddi buraxla biln qiymtlrindn ox olmamas
rti il aparlmaldr.
atn yaranmasna yol verilmyn konstruksiyalar n atlarn olmamasna
gr tlblr
tmin olunmaldr. Bu halda atlarn almasna gr hesablamalar
aparlmr.
at yaranmasna yol veriln baqa konstruksiyalar n atlarn ml glmsin
gr
hesablama atlarn almasna gr hesablamalarn aparlmas v
deformasiyalara gr hesablamada
atlarn almasnn nzr alnmas zruriliyinin myyn edilmsi n
aparlmaldr.
5.1.2. Beton v dmir-beton konstruksiyalarn (xtti, mstvi, fza,
massiv) birinci v ikinci
qrup hddi hallara hesablanmas xarici tsirlrdn konstruksiyalarda
v onlarn ml gtirdiyi bina
v quru sistemlrind fiziki qeyri-xtliliyi v lazm olan hallarda
anizotropluu, hndsi qeyri-
xtliliyi (deformasiyann konstruksiyalarda qvvlrin dyimsin
tsiri), zdlnmlrin
toplanmasn nzr almaqla yaranan grginliklr, qvvlr,
deformasiyalara v yerdyimlr
gr aparlmaldr.
Fiziki qeyri-xttilik v anizotropluq grginlikl deformasiyalar (v
ya qvv il
yerdyimlr) arasnda myyn edilmi nisbtlrd, hminin materiallarn
mhkmlik v
atadavamllq rtlrind nzr alnmaldr.
Statik hll olunmayan konstruksiyalarda atlarn yaranmas v
elementd beton v armaturun
hddi halnn yaranmasna qdr qeyri-elastik deformasiyalarnn inkiaf
nticsind sistemin
elementlrind qvvlrin yenidn paylanlmas nzr alnmaldr.
Dmir-betonun qeyri-elastik
xasslrini nzr alan hesablama metodlar olmadqda, hm d
dmir-betonun qeyri-elastik
xasslrini nzr alaraq statik hll olunmayan sistem v
konstruksiyalarn ilkin hesablamalarnda
qvv v grginliklrin dmir-beton elementlrinin elastik ii frz
edilrk tyin olunmasna yol
-
6
verilir. Bu halda fiziki qeyri-xtliliyin tsirini eksperimental
tdqiqatlar, qeyri-xtti modelldirm,
analoji obyektlrin hesablanma nticlri v ekspert qiymtlndirilmlri
sasnda dzlilr
etmk yolu il nzr alnmas tvsiy olunur.
Konstruksiyalarn mhkmliy, deformasiyalara, atlarn ml glmsi v
almasna gr
hesablanmas sonlu elementlr sulu sasnda aparldqda konstruksiyann
hisslrinin btn sonlu
elementlrind mhkmlik v atadavamllq rtlri, hminin byk yerdyimlrin
yaranmas
yoxlanlmaldr. Hddi halda mhkmliy gr hesablama rtin qiymt
verildikd bu elementlr
bina v qurularn tdricn dalmasna rait yaratmrsa v baxlan ykn
tsiri qurtardqdan
sonra bina v qurular istismara yararlln saxlayarsa, yaxud brpa
olunarsa bzi sonlu
elementlrin dalmas qbul oluna bilr.
Beton v dmir-beton konstruksiyalarn hddi qvvlrinin v
deformasiyalarnn tyini el
hesablama sxemlri (modellri) sasnda aparlmaldr ki, onlar baxlan
hddi halda konstruksiya
v materiallarn iinin real fiziki xsusiyytlrin cavab versin.
Byk plastik deformasiyalara mruz qald hallarda (xsusi halda,
fiziki axma hddin
malik armaturlar istifad olunduqda) dmir-beton konstruksiyalarn
ykdama qabiliyytinin hddi
mvazint sulu il tyin olunmasna yol verilir.
5.1.3. Beton v dmir-beton konstruksiyalarn hddi-hallara
hesablayarkn, DST 27751
standartna mvafiq mxtlif hesablama vziyytlrin, o cmldn
hazrlanma, nql olunma,
tikilm, istismar v qza hallarna baxlmaldr.
5.1.4. Beton v dmir-beton konstruksiyalarnn hesablamalar bina v
qurularn funksional
tyinatna cavab vern btn yk nvlri, traf mhitin tsirlrini (iqlim
tsirlri v konstruksiyan
su hat etdikd suyun tsiri), zruri hallarda yannn tsirini,
texnoloji temperaturu, nmlik
tsirlrini v aqressiv kimyvi mhiti nzr almaqla aparlmaldr.
5.1.5. Beton v dmir-beton konstruksiyalar yici momentlr, normal
v ksici qvvlr v
burucu momentlrin tsirin, o cmldn ykn yerli tsirin
hesablanmaldr.
5.1.6. Yma konstruksiyalarn elementlri, onlarn qaldrlmas,
quradrlmas, nqli zaman
yaranan qvvlrin tsirin hesablanarkn, elementin kisindn yaranan
yklr nql zaman 1,6-
ya, qaldrlma v quradrma zaman 1,4- brabr olan dinamik msalla
qbul edilmlidir.
Myyn olunmu qaydada dinamik msallarn daha kiik qiymtlrinin qbul
edilmsin (1,25-
dn az olmamaq rtil) yol verilir.
5.1.7. Beton v dmir-beton konstruksiyalarn hesablanmasnda mxtlif
nv beton v
armaturun xasslrinin xsusiyytlri, onlara yklrin tsir xarakterini
v traf mhiti,
armaturlanma sullarn, beton il armaturun birg iini (armatur il
betonun ilignliyi olduqda v
ilignlik olmadqda), bina v qurularn dmir-beton elementlrinin
konstruktiv nvlrinin
hazrlanmas texnologiyas nzr alnmaldr.
5.1.8. Qabaqcadan grginldirilmi dmir-beton konstruksiyalarn
hesablanmas armatur v
betonda ilkin (qabaqcadan) grginlik v deformasiyalar, armaturda
grginlik itkilrini v
qabaqcadan yaradlan grginliyin betona trlm xsusiyytlrini nzr
almaqla aparlmaldr.
5.1.9. Monolit konstruksiyalarda konstruksiyalarn mhkmliyi
betonlanmann ii tikilri
nzr alnmaqla tmin olunmaldr.
5.1.10. Yma konstruksiyalar hesablanarkn yma elementlrin dyn v
qovuuq
birlmlrinin mhkmliyi polad qoyma detallarnn, armatur xntlarnn
birldirilmsi v
betonla monolitldirilmsi yolu il tmin olunmaldr.
5.1.11. ki qarlql perpendikulyar istiqamtd qvvlr tsirin mruz
qalan mstvi v fza
konstruksiyalarnn hesablanmasnda mstvi v fza konstruksiyalarndan
ayrlm kiik
elementar mstvi v fza hissciklrin yan trflrin tsir edn qvvlr
ayrldqda baxlr.
atlar olduqda bu qvvlr atlarn yaranma vziyytindn asl olaraq,
armaturun srtliyi (oxboyu
v tangensal) v baqa xsusiyytlr nzr alnmaqla myyn edilir. atlar
olmadqda qvvlr
btv cisimd olduu kimi myyn edilir.
-
7
atlar olduqda bu qvvlrin dmir-beton elementin elastik ii frz
olunaraq myyn
edilmsin yol verilir.
Elementlrin hesablanmas element tsir edn qvvlrin istiqamtin nzrn
bucaq
altnda yerln daha thlkli ksiklr zr atdak dartlan armaturun v
mstvi grginlikli
halda olan atlar aras betonun iini nzr alan hesablama modeli
sasnda aparlmaldr.
5.1.12. Mstvi v fza konstruksiyalarn hesablanmasna btvlkd
konstruksiyann hddi
mvazint sulu il, o cmldn dalma annda deformasiya haln nzr
almaqla yol verilir.
5.1.13. qarlql perpendikulyar istiqamtd qvvlr tsirin mruz qalan
massiv
konstruksiyalarn hesablanmasnda konstruksiyadan ayrlm kiik hcmli
elementin yanlarna tsir
edn qvvlr baxlr. Bu halda qvvlr mstvi elementlri n qbul edilmi
analoji
frziyylr sasnda myyn edilir (bnd 5.1.11).
Elementlrin hesablanmas element tsir edn qvvlrin istiqamtin nzrn
bucaq altnda
olan n thlkli ksik zr fza grginlikli halda betonun v armaturun
iini nzr alan hesablama
modeli sasnda aparlmaldr.
5.1.14. Mrkkb konfiqurasiyal konstruksiyalar n (ms. fza
konstruksiyalar n)
ykdama qabiliyytini, atadavamll v deformasiyalar qiymtlndirn
hesablama
metodlarndan baqa, hminin fiziki modellrin snaqlarnn nticlrindn
istifad edil bilr.
5.2. Beton v dmir-beton elementlrin mhkmliy hesablanmasna
tlblr
5.2.1. Beton v dmir-beton elementlrin mhkmliy hesablanmas:
- normal ksiklr gr (yici moment v normal qvvlr tsir etdikd)
qeyri-xtti
deformasiya modeli il, lakin konfiqurasiyann sad elementlri
n-hddi qvvy gr;
- maili ksiklr zr (ksici qvvnin tsirin), fza ksiklr n (burucu
moment tsir
etdikd), ykn yerli tsirin (yerli sxlma, baslmaya)-hddi qvvlr gr
aparlr.
Qsa beton v dmir-beton elementlrin hesablanmas (qsa konsol v
baqa elementlr)
karkas-mil modeli sasnda aparlr.
5.2.2. Beton v dmir-beton elementlrin hddi qvvlr gr baxlan ksikd
hesablanmas
xarici yklrdn v tsirlrdn burada yaranan n byk qvv F , ksiyin
qbul ed bilcyi hddi
qvvdn ultF ox olmamas rti il aparlr:
ultFF (5.1)
5.2.3. Beton elementlr onlarn i raitindn v onlara gstriln
tlblrdn asl olaraq,
normal ksiklr zr hddi qvvy gr betonun dartlan zonasnn mqavimti
nzr alnmadan
(bnd 5.2.4.) v ya nzr alnmaqla (bnd 5.2.5.) hesablanmaldr.
5.2.4. Dartlan zonadak betonun mqavimtini nzr almadan,
mrkzdnxaric sxlan beton
elementlrinin hesablanmas, normal qvvnin ekssentrisitetinin
ksiyin arlq mrkzindn n
ox sxlan lif qdr msafnin 0,9-dan ox olmayan qiymtind aparlr. Bu
halda element
trfindn qbul ediln hddi qvv betonun sxlmada hesablama mqavimti
bR il, ksiyin rti
sxlan zonasnn arlq mrkzinin normal qvvnin ttbiq olunan nqtsinin
eyni olmas rti il
tyin olunur.
Massiv beton konstruksiyalar n betonun sxlmada bR hesablanma
mqavimtini
amadan sxlan zonada bucaq grginlik epr qbul olunur. Bu halda
normal qvvnin arlq
mrkzin gr ekssentrisiteti arlq mrkzindn n ox sxlan liflr qdr
olan msafnin 0,65
qiymtindn ox olmamaldr.
5.2.5. Betonun dartlan zonasnn mqavimti nzr alnmaqla mrkzdnxaric
sxlan beton
elementlrin bu blmnin bnd 5.2.4.-d gstriln normal qvvnin
ekssentristetindn byk,
yiln beton elementlrin (ttbiqin yol verildikd), hminin
mrkzdnxaric sxlan elementlrin
bnd 5.2.4.-d gstriln normal qvvnin ekssentristeti il, lakin
istismar rtlrin gr atlarn
ml glmsin yol verilmmkl hesablanmas aparlmaldr. Bu halda
elementin ksiyinin qbul
-
8
edcyi hddi qvv, n byk dartc grginlik, betonun dartlmada
mqavimtin btR - brabr
olmaqla elastik cisim kimi myyn olunur.
