ATEX SEMİNERİ KİTABI

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

ATEX SEMPOZYUMU Bildiriler Kitab

EMOYAYINLARI

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas1954

ATEX SEMPOZYUMU Bildiriler Kitab1.Bask, Ankara-Ocak 2012 ISBN:978-605-01-0216-1 EMO Yayn No: SK/2011/10

TMMOB Elektrik Mhendisleri OdasIhlamur Sokak No:10 Kat:2 06640 Kzlay Ankara Tel: (312) 425 32 72 Faks: (312) 417 38 18 http://www.emo.org.tr E-Posta: [email protected] Katalog Kart

378.242 ELE 2012 ATEX Sempozyumu bildiriler Kitab; Yayna Hazrlayan: Elektrik Mhendisleri Odas, --1.bs.--Ankara. Elektrik Mhendisleri Odas, 2012 96 s.:29 cm (EMO Yayn No:SK/2011/10; ISBN:978-605-01-0216-1) Parlayc Ortamlar-Gvenlik Patlayc Ortamlar-GvenlikDizgi TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Bask MATTEK Matbaaclk Adakale Sokak no:32/27 Kzlay - ANKARA Tel : 0 312 433 23 10 Fax : 0 312 434 03 56 E-Posta: [email protected]

SUNU Petrol, petrol rnleri, kimya, doal gaz, kmr madenleri, hububat silolar. eker fabrikalar, kereste ve mobilya fabrikalar, ekmek frn ve fabrikalar, ila sanayi, gda sanayinin baz kollar, gibi, yanc, parlayc ve patlayc maddeler ile uraan bir ok sanayi sektrnde normal almada, arza veya bakm gibi hallerde (gaz, toz veya yanc sv buhar gibi nedenler ile), patlayc ortam olumaktadr. Bu ortamlar ile ilgili dzenlemelerin genel ad ATEX Direktifleri olarak anlmaktadr. Parlayc ve patlayc ortamlarla ilgili olarak; "ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar, personel eitimi, i ve ii sal gvenlii, kamusal denetim, rn belgelendirme" konularnn yer ald sempozyum; bu alandaki sektrlerde alanlar, reticileri, rn gelitirenleri, rn kullanclar, denetim srecinde yer alanlar ile mevzuat yapclarn bir araya getirmeyi hedeflemitir. lkemizde ilk defa yaplan "ATEX (Parlayc ve Patlayc Ortamlarda Gvenlik) Sempozyumu" TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas sekretaryasnda; evre Mhendisleri Odas, Jeoloji Mhendisleri Odas, Kimya Mhendisleri Odas, Maden Mhendisleri Odas ile Petrol Mhendisleri Odas`nn katklaryla dzenlenmitir. Sempozyum; Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl`nn desteiyle de 22-23-24 Eyll 2011 tarihlerinde gerekletirilmitir. Sempozyumda birok konuda bildiri sunulmu, tartmalar yaplm ve sektrn her kademesinden katlmclar sempozyumda grlerini paylamlardr. Bu nedenle sempozyum amacna ulamtr. Alannda lkemizde ilk olan ATEX Sempozyumu nitelii ve niceliiyle nemli bir balang olmutur. En az iki yllk periyotlarda, katlmn daha da arttrlarak, 2. Atex Sempozyumu`nun Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl ve Trk Standartlar Enstits katklaryla ilgili meslek odalarnn ortak etkinlii olarak, gerekletirilmesi gerekmektedir. Sempozyumu destekleyen Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlna, TRKAKa, MKEKe, BOTAa ve TSEye, emei geen dzenleme kurulu ve danma kurulu yelerine, maddi destek veren kurulularmza ve sempozyumu dzenleyen odalarmzn alanlarna, bildirileri ile katk koyan katlmclara teekkr ederiz.

Cengiz GLTA TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas 42. Dnem Ynetim Kurulu Bakan Ocak 2012

NSZ TMMOB uzmanlk alanlarnda rgtlenmi Odalaryla mhendislik ve mimarlk mesleklerinin ve meslektalarnn geliimi, alma alanlarnn ve olanaklarnn zenginletirilmesi iin aba gsterirken, uzmanlk alanna ilikin gelimeleri kamu yarar asndan izlemektedir. Oluturduu birikimi, gereksinim duyan yelerine aktarmak ve kamu yararna sunmak iin almakta, bunun iin kitap, dergi vb. yaynlarn yan sra kongre ve sempozyumlar dzenlemektedir. ATEX Sempozyumu bu erevede konunun tm bileenlerinin bir araya getirilmeye alld, Patlayc Ortamlar konusunda srdrlen almalarn, mevzuatn, uygulamalarn ve denetimlerin tantm ve tartlmasna frsat verildii bir platform olmutur. Parlayc ve Patlayc ortamlarla ilgili olarak ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar, personel eitimi, i ve ii sal gvenlii, kamusal denetim, rn belgelendirme konularnda, sektrde alan, reticiler, rn gelitiren, rn kullanan, denetim srecinde yer alanlar ile mevzuat yapclarn bir araya getirerek nmzdeki dnemde konunun neminin iyice anlalmasn ve ileyiin daha salkl yrtlebilmesi amalanmtr. Sempozyumun baars en az sunulan bildirilerin ve katklarn nitelii kadar, sonularnn konuya ilikin toplumsal bilincin oluumuna katks ve hayatta karlk bulmasyla ll olacaktr. TMMOB bnyesinde ve Ulusal dzeyde ilk kez dzenlenen ATEX Sempozyumu Elektrik, evre, Jeoloji, Kimya, Maden ve Petrol Mhendisleri Odalar`nn ortak etkinlii olarak ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl destei ile gerekletirilmitir. Etkinlii ortak dzenlediimiz meslek odalarna bakldnda birok farkl meslek disiplinini ieren bylesine nemli bir konuda bir araya gelmek de bize ayr bir g katmtr. Bu ortak almann rn olan sempozyum sonucunda Parlayc ve Patlayc ortamlar konusunda lke apnda hzl bir gelime olaca aktr. Sempozyumu destekleyen bakanlmza, emei geen dzenleme kurulu ve danma kuruluna, maddi destek veren kurulularmza ve sempozyumu dzenleyen odalarmzn alanlarna ve bildirileri ile katk koyan katlmclara ok teekkr ederiz. Sempozyumun ulusal ve kamusal ihtiyalar karlamasn ve geleneksel olarak srdrlmesini dileriz. MURAT YAPICI Dzenleme Kurulu Bakan

NDEKLERAl Konumalar Birinci Oturum 94/9/AT ATEX Ynetmelii Onaylanm Kurulu ve rn Belgelendirme Salih Aydn Patlayc Ortamlarda Gvenlik ve Denetim Nurettin Terziolu Patlayc Ortamlarda Kullanlan Kendinden Korumal Cihazlar Grsel Eratak Soru ve Cevaplar kinci Oturum Dnyada Yaanan Byk Endstriyel Kazalar-ATEX Direktiflerine Neden htiya Duyuldu? zlem zkl Tefti Kurulu nceleme ve Raporlarndaki Yayn ve Patlama Kazalar zlem zkl Patlayc Atmosferlerin (ATEX) Patlama Davranlar Abdurrahman nce Patlama Risk Deerlendirmesinde Bulank Mantk Kullanm Merve Ercan Kalkan, Veli Deniz i Sal, Gvenlii ve alma Ortamna likin 155 Sayl Szleme Tevfik Gne Soru ve Cevaplar 9 21

23 29 35 39 47

49 53 57 61 67 79

nc Oturum 87 Meskenlerde Elektrik Tesisatlarndan ya da Elektrikli Cihazlardan Kaynaklanabilecek Yangn Risklerinin Analizi Mehmet Cem engz, Mustafa Merdan 89 lkemiz tfaiye Tekilatlarnda Kiisel Korunma ve Mdahale Anlamnda ATEX Direktiflerinin Uygulanabilirlii ve Kullanm Blent Buldu 95 SAFEX INTERNATIONAL Nedir? Zafer Snmez 101

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Soru ve Cevaplar Drdnc Oturum Patlayc Ortamlarda Elektrik ebekesi ve Elektrik Tesisat Tasarm ve Kurulumu M. Kemal Sar Patlayc Ortam Bulunan Tesislerde Projelendirme ve Ruhsat lemleri Murat Yapc Endstriyel Tesislerde Patlayc Yanc ve Zehirli Gazlar in Gaz Alglama Sistemleri zkan Karata Patlayc Madde retimi ve Ortamlarnda ATEX Uygulamalarna Bir Yaklam Sleyman Polat Yasal Parametrelerde Uygunsuzluk ve Uyumsuzluk Halil Kutlu Soru ve Cevaplar Panel; Ulusal Mevzuat ve Uygulamalar ATEX Sempozyumu Sonu Bildirgesi 109 119 121 147 151 159 167 173 181 205

BLDRLER KTABI 8

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

Al KonumalarMurat Yapc - ATEX Sempozyumu Dzenleme Kurulu BakanSayn Elektrik Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu Bakanm, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliine bal meslek odalarmzn ynetim kurulu yeleri, yurtdndan gelen konuk konumaclarmz Uwe Klausmeyer ve Wilfried Grote, niversitelerimizin ve kurumlarmzn deerli temsilcileri ve siz katlmclar; Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan da desteklenen, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Elektrik Mhendisleri Odas sekreteryasnda, Elektrik, evre, Jeoloji, Kimya, Maden ve Petrol Mhendisleri Odasnn ortak etkinlii olarak Trkiyede ilk defa dzenlenen ATEX Sempozyumuna ho geldiniz. Az nce alta arkadamzn da belirttii gibi, ksaca bir bahsetmek istiyorum. Parlayc ve patlayc ortamlarla ilgili ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar, personel eitimi, i gvenlii ve ii sal, kamusal denetim, rn belgelendirme konularnda sektrde alan reticiler; rn gelitiren, rn kullanan ve denetim srecinde yer alanlarla birlikte mevzuat yapclarn bir araya getirerek, nmzdeki dnemde konunun neminin iyice anlalmasn ve ileyiinin daha salkl yrtlmesini salamak amacyla Sempozyumumuzu bugn gerekletiriyoruz. Bu amala yrttmz almalar sonucu, mevzuat, denetim, ii sal ve i gvenlii, rn belgelendirme, projelendirme ve ruhsat ilemleri konusunda bu balklar altnda toplam 4 oturumda 18 bildiri sunulacak, Ulusal Mevzuat ve Uygulamalar konulu bir panel de gerekletirilecektir. Etkinlii ortak dzenlediimiz meslek odalarna bakldnda, birok farkl meslek disiplinini ieren bylesine nemli bir konuda bir araya gelmek de bize ayr bir g katm, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii ierisinde bir arada retme geleneini pekitirmitir. Bu ortak almann rn olan Sempozyum sonucunda, parlayc ve patlayc ortamlar konusunda lke apnda hzl bir gelime olaca aktr. Sempozyumu destekleyen Bakanlmza, emei geen Dzenleme ve Danma Kuruluna, maddi destek veren kurulularmza, Sempozyumu dzenleyen odalarmzn alanlarna ve siz deerli katlmclara, burada olduundan dolay Dzenleme Kurulu adna ok teekkr ederiz. Sempozyumun baarl olmasn ve katlmclar iin yararl bir sre ilemesini dilerim. Teekkr ederim.

BLDRLER KTABI 9


Cengiz Glta-EMO Ynetim Kurulu BakanSayn Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Ynetim Kurulu Bakanm, Sayn TRKAK Ynetim Kurulu Bakan, Sayn Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl Sanayi Genel Mdrm ve Mdr Yardmcm; Makine Kimya Endstrisinden Sayn temsilcim, TMMOBye bal odalarmzn deerli bakanlar ve ynetim kurulu yeleri, sayn konuklar, deerli meslektalarm; ncelikle ahsm ve Elektrik Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu adna sizleri saygyla selamlyorum. Hepiniz ho geldiniz. EMO olarak yllardr kendi meslek alanlarmz ilgilendiren konularda ulusal ve uluslararas dzeyde birok sempozyum ve kongrenin altna imza atyoruz. Tm bu mesleki faaliyetlerimizde temel anlaymz, mhendislik hizmetlerinin gelimesinde ve topluma sunulmasnda bilimin ve tekniin kamu yararna uygulanmas iin aba gstermek olarak zetlenebilir. Bu anlay ile Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii ve meslek rgtmz nclnde, daha nce yeterli dzeyde ele alnmadn dndmz yeni ve nemli bir konu balyla bir aradayz. Evet, nereden aklmza geldi parlayc ve patlayc ortamlarda gvenlik ya da uluslararas ismiyle ATEX Sempozyumu? ncelikle Sempozyum balmz biraz amak gerekirse, petrol, petrol rnleri, kimya, doalgaz, kmr madenleri, hububat silolar, eker fabrikalar, kereste ve mobilya fabrikalar, ekmek frn ve fabrikalar, ila sanayii, gda sanayiinin baz kollar gibi, yanc, parlayc ve patlayc maddelerle uraan birok sanayi sektrnde, normal almada arza ve bakm gibi hallerde, gaz, toz veya yanc sv buhar gibi nedenlerle patlayc ortam olumaktadr. Bu ortamlarla ilgili dzenlemelerin genel ad ATEX direktifleri olarak anlmaktadr. 2003 ylndan bu yana alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn evirilerinde sz edilen ve Avrupadaki adyla ATEX olarak dilimize yerleen bu konuda birka dnemdir komisyon almalarmz, konuya ilikin raporlarmz srmekteydi. Bir yanyla Sanayi ve Ticaret Bakanl, yeni adyla Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl bnyesinde ATEX Komisyonunda Oda olarak katlmaktaydk. 2011 ylnn banda, zellikle bu konuda bir sempozyum ihtiyacnn gerek Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl yetkilileri, gerekse mesleki demokratik kurumlar tarafndan gndeme getirilmesi zerine, TMMOB kapsamnda, sekreteryasn Elektrik Mhendisleri Odas olarak stlendiimiz bu Sempozyumu, Maden, Jeoloji, Kimya, evre ve Petrol Mhendisleri Odasyla birlikte dzenliyoruz. zellikle sanayide, elektrik enerjisinin yan sra, LPG, LNG ve doalgaz kullanmnda da artlar grlmektedir. Bu kadar ok enerji kayna i ie kullanlrken, birok eitlilii ve riskleri olan patlayc ortamlarda daha dikkatli olunmas ve gelimelerin daha dinamik bir ekilde takip edilmesi bir zorunluluk haline gelmitir. Bu noktada, patlayc ortam oluabilecek iletmelerde alan, proje reten, montajn yaptran ve kontrol eden mhendislere k tutacak bu Sempozyumda, sektrn nn amak, daha salkl ve gvenli tesisler kurabilmek iin grevler kacana inanyoruz. Deerli konuklar, sevgili meslektalarm; insanlk, tarih boyunca yaamn srdrmesi iin gerekli olan temel gereksinimlerini ancak alma eylemiyle salayabilmitir. i sal ve i gvenlii konusu tm dnyada nemli bir problem olarak karmza kan, btn alanlar ilgilendiren alma yaamnn en temel unsurlarndan biridir. Meslek hastalklarn ve i kazalarnn nemli bir sorun olarak gndeme gelmesi sanayilemenin geliimiyle younluk kazanmtr. Sorunlarn younluuna ve toplumsal tepkilere bal olarak da zm nerileri retilmesi ve yaama geirilmesine ynelik almalar, ii sal ve i gvenlii konusundaki etkinliklere ivme kazandrmtr; ancak, yaplan tm almalara, alnan onca nleme ramen, dnyada ve lkemizde i kazalar ve meslek hastalklar can almaya, sakat brakmaya devam etmektedir. alan ii saysna gre lm oran, lkelerin gelimilik derecesiyle ters orantl biimde deimektedir. Birlemi Millerler nsan Haklar Evrensel Bildirgesinin 23. Maddesinde, Herkesin kendi zgr seimiyle belirledii bir iyerinde, adil ve elverili alma koullarnda alma hakk vardr. Salkl ve gvenli bir alma ortam salamak, alanlar salk ve gvenlik risklerine kar korumak, retimin

