Top Banner

of 60

ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

Jul 06, 2018

Download

Documents

nanaradhiyana
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    1/60

    1

    SMF/Lab Ilmu Kesehatan Anak Refleksi Kasus Nefrologi & Kardiologi

    Fakultas Kedokteran Umum

    Universitas Mulaarman

    AS! " !#K$M%#NSASI K$R!IS

    !isusun oleh

    Radhiana %utri '()'')*'+)

    %embimbing

    dr, Sherl -uniar.han S0,A

    !ibaakan dalam Rangka 1ugas Ke0aniteraan Klinik 0ada

    Laboratorium Ilmu Kesehatan Anak 

    Fakultas Kedokteran Universitas Mulaarman

    Samarinda

    2')3

    !AF1AR ISI

    DAFTAR ISI............................................................................................................2

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    2/60

    2

    BAB 1 PENDAHULUAN.......................................................................................3

    BAB 2 STATUS PASIEN........................................................................................5

    BAB 3 TINJAUAN PUSTAKA.............................................................................22

    BAB 4 PEMBAHASAN........................................................................................55

    BAB 5 PENUTUP.................................................................................................60

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    3/60

    4A4 )

    %#N!A5ULUAN

    Penyak! "an!#n$ %a&aan 'PJB( a)a*a+ ,enyak! )en$an ke*anan ,a)a

    -!#k!# "an!#n$ a!a# /#n$- -k#*a- "an!#n$ yan$ )%a&a )a *a+ yan$ !e"a)

    ak%a! a)anya $an$$#an a!a# ke$a$a*an ,eke%an$an -!#k!# "an!#n$ ,a)a /a-e

    a&a* ,eke%an$an "ann. A)a 2 $*n$an %e-a PJB ya!# nn -an!k '!)ak 

     %#( )an -an!k '%#( yan$ a-n$a-n$ e%ekan $e"a*a )an ee*#kan

     ,ena!a*ak-anaan yan$ %e%e)a. An$ka ke"a)an PJB )*a,kan -ek!a 10 %ay

    )a 1000 ke*a+an +)#, )an 30 )an!aanya !e*a+ e%ekan $e"a*a ,a)a

    n$$#n$$# ,e!aa ke+)#,an. B*a !)ak !e)e!ek- -e7aa )n )an !)ak )!an$an )en$an %ak 50 kea!annya akan !e"a) ,a)a %#*an ,e!aa

    ke+)#,an12. D ne$aa a"# +a, -e#a "en- PJB !e*a+ ))e!ek- )a*a a-a

     %ay %a+kan ,a)a #-a k#an$ )a 1 %#*an -e)an$kan ) ne$aa %eke%an$

     %anyak yan$ %a# !e)e!ek- -e!e*a+ anak *e%+ %e-a -e+n$$a ,a)a %e%ea,a

     "en- PJB yan$ %ea! #n$kn !e*a+ enn$$a* -e%e*# !e)e!ek-. Pa)a %e%ea,a

     "en- PJB !e!en!# -an$a! ),e*#kan ,en$ena*an )an )a$n-- )n a$a -e$ea

    )a,a! )%ekan ,en$%a!an -e!a !n)akan %e)a+ yan$ ),e*#kan. Un!#k 

    e,e%ak ,e*ayanan ) In)ne-a -e*an ,en$a)aan )ana )an ,#-a! ,e*ayanan

    ka)*$ anak yan$ a)ek#a! ),e*#kan "#$a kea,#an )e!ek- )n PJB )an

     ,en$e!a+#an -aa! #"#kan yan$ ,!a* *e+ ,aa )k!e ## yan$ ,e!aa ka*

     %e+a)a,an )en$an ,a-en4.

     Penyak! "an!#n$ %a&aan 'PJB( nn -an!k a)a*a+ ke*anan -!#k!# )an

    /#n$- "an!#n$ yan$ )%a&a *a+ yan$ !)ak )!an)a )en$an -an--8 -a*nya

    *#%an$ ) -eka! "an!#n$ -e+n$$a !e"a) ,a# )a k ke kanan ke*anan -a*a+

    -a!# ka!#, "an!#n$ )an ,enye,!an a*# ke*#a 9en!ke* a!a# ,e%#*#+ )aa+

     %e-a !an,a a)anya *#%an$ ) -eka! "an!#n$. Ma-n$a-n$ e,#nya -,ek!#

     ,e-en!a- k*n- yan$ %e9aa- )a n$an -a,a %ea! !e$an!#n$ ,a)a "en-

    )an %ea!nya ke*anan -e!a !a+anan 9a-k#*e ,a#. :an$ )ak-#) )-n +anya 2

    ke*,k %e-a PJB nn -an!k8 ya!# '1( PJB nn -an!k )en$an *e- a!a#

    *#%an$ ) "an!#n$ -e+n$$a !e)a,a! a*an ,a# )a k ke kanan -a*nya

    ventricular septal defect ';SD( atrial septal defect 'ASD( )an  patent ductus

    arteriosus 'PDA( )an '2( PJB nn -an!k )en$an *e- %-!#k!/ ) "an!#n$

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    4/60

     %a$an k a!a# kanan !an,a a*an ,a# e*a*# -eka! ) "an!#n$ -a*nya aortic

     stenosis 'AS( coarctatio aorta '

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    5/60

    Pa-en MRS ,a)a !an$$a* 6 A,* 2016 e*a*# I>D RSUD A.?.

    S"a+ane Saan)a )an )a&a! na, ) R#an$ Me*a!.

    Identitas %asien6

     Naa @ An. PR 

    U# @ !a+#n

    Jen- ke*an @ Pee,#an

    A*aa! @ Ten$$an$

    Tan$$a* a-#k @ 5 A,* 2016

    Identitas Aah %asien6

     Naa @ B,k. AS

    U# @ 40 !a+#n

    Peke"aan @ Peke"a Ban$#nan

    Pen))kan !eak+ @ SMP

    A*aa! @ Ten$$an$

    Identitas Ibu %asien6

     Naa @ I%#. S

    U# @ 35 !a+#n

    Peke"aan @ I%# R#a+ Tan$$a

    Pen))kan !eak+ @ SD

    A*aa! @ Ten$$an$

    ANAMN#SIS), Keluhan Utama

    Pe#! e%e-a 

    2, Riaat %enakit Sekarang

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    6/60

    Pa-en en$a*a ,e#! yan$ e%e-a -e"ak 1 n$$# SMRS. Men##!

    aya+ ,a-en ,a-en en$ak# ,e#!nya !ea-a ,en#+. Se*an !# ,a-en

    en$e*#+kan a)anya %en$kak ) kak -e"ak 1 n$$# SMRS. Pa-en "#$a

    en$e*#+kan -e-ak. Se-ak !e*a+ )a*a -e"ak 3 %#*an SMRS na#n -e-ak 

    )a-akan -eakn %ea! -e"ak 1 n$$# SMRS. Se-ak !e#!aa )a-akan *e%+

     %ea! -aa! a*a +a *e+ kaena !# -e!a, ka* !)# ,a-en enn$$kan

     %an!a*nya. Pa-en -e*aa n !)ak )a,a! %eak!9!a- ,a-en +anya a,#

     %e%an$ )an )#)#k kaena ,a-en akan en$a*a -e-ak -e!a, ka* %eak!9!a-.

    Men##! an$#!a ,a-en ,a-en !)ak ,ena+ en$a*a ke%#an. Na/-# akan

     ,a-en en##n -e"ak 2 %#*an !eak+. Men##! ,en$ak#an an$!#a -e*aa -a!#

    n$$# SMRS ,a-en "#$a "aan$ BAK )an &ana BAK %e&ana k#nn$ !#a.

    Pa-en "#$a !)ak !e*a*# n$n n# kaena ea-a -e-ak -e!a, ka* n#

    !e*a*# %anyak.

    +, Riaat %enakit !ahulu

    Pa-en a&a*nya en$e*#+kan -e-ak )an %a!#k -e*aa 1 n$$# yan$ )a*a 3

     %#*an yan$ *a*#. Ke#)an ,a-en %e%a! na#n -e-ak !)ak %ek#an$

    ke#)an ,a-en -e,a! %e%a! ) RS Ten$$an$ )an )*ak#kan /! n!$en

    )an )ka!akan en$a*a ,enyak! "an!#n$. Se!e*a+ !# ,a-en +anya e*ak#kan

    a&a! "a*an -e*aa 2 %#*an na#n kaena ke*#+an %e!a%a+ ak+nya ,a-en

     %e%a! ke RSU A?S -aa! !# )*ak#kan e7+7a)$a/ )an -aa! !# )nya!akan

    en$a*a ASD )an )an"#kan #n!#k ,ea- ) Jaka!a na#n kaena %e%ea,a

     ,e!%an$an ke*#a$a ,a-en +anya e*ak#kan a&a! "a*an -e*aa 1 %#*an )an

    ke#)an -e!e*a+ !# #*a #n7#* ke*#+an ,e#! e%e-a.

    R&aya! A*e$ )an &aya! a-a )-an$ka*. Se*an !# ,a-en ,ena+e*ak#kan ,ea- !# ,a)a k#*! !a+#n *a*# ) RS Ten$$an$.

    7, Riaat %enakit Keluarga

    Anak )a a)k ,ee,#an %# kan)#n$ ,a-en en$a*a ,enyak! "an!#n$

     %a&aan yan$ !e*a+ ))a$n-a -e"ak #-a 13 %#*an

    Nenek ,a-en e*k ,enyak! a-a

    R&aya! +,e!en- DM )an a*e$ )-an$ka*

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    7/60

    *, Riaat Kehamilan dan %ersalinan

    I%# ,a-en e*ak#kan ,eek-aan AN< ke ,-yan)# -e!a, %#*an.

    Se*aa +a* %# !)ak en$a*a a-a*a+ )an +anya )%ekan 9!an )an

     ,ena%a+ )aa+.

    Pa-en *a+ )!*n$ *e+ %)an ) ,ak!ek %)an -&a-!a. Pa-en *a+ 

    -,n!an ,e9a$na a!e %#*an )an *an$-#n$ enan$- k#a! kea)aan %ay

    en"a) %# a!a# k#nn$ )-an$ka*.

    3, Riaat Makanan & Minuman

    Pa-en +anya n# ASI -a,a #-a 1 !a+#n 6 %#*an. Pa-en )%e -#-#

    /#*a -e"ak %e## 6 %#*an. Pa-en #*a akanan ,a)a! )an *a#k -aa!

    ## 12 %#*an

    8, Riaat Imunisasi

    ImunisasiUsia saat imunisasi

    I II III I9 4ooster I 4ooster II

    B CCCCCCCC CCCCCCC CCCCCCC CC CCCCC CCCCCCC

    P*

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    8/60

    >$ ke*#a @ 6 %#*an Be) @ 10 %#*an

    Te-eny# @ 3 %#*an Be"a*an @ 12 %#*an

    Mn$ @ 4 %#*an Be%7aa 2 -#k# ka!a @ 13 %#*an

    Ten$k#a, @ %#*an Ma-#k TK @ 5 !a+#n

    D#)#k @ %#*an Ma-#k SD @ 6 !a+#n

    Mean$kak @ %#*an %-a Sekaan$ ke*a- @ 2 SD

    %#M#RIKSAAN FISIK 

    Kea)aan ## @ !a,ak -ak! -e)an$

    Ke-a)aan @ k,-en!- E4;5M6

    1anda;tanda vital

    1. Tekanan Daa+ @ 0C60 H$

    2. Fek#en- na) @ 120 Cen!

    3. Fek#en- na/a- @ 36 Cen!

    4. S#+# @ 365<

    Status = @ >= k#an$

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    9/60

    Status generalisata

    Ke0ala

    • Ben!#k @ N7e,+a*

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    10/60

    • Ra%#! @ +!a !e%a* !)ak #)a+ )7a%#!

    • Ma!a @ kn"#n$!9a ane- 'C( -k*ea !)ak k!ek ,#,* -k e/*ek-

    7a+aya 'C(

    • H)#n$ @ na/a- 7#,n$ +)#n$ 'C( -eke! '(

    • Te*n$a @ %en!#k na* -eke! '(

    • M#*#! @ %% -an-- '( /an$ !)ak +,ee-

    • K>B @ !)ak a)a ,e%e-aan ke*en"a $e!a+ %enn$

    1hora>

    %ulmo

    • In-,ek- @ $eakan )n)n$ )a)a -e!- e!ak- -#,a-!ena* '( e!ak-

    n!ek-!a* '(

    •Pa*,a-@ /e!#- a%a -#*! )e9a*#a-

    •Pek#- @ -n ) -e#a *a,an$an ,a#

    •A#-k#*!a- @ 9e-k#*e 'C( &+ee=n$ 'C( nk 'C(

    ?antung

    In-,ek- @ Ik!#- 7)- !)ak !a,ak  

    Pa*,a- @ Ik!#- 7)- !ea%a ) I

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    11/60

    • Pa*,a- @ -e/* !)ak a)a nye !ekan +e,a!e$a* '( !e, !#,#*

    -,*ene$a* '( a-!e- '(

    • Pek#- @ !,an

    • A#-k#*!a- @ %-n$ #-#- na*

    #kstremitas

    • S#,e @ aka* +an$a!

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    12/60

    2,

    #.ho.ardiografi @22 Februari 2')3

    La% 05C04C2016 Ha-* Na*

    He$*%n 120 1116 $C)*

    Le#k-! .600 400010000CL

    T%-! 223.000 150000450000CL

    Hea!k! 34 30540

    >DS 60150 $C)*

     Na 13 135155 *CL

    K  45 3655 *CL

    PT 20

    A*%#n 34

    13C4C2016

    He$*%n 134 1116 $C)*

    Le#k-! .0 400010000CL

    T%-! 262.000 150000450000CL

    Hea!k! 416 30540  Na 13 135155 *CL

    K  3 3655 *CL

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    13/60

    a %

    7

    5asil %emeriksaan #kokardiografi8

    A!a* S!#- S*!#-

    A;;A

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    14/60

    Da$n-- K,*ka- @

    ),3 %#NA1ALAKSANAAN 6

    In/#- D5 NS 1200 77C24 "a

    In". A,7*n 4 500 $ I; -kn !e-!

    In". La- 2 20 $ I;

    /I RR 6 +: >/I  T@36

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    15/60

    aka* +an$a! '( edema @"/"

    0ada tungkai baah

    06C04C16

    H2

    BB 1 k$

    R.Me*a!