5.2.6. Mrkzdnxaric sxlan beton elementlri hesablayarkn tsadfi
ekssentrisiteti v
boyuna yilmni nzr almaq lazmdr.
5.2.7. Dmir-beton elementlrin hddi qvvlr hesablanmas normal
ksiklrd beton v
armaturun qbul ed bilcyi hddi qvv aadaklar sasnda myyn edilrk
aparlmaldr:
- betonun dartlmaya mqavimti sfra brabr qbul olunur;
- betonun sxlmaya mqavimti betonun sxlmada hesablama mqavimtin
brabr v
betonun rti sxlan zonada brabr paylanm grginliklr qbul
edulir;
- armaturda dartlan v sxlan grginliklr mvafiq olaraq armaturun
sxlmada v dartlmada
hesablanma mqavimtindn ox olmayaraq qbul edilir.
5.2.8. Dmir-beton elementlrin qeyri-xtti deformasiya modeli
sasnda hesablanmas beton
v armaturun hal diaqramlar v mstvi ksiklr frziyysi sasnda
aparlr. Normal ksiklrin
mhkmlik meyarlarnda beton v armaturda deformasiyalarn hddi nisbi
deformasiyalara atmas
rti qbul olunur.
5.2.9. Mrkzdnxaric sxlan elementlrin hesablanmasnda tsadfi
ekssentrisitet v boyuna
yilmnin tsiri nzr alnmaldr.
5.2.10. Dmir-beton elementlrin maili ksiklr zr mhkmliy
hesablanmas maili ksik
zr ksici qvvnin, maili ksik zr yici momentin v maili ksiklr
arasndak zolaq zr ksici
qvvnin tsirin aparlr.
5.2.11. Dmir-beton elementlrin maili ksiklr zr ksici qvvnin hddi
qiymtinin
tsirin gr mhkmliy hesablayarkn, maili ksiyin qbul ed bilcyi hddi
ksici qvv maili
ksikd beton v maili ksiyi ksn enin armaturlarn qbul edcyi ksici
qvvlrin cmi kimi
myyn olunur.
5.2.12. Dmir-beton elementlri maili ksiklr zr yici moment gr
mhkmliy
hesabladqda maili ksiyin qbul ed bilcyi hddi moment, maili ksiyi
ksn enin v boyuna
armaturlarn sxlan zonann arlq mrkzindn ken qvvlrin vzlyicisinin
ttbiq nqtsin
nzrn momentlrin cmi kimi tyin olunur.
5.2.13. Dmir-beton elementi maili ksiklr aras zolaq zr ksici qvv
tsirin
hesabladqda, elementin qbul ed bilcyi hddi ksici qvvni zolaq
boyu sxc qvvlrin v
maili zola ksn enin armaturlardan dartc qvvlrin tsiri altnda
olan maili beton zolan
mhkmlik rtindn tyin etmk lazmdr.
5.2.14. Dmir-beton konstruksiyalarn fza ksiklrini mhkmliy gr
hesabladqda
elementin qbul ed bilcyi hddi burucu moment elementin hr znd
yerln enin v boyuna
armaturlarn qbul etdiyi hddi momentlrin cmi kimi tyin olunur.
Bundan lav, dmir-beton
elementin fza ksiklri arasnda yerln beton zola mhkmliy gr zolaq
istiqamtind sxc
qvvlr v zola ksn enin armaturlarda dartc qvvy hesablamaq
lazmdr.
5.2.15. Dmir-beton konstruksiyalar yklrin yerli sxlmasna
hesablandqda element
trfindn qbul edil biln hddi sxc qvv, traf hesabna yaradlan hcmi
grginlik halnda
betonun v lav armaturlarn (gr nzrd tutulmudursa) mqavimtlrindn
istifad edrk
tyin olunmaldr.
5.2.16. Mstvi dmir-beton elementlrin (tava) baslmaya hesablanmas
mumi topa ykn
v momentin tsirin aparlmaldr. Dmir-beton konstruksiyalarn baslb
sxlmada qbul ed
bilcyi hddi qvv betonun v sxlan zonada yerln enin armaturlarn
qbul edcyi hddi
qvvlrinin cmi kimi tyin olunur.
-
9
5.3. Dmir-beton elementlrin at ml glmy gr hesablanmasna olan
tlblr
5.3.1. Dmir-beton elementlrin normal ksiklr zr atlarn ml glmsin
hesablanmas
hddi qvvy gr v ya qeyri-xtti deformasiya modeli il aparlmaldr.
Maili ksiklr zr
atlarn ml glmsin gr hesablanma hddi qvvlr gr aparlmaldr.
5.3.2. Dmir-beton elementlrin atlarn ml glmsin gr hddi qvvy
hesablanmas
xarici yklrdn v tsirlrdn F qvvsinin dmir-beton elementin at
yaranma annda qbul ed
bilcyi qvvdn ox olmamas rti il aparlr:
ultcrcFF , (5.2)
5.3.3. Normal ksiklr zr atlarn ml glmsin gr hesablanmasnda
dmir-beton
elementlrin qbul ed bilcyi hddi qvv dmir-beton element btv cisim
kimi baxmaqla
armaturda elastik deformasiyan v betonun dartlmada elastik
olmayan deformasiyan btR -y
uyun qbul etmkl tyin olunmaldr.
5.3.4. Qeyri-xtti deformasiya modeli il dmir-beton elementlrin
normal atlarn ml
glmsin gr hesablanmas, armaturun, dartlan v sxlan betonun hal
diaqramlar v mstvi
ksiklr frziyysi sasnda aparlr. Betonda atn ml glmsi kriteriyas,
dartlan betonda hddi
nisbi deformasiyalarn yaranmas kimi qbul olunur.
5.3.5. Dmir-beton elementlrin maili atlarn ml glmsi annda qbul
edcyi hddi
qvv dmir-beton element btv elastik cisim kimi baxlaraq betonun
mstvi grginlikli halnda
sxlma-dartlmada mhkmlik kriteridn istifad edilrk tyin
olunur.
5.4. Dmir-beton elementlrin atlarn almasna hesablanmasna dair
tlblr
5.4.1. Dmir-beton elementlrin mxtlif nv atlarn almasna
hesablanmas o vaxt aparlr
ki, atlarn ml glmsin gr yoxlama hesablamalar atlarn yaranmasn
gstrir.
5.4.2. Dmir-beton elementlrin atlarn almasna gr hesablanmas,
xarici yklrdn
alm atlarn eni crca atlarn eninin yol veriln qiymtindn ultcrca ,
ox olmamas rti il
aparlr:
ultcrccrc aa , (5.3.)
5.4.3. Normal ksiklr zr alm atlarn eni armaturun orta nisbi
deformasiyalarn
atlararas hissnin uzunluuna olan hasilin brabr gtrmkl myyn
olunur. atlar arasnda
armaturun orta nisbi deformasiyalar atlararas dartlan betonun
iini nzr almaqla tyin olunur.
atda olan armaturun nisbi deformasiyalar dmir-beton elementin
rti elastik hesablamalarnda
sxlan betonun qeyri-elastik deformasiyalarn tsirini nzr alan
sxlan betonun evrilmi
deformasiya modulundan istifad olunaraq v ya qeyri-xtti
deformasiya modeli il tyin olunur.
atlar arasndak msaf at olan ksikd boyuna armaturlardak qvv v
atlararas mntq boyu
beton il armaturun ilim quvvsi arasndak frqdn taplr. Normal
ksiklr zr atlarn eni tsir
edn yklrin xarakterindn (tkrar olunmas, uzunmddtliliyi v s.) v
armaturun profilinin
nvndn asl olaraq tyin olunmaldr.
5.4.4. Alm atlarn yolveriln hddi qiymti ultcrca , estetik mlahiz
v konstruksiyann
sukeirmzlik tlblrindn, hminin ykn uzunmddtli tsirindn, armatur
poladnn nvndn
v onun atda korroziyaya urama meylliliyindn asl olaraq qbul
edilir (TNvQ 2.03.11).
5.5. Dmir-beton elementlrin deformasiyaya gr hesablanmasna dair
tlblr
5.5.1. Dmir-beton elementlrin deformasiyalara gr hesablanmas
konstruksiyann xarici
yklrdn yilmsi v ya yerdyimlri f , yilm v ya yerdyimlrin yol
veriln hddi
qiymtlrindn ultf ox olmamas rti il aparlmaldr:
-
10
ultff (5.4.)
5.5.2. Dmir-beton konstruksiyalarn yilm v yerdyimlri inaat
mexanikasnn mumi
qaydalar il dmir-beton elementlrinin yici, srdrc v xtti boyuna
deformasiya
xarakteristikalar sasnda, ksiklrd dmir-beton elementlrin uzunluu
boyu (yrilik, srm
buca v s.) tyin olunur.
5.5.3. Dmir-beton elementlrin yilm qiymtlri sas etibar il yilmdn
alnan
deformasiyalardan asl olan hallarda elementin yriliklri v ya
srtlik xarakteristikalarna gr
tyin olunur.
Dmir-beton elementlrin yriliyi, yici momenti dmir-beton ksiyin
yilmd srtliyin
blmkl tyin olunur.
Dmir-beton elementin baxlan ksiyinin srtliyi materiallar
mqavimtinin mumi
qaydalarna gr ksikd at olmadqda rti elastik btv element kimi, at
olan ksiklr n is
at olan rti elastik element kimi (grginlik v deformasiyalar
arasnda xtti asllq qbul etmkl)
hesablanr. Betonun qeyri-elastik deformasiyalar betonun evrilmi
deformasiya modulunun
kmyi il, dartlan betonun atlar aras mntqlrd ii is armaturun
evrilmi deformasiya
modulu il nzr alnr.
Dmir-beton konstruksiyalarn deformasiyalara gr hesablanmasnda
atlarn ml glmsi
o hallarda nzr alnr ki, yoxlama hesablamalar atlarn ml glmsini
gstrir. ks hallarda
deformasiyalarn tyin edilmsi dmir-beton elementlrin at olmad hal
n aparlr.
Dmir-beton elementlrin yriliyi v boyuna deformasiyalar
qeyri-xtti deformasiya modeli
sasnda daxili v xarici qvvlrin brabr olmas tnliyindn, normal
ksiklr n mstvi
ksiklr frziyysindn, atlar arasnda beton v armaturun hal
diaqramlarndan v atlar arasnda
armaturun orta deformasiyalarndan istifad edilrk tyin
olunur.
5.5.4. Dmir-beton elementlrin deformasiyalarnn hesablanmas
normativ sndlr mvafiq
yklrin tsiretm mddtlri nzr alnmaqla aparlmaldr.
Elementin hisslrinin srtliyi, yilmlr hesablandqda, boyuna oxa
normal ksiklrin
dartlan zonasnda atlarn olub v ya olmamas nzr alnmaqla tyin
olunmaldr.
5.5.5. Hddi buraxlabiln deformasiyalarn qiymtlri bnd 8.2.20.-nin
gstrilrin
mvafiq qbul olunmaldr. Daimi v mvqqti, uzun v qsamddtli yklrdn
dmir-beton
elementlrin yilmsi btn hallarda armn 1/150-dn v konsolun xntsnn
1/75-dn ox
olmamaldr.