BLDRLER KTABI 10

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMUdevamlln salamak ve verimi arttrmak zere hi kimse zarar grmemeli, mal ve eya hasara uramamaldr denilmektedir. Buna karn, dnya genelinde i kazalar ve meslek hastalklarna ne yazk ki kalc bir zm retilememi, ii sal ve i gvenliinin temel amac ve ilkesi yaama geirilememitir. Bu konuda lkemizde yaanan i kazalar ve yaamn yitiren iiler asndan ise durum son derece ktdr. Bugn Trkiye, ILO ve Dnya Salk rgtnn raporlarnda i kazalar ve ii lmleri asndan Avrupada 1., dnyada maalesef 3. sray almaktadr. Byyoruz ve kalknyoruz sylemleri altnda her ne kadar pembe tablolar izilmeye allsa da, son 10 ylda yaanan ve birou istatistiklere bile girmeye deer bulunmayan i cinayetleriyle maalesef kar karya kaldk. Sizlerin de anmsayaca gibi, kimi kazalar kamu vicdann szlatan, hepimizin ortak acs olan toplu lmlere yol at. Bursa, Balkesir ve Zonguldakta meydana gelen maden kazalarnda len yzlerce emeki; Afin Elbistan Termik Santralinde gk altnda braktklarmz; Ankara OSTM ve vedikte nce kablo ve hidrolik ara reten, ardndan tiner ve boya imalat yapan iyerlerinde ard ardna meydana gelen patlamalar sonucu kaybettiimiz canlar; stanbul Davutpaada havai fiek atlyesinde yaanan felaketle yitirdiimiz iiler, pencereleri olmayan bir panelvan minibste malzeme tar gibi iyerlerine gtrlrken stanbulun orta yerinde selden boularak len emeki kadnlar, her gn Tuzlada yaanan i cinayetleri byme istatistiklerinin iinde doal olarak yer almadlar hibiri. Onlarn tmne maden emekilerinin ahsnda, en yetkili azlardan, Bu meslein kaderinde bu var denildi. Bu yrenin insanlar buna alk, meslee girenler bunu biliyor denildi. Mukadderat denildi. Yetmedi, dnemin alma ve Sosyal Gvenlik Bakan, madencilerin gnler sonra cesetlerine ulalmasnn ardndan, iilerin bedenlerinde yank olmadndan bahisle gzel ldklerini bile beyan etti. Aslnda bu sylemleri tekzip edercesine, Sayn Babakann 12 Eyll 2011 tarihinde stanbulda dzenlenen 19. Dnya Sal ve Gvenlii Kongresinde yapt konumada, Bat tarihinde kleliin kaldrld dorudur; ancak, emek zerindeki smrye hl tam olarak son verildiini sylemek mmkn deildir demi olmasn; yine ayn konumada dnyada yaanan krize de deinerek, Bu krizin arka plann incelediimizde, krizin ekonomik nedenleri kadar siyasi ve ahlaki boyutunu da nazar dikkate almamz gerekir. Krizin altyapsnda, sonu gelmeyen bir tketim ve kazanma hrs, israf kltr, devletlerin halklarndan bilgi saklamas gibi gayri ahlaki tutum ve davranlarn olduunu da kabul etmek gerekiyor. Yaanan bu olumsuz gelimelerin kapitalizmin gemiini sorgulamak asndan nemli bir frsat oluturduuna inanyorum eklinde konumas, bu konumann yapld lke olarak, iilerin 19. Yzyl aratmayan smr koullarnda altrld, kr hrsyla ii sal ve gvenlii iin hibir admn atlmad, neredeyse her gn yeni bir ii cinayeti yaanan bir lke Babakan olduklar iin olduka manidar olmutur. Manidardr, nk kapitalizmin gemiini sorgulayarak bu iin iinden klmas, yaananlarn aklanmas sz konusu deildir. Buradan Sayn Babakana hatrlatmak isterim ki, kapitalizm, en vahi haliyle yoluna devam etmeyi srdryor. sizliin glgesinde esnek alma, taeron sistemi daha da yaygnlayor. alma koullar her geen gn daha da arlayor. in sahibi olan firmayla ii yapan ii arasnda artk daha fazla firma giriyor, yani smr devam ediyor. Deerli katlmclar; sonu olarak imdi yaplmas gereken, insan hayatn, kamusal fayday merkezine almayan anlaylardan vazgeilerek, denetimsiz ve kuralsz almakta olan, teknolojik yenilenmelerini yapmayan, sendikalamay engelleyen ve kaza riskine ak iletmelerin etkin denetiminin yaplarak yaptrmlarn uygulanmas, ii sal ve i gvenlii mevzuatnn gnn gerekleri nda yeniden dzenlenmesidir. Bu kapsamda, ncelikle kamu ve zel tm iletmelerde, maliyet unsuru olarak grlp uygulanmayan, ii sal ve i gvenlii nlemleri eksiksiz alnmal; bata kmr ocaklar, tersaneler, parlayc ve patlayc ortamlarda oluan iletmeler olmak zere, i kazalar sonucu yaadmz can kayplar artk nlenmelidir. Bu kapsamda, zelletirmelere, taeronlamalara, hizmetlerin devrine son verilmelidir. gvenlii denetiminden birinci derecede sorumlu olan bata alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl olmak zere tm ilgili kurumlar, yaanan i kazalarnn nlenebilmesi iin grevlerini tam olarak yerine getirmeli, bu konuda kkl nlemler acilen alnmal

BLDRLER KTABI 11

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odasve dnsz uygulanmaldr. Kazalarn nlenebilmesi iin, bilimsel ve teknik yatrmlarn yan sra, rgtlenmenin ve sendikalamann nndeki engeller kaldrlmaldr. Faaliyet gsteren her iletmede acilen risk deerlendirmesi yaplmal, almas uygun olmayan iletmeler hemen kapatlmaldr. Tabii, bu sylediklerimizden dolay bizler, yani TMMOB bnyesinde sz syleyenler belli evrelerce, meslek alanlarmzn snrlarnda kalmamakla, daha ak bir deyimle siyasal iktidarlardan bamsz eletirel duruumuz nedeniyle hep politika yapmakla sulanmzdr. Aslnda bunu belirtmekteki amacm, toplumsal yarar ve adil bir blm konusunda sylediklerimizin tmnn mesleimizin gerek anlamda bizleri yapmaya zorunlu kld i ve yaam alanlarmzn birebir kendisi olduu gereidir. Bu balamda, enerjiden madenciye, ulamdan kentlemeye, tarmdan sanayilemeye, yani retimin her alannda insan yaamn en temel veri kabul ederek yrmeyi, rahatsz ettiimiz egemenlere gre politika yapmay srdreceiz. Tm alanlarn salkl, gvenli ortamlarda insanca alma ve yaam koullarnn takipisi olmaya devam edeceiz. Bu sempozyumda amacmz, en basit ifadeyle, Kapitalizmin snrsz ve kuralsz kr iin ucuz igc olarak gvencesiz, sigortasz, tehlikeli koullarda, insan haklarna aykr biimde altrlan ve gece yars bir tekstil fabrikasnda kan yangnda zerlerine kilitlenen kap nedeniyle yanarak len gen kzlarmz bir daha olmasn mesajn vermektir. Buradan, 29 Aralk 2005 tarihinde Bursada, tekstil fabrikasnda yanarak can veren 15 yandaki Aye Denizdalan, 18 yandaki Sadife Dd, 21 yandaki Glden ieki, 27 yandaki Necla zvereni ve 32 yandaki Sevgi Sesliyi saygyla anmak istiyorum. Bu Sempozyum, dilerim ki, onlarn sessizce aramzdan ayrlmalarna bir para ses olsun, yaananlara itiraz olsun! Hepinize sayg ve sevgilerimi sunarak, Sempozyuma baarlar diliyor; emek veren, katk koyan her kurum, kurulu ve bireylere teekkrlerimi sunuyorum.

BLDRLER KTABI 12


Mehmet Soanc-TMMOB Ynetim Kurulu BakanSayn TRKAK Bakanm, Sayn Genel Mdr, kamu kurumlarnn ve sektrn ok deerli temsilcileri, rgtmzn deerli yneticileri, sevgili arkadalarm, sevgili meslektalarm, sevgili konuklar; ncelikle hepinizi TMMOB Ynetim Kurulu adna sevgiyle, saygyla, dostlukla selamlyorum. Bugn, Elektrik, evre, Jeoloji, Kimya, Maden ve Petrol Mhendisleri odalarmzn ortak etkinlii olan ve sekreteryasn Elektrik Mhendisleri Odamzn yrtt Parlayc ve Patlayc Ortamlarda Gvenlik Sempozyumunda sizlerle bir arada olmaktan byk bir onur duyduumu ifade etmek istiyorum. Bu Sempozyumun dzenlenmesinde emek veren tm arkadalarma, alanlarmza, yneticilerimize, destek veren kamu kurumlarnn ok deerli temsilcilerine ve burada bizimle grlerini paylaacak olan bilim insanlarna ve uzmanlara rgtm adna ok teekkr ederim. Szlerime balamadan nce, hemen buradan 150 metre tede yaanan ve ayn gn Siirtte yaanan terr eylemleri sonucunda kaybettiimiz canlarmzn ailelerine ve hepimize basal diliyorum. Sevgili arkadalar; aslnda hepimiz biliyor ki, bizim mesleimiz, mhendislik meslei, bilimi ve teknolojiyi insanla buluturan bir meslektir. rgtmz Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii de, odanda, znesinde insann olduu bir meslein uygulayclarnn rgtdr. nsan odakl olmasndan dolay bizim mesleimiz onurlu bir meslektir, ama bir o kadar da sorumluluklar olan bir meslektir. Dolaysyla bu meslein rgtnn, TMMOBnin de sorumluluklar ona gre artmaktadr. Sevgili arkadalar; rgtmz, bir yandan insana ve insanla kar ilenmi sulara kar kar, te yandan da insana ve insanla olan sorumluluklarn bilir ve sorumluluklarnn gereklerini yerine getirmeye alr. Bir yandan da phesiz meslektalarn, yelerin haklarnn elde edilmesine, taleplerinin gereklemesine ynelik abalarda bulunur. Sistemin btn sorunlarnn dnda olarak sylyorum: Mhendisler yanl yapnca, yaplan binalar yklr, kazanlar patlar, trenler devrilir, tarladan rn alnamaz; ormanlarmz, yeralt ve yerst kaynaklarmz yamalanr, yatrmlar boa gider. Mhendisler, yani bizler sfr hatayla almak zorundayz. Bunlar biliniyor. Bu nedenle de rgtmz, meslektalarmzn kendi konusuyla ilgili olarak uzmanlamasna ve belgelendirilmesine ynelik zel aba da sarf etmektedir. te yandan, bizim sorunlarmzn -yani artk lkemizde mhendislerin elit olmad bir ortamdan bahsediyorum- aslnda toplumun ve halkn sorunlarndan ayr tutulmayacan da bilir bu rgt. Skntl, sancl, sorunlu bir lkede yayor olmann tm sonular, mhendis kimliimizle birlikte, yurtta kimliklerimiz dolaysyla yine bizi bulur. Bunun iin de yazdklarmzn sonunda, kamuoyuna duyurularmzn sonunda mutlaka Kurtulu yok tek bana; ya hep, beraber ya hi birimiz der bu rgt. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii, mesleki, ekonomik, sosyal ve kltrel alanlarda lkemizdeki mhendisleri, mimarlar, ehir planclarn temsil etmektedir. Bugn 23 odada kaytl ye saymz 400 bine ulamtr. Onlarn hak ve karlarn halkmzn karlar temelinde korumak ve gelitirmek; mesleki, sosyal ve kltrel gelimelerini salamak ve mesleki birikimlerini toplum yararna kullanmalarnn zeminini yaratmakla grevlidir Birliimiz. Bu amala, mesleki alanlaryla ilgili gelimelerin ve politikalarn, bugn bu Sempozyumda olduu gibi, sosyal, siyasal, ekonomik, kltrel ve tabii ki bilimsel ve teknik boyutlarn derinlemesine kavramak, yorumlamak, toplumu bilgilendirmek, bu politikalarn toplum yararna dzenlenmesi iin neriler gelitirmek ve bunlarn yaama geirilmesi iin mcadele etmek zorundadr. Birliimiz, bunlarn gerei olarak, en genel anlamda bamsz ve demokratik bir Trkiyenin yaratlmas ynndeki almalarn btnsel bir anlayla, etkinletirerek, bilimin ve tekniin yol gstericiliinde srdrmek kararllndadr. Birliimiz, bu almalarn bilimin ve tekniin nda, bilim insanlarnn ve uzmanlarn yol gstericiliinde ve 50 yl akn gemiinin birikimiyle yrtmeye kararldr. Sevgili arkadalar; Birliimiz ve bal odalar, az nce sevgili Bakkann da ifade ettii zere, lkemizde meslek alanlaryla ilgili gelien ya da geliebilecek her trl konuda gr oluturma, oluan grleri gelitirme ve bunlar kamuoyuyla paylama almalarn eletirel olduu kadar yeni almlar salayacak ekilde srdrmektedir. te bugn de kamu kurumlarnn desteiyle, ama bu anla-