    Se-ak na/a-'( %en$kak 

    '(

    K,-en!-

    TD @ 100C0 H$ N @ 11

    CI RR @ 36 CI T@36

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    16/60

    aka* +an$a! '( e)ea 'C( 

    12C04C16

    HBB 15 k$

    R.Me*a!

    Se-ak na/a- '( %en$kak 

    '( %a!#k '(

    K,-en!-

    TD @ 0C60 H$ N @ 112 CIRR @ 2 CI

    T@36

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    17/60

    '( na*. aka* +an$a! '(

    e)ea 'C(

    16C04C16

    H12

    BB 15 k$

    R.Me*a!

    Se-ak na/a-'( K,-en!-

    TD @ 0C60 H$ N @ 120 CI

    RR @ 36 CI T@36

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    18/60

    21C04C16

    H1

    BB 15 k$

    R.Me*a!

    Se-ak na/a-'(

    )ea '( %a!#k '(

    K,-en!-

    TD @ 100C0 H$ N @ 104

    CI RR @ 2 CI T@36

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    19/60

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    20/60

    4A4 +

    1IN?AUAN %US1AKA

    +,) !efek Se0tum Atrium

    +,),)C !efinisi

    A!a* -e,!a* )e/e7! 'ASD( e#,akan kea)aan )ana !e"a) )e/ek ,a)a

     %a$an -e,!# an!a a!# -e+n$$a !e"a) k#nka- *an$-#n$ an!aa a!#

    k )an kanan. A!a* -e,!a* )e/e7! )a,a! !e"a) ) %a$an ana,#n )a -e,!#

    a!# !e$an!#n$ )a -!#k!# -e,!# a!# yan$ $a$a* %eke%an$ -e7aa

    na*.6

    Se7aa ana!- ASD )%a$ en"a) ASD ,# -ek#n)# !,e -n#-9en-#- )an !,e -n#- kna#-. Pa)a ASD ,# !e)a,a! )e/ek ,a)a %a$an

     %a&a+ -e,!# a!# ya!# ,a)a -e,!# a!# ,#. Se*an !# ,a)a ASD

     ,# -en$ ,#*a !e)a,a! 7e*a+ ,a)a )a#n ka!#, !a*. Ke)#a kea)aan

    !e-e%#! enye%a%kan ,a# )a a!# k ke kanan )an a#- --!*k )a

    9en!ke* k ke a!# k e*a*# 7e*a+ ,a)a ka!#, !a* 'e$#$!a- !a*(.

    Pa)a !,e -n#- 9en-#- )e/ek -e,!# !e*e!ak ) )eka! #aa 9ena ka9a -#,e 

    a!a# n/e )an -en$ )-e!a )en$an ana* ,a-a* )ana-e 9ena ,#*na*-

    ya!# -e%a$an 9ena ,#*na*- kanan %e#aa ke )a*a a!# kanan. Pa)a !,e

    -n#- kna#- )e/ek -e,!# !e*e!ak ) #aa -n#- kna#-. Pa# ,a)a ASD

    -n#- kna#- !e"a) )a a!# k ke -n#- kna#- %a# ke#)an ke

    a!# kanan. Pa)a ke*anan n )a,a! )!e#kan -n#- kna#- yan$

    e%e-a.5

    Pa)a ASD -ek#n)# !e)a,a! *#%an$ ,a!*$- ,a)a /-a 9a*-. A!a*

    -e,!a* )e/e7! -ek#n)# )a,a! !#n$$a* a!a# #*!,e* (fenestrated atrial septum).

    De/ek yan$ *e%a )a,a! e*#a- ke n/e -a,a ,a)a 9ena ka9a n/e )an

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    21/60

    -!# -n#- kna#- a!a#,#n )a,a! e*#a- ke -#,e -a,a ,a)a 9ena ka9a

    -#,e.5

    +,),2 #tiologi

    Se%a$aana yan$ !e*a+ )ke!a+# %a+&a ,enyak! "an!#n$ kn$en!a*

     %anyak )-e%a%kan *e+ n!eak- k,*ek- an!aa /ak! $ene!k )en$an /ak! 

    *n$k#n$an ',a,aan !e+a)a, =a! !ea!$en(. A%na*!a- $ene!k )a,a!

    )-e%a%kan *e+ #!a- $en !#n$$a* ' single gene mutation( )an ke*anan

    k-a* ')e*e- !- n-(. Ke*anan k-a* yan$ -en$

    enye%a%kan ASD )an!aanya -n) T#ne '45( -n) D&n '!- 21(

    -e!a -n) M**e Deke ')e*e- 1,(. Na#n )ekan ,e*# )n$a! %a+&a

     %anyak ke*anan k-a* *annya yan$ )a,a! enye%a%kan ,enyak! "an!#n$

    kn$en!a* e-k,#n !)ak -,e-/k enye%a%kan ke*anan !e!en!#.

    Ke*anan "an!#n$ ,a)a -n) D&n e#,akan ke*anan yan$ ,a*n$ "e*a-

    ekan-enya kaena e*%a!kan ana* -!#k!# yan$ %ea-a* )a %an!a*an

    en)ka)# '!ea-#k -eka! a!9en!k#*a )an ka!#, "an!#n$(. Tea!$en

    e#,akan /ak! *n$k#n$an yan$ ,a*n$ %e,ean )a*a enye%a%kan ,enyak!

     "an!#n$ kn$en!a* !ea-#k ) an!aanya ASD. Te*a+ )ke!a+# %a+&a ,a"anan

    !e+a)a, n/ek- #%e**a kn$en!a* )a%e!e- $e-!a-na* a*k+* !+a*))e

    a-a e!na! )a,a! enye%a%kan !e"a)nya ,enyak! "an!#n$ kn$en!a* ,a)a

    anak.

    +,),+ Klasifikasi

    ASD )a,a! )$*n$an en"a) e,a! $*n$anyakn@1

    a. A!a* -e,!a* )e/e7! -ek#n)#

    e#,akan !,e yan$ !e-en$ '0(.Pa)a A!a* -e,!a* )e/e7! -ek#n)# !e)a,a! *#%an$ ,a!*$- ) !e,a!

    /--a 9a*-. De/ek )a,a! %e#k#an ke7* -a,a -an$a! %e-a -e+n$$a

    en7ak#, -a,a -e%a$an %e-a -e,!#. Ak%a!nya !e"a) ,a# )a

    a!# k ke a!# kanan )en$an %e%an 9*#e ) a!# )an

    9en!ke* kanan.

     %. A!a* -e,!a* )e/e7! ,#e#,akan "en- ke)#a !e%anyak )a

    A!a* -e,!a* )e/e7!. Pa)a )e/ek -e,!# ,# !e)a,a! 7e*a+ ,a)a

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    22/60

     %a$an %a&a+ -e,!# a!# yakn ,a)a -e,!# a!# ,#.

    D-a,n$ !# -en$ ,#*a !e)a,a! 7e*a+ ,a)a )a#n ka!#, !a*.

    7. De/ek -n#- 9en-#-!e*e!ak ))eka! #aa 9ena ka9a -#,e a!a#

    9ena ka9a n/e )an -en$ka* )-e!a )en$an ana* ,a-a*

    )ana-e 9ena ,#*na*- yakn -e%a$an 9ena ,#*na*- %e#aa ke

    )a*a a!# kanan.

    ). De/ek )-n#- kna#- )e/ek !e)a,a! ) #aa -n#- kna#-.

    Pa# )a k ke kanan yan$ !e"a) a)a*a+ )a a!# k ke -n#-

    kna#- %a# ke#)an ke a!# kanan.

    +,),7 %atofisiologi

    Penye%a% )a ,enyak! "an!#n$ kn$en!na* ASD n %e*# )a,a!

    ),a-!kan %anyak ka-#- #n$kn !e"a) ak%a! ak- !ea!$en yan$ !)ak 

    )ke!a+# )a*a !-ee-!e ,e!aa ke+a*an -aa! !e"a) ,eke%an$an "an!#n$

     "ann. Dana -!#k!# ka)9a-k#*e !e%en!#k. A)anya A!a* -e,!a* )e/e7! akan

    e%#a! )aa+ )a a!# k )a,a! a-#k ke a!# kanan e*a*# )e/ek -eka!

    n. A*an n !)ak )ea- kaena ,e%e)aan !ekanan ,a)a a!# k )an kanan

    !)ak %e$!# %e-a '!ekanan ,a)a a!# k 6 H$ -e)an$kan ,a)a a!#

    kanan 5 H$( .A)anya a*an )aa+ enye%a%kan ,ena%a+an %e%an ,a)a

    9en!ke* kanan a!e ,#*na*- ka,*e ,a#,a# )an a!# k. B*a -+#n!

     %e-a aka 9*#e )aa+ yan$ e*a*# a!e ,#*na*- )a,a! 35 ka* )a )aa+

    yan$ e*a*# a!a. Den$an %e!a%a+nya 9*#e a*an )aa+ ,a)a 9en!ke*

    kanan )an a!e ,#*na*- aka akan !e"a) kenakan !ekanan -e+n$$a

    !a+anan ka!#, a!e ,#*na*- enn$ka! )an !e"a) ,e%e)aan !ekanan -ek!a 

    15 25 H$. Ak%a! a)anya ,e%e)aan !ekanan n !%#* -#a!# %-n$ --!*k '"a) %-n$ --!*k ,a)a ASD e#,akan %-n$ )a -!en-- e*a!/ ka!#,

     ,#*na*(. Pa)a 9a*9#*a !k#-,)a*- "#$a a)a ,e%e)aan !ekanan -e+n$$a )-n

     "#$a !e"a) -!en-- e*a!/ ka!#, !k#-,)a*- -e+n$$a !e)en$a %-n$

    )a-!*k.1011

    Kaena a)anya ,ena%a+an %e%an yan$ !e#- ene#- ,a)a a!e

     ,#*na*- *aa ke*aaan akan !e"a) kenakan !a+anan ,a)a a!e ,#*na*-

    )an ak%a!nya akan !e"a) kenakan !ekanan 9en!ke* kanan yan$ ,eanen. Aa+

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    23/60

    -+#n! ,#n %-a %e#%a+ en"a) )a kanan ke k -e+n$$a -k#*a- )aa+

    --!ek %anyak en$an)#n$ )aa+ yan$ en)a+ k-$en ak%a!nya !e"a)

    +,k-e )an -an--.1213

    Dea"a! ,a# )a a!# k ke a!# kanan !e$an!#n$ ,a)a %e-anya

    )e/ek k,*an- e*a!/ 9en!ke* kanan )an e--!en- e*a!/ 9a-k#*a ,#*na*.

    Pa)a )e/ek yan$ %e-a -e"#*a+ )aa+ yan$ !ek-$ena- ')a 9ena ,#*na*(

    en$a* )a a!# k ke a!# kanan ena%a+ "#*a+ )aa+ 9ena yan$

    a-#k ke a!# kanan (venous return). T!a* )aa+ !e-e%#! ke#)an ),,a

    *e+ 9en!ke* kanan ke ,a#. A*an )aa+ %a*k )a ,a# ke a!# k akan

    !e%a$ en"a) )#a ya!# ke a!# kanan e*a*# )e/ek )an ke 9en!ke* k.

    Pa)a )e/ek yan$ %e-a a- a*an )aa+ ,#*na* )%an)n$kan --!ek 

    ',C-( )a,a! %ek-a an!aa 2@1 -a,a 4@1.

    >e"a*a a-!a!- ,a)a %ay )en$an ASD !eka! )en$an e--!en- ,a#

    yan$ a-+ !n$$ )an -!#k!# 9en!ke* kanan ,a)a a-a a&a* ke+)#,an ya!#

    )n)n$ !! 9en!ke* kanan yan$ a-+ !e%a* )an k,*an- yan$ k#an$

    -e+n$$a e%a!a- ,a# k ke kanan. Sen$ )en$an %e!a%a+nya #-a

    e--!en- 9a-k#*a ,#*na* %ek#an$ )n)n$ 9en!ke* kanan en,- )an

    ke"a)an ,a# k ke kanan e*a*# ASD enn$ka!. Penn$ka!an a*an )aa+ ke

     "an!#n$ -- kanan akan enye%a%kan ,e%e-aan a!# )an 9en!ke* kanan

    -e!a )*a!a- a!e ,#*na*-. Re--!en- 9a-k#*a ,#*na* !e!a, en)a+

    -e,an"an$ a-a anakanak e-k,#n )a,a! #*a enn$ka! -aa! )e&a-a )an

    enye%a%kan ,a# yan$ %e*a&anan )an !e"a) -an--.

    +,),* !iagnosis

    A!a* -e,!a* )e/e7! -ek#n)# *e%+ -en$ !e"a) ,a)a ,ee,#an )en$ana- 2@1 an!aa ,ee,#an )an ,a. A!a* -e,!a* )e/e7! 'ASD( -en$ !)ak 

    !e)e!ek- -a,a )e&a-a kaena %a-anya a-,!a!k )an !)ak e%ekan

    $a%aan )a$n-- /-k yan$ k+a-. ?a*a#,#n an$ka kekea,an +)#, !)ak 

    -e,e! na* 7#k#, %anyak yan$ %e!a+an +)#, -a,a #-a *an"#!.6

    a. >e"a*a k*n-

    Pen)e!a ASD -e%a$an %e-a en#n"#kkan $e"a*a k*n- -e%a$a

     %ek#!@1314

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    24/60

    • De!ak "an!#n$ %e)e%a)e%a ',a*,!a-(

    • Sen$ en$a*a n/ek- -a*#an ,ena,a-an

    • D-,ne# 'ke-#*!an )a*a %ena,a-(

    • Se-ak na,a- ke!ka e*ak#kan ak!9!a-

     Dispneu d’effort  )an a!a# ke*e*a+an n$an a)a*a+ $e"a*a a&a* yan$ ,a*n$

    -en$ )!e#. Pa)a %ay k#an$ )a 1 !a+#n "aan$ -eka* e,e*+a!kan !an)a

    !an)a $a$a* "an!#n$k n$e-!/ yan$ en$aa+ ,a)a )e/ek a!# yan$

    !e-e%#ny.61314Da$n-- )!e$akkan %e)a-akan ,eek-aan /-k@

    • Deny#! a!e ,#*na*- )a,a! )a%a ) )a)a

    •Peek-aan )en$an -!e!-k, en#n"#kkan %#ny "an!#n$ yan$a%na*. Da,a! !e)en$a ## ak%a! ,enn$ka!an a*an )aa+ yan$

    e*a*# ka!#, ,#*na*-.