6. Beton v dmir-beton konstruksiyalar n materiallar
6.1. Beton
6.1.1. Bu normalarn tlblri sasnda layihlndiriln beton v
dmir-beton konstruksiyalar
n betonlar aadak kimi nzrd tutulmaldr:
- ar orta sxlql 32200 mkq -dn yuxar 32500 mkq - qdr daxil
olmaqla;
- xrdadnli orta sxl 31800 mkq -dn 32200 mkq - qdr;
- yngl;
- msamli-oyuqlu;
- grginldirilmi.
6.1.2. Beton v dmir-beton qurularn layihlndirilmsi zaman konkret
konstruksiyalara
gstriln tlblr gr betonun nv, onun normaladrlm v nzart ediln
keyfiyyt
gstricilri tyin olunmaldr (DST 25192, DST 4.212) .
6.1.3. Betonun sas normaladrlm v nzart ediln keyfiyyt
gstricilrin:
- sxlmada mhkmliy gr B siniflri;
- mrkzi dartlmada mhkmliy gr tB siniflri;
- axtayadavamlla gr F markalar;
-
11
- sukeirmzliy gr W markalar; - orta sxla gr D markalar;
- z-zn grginldirmy gr pS markalar aiddir.
Sxlmada mhkmliy gr betonun sinfi B etibarllq msal 0,95 tmin
olunmaqla betonun
kub mhkmliyinin MPa il ifadsinin qiymtin uyun glir (normativ kub
mhkmliyi).
Mrkzi dartlmada mhkmliy gr betonun tB sinfi etibarllq msal 95,0
tmin
olunmaqla betonun mrkzi dartlmada mhkmliyinin MPa qiymtin uyun
glir (betonun normativ mhkmliyi).
Qurularn ayr-ayr xsusi nvlri n normativ sndlrin tlblrin mvafiq
olaraq,
sxlmada v mrkzi dartlmada betonun mhkmliyinin etibarllq msalnn
baqa qiymtinin
qbul olunmasna yol verilir (msln, massiv hidrotexniki qurular
n).
axtayadavamlla gr betonun F markalar standart snaqda nmunnin
davam gtirdiyi,
tdricn dondurulma v donun almas dvrlrinin minimal sayna uyun
glir.
Sukeirmzliy gr betonun W markalar snaqda beton nmunlrinin davam
gtirdiyi
suyun tzyiqinin maksimal qiymtlrin )10( 1MPa uyun glir.
Betonun orta sxla gr D markas betonun hcm ktlsinin orta qiymtin
(kq/m3) uyun glir.
z-zn grginldirmy gr grginln betonun markas boyuna armaturlanma
msal
01,0 olmaqla betonda, onun genilnmsindn yaradlan qabaqcadan
grginldirilmnin
qiymti il )(MPa ifad olunur.
Lazm olan hallarda betonun lav keyfiyyt gstricilri
konstruksiyaya gstriln
istilikkeirm, temperatur v odadavamll, korroziyayadavamll
(betonun, hminin onda
yerln armaturun), bioloji mdafi v baqa tlblri nzr alnmaqla tyin
olunur.
Betonun normaladrlan keyfiyyt gstricilri beton v dmirbeton
mmulat v
konstruksiyalar hazrlananda beton mhlulunun trkibinin mvafiq
layihlndirmsi (beton n
materiallarn xarakteristikalar v betona olan tlblr sasnda),
betonun hazrlanma v ilrin
istehsal texnologiyas il tmin olunur. Betonun keyfiyytinin
normaladrlan gstricilrin hm
hazrlanma proseslrind v hm d bilavasit hazr konstruksiyalarda
nzart olunmaldr.
Betonun zruri olan gstricilrini beton v dmir-beton
konstruksiyalar layihlndirilrkn
hesablamalara mvafiq v istismar raitind traf mhitin mxtlif
tsirlrini v betonun
mhafiz xasslrinin armaturun nvn nisbtind nzr almaqla
myynldirilir.
Sxlmada mhkmliy gr betonun B sinfi btn nv beton v
konstruksiyalara tyin
olunur.
Betonun mrkzi dartlmada tB sinfi o hallarda tyin olunur ki, bu
xarakteristika
konstruksiyann iind hlledici rol oynayr v ona istehsalatda nzart
olunur.
axtayadavamlla gr betonun F markas ardcl olaraq dondurulma v
donun alma
tsirin mruz qalan konstruksiyalar n tyin olunur.
Sukeirmzliy gr betonun W markas sukeirmzliyin mhdudladrma tlbi
qoyulan konstruksiyalar n tyin olunur.
z-zn grginldirmy gr betonun markas zn grginldirn konstruksiyalar
n
tyin olunur, bu xsusiyyt hesablamalarda nzr alnr v istehsalatda
onlara nzart olunur.
6.1.4. Beton v dmir-beton konstruksiyalar n betonun:
a) sxlmada mhkmliy gr siniflri;
b) mrkzi dartlmada mhkmliy gr siniflri;
c) axtayadavamlla gr markalar;
e) sukeirmzliy gr markalar;
f) orta sxla gr markalar nzrd tutulur (cdvl 6.1-6.6).
6.1.5. Betonun sxlmada v boyuna dartlmada mhkmliyin gr siniflrin
cavab vern
ya (layih ya) layihlndirmd konstruksiyann real mddtd mmkn layih
yklri il
-
12
yklnmsin istinad edrk, konstruksiyann tikilm sullar v betonun
brkim rtlrini nzr
almaqla tyin olunur. Betonun sinfinin bu verilnlri olmadqda
layih ya 28 gn qbul edilir.
Yma konstruksiyann elementlrind betonun buraxlma mhkmliyinin
qiymti
DST 13015 standartlarna mvafiq konstruksiyann konkret nv n tyin
olunur.
Cdvl 6.1
Beton Sxlmada mhkmliy gr siniflr
Ar beton
100;90;80;70;60;55
05;45;40;35;30;25;20
15;5,12;10;5,7;5;5,3
BBBBBB
BBBBBBB
BBBBBB
Grginln beton 70;60;55;05;45;40;35;30;25;20 BBBBBBBBBB
Xrdadnli beton qruplar
A-tbii brkim v ya
istilik emalna atmosfer
tzyiqi altnda qumla
byklk modulu 2,0-dn
byk
40;35;30;25;20;15;5,12;10;5,7;5;5,3 BBBBBBBBBBB
B-hmin, byklk
modeli 2,0 v aa
30;25;20;15;10;5,7;5;5,3 BBBBBBBB
C-avtoklav emalna
mruz qalan
60;55;05;45;40;35;30;25;20;15 BBBBBBBBBB
Orta sxlna gr yngl betonlarn markalar
;900;800 DD 5,7;5;5,3;5,2 BBBB
;1100;1000 DD 5,12;10;5,7;5;5,3;5,2 BBBBBB
;1300;1200 DD 20;15;5,12;10;5,7;5;5,3;5,2 BBBBBBBB
;1500;1400 DD 30;25;20;15;5,12;10;5,7;5;5,3 BBBBBBBBB
;1700;1600 DD 40;35;30;25;20;15;5,12;10;5,7 BBBBBBBBB
;1900;1800 DD 40;35;30;25;20;15 BBBBBB
2000D 40;35;30;25 BBBB
Orta sxlna gr
msamli-oyuqlu beton
Avtoklav olunmu Avtoklav
olunmam
500D 5,2;2;5,1 BBB
600D 5,3;5,2;2;5,1 BBBB 2;5,1 BB
700D 5;5,3;5,2;2 BBBB 5,2;2;5,1 BBB
800D 5,7;5;5,3;5,2 BBBB 5,3;5,2;2 BBB 900D 10;5,7;5;5,3 BBBB
5;5,3;5,2 BBB
1000D 5,12;10;5,7 BBB 5,7;5 BB 1100D 5,17;15;5,12;10 BBBB 10;5,7
BB 1200D
B12,5; B15; B17,5; B20 5,12;10 BB Orta sxlna gr msamli betonlarn
markalar
800D ; 900D ; 1000D ;5;5,3;5,2 BBB
1100D ; 1200D ; 1300D ;5,7B
1400D 5,7;5;5,3 BBB
Qeyd. Bu normalarda istifad olunan msamli-oyuqlu beton v msamli
beton terminlri
msamli-oyuqlu betonun sx v msamli strukturuna uyun nzrd tutulur.
(msamliyin 6%-dn ox
olmas drcsi il)
-
13
cdvl 6.2
beton mrkzi dartlmada mhkmliy gr siniflr
Ar, grginln,
kiikdnvr betonlar ;8,0tB ;2,1tB ;6,1tB ;0,2tB ;4,2tB ;8,2tB
0,4;6,3;2,3 ttt BBB
Yngl betonlar ;8,0tB ;2,1tB ;6,1tB ;0,2tB ;4,2tB ;8,2tB
;2,3tB
Cdvl 6.3
beton axtayadavamlla gr markalar Ar, grginln,
kiikdnvr v yngl
betonlar
500,400,300,200,150,100,75,50 FFFFFFFF
Yngl beton 400,300,200,150,100,75,50,35,25 FFFFFFFFF
Msamli-oyuqlu v
msamli betonlar 100,75,50,35,25,15 FFFFFF
Cdvl 6.4
beton sukeirmzliy gr markalar Ar, grginln, kiik dnli ;2W ;4W
;8;6 WW ;10W 20;18;16;14;12 WWWWW Yngl betonlar ;2W ;4W ;8;6 WW
;10W 12W
Qeyd. Sukeirmzliy gr grginln betonun markalar W12-dn az olduqda
markas tmin
olunur v layihd gstrmmk olar.
Cdvl 6.5
beton orta sxla gr markalar
Yngl beton
800D ; 900D ; 1000D ; 1100D ; 1200D ;
1300D ; 1400D ; 1500D ; 1600D ; 1700D ;
1800D ; 1900D ; 2000D
Msamli-oyuqlu beton 500D ; 600D ; 700D ; 800D ; 900D ; 1000D ;
1100D ; 1200D
Msamli betonlar 800D ; 900D ; 1000D ; 1100D ; 1200D ; 1300D ;
1400D
Cdvl 6.6
beton z-zn grginldirmy gr markalar
Grginln beton pS 0,6; pS 0,8; pS 1; pS 1,2; pS 1,5; pS 2; pS 3;
pS 4.
6.1.6. Dmir-beton konstruksiyalar n betonun sxlmada mhkmliyin gr
sinfini 15B -dn az olmayaraq qbul etmk tvsiy olunur.
Qabaqcadan grginldirilmi dmir-beton konstruksiyalar n betonun
sxlmada
mhkmliy gr sinfini, grginlmi armaturun nv v sinfindn asl olaraq,
20B -dn az
olmayaraq qbul etmk tvsiy olunur.
Betonun bpB trm mhkmliyi (betonu sxan anda mhkmliyi, betonun
sxlmada
mhkmliyin nzart olunmaa analoji olaraq) 15B -dn az v qbul olunan
betonun sxlmada
mhkmliyinin 50%-dn az olmayaraq qbul olunur.
6.1.7. Xrdadnl betonun xsusi eksperimental saslandrma olmadan
oxsayl tkrar yklr
mruz qalan dmir-beton konstruksiyalarda, hminin pBB, v K sinifli
mftil armaturla
-
14
armaturlandqda arm m12 -dn ox olan qabaqcadan grginldirilmi
konstruksiyalarda
istifad olunmasna yol verilmir.
Korroziyadan mhafiz etmk v konstruksiyann sthind v yuvalarda
yerldirilmi
grginlmi armaturla betonun ilimsini tmin etmk mqsdil istifad
olunan xrdadnli
betonun sxlmada mhkmliy gr sinfi 20B -dn v kanallar doldurmaq n
is 25B -dn aa olmamaldr.