BLDRLER KTABI 13

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odasyla oluturduumuz bu Sempozyumda bu konuyla ilgili arkadalarmz bir araya geldiler. Bugnk konumuz da tmyle insana ve yaama dairdir. Parlayc ve patlayc ortamlarda gvenlik kavram iin, ncelikle de ii sal ve i gvenlii alanna bakmamz gerekir. Bugn lkemizde, birok sanayi sektrnde retim aamasnda parlayc, yanc ve patlayc maddeler kullanlmakta ve ne yazk ki lkemizde i gvenliine yeterli nemin verilmemesi, yasal mevzuatlarn gelitirilmemi olmas nedeniyle ok sayda lml i kazalar, ak ifadesiyle i cinayetleri yaanmaktadr. Avrupada ve dnyada bir lkenin gerekten ilk 3 sray almas, bu konuda emek vermek isteyen, insan ve yaam hayatn ortasna koyan herkes iin anlamldr, nemlidir. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii bunun iin ii sal ve i gvenliinde gerekli etkinlikleri dzenlemeyi srdrmektedir. Resmi istatistikleri sylyoruz. lkemizde i sal ve gvenliine gereken nemin verilmediini; yasa, ynetmelik ve uygulamalarda ciddi yetersizlikler bulunduunu gstermektedir. veren kesimi ve kamu ivereni durumundaki devlet, neoliberal ekonomik politikalarn da etkisiyle konuya maalesef gereken zeni gstermemektedir. gvencesinin azalmas, alma koullarnn arlamas; zelletirme, sendikaszlatrma ve taeronlatrmann yaygnlamas; sosyal gvenlik ve gvenceden yoksun kayt d iilik, her yl bu lkede 80 bin civarnda seyreden i kazalarnn ve kaytlara giremeyen meslek hastalklarnn nedenleri arasndadr. Bugn lkemizde meslek hastalklarna ilikin zel bir alma maalesef bulunmamaktadr. i sal ve i gvenlii hizmetlerinin kamusal bir hizmet olarak alglanmas salanmas bir devlet politikas olmaldr. i sal ve i gvenlii konusunda alma koullar arasndaki nedensel ilikileri aratrmak ve bilimsel aratrma yapacak kurumlar mutlaka bu lkede oluturulmaldr. Eitim kurumlarmz bu konuda zendirilmelidir. Eitim ve retim mfredat, ortarenimden balanarak, i sal ve gvenlii konusunu da ierecek ekilde dzenlenmelidir. Btn okullarda i sal ve gvenlii eitimi yaplmal. niversitelerimizin ilgili btn fakltelerinde, btn mhendislik alanlarnda i sal ve gvenlii krsleri mutlaka oluturulmaldr. i sal ve i gvenlii eitimine nem verilmeli, eitim almam alana kesinlikle iba yaptrlmamaldr. Eitimler ilgili meslek rgtleri tarafndan verilmeli, bu eitimler zerk olmaldr. i sal ve gvenlii nlemleri, iyeri mekan, teknoloji, retimde kullanlan hammadde, retilen rn, ergonomi ve benzeri konular daha retim tesisinin projelendirme aamasnda planlanmaldr. retim srecinde kullanlan ekipmanlar ve kiisel koruyucular ilgili standart ve mevzuata uygun olarak retilmelidir. Bu konuda gerekten son dnemde TRKAKn yapt giriimleri de Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii ve bal odalar desteklemektedir. Bu konuda zorunlu standartlar oluturulmal; retim, sat ve kullanm srasnda bunlar mutlaka bamsz denetim organlarnda denetlenmelidir. Standart d malzemelerin piyasaya girii ve sunumu engellenmeli, bu konuda bir denetim a oluturulmaldr. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliinin sonu bildirgeleri, ii sal ve i gvenlii konusunda yaymlad raporlar ok detayldr. Ben, sadece burada balklarn okudum. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii ve bal odalar bu nermelerinin arkasndadr. alkan bir rgttr. Kamu kurum ve kurulularnn, Birliimizin ve bal odalarmzn syledikleri szleri dinlemesi gerekir. Sevgili arkadalar; bizce, paylalan bilgi en deerli bilgidir. 3 gn boyunca srecek bu Sempozyumda, ii sal ve i gvenlii alannda zel bir alan olan parlayc ve patlayc ortamlarda gvenlik kavram btn teknik boyutlaryla, btn siyasi boyutlaryla, btn sosyal boyutlaryla, btn kltrel boyutlaryla hem mhendislerce, hem kamunun deerli temsilcilerince dile getirilecektir. Diliyorum, bu Sempozyum sonucunda oluturulacak olan Sonu Bildirgemizdeki bu alana ilikin, insandan, emekten, halktan, adaletten yana duru sergileyenlerin grleri gerek yerel, gerek merkezi idarelerce de deerli bulunur ve devlet ynetim biiminde de buradaki szler bir ekilde yerini bulur. Szlerimi bitirirken, yelerinin sorunlarn toplumsal sorunlardan ayrt etmeyen, emekten ve demokrasiden yana tavrn ifade eden ve glendiren, toplumsal sorumluluu gerei toplumsal muhalefetin iinde phesiz yer alan Birliimiz, bugn de dnyada ve lkemizde yaananlara seyirci kalmayarak, savaa kar bar, eitsizlie kar adaleti, iddete kar kardelii, smrye kar emei savunmaya; baka bir Trkiye, baka bir dnya mcadelesinde onurlu ve dik yryn srdrmeye devam edecektir. Hepinize sevgiler sunuyorum.

BLDRLER KTABI 14


Ahmet Erol Abdullaholu-MKESayn konuklar; hepinizi saygyla selamlyorum. Konumamn daha iyi anlalabilmesi amacyla nce kendimi tantmakla balamak istiyorum szlerime. Atlye mhendisi olarak baladm Makine Kimya Elmada Barut Fabrikasnda 25 yl deiik grevlerde bulundum. Son 12 yldr da Makine Kimya Endstrisi Kurumunda teknik bamfetti olarak grev yapmaktaym. Kurumumuz salonlarnda, snrl da olsa, bu yln ocak aynda, ATEX, Parlayc ve Patlayc Ortamlarda Gvenlik konulu bir alma yaplmtr. Bu tr etkinlikleri canl tutmak, gndemde tutmak nemlidir. Son yllarda yaanan i kazalar bize gstermektedir ki, bugn lkemizde tehlikeli maddelerle gerek yasal prosedrlerin yerine getirilmeden izinsiz olarak alan ve riskleri gz ard edilerek alan iyerlerinin olduu hepimizin malumudur. Birka yl nce Davutpaadaki havai fiek fabrikasndaki patlama, yine bu yln banda OSTMde meydana gelen patlamalarn -ilki jeneratr retim fabrikasnda, ikincisi gaz dolum tesisinde- patlama nedeninin, ayn tplerin oksijen ve doalgaz iin kullanld bilirkii raporlarnda yer almaktadr. Her iki patlamada toplam 20 kiinin ld, 42 kiinin yaraland, bu retim tesislerinin izinsiz olarak altklar ve gvenlik nlemlerini ihmal ettiklerini basnda yaynlanan bilirkii raporlarndan ve geen hafta yaplan mahkeme ifadelerinden renmekteyiz. Yeri gelmiken, arkadamn bandan geen bir olay anlataym. Elmada Barut Fabrikasnda uzun yllar alan ve i gvenlii uzmanl belgesi olan arkadam emekli olduktan sonra zel sektr bir firma, arkadamla i gvenlii konusunda alma isteinde bulunuyor. Arkadam da nce fabrikay gezmek istiyor. Gezi srasnda, birok gvenlik nlemlerinin alnmadn, iletken zeminin olmadn, alanlarn koruyucu giysilerinin olmadn, iletken ayakkablarnn olmadn, exproof malzeme kullanlmadn grmesi zerine fabrika yetkililerini uyaryor. Tabii, arkadam, eer kendileriyle alrsa, bu tr eylerin yerine getirilmesi gerektiini sylyor. Ama firma, Bugne kadar bir ey olmad, herhangi bir patlama yaamadk dedikten sonra, arkadam almayacan ifade edip ayrlyor. Fabrikada iki ay sonra bir patlama meydana geliyor ve iki kiinin hayatna mal oluyor. Kazalarn nedenlerine gre incelendiinde, yzde 88inin gvensiz davrantan -insan hatas- yzde 10unun gvensiz durumdan -mekanik hatalar- yzde 2sinin de doal afetler, ngrlemeyen, sebebi bilinemeyen durumlardan kaynakland belirlenmitir. Kazann ardndan, Dikkatim dald. imdiye kadar hep byle yapyorduk. Byle olacan dnemedim. Bilmiyordum. Acelem vard. Bana bir ey olmaz denilmektedir. Avrupa Birliiyle mevzuat uyum almalar erevesinde yaynlanan direktiflerde, ynetmeliklerde iki husus ne kmaktadr; birincisi eitim, ikincisi risk deerlendirmesi. Kazalar, ilk 5 ylda alanlarn ie alma ve adaptasyon dneminde, daha uzun sreli almalarda ise iletme krlnden ve fazla mesaili youn bir almadan kaynaklanabilmektedir. lk 5 yllk dnemde iba eitimlerine arlk verilmesiyle alma risklerinin retilmesinin gerektii, 5 yllk sre sonunda personelin ie almas ve deneyim kazanm olmas avantaj gibi grnse de, zamanla iletme krl olarak tanmlanan tehlikeleri kanksama, riskleri kmseme, umursamazlk, aldrmazlk gibi, gvenlik asndan tehlikeli, kt alkanlklarn balamas iin yeterli bir zaman olmaktadr. Bunlara kar tekrarlanan eitimler ve sk denetimler yaplmal, eitim ve denetimlerde kararllk gsterilmeli. Sadece denetim elemanlarnn denetlemesiyle kazalarn nne geilememektedir. Bizzat o ite sorumlu kiilerin en stten en alta, raa kadar bilinlenmesiyle ve ilgisiyle kazalarn en aza inecei inancndaym. lkemiz, Avrupa ve dnya i kazalarnda ilk 3 srada yer almaktadr. lmcl kaza sklk oranna

BLDRLER KTABI 15

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odasbakldnda, Trkiye, Avrupa lkeleri arasnda yzde 20.5 rakamyla ilk srada yer alyor. Bize en yakn olan Portekize 3 kat fark atyoruz. Bu yazgy deitirmek elimizdedir. yle sanyorum ki, biz bu konuyu gndemde tuttuka daha iyiye gideceiz. Bu Sempozyuma emei geenlere ve beni dinleyen sizlere ok teekkr ediyorum.

BLDRLER KTABI 16


Mehmet Vehbi Gnan -TRKAK Ynetim Kurulu BakanKymetli arkadalar, kymetli katlmclar, yurtiinden ve yurtdndan bu almaya itirak eden deerli bilim adamlar, deerli brokrat arkadalarmz, Bakanlmzn kymetli Genel Mdr Sfyan bey, odalarmzn kymetli yneticileri, kymetli yeleri; hepinizi Trk Akreditasyon Kurumu adna saygyla selamlyorum. Mimar-mhendis odalarmzn tertip etmi olduu bu gzel alma, lkemiz iin nispeten yeni olan; fakat ok ok nemli olan bu alandaki nemli almadan dolay, bunu organize etmelerinden dolay sizleri tebrik ediyorum. Bu, hem uluslararas alanda, hem de lke ierisinde kurumlarmz arasnda olsun, sanayi-ticaret kurulularmzla kamu kurulular arasnda veya meslek kurulular arasnda bilgi paylamna ok fazla ihtiya olduu hepimizin malumu. O anlamda ok gzel bir organizasyon olduunu sylemeliyim. Bu vesileyle, hem konunun nemi, hem de akreditasyon faaliyetleri, TRKAKn faaliyetleri hakknda ksa bilgiler arz etmek istiyorum. Ekonomik hayatn, ticari, snai hayatn gelimesiyle birlikte; keza uluslararas alanda yatrmlarn, ticaretin gelimesiyle birlikte akreditasyon faaliyetlerinin nemi de artyor. Genel anlamda kalite altyapsnn neminin arttn sylemek lazm tabii. Bu kalite altyapsnn, kalite uygulamalarnn -ki, bunun ierisinde standardizasyon var, akreditasyon var, piyasa gzetim denetimi var- bu sistemin, bu altyapnn iyi almas, lkelerin, ekonomilerin rekabet gcn de arttryor phesiz. Akreditasyon alanndan sz edersek, phesiz ki, genel anlamda kalite altyapsnn veya akreditasyon altyapsnn gelimesiyle birlikte rn ve hizmetlere ilikin olarak dzenlenen belgeler, bir muayene kuruluunun dzenledii belge veya rn belgelendirme kuruluunun dzenledii belge, personel belgeleri, sistem uygunluunu gsteren belgeler, laboratuarlarn sonular, test muayene sonular, btn bunlar uluslararas geerlilie sahip oluyor ve bylece, hem lke ierisinde, hem de uluslararas alanda mal ve hizmet alm satm kolaylayor. Akredite olmu bir uygunluk deerlendirme kuruluundan, bir laboratuardan belgelenmi olan mal ve hizmet, hem ulusal alanda, i piyasada, hem de uluslararas alanda ok daha rahat bir ekilde, rekabet gc yksek ekilde sirkle ediyor, alm satm konusu oluyor. Trk Akreditasyon Kurumu 8 yldan beri akreditasyon faaliyeti yapyor; ancak, Avrupa Akreditasyon Kurumu, Uluslararas Laboratuarlar Birlii, Uluslararas Akreditasyon Forumu gibi mhim kurulularn bu alandaki uluslararas kurulularla tannma anlamalar 2006 ylndan beri. u an itibaryla da sanayi ve ticaret alanndaki 600 civarnda kuruluumuzu akredite etmi durumdayz. Bunlar arlkl olarak sanayi ve ticaret hayatmzda hizmet eden laboratuar. ster makine olsun, ister elektrik-elektronik, otomotiv, kimya, gda, evre, bu alanlardaki laboratuarlar ve muayene kurulular tabii nemli yer arz ediyor. Personel belgelendirme kurulular henz yeni bir alan. Dier taraftan rn belgelendirme gibi konular, ki bunun ierisinde ATEX konusundaki o direktife gre muayene kurulularnn belgelendirilmesi de giriyor. Geldiimiz noktada, yine ATEX konusunu da ilgilendiren CE iaretlemesi ok nem arz ediyor. Trkiyedeki onaylanm kurulu olmak isteyen kurulularmz ilgili bakanlklara mracaat ediyorlar. Avrupa Komisyonunca en son karlan 765 ve 768 sayl tzkler nceki uygulamalara gre bir miktar deiiklik getiriyor. CE iaretlemesi yapmak isteyen kurulularn, onaylanm kurulu olmak isteyen birimlerin, kurulularn ncelikle akredite olmalarn zorunlu hale getiriyor. O anlamda bu ok nemli. Zaman ierisinde, lkemizde bu da zorunlu hale gelmi olacak. Bu konuyla ilgili olarak bakanlklar aras almalar da sryor. ATEX Direktifi lkemizde ynetmelik olarak yaynland. TRKAK olarak iki kuruluumuzu akredite etmi durumdayz halen. Biraz evvel sylediim gibi, bu alan yeni bir alan. Tabii, nemi hibir zaman gz ard edilmeyecek bir alan. Zaman ierisinde, hem muayene kuruluu anlamnda, hem de rn