    • Tan)a!an)a $a$a* "an!#n$

    • Jka shunt-nya %e-a## "#$a %-a !e)en$a ak%a! ,enn$ka!an a*an

    )aa+ yan$ en$a* e*a*# ka!#, !k#-,)a*-.

    Pa)a ,eek-aan ASD !e)a,a! -#aa -,*!!n$ yan$ ene!a, ,a)a S2.

    Tan)a n a)a*a+ k+a- ,a)a ,a!*$- ASD )ana )e/ek "an!#n$ yan$ !,e *an

    !)ak enye%a%kan -#aa -,*!!n$ ,a)a S2 yan$ ene!a,. San-- "aan$

    )!e#kan ke7#a* %*a )e/ek %e-a a!a# common a!# )e/ek -n#- kna#-

    ke*anan 9a-k#*a ,a# -!en-- ,#*na* a!a# %*a )-e!a ana* E%-!en. 613

     %. Peek-aan ,en#n"an$

    Peek-aan ,en#n"an$ #n!#k ASD n )a,a! )*ak#kan )en$an %e%ea,a

    7aaan!aa *an@61314

    F! T+ak-F! !+ak- -!an)a )a,a! -an$a! e%an!# )a$n-- A!a* -e,!a* )e/e7!.

    Pa)a ,a-en )en$an A!a* -e,!a* )e/e7! )en$an ,a# yan$ %eakna /! !+ak-

    AP en#n"#kkan a!# kanan yan$ enn"* )an )en$an kn#- ,#*na*-

    yan$ enn"*. Pa)a /! AP %a-anya !a,ak "an!#n$ yan$ +anya -e)k!

    e%e-a )an 9a-k#*a-a- ,a# yan$ %e!a%a+ -e-#a )en$an %e-anya ,a#

    -e,e! ,a)a )e/ek -e,!# 9en!ke* 9a-k#*a-a- ,a# !a,ak enn$ka! %*a ,C

    - 2@1.

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    25/60

    E*ek!ka)$a/

    >a%aan EK> ,en!n$ )a*a e%an!# )a$n-- )e/ek -e,!#

    -ek#n)#. E*ek!a)$a en#n"#kkan ,*a RBBB ,a)a 5 ka-#- )e/ek 

    -e,!# -ek#n)# yan$ en#n"#kkan !e)a,a!nya %e%an 9*#e 9en!ke* kanan.

    Pa)a A!a* -e,!a* )e/e7! )e9a- -#%# RS ke kanan 'right axis deviation( yan$

    e%e)akannya )a A!a* -e,!a* )e/e7! ,# yan$ en#n"#kkan )e9a-

    -#%# 'left axis deviation(. Da,a! "#$a !e"a) %*k A; )ea"a! 1 ',ean"an$an

    n!e9a* PR( !e)a,a! ,a)a 10 ka-#- )e/ek -ek#n)#. H,e!/ 9en!ke* kanan

    7#k#, -en$ )!e#kan akan !e!a, ,e%e-aan a!# kanan "aan$ !a,ak.

    Ekka)$a/

    Den$an en$$#nakan ekka)$a/ !an- !aka* 'ETT( )an D,,*e 

     %e&ana )a,a! )!en!#kan *ka- )e/ek -e,!# aa+ ,a# #k#an a!# )an

    9en!ke* kanan ke!e*%a!an ka!#, !a* -a*nya ,*a,- yan$ ean$ -en$

    !e"a) ,a)a ASD.

    Ekka)$a/ !an- e-,+a$ea* 'ETE( -an$a! %ean/aa! %*a)en$an 7aa

    n )a,a! )*ak#kan ,en$#k#an %e-a )e/ek -e7aa ,e-- -e+n$$a )a,a!

    e%an!# )a*a !n)akan ,en#!#,an ASD ,ek#!an "#$a ke*anan yan$

    enye!a.

    Ka!e!e-a- "an!#n$

    Den$an !e-e)anya a*a! ekka)$a/ )an ),,*e !e)a,a! 2 +a* ,en!n$

    )a*a )a$n-- )an ,ena!a*ak-anaan A!a* -e,!a* )e/e7!. Pe!aa *e%+ %anyak 

     ,a-en )en$an )e/ek -e,!# -ek#n)# yan$ )a$n--nya )a,a! )!e$akkan ,a)a

    a-a %ay )an anak ke7*. Ke)#a )a$n-- ana!k )an /-*$- yan$ ak#a!

    )en$an ekka)$a/ )an ),,*e e#n$knkan ka!e!e-a- "an!#n$.

    ka!e!e-a- +anya )*ak#kan a,a%*a !e)a,a! kea$#an akan a)anya ,enyak

     ,enye!a a!a# +,e!en- ,#*na*.

    A,a%*a )*ak#kan ,a)a ka!e!e-a- "an!#n$ )e/ek -e,!# -ek#n)# !an,a

    k,*ka- )!e#kan !ekanan 9en!ke* kanan )an a!e ,#*na*- yan$ na*

    a!a# -e)k! enn$ka!. Te)a,a! ,#*a kenakan -a!#a- k-$en ) a!# kanan.

    Pe*# )7a ke#$knan !e)a,a!nya ke*anan *an -a*nya -!en-- ,#*na*

    a!a# ana* ,aa* )ana-e 9ena ,#*na*-.

    +,),3 %enatalaksanaan

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    26/60

    Men#!#, ASD ,a)a a-a kanakkanak %-a en7e$a+ !e"a)nya ke*anan

    yan$ -e#- ) ke#)an +a. Pa)a %e%ea,a anak ASD )a,a! en#!#, -,n!an

    !an,a ,en$%a!an. Jka $e"a*anya n$an a!a# !)ak a)a $e"a*a !)ak ,e*#

    )*ak#kan ,en$%a!an. Jka *#%an$nya %e-a a!a# !e)a,a! $e"a*a )*ak#kan

     ,e%e)a+an #n!#k en#!#, ASD. Pen$%a!an ,en7e$a+an )en$an an!%!k 

    -e%aknya )%ekan -e!a, ka* -e%e*# ,en)e!a en"a*an !n)akan ,en7a%#!an

    $$ #n!#k en$#an$ -k !e"a)nya en)ka)!- n/ek!/.1314

    Pa)a ASD )en$an a- left to right shunt *e%+ %e-a )a 2@1 ,e*#

    )*ak#kan !n)akan ,ea- #n!#k en$kek- kea)aan !e-e%#!. A)a 2 "en-

    !n)akan ,ea- yan$ )$#nakan #n!#k e*ak#kan kek- ,a)a ASD n ya!#@13

    • Be)a+ "an!#n$ !e%#ka

    •  Amplatzer septal occlude 'AS(

    AS e#,akan a*a! )en$an 7aka $an)a yan$ )a,a! en$e%an$

    -en) ' self expandable( !e%#a! )a ka&a! n!n* %e)ae!e 00040005 n7

    yan$ !eanya k#a! en"a) )#a 7aka )en$an ,n$$an$ ,en$+#%#n$ 34 .

    D )a*anya !e)a,a! *a,-an )akn !e%#a! )a %enan$  polyester yan$ )a,a!

    ean$-an$ !%-- -e+n$$a *#%an$C+#%#n$an an!aa a!# k )an kanan

    akan !e!#!#, -e,#na. Tn)akan ,ea-an$an AS !e*a+ en)a,a! ,e-e!#"#an

    )a American Food and Drug Administration 'FDA( ,a)a %#*an De-e%e 2001.

    D In)ne-a !n)akan AS #*a )*ak#kan ,a)a !a+#n 2002.

    K!ea ,a-en ASD yan$ akan )*ak#kan ,ea-an$an AS an!aa *an @

    1. ASD -ek#n)#

    2. Dae!e k#an$ a!a# -aa )en$an 34

    3. Flow ratio *e%+ a!a# -aa )en$an 15 a!a# !e)a,a! !an)a!an)a %e%an 9*#e

     ,a)a 9en!ke* kanan

    4. Me,#nya ,-!e na* 5 )a 9ena ,#*na*- kanan

    5. De/ek !#n$$a* )an !an,a ke*anan "an!#n$ *annya yan$ ee*#kan n!e9en-

     %e)a+

    6. M#aa 9ena ,#*na*- na* ke a!# k

    . H,e!en- ,#*na* )en$an e--!en- 9a-k#*e ,a# ' ulmonary Artery

     !esistance "ndex PARI( k#an$ )a #ood $nit

    . B*a a)a $a$a* "an!#n$ /#n$- 9en!ke* 'EF( +a#- *e%+ )a 30.

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    27/60

    Pa)a )e&a-a -an$a! ),en$a#+ *e+ %e%a$a /ak! !ea-#k ke*#+an

    ## #k#an )an ana! )e/ek a)anya ke*anan yan$ enye!a !ekanan a!e

     ,#*na* -e!a e--!en- 9a-7#*a ,a#. In)ka- ,en#!#,an ASD@6

    • Pe%e-aan "an!#n$ /! !ak- )*a!a- 9en!ke* kanan kenakan a!e

     ,#*na*- 50 a!a# k#an$ )a !ekanan a!a !an,a e,e!%an$kan

    ke*#+an.

    • A)anya &aya! -kek transient  a!a# -!ke ,a)a ASD a!a# /aen 9a*e

     ,e--!en.

    +,),8 Kom0likasi

    K,*ka- yan$ akan !%#* "ka !)ak )*ak#kan ,en#!#,an )e/ek a)a*a+

     ,e%e-aan "an!#n$ kanan )an ,en##nan k,*an- 9en!ke* kanan a!a )an

    ke#n$knan #n!#k enye%a%kan ,enyak! 9a-k#*a ,a# %-!#k!/. Sn)a

    e-enen$e a)a*a+ kea)aan ,a# kanan ke k ,a-a* a!a# !!a* ,a)a ,a-en

    )en$an )e/ek -e,!# ak%a! ,e#%a+an 9a-k#*a ,a#. Pa)a )e/ek -e,!# yan$

    enye%a%kan ,a# )a k ke kanan ,enn$ka!an a*a+ )aa+ ke ,a#

    enye%a%kan ,e#%a+an +-!*$- ,a)a ,e%#*#+ )aa+ ,a#. Ha* n

    enye%a%kan !ekanan )aa+ ) ,a# enn$ka! -e+n$$a ,a# %e%a*k aa+

    en"a) )a kanan ke k. >e"a*a yan$ !%#* %e#,a -an-- )y-,nea *e*a+ )an

    )-!a. Pa)a !a+a, ak+ ,enyak! )a,a! !%#* $a$a* "an!#n$ nye )a)a

    -nk, )an +e,!--.13

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    28/60

    Be%ea,a k,*ka- enye!a !n)akan ,en#!#,an )e/ek -e,!# %ak 

    !an-ka!e!e a!a# e*a*# ,e%e)a+an. K,*ka- ay ya!# k,*ka- yan$

     ,e*# ,enan$anan -e$ea an!aa *an kea!an )ek,en-a- +e)nak yan$

    en$an7a nya&a ee*#kan n!e9en- %e)a+ )an *e- /#n$-na* a!a#

    ana! yan$ ,eanen ak%a! !n)akan ka!e!e-a-. K,*ka- yan$ )a,a!

    !%#* )a !n)akan ,e%e)a+an an!aa *an a!a a!a* %*k "an!#n$.

    K,*ka- *an yan$ %e+#%#n$an )en$an a*a!a*a! k*#- !an-ka!e!e a)a*a+

    e%*-a- yan$ ka)an$ ee*#kan ,e%e)a+an #*an$ a!a !%#-.

    K,*ka- yan$ "aan$ !e"a) a)a*a+ e/#- ,eka)a* transient ischemic

    attac%&)an sudden death.13

    +,),: %rognosis

    Se7aa ## ,$n-- )e/ek -e,!# -ek#n)# ,a)a a-a anakanak 

    )a,a! )ka!akan %ak.Pa)a -e%a$an %e-a ka-#- e-k,#n !)ak ),ea- ,a-en

    )a,a! e*ak#kan ak!9!a-nya )en$an na* a!a#,#n +a, na*. Ma-a*a+

    akan !%#* ,a)a )eka)e ke2 +n$$a ke3. H,e!en- ,#*na* )a,a! !e"a)

    )a*a k##n &ak!# !e-e%#!. ASD e-k,#n !)ak e%a+ayakan !a, ,e*#

    en)a,a!kan ,e+a!an k+#-#- kaena -e*aa ,#*#+an !a+#n !)ak en#n"#kkan

    ke*#+an )a*a ,e"a*anannya !e!a, )a*a &ak!# -an$a! ,en)ek !e#!aa )en$an

    !%#*nya +,e!en- ,#*na* akan en$aa+ )a*a -#a!# kea)aan k*n- yan$

     %ea!. T%#*nya /%*a- a!# )an $a$a* "an!#n$ e#,akan $e"a*a yan$ %ea!.13

    Se!e*a+ ,en#!#,an ASD ,a)a &ak!# anakanak #k#an "an!#n$ akan

    ke%a* ,a)a #k#an na* ,a)a &ak!# 46 %#*an. Se!e*a+ )*ak#kan ,en#!#,an

    !)ak a)a ,ea-a*a+an yan$ !%#* )en$an ak!9!a- /-k )an !)ak a)a %a!a-an

    a,a,#n )a*a ak!9!a-. :an$ +a#- )*ak#kan a)a*a+ e*ak#kan ,ea&a!an -e7aa

     %eka*a)en$an -ean$ a+* ka)*$ yan$ !e*a+ ea&a!nya.

    22

      P$n-- ,en#!#,an ASD akan -an$a! %ak )%an)n$ )en$an ,en$%a!an e)kaen!-a.