6.1.8. axtayadavamll gr beton markalar konstruksiyalara olan
tlblrdn, istismar
rejimindn v traf mhitin raitindn asl olaraq qbul olunmaldr (TNvQ
2.03.11).
Yerst konstruksiya, traf mhitin atmosfer tsirlrin mruz
qaldqda,soyuq vaxtlarda
xarici havann hesablama tempraturu mnfi 50C-dn mnfi 400C-y qdr
olduqda betonun
axtayadavamlla gr markas F 75-dn az olmayaraq qbul edilir.
Xarici havann hesablama
temperaturu mnfi 50 C-dn ox olduqda yerst konstruksiyalar n
betonun axtayadavamlla
gr markalar normaladrlmr.
Digr hallarda betonun axtayadavamlla gr markalar konstruksiyann
tyinatndan v
traf mhitin xsusi raitlrindn asl olaraq tyin olunur.
6.1.9. Sukeirmzliy gr betonun markalar konstruksiyaya dair
tlblrdn, onlarn
istismar rejimindn v traf mhitin raitindn asl olaraq qbul
olunmaldr (TNvQ 2.03.11).
Xarici havann hesablama temperaturu mnfi C040 -dn ox olan raitd
atmosfer tsirlrin
mruz qalan yerst konstruksiyalar n, hminin isidiln binalarn
xarici divarlarda betonunun
sukeirmzliy gr markalar normalladrlmr.
Baqa hallarda sukeirmzliy gr betonun markalar xsusi gstrilr gr
qbul olunur.
6.1.10. Betonun sas mhkmlik xarakteristikas onun normativ
qiymtlridir:
- betonun ox boyu sxlmaya mqavimti - nbR , ;
- betonun ox boyu dartlmaya mqavimti - nbtR , .
Betonun oxboyu sxlmaya mqavimtinin normativ qiymti (prizma
mhkmliyi) v oxboyu
dartlmaya mqavimti (betonun sinfinin sxlmaya mhkmliyi tyin
olunduqda) betonun
mhkmliy gr B sinfindn asl olaraq cdvl 6.7 -y sasn qbul
olunur.
Betonun mrkzi dartlmada mhkmliyin gr tB sinfi tyin olunduqda,
betonun mrkzi
dartlmada mqavimtinin qiymti nbtR , mrkzi dartlmada beton
sinfinin rqm xarakteristikasna
brabr gtrlr.
6.1.11. Betonun mrkzi sxlmada mqavimtinin hesablama qiymti bR v
mrkzi
dartlmada btR aadak kimi tyin olunur:
b
nb
b
RR
. (6.1.)
bt
nbt
bt
RR
. (6.2.)
Sxlan betona gr etibarllq msalnn b qiymtlri aadak kimi qbul
olunur:
- birinci qrup hddi hallara gr hesablanmalarda ar, xrdadnli,
grginln v yngl
betonlar n -1,3;
- msamli-oyuqlu betonlar n -1,5;
- ikinci qrup hddi-hallara gr hesablanmalarda -1,0 qbul
olunur.
Dartlan betona gr etibarllq msalnn bt qiymtlri aadak kimi qbul
olunur:
- birinci qrup hddi hallara gr hesablanmalarda betonun sxlmada
mhkmliy gr
siniflri tyin olunduqda:
1,5-ar, xrdadnli, grginln v yngl betonlar n;
2,3- msamli-oyuqlu betonlar n qbul olunur.
-
15
- birinci qrup hddi hallara gr hesablanmalarda betonun mrkzi
dartlmada mhkmliy
siniflri tyin olunduqda:
- ar betonlar, xrdadnli, grgin-ln v yngl betonlar n - 1,3 qbul
olunur.
- ikinci qrup hddi hallara hesablanmalarda 1,0 qbul olunur.
Betonun mqavimtinin hesablanma qiymtlri bR , btR , serbR , ,
Rb,ser (yuvarlaqladrmaqla)
betonun sxlmada v dartlmada mhkmliyin gr siniflrindn asl olaraq:
birinci qrup hddi
hallara gr mvafiq olaraq - cdvl 6.8; 6.9 -da v ikinci qrup hddi
hallar n- cdvl 6.7-d
verilmidir.
6.1.12. Zruri hallarda hallarda betonun mhkmlik xarakteristikas
aadak bi - i raiti
msallarna vurulur ki, bunlar da beton konstruksiyann iinin
xsusiyytlrini nzr alr (ykn
xarakteri, traf mhitin raiti v s.):
a) 1b - beton v dmir-beton konstruksiyalar n bR v btR hesablama
qiymtlrin daxil
edilir v statik ykn uzunmddtli tsirini nzr alr:
0,11 b - statik ykn qsamddtli tsiri nzr alndqda;
9,01 b - ykn uzunmddtli tsiri nzr alndqda. Msamli-oyuqlu v
msamli betonlar
n 85,01 b ;
b) 2b -beton konstruksiyalar n, hesablama mqavimti bR -y daxil
edilrk, bu
konstruksiyalarn dalma xarakterini nzr alr 9,02 b ;
c) 3b - beton konstruksiyalar n, vertikal vziyytd betonlanan
qatn hndrly 1,5 m
olduqda, betonun mqavimtinin hesablama qiymtin bR daxil edilir
85,02 b ;
e) 4b - msamli-oyuqlu betonlar n betonun mqavimti bR -y daxil
edilir;
-
16
Cdvl 6.7
Nv Beton Betonun normativ mqavimtlri ,bnR btnR , MPa v ikinci
qrup hddi halda betonun hesablama mqavimtlri ,bR btR MPa
B1,5
B2
B2,5
B3,5
B5
B7,5
B10
B12,5
B15
B20
B25
B30
B35
B40
B45
B50
B55
B60
B70
B80
B90
B100
Mrkzi
sxlma
(prizma
mhkmliyi)
,bnR serbR ,
ar,
xrdadnli v
grginln
-
-
-
2,7
3,5
5,5
7,5
9,5
11
15
18,5
22
25,5
29
32
36
39,5
43
50
57
64
71
yngl - - 1,9 2,7 3,5 5,5 7,5 9,5 11 15 18,5 22 25,5 29 - - - - -
- - -
msamli-
oyuqlu
1,4 1,9 2,4 3,3 4,6 6,9 9,0 10,5 11,5 - - - - - - - - - - - -
-
Mrkzi
dartlma
btnR serbtR ,
ar,
xrdadnli v
grginldirn
- - - 0,39 0,55 0,70 0,85 1,00 1,10 1,35 1,55 1,75 1,95 2,10
2,25 2,45 2,60 2,75 3,00 3,30 3,60 3,80
yngl - - 0,29 0,39 0,55 0,70 0,85 1,00 1,10 1,35 1,55 1,75 1,95
2,10 - - - - - - - -
msamli-
oyuqlu
0,22 0,26 0,31 0,41 0,55 0,63 0,89 1,00 1,05 - - - - - - - - - -
- - -
Qeyd:
1. Msamli-oyuqlu betonlar n mqavimtlrin qiymtlri 10% orta nmlik
n verilmidir.
2. Xirdadnli betonlar n qumla irilik modulu 2,0 v aa, hminin
yngl betonlar n xrda msamli doldurucular sasnda hesablama
mqavimtlri btnR serbtR ,
0,8 msalna vurulmudur.
3. Msamlndirilmi betonlar n, hminin keramzitoperlitobeton
psgrdlm perlit qum sasnda hesablama mqavimtlri btnR serbtR , yngl
betonlarda olduu
kimi, 0,7 msalna vurulur.
4. Grginldirn betonlar n btnR serbtR , qiymtlri 1,2 msalna
vurulmaqla qbul olunur.
-
17
Cdvl 6.8
Cdvl 6.9
Mqavimtin nv Beton
Birinci hddi hallara gr betonun mqavimtinin hesablama qiymtlri,
btR (MPa) il mrkzi
dartlmada mhkmliy gr siniflri n
8,0tB 2,1tB 6,1tB 0,2tB 4,2tB 8,2tB 2,3tB
Mrkzi dartlma btR ar, xrdadnli, grginln v
yngl
0,62
0,93
1,25
1,55
1,85
2,15
2,45
Nv Beton Betonun hesablama mqavimtlri ,bR bnR MPa ikinci qrup
hddi hallarda betonun sxlmada mhkmliy gr siniflri
B1,5
B2
B2,5
B3,5
B5
B7,5
B10
B12,5
B15
B20
B25
B30
B35
B40
B45
B50
B55
B60
B70
B80
B90
B100
Mrkzi
sxlma
(prizma
mhkm
liyi) bR
ar, xrdadnli
v grginln
-
-
-
2,1
2,8
4,5
6,0
7,5
8,5
11,5
14,5
17,0
19,5
22
25
27,5
30,0
33,0
37,0
41
44,0
47,5
yngl 1,5 2,1 2,8 4,5 6,0 7,5 8,5 11,5 14,5 17,0 19,5 22 - - - -
- - - -
msamli-oyuqlu 0,95 1,3 1,6 2,2 3,1 4,6 6,0 7,0 7,7 - - - - - - -
- - - - - -
Mrkzi
dartlma
btR
ar, xrdadnli
v
grginldiriln
-
-
-
0,26
0,37
0,48
0,56
0,66
0,75
0,90
1,05
1,15
1,30
1,40
1,50
1,60
1,70
1,80
1,90
2,10
2,15
2,20
yngl 0,2 0,26 0,37 0,48 0,56 0,66 0,75 0,90 1,05 1,15 1,30
1,40
msamli-oyuqlu 0,09 0,12 0,14
0,18 0,24 0,28 0,39 0,44 0,46 - - - - - - - - - - - - -
Qeyd:
1. Msamli-oyuqlu betonlar n mqavimtlrin qiymtlri 10% orta nmlik
n verilmidir.
2. Xirdadnli betonlar qumla irilik modulu 2,0 v aa, hminin yngl
betonlar n xrda msamli doldurucular sasnda hesablama mqavimtlri
btnR serbtR , 0,8
msalna vurulmudur.
3. Msamlndirilmi betonlar n, hminin keramzitoperlitobeton
pskrdlm perlit qum sasnda hesablama mqavimtlri btnR serbtR , yngl
betonlarda olduu
kimi 0,7 msalna vurulur.
4. Grginldiriln betonlar n btnR serbtR , qiymtlri 1,2 msalna
vurulmaqla qbul olunur.
-
18
0,14 b oyuqlu betonun nmliyi 10% v az olduqda;
85,04 b oyuqlu betonlar n nmliyi 25% ox olduqda;
nterpolyasiyaya gr- msamli-oyuqlu betonun nmliyi 10%-dn ox v 25%
-dn az
olduqda.
Ardcl olaraq dondurulma v donun almas, hminin mnfi
temperaturlarn tsiri betonun
i raiti msal 0,15 b il nzr alnr. Soyuq vaxtlarda xarici havann
hesablama temperaturu
mnfi C040 v ox olduqda, traf mhitin atmosfer tsirlrin mruz qalan
yerst konstruksiyalar
n msal 0,15 b qbul olunur. Baqa hallarda bu msaln qiymti
konstruksiyann tyinatndan
v traf mhitin rtlrindn asl olaraq xsusi gstrilr sasn qbul
olunur.
6.1.13. Betonun sas deformasiya xarakteristikalar
aadaklardr:
- mrkzi sxlmada v dartlmada betonun hddi nisbi deformasiyalar
(betonun bircins
grginlikli halnda) 0b v 0bt ;
- balanc elastiklik modulu bE ;
- srm modulu G ;
- srklnm msal (xarakteristikas) - crb, ;
- betonun enin deformasiya msal (Puasson msal) pb, ;
- betonun xtti temperatur deformasiya msal - bt .