BLDRLER KTABI 17

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odasbelgelendirme kuruluu anlamnda akredite olacak kurulularmz artacak. ATEXle alkal olarak belki detay bir bilgi; ama ayet bir ortamn patlayclnn muayenesi sz konusuysa, bir kurulu bunun belgelendirmesini yapyorsa, ona muayene konusunda akreditasyon vermi oluyoruz ki, o da 17020 Standard ve ATEX Direktifine gre TRKAK tarafndan yaplan inceleme olmu oluyor; ama ayet ngilizcesiyle fireproof denilen bir malzeme retilmekteyse, bir rn retilmekteyse, o zaman da 45011 Standard ve yine ATEX Direktifine gre inceleme yapyor ekiplerimiz. Gerek bu ok nemli alan, ATEX Direktifinin alma alan, gerekse dier alanlarda belgelendirme, muayene hizmetleri ve laboratuarlar -ki, bunlar btn reticilerimize hizmet veriyor- bu alanlara ilikin akreditasyonlar almalarmz TRKAK olarak, gerek Avrupa standartlar, gerekse uluslararas standartlar erevesinde, sayy arttrarak, almamz hzlandrarak devam ediyoruz. Akredite ettiimiz kurulularn bu niteliklerinin devamn da denetimlerimizle gzlemlemi oluyoruz. Yeni akreditasyon alanlar da yine bizim zerinde altmz alanlar. Bu gzel, bu nemli konuyu gndeme getiren Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliimiz ve bal odalar, buna katk veren odalarmz, bunu destekleyen kamu kurulularmz tebrik ediyorum. Bu vesileyle ok nemli bir bilgi paylam ortam kurulduunu sylemek istiyorum. Tekrar hepinize selam ve sayglarm sunuyorum. yi bir alma, iyi bir ibirlii olmasn temenni ediyorum. Teekkr ediyorum.

BLDRLER KTABI 18


Sfyan Emirolu -Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl Sanayi Genel Mdrok deerli Birlik Bakanm, TRKAK Bakanm, deerli bakanlar, ok deerli katlmclar; ben de szlerimin banda tm katlmclar ahsm ve Bakanlm adna saygyla selamlyorum. Bugn gerekten ok nemli bir konuyu, insan iin ok nemli bir konuyu tartmak zere burada bulunuyoruz ve 3 gn boyunca bu konu her ynyle tartlm olacak. Trkiyenin bir hedefi var; hepimizin kilitlendii, odaklandmz bir hedefi var; 2023 ylnda Trkiye, dnyada ilk 10 ekonomi arasna girmek istiyor, 500 milyar dolar ihracat yapmak istiyor. Tabii, bu ihracat sanayileerek yapacak. Bildiiniz gibi, imalat sanayi bizim ihracatta en nemli ihracat kalemimiz. Bu ynyle baktmz zaman, Trkiye ok hzl ilerleyen bir lke ve bu paralelde de ii sal ve i gvenlii de ok nem arz ediyor; fakat biraz nceki konumaclarn da ifade ettii gibi, maalesef, Trkiye bu alanda ok ciddi gerilerde, ok parlak bir durumu yok. Dier istatistiklere baktmzda, Trkiyedeki i kazalarnn yzde 98i nlenebilir nitelikte ve nedenleri de yine biraz nce ok deerli konumaclar tarafndan ifade edildi. Bu konuda Trkiyenin mevzuat olarak bir problemi yok; yani bugn ada dnyada teknik mevzuat olarak ne varsa, Trkiye, bunlarn tamamn uyumlatrm ve Trk mevzuat haline getirmi durumda. Bugn tartlan ATEX konusunda da iki tane belli bal mevzuat var; bunlardan birisi alma Bakanlyla ilgili, biri de bizim Bakanlmzla ilgili 94/6 AT Ynetmelii. Gerekten bu noktada biz gayret sarf ediyoruz. Bu Ynetmeliin gerekten uygulanabilmesi iin, tm kesimlerle ii sal ve i gvenlii ortamnn oluturulabilmesi iin bu alanda yaplan eyler var. lk nce belgelendirme kurulular var. Bu alanda retilen rnlerin belgelendirilmesi gerekiyor. ki tane firma, birincisi IEP, Bakanlmz tarafndan onaylanm kurulu olarak atanm durumda. kinci firmamz da ok yaknda bu alanda onaylanm kurulu olarak atanacak ve Trkiyede bu alandaki belgelendirme problemi byk oranda zlm olacak. Bakanlk olarak biz, baka ne yapyoruz bu alanda, ksaca onlardan bahsetmek istiyorum. Bildiiniz gibi, bizim Makine Teknik Komitemiz var; bunun altnda bir ATEX alma Grubu oluturduk. Hem ilgili zel sektr ve sivil toplum kurulular, hem de kamunun ilgili kesimleriyle bu alandaki skntlar konumak, zm yollar aramak, bu alanda yaplacak mevzuat deiikliklerini ya da dzenlemelerini birlikte hazrlamak ve yaynlamak zere bu alanda almalar yapyoruz. Sizinle paylamak istediim bir dier nemli konu, bu alandaki piyasa gzetim denetim hizmetlerine ciddi nem veriyoruz. Bakanlmz, 81 ilde, il mdrlkleri bnyesinde piyasa gzetim denetim elemanlar bulundurmakta, 510 tane de piyasa gzetim denetim elemanmz var. Bu elemanlarmzla ATEX kapsamndaki rnlerin piyasa gzetim denetimlerini yapyoruz ve bu noktada hassas davranmaya gayret ediyoruz. Birka rakam vermek istiyorum. 2011 ylnn ilk 8 aynda, ATEX kapsamnda 431 iyeri ziyaret edilmi, 431 rn denetlenmi ve bu rnlerden 53nn mevcut mevzuata aykr olduu tespit edilmi. Malumunuz, bu rnlerin bir ksm toplatlyor, bir ksmnn dzeltilmesi isteniyor ve idari para cezalar uygulanyor. Bu noktadaki denetimlerin de arttrlarak srdrlmesi zere youn gayret sarf ediyoruz. Bu alanda Bakanlmz, Sanayi rnleri Gvenlii ve Denetimi diye yeni bir genel mdrlk oluturdu. Bu Genel Mdrln mnhasran ii, piyasadaki sanayi rnlerinin denetimi olacak; standartlara, mevcut teknik dzenlemelere, ynetmeliklere uygun olarak retilip retilmedii hususunun denetlenmesi olacak. Bundan sonra ATEX rnleri konusunda bu Genel Mdrlmz daha etkin ve verimli bir alma yapacak. Bu alanda, ii sal ve i gvenliinin daha st standartlara getirilmesi, Trkiyenin bu kt manzarasnn daha iyi bir noktaya getirilmesi iin aba sarf edeceiz. Sz ok fazla uzatmak istemiyorum. Gerekten ok nemli bir konu. Umuyorum ki, ok nemli ktlar elde edilecek. Bu Sempozyumun tm sektre, tm ilgililere hayrl uurlu olmasn ve baarl gemesini diliyorum. Teekkrler.

BLDRLER KTABI 19


BLDRLER KTABI 22


94/9/AT ATEX Ynetmelii Onaylanm Kurulu ve rn Belgelendirme 94/9/EC ATEX Directive Notified Body and Product CertificationSalih AYDIN Bilim, Sanayi ve Teknoloji [email protected]. without the necessary marking on it which clarifies the group and category belong to.

zetGelien dnyada gelimelere paralel olarak olumsuzluklar da ortaya kmaktadr. Bu olumsuzluklarn bertaraf edilmesine ynelik de baz tedbirler alnarak gvenliin salanmas srdrlmektedir. Dnyada teknolojik faaliyetler srecinde retim esnasnda yangn ve patlamalarn ortaya kma ihtimaline kar alnan nlemler incelendiinde deiik prosedrler uygulanmakla beraber amacn daha iyiyi yakalamak olduu gzkmektedir. Tehlike olarak algladmz, patlama ve yangnlarn ortaya kmamas iin temel unsur olan oksijen, tututurucu ve yanc maddelerin bir araya gelmesinin nne geilmesi gerekmektedir. Gnlk yaantmzda hem alanlarn salklarnn korunmasna hem de alan makine ve tehizatn ortama kvlcm yayacak nitelikte olmamasna ynelik kaide ve kurallar getirilmesi Ynetmelikleri olan 99/92/EC ve 94/9/EC sayl Ynetmelikler AB tarafndan bu hususta alnm olan nlemlerdir. lkemiz de ABye aday lke ve Gmrk Birliinde olmasndan dolay bu nlemleri uygulamak zorundadr. Bunlardan biri olan 94/9/AT sayl Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmelik , 31 Aralk 2003 ten itibaren uygulamaya konulmutur. Bu Ynetmelik sayesinde lkemizdeki ekipman reticilerine, ithalatlarna ve datclarna; rnlerin kullanlacaklar ortamlarna gre retilerek iaretlenmeleri yaplm olmak kayd ile piyasaya srlmeleri zorunluluu getirilmitir.

1.Giri

Avrupa Birliinde ATEX (patlayc ortamlar) hususunda 2 ayr ynetmelik mevcuttur. Bunlardan birincisi patlayc ortamlarda alanlarn ve i yerlerinin gvenlii ile ilgili olan 1999/92/EC Ynetmelii, dieri ise, patlayc ortamlarda kullanlmas gereken ekipman, tehizat ve kontrol cihazlarn nasl olmas gerektiini dzenleyen 94/9/EC Ynetmeliidir. lkemizde de bu iki Ynetmelik iki ayr Bakanln sorumluluunda olmakla birlikte i yerleri ve alanlar ilgilendiren ynetmelik 99/92/AT rumuzuyla deil ismiyle anlmaktadr. Avrupa Birliinde 1999/92/EC Ynetmelii 28 Ocak 2000 tarihinde dier 94/9/EC ATEX Ynetmelii ise 01 Temmuz 2003 tarihinden itibaren zorunlu uygulamaya girmitir. lkemizde ise 1999/92/EC sayl Ynetmelik, bu Ynetmeliin uygulanmasndan sorumlu kurum olan alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan, Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik olarak 26.12.2003 tarihli ve 25328 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmi olup; 26.12.2006 tarihine kadar btn iletmelerin kendilerini ynetmelik artlarna uygun hale getirmelerini art komutur. 99/92/AT sayl Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmeliin uygunluk iareti olup; dier 94/9/AT sayl Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili eklinde olup, Ynetmeliin uygunluk iareti ise Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan 27.10.2002 tarihli ve 24919 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak 31.12.2003 te uygulamaya girmitir. Daha sonra bir ksm deiikliklere binaen 30.12.2006 da 26392 sayl Resmi Gazetede tekrar yaymlanarak uygulanmasna devam edilmektedir.

AbstractWhile technological developments have been improved, lots of unexpected bad situations have been occurred in the world at the same. As, some precaution is taken in order to avoid occurring these bad situations and to ensure the essential security. When the precaution taken against the fire or explosion during the production is inspected upon the technological improvements in the world, it is seen that the same aim is to find the best solution . It is very important that the three factors, which are oxygen, igniting and flammable objects, must not be all together, other wise the explosion and fires can break out. The directives of 99/92/EC and 94/9/EC which ensure the workers health and provide the safety rules against the explosive atmosphere while machine works in the plants are the EUs precaution in these areas. Because of having been a member of Customs Union and EU Candidate Country, Turkey have to apply these precautions. The directive (94/9/EC) of Equipments and protective systems intended for use in potentially explosive atmospheres has been brought in a technical legislation and enforced since 31 th December 2003. Therefore , the producers, importers and distributors have not been allowed to market any product

Bulunduu ortamda patlamaya sebebiyet verme riski tayan ekipmanlar, koruyucu sistemler ve cihazla ilgili olarak; iaretlenmeleri de dahil olmak zere alnacak nlemlerin bir btndr.