    Pa)a ke*,k ## 40 !a+#n ke a!a- +a#- ),e!%an$kan !e"a)nya a!a

    a!a* a,a*a$ %*a -e%e*#nya !e*a+ )!e# a)anya $an$$#an aa.6

    +,2 !ekom0ensasi Kordis / a$a* "an!#n$ -e7aa k*a-k )an$$a, -nn )en$an )-/#n$- ,,a

    9en!ke* k %a-anya %e-/a! ,$e-/ %eak+ )en$an )*a!a- )n)n$ !,-

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    29/60

    )an kn!ak!*!a- yan$ %##k. Saa! n ,en$e!an $a$a* "an!#n$ akn ),e*#a-

     %#kan +anya -e%a!a- ekan-e ,a)a "an!#n$ !e!a, "#$a ,a)a "a*#"a*# yan$

    en$ak%a!kan ,e/a "an!#n$ en"a) a%na*. Sn) k*n- yan$ !a,ak 

    e#,akan an/e-!a- )a ,a!/-*$ $a$a* "an!#n$ yan$ e*,#! n!eak-

    yan$ k,*ek- an!aa -k#*a- ne#+na* )an ke*anan *ek#*e.1

    >a$a* "an!#n$ ))e/n-kan -e%a$a kea)aan ,a!*$- )ana "an!#n$

    !)ak a,# e,a )aa+ 7#k#, #n!#k een#+ ke%#!#+an e!a%*k 

    !#%#+.1511202122  >a$a* "an!#n$ ,a)a %ay )an anak e#,akan -#a!# -n)

    k*n- yan$ )!an)a *e+ ka)# !)ak a,# e,a )aa+ ke -e*##+

    !#%#+ #n!#k een#+ ke%#!#+an e!a%*-e !#%#+ !ea-#k ke%#!#+an #n!#k 

     ,e!#%#+an.1516

    +,2,2 #tiologi

    Da*a +#%#n$an yan$ *#a- a)a )#a /ak! ,enye%a% $a$a* "an!#n$@16123

    1. Fak! ekank 'ke*anan -!#k!# "an!#n$(8 kn)- ka)# na*

    akan !e!a, $an$$#an )a %e%an ke"a yan$ %e*e%+an %a-anya ke*e%+an

     %e%an 9*#e ' preload ( a!a# !ekanan 'afterload ( ak%a! PJB a!a# ))a,a!.

    2. Fak! ka)# ya!# ke*anan !! "an!#n$ -en) a!a# n-#/-en-

    ka)# -a*nya@

    a. Ra)an$ a!a# n!k-ka- !! "an!#n$ ,a)a ,en)e!a )ea e#a!k a!a#

    )/!e.

     %. !! "an!#n$ k#an$ akanan -e,e! ,a)a anea %ea!.

    7. Pe#%a+an,e#%a+an ,a!*$- )a*a -!#k!# "an!#n$ --a*

    ka),a!.

    Pa)a a-a ,ena!a* )an %ay $a$a* "an!#n$ *e%+ -en$ )-e%a%kan *e+

    7a7a! -!#k!#a* -e)an$ ,a)a anak yan$ *e%+ !#a ,enyak! -!#k!#a* a!a#ka)# )a,a! )!e#kan.3

    E!*$ >a$a* Jan!#n$ Ma-a Anakanak 

    Pa)a a&a* ,e!en$a+an a-a anakanak ke%anyakan )a 7a7a! 7n$en!a* !e*a+

    en$a*a ,e%akan a!a# )n$ankan ' palliated (. Na#n $a$a* "an!#n$ )a,a!

    )!e#kan )en$an akn %e!a%a+nya e$#$!a- ka!#, a!9en!k#*a ,a)a

    anakanak )en$an kana* a!9en!k#*a k,*! a!a# -e%a$a ak%a! )a ,-e)# 

     ,a*a!/ -e,e! ,a# %e-a a!e --!ek ke ,#*na*. Penyak! "an!#n$ ))a,a!

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    30/60

    -e,e! )ea e#a!k ka)!- 9#- a!a# en)ka)!- %aK!ea* )a,a!

    en%#*kan $a$a* "an!#n$ e*,#! +,e!en- ak#! '%a-anya ak%a!

    $*e#*ne/!-( !!k-k-- !k--!a- !ea, kanke '!ea-#k a)a- a!a#

    )k-#%-n 'a)ay7n(( anea -e* -a%! a!a# k,#*na* ak%a! /%--

    k-!k.1

    1abel ), #tiologi a$a* Jan!#n$ Kanan

    Jan!#n$ kanan yan$ !e*a+ *ea+ !)ak k#a! *a$ en)a+kan )aa+ yan$

    7#k#, %anyak )a -#-#nan ,e%#*#+ )aa+ 9en-a '9ena ka9a a!# )an

    9en!ke* kanan( ke -#-#nan ,e%#*#+ )aa+ a!e-a 'a!e ,#*na*-(. *e+

    kaena !# )aa+ akan !e!%#n ) )a*a 9en!ke* kanan a!# kanan )an )

    )a*a 9ena ka9a -e+n$$a )e-akan )aa+ )a*a a!# kanan )an 9ena !e-e%#!

    enn$$. Makn !n$$ )e-akan )aa+ )a*a 9ena 9ena akn en$e%an$

    ')*a!a-(.23

    Da*a ,ak!k !ekana 9en-a yan$ enn$$ n )a,a! )*+a! ,a)a 9ena

     "#$#*a- ek-!ena. Pen%#nan )aa+ 9en-a --!ek akan enye%a%kan

     ,e%en$kakan +e,a a!a# +e,a!e$a*. Pa)a $a$a* "an!#n$ yan$ %ea! ,n$$ 

     %a&a+ +a! )a,a! en7a,a #%*k#-. Ha! yan$ e%en$kak n kn--!en-nya

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    31/60

    kea- ,e#kaannya *7n )an -en$ -ak! !ekan !e#!aa ,a)a *nea e)ana.

    He,a!e$a* e#,akan -#a!# $e"a*a yan$ ,en!n$ -eka* ,a)a $a$a* "an!#n$

    kanan.23

    Pen#,#kan )aa+ 9en-a ,a)a 9ena9ena ) !#%#+ %a$an %a&a+ akan

    enye%a%kan !e"a)nya e)ea. M#*a#*a e)ea !%#* ,a)a !e,a! a!a kak

    ',a)a anak yan$ -#)a+ %e)( "a) ,a)a !e,a! !een)a+ kaena enn$$nya

    !ekanan +)-!a!- e#,akan -#a!# /ak! %a$ !%#*nya e)ea. M#*a#*a

    e)ea !%#* +anya ,a)a a*a +a &ak!# !)# )an ,a$nya e)ea

    en$+*an$. Pa)a -!a)# yan$ *e%+ *an"#! e)ea !e!a, a)a ,a)a &ak!# -an$

    +a )an e)ea !)ak !%#* ,a)a a!a kak -a"a !e!a, )a,a! "#$a !e"a) ,a)a

     ,#n$$#n$ kak ,a+a k#*! ,e#! )an ak+nya ,a)a *en$an )an #ka. Ak%a!

    -e*an"#!nya )a !%#nan )aa+ n a)a*a+ a-!e- )an a-!e- n -an$a! -en$

    )"#,a ,a)a anak yan$ en)e!a $a$a* "an!#n$. Da,a! "#$a !e"a) +)!ak-

    e-k,#n ,a)a anak a$ak "aan$ )"#,a. B*a +)!ak- !e*a*# %anyak akan

    e,e%ea! kea)aan )-,nea ,en)e!a.23

    A)anya ke*ea+an "an!#n$ kanan #*a#*a )k,en-a- )en$an

    )*a!a- )n)n$ "an!#n$ kanan !e#!aa )n)n$ 9en!ke* kanan. A)anya )*a!a-

    )n)n$ 9en!ke* akan ena%a+ kee$an$an ka)# -e+n$$a akan

    e,ek#a! --!*e yan$ %eak%a! ,ena%a+an 7#a+ "an!#n$. A)anya )*a!a-

    )an "#$a -e)k! +,e!/ "an!#n$ akan enye%a%kan ,e%e-aan "an!#n$ a!a#

    )-e%#! ka)e$a*.23

    U,aya ,ena%a+an 7#a+ "an!#n$ kaena ke*ea+an "#$a )*ak#kan

    )en$an enakkan /ek#en- "an!#n$ '!akka)(. Pa)a ak+nya ke*ea+an

     "an!#n$ kanan n !)ak )a,a! )k,en-a- *a$ -e+n$$a )aa+ yan$ a-#k ke

    )a*a ,a# akan %ek#an$ )an n !en!#nya akan ean$-an$ ,a# #n!#k  %ena,a- *e%+ 7e,a! $#na en$%an$ ke%#!#+an k-$en ak%a!nya !e"a)

    !ak,nea.23

     %. >a$a* Jan!#n$ K

    Jka )aa+ )a a!# k #n!#k a-#k ke 9en!ke* k ,a)a &ak!#

    )a-!*e en$a*a +a%a!an akan enye%a%kan !ekanan ,a)a a!# enn$$

    -e+n$$a a!# k en$a*a -e)k! )*a!a-. Makn *aa )*a!a- n -eakn

     %ea! -e+n$$a a!# k )-a,n$ )*a!a- "#$a en$a*a +,e!/ kaena

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    32/60

    !! a!# n !e#- ene#- +a#- en)n$ )aa+ yan$ *e%+ %anyak )en$an

    +a%a!an yan$ akn %e-a. *e+ kaena )n)n$ a!# !,- )a*a &ak!# yan$

    e*a!/ -n$ka! !! a!# k !)ak *a$ )a,a! een#+ ke&a"%annya #n!#k 

    en$-n$kan a!# k. Men##! ,en$#k#an !ekanan n en7a,a 2434

    H$ ,a)a+a* !ekanan na* +anya 6 H$ a!a# ke!ka 9en!ke* k !)ak 

    a,# e,a )aa+ ke a!a 'kaena ke*ea+an 9en!ke* k( )aa+

    !e!#,#k ) 9en!ke* k ak%a!nya )aa+ )a a!# k !)ak !e!a,#n$ )

    9en!ke* k ke#)an akn *aa akn een#+ 9ena ,#*na*- )an

    ak+nya !e"a) e)ea ,#*n#.23

    Pen$-n$an a!# k yan$ !)ak -e,#na n )!a%a+ enn$$nya

    !ekanan ))a*anya enye%a%kan a*an ) )a*anya enye%a%kan a*an )aa+

    )a ,a# ke )a*a a!# k !e$an$$# a!a# !e%en)#n$. Ak%a!nya !ekanan

    )a*a 99.,#*na*e- enn$$ )an n "#$a akan en"a*a ke )a*a ka,*e )

    )a*a ,a# ke )a*a a!e ,#*na*- )an ak+nya ke )a*a 9en!ke* kanan.23

    Ak+nya a!# k akn !)ak a,# en$-n$kan )aa+

     %en)#n$an )a*a ,a# -eakn %ea! !e"a)*a+ kn$e-! ,a#. Ak%a!nya

    #an$an ) )a*a ,a# yan$ )-e)akan #n!#k #)aa %ek#an$ )an !e"a)*a+

    -#a!# $e"a*a -e-ak na,a- ,a)a &ak!# %eke"a 'dyspnoe d’effort (. D-n 9en!ke*

    kanan a-+ k#a! -e+n$$a )n$an )aa+ )a 9en!ke* kanan !e!a, %e-a

    -e)an$kan a!# k !e!a, !)ak a,# enya*#kan )aa+ ak%a!nya

     %en)#n$an ,a# -eakn %ea! -e+n$$a akan !e"a) -e-ak na,a- e-k,#n )a*a

    kea)aan -!a+a! 'orthopnea(. Pa)a anak a)anya kn$e-! ,a# n akan

    e#)a+kan !e"a)nya %nk!- -e+n$$a anak -en$ %a!#k%a!#k. 23

    Daa+ yan$ %anyak !e!%#n )a*a 9en!ke* kanan enye%a%kan

    9en!ke* kanan )*a!a- ke#)an )k#! )en$an +,e!/ yan$ ak%a!nya akan!e"a) ka)e$a*. Da*a an$ka e,e%e-a 7#a+ "an!#n$ -e*an "an!#n$

    e,ek#a! --!* kaena a)anya kee$an$an !! %e*e%+an "an!#n$ "#$a

     %eke"a *e%+ 7e,a! a!nya /ek#en- nak. Den$an )ekan !e"a) !akka).

    *e+ kaena yan$ *ea+ a)a*a+ a!# k )an a!a# 9en!ke* k aka )-e%#!

    $a$a* "an!#n$ k.23

    +,2,7 Klasifikasi

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    33/60

    A)a e,a! ,aae!e yan$ )a,a! )$#nakan #n!#k k*a-/ka- $a$a* "an!#n$

    ya!#@

    1. F#n$- ka)#

    2. Ka,a-!a- /#n$-na*8 kea,#an #n!#k e,e!a+ankan ak!9!a- +aan

    )an ka,a-!a- *a!+an ak-a*.

    3. 'utcome /#n$-na* '!a*!a- ke%#!#+an #n!#k !an-,*an!a-(

    4. Dea"a! ak!9a- ekan-e k,en-a- '7n!+nya e-,n

    ne#+na*(

    1abel 2, Klasifikasi Ross untuk gagal Bantung 0ada bai sesuai N-5A ):27

    Ke*a- I T)ak a)a ,e%a!a-an ak!9!a- /-k8 ak!9!a- %a-a !)ak en%#*kan ke*e*a+an

    )-,nea a!a# ,a*,!a-.Ke*a- II A)a ,e%a!a-an n$an )a ak!9!a- /-k @ ak!9!a- %a-a en%#*kan ke*e*a+an

    )-,nea ,a*,!a- a!a# an$na.

    Ke*a- III Pe%a!a-an ,a)a ak!9!a- /-k @ &a*a#,#n ,a-en nyaan -aa! -!a+a! -e)k!

    e*ak#kan ak!9!a- %a-a -a"a )a,a! en%#*kan $e"a*a.

    Ke*a- I; Ke!)aka,#an #n!#k e*ak#kan ak!9!a-. >e"a*a $a$a* "an!#n$ !%#* -aa!

    -!a+a!

    K*a-/ka- #n!#k anak !)ak #)a+ )%#a! kaena *#a-nya ke*,k ## 

    )en$an 9aa- an$ka na* #n!#k *a"# na/a- )an *a"# "an!#n$ en!an$

    kea,#an ka,a-!a- *a!+an yan$ *e%a '#*a )a kea,#an n# ASI

    -a,a kea,#an en$en)aa -e,e)a( )an 9aa- e!*$ yan$ %e%e)a ,#*a.