Cdvl 6.10
6.1.14. Ar, xrdadnli v grginln betonlarn hddi nisbi
deformasiyalarnn qiymti
qbul olunur:
Ykn uzunolmayan tsirindn:
b0 = 0,002- mrkzi sxlmada;
bt0 = 0,0001- mrkzi dartlmada;
traf mhitin nisbi nmliyindn asl olaraq, ykn uzunmddtli tsirindn
betonun nisbi
deformasiyalar cdvl 6.10-da verilmidir.
Yngl, oyuqlu v msamli betonlar n hddi nisbi deformasiyann
qiymtlri xsusi
gstrilr sasnda qbul olunmaldr.
Yngl betonlar n ykn uzunmddtli tsirindn hddi nisbi deformasiyann
qiymtlri
azaltma msal [(0,4+0,6/2200) 0,7] olmaqla, cdvl 6.4 vasitsi il
qbul olunmasna yol verilir
( betonun sxldr).
traf mhitd havann
nisbi nmliyi
Ar, xrdadnli v grginldirn betonlarn hddi nisbi
deformasiyalar
sxlmada dartlmada
3
0 10b 3
2 10b 3
1 10b 3
0 10bt 3
2 10bt 3
1 10bt
75-dn ox 3,0 4,2 2,4 0,21 0,27 0,19
40-75 3,4 4,8 2,8 0,24 0,31 0,22
7-dn az 4,0 5,6 3,4 0,28 0,36
0,26
Qeyd:
1. traf mhitd havann nisbi nmliyi TNvQ 2-01-01-dn tikinti
rayonunun n isti aynda orta aylq
nisbi nmliyi kimi qbul olunur.
2. Yksk mhkmlikli betonlar n B70-B100 nisbi deformasiyann 2b
qiymtinin 210
270 B
nisbtin vurmaqla qbul olunur.
-
19
6.1.15. Betonun sxlmada v dartlmada balanc elastiklik modulu
onun sxlmada B
mhkmliy gr qbul edilir v cdvl 6.11-d verilmidir. Betonun srmd
elastiklik
modulunun qiymti bE4,0 qbul olunur.
Ykn uzunmddtli tsiri zaman betonun deformasiya modulu aadak
dsturla tyin
olunur:
crb
b
rb
EE
,
,1
(6.3)
burada crb, - srklnm msal, bnd 6.1.16-ya mvafiq qbul olunur.
6.1.16. Betonun srklnm msalnn qiymti crb, traf mhitin (havann
orta nmliyi)
rtlri nzr alnmaqla, betonun sinfindn asl olaraq qbul olunur. Ar,
xrdadnli v
grginln betonlar n betonun srklnm msal cdvl 6.12. -d
verilmidir.
Yngl, oyuqlu v msamli betonlarn srklnm msal xsusi gstrilr sasn
qbul
olunur.
Yngl betonlarn srklnm msal (/ 2200)2 olan azaltma msal il cdvl
6.12-dn
tyin olunur.
6.1.17. Betonun enin deformasiya msalnn qiymtinin 2,0, pb qbul
olunmasna yol
verilir.
6.1.18. Betonun xtti temperatur msalnn qiymti temperatur dyimsi
mnfi C040 -dn
msbt C050 olduqda aadak kimi qbul olunur:
105101 Cbt ar, xrdadnli, grginldirn betonlar v yngl beton xrda,
sx
dolduruculu olduqda;
105107,0 Cbt kiik msamli dolduruculu betonlar n;
105101 Cbt msamli-oyuqlu v msamldirilmi betonlar n.
6.1.19. Betonun hesablama hal diaqram grginlikl nisbi
deformasiyalar arasnda laqlri
tyin edir v xtli v ikixtli diaqramlar qbul olunur (kil 6.1,
a,b).
Betonun hal diaqramlar dmir-beton elementlrin qeyri-xtti
deformasiyalar modeli sasnda
hesablanmalarda istifad olunur.
6.1.20. xtli diaqrama (kil 6.1, a) gr betonda sxc grginlik b
betonun nisbi qsalma
deformasiyasndan b asl olaraq aadak kimi tyin olunur:
10 bb olduqda,
bbb E (6.4.)
01 bbb olduqda,
b
b
b
bb
bb
b
b
b RRR
1
10
111
(6.5)
20 bbb
olduqda,
bb R (6.6)
1b grginliyin qiymtlri qbul olunur:
bb R6,01 .
-
20
Cdvl 6.11
Beton Sxlma v dartlmada balanc elastik modulu
310MPaEb sxlmada mhkmliy v betonlarn sinfin gr
B1,5 B2 B2,5 B3,5 B5 B7,5 B10 B12,5 B15 B20 B25 B30 B35 B40 B45
B50 B55 B60 B70 B80 B90 B100
ar - - - 9,5 13 16 19 21,5 24 27,5 30 32,5 34,5 36 37 38 39 39,5
41 42 42,5 43
xrdadnli qruplar
A-tbii brkim
- - - 7,0 10 13,5 15,5 17,5 19,5 22 24 26 27,5 28,5 - - - - - -
- -
Atmosfer tzyiqi altnda
istilik emalna mruz
qalan
- - - 6,5 9,0 12,5 14 15,5 17 20 21,5 23 24 24,5 - - - - - - -
-
B-tbii brkim - - - 6,5 9,0 12,5 14 15,5 17 20 21,5 23 - - - - -
- - - - -
Atmosfer tzyiqi altnda
istilik emalna mruz
qalan
- - - 5,5 8,0 11,5 13 14,5 15,5 17,5 19 20,5 - - - - - - - - -
-
C-avtoklav brkim - - - - - - - - 16,5 18 19,5 21 22 23 23,5 24
24,5 25
Orta sxlna gr D
markalar yngl v
msamldirilmi 800
- - 4,0 4,5 5,0 5,5 - - - - - - - - - - - - - - - -
1000 - - 5,0 5,5 6,3 7,2 8,0 8,4 - - - - - - - - - - - - - -
1200 - - 6,0 6,7 7,6 8,7 9,5 10 10,5 - - - - - - - - - - - -
-
1400 - - 7,0 7,8 8,8 10 11 11,7 12,5 13,5 14,5 15,5 - - - - - -
- - - -
1600 - - 9,0 10 11,5 12,5 13,2 14 15,5 16,5 17,5 18 - - - - - -
- - -
1800 - - - 11,2 13 14 14,7 15,5 17 18,5 19,5 20,5 21 - - - - - -
- -
2000 - - - - 14,5 16 17 18 19,5 21 22 23 23,5 - - - - - - -
-
msamli-oyuqlu beton avtoklav brkim, orta
sxla gr markalar D:
500
1,4
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
600 1,7 1,8 2,1 - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
700 1,9 2,2 2,5 2,9 - - - - - - - - - - - - - - - - - -
800 - - 2,9 3,4 4,0 - - - - - - - - - - - - - - - - -
900 - - - 3,8 4,5 5,5 - - - - - - - - - - - - - - - -
1000 - - - - 5,0 6,0 7,0 - - - - - - - - - - - - - - -
1100 - - - - - 6,8 7,9 8,3 8,6 - - - - - - - - - - - - -
1200 - - - - - - 8,4 8,8 9,3 - - - - - - - - - - - - -
Qeyd:
1. Xrdadnli betonlar qrupu bu normalarn yarmbnd 6.1.4. b -d
verilmidir. 2. Yngl, msamli-oyuqlu v msamldirilmi betonun sxlna gr
aralq balanc elastik modulu xtti interpolyasiya il tyin olunur.
3. Msamli-oyuqlu avtoklav brkim olmayanda bE -nin qiymtlri
avtoklav brkimi betonlarn qiymtlrinin 0,8 msalna vurulur.
4. Grginldirn betonlatda bE ar betonlarn qiymtlri aadak msala
vurulur: B006,056,0
-
21
Cdvl 6.12
traf mhitin havasnn nisbi nmliyi, % Srklnm msal crb, qiymtlri,
ar betonun sxlmada siniflri n
B10 B15 B20 B25 B30 B35 B40 B45 B50 B55 B60 B70-B120
75-dn yuxar 2,8 2,4 2,0 1,8 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 1,0
75 3,9 3,4 2,8 2,5 2,3 2,1 1,9 1,8 1,6 1,5 1,4 1,4
75-dn az 5,6 4,8 4,0 3,6 3,2 3,0 2,8 2,6 2,4 2,2 2,0 2,0
Qeyd. traf mhitd havann nisbi nmliyi TNvQ 2.01.01- sasn orta
aylq nisbi nmlik daha isti olan inaat rayonu n qbul olunur.
-
22
Nisbi deformasiyalarn qiymtlri is b
b
bE
1
1
qbul olunur.
Ar, xrdadnli v grginln betonlarn nisbi deformasiyalarnn 2b
qiymtlri ykn
uzun olmayan tsiri n qbul olunur:
-betonun sxlmada mhkmliy gr siniflri B60 v aa n 0035,02 b
-betonun sxlmada mhkmliy gr yksk mhkmlikli betonlar B70-B100 n
2b
xtti dyidiyi qbul olunur: 0,0033-dn (B70 olduqda) - 0, 0028-
qdrm (B100 olduqda);
bb ER , v 0b -nin qiymtlri bu normalarn bnd 6.1.11; 6.1.12;
6.1.14; v 6.1.15- sasn
qbul edilir.
b
arctgEb b
b1
b1=b2=Rb
b1 b0 b2
a)
b
arctgEbredb
b1=b0=
b1 b0 b2
b)
b2=Rb
kil 6.1. Betonun sxlmada hal diaqram
a) betonun xtli hal diaqram;
b) betonun ikixtli hal diaqram.
-
23
6.1.21. kixtli diaqrama (kil 6.1 b) gr betonda sxc grginlik b
nisbi deformasiya b -
dan asl olaraq aadak dsturlarla tyin olunur:
10 bb , burada redb
b
bE
R
,
1 olduqda
redbbb E , (6.7)
21 bbb olduqda
bb R (6.8)
Betonun evrilmi deformasiya modulunun redbE , qiymti aadak kimi
qbul olunur:
redb
b
redb
RE
,1
,
(6.9)
Nisbi deformasiyalarn redb ,1 qiymtlri:
- ar betonlar n ykn uzunolmayan tsirindn redb ,1 =0,0015 ;
- yngl betonlar n ykn uzunolmayan tsirindn 0022,0,1 redb ;
- ar betonlar n ykn uzunmddtli tsirindn cdvl 6.10-a gr
- 2, bbR -nin qiymtlri bu normalarn bnd 6.1.20-d olduu kimi qbul
olunur.
6.1.22. Betonda dartc grginlik bt nisbi deformasiyadan bt asl
olaraq diaqramlarla bnd
6.1.20 v 6.1.21.-d gstrilmi qaydada tyin olunur. Bu halda
betonun sxlmada hesablama
mqavimtlri bR bu normalarn bnd 6.1.11 v 6.1.12- uyun betonun
dartlmada hesablama
mqavimtlri btR il vz olunur, balanc elastiklik modulu btE bnd
6.1.15- uyun tyin
olunur, nisbi deformasiyann 2,bt qiymti ar, xrdadnli v grginln
betonlar n yklrin
uzunolmayan tsirindn 00015,02, bt , ykn uzunmddtli tsirindn cdvl
6.10 zr qbul
olunur.
kixtli diaqram n yklrin uzunolmayan tsirlrind 00008,0,1 redbt ;
uzunmddtli
tsirlrindn cdvl 6.10 il qbul edilir; redbtE , - dstur (6.9) il
btR v redbt ,1 qoyulmaqla
hesablanr.