BLDRLER KTABI 23

2 . 94/9/AT sayl Ynetmelik:

TMMOB Elektrik Mhendisleri OdasBu ynetmeliin amac, ynetmelik kapsamna giren muhtemel patlayc ortamda kullanlan tehizatn ve koruyucu sistemlerin gvenli olarak piyasaya arz iin gerekli emniyet kurallar ile uygunluk deerlendirme prosedrlerine ilikin usul ve esaslar belirlemektir. Kapsam ise yanc gazlarn, buharlarn, dumanlarn ya da tozlarn mevcudiyetiyle ortaya kan muhtemel patlayc ortamda kullanlabilecek ekipman ve koruyucu sistemlerdir. rnek olarak; elektrikli motorlar, kompresrler, dizel motorlar, aydnlatma tesisatlar, kontrol ve iletiim cihazlar, dinleme, izleme ve arama cihazlar ekipman olarak gsterilebilir. Koruyucu sistemler ise; yaylmann balatabilecei bir patlamay veya zarara sebebiyet vermeyi nleyen aygtlardr. Bunlar; yangn sndrcleri, basntan koruma panelleri, sndrme sistemleri, hzl hareket eden kapama valfleri gibi donanmlardr. Kapsam d alanlar: Tbbi cihazlar, Patlama tehlikesinin sadece patlayc maddelerin veya kararsz kimyasal maddelerin bulunmasndan kaynakland tehizat ve koruyucu sistemler, muhtemel patlayc ortamlarn yalnzca kazayla gaz sznts sonucu nadiren oluabilecei ev ortamnda ve ticari olmayan ortamlarda kullanlan tehizatlar, Kiisel Koruyucu Donanm ile lgili Ynetmelik (89/686/AT) kapsamndaki kiisel koruyucu tehizatlar, zerindeki tehizatlarla birlikte ak denizde seyreden gemiler ve kydan uzaktaki seyyar su niteleri, ulam vastalar, silah, mhimmat ve sava malzemeleridir. 2.1 Trkiyede mevcut muhtemel patlayc ortamlar: LPG ve Dier Petrol rnleri retim, Dolum ve Datm Tesisleri, Maden Ocaklar, Un Deirmenleri, Trafo malathaneleri, Elektrikli Cihaz ve Tehizat malathaneleri, Frn veya Elektrostatik Boya Yaplan yerleri, Ham Deri malathaneleri, Ak malathanelerinin Baz Blmleri, Zeytinya ve Dier Ya malathaneleri, Boya ve Tiner malathaneleri, Kimyevi Tahlil Laboratuarlar, rnlerin belgelendirilme ilemlerinde ana unsur, kullanlacaklar yerlere gre ynetmelikte belirlenmi olan prosedrlerin uygulanmasdr. Bu sebeple rn reticileri belgelendirme ilemine nce rnlerinin nerede kullanlmasn amalam iseler o ortama gre risk deerlendirmesi yaparak retime gemek zorundadr. O itibarla nce rnlerin kullanlacaklar ortamlarn tarif edilerek belirlenmesi gerekmektedir. Bu ortamlara bir gz atarak inceleyecek olursak: Elektromanyetik dalgalar yonlatrc radyasyon Scak yzeyler Alevler ve scak gazlar Mekanik olarak ortaya kan kvlcmlar Optik radyasyon Kimyasal alev

3. rn Belgelendirme, rnlerin Snflandrlmas94/9/AT sayl Ynetmelikte rnlerin kullanlacak olduklar yerlere gre belgelendirilmeleri deiik prosedrlere baldr. Yani ayn bir rn kullanlacak olduu ortama yani grup ve kategoriye gre deiik ilemlerden geerek belgelendirilip iaretlenerek piyasadaki yerini alr. Patlayc ortam olarak kabul edilen ortamlarda kullanlmas amacyla retilmek istenen bir rnn ilk nce Ynetmeliin Ek III.nde belirtilen AT Tip inceleme modlne sahip olmas gerekmektedir. Bu ilemden sonra dier prosedrlerden gerekli olanlardan biri tercih edilebilir. Atex Ynetmelii Modllerine genel bir gz atacak olursak; Ek III AT Tip ncelemesi Modl Ek IV retim Kalite Gvencesi Modl Ek V rn Dorulama Modl Ek VI Tipe Uygunluk Modl Ek VII rn Kalite Gvencesi Modl Ek VIII retim Kontrol Modl Ek IX Birim Dorulama Modl olarak grrz.

3.1.rn Grup ve KategorileriI Grup M1 / M2 M1 Kategorisi: Yksek seviyede koruma salayabilecek ekilde tasarlanm ve gerektiinde buna ynelik olarak ilave zel koruma aralar ile tehiz edilmi tehizat kapsar. (Srekli almaya devam etmesi gereken tehizatlar)

2.2 Patlama sebepleri Elektrik kvlcmlar Arklar Ani parlamalar Elektrostatik boalmalar

BLDRLER KTABI 24


M2 Kategorisi: Yalnzca yksek seviyede koruma salayabilecek ekilde tasarlanm tehizat kapsar. (Srekli almayan tehizat tanmlar, patlama annda sistemin enerjisi kesilir.) II Grup 1. Kategori 2 .Kategori 3. Kategori

belirlenmi ise retim Kalite Kontrol veya rn Dorulama yntemi ona gre kontrol ve deerlendirmelerini yaparak sorumlulua ortak olur. Bundan sonra da rnne ait bir AT Uygunluk Beyan dzenleyerek, rnne olmas gereken teknik deerleri yazarak belgelendirmede grev alan onaylanm kuruluun numarasn CE iaretinin nne gelecek ekilde yerletirerek etiketlendirir. I Grup M2 Kategorisi rn iin ise; Tip Onayndan sonra bu defa Ynetmeliin Ek VI veya Ek VII. den birini tercih ederek deerlendirmesini yine bir onaylanm kurulu marifetiyle yaparak, Uygunluk Beyannn ardndan rnne CE aretini ilitirir. Tabi bu sefer ya rn Kalite Kontrol ya da Tipe Uygunluk modllerinden birisini semek zorunluluu vardr. II. Grup rnlerde ise 1. kategori rn iin M1in; 2. kategori rn iin ise M2nin yntemini uygulamak zorundadr. II. Grup 2. kategori elektriksiz ve iten yanmal motorlar haricindeki rnler iin onaylanm kurulularca teknik belgelendirmeye gerek olmayp, sadece onaylanm kurululara retmi olduu rnnn teknik dosyasn gndererek, teknik dosyay teslim ettiine dair bir belge alarak bu belgeyi muhafaza eder ve i retim kontrol dediimiz yntemi uygular. rnne vuraca CE iaretinin nne bu defa onaylanm kuruluun numarasn vurmaz. II. Grup 3. kategori rnlerde ise kendisi deerlendirme yaparak i retim kontrol dediimiz yntemi uygulayarak rnne CE iaretini ilitirir. rnnn teknik dosyasn kendisi muhafaza eder. Ek IX Birin Dorulama Modl ise retici her bir rn iin her bir ortama ait rnlerde bu modul tercih etme hakkna sahiptir.

1.Kategori Zone 0 Patlayc bir ortamn srekli veya ok uzun periyotlarda bulunduu, en yksek riskli alandr. 2. Kategori: Zone 1 Patlayc ortamn ksa periyotlarda grld alanlardr, ama sre olumas durumunda bu tehizatn enerjisinin kesilmesi amalanmaktadr. Bu kategorideki rnler biraz daha fiziki zor artlarda kullanlabilecek ekilde retilirler. 3. Kategori: Zone 2 Yanabilir bir materyalin patlayc younluunun beklenmedii, sadece ok ksa srede rnein yllk 10 saati gemeyen ortamlar olarak tarif edilirler.

4 arteleme94/9/AT ATEX Ynetmelik kapsam rnn zerine CE iaretinin yanna rnn kalite sisteminde grev alm olan uygunluk iareti, onaylanm kuruluun numaras, rnn hangi ortamda kullanlabileceinin iareti, gazl ortamda m yoksa tozlu ortamda m kullanlabileceinin belirtilmesi, rnn elektrikli olup olmadnn iareti ve ayrca hangi gazlara ve tozlara kar da korumaya sahip olduklarn da belirtilmesi dier bir gerekliliktir.

Tablo: 1 rn gruplar tablosu

3.2. Uygunluk ProsedrleriTablo 1de de belirtildii gibi, rn I Grup M1 Kategorisinde ise retici rnn risk deerlendirmesini yaparak, rnde uygulayaca eylemleri ve btn teknik deerleri kaydedecei bir teknik dosya hazrlayacaktr. Bu teknik dosya rn piyasaya sunulduktan sonra bile 10 yl sreyle muhafaza edilmek zorundadr. lgili standard belirleyip rnn retimine geer ve retmi olduu rn tercih edebilecei herhangi bir onaylanm kurulua kontrol ettirerek rn 94/9/AT sayl Ynetmelie gre retmi olduunu belgeletir. Bu belgeyi onaylanm kurulutan alarak saklar ve gerektii yerlerde kullanr. Arkasndan Ynetmeliin Ek IV veya Ek Vinde belirtilmi olan modllerden birisini tercih ederek her hangi bir onaylanm kurulutan bu rnleri belirlenmi olan prosedrler kapsamnda retmekte olduuna dair onaylanm kuruluun belgesini alr. Onaylanm kurulu hangi yntem

CE .

II G D EEx e II T4 olduu gibi.

rnlerin iaretlenmelerinde yine rnn ortam scaklk deerleri ile rnn alr vaziyetteki durumunda msaade edilebilen rn yzey scaklklarnn da belirtilmesi, IP koruma derecelerinin de belirtilmeleri gerekmektedir.

BLDRLER KTABI 25

Aksamlarn zerine CE iareti vurulmas uygulanmamaktadr. Bir aksam Ynetmelik hkmlerine gre imal edilerek iaretlenmeleri de yaplr fakat zerine CE iareti ilitirilmez. nk aksamlar kendi balarna bamsz bir fonksiyona sahip deildirler.


Dier taraftan ynetmelikte belirtilen bamsz koruyucu cihazlar haricindeki koruyucu cihazlar da yine CE iareti ilitirilmeden rnle beraber montaj ilemi yaplr. rnn bir paras olarak addedilmektedir.

Gerekliliklerini yerine getirmi olduunu ispat etmesi gerekmektedir. Dolaysyla rnnn onaylanm kurulua da bu kriterler altnda deerlendirilerek belgelenmesi gerekmektedir.

5. AT Uygunluk Beyanretici, imal ettii rnnn bu ynetmelie uygun olduunu belgelemek zere bir AT Uygunluk Beyan dzenler. Uygunluk Beyan dzenlenirken rn dier taraftan baka her hangi bir ynetmeliklere da giriyorsa o ynetmelikler de belirtilmeli ve Uygunluk Beyannda imzas olan kiinin kimlii aka tanmlanmaldr. Eer var ise rnn seri imalat numaralar, ve yln beyann zerinde belirtilir. Uygunluk Beyan, orijinal alma talimat ile ayn dilde yazlmaldr. Ayrca rnn kullanlaca lkenin resmi dilinde olan bir evirisi de eklenmelidir. 5.1 Uygunluk Beyan erii AT Uygunluk Beyannda aadaki unsurlar bulunmaldr: - malat veya Trkiyede yerleik yetkili temsilcisinin ad veya tantc iareti ve adresi, - Bu Ynetmeliin 2 nci maddesinin 2 nci fkrasnda belirtilen tehizat, koruyucu sistem veya cihazn aklamas, - Bu Ynetmeliin 2 nci maddesinin 2 nci fkrasnda belirtilen tehizat, koruyucu sistem veya cihazn yerine getirdii ilgili tm hkmler, - Uygun olduunda, Onaylanm Kuruluun ad, tantm numaras ve adresi ile AT Tip inceleme belgesinin numaras, - Uygun olduunda, uyumlatrlm standartlara yaplan atflar, - Uygun olduunda, kullanlan standartlar ve teknik talimatnameler, - Uygun olduunda, uygulanan Avrupa Birlii Direktiflerine dayanan dier Ynetmeliklere yaplan atflar, - malat veya Trkiyede yerleik yetkili temsilcisi adna imzaya yetkili ahsn kimlik bilgileri. - TarihWorld Electrical Standards & OrganizationsC EN EL EClia ra st Au

USA

Electrical Standards

AS IA

CSA

www.cooperindusturies.com

Tablo:2 Standardizasyon www.cooperindusturies.comdan alnmtr.

tablosu

6.1 rnlerin Genel Koruma Standartlar: 94/9/AT sayl (Atex) Ynetmelii kapsamnda retilmekte olan rnlere ait yaklak 88 adet genel Harmonize Standartlar olmasna karn aada temel adet standardn tarifi yaplabilir. EN 60079 -0 hepsi Elektrikli tehizat (Gaz): e, d, p, i, o, q, m, n_, op_ EN 61241-0 hepsi Elektrikli tehizat (Toz): tD, pD, iD, mD EN 13463-0 hepsi Elektrikli olmayan tehizat: g,c, d, p, b, k, fr

6. Standartlar:Yeni yaklam ynetmeliklerinde zorunlu olmamakla birlikte standartlar Global Yaklam snfnda deerlendirilip ayn standartlar baka baka rnlerin gerekliliklerinin salanmalarnda kullanlabilmektedirler. Bu dorultuda AB de standartlar CEN (Avrupa Standartlar Komitesi), CENELEC (Avrupa Elektrikli Standartlar Komitesi) ve ETS (Avrupa Telekominikasyon Standartlar Komitesi) tarafndan hazrlanp Komisyonun onayndan getikten sonra ilgili ynetmeliklere harmonize Standard olarak kayt altna alnrlar. Bir teamul vardr ki zorunlu olmamakla birlikte herhangi bir ynetmeliin harmonize standardna uygun retilen bir rn; ynetmelie de uygun retilmi addedilir. Dier taraftan standartlara uyulmas bir zorunluluk olmasa bile reticinin rnlerini hangi esaslara, yani standardn yerine baka neye gre imal ederek Ynetmeliin Ek IIsinde belirtilen Salk ve Gvenlik

7. Onaylanm Kurulular11.7.2001 Tarih ve 24459 Sayl Resmi Gazetede yaymlanarak 11.01. 2002 tarihinde yrrle girmi olan 4703 sayl, rnlere likin Teknik Mevzuatn Hazrlanmas ve Uygulanmasna Dair Kanuna gre onaylanm kurulu: test, muayene ve/veya belgelendirme kurulular arasndan, bir veya birden fazla teknik dzenleme erevesinde uygunluk deerlendirme faaliyetinde bulunmak zere, Yetkili Kurulu tarafndan belirlenerek, bu Kanunda ve ilgili teknik dzenlemede belirtilen esaslar erevesinde yetkilendirilen zel veya kamu kuruluu olarak tarif edilmektedir. Yetkili Kurulua kar sorumludur. Yetkili Kurulua yetkilendirilen test, muayene ve/veya belgelendirme kuruluunun ad, adresi, uygunluk

BLDRLER KTABI 26


deerlendirmesi yapaca modller ile rnler Komisyona bildirilir. Bu kurulu, bu bilgiler ile Komisyon tarafndan verilecek kimlik kayt numarasnn Resm Gazetede yaymlanmas ile onaylanm kurulu statsn elde eder.