    R-- )kk !a+#n 122 e,#%*ka-kan --!e -k #n!#k en$k*a-/ka-kan

    $a$a* "an!#n$ -e7aa k*n- ,a)a %ay 'Ta%e* 3(. Sk R-- n )-e"a"akan )en$an

    k*a-/ka- Ne& :k Hea! A--7a!n 'N:HA( 'Ta%e* 2( )a,a! e%ekan

    $a%aan yan$ *e%+ n7 *e+ kaena ,enn$ka!an )ea"a! %ea!nya $a$a* "an!#n$

    -e-#a )en$an ,enn$ka!an ka)a ne,ne/n ,*a-a )an ka)a n akan

    en##n -e!e*a+ )*ak#kan kek- a!a#,#n -e!e*a+ ,e%ean %a! an! $a$a*

     "an!#n$.

    1abel +, Sistem skor Ross untuk gagal Bantung 0ada bai):

    0 ,n 1 ,n 2 ,n

    ;*#e -eka* n# '77( 115 5115 G25

    ?ak!# ,e-eka* n# 'en!( G40 en! 40 en!

    La"# na/a- G50Cen! 5060Cen! 60Cen!

    P*a na/a- Na* A%na*

    Pe/#- ,e/e Na* Men##n

    S3 a!a# )a-!*k #%*e T)ak a)a A)a

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    34/60

    Jaak !e, +e,a )a %a!a- k-!ae G2 7 23 a$a* "an!#n$ -e)an$ @ ,n

    >a$a* "an!#n$ %ea! @ 1012 ,n

    Un!#k anak *e%+ )a 1 !a+#n -a,a ea"a Re!!ann )kk 

    en$an"#kan en$$#nakan k*a-/ka- *an 'Ta%e* 4(. Den$an en$$#nakan -k 

    n %*a -k *e%+ )a 6 e,#nya ke*a- yan$ %eakna !e+a)a,

    en##nnya ak!9!a- a)en*a! -k*a-e.

    Ta%e* 4. S-!e k*n- $a$a* "an!#n$ ,a)a anak 1

    K!ea Sk  

    0 1 2

    R&aya!

    Da,e-- '%eken$a!(

    Hanya )ke,a*a Ke,a*a )an %a)an

    -aa! %eak!9!a-

    Ke,a*a )an %a)an

    -aa! -!a+a!

    Tak,nea Jaan$ Ka)an$ka)an$ Sen$

    Peek-aan F-k 

    Pena,a-an Na* Re!ak- D-,nea

    La"# na,a-C en!

    16 !+

    10 !+

    1114 !+

    G35

    G25

    G1

    3545

    2535

    12

    45

    35

    2

    La"# Jan!#n$C en!

    16 !+

    10 !+

    1114 !+

    G105

    G0

    G0

    105115

    0100

    00

    115

    100

    0

    He,a!e$a* '!e, +e,a 

    )a !e, k-!ae kanan(

    G 2 7 23 7 3 7

    +,2,* Manifestasi Klinik 

    Tan)a!an)a )an $e"a*a$e"a*a $a$a* "an!#n$ a)a*a+ kaena 7#a+ "an!#n$

    en)a+ a)a,!a- --!ek !e+a)a, kea)aan 7#a+ "an!#n$ en)a+ )anC a!a#

    kn$e-! 9ena --!ek a!a# 9ena ,#*na*-. Man/e-!a- k*n- n !e$an!#n$

     ,a)a !n$ka! 7a)an$an "an!#n$ ,a)a %e%a$a kea)aan. Bay yan$ -ak! %ea! a!a#

    anak yan$ ekan-e k,en-a-nya !e*a+ -an$a! *e*a+ ,a)a -aa! )ana a !)ak 

    #n$kn *a$ e,e*e+ 7#a+ "an!#n$ yan$ 7#k#, #n!#k een#+ ke%#!#+an

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    35/60

    e!a%*-e %a-a* !#%#+ akan %e$e"a*a ,a)a -aa! -!a+a! . ?a*a#,#n /-*$

    yan$ en)a-a -e#,a an/e-!a- k*nk $a$a* "an!#n$ ,a)a a-a %ay )an a-a

    anakanak %e%e)a.151

    Man/e-!a- K*n- >a$a* Jan!#n$ ,a)a Ma-a Anakanak 

    Tan)a!an)a )an $e"a*a$e"a*a $a$a* "an!#n$ ,a)a anak yan$ *e%+ !#a -an$a!

    -e#,a )en$an !an)a!an)a )an $e"a*a$e"a*a $a$a* "an!#n$ ,a)a an$ )e&a-a.

    Tan)a!an)a n e*,#! ke*e*a+an !)ak !a+an ke"a /-k %a!#k anek-a )an

    nye a%)en. Ke-#kaan %ena/a- e#,akan !an)a yan$ %a-a )a

    )ek,en-a- 9en!ke* k ,a)a anak ak%a! kn$e-! ,a#. In %a-anya !a,ak 

    -e%a$a )-,ne# ,a)a &ak!# ,en$ea+an !ena$a )an e-,n ke-#kaan %ena/a-

    yan$ %e!a%a+ %ea! ,a)a ,en$ea+an !ena$a yan$ %ea!. M#*a#*a ,en##nan

    kea,#an #n$kn a-+ )a*a k-aan 9aa- na* !e!a, ak+nya ke!ka

    $a$a* "an!#n$ %e!a%a+ %ea! anak #n$kn en)a,a! ke-#kaan )en$an

    !#n!#!an +)#, -e+a+a !ea-#k nak !an$$a ) -ek*a+.151

    Ba!#k ,en)ek knk ak%a! kn$e-! #k-a %nk#- )an nk %a-a*

    )a,a! "#$a a)a ,a)a %e%ea,a anak. Ke!ka !ekanan a!# k %e!a%a+ anak 

    )a,a! en)e!a !,nea ee*#kan ,enn$$an ke,a*a )a!a- %e%ea,a %an!a*

     ,a)a a*a +a. 

    Ke*e*a+an )an ke*ea+an e#,akan an/e-!a- yan$ e*a!/ 

    *a%a!.151

    Pa)a ,eek-aan /-k anak )en$an $a$a* "an!#n$ n$an a!a# -e)an$

    !a,ak !)ak )a*a kea)aan )-!e- !e!a, eeka yan$ en)e!a $a$a* "an!#n$

     %ea! #n$kn )-,ne# ,a)a &ak!# -!a+a!. Jka #*anya $a$a* "an!#n$ e*a!9e

    en)a)ak anak #n$kn !a,ak 7ea- !e!a, ,eke%an$an %ak )an $= %ak8

    eeka yan$ en$a*a ,-e- *e%+ knk %a-anya !)ak !a,ak 7ea- !e!a,

    #n$kn k#an$ $= )an k#an$ ene$.

    1

    Se,e! %ay anak )en$an $a$a* "an!#n$ %a-anya !akka) kaena naknya

    ak!/!a- -,a!- )an !ak,ne# kaena %e!a%a+nya a )a*a ,a#,a# .

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    36/60

    k*a9k#*a -een!aa ,en)e!a )#)#k. Ha! #n$kn e%e-a ,a)a ,a*,a- a!a#

     ,ek#- )an "ka ,e%e-aan e*a!/ ak#! #n$kn!e,nya *#nak kaena

    ee$an$nya ka,-#* +a!.1

    Anakanak )a,a! "#$a en)e!a e)ea ,e/e. M#*a#*a !an)a!an)anya

    #n$kn !)ak ken!aa !e!a, %*a !e*a+ a)a kenakan %ea! %a)an 10 #ka

    !e#!aa ke*,ak a!a #*a !a,ak %en$kak )an e)ea !e"a) ,a)a %a$an

    !#%#+ yan$ !e$an!#n$ a!a# )a,a! ana-aka. E)ea yan$ -#)a+ %e"a*an *aa

    )a,a! en%#*kan keea+an )an n)#a- k#*!. %a-anya )a!a- %e!- )an

     ,e$e*an$an kak. Ek-#)a- 7aan ke )a*a n$$an$$a !#%#+ )a,a!

    )!e#kan -e%a$a a-!e- )an ka)an$ka)an$ +)!+ak-.151

    Pa)a ,eek-aan "an!#n$ +a, -e*a*# a)a ka)e$a*. Sen$ a)a

    aa $a**, !an)a!an)a a#-k#*!a- *an k+a- #n!#k *e- "an!#n$ -,e-/k. I,#*-

     "an!#n$ #n$kn !enan$ %*a a)a ,enyak! !! "an!#n$ ,e '--a* ka)!-

    a!a# ka),a!( !e!a, %a-anya +,eak!/ %*a $a$a* kn$e-!/ )-e%a%kan

    *e+ %e%an 9*#e %e*e%+ )a ,a# k ke kanan a!a# e$#$!a- ka!#,

    a!9en!k#*a. S#aa "an!#n$ ke!$a yan$ !e"a) )a*a ) )a-!* #n$kn

    e#,akan !an)a na* ,a)a anak !e!a, -en$ %e-aa )en$an %e!a%a+nya

    kekak#an 9en!ke* ,a)a eeka yan$ )en$an ,enyak! "an!#n$. P#*-#- a*!enan-

    )!an)a aa !ea!# )en$an ,#*-a- k#a! )an *ea+ %e-e*an$-e*n$

    ka)an$ka)an$ )a,a! )a-akan !e!a, *e%+ #)a+ )n*a -een!aa en$#k# 

    !ekanan )aa+ --!ek a!a# ,ean!a#an !ekanan )aa+. P#*-#- a*!enan- ))#$a

    )-e%a%kan *e+ ,e#%a+an ,a)a 9*#e 9en!ke* k ak%a! ,e#*+an

    ka)#nya !)ak -e,#na ,a)a )eny#! yan$ %e-e*an$-e*n$. P#*-#-

     ,aa)k-#- '!##nnya !ekanan )aa+ ,a)a n-,a- )an nak ,a)a ek-,a-(

    ak%a! aa !ekanan n!a,#*ne yan$ en7*k yan$ e,en$a#+ ,en$-an 9en!ke* '-e,e! ,a)a !a,na)e ,e7a)#( ka)an$ka)an$

    )!e#kan ,a)a anak yan$ *e%+ !#a.151

    Pa)a anak -na )a)a +a, -e*a*# en#n"#kkan ,e%e-aan "an!#n$.

    >a%aan a*an a!ea ,#*na*- na* !e%a*k 'ya!# a*an ke )a-a 

     ,a#,a# %e!a%a+ )%an)n$kan )en$an yan$ ) a,ek-(. B*a !ekanan

    ka,*ee*e%+ 2025 H$ e)ea ,#*n# n!e-!-a* #n$kn !e"a)

    enye%a%kan keka%#!an -e*##+ *a,an$an ,a#,a# !e#!aa ,a)a O$a%aan

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    37/60

    k#,#k#,# -ek!a +*#-. In )a,a! en%#*kan $a- Ke*ey ke,a)a!an *ne 

    !a"a ,a)a -e,!# n!e*%a#-.1

    Pa)a $a$a* "an!#n$ knk ,!en#a )an %ea! "en- ken7n$ yan$ !n$$

    e#,akan ,ene#an %a-a )an #n$kn a)a kenakan #ea n!$en )an

    kea!nn )aa+ ak%a! en##nnya a*an )aa+ $n"a*. Ka)a na!# )aa+

    )a*a ken7n$ %a-anya k#an$ )a 10 EQCL. an$ka e*ek!*! -e# %a-anya

    na* -e%e*# ,en$%a!an !e!a, +,na!e ak%a! %e!a%a+nya e!en- a

    #n$kn )!e#kan ,a)a $a$a* "an!#n$ *aa yan$ %ea!. He,a!e$a* kn$e-!/ 

    )an --- ka)ak )a,a! enye%a%kan ke*anan +a! )anC a!a# kenakan %*#%n

     ,a)a kea)aan yan$ "aan$.1

    +,2,* !iagnosis

    Da*a ene$akkan )a$n-- ),e*e+ )a +a-* anane--

     ,eek-aan /-k )an ,eek-aan ,en#n"an$ e*,#! /! )a)a

    e*ek!ka)$a/ ek+$a/ ana*-- $a- )aa+ )an e*+a! ,e!an)a %*$-

    $a$a* "an!#n$.1623

    Anamnesis

    Da anane-- )a,a! )!anyakan en$ena a)anya@ 16

    -e-ak na,a-

    ke-#*!an n#C akan

    %en$kak ,a)a ke*,ak a!a )an a!a# !#n$ka

    $an$$#an ,e!#%#+an )an ,eke%an$an ',a)a ka-#- kn-(

    ,en##nan !*ean- *a!+an a#,#n ken$a! %e*e%+an ) )a+.

    %emeriksaan Fisik 

    Da ,eek-aan /-k an!aa *an@

    K,en-a- kaena /#n$- "an!#n$ yan$ en##n aka akan !a,ak@

    1

    !akka)a

    aa $a*,

    ,enn$ka!an an$-an$an -,a!- ken$a! )an k#*! )n$nC *e%a%

    ka)e$a* -e!a

    $a$a* !#%#+.

    Tan)a kn$e-! 9ena ,#*na*- '$a$a* "an!#n$ k(161

    !ak,nea

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    38/60

    !,nea

    &+ee=n$ a!a# nk ,a)a a#-k#*!a- ,a#

    %a!#k.

    Tan)a kn$e-! 9ena --!ek '$a$a* "an!#n$ kanan(161

    ,enn$ka!an !ekanan 9ena "#$#*a-

    E)ea ,e/e@ ,a*,e%a e)ea ,a)a %ay e)ea !#n$ka ,a)a anak

    He,a!e$a*@ kenya* )an !e, !#,#*.

    %emeriksaan %enunBang

    Da ,eek-aan ,en#n"an$ e*,#!@161

    F! !ak-

    EK>

    Ekka)$a/

    Ana*-- $a- )aa+

    Daa+ #!n

    F! !ak- en#n"#kkan a)anya ka)e$a*. Na#n ka)e$a*

     %#kan -e*a*# %ea! a)anya $a$a* "an!#n$. Se*an !# "#$a )a,a! en#n"#kkan

    a)anya e)ea ,a# a!e*ek!a-- e$na* )an ke#n$knan a)anya ,enyak!