6.1.23. Qeyri-xtti deformasiya modeli il dmir-beton elementlrin
mhkmliy
hesablanmasnda betonun sxlan zonasnda grginlikli-deformasiya
hallarnn tyini betonun hal
diaqramlarndan, bu normalarn bnd 6.1.20 v 6.1.21-d gstriln
yklrin qsamddtli tsirin
cavab vern deformasiya xarakteristikalarndan v betonun n sad
ikixtli hal diaqramndan
istifad olunur.
6.1.24. atlarn ml glmsin hesablanmalarda dmir-beton
konstruksiyalarn qeyri-xtti
deformasiya modeli sxlan v dartlan zonalarda
grginlikli-deformasiya hallarnn tyini xtli
diaqramdan bnd 6.1.20 v 6.1.22-d gstriln ykn qsamddtli tsirindn
deformasiya
xarakteristikalar tyin olunur. kixtli diaqram (bnd 6.1.21.) n
sad halda betonun dartlan
zonasnda grginlikli-deformasiya hallar sxlan zonann elastik hddi
daxilind olmas rtindn
istifad olunuraq taplr.
6.1.25. Dmir-beton elementlrin qeyri-xtti deformasiya modeli
sasnda hesablanmasnda
atlar olmadqda sxlan v dartlan betonda grginlikli-deformasiya
hallar qiymtlndirildikd
yklrin qsamddtli v uzunmddtli tsirlri nzr alnmaqla, betonun xtli
diaqramndan
istifad olunur. atlar olduqda is sxlan betonun
grginlikli-deformasiya haln qiymtlndirmk
n diaqramlar yuxarda gstrilnlrdn lav, n sad hal kimi, yklrin
qsamddtli v
uzunmddtli tsiri nzr alnmaqla betonun ikixtli diaqramndan
istifad olunur.
-
24
6.1.26. Qeyri-xtti deformasiya modeli zr normal atlarn almasna
gr hesablamalarda
sxlm betonda grginlikli-deformasiya hallarnn qiymtlndirilmsi n
yklrin qsamddtli
tsirlri nzr alnmaqla bnd 6.1.20 v 6.1.21-d gstriln hal
diaqramlarndan istifad olunur.
Bu zaman n sadsi kimi betonun halnn ikixtli diaqramndan istifad
olunur.
6.1.27. Ardcl olaraq dondurulma v donun almasnn, hminin, mnfi
temperaturun
betonun deformasiya xarakteristikalarna tsiri i raiti msal 0,11
b il nzr alnr.
Xarici havann hesablama temperaturu soyuq dvrd mnfi 400C v yuxar
olduqda traf
mhitin atmosfer tsirlrin mruz qalan yerst konstruksiyalar n msal
0,1bt qbul
olunur. Baqa hallarda bt msalnn qiymti konstruksiyann mqsdi v
traf mhitin raitindn
asl olaraq qbul olunur.
6.1.28. Betonun mstvi (ikioxlu) v hcmi (oxlu) grginlikli
hallarnda mhkmlik
xarakteristikas iki v qarlql perpendikulyar istiqamtd tsir edn
grginliklrin hddi
qiymtlri arasndak laqni ifad edn kriteriyaya gr, betonun nv v
siniflri nzr
alnmaqla tyin olunur.
Betonun deformasiyas onun mstvi v hcmi grginlikli hallar nzr
alnmaqla tyin
olunmaldr.
6.1.29. Dispers armaturlanm konstruksiyalarda betonun matrisa
xarakteristikalar, beton
v dmir-beton konstruksiyalarda olduu kimi qbul olunmaldr.
Fibrobeton konstruksiyalarda fibrobetonun xarakteristikalar,
betonun xarakteristikalar,
nisbi trkibi, formas, llri v fibrin betonda yerlmsi, onun
betonla ilimsi v fiziki-
mexaniki xasslri, hminin elementin v ya konstruksiyann llrindn
asl olaraq myyn
edilir.
6.2. Armatur
6.2.1. Dmir-beton bina v qurularn layihlndirilrkn beton v
dmir-beton
konstruksiyalara dair tlblr uyun olaraq, armaturun nv, onun
nzart ediln v
normaladrlan keyfiyyt gstricilri tyin olunmaldr.
6.2.2. Dmir-beton konstruksiyalarn armaturlanmas n mvafiq dvlt
standartnn v
ya texniki rtlrin tlblrin cavab vern aadak armatur nvlri ttbiq
olunmaldr:
- sabit v dyin hndrlk xntlar (uyun olaraq halqavari v oraqkilli
profillr) olan,
isti halda yuvarlanm hamar v periodik profilli, diametri 6-50
mm;
- termomexaniki sulla mhkmlndirilmi, periodik profilli, diametri
6-50mm;
- soyuq halda deformasiya olunmu, periodik profilli, diametri
3-16m;
- armatur kanatlar, diametri 6-18 mm.
6.2.3. Armaturun layihlndirm il myyn ediln sas keyfiyyt
gstricisi, armaturun
dartlmada mhkmlik zr sinfidir v aadak kimi iar olunur:
A - isti halda yuvarlanm v termomexaniki mhkmlndirilmi
armaturlar n;
B, BP - periodik profilli soyuq halda deformasiyaya uram
armaturlar n;
K - armatur kanatlar n;
Armatur kanatlar aadaklara blnr:
K7 - yumru hamar sthli mftillrdn hazrlanm kanatlar;
K7T- periodik profilli mftillrdn hazrlanm kanatlar;
K7O- hamar sthli mftillrdn hazrlanm plastik sxlm kanatlar.
Dartlmada mhkmliy gr armatur siniflri axma hddinin (fiziki v ya
rti) tminat
verilmi qiymtin (0,1% v ya 0,2% qalq nisbi uzanmaya uyun olan
grginliyin qiymtin
brabr) cavab verir, mvafiq standartlarla tyin olunmu 0,95-dn az
olmayaraq tminatla.
Bundan lav, zruri hallarda armaturlara lav keyfiyyt gstricilri
zr tlblr irli
srlr: qaynaqolunma, plastiklik, soyuadavamllq, korroziyaya qar
davamllq v s.
-
25
6.2.4. Qabaqcadan grginlmmi dmir-beton konstruksiyalar n
hesablama il
myynlmi periodik profilli armaturun sinfi ksr hallarda A400,
A500 v A600, hminin
armaturun sinfi B500 v Bp500 qaynaq torlarnda v karkaslarda
ttbiq olunur. qtisadi
mqsduyunluu saslandrldqda, daha yksk sinifli armaturun ttbiqin
yol verilir.
Qabaqcadan grginldirilmi dmir-beton konstruksiyalar n aadaklar
nzrd tutulur:
qabaqcadan grginldirilmi armatur kimi:
- isti halda yuvarlanm v termomexanik mhkmlnmi periodik profilli
A600, A800 v
A1000 ;
- soyuq halda deformasiyalara uram periodik profilli 1200pB -dn
1600pB ;
- 7 v 19 mftilli kanatlardan : K1400, K1500 , K1600, K1700;
grginlmmi armaturlar kimi:
- isti halda yuvarlanm hamar sthli A240 ;
- isti halda yuvarlanm, termomexanik mhkmlnmi v soyuq halda
deformasiyalara
uram periodik profilli: A400, A500, A600, B500 v Bp500
6.2.5. Hesabatla myynln armatur n poladn nv v markas, hminin
birlm
hisslri n prokat polad seilnd konstruksiyann istismar raitinin
temperaturu v onlarn
yklnm xarakteri nzr alnmaldr.
Statik yk tsirind istismar olunan isidiln bina
konstruksiyalarnda, hminin aq havada
v isidilmyn binalarda hesablama temperaturu mnfi C040 v ox
olanda yuxarda qeyd olunan
btn siniflrdn olan armaturlar (hesablama temperaturu mnfi C030 v
ox olduqda ttbiq
olunan, 35 markal poladdan olan 400A armaturu (diametr 1810 mm)
v 3 markal
poladdan olan 240A armaturu istisna olmaqla) istifad oluna
bilr.
Hesablama temperaturu mnfi C055 -dn az olan hallarda markas 202
poladdan
olan Ac500 v A600 sinifli armaturlardan istifad olunmas tvsiy
olunur.
Baqa istismar raitlrind armaturun sinfi v poladn markas xsusi
gstrilr sasnda
ttbiq olunur.
Qabaqcadan grginlmnin trm zonasnn, betonda armaturun
ankerlnmsinin v
armaturlarn st-st (qaynaqsz) birlmlrinin layilndirilmsind
armatur sthinin xarakteri
nzr alnmaldr.
Armaturun qaynaq birlmlrinin layihlndirilmsind armaturun
hazrlanma sullar
(DST-14098) nzr alnmaldr.
6.2.6. Yma dmir-beton elementlrin v beton konstruksiyalarn
quradrma (qaldrc)
ilmlri n isti halda yuvarlanm, 3 v 3 markal, 240A sinifli
armatur poladlardan
istifad olunmaldr .
gr konstruksiyann quradrlmas qda hesablama temperaturu mnfi C040
-dn az
hallarda mmkndrs, quradrma ilmlri n 3 polad markasnn ttbiqin yol
verilmir.
6.2.7. Armaturun sas mhkmlik xarakteristikas dartlmada mqavimtin
nsR , normativ
qiymtidir v armaturun sinfindn asl olaraq cdvl 6.13- uyun qbul
edilir.
Cdvl 6.13
Armaturun sinfi Armaturun nominal diametrlri,
mm
Dartlmada mqavimtin normativ qiymtlri nsR , v
dartlmada mqavimtin hesablama qiymtlri sersR ,
ikinci qrup hddi hallar n, MPa
240A 6 - 40 240
400A 6 - 40 400
500A 10 - 40 500
600A 10 - 40 600
800A 10 - 32 800
-
26
Cdvl 6.13-n davam
Armaturun sinfi Armaturun nominal diametrlri,
mm
Dartlmada mqavimtin normativ qiymtlri nsR , v
dartlmada mqavimtin hesablama qiymtlri sersR ,
ikinci qrup hddi hallar n, MPa
1000A 10 - 32 1000
500B 3 - 16 500
500PB 3 - 5 500
1200PB 8 1200
1300PB 7 1300
1400PB 4; 5; 6 1400
1500PB 3 1500
1600PB 3 - 5 1600
1400K 15 1400
1500K 6 - 18 1500
1600K 6; 9; 11; 12; 15 1600
1700K 6 - 9 1700
6.2.8. Armaturun dartlmada mqavimtinin hesablama qiymti aadak
dsturla tyin
olunur:
s
ns
s
RR
, (6.10)
burada s - armatura gr etibarllq msaldr v qiymti birinci qrup
hddi hallar n 1,15
qbul olunur, ikinci qrup hddi hallar n 1,0 qbul olunur.
Armaturun dartlmada mqavimtin hesablama qiymtlri birinci qrup
hddi hallar n 6.14
cdvlind, ikinci qrup hddi hallar n is cdvl 6.13-d verilmidir.
Mvafiq standartlara
(DST 5781, DST 6727 ) uyun olaraq nsR , -in qiymtlri birinci
qrup hddi hallar n n
kiik nzart ediln qiymtlr brabr qbul olunmudur.
Armaturun sxlmada mqavimtin hesablama qiymti scR armaturun
dartlmada
mqavimtin hesablama qiymtin sR brabr qbul olunur, lakin sxlm
armaturu hat edn
betonun qsalma deformasiyasna cavab vern qiymtindn ox olmamaldr:
ykn qsamddtli
tsirind MPa400 -dan ox, uzunmddtli yklrin tsirind MPa500 -dan ox
olmamaldr.