7.2 Onaylanm Kurulularn Sorumluluklar Bamsz ve tarafsz bir ekilde uygunluk deerlendirme hizmeti vermekle ykmldr lgili teknik dzenlemede veya 4703 sayl Kanun usul ve esaslarna veya ynetmeliklerde belirtilen artlar kaybettiinin tespit edilmesi halinde, bu kurulularn ilgili teknik dzenleme kapsamndaki faaliyeti yetkili kurulua geici olarak durdurulur Gerekli artlarn yerine getirilmemesi durumunda onaylanm kuruluun ilgili teknik dzenleme kapsamndaki onaylanm kurulu stats kaldrlr Onaylanm kurulularn faaliyetlerinin geici olarak durdurulmas veya statsnn kaldrlmasna ilikin kararlar Resm Gazetede ilan edilerek, Komisyona bildirilir Uygunluk deerlendirme kurulular ile onaylanm kurulular, faaliyetleri ile ilgili her trl bilgi, kayt ve belgeleri, ilgili teknik dzenlemede belirtilen sre, bu srenin belirtilmemesi halinde yetkili kurulua belirlenecek sre boyunca muhafaza etmek ve talep edilmesi halinde yetkili kurululara ibraz etmekle ykmldrler Faaliyetine son verilen veya kendi istei ile faaliyetine son veren uygunluk deerlendirme kurulular ile onaylanm kurulular, faaliyette bulunduklar dnemde yapm olduklar uygunluk deerlendirme faaliyetleri ile ilgili bilgi, kayt ve belgeleri, ayn konuda faaliyette bulunan uygunluk deerlendirme kuruluu veya onaylanm kurulua devredilmek zere yetkili kurulua teslim eder,

Avrupa Birliinde Onaylanm Kurulularn atanmalarnda EA-2/17: 2009 Mandatory ile temel deiikliklere gidilmi olup atamalarda artk yeterlilik deil dorudan akreditasyona dayal ilemler yaplmaktadr. Buna bal olarak 765/2008/EC Regulasyon ve 768/2008/EC Uygulamalar yaymlanarak baz deiiklikler salanmaktadr. ki yllk bir zaman diliminde ilerinde 94/9/AT sayl (Atex) Ynetmeliimizin de bulunduu 10 adet ynetmeliklerde revizyona gidilecektir. Mesela EC Tip Onay ynetmeliklerde yaplacak olan revizyonlarn ardndan bundan sonra EU Tip onay eklinde uygulanacaktr. Avrupa Birliinde Avrupa ATEX Onaylanm Kurulular Kurumu (EXNBG) oluumu mevcut olup; belgelendirmelerle ilgili uygulamalarda ortaya kan baz karmak problemlerin zmnde aklayc ynde nemli rol oynamaktadrlar. Bu oluum; 1. ATEX Ex NB toplants sonucunda Haziran 1997 de oluturulmu olup; bir Bakan, ve iki Bakan Yardmcs olup, TC 31 ve TC 305 de yelikleri bulunmaktadr. Aadaki adreste onaylanm kurulular tarafndan hazrlanm ve komisyon tarafndan yaymlanan onaylanm kurulu yaynlarna ulalabilinmekte olup bu gne kadar 84 adet aydnlatma bildirimleri yaymlanmtr. http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/mechanical/ ocuments/guidance/atex/clarification/ lkemiz de 2284 numaras ile IEP onaylanm kurulu olarak grev yapmaktadr. Bugnlerde akreditasyon ilemleri tamamlanm olan SCA Belgelendirme Kuruluunun da atama almalar srdrlmektedir. Yakn zamanda iki adet onaylanm kuruluumuz olacaktr. 7.1 Onaylanm Kurulu Ynetmelii Uygunluk Deerlendirme Kurulular ile Onaylanm Kurululara Dair Ynetmelik 17.01.2002 tarih ve 24634 sayl resmi gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Bir teknik dzenleme kapsamnda bulunan ve piyasaya arz edilmesi hedeflenen rnlerin ilgili teknik dzenlemeye uygunluunun test edilmesi, muayene edilmesi ve/veya belgelendirilmesi amacyla faaliyette bulunacak uygunluk deerlendirme kurulular ve onaylanm kurulularn alma usul ve esaslarn, tamas gereken asgari kriterleri ve faaliyetleriyle ilgili olarak uygulanacak meyyideleri belirlemektedir.

7.3 Onaylanm Kurulularn ube ve Temsilcilik Faaliyetleri Onaylanm kurulularn, yurt iinde ve/veya yurt dnda aacaklar ube veya temsilciliklerinin faaliyetleri tarafndan verilecek belgeler onaylanm kurulular tarafndan dzenlenir. Onaylanm kurulular, yetkilendirildikleri uygunluk deerlendirme faaliyetlerinin bir ksmn, szleme yaparak bir yklenici kurulua yaptrabilirler. Ancak, yaplan tm ilemlerden onaylanm kurulu sorumludur ve yklenici kurulularn faaliyetleri sonucunda verilecek belgeler onaylanm kurulular tarafndan dzenlenir.

Sonu olarak; Patlayc ortamlarn 99/92/EC sayl Ynetmeliin, Patlayc ortamlarda kullanlan rnlerin de 94/9/AT sayl Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmeliin gerekliliklerini yerine getirdii srece

BLDRLER KTABI 27


gvenlik ierisinde retimlerin srdrlme ans vardr. Aksi takdirde tehlikeler kanlmaz olur. Dier taraftan gvenliinden phe duyulan rnler zerinde; gerek ithalatlarn, gerek satclarn ve gerekse kullanclarn her zaman rnlerinin gvenliini muayene yaptrmak suretiyle kontrol ettirme imkanlar bulunmaktadr. 94/9/AT sayl (Atex) Ynetmelii kapsamndaki bir rnn test edilmesinde esas olmas gereken prosedrn; Ynetmeliin Harmonize standartlarndan akreditasyonu olan, yani bu harmonize standardlar kapsamnda IEC EN 17025 Laboratuvar Akreditasyon Belgesine haiz kurulua muayene ettirilmesidir. Eer bu imkan yoksa 94/9/AT sayl Ynetmelik Kapsamndaki onaylanm kurulular marifetiyle yaplabilir. Bu amala, bu dzenlemelere gerekli zenin gsterilmesi hayati nem arz etmektedir. Kaynaklar: Tablo 2: Standardizasyon Tablosu www.cooperindusturies.comdan alnmtr.

BLDRLER KTABI 28


Patlayc Ortamlarda Gvenlik ve DenetimNurettin Terziolu IEP Enerji Petrol Sertifikasyon Ltd.ti. [email protected] ; [email protected] zetEndstriyel retim ve hizmet sektrnde teknolojinin geliimi yan sra mevcut risklerinin artmasn beraberinde getirmektedir. Patlayc Gaz/Toz ortamlarn kapsayan tesislerde risk oranlar daha fazla olup alnacak tedbirlerin ATEX 137 (99/92/AT) direktifine gre alnmas gerekmektedir.Alnan tedbirlerin yeterlilii konusunda bata tesis sahibi olmak zere kamuyu ve baz zel sektr de direkt olarak da ilgilendirmektedir. letmenin yapm aamasnda alnacak tedbirler , sonradan meydana gelebilecek riskleri minimum seviyede tutmu olacaktr.

1. GiriPatlayc ortamlar iin ncelikle yaplaak iin tanmn , i ak ve yerleim plannn taslak olarak projelendirilmesi gerekmektedir. Akabinde yaplacak projenin izimi ve onay konuya vakf uzmanlar tarafndan yaplmas halinde pratik uygulamada birok problemler zlm olacaktr. Ancak mevcut olan tesislerde sonradan yaplan risk deerlendirmede oldukca problemler gzkmektedir. Mevcut alan bir tesisin patlayc ortamlar konusunda retim veya hizmet deitirmesi halinde , ayn ekilde temelden projelendirilmesi ve ATEX 137 direktifi kapsamnda tm tedbirleri alaak ekilde uygulamann yaplmas gerekmektedir. Bu konuda yapm ve denetim organlarnn ncelikle konuya vakf olmalar gerekir. Aada patlama meydana gelen iyerlerini incelediimiz zaman ATEX 137 birok sektr ilgilendirdiini grebiliriz.

Patlama Gerekleen Tesislere Ait rnekler ;-Boya Tiner malatlar - Deri malatlar - Plastik Enjeksiyon mal Yerleri - Pamuk-plik Deposu veletme Yerleri - LPG LNG vb Gaz Dolum , Depolama ve Sat Yerleri - Rafinerileri - Akaryakt/LPG /Doalgaz Datm stasyonlar - Ya Rafinerilerinin Baz Blmleri - Etilen Kullanan Elbise Temizleyicileri - Ak malatlarnn Baz Blmleri - Laboratuvarlar - Frn veya Elektrostatik Toz Boya Yaplan Yerler - Kozmetik malatlar - Maden Ocaklar - Sanayi tesislerinde Doalgaz Tesisleri -Kimya sektr -p depolama yerleri -Kmr iletmeleri -Atk svlardan gaz retim tesisleri -Aa ileme endstrisi -Biogaz retim tesisleri -Metal ileme tesisleri -Gda ve yem sektr (Yanc toz maddeleri) -la sektr -Matbaaclar

BLDRLER KTABI 29


2. Risk deerlendirme ;Risk deerlendirme ; ATEX 137 Patlayc Ortamlardan alanlarn Korunmas ynetmelii referans olarak seilerek yaplr. Ancak risk deerlendirmenin salkl yaplabilmesi iin ATEX 94/9 ynetmeliinin de bilinmesi gerekmektedir.

Genel Riskler ;-Tehlikeli blgede alan personel harici giri-k kontrolunun salanmas, -Kiisel koruyucu ekipmanlarn uygunluu, -Mekanik ve Elektrikli ekipmanlarn uygunluu, -Tehlikeli Blgelerde girii statik yk boalmas, - retim atklarnn izlenmesi, -Tehlikeli Blgelerde s, nem ,havalandrmann kontrolu , - Tamada kullanlan ekipmanlarn uygunluu, - Bakm,onarm ekipmanlarn uygunluu , - Bakm, onarm ncesi ve sonras alnan tedbirlerin uygunluu , - in durdurulmas (ksmen veya tamamen), - Patlayc maddelerin temizlenmesi, - Yetkili birim amirinden onay alnmas (sorumlu teknik eleman) , - Kritik noktalardaki malzemelerin bulundurulmas uygulamalar , - Olabilecek yangn vb. tehlike iin hazrlk ve personelin eitimleri, - saatleri harici bu gibi yerlerin kilitlenmesi ve 24 saat koruma sisteminin uygunluu, - Aydnlatmann uygunluu , - Gvenlik iaretlerinin uygunluu, - Test gvenlii gaz szdrmazlk vb gvenlik sistemlerinin uygunluu , - Uygulama ilemleri konusunda prosedr , talimatlar vb dkmanlarn uygunluu (Patlamadan koruma dkmanlarnn yeterlilii ) , - lk yardm ve kurtarma eitimleri, - Salk ile ilgili techizat yeterlilii , - Tehlike annda ulalabilecek iletiim bilgileri ve yeterlilii, - Mekanik / Elektronik alarm cihazlarnn kontrol, - Yangn sndrme cihazlar kontrol,Hidrant kontrol,Eitimler, - Yldrma kar korunma tedbirleri

2.1 Patlayc Gaz/Toz larn MSDS lerinin karlmas ve Deerlendirilmesiin temeli olan tesiste kulanlacak ekipmanlarn seimini yapmak iin patlayc gaz/toz maddelerinin risk deerlendirilmesinin salkl olarak yaplmas gerekmektedir. Bu deerlendirme deki bilgiler ; tehlike blgelerde ekipman seimi ve projelendirmede referans olarak kullanlacaktr. Patlayc ortamlarda MSDS lerin deerlendirmesi iin aada zet ekilde belirtildii zere tablolarn oluturulmas gerekmektedir. Tozun Ad ve younluu (gr/cm3) Partikl lm deeri (Mikron) P Max (Bar) Min Ateleme enerji miktar (mJ) Hacimsel Patlama deerleri (% xx-%yy) Kvlcmlanma scakl ( 0C )

rnek Tablo - Tesis aknda mevcut tozun deerlendirme tablosu

BLDRLER KTABI

Gazn Ad ve younluu gr/cm3

P Max (Bar)

Alt ve st Min Ateleme enerji miktar Buharlama ve Kvlcmlanma Patlama ( mJ ) scakl Deerleri ( 0C ) (% xx-%yy) rnek Tablo - Tesis aknda mevcut Gaz deerlendirme tablosu

30


Tesiste kulanlacak ekipmanlarn seiminde nelikle hazrlanacak olan Tehlikeli blgelere gre risk deerlendirme tablolar ATEX 94/9 direktifi kapsamnda ilgili standartlara gre Exproof ekipman seiminde referans olarak kullanlacaktr.