     ,enye!a -e,e! $a%aan ,ne#na. E*ek!ka)$a/ )a,a! e%an!#

    enen!#kan !,e )e/ek a)anya -n# !akka)a ,e%e-aan a!# )an +,e!/

    9en!ke* !e!a, !)ak #n!#k enen!#kan a,aka+ !e)a,a! $a$a* "an!#n$ a!a# !)ak.

    Ana*-- $a- )aa+ )a,a! en#n"#kkan a)anya a-)-- e!a%k )-e!a )en$an

     ,enn$ka!an ka)a *ak!a! -e%a$a +a-* )a e!a%*-e anae% ) )a*a !#%#+.

    Ekka)$a/ )a,a! -e7aa nya!a en$$a%akan -!#k!# "an!#n$ )a!a !ekanan

    )an -!a!#- /#n$-na* "an!#n$ -e+n$$a )a,a! en$e!a+# ,e%e-aan #an$

     "an!#n$ )an e!*$.

    161

    +,2,3 %enatalaksanaan

    Ke%e+a-*an ,en$%a!an $a$a* "an!#n$ ,a)a anak ))a-akan ,a)a

     ,en$e!an en$ena -/a! )an ak%a! /-*$- 7a7a! "an!#n$ -,e-/k yan$

    enye%a%kan ke$a$a*an "an!#n$ )an !e-e)anya 7aa7aa ,en$%a!an. Un!#k 

    eeka yan$ )en$an ,enyak! -!#k!#a* )an kea)aan !eka! a!a# kea)aan yan$

    e,e%##k yan$ )a,a! e#,akan ,enye%a% yan$ e,e7e,a! $a$a* "an!#n$

    '-a*nya )ea )-!a )an anea( ,en$ena*an )an ,en$%a!an -e$ea

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    39/60

    )a,a! en$a+-*kan ,e%akan yan$ )aa!-. Jka a)a *e- ana!k -,e-/k yan$

    )a,a! ),e!an$$#n$"a&a%kan #n!#k !n)akan ,e%e)a+an ,a*a!/ a!a#

     ,e%e)a+an kek- #,aya /aak*$k a!a# #,aya *an yan$ e,e%ak

    !an)a!an)a )an $e"a*a$e"a*a $a$a* "an!#n$ #n$kn %e*e%+ a-a*a+ ekank 

    -en$ ee*#kan ,enye*e-aan ekank. Na#n "ka ,e%e)a+an !)ak !e-e)a

    a!a# !)ak ea)a !e-e)a %ea7aa7a 7aa ## )an /aak*$-

    #n!#k e,e%ak kea)aan k*nk ,en)e!a.1

    Pena!a*ak-anaan U#@

    1. Ta+ %an$ ,-- -e!en$a+ )#)#k.15161

    Pen$#an$an ak!9!a- /-k e#,akan -an)aan #!aa ,en$%a!an $a$a*

     "an!#n$ )e&a-a na#n -#ka ,a)a anak. *a+a$a k,e!!/ yan$ ee*#kan

     %anyak !ena$a a!a# -e!k +a#- )+n)a na#n !n$ka! ke,a!#+an anak 

    )a*a +a* n -an$a! en)a+. Jka !e"a) $a$a* "an!#n$ %ea! ak!9!a- /-k +a#-

    -an$a! )%a!a-. Saa! a-a !a+ %an$ -e+aan -e%aknya eny%#kkan eeka

    )en$an ke$a!an n$an yan$ eeka -#ka yan$ )a,a! )ke"akan )a!a- !e,a!

    !)# 'en$+n)a anak %e!eak!eak !)ak !eken)a*(.1  Se)a- ka)an$

    ),e*#kan@ *#na* 23 $Ck$BBC)-- !a, "a -e*aa 12 +a.16

    2. Pen$$#naan k-$en.161

    Pen$$#naan k-$en #n$kn -an$a! e%an!# #n!#k ,en)e!a $a$a*

     "an!#n$ )en$an e)ea ,a#,a# !e#!aa "ka !e)a,a! ,a# )a kanan ke k

    yan$ en)a-a )en$an +,k-ea knk. D%ekan k-$en 3050 )en$an

    ke*e%a%an !n$$ -#,aya "a*an na/a- !)ak ken$ )an e#)a+kan -eke-

    -a*#an na/a- ke*#a. Na#n k-$en !)ak e,#nya ,ean ,a)a ,en$%a!an

    $a$a* "an!#n$ knk.

    3. Kek- $an$$#an ke-e%an$an a-a %a-a )an e*ek!*!.

    16

    4. Pe%a!a-an 7aan )an $aa. Dan"#kan ,e%ean 7aan -ek!a 0

    0 '2C3( )a ke%#!#+an. Se%e*# a)a a$en )#e!k k#a! ,e%a!a-an )e!

    na!# eankan ,ean ,en!n$ )a*a ,ena!a*ak-anaan $a$a* "an!#n$.

    Makanan en)a+ $aa +a, -e*a*# !)ak -e)a, *e%+ %ak #n!#k 

    e,e!a+ankan )e! a)ek#a! )en$an ena%a+ )-- )#e!k "ka ),e*#kan.

    Se%aknya !)ak enyaankan #n!#k e%a!a- kn-#- a ke7#a* ,a)a $a$a*

     "an!#n$ yan$ ,aa+.15123

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    40/60

    5. De! akanan %eka* !n$$

    Bay yan$ -e)an$ en)e!a $a$a* "an!#n$ kn$e-!/ %anyak kek#an$an

    ka* kaena ke%#!#+an e!a%*-e %e!a%a+ )an ,ea-#kan ka* %ek#an$.

    *e+ kaena !# ,e*# ena%a+ ka* +aan. Se%aknya eaka akanan

     %eka* !n$$ %#kan akanan )en$an 9*#e yan$ %e-a kaena anak n

    #-#-nya !e$an$$#. J#$a -e%aknya akanannya )a*a

     %en!#k yan$ a$ak 7a #n!#k e%an!# $n"a* e,e!a+ankan na!# )an

    ke-e%an$an 7aan yan$ 7#k#,.23

    6. Pean!a#an +e)nak yan$ ke!a!.

    Pen$aa!an )an ,en7a!a!an -e7aa !ea!# !e+a)a, )eny#! "an!#n$ na,a-

    na) !ekanan )aa+ %ea! %a)an +e,a )e-akan 9ena -en!a*- ke*anan ,a#

    )ea"a! e)ea -an--

    ke-a)aan )an ke-e%an$an a-a %a-a.16

    . H*an$kan /ak! yan$ e,e%ea! '-a*nya )ea anea n/ek-(

     "ka a)a.16

    Penn$ka!an !e,ea!# -e,e! yan$ !e"a) -aa! -ean$ en)e!a

    )ea akan -an$a! enn$ka!kan /ek#en- )eny#! "an!#n$ ka)an$ka)an$ )#a

    ka* )a /ek#en- )eny#! na*. Penye%a% ,en$a#+ n ke#n$knan kaena

     ,ana- enn$ka!kan ,eea%*!a- e%an !! n yan$ en$+a-*kan

     ,enn$ka!an ,ean$-an$an -en). Anea )a,a! e,e%##k $a$a* "an!#n$

     "ka H% G $ %ekan !an-/#- PR

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    41/60

    Kaena ,enye%a% $a$a* "an!#n$ %e$!# %e9aa- ,a)a anak aka -#ka 

    #n!#k e%#a! $enea*-a- en$ena ,ena!a*ak-anaan e)kaen!-a.

    ?a*a#,#n )ekan ),e$an$ %e%ea,a ,n-, ##. Se7aa /aak*$-

     ,en$%a!an a)a*a+ ,en)eka!an !$a !n$ka! ya!#@1

    1. Me,e%ak kne"a ,,a "an!#n$

    2. Men$en)a*kan e!en- $aa )an a yan$ %e*e%+an

    3. Men$#an$ %e%an ke"a

    Pen)eka!an ,e!aa a)a*a+ e,e%ak kne"a ,,a )en$an en$$#nakan

    )$!a*- "ka $a$a* "an!#n$ !e!a, !)ak !eken)a* aka )$#nakan )#e!k 

    ',e$#an$an ,a%e%an( #n!#k en$en)a*kan e!en- $aa )an a yan$

     %e*e%+an. Jka ke)#a 7aa !e-e%#! !)ak e/ek!/ %a-anya )7%a ,en$#an$an

     %e%an ke"a "an!#n$ )en$an 9a-)*a! --!ek ',en$#an$an %e%an ,a-7a(. Jka

     ,en)eka!an n !)ak e/ek!/ #,aya *e%+ *an"#! e,e%ak kne"a ,,a

     "an!#n$ )a,a! )7%a )en$an a$en -,a!e!k a!a# a$en n!,k ,-!/ 

    *an. Jka !)ak a)a )a 7aa7aa !e-e%#! yan$ e/ek!/ #n$kn ),e*#kan

    !an-,*an!a- "an!#n$.3 Un!#k en*a +a-*nya +a#- a)a ,en7a!a!an yan$ !e*! )an

     %e#*an$ka* !e+a)a, )eny#! "an!#n$ na,a- na) !ekanan )aa+ %ea! %a)an

    +e,a )e-akan 9ena -en!a*- ke*anan ,a# )ea"a! e)ea -an-- )an

    ke-a)aan.16

    Menn$ka!kan Daya Ke"a Jan!#n$

    D$!a*- e#,akan %a! an! $a$a* "an!#n$ yan$ ,a*n$ %anyak ),aka

     ,a)a %ay )an anak. Pn-, e/ek /aak*$k )$!a*- a*a+ enn$ka!kan

    kn!ak- !! "an!#n$ 'n!,k ,-!/( )an e,e*a%a! /ek#en- )eny#!

     "an!#n$ 'kn!,k ne$a!/(. E/ek n enye%a%kan 7#a+ "an!#n$ enn$ka!

    )e-akan 9ena -en!a*- en##n )an #an$an "an!#n$ en$e7*.

    1516

      Den$ane%aknya -k#*a- !e"a) )#e-- ',a %e%an en##n( -e+n$$a 7#a+

    -ek#n7#, enn$ka!. Dan"#kan -#,aya -e*a*# eaka -a!# a7a ,e,aa!

    -a"a yan$ )a,a! )%ekan ,ea* a#,#n ,aen!ea* -#,aya e,e*e+

     ,en$a*aan )an #)a+ en$ena* !an)a!an)a n!k-ka-nya. Pe,aa! yan$

    )an"#kan #n!#k %ay )an anak a*a+ )$k-n kaena ,e,aa! n )a,a!

    )$#nakan -e7aa a* a#,#n ,aen!ea*. Se7aa a* )$k-n )a,a! )-ea,

    an!aa 605. J#$a )a,a! )$#nakan ,a)a kea)aan $a&a! )a#a! a#,#n )a*a

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    42/60

    kea)aan kn-. E/ek ak-a* !e"a) ,a)a -ek!a 26 "a -e-#)a+ ,e%ean

     ,e a* e/ek a&a* )a,a! )*+a! -e-#)a+ 30 en! ,e%ean. B*a %a! )%ekan

    -e7aa n!a9ena e/ek a&a* !e*+a! ,a)a -ek!a 1530 en! )an e/ek ,#n7ak 

    !e"a) ,a)a -ek!a 14 "a. Se%a$an !e%anyak )a )-- n-a* )ek-e-kan

    e*a*# $n"a* )a*a &ak!# 24 "a )an en$+*an$ )a !#%#+ )a*a &ak!# 42

     "a.151623

    Peakaan )$!a*- +a#- +a!+a! kaena e-,n- )an !k--!a- %e-/a!

    n)9)# )an "#$a -e,!nya %a!a- an!aa )-- !ea, )an )-- !k--. D--

    )-e-#akan )en$an e-,n- ,en)e!a. Pa)a n/*aa- ka)# ,a-7a ,ea-

     "an!#n$ )an %ay ,ea!# ##nya -en-!9!a- ka)# enn$ka! !e+a)a,

    )$!a*-. Un!#k en$+n)a e/ek %##k )$!a*- aka ,e*# ),e+a!kan

     %e%ea,a +a* %ek#!@ 151623

    1. In-!#k- +a#- "e*a- !en!an$ a7a ,e,aa! )an 7aa ,e%ean +a#- )!#*-.

    2. Lak#kan EK> -e%e*# ,e%ean )$k-n #n!#k e%e)akan a,aka+

     ,e#%a+an EK> yan$ #n$kn !e"a) ak%a! )$!a*- a!a# ak%a! ,enyak!nya.

    3. Jka #n$kn ,ek-a ka)a K )an

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    43/60

    Tea, )$!a*- #a! )#*a -ek!a 12 "a -e-#)a+ )$!a*-a- ,en#+.1D--

    +aan )%a$ )a*a )#a %a$an )an )%ekan ,a)a n!e9a* 12 "a a$a ka)a 

    )aa+ k#an$ *e%+ !e!a, )an /*ek-%*!a-nya *e%+ %e-a ,a)a ka-#- kea7#nan.

    D-- #a! a)a*a+ 1C51C3 )a )-- )$!a*-a- !!a*.D-- ak-# #n!#k 

    #a!an a)a*a+ 2 0125 $ a!a# 2 !a%*e! )$k-n.110 Un!#k ,en)e!a yan$

    yan$ ,a)a #*anya ))$!a*-a- -e7aa n!a9ena )$k-n #a! )a,a! )%ekan

    -e7aa a* "ka akanan a* )a,a! )!ea. Kaena ,enyea,an )a -a*#an

     ,en7enaan k#an$ ,a-! )-- #a! a* %a-anya 2025 *e%+ !n$$ )a,a)a

     "ka )$k-n )$#nakan -e7aa ,aen!ea*. D-- )$k-n +aan na* #n!#k 

    anak yan$ yan$ *e%+ !#a '## *e%+ )a 5 !a+#n( yan$ )+!#n$ )en$an %ea!

     %a)an +a#- !)ak e*e%+ )-- )e&a-a %a-a 0205 $C24 "a.1 Pa)a ka-#-

    yan$ !)ak %e$!# %ea!,e%ean )$!a*- )a,a! *an$-#n$ )en$an )-- #a!an.