Armaturun 500B v 600A siniflri n sxlmada mqavimtinin srhd
qiymtlri azaldc i
raiti msal il qbul olunur. scR -in hesablama qiymtlri cdvl
6.14-d verilmidir.
Cdvl 6.14
Armaturun sinfi
Birinci qrup hddi hallar n armaturun mqavimtinin hesablama
qiymtlri MPa
dartlmada sR sxlmada scR
240A 210 210
400A 350 350
500A 435 435 (400)
600A 520 470 (400)
800A 695 500 (400)
1000A 870 500 (400)
-
27
Cdvl 6.14-n davam
Armaturun siniflri
Birinci qrup hddi hallar n armaturun mqavimtinin hesablama
qiymtlri MPa
dartlmada sR sxlmada scR
500B 435 415 (380)
500PB 415 390 (360)
1200PB 1050 500 (400)
1300PB 1130 500 (400)
1400PB 1215 500 (400)
1500PB 1300 500 (400)
1600PB 1390 500 (400)
1400K 1215 500 (400)
1500K 1300 500 (400)
1600K 1390 500 (400)
1700K 1475 500 (400)
Qeyd. scR -nin qiymtlri (mtrizd gstrilnlr) yalnz ykn qsamddtli
tsirlrind istifad olunur.
6.2.9. Zruri hallarda armaturun mhkmlik xarakteristikalarnn
hesablama qiymtlri
konstruksiya v armaturun ilnm xsusiyytlrini nzr alan i raiti
msalna si vurulur .
Enin armaturun dartlmada hesablanma mqavimtinin qiymtlri swR ,
240A - 500A v
500B sinif armaturlar n cdvl 6.15 -d verilmidir.
Armaturun btn siniflri n swR mqavimtinin hesablama qiymtlri
MPa300 -dan ox
olmayaraq qbul edilmlidir.
Cdvl 6.15
Armaturun sinfi Dartlmada enin armaturlarn mqavimtinin hesablama
qiymtlri
(xamt v yilmi millr) birinci qrup hddi hallara gr, MPa 240A
170
400A 280
500A 300
500B 300
6.2.10. Armaturun sas deformasiya xarakteristikalar aadak
qiymtlrdir:
- grginlik hesablama mqavimtin sR - atdqda 0s armaturun nisbi
uzanma
deformasiyasnn qiymti ;
- armaturun elastiklik modulunun sE qiymti.
6.2.11. Armaturun nisbi deformasiyalarnn 0s qiymti aadaklara
brabr qbul olunur:
- fiziki axclq hdli armatur n:
s
ss
E
R0 (6.11.)
- rti axclq hdd armaturun n:
002,00 s
ss
E
R (6.12.)
-
28
6.2.12. Armaturun elastiklik modulu sE qiymti dartlma v sxlmada
eyni qbul edilir v
aadaklara brabrdir:
MPaEs51095,1 armatur kanatlar n (K);
MPaEs5100,2 qalan armatur siniflri n (A v B).
6.2.13. Dmir-beton elementlri qeyri-xtti deformasiya modeli
sasnda hesabladqda,
grginlik s il nisbi deformasiya s arasndak laqni myyn edn,
armaturun halnn
(deformasiyaya uram) hesablama diaqramlar qismind fiziki axclq
hddi olan armatur siniflri
240A - 500A , 500B n ikixtli diaqram (kil 6,2,a) v rti axclq
hddi olan armatur siniflri
600A - 1000A , 1200PB - 1500PB , 1400K , 1500K v K1600 n is xtli
diaqram (kil 6,2,b)
qbul edilir.
6.2.14. Armaturun ikixtli hal diaqramna sasn armaturda grginlik
s nisbi deformasiya
s -dn asl olaraq aadak dsturlarla tyin olunur:
00 ss olduqda
sss E (6.13)
20 sss olduqda
ss R (6.14)
0s , sE v sR -in qiymtlri bnd 6.2.11, 6.2.12 v 6.2.8- mvafiq
qbul olunur. Nisbi
deformasiyann 2s qiymti 0,025- brabr gtrlr.
Mvafiq saslandrmalar olduqda, poladn markas, armaturlanma nv,
konstruksiyann
etibarllq kriteri v baqa amillrdn asl olaraq s2 nisbi
deformasiyann qiymti 0,025-dn az v
ox qbul edimsin yol verilir.
s
arctgEss
s=s2=Rs
s0 s2
a)
-
29
arctgEs
s2=1.1Rs
s1 s0 s2
b)
s0=Rs
s
s
s1=0.9Rs
kil 6.2. Dartlan armaturun hal diaqramlar
6.2.15. xtli diaqrama sasn armaturda s grginliyi nisbi
deformasiya s -dn asl
olaraq, aadak dsturla tyin olunur:
10 ss olduqda
sss E (6.15)
21 sss olduqda
ss
s
s
ss
ss
s
ss RR
RR1,11 1
10
11
(6.16)
0s , sE v sR -in qiymtlri bu normalarn bnd 6.2.11, 6.2.12 v
6.2.8- sasn:
1s grginliyin qiymtlri sR9,0 , 2s is 1,1 Rs qbul olunur.
Nisbi deformasiyalarn qiymti 1s = s
sR
9,0 , deformasiya 2s = 0,015 qbul olunur.
7. Beton konstruksiyalar
gr konstruksiyann mhkmliyi yalnz betonla tmin olunursa, ona
beton konstruksiya
kimi baxlr.
Beton elementlr aadak kimi ttbiq olunur:
a) boyuna sxc qvv elementin ksiyinin hdudlarna ttbiq olunaraq
sasn sxlmaya
ildikd;
b) bzi hallarda konstruksiyada sxlmaya ilyn elementlrd boyuna
sxc qvv enin
ksiyin hdudlarndan knarda ttbiq olunduu halda, hminin yiln
konstruksiyalarda, onlarn
dalmas insanlarn hyatna bilavasit thlk yaratmadqda v
avadanlqlarn qorunmas tmin
olunduqda.
Armaturlu konstruksiyalarda armatur ksiyin sahsi bu normalarn
bnd 10.3- gr
konstruktiv tlblr zr minimal yol veriln hddn az olduqda, bel
konstruksiyalara beton
konstruksiyalar kimi baxlr.
7.1. Beton elementlrin mhkmliy gr hesablanmas
7.1.1. Beton elementlr mhkmliy gr boyuna normal qvvlrin, yici
momentlrin v
enin qvvlrin tsirin, hminin yerli sxlmaya hesablanr.
7.1.2. Boyuna sxc qvvnin (mrkzdnxaric sxlma) v yici momentin
tsirindn beton
elementlrin mhkmliy gr hesablanmas boyuna oxa perpendikulyar
ksiklr n aparlr.
En ksiyi dzbucaql v tavr olan beton elementlrin simmetriya
mstvisin normal
ksiklrd tsir edn qvvlr hesablanmas bu normalarn bnd 7.1.7 -
7.1.12- sasn hddi
-
30
qvvy gr aparlmasna yol verilir. Baqa hallarda hesablanma
qeyri-xtti deformasiyalar modeli
sasnda bu normalarn bnd 8.1.20 - 8.1.30-a sasn aparlr v
hesablanmalarda armatur sahsi
sfra brabr gtrlr.
7.1.3. Beton elementlrin hesablanmas i raitindn v onlara olan
tlblrdn asl olaraq,
hddi yk gr, dartlan zonada betonun mqavimti nzr alaraq v ya nzr
almayaraq aparlr.
Betonun dartlan zonasnn mqavimtini nzr almayaraq (kil 7.1),
mrkzdn xaric
sxlan elementlr ksik sahsinin hdudlar daxilind yerln boyuna sxc
qvvy sxlan
betonun dalmas il elementin hddi hala atmas xarakteriz olunaraq
hesablanma aparlr.
Betonun sxlmaya mqavimti hddi qvvy gr hesablamalarda rti olaraq
arlq
mrkzi boyuna qvvnin ttbiq nqtsi il eyni olan sxlan zonada (rti
sxlan zona) brabr
paylanm bR -y brabr grginliklrl ifad olunur (bnd 7.1.9).
h
RbRbAb
b
Ab
N
xy
c
kil 7.1.
Ksikd grginlik epr v qvvlr sxemi, ox boyu normal mrkzdn xaric
sxlan beton elementd,
mhkmliy gr dartlan zonada betonun mqavimtini nzr alnmadan
hesablanmaldr.
h
b
Ab
N
Rbt
Abt
xM
kil 7.2.
Ksikd qvvlr sxemi v grginliklr epr, ox boyu normal yiln (mrkzdn
xaric) beton elementd,
mhkmliy gr dartlan beton zonasnda onun iinin nzr alnmas il
hesablanmaldr.
Betonun dartlan zonasnn mqavimti nzr alnmaqla hesablama boyuna
sxc qvv
elementin en ksiyinin hdudlarndan knarda yerldikd sxlmaya ilyn
elementlr (kil 7.2.),
yiln elementlr v hminin konstruksiyann istismar raitin gr atlarn
ml glmsin yol
verilmyn elementlr n aparlr. Bu halda hddi qvvlr gr
hesablamalarda betonun
dartlan zonadak ii elastik frz olunaraq hddi qvvy atmas hddi hal
kimi xarakteriz
edilmkl qbul olunur (bu normalarn bnd 7.1.9, 7.1.10,
7.1.12).
-
31
7.1.4. Beton elementlrinin mhkmliy gr ksici qvvnin tsirin
hesablanmas ba
dartc grginliyin betonun mrkzi dartlmada hesablama mqavimtin
bt
mt
R
v ba sxc
grginliyin betonun sxlmada hesablama mqavimtin b
mc
R
nisbtlri cminin 1,0 dn ox
olmamas rti il aparlr.
7.1.5. Beton elementlrin mhkmliy gr yerli yklrin tsirin (yerli
sxlma)
hesablanmas bu normalarn bnd 8.1.43-8.1.45- sasn aparlmaldr.
7.1.6. Bu normalarn bnd 10.3.7-d gstriln hallarda beton
elementlrd konstruktiv
armatur nzrd tutulmaldr.
7.1.7. Mrkzdnxaric sxlan beton elementlr n mhkmliy gr boyuna
sxlan
qvvnin tsirin hesablanmasnda tsadfi ekssentrisitet e nzr alnmal
v ekssentrisitetin
qiymti aadaklardan:
-elementin uzunluunun 600
1-dn;
-ksiyin hndrlynn 30
1-dn;
-10 mm-dn az qbul olunmamaldr.
Statik hll olunmayan konstruksiyann elementlrind boyuna qvvnin
evrilmi ksiyin
arlq mrkzin nzrn qiymti ekssentrisitetinin 0e statik
hesablanmadan tyin olunan qiymt
brabr gtrlr, lakin, e -dan az olmamaldr.
Statik hll olunan konstruksiyann elementlrind 0e statik
hesablanmadan alnan
ekssentrisitetl tsadfi ekssentrisitetin cmi kimi qbul
olunur.
7.1.8. Elementin evikliyi 140 i
l olduqda, onun ykdama qabiliyytin yilmlrin tsirini
0e qiymtlrini msalna vurmaq yolu il nzr almaq lazmdr, bu
normalarn bnd 7.1.11-
uyun tyin olunmaldr.
7.1.9. Mrkzdnxaric sxlan beton elementlrin hesablanmas boyuna
sxc qvv en
ksiyinin hdudlar daxilind ttbiq olunduqda aadak dsturla
hesablanr:
bb ARN (7.1)
N - tsir edn normal qvv; Ab- betonun sxlan zonasnn sahsidir,
onun mrkzi il qvvnin ttbiq nqtsinin eyni
olmas rtindn hesablanr (yilmlr nzr alnmaqla).