2.2 Ekipman SeimiGaz/Tozlarn deerlendirilmesinden sonra taslak yerleim plan ve projeye gre ekipman seiminde dikkat edilmesi gereken hususlar vardr. - Grup kategorisi -Cihaz Kategorisi -Koruma tipi -Gaz / Toz ortam snf -Scaklk snflar -IP xy

2.2.1 Elektrikli Ekipmanlarda Koruma Tipleri ;- Alev Szdrma Muhafaza - Arttrlm Emniyet - Kendinden Emniyetli - Yaa Daldrma - Basnla koruma - Toz Doldurma - Szdrmaz Korunma - zel Koruma - Kapsl ine Alma d e I ( Ia , Ib ) o p q n ( nA, nR,NL,nC,nP)

sm ( ma , mb )

2.2.2 Elektrikli Olmayan Ekipmanlar Koruma Tipleri ;Ak snrlayc muhafaza -Aleve kar dayankl muhafaza -Kendinden gvenlikli -Yap itibaryla koruma -Ateleme kaynaklarnn denetimi -Basnclandrma yoluyla koruma -Svya batrma yoluyla fr d g c b p k

2.2.3 Toz Ortamlarnda Ekipman Koruma Tipleri ;- Aleve kar dayankl mahfaza - Basnlandrma yoluyla koruma -Kendinden Emniyetli koruma - Kapsllme yoluyla koruma tD pD iD ( iaD , ibD) mD (m a D , mbD)

Patlayc Gaz veya Toz ortamlar konusunda projelendirme farkl boyutta planlanmaldr.

2.3.1 Yeni Tesisler ;

BLDRLER KTABI 31

2.3 Projelendirme


Temelde yaplacak olan tesisisin projendirmesinde ilgili standartlar gzden geirilmelidir. Patlayc Gaz ortamlar iin EN 60079-10 , Toz ortamlar iin EN 61241-10 standartlar veya u anda revize edilen standardlara gre proje izimlerinde deerlendirme yaplmas gerekmektedir. izilen ve onaylanan projelerde uygulamada olduka problemler yaanmaktadr. Bu konuda bata izen olmak zere onaylayan ve enerji ama , iletme izni iin denetim yapan kurululara konunun hassasiyeti asndan birok grevler dmektedir. -izilen projelerde kullanm amac itibar ile patlayc gaz/toz ortami ise ekipmanlara ait genel bilgilerin asgari olarak ATEX 94/9 direktifi kapsamndaki standartlarn ngrd koruma tiplerinin belirlenmesi ve projelerde gsterilmesi gerekmektedir. -Yerleim plan ve ak emasnn netlemesinden sonra ekleri ile birlikte Tehlikeli Blge Haritasnn izimi ve detaylandrlmas gerekmektedir.

2.3.2 Eski Tesisler ;Ynetmeliin uygulamaya getii tarihden nce enerjisi ve iletme izinleri olan tesislerde ATEX 137 ye gre salkl olarak deneyimli uzman veya kurulularca risk deerlendirilmesi yaplmas gerekmektedir. Eski tesislerin birounda Tehlikeli Blge Haritas mevcut deildir. Bu konuda yukarda belirtildii zere Kimyasal maddelerin MSDS lerinin deerlendirilmesi sonucu yerleim ve i ak yapsna gre asgari olarak Genel Yerleim ve Yrel Yerleim Tehlikeli Blge izimlerinin yaplmas gerekmektedir.

2.3.4 Genel yerleim Tehlikeli Blge izimi

ekil 1 : Tehlikeli Blge izimi

BLDRLER KTABI 32


2.3.5 Birim Tehlikeli Blge izimi

ekil 2 : Birim Tehlikeli Blge izimi

2.4 Ekipmanlarn seimi ;Ekipman seimi konusunda Gaz ve Tozlarn MSDS deerlerine gre ve izilen Tehlikeli Blge Haritasna gre ekipman seimi yaplmaldr. Bu tablolar Elektrikli Ekipmanlar , Elektrikli Olmayan Ekipmanlar olmak zere EN 60079 ve EN 13463 serisi standartlarna gre hazrlanmaldr.rnek deerlendirme tablosu aada verilmitir. Ekipman Ad Teknik zellikleri Tesis ii alan tanm Tehlike Blgesi 20;21;22 0,1,2 alma ortam scakl Ex koruma Tipi ve scaklk snf Varsa IP xy Koruma derecesi

rnek Tablo - Hat veya Tesiste kullanlacak Mekanik / Elektrikli ekipman listesi

Gvenlik Sistemleri: Alglayc sistem ekipmanlar , Gvenlik iaretleri , Servis el aletleri , Dkmantasyon Patlayc ortamlarda kulanlacak Servis ve Kiisel Korucu ekipmanlara ait ayn ekilde tablolarn oluturulmas gerekmektedir.

BLDRLER KTABI 33


2.6 EitimYnetmeliin bir maddesi eitim konusunu gndeme getirmektedir. ncelikle tehlikeli blgelerde alanlarn eitimi akabinde ise bu tip sektre hizmet veren ; Servis veya Montaj yapan taaron kurulularn personel eitimi mutlak suretle gereklemelidir. Bu arada en nemlisi Denetimci ve Uygulayclarn ATEX 94/9/AT ve ATEX 137 ynetmelik eitimlerini detayl olarak almalar gerekmektedir.

2.7 Ynetmelikler ve Uygulamalar ;Ynetmelikleri gzden geirdiimiz zaman birok Kamu ve zel sektr direkt olarak ilgilendiini rahatlkla grebiliriz. - ATEX 94/9 Patlayc Gaz Ortamlar ve Ekipmanlar - ATEX 137 (99/92) Patlayc Gaz Ortamlar ile ilgili Sal ve Gvenlii ( alanlarn Patlayc Ortamlardan Korunmas Ynetmelii ) - Yer alt ve Yer st Maden letmelerinde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii - Elektrik Tesisleri Ynetmelii ve Elektrik Tesisleri Proje hazrlama ynetmelii - Yap denetim kurulular ynetmelikleri - Tehlikeli Maddelerinin Tanmas hakkndaki ynetmelik - Tersane , Tekne mal ve ekek Yerlerine ait letme zni verilmesine ilikin ynetmelik - Ruhsatlandrma Ynetmelii - Yangn Ynetmelii Mevcut uygulamalarda ise malatc , Pazarlamac ,Montaj/Servis , Proje izimi , Onay ve Denetimdeki yetersizliklerden dolay oldukca problemler yaanmaktadr.

3. Sonu ve DeerlendirmeATEX 137 ve buna bal yaymlanan direktiflerin uygulamasnda alnmas gereken bir ok tedbirler vardr. -Yaymlanan ynetmeliklere gre Kamu veya zel kurulularda ilgili birimlerin tespiti ve bu birimlerde alan personelin eitimi , -Ynetmeliklerin uygulanmasnda zel veya Kamu kurulularnn arasndaki koordinasyonun aktif hale getirilmesi, - Mevcut eski ynetmeliklerin gzden geirilmesi ve gerekenlerin ail olarak revize edilmesi, - Projelendirme ve Uygulama ve Denetim sisteminin yeniden gzden geirilmesi, Kamu ve zel sektrn ATEX 137 konusunda uygulama sistemini aktif hale getirirse , insan sal , can ve mal gvenlii asndan kayplarn minimum seviyede kalmas salanm olacaktr..

4. Kaynaklar:1- ATEX 94/9/AT ynetmelii 2-ATEX 137 (99/92) ynetmelii 3-EN 60079 serisi standartlar 4-EN 13463 serisi standartlar 5-EN 61241 serisi standartlar 6-Yukarda Bahsi geen Bakanlk ynetmelikleri

BLDRLER KTABI 34


PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN KENDNDEN KORUMALI CHAZLAR INTRINSICALLY SAFE EQUIPMENTS USED IN HAZARDOUS AREASElektrik ve Elektronik Mhendisi TSE rn Belgelendirme Merkezi Bakanl Elektroteknik Sektr Belgelendirme Mdrl Telefon: 0312 4166480 Faks: 0312 4166730

Grsel ERATAK

e-posta: [email protected]

zetEndstriyel tesislerde, retim sreleri srasnda oluan gazlar,svlar ve buharlar ile elyaf ve uucu maddeler parlama ve patlama gibi tesislerin ve alanlarn gvenliini tehlikeye sokacak ortamlar oluturabilmektedirler. Bu ortamlarn olumamasn salamak iin tesislerin gvenlii salanm cihazlar ile iletilmesi gerekmektedir. Cihazlarn patlayc iin, (IEC) . ortamlarda Uluslararas elektrikli gvenli olarak kullanlabilmesi ve bu cihaz gruplar ile gvenli sitemlerin oluturulabilmesi Komisyonunca Elektroteknik tasarm 1.1. Patlama Sreci cihazlarn

1. GiriPatlayc ortamda normal alma srasnda veya belirlenmi hata durumunda, sl veya elektriksel yolla tutumaya yol amamas iin, yayabilecei enerjisi kontrol altna alnm cihazlar kendinden emniyetli cihaz olarak tanmlanmaktadr. Kendinden emniyetli cihazlar, ekonomik fiyatlar, saladklar yksek emniyet ve minimum bakm giderleri ile gnmzde tm dier gvenlik nlemlerinden daha yaygn kullanlmaktadrlar.

amalarn da ieren ve kullanldklar ortam gerei alnmas gereken nlem trn belirleyen standardlar hazrlanmtr. Tesislerin gvenilirliinin srdrlebilmesi amacyla, tasarm aamalarnda yeterli gvenli yapya sahip klnm cihazlar kategori ve gruplarna uygun olarak sahada kullanlrlar.

Patlama tutuma ile balayan, yksek basn ve s ile gelien yanma srecidir. Patlamann oluabilmesi iin 3 ana unsur, yanc madde (uygun hacimde), hava (oksijen) ve kvlcm (tututurucu) bir araya gelmelidir.TUTUMA

AbstractIn ndustrial sites, during the production processes gases,vapours,liquids, fibres and flying sunstances occur. These substances can create flames and explosions which danger the life of staff and the ndustrial site. In order to prevent these hazardous situations industrial sites should be operated with safe equipments. International Electrotechnical Committee has issued standards which assures safe design and operations of equipments and sysytems installed by these safe equipments.

mmm

HAVA

YANICI MADDE

ekil 1 : Patlama geni

BLDRLER KTABI 35


1.2. Alan (Zone) Snflandrma (99/92 EC)

Tehlikeli alanlar blgeye (zone) ayrlrlar. GAZLARZone0: Patlayc hava/gaz karmnn srekli veya uzun periyotlar ile var olduu alan. Zone1: Patlayc hava/gaz koullarda bulunduu alan. karmnn normal

Tablo 2: Maden iletmeleri dndaki patlayc ortamlar iin, kullanm yeri ve amacna gre cihaz kategorileri ZONE TOZ ZONE 20 ZONE 21 ZONE 22 CHAZ KATEGORS 1 2 3

GAZ ZONE 0 ZONE 1 ZONE 2

Tablo 3: Gaz ve Tozlar iin cihaz kategorileri 1.4. Scaklk Snflar Scaklk Snf T1 T2 T3 T4 T5 T6 Maksimum Yzey Scakl (C) 450 300 200 135 100 85

Zone2: Patlayc hava/gaz karmnn normal koullarda bulunmad veya arza koullarnda ksa sreli bulunduu alan.

TOZLARZone20: Patlayc hava/toz karmnn srekli veya uzun periyotlar ile var olduu alan. Zone21: Patlayc hava/toz koullarda bulunduu alan. karmnn normal

Zone21: Patlayc hava/gaz karmnn normal koullarda bulunmad veya arza koullarnda ksa sreli bulunduu alan. Tanmlanmam alan: Patlama ihtimalinin bulunmad alan. 1.3. Cihaz Kategorileri Grup I: Madenlerin yeralt blmlerinde ve bu madenlerin grizu ve/veya yanc toz tehlikesi altndaki yerst blmlerinde Kategori M1 ok yksek derecede emniyetli Kategori M2 Yksek derecede emniyetli

Tablo 4:Yzeysel scaklk seviyelerine gre snflar 1.5. Patlama nleme Metodlar ekil 1de belirtilen Patlama geni elemanlar kontrol edilerek patlama riski engellenmeye allmaktadr. Patlamay engellemek iin, yaygn olarak metod kullanlmaktadr. Ateleme Elemannn Kontrol:Bu metoda, patlama geninde yer alan elemanlar birlikte barndrlrken ateleme (tututurma) eleman kontrol edilir. Bu ynteme rnek olarak gaz yakan cihazlardaki pilot alev gsterilebilir. Kurulumu pahal ve ayrca yksek bakm giderleri olan bir metoddur. Atmosferin Kontrol:Bu metodda ateleme eleman patlayc ortamdan uzakta bulundurulur veya basn uygulamak gibi yntemlerle kontrol salanr. Kompleks ve pahal bir metoddur. Hatal Atelemeyi Kaldrmak: Bu metodda hata sonucu ortaya kacak atelemeler engellenir. Bunu salamann en temel yolu da ateleme elemannn salayaca enerjiyi patlayc ortamda bulunan gaz,toz,buhar ve sv gibi yanclarn tutuma scaklnn altna ekmektir. Atmosferin ve ateleme elemann kontrol gerekte bir nleme metodu iken ateleme enerjisinin kontrol gerek bir korumadr. Bu koruma ateleme elemann bariyerler vastasyla kontrol edilmesiyle salanr. Bariyerler vastas ile ateleme olasl bulunan elektriksel cihaz veya devrelerin hata annda oluturaca ateleme enerjileri ortamda bulunan yaktlarn tutuma enerjisinin altna ekilir ve bu emniyet tedbiri uygulanm cihaz veya devrelere kendinden emniyetli (Intrinsically safe) cihazlar denir.

Gerekli koruma seviyesi Bu tehizat bir patlayc ortam birbirinden bamsz olarak iki olduu takdirde enerji arza olmas durumunda kesilmesi iindir salanr Tablo 1: Maden iletmeleri iin, kullanm yeri ve amacna gre cihaz kategorileri Grup II: Grup Iden farkl dier patlayc ortamlarda

BLDRLER KTABI

Kategori M1 ok yksek derecede emniyetli Gerekli koruma seviyesi birbirinden bamsz olarak iki arza olmas durumunda salanr

Kategori M2 Yksek derecede emniyetli

Kategori M3 Emniyetli

Gerekli koruma Sk oluan arza ve seviyesini, normal bozulmalarda gerekli alma esnasnda koruma seviyesini salar salar

36


1.5.1.