    Tan)a %a+&a )$!a*- %ee/ek an!aa *an@23

    1. Fek#en- "an!#n$ )an e-,a- %ek#an$

    2. He,a en$e7*

    3. Pea-aan *e%+ enak 

    4. ;*#e #n 24 "a %e!a%a+

    Kea7#nan )$!a*- yan$ #)a+ !e"a) kaena -e,!nya %a!a- )--

    ,!# )an )-- !k-k )a,a! enye%a%kan kea!an. Fak! ,e)-,--

    kea7#nan )$!a*- a)a*a+ +,ka*ea. H,ka*ea -en$ !e"a) ,a)a

     ,e%ean )#e!k yan$ k#a! ,a)a anak )en$an #n!a+#n!a+ ,a)a !ea,

    -!e). *e+ kaena !# %*a ,a)a anak )%e )$!a*- k%na- )en$an )#e!k

     "an$an *#,a e%e ,e,aa! ka*#.23 Ka)a ka*-# yan$ !n$$ "#$a )an$$a,

    ena%a+ -en-!9!a- ka)# !e+a)a, )$!a*-. *e+ kaena !# ,a)a

    &ak!# ,e%ean )$!a*- "an$an -eka*ka* )%e ka*-# -e7aa n!a9ena ,e%ean n )a,a! enye%a%kan +en! "an!#n$ en)a)ak. >e"a*a k*nk 

    kea7#nan )$!a*- an!aa *an@ 23

    M#a* #n!a+

    Taka!a %*ka)e a!9en!k#*a 

    Penan$anan n!k-ka- )$!a*- an!aa *an@23

    1. Hen!kan ,e%ean )$!a*-

    2. Hen!kan ,e%ean )#e!k 

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    44/60

    3. Lak#kan ,ean!a#an EK> !e#- ene#-

    4. %a! -e$a*a a!a yan$ !%#* %a)ka)a %*a a)a )a,a! )a!a- )en$an

    a!,n 001 $Ck$C)-- . Jka !)ak a)a ,e%akan )a,a! )%ekan )*an!n

    1 $Ck$ 9 ,e*a+an*a+an )a*a 12 en! yan$ )a,a! )#*an$ !a, 5 en!

    -a,a a)a ,e%akan a!a# !e*a+ en7a,a 10 )--.

    5. Pek-a ka)a e*ek!*! )an %e ka*# -e,e*#nya -a,a ka)a ka*#

    en7a,a +a$a na* ka*# )%ekan ,e - 12 $C+a. Pa)a kea7#nan

     %ea! )a,a! )%ekan n/#- yan$ en$an)#n$ ka*# "an$an e*e%+ 0

    EQCk$C"a.

    6. Pkkan #n!#k e*ak#kan !an-/#- !#ka 

    Sa,a ka,an )$!a*- +a#- )%ekan %e*# a)a ,e-e-#aan ,en)a,a!.

    Pa)a %ay -e!e*a+ $a$a* "an!#n$ !ea!a- )$!a*- )*an"#!kan ka)an$ ka)an$

    -a,a 2 !a+#n. Kea)aan k*nk )an ,enyak! ,e -an$a! ,en!n$ -e%a$a

     ,a!kan ,e%e+en!an ,en$%a!an.

    Pen)e!a yan$ !)ak -ak! %ea! )a,a! ))$!a*-a- ,a)a #*anya )en$an

    -e7aa a* )an ,a)a ke%anyakan )$!a*-a- )-e*e-akan )a*a 24 "a. B*a

    )n$nkan )$!a*-a- *a%a! -a*nya ,a)a a-a -e$ea ,a-7a %e)a+ -kea

    e#*a #a! )$k-n !an,a )-- n-a* -e%e*#nya akan en7a,a

    )$!a*-a- )a*a 10 +a. Ha* n -en$ )a,a! )*ak#kan ,a)a ,en)e!a a&a!

     "a*an.15

    Jka %ay e%ak )en$an e#a-kan )en$an )$!a*- -e*aa %e%ea,a

     %#*an )an ke%#!#+an %a! !a,ak en$#an$ '-a* ;SD yan$ en"a) -eakn

    ke7*( )-- !)ak )!a%a+ e-k,#n %ea! anak %e!a%a+. Jka kea)aan k*n-

    en$#a!kan %a! ak+nya )+en!kan.15

    Pen$#k#an ka)a )$k-n -e# %e$#na ,a)a %e%ea,a kea)aan@

    15

    1. B*a )-- %ak# )$k-n !)ak e,#nya ,en$a#+ !ea,e#!k yan$

     %ean/aa!

    2. B*a "#*a+ )$k-n yan$ )%ekan !)ak )ke!a+# a!a# !e!e*an -e7aa !)ak 

    -en$a"a

    3. B*a /#n$- $n"a* !e$an$$# a!a# "ka a)a ke#n$knan n!eak- %a! '--a*

    Q#n)n(

    4. B*a a)a a-a*a+ %ekenaan )en$an ke,a!#+an

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    45/60

    5. B*a )7#$a a)a kea7#nan

    Daa+ %a-anya )a%* -e$ea -e%e*# -a!# )-- !e!a, n# 4 "a

    -e-#)a+ )-- !eak+ -e+n$$a !e*a+ !e"a) ke-e%an$an "an$anC ,*a-a.

    Ka)a )aa+ na* ,a)a %ay -ek!a 24 n$C* )an ,a)a anak yan$ *e%+ !#a 12

    n$C*. e*e%+ ka)a n %a-anya !)ak aka na)a !a%a+an yan$ %ea! ,a)a

    an"een $a$a* "an!#n$ )an +anya akan ena%a+ -k kea7#nan. Pa)a

    ke7#$aan a)anya kea7#nan ka)a )$k-n -e# yan$ !n$$ !)ak )en$an

    -en)nya))a$n-- kea7#nan !e!a, +a#- )a!kan -e%a$a ,e*en$ka, !e+a)a,

    !an)a!an)a k*n- )an EK> *an '$a%aan aa )an +an!aan(. Na#-ea )an

    #n!a+ a$ak k#an$ -en$ ,a)a ,en)e!a ,e)a!. H,ka*ea +,a$ne-a

    +,eka*-ea a)an$ "an!#n$ kaena ka)!- )an ,ea!#!a- -e#anya

    )a,a! e,ek#a! kea7#nan )$!a*-. A!a "an!#n$ yan$ !e"a) ,a)a anak 

    yan$ n# )$!a*- "#$a )a,a! ak%a! ,enyak! ,enya %#kannya ak%a! %a!.

     Na#n -e!a, %en!#k a!a ,a-7a ,e%ean !ea, )$!a*- +a#- )an$$a, %a!

    -a,a !e%#k! *an. D-- %ek#!nya +a#- )+en!kan -a,a a-a*a+nya

    !ea!a-.15

    Men$#an$ Be%an Ke"a Jan!#n$

    I-!a+a! -e!en$a+ )#)#k '450( %e!#"#an #n!#k en##nkan ,a%e%an

    -e+n$$a %en)#n$an yan$ !e"a) akan %ek#an$. ;a-)*a! %eke"a )en$an 7aa

    en$#an$ ,a%e%an '$*n$an 9en)*a!( kaena )a,a! en##nkan !n#-

    9ena --!ek)anC a!a# %e%an ,a-7a '$*n$an a!e)*a!( )en$an 7aa

    en$#an$ !a+anan 9a-k#*e ,e/e -e+n$$a )a,a! e,e%ak kne"a

    ka)#. Pe%ean 9a-)*a! ee*#kan ,en$aa!an yan$ ke!a! !e+a)a,

     ,en$-an "an!#n$ )an !ekanan )aa+ a!e. Pen$#an$ %e%an ,a-7a !e#!aa

     %e$#na ,a)a anak )en$an $a$a* "an!#n$ ak%a! ka),a! )an ,a)a %e%ea,a ,en)e!a )en$an n-#/-en- !a* )an a!a %ea!. Meeka )a,a! "#$a e/ek!/ 

     ,a)a ,en)e!a )en$an $a$a* "an!#n$ ak%a! ,a# )a k ke kanan. %a! n

     %a-anya !)ak )$#nakan %*a a)a *e- -!en-- -a*#an a*an ke*#a 9en!ke* k.

    %a! ,en$#an$ %e%an ,a-7a ,a*n$ -en$ )$#nakan %e-aa )en$an %a!%a!

    an! kn$e-!/ *annya -e,e! )$k-n )an )#e!k.15

    ;a-)*a! !e) )a@ 15

    9a-)*a! a!ea* '+)a*a=n(

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    46/60

    9a-)*a! 9en)*a! 'n!$*-en --%) )n!a!( )an

    $a%#n$an 'A

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    47/60

    Pen$+a%a! A

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    48/60

    Men$#an$ Be%an ;*#e

    D#e!k ),e$#nakan #n!#k en$#an$ ,a%e%an. %a! n en$$an$$#

     ,enyea,an ke%a* a )an na!# *e+ $n"a* yan$ %eak%a! ,en##nan

    9*#e )aa+ yan$ %e-k#*a- )an kaenanya en$#an$ ke*e%+an 7aan

    )a*a ,a#,a# )an !ekanan ,en$-an 9en!ke*. %a! n -en$ +a#- )$#nakan

     %e-aa )en$an !ea, )$!a*- ,a)a ,en)e!a )en$an $a$a* "an!#n$ %ea!. %a!

    yan$ )a,a! )$#nakan )an!aanya@ 15

    1. F#-e)

    F#-e) a)a*a+ )#e!k yan$ ,a*n$ -en$ )$#nakan ,a)a ,en)e!a $a$a*

     "an!#n$. %a! n en$+a%a! ,enyea,an ke%a* na!# )an k*)a ,a)a

    !#%#*#- )-!a* )an *en$k#n$ +en*e. Pen)e!a yan$ ee*#kan )ee-- ak#! +a#-

    )%ekan /#-e) n!a9ena a!a# n!a#-k#*e ,a)a )-- a&a* 12 $Ck$. Ha*

    n %a-anya enye%a%kan )ee-- 7e,a! )an ,e%akan -e$ea -!a!#- k*n-

    !e#!aa "ka a)a $e"a*a kn$e-!/ ,a#. Tea, /#-e) *aa )e-e,kan ,a)a

    )-- 14 $Ck$C 24 "a )%ekan an!aa 1 )an 4 ka* -e+a. Pean!a#an

    e*ek!*! yan$ !e*! ,e*# ,a)a !ea, /#-e) "an$ka *aa kaena #n$kn a)a

    ke+*an$an ka*# yan$ %ea!. Pena%a+an ka*# k*)a %a-anya ),e*#kan

    ke7#a* ka*a# )#e!k ,en$+ea! ka*# -,n*ak!n )%ekan %e-aa-aa.

    B*a /#-e) )%ekan -e!a, -e*an$ -e+a ,ena%a+an ka*# )a*a )e!

    #n$kn 7#k#, #n!#k e,e!a+ankan ka)a ka*# -e# na*. Pe%ean

    /#-e) *aa )a,a! enye%a%kan kn!ak- #an$an 7aan ek-!a-e*#*e

    en%#*kan Oa*ka*-- kn!ak-. Pa)a kea)aan n a-e!a=*a) n+%! 

    ka%nk an+)a-e #n$kn %e$#na.

    2. S,n*ak!n

    S,n*ak!n e#,akan n+%! a*)-!en )an e,e%e-a e!en-ka*#. Ba-anya )%ekan -e7aa a* 23 $Ck$BBC24 "a )a*a 23 )--

    !e%a$ e#,akan )#e!k +ea! ka*#. K%na- -,n*ak!n )an

    k*!a=) %a-anya )$#nakan #n!#k kenyaanan kaena eeka en$+*an$kan

    ke%#!#+an ,ena%a+an ka*# yan$ -en$ k#an$ )!*ean-.

    3. K*!a=)

    K*!a=) ka)an$ka)an$ )$#nakan #n!#k )ee-- ,a)a anak )en$an $a$a*

     "an!#n$ k#an$ %ea!. Ke"anya %a! n k#an$ 7e,a! )an k#an$ ,!en )%an)n$

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    49/60

    )en$an /#-e) )an %a! n e,en$a#+ ,enyea,an ke%a* e*ek!*!

    +anya )a*a !#%#*#- $n"a*. D-- %a-anya a)a*a+ 2050 $C k$C 24 "a )a*a

    )-- !e%a$. Pena%a+an ka*# -en$ ),e*#kan "ka %a! n )$#nakan

    -en)an.

    A$en In!,k Lan

    An -,a!e!k ka!ek*an )an -,a!e!k *an )a,a! e,e%ak

    7#a+ "an!#n$ yan$ en)a+ )en$an %en!eak- )en$an e-e,! %e!a

    enye%a%kan kenakan kn!ak!*!a- )an /ek#en- "an!#n$.1

    1. A$n- A)ene$k

    I-,!een* -#a!# ,e,aa! n!a9ena yan$ )$#nakan #n!#k en$%a! 7#a+

     "an!#n$ en)a+ e,#nya ,en$a#+ a)ene$k -en!a* a#,#n ,e/e "#$a

    en$#an$ %e%an ,a-7a "an!#n$ e,e%e-a kn!ak!*!a- enakkan

    /ek#en- "an!#n$ )an enye%a%kan 9a-)*a!a-.13  %a! )%ekan ) )a*a

    #an$ ,ea&a!an n!en-/ ,a)anya )-- )!!a-kan an!aa 001 )an 05

    K$Ck$Cen!. Penen!#an !ekanan )aa+ a!ea* )an /ek#en- "an!#n$ !e#-

    ene#- e#,akan ke+a#-an )an ,en$#k#an 7#a+ "an!#n$ )en$an ka!e!e 

    !e)*#- ,#*na* )a,a! "#$a e%an!# ,en*aan kean"#an %a!.15

    Ke#$an #!aa -,!een* a)a*a+ e,#nya ,en$a#+ kn!,k yan$ k#a!

    -e+n$$a enye%a%kan !akka) yan$ %eakna yan$ )a,a! en$$an$$# ,e/#-

    kne *e+ kaena !# a !)ak %*e+ )$#nakan ,a)a ,en)e!a yan$ !e*a+

    en)e!a !akka)a %eakna.151 Ke#$an n*a+ yan$ e%a!a- ,en$$#naan

    k*nknya.1 Anakanak yan$ en)a,a! -,!een* +a#- ),an!a# -e7aa !e*!

    #n!#k )e,*a-a- ,ea!# a!# a!a# 9en!ke*. Sen$ka* -aa! ,en$%a!an

    -,!een* a!a# a$n- a)ene$k )+en!kan !ea, )$k-n )!a%a+kan

    #n!#k ,en$a#+ n!,k -e*an"#!nya.