Dzbucaql ksiklr n
h
ehbAb
021 (7.2)
Mrkzdnxaric sxlan dzbucaq en ksikli beton elementlrin qvvnin
ekssentrisiteti
300
he v hl 200 olduqda, hesablanmann aadak dsturla aparlmasna yol
verilir:
ARN b (7.3.)
burada A -elementin en ksiyinin sahsidir;
-
32
-msaldr v ykn uzunmddtli tsirind, eviklik h
l0 -dan asl olaraq cdvl 7.1 zr,
ykn qsamddtli tsirind xtti qanunla, 100 h
lolduqda, 9,0 v 200
h
l olduqda,
85,0 tyin olunur. 0l elementin hesablanma uzunluudur, dmir-beton
elementlr n olduu
kimi tyin olunur.
Cdvl 7.1
hl0 6 10 15 20
0,92 0,9 0,8 0,6
stismar raitin gr atn ml glmsin yol verilmyn mrkzdnxaric sxlan
beton
elementlr, dstur (7.1) hesablama rtindn asl olmayaraq, betonun
dartlan zonasnn iini nzr
alaraq aadak dsturla hesablanr:
(7.4)
Dzbucaql ksiklr n dstur (7.4) aadak kimi ifad olunur:
16 0
h
e
hbRN bt
(7.5)
dstur (7.4) v (7.5) -d: A - beton elementin en ksik sahsi;
I - beton elementin en ksiyinin onun arlq mrkzin nzrn inersiya
momenti; yt - elementin en ksiyinin arlq mrkzindn n ox dartlan
liflr qdr olan msaf;
- msaldr v bu normalarn bnd 7.1.11-in gstrilri il tyin
olunur.
7.1.10. Mrkzdnxaric sxlan elementlrin boyuna sxc qvvnin en
ksiyin hdudlarndan
knarda tsir etdiyi hallarda hesablanmas dstur (7.4) v (7.5) il
aparlr.
7.1.11. msalnn qiymtlri, yilmnin 0e ekssentrisitetin olan
tsirini nzr alr v
aadak dsturla tyin olunur:
crN
N
1
1 (7.6)
burada crN rti kritik qvvdir v aadak dsturla tyin olunur:
2
0
2
l
DNcr
(7.7.)
D - mhkmliy gr hddi halda elementin srtliyidir, dmir-beton
konstruksiyalarda olduu
kimi, armatur nzr alnmamaqla tyin olunur v bu normalarn bnd
8.1.15- mvafiq qbul
olunur.
7.1.12. yiln beton elementlr aadak rtl hesablanr:
ultMM (7.8)
burada,
M- xarici yklrdn yici moment;
10
t
bt
yeI
A
ARN
-
33
ultM - beton ksiyin qbul ed bilcyi hddi yici momentdir;
ultM - in qiymtlri aadak dsturla hesablanr:
WRM btult (7.9)
burada,
W - ksiyin knar dartlan liflri n mqavimt momentdir; Dzbucaql
ksiklr n:
6
2bhW (7.10)
8. Armaturu qabaqcadan grginldirilmmi dmir-beton
konstruksiyalar
8.1. Dmir-beton konstruksiya elementlrinin birinci qrup hddi
hallara
hesablanmas.
Dmir-beton konstruksiyalarn mhkmliy gr hesablanmas
Dmir-beton konstruksiyalar mhkmliy gr yici moment, normal v
ksici qvvlr,
burucu moment v yerli yklrin tsirin hesablanrlar (yerli sxlma,
baslma).
mumi mlumat
8.1.1. Dmir-beton elementlrin yici moment v normal qvvnin tsirin
mhkmliy gr
hesablanmas (mrkzdnxaric dartlma v ya sxlma) oxboyu normal
ksiklr n aparlmaldr.
Dmir-beton elementlrin normal ksiklrinin mhkmliy hesablanmas
qeyri-xtti
deformasiya modeli sasnda bu normalarn bnd 8.1.20-8.1.30 sasnda
aparlmaldr.
Elementin yilm mstvisin perpendikulyar zlrd yerln armaturlar
olan dzbucaq, tavr
v ikitavr ksikli dmir-beton elementlri normal ksiyin simmetriya
mstvisind tsir edn
qvvlr bu normalarn bnd 8.1.4-8.1.16-a uyun aparlmasna yol
verilir.
8.1.2. Mrkzdnxaric sxlan elementlrin hesablanmasnda yilmnin
onlarn ykdama
qabiliyytin tsiri, bir qayda olaraq, konstruksiyann
deformasiyaya uram sxemi zr aparlmas
yolu il nzr alnr.
eviklik 140 i
l olduqda elementin yilmsinin onun mhkmliyin tsirini balanc
ekssentrisitetin 0e qiymtini bu normalarn bnd 8.1.15- sasn tyin
ediln msalna vurma
yolu il nzr almaqla, konstruksiyann hesablanmasnn deformasiyaya
uramayan sxem zr
aparlmasna yol verilir.
8.1.3. Mhkmliy gr hddi qvv, atlarn ml glmsin gr hddi qvvdn az
olan
dmir-beton elementlri n (bnd 8.2.8.-8.2.14) boyuna dartlan
armaturun en ksik sahsi
mhkmliy gr hesablanmalarla tlb olunana nisbtn 15%-dn az
olmamaqla artrlmaldr.
8.1.4. Elementin oxboyu normal ksiklrind hddi qvv aadak ilkin
rtlrdn istifad
edilrk tyin olunmaldr:
- betonun dartlmaya mqavimti sfra brabr gtrlr;
- betonun sxlmada mqavimti betonun sxlan zona zr brabr paylanm v
bR -y
brabr grginliklr il tmsil olunur;
- armaturda deformasiya (grginlik) betonun sxlan zonasnn
hndrlyndn asl olaraq
tyin olunur:
- armaturda dartc grginlik onun hesablama mqavimti sR -dn ox
olmamaldr:
- armaturda sxc grginlik sxlmada hesablama mqavimti scR -dn ox
qbul olunmur.
-
34
8.1.5. Normal ksiklrin mhkmliy gr hesablanmas betonun sxlan
zonasnn nisbi
hndrlynn qiymti il 0h
x (mvafiq mvazint raitlrindn tyin olunan) v sxlan
zonann nisbi hddi hndrlynn qiymti R arasndak nisbtdn (hansndak
elementin hddi
hal dartlan armaturda hesablama mqavimti sR - brabr grginliyin
yaranmas il eyni vaxta
tsadf edir ) asl olaraq aparlr.
8.1.6. R -in qiymti aadak dsturla hesablanr:
ultb
els
RR
h
x
,
,0 1
8,0
(8.1.)
burada, els, - grginliklr sR - brabr olduqda dartlan armaturun
nisbi deformasiyalardr
v hesablanr;
s
sels
E
R, (8.2.)
burada, ultb, - betonun sxlan zonasnda nisbi deformasiyadr v
grginlik bR - brabr
olduqda alnan qiymtdir ki, 0,0035 qbul olunur.
Ar betonlar n B70 - B100 siniflri v xrdadnli betonlar n dstur
8.1-in srtind
0,7 qbul olunmaldr.
8.1.7. Mrkzdnxaric sxlan elementlrin hesablanmasnda boyuna
qvvnin 0e
ekssentrisitetind tsadfi ekssentrisitet e nzr alnmal v onun
qiymti aadaklardan az
olmamaldr:
- elementin uzunluunun 600
1-dn;
- ksiyin hndrlyn 30
1-dn;
- 10 mm-dn.
Statik hll olunmayan konstruksiyalarn elementlri n boyuna qvvnin
evrilmi ksiyin
arlq mrkzin nzrn ekssentrisiteti 0e , onun statik
hesablanmasndan alnan qiymt, lakin,
e -dan az olmayaraq qbul olunmaldr.
Statik hll olunan konstruksiyalarn elementlri n ekssentrisitet
0e konstruksiyann statik
hesablanmasndan alnan v tsadfi ekssentrisitetlrin cmin brabr
gtrlr.
8.1.8. yiln elementlrin normal ksiklrinin mhkmliy gr hesablanmas
aadak
rtl aparlr:
ultMM (8.3)
M - xarici yklrdn yici momentdir;
ultM - ksiyin qbul ed bilcyi hddi yici momentdir
8.1.9. ultM - in qiymtlri dzbucaq ksikli yiln elementlr n
(k.8.1) Rh
x
0
olduqda aadak dsturla hesablanr:
'5,0 0'
0 ahARxhxbRM sscbult (8.4)
Sxlan zonann hndrly x aadak kimi tyin olunur:
-
35
bR
ARARx
b
sscss
' (8.5)
8.1.10. yiln elementlr n ultM sxlan zonada rfi olan (tavr v
ikitavr ksiklr)
Rh
x
0
dsturu daxilind sxlan zonann srhdi aadak kimi tyin olunur;
a) gr srhd rfdn keirs (k. 8.2,a), yni aadak dstur il rt tmin
olunur;
'''
sscffbss ARhbRAR (8.6.)
ultM -in qiymti bu normalarn bnd 8.1.9-da olduu kimi eni '
fb olan dzbucaql ksik kimi
tyin olunur;
b) gr srhd qabradan keirs (k. 8.2, b), yni dstur 8.6-dak rt
dnilmir, onda ultM
aadak kimi tyin olunur:
'5,0
5,0
''
0
'
'
0
ahARhhh
bbRxhxbRM
sscff
fbbult
(8.7.)
Bu halda sxlan zonann hndrly x aadak kimi hesablanr:
bR
hbbRARARx
b
ffbsscss
''' (8.8.)
a
h h0
RbRscAs'RbAb
RsAs
As'
Asb
xAb
a'
M
kil 8.1. Ksikd qvvlr sxemi v grginliklr epr, yiln elementlrin
oxboyu normal ksiklr, normal
ksiklrin mhkmliy hesablama sxemlri
hf
'
bf '
x
As'
As
b
ah
0
hf
'
bf '
x
As
b
ah
0
a'
a'
As'
a) b)
kil 8.2. yiln dmir-beton elementlrinin en ksiyind sxlan
zonann srhddinin vziyyti
-
36
8.1.11. Hesablanmalara daxil ediln 'fb -in qiymti rfin
qanadlarnn qabradan hr iki trf
eni elementin armndan 6
1-dn v aadak qiymtlrdn ox olmamaq rtindn qbul edilir:
a) enin qabralar v ya hh f 1,0' olduqda enin qabralarn knarlar
arasnda olan
msafnin 2
1;
b) enin qabralar olmadqda (v ya onlar arasndak msaf boyuna
qabralar arasndak
msafdn ox olanda) v hh f 1,0' olduqda '6 fh
c) rfin konsol qanadlar olduqda hh f 1,0'
olduqda fh
'6
hhh f 1,005,0'
olduqda fh
'3
hh f 05,0' olduqda -qanadlar nzr alnmr.
8.1.12. yiln elementlr mhkmliy gr hesanlandqda, 0hx R rtinin
dnilmsi
tvsiy olunur.
Dartlan armaturun sahsi konstruktiv mlahizlr gr v ya 0hx R
rtinin tmin
olunmas tlb edn ikinci qrup hddi hallara hesablamalardan ox qbul
olunarsa, hddi yici
momentin ultM dstur 8.4-d v ya dstur 8.7-d sxlan zonann hndrlyn
0hx R qoymaqla
tyin olunmasna yol verilir.
8.1.13. Simmetrik armaturlamada 'sscss ARAR , ultM -in qiymti
aadak dsturla tyin
olunur:
'0 ahARM ssult (8.9)
gr hesablamalarda sxlan armatur nzr alnmrsa 0' sA , zonann
hndrly '2ax
dstur 8.9- da 'a vzin 2
x qoyulmaldr.