Kendinden Emniyetli Cihazlar/Devreler

Kendinden Emniyetli Devre uygulamasnda ama ateleme geninde yer alan tututurma kaynann gen dnda braklmasdr. Ana felsefe cihaz ve kablolarn normal operasyon ve hata oluumu srasnda patlamay oluturabilecek enerji seviyesine ulamayan bir enerji yaymalardr. Dier bir deyile aa kacak enerjinin uygulanan yntemlerle snrlandrlmasdr. ekil 3: Kapasitif Devre ekil 3teki anahtar ak olduunda kondansatr V gerilimine kadar yklenir ve devre aadaki ekilde enerjilenir. E=1/2 CV2 Kontaklarn kapanmasna ok az kala bir kvlcm oluur, ancak kontaklar bu aamada birbirine yakn olduklarndan bu kvlcmn deeri ok byk deildir. 1.5.3. Endktif Devrelerde Kontaklarn Almas

Endktrler de depoladklar enerjiyi, devrenin almas srasnda tehlikeli blgeye iletebilirler.

Grafik 1:Grafikte eitli kimyasal zelliklere sahip malzemelerin minimum tutuma akmlar verilmektedir.

ekil 4:Endktif devre

ekil 4teki devredeki indktr aadaki deere kadar enerjilenir. E=1/2 Li2 Anahtar aldnda endktr anahtar almadan nce sahip olduu akm deerini korumaya alacandan V=L(di/dt) gerilimi oluur. Di/dt ifadesi akmn zamana gre deiim miktarn gsterir. Bu deer ok byk olabilir nki akm ilk deerinden sfra doru olduka hzl deiecektir. Bu deiim olduka kuvvetli bir kvlcma yol aabilecektir. 1.5.4. Rezistif Devrelerde Kontaklarn Almas ve Kapanmas

ekil 2: Kendinden Emniyetli Devre 1.5.2. Kapasitif Devrelerde Kontaklarn Kapanmas

Kondansatrler elektrik enerjisini plakalar arasnda tutar. Bu enerjinin kontrol edilememesi ve tehlikeli blgede kondansatrn boalrken ark yaratmas patlama genini tamamlanmas anlamna gelir ve patlama oluur.

BLDRLER KTABI 37


ekil 5:Rezistif devre

Yukardaki rezistif devrede ise Ak devre gerilim deerine bal olarak oluan ksa devre deeri Iad=Vkd/Rye ulaacak ve bu deer patlamay balatabilecektir.1.6. Kendinden Emniyetli Cihaz Tehlikeli ortamda almas amalanan cihazlarn kendinden emniyetli hale getirilmelerinde en yaygn kullanlan metod zener diyodlar ile oluturulmu enerji bariyerleridir. Kullanlan diyodlar normal alma veya hata esnasnda oluacak ak devre gerilimi ve ksa devre akmlarn enerji bariyeri ile snrlandrr ve Grafik 1de rnek verilen patlama deerinin altnda tutarlar.

bakm ve onarm masraflarnn dier tm emniyet uygulamalarndan dk olmas zener diyod uygulamalarnn iletme sahiplerinin ncelikli tercihi olmalarn salamtr. Kurulum ve bakm masraflarnn dier gvenlik nlemlerinden dk olmasyla birlikte bariyerler hemen her tr devrede kolayca kullanm imkan sunmaktadr. Tehlikeli blgelerde enerjinin dk akm ve gerilim deerleriyle snrlandrlmasn salayan zener bariyerler ZONE 0 ortamnda bile ok rahatlkla kullanm imkan sunmakta olup patlayc ortamlarda kendinden emniyetli cihaz altrmann birinci tercihi olmulardr. 1.8. Kaynaklar

1.

94/9

AT

Muhtemel

Patlayc

Ortamlarda

Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistem le lgili Ynetmelik. 2. 99/92 AT Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Ynetmelik. 3. Guidelines on the Application of Directive 94/9 EC 2009 edition 4. TS EN 60079-11: Patlayc gaz ortamlar-Blm 11 - "i" tipi kendinden korumal cihazlar Standard Korunmalar Hakkndaki

ekil 5: Kendinden emniyetli devre Zener Bariyer patlamaya yol amamak veya aa kan enerjiyi snrlamak iin aada belirtilen kriterleri salamaldr. Tehlikeli ve gvenli alanlardaki Akm ve Gerilim deerleri;ITOPLAM (Bariyer) IMAKS (Saha Cihaz) VTOPLAM (Bariyer) VMAKS (Saha Cihaz)

5.

TS EN 60079-0: Patlayc ortamlarda kullanlan Blm 0 Tehizat Genel zellikler Standard

Endktif ve kapasitif elemanlar iin deerler;Kapasitans(saha cihaz) +Kapasitans(saha kablo) Kapasitans(Emniyetli blm) Endktans(saha cihaz) + Endktans(saha kablo) Endktans(Emniyetli blm)

BLDRLER KTABI

1.7. SONU Kendinden emniyetli cihazlar oluturabilmenin en gvenli yollarndan biri olan zener bariyerlerin kurulum,

38

I. OTURUM ATEX RN BELGELENDRME ve TEST LEMLER (SORU-CEVAP KISMI) ___________________________________________

SALH AYDIN- Buyurun. SALONDAN- Sunumunuzda bir rnek vererek, bir zon snrlamas verdiniz. Yukardan, yandan 3 metre filan gibi. Bunun bir standard var m mesafe belirleme asndan? Yoksa, bir hesap yntemi var m, yani sahann evresini hesaplayacak myz? Teekkrler. NURETTN TERZOLU- Tehlikeli blgelerin snrlandrlmas konusunda, gerek patlayc gaz ortamlar veya gerekse patlayc toz ortamlaryla ilgili N61000, N60079-10. -1 gazla ilgili, -2 de tozla ilgilidir. Ancak, standard incelediiniz zaman, ierisindeki materyallere bakarsak, tehlikeli blgelerin snflandrlmas zellikle patlayc gaz veya tozun basn miktar, havadan ar veya hafif olmas, iletmedeki konumu gibi birok kriter veya gaz halindeyse havaya kma esnasndaki yaylma hz ve hacimsel olarak deerlerini bildikten sonra hesap edilerek tehlike blge izimleri yaplr. Bununla ilgili rnekler var standartta; ancak, bilinmeyen konularda hesaplama kurallar var. Muhakkak projede yanstlmas gerekiyor. Standart aktr. Orada diyor ki, Basn miktar, gaz veya tozun younluu, logaritmik hesaplar yaparak, buradaki metraj mesafesini rahatlkla bulabilirsiniz. Buyurun. SALONDAN- Zon sfrn ne kadar bir alan ya da hacmi kapsamas gerektii konusunda bir ey kartamadm. NURETTN TERZOLU- Standard incelediimiz zaman, zellikle zon 1 ve zon 2yle ilgili metrajlar ok rahatlkla bulabilirsiniz; formllerde eer o kriterleri, parametreleri yerine koyarsanz. Zon sfr da zaten devaml gazn bulunduu mahal olduu iin, byle bir ey yapmanza gerek yok. SALH AYDIN- Teekkr ediyoruz Nurettin bey.


Buyurun. SALONDAN- Bakm onarmla ilgili bir standart var; ancak, bakm onarm sonrasnda exproof zelliin devam edip etmedii konusunda herhangi bir kontrol yaplp yaplmadna rastlamadm. Bununla ilgili olarak Nurettin bey, tamircinin belgelendirilmesinden bahsetmiti; ancak bu, Trkiye'de uygulamas olan bir ey mi? Bu exproof ekipmanlarn tamir-bakmn yapan kiilere verilen bir belge mi bu? Bu kontrol ve eylerin ne sklkta yaplmas gerektiine dair herhangi bir dzenleme var m ya da bu exproof ekipmanlarn kullanmnda son kullanma tarihi gibi bir yaklam var m? SALH AYDIN- Teekkr ediyoruz. Sorunuzu ben cevaplayaym. Bu problem btn lkelerin ana problemi aslnda. Mesela madenler iin, demin de bahsettim gibi, 60079-19 uygulanmyor diyor; ama uygulasan da olur. Demin bahsettiim gibi, ayn grupta olan, yani 2. grup 1. kategori cihazlar da ayn artlar salyor. Komisyonda tarttk bu problemi. Normal prosedrler nda bu problemleri bir-iki sene 99/92ye atf yapld filan, ama son durumlarda, retici, rettii rnn Ek 2-1-06da bahsettiimiz ksmnda, rnn nasl bir tamir-bakm uygulanacak, nasl prosedrler uygulanacak veya kendisi mi yapacak, yetkili bir tamir-bakmc atam m, hangi artlarda yaplacak, belirlemek ve bunu da rnne ilitirmek zorunda. Bu talimatlar ksm nemli, yani yle bakacaksn olaya. Her rne gre de deiebilir. En son aldmz karar bu ekilde. Yani retici bu tip bilgileri vermek zorunda. Btn bilgileri deil, ama uygulama babndaki bilgileri reticisine vermek zorunda. Yl, sresi de orada yazacak. Bir de madenlerdeki durum var. Tabii, yle bir durum olabilir ki, tamir takmlar da olabilir; yani onlar da belirtmek zorunda. Bu tip kaytlar da konuluyor. Ynetmeliimizin kayd var biliyorsunuz; 94/9 ATnin kayd var, rehber dokman. Ben, bu tip eyleri belirledim. Onlar sizlere vereceim. Nurettin bey, onun tercmesinde yardmc olacak. Onu da oaltp, cretsiz olarak herkese datmak dncesindeyiz. Orada baz eyler BLDRLER KTABI yazyor. Teekkr ediyorum. Buyurun.

40


SALONDAN- Ayn ortamda bazen yanc, patlayc gaz, bazen toz olmas durumunda kullanlacak elektrikli ekipmann kategorisi nasl olmaldr? SALH AYDIN- Teekkr ediyorum. Ekipman, hem gazn, hem tozun artlarn salayacak standartlar uygulanarak yaplmakta. aretlemenin nemi orada. Yani toz varsa, T ile gsterilen ekilde tozun standartlar; gaz varsa, gaza gre standartlar belirlenerek iaretlemesi yaplyor. Onun standartlar da belirlenmitir. Her ikisini de kapsayacak diyorum. Kk t, byk t gibi grrsen, tozu kapsyor. G gryorsan, yine ayn ekilde gaz kapsyordur. Tabii, daha toz var; ama tozun da hangi korunma tiplerine uygulandna gre deerlendirmeleri var. Standartlarda hepsi belli. Yani 13469 Standard elektriksiz rnlerde, 60641 Standardnn da tozlarn standard olduunu sylemitik. O standartlarda hepsi belirli. aretinden anlalacak diyoruz ya, yani G ve T harflerini greceksin orada. Buyurun. HALL KUTLU (Kimya Mhendisi)- Salih hocama iki sorum var. Biliyorsunuz, LPGden sonra CNG ve LNG piyasaya kt ve youn bir ekilde kullanlyor. Benim sormak istediim u: LNG, devasa tankerlerle LNG tanklarna boaltlyor. Buradaki boaltma srasnda AT tip onaylarmz farkl m? Birinci sorum bu. Ayn soruyu Grsel beye de soruyorum. TSE, bu konuda standartlarn tamamlad m? kinci sorum Salih beye. Sktrlm gaz tplerimiz var; youn ekilde sanayide kullanlyor. Test istasyonu olmadn biliyoruz. Test istasyonu kurulmasyla ilgili almalarnz var m? Test istasyonu kurulmasyla ilgili almalarnz hangi safhada? Salih hocam; son sorum size. oksijen tpleri youn bir ekilde lkemize giriyor. Bunlar neden nlenemiyor? Nurettin hocam, risk analizi metodunu ok gzel sralad. Parlayc ve patlayc ortamda risk analizine balamadan nce zorunluluklar olacak m? Risk analizi BLDRLER KTABI 41 metodu eitleri nedir? Teekkr ederim. SALH AYDIN- Teekkr ediyorum.


CNG, LNG tpleriyle ilgili sorularnz basnl kaplar ilgilendiriyor. Ona burada cevap vermeyeyim imdi. Ama bu sorunuzu yazl olarak sorarsanz, gerekli cevab Bakanlk olarak veririz. Ama TSEdeki arkadalarmz cevap verirlerse bilemiyorum. GRSEL ERATAKBasnl Kaplar Direktifinde de TSE olarak

akreditasyonumuz sz konusu. Ancak, ilgilendiiniz harmonize zel bir standart. Durumu nedir, ne deildir, u anda bilebilmem olas deil; nk yzlerce, binlerce standarttan bahsediyoruz. Gerek reticilerden, gerek sektr iinde yer alan siz uzmanlardan ricamz, bizlerin ayna komitelerimiz var -standartlar hazrlayanlar, reticiler veya o standartlarla iletme altranlar;-o komitelere destek bekliyoruz. Dolaysyla, ayna komitelere ciddi anlamda destek bekliyoruz. Gzel bir yerlere gelmemizin yollarndan biri de budur. Teekkr ederim. SALH AYDIN- Test istasyonundan bahsettiniz. LPG tp dolumlarnn yapld ayrca bir test istasyonu var. Zannedersem, 10 ylda bir tpler tekrar kontrol ediliyor, deil mi? Bu tip test istasyonlarnda da ayn ekilde ATEX Direktifi kapsamnda bir projelendirme yapabilirsiniz. Biz, bununla ilgili birka tane tesisi inceledik. Orada tehlikeli blge haritasnn izimi, kullanlan ekipmanlarn uygunluu hakknda veya prosedrler hakknda, daha dorusu gvenlik konusunda ATEX 137ye gre bir deerlendirme yaptk. HALL KUTLU- Test istasyonlarnda doldurucu firma youn bir ekilde var. Sanayi Bakanlmzn byle bir almas var; ama bu, 2008de kalm. Bu alma srecek, sreceini de biliyorum. Test istasyonlarndaki testlerden biri ana vanalarn taklmas. O vanalarn taklmas bile zel bir ey gerektirir. Yksek basncn sanayide patlamas en basit bir rnektir. Onu vurgulamak istiyorum. Zannedersem, 9 tane metot var. SALH AYDIN- Doru, haklsnz. Aslnda gerek tp dolum tesislerinde ve gerekse test istasyonlarnda kullanlan ekipmanlarn da direktif kapsamna otomatik olarak girdiini biliyoruz. Bu konuyla ilgili Trkiye

ATEX SEMİNERİ KİTABI

Documents