    15

    D,an e,#nya ,en$a#+ kn!,k )an a!$enk *e%+ ke7*

    )a,a)a -,!een*. %a! n en%#*kan 9a-)*a!a- $n"a* -e*ek!/

    !e#!aa %e$#na ,a)a ,en)e!a )en$an /#n$- $n"a* !e$an$$# yan$ -en$

    )"#,a )en$an 7#a+ "an!#n$ en)a+. Pa)a )-- 210 $Ck$Cen! ),ane

    enye%a%kan kenakan kn!ak!*!a- )en$an -e)k! 9a-kn-!k- ,e/e.

     Na#n "ka )-- )!a%a+ )a!a- 15 $Ck$Cen! ,en$a#+ a)ene$k

     ,e/enya )a,a! enye%a%kan 9a-kn-!k-. Pa)a ),an )-- !n$$ )a,a!

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    50/60

     "#$a enye%a%kan kenakan !a+anan 9a-k#*e ,#*na*.15  Pe%ean ),ane

    !e-e%#! %a-anya )*ak#kan ) #an$ n!en-/ )en$an en$$#nakan infusion

     pump+  D%#!an )e9a! ),an "#$a )$#nakan #n!#k en$%a! 7#a+

     "an!#n$ en)a+. %a! n en%#*kan ,en$a#+ n!,k *an$-#n$ )en$an

     ,en$#an$an -e)an$ ,a)a !a+anan 9a-k#*e ,e/e. D%#!an )a,a! )%ekan

    -e%a$a !a%a+an ,a)a !ea, ),an a$a en$+n)a 9a-kn-!k- ),ane

    )-- !n$$. D%#!an "#$a a$aknya k#an$ enye%a%kan $an$$#an aa

     "an!#n$. D-- %a-anya 220 $Ck$Cen!.15

    E,ne/n e,#nya ak!9!a- a*/a ,e/e a#,#n %e!a1 "an!#n$.

    Ka)an$ka)an$ %a! n )$#nakan ,a-7a %e)a+ "an!#n$ )ana an$-an$an

    n!,knya yan$ -an$a! k#a! e%#a! a %e$#na ,a)a kea)aan 7#a+ "an!#n$

    en)a+ )en$an 9a-kn-!k- yan$ ka)an$ka)an$ enye!a ,e%e)a+an.

    Kek#an$an #!aa %e#,a -en$nya !e"a) kenakan /ek#en- "an!#n$ yan$

    en7*k e%a!a- ,en$$#naanya.1

    2. Pen$+a%a! F-/)e-!ea-e

    Ann a)a*a+ %a! ke*a- %a# ,e!aa !)ak -aa )en$an ka!ek*an

    a#,#n )$!a*- %e$#na )a*a en$%a! ,en)e!a )en$an 7#a+ "an!#n$

    en)a+ yan$ e/ak!e !e+a)a, !ea, -!an)a. %a! n %eke"a )en$an

    en$+a%a! /-/)e-!ea-e en7e$a+ ,en$+an7#an 7AMP n!a-e*#*e.

    Ann e,#nya ,en$a#+ n!,k ,-!/ ,a)a "an!#n$ a#,#n ,en$a#+

    9a-)*a! ,e/e yan$ %ea! )an %a-anya )$#nakan -e%a$a !a%a+an !ea,

    ),an )an )%#!an )a*a #n! ,ea&a!an n!en-/. %a! n )%ekan )en$an

    )-- ,e%e%anan a&a* 'loading dose( 05 $Ck$Cen!. E/ek -a,n$ #!aa

    a)a*a+ +,!en- ak%a! 9a-)*a!a- ,e/e. H,!en- %a-anya )a,a! )!a!a*ak-ana

    )en$an ,e%ean 7aan n!a9ena #n!#k en7#k#, 9*#e n!a9a-k#*e. E/ek -a,n$ ke)#a a)a*a+ !%-!,ena ke,aa+annya !a,ak !eka! )en$an

    ke7e,a!an n/#- )an *aa !ea,. E/ek -a,n$ n e9e-%e* %*a %a! )+en!kan

    a!a# ke7e,a!an n/#- )k#an$.151

    Tea, Be)a+

    Tea, %e)a+ ,a)a $a$a* "an!#n$ *e+ kaena )e/ek n!aka)ak )a,a!

     %e-/a! ,a*a!/ a!a# kek- ',en#!#,an )e/ek(. Tea, ,a*a!/ %e#,a ,en"ea!an

    'banding ( a!e ,#*na*- )!#"#kan ,a)a %ay ke7* )en$an kea)aan k!- yan$

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    51/60

    !)ak e#n$knkan en$$#nakan e-n ,n!a- "an!#n$ ,a#. Ke#$an banding 

    a!e ,#*na*- n e*,#! !a*!a- )n ,-! ,ea- $a$a* "an!#n$ kn$e-!/ 

     ,e--!en !e+nk debanding yan$ -#*! ,a)a -aa! ,ea- kek- )an

    ke#n$knan !e"a) -!en-- -#%a!k. Tea, kek- ,a)a %ay )*ak#kan

    )en$an !#"#an #n!#k enan$$#*an$ $a$a* "an!#n$ yan$ !)ak )a,a! )a!a-

    )en$an e)kaen!-a !ea-#k ))a*anya -a*#an na/a- %a$an %a&a+

     %e#*an$ )an $a$a* !#%#+.1

    +,2,8 Kom0likasi

    K,*ka- yan$ )a,a! !e"a) ,a)a ,en)e!a $a$a* "an!#n$ an!aa *an@15

    1. >an$$#an ,e!#%#+an8 ,a)a %ay )an anak yan$ en)e!a $a$a*

     "an!#n$ yan$ *aa %a-anya en$a*a $an$$#an ,e!#%#+an. Bea!

     %a)an *e%+ !e+a%a! )a,a)a !n$$ %a)an.

    2. D-,ne#8 ,a)a $a$a* "an!#n$ k )en$an $an$$#an ,e,aan ,a)a

    9en!ke* k )a,a! en$ak%a!kan %en)#n$an ,a# )an -e*an"#!nya )a,a!

    enye%a%kan 9en!ke* kanan %ek,en-a- )en$an en$a*a

    +,e!/ )an en%#*kan )-,nea )an $an$$#an ,a)a --!e ,ena,a-an

    *annya.

    3. >a$a* $n"a*8 $a$a* "an!#n$ )a,a! en$#an$ a*an )aa+ ,a)a $n"a*

    -e+n$$a akan )a,a! enye%a%kan $a$a* $n"a* "ka !)ak )!an$an.

    4. He,a!e$a* a-7!e- %en)#n$an ,a)a 9ena ,e/e )an $an$$#an

    $a-!n!e-!na* ,a)a $a$a* "an!#n$ kanan.

    5. Sean$an "an!#n$ )an -!ke8 )-e%a%kan kaea a*an )aa+ ,a)a "an!#n$

    en)a+ -e+n$$a en%#*kan !e"a)nya "en)a*an )aa+ yan$ )a,a!

    enn$ka!kan e-k -ean$an "an!#n$ )an -!ke.

    6. Syk ka)$enk8 ak%a! ke!)ak a,#an "an!#n$ en$a*kan 7#k#,)aa+ ke "an$an #n!#k een#+ ke%#!#+an e!a%*-. Ba-anya

    !e"a) ,a)a $a$a* "an!#n$ e/ak!e.

    +,2,: %rognosis

    P$n-- $a$a* "an!#n$ !e$an!#n$@

    1. U# 

    Pa)a -e%a$an ke7* ,a-en $a$a* "an!#n$ yan$ %ea! !e"a) ,a)a +aC

    n$$#n$$# ,e!aa ,a-7a *a+ -a*nya -n) +,,*a-a "an!#n$ k

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    52/60

    a!e-a a!a kak!a- a!a a!a# ana* !!a* )ana-e 9ena ,#*na*- )en$an

    %-!#k-. Te+a)a, eeka !ea, e)ken!-a -a"a -#*! e%ekan +a-*

    !n)akan n9a-/ ),e*#kan -e$ea -e!e*a+ ,a-en -!a%*. Ke$a$a*an #n!#k 

    e*ak#kan ,ea- ,a)a $*n$an ,a-en n +a, -e*a*# akan %eak+ )en$an

    kea!an.

    2. Bea! n$annya ,enyak! ,e 

    Pa)a $a$a* "an!#n$ ak%a! PJB yan$ k#an$ %ea! ,en)eka!an a&a* a)a*a+

    )en$an !ea, e)- a)ek#a! %*a n !e*+a! en*n$ aka )a,a! )!e#-kan

    -a%* en#n$$# -aa! yan$ %k #n!#k kek- %e)a+. Pa)a ,a-en ,enyak!

     "an!#n$ ea!k yan$ %ea! yan$ )-e!a $a$a* "an!#n$ %a!%a! $a$a* "an!#n$

    !e#- )%ekan -een!aa ,a-en e,e*e+ ,/*ak-- -ek#n)e ,en$%a!an

    )en$an ,/*ak-- -ek#n)e #n$kn )a,a! e,e%ak kea)aan "an!#n$.

    3.

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    53/60

    • Sen$ en$a*a n/ek- -a*#an

     ,ena,a-an

    • D-,ne# 'ke-#*!an )a*a %ena,a-(

    • Se-ak na,a- ke!ka e*ak#kan ak!9!a-

     Dispneu d’effort  )an a!a# ke*e*a+an n$an a)a*a+

    $e"a*a a&a* yan$ ,a*n$ -en$ )!e#.

    Pa)a %ay G1 !a+#n "aan$ e,e*+a!kan !an)a

    !an)a $a$a* "an!#n$ kn$e-!/ yan$ en$aa+ ,a)a

    )e/ek a!# yan$ !e-e%#ny.

    !ekom0ensasi Kordis

    Se-ak na/a-

    Ben$kak ,a)a ke*,ak a!a )an a!a# !#n$ka

    ke*e*a+an

    !)ak !a+an ke"a /-k

     %a!#k

    anek-a

    nye a%)en.

    Ba!#k ,en)ek knk 

     

    anak )a,a! en)e!a !,nea ee*#kan

     ,enn$$an ke,a*a )a!a- %e%ea,a %an!a* ,a)a

    a*a +a. 

    Saa! !)# ,a-en ,e*#

    enn$$kan %an!a*

    3 %#*an yan$ *a*# a&a*nya

     ,a-en en$e*#+kan -e-ak )an

     %a!#k -e*aa 1 n$$# )an

    !)ak e%ak )en$an

     ,en$%a!an 

    Pa-en +anya %e%an$ )an

    !)ak a,# %eak!9!a-

    %emeriksaan Fisik 

    ; AS! 6

    Deny#! a!e ,#*na*- )a,a! )a%a ) )a)a• A#-k#*!a- @ %#ny "an!#n$ yan$ a%na*. Da,a!

    !e)en$a ## ak%a! ,enn$ka!an a*an )aa+

    yan$ e*a*# ka!#, ,#*na*-.

    • Tan)a!an)a $a$a* "an!#n$

    • Jka shunt-nya %e-a ## "#$a %-a !e)en$a 

    ak%a! ,enn$ka!an a*an )aa+ yan$ en$a* 

    e*a*# ka!#, !k#-,)a*-.

    1anda;tanda vital

    o Tekanan )aa+ @ 0C60

    H$o Fek#en- na) @ 120

    Cen!

    o Fek#en- na/a- @ 36 Cen!

    a)anya ,ena/a-an 7#,n$ +)#n$

    o S#+# @ 365<

    Status

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    54/60

    • S#aa -,*!!n$ yan$ ene!a, ,a)a S2.

    !ekom0ensasi Kordis

    • )-,ne# ,a)a &ak!# -!a+a!.

    • Takka)

    • a$a* !#%#+

    • He,a!e$a* !e, !#,#*

    • e)ea ,e/e %a-anya ,a)a #ka !e#!aa

    ke*,ak a!a #*a !a,ak %en$kak )an e)ea

    !e"a) ,a)a %a$an !#%#+ yan$ !e$an!#n$ a!a#

    )a,a! ana-aka. Ek-#)a- 7aan ke )a*a

    n$$an$$a !#%#+ )a,a! )!e#kan -e%a$a

    a-!e- )an ka)an$ka)an$ +)!+ak-

    • Pa)a ,eek-aan "an!#n$ +a, -e*a*# a)a

    ka)e$a*.

    Sen$ a)a aa $a**,

    Tn$$ Ba)an @ 116 7

    S!a!#- >= @ >= k#an$

    >a**, '( -aa! ) I>D

    ))a,a!kan a)anya ##

    --!*k 

    Saa! ) I>D ))a,a!kan a)anya

    a-!e-

    He,a!e$a* !e, !#,#*

    Saa! ) I>D !e)a,a! e)ea ,a)a

    ke)#a !#n$ka %a&a+

    %emeriksaan %enunBang

    ASD@

    • F! Rn!$en !ak- a!# kanan yan$

    enn"* )an )en$an kn#- ,#*na*- yan$

    enn"* !a,ak "an!#n$ yan$ +anya -e)k!e%e-a )an 9a-k#*a-a- ,a# yan$ %e!a%a+

    -e-#a )en$an %e-anya ,a#

    • E*ek!ka)$a/ ,*a RBBB ,a)a )e/ek 

    -e,!# -ek#n)# )e9a- -#%# RS ke kanan

    'right axis deviation( %*k A; )ea"a! 1

    ',ean"an$an n!e9a* PR H,e!/ 9en!ke*

    kanan 7#k#, -en$ )!e#kan akan !e!a,

    • Pa)a /! !ak- ))a,a!kan

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    55/60

     ,e%e-aan a!# kanan "aan$ !a,ak.

    • Ekka)$a/ *ka- )e/ek -e,!# aa+ ,a#

    #k#an a!# )an 9en!ke* kanan ke!e*%a!an

    ka!#, !a*

    • Ka!e!e-a- "an!#n$

    !ekom0ensasi Kordis 6

    • F! !ak- @ a)anya ka)e$a* )a,a!

    en#n"#kkan a)anya e)ea ,a# a!e*ek!a--

    e$na* )an ke#n$knan a)anya ,enyak!

     ,enye!a -e,e! $a%aan ,ne#na.

    • E*ek!ka)$a/ )a,a! e%an!# enen!#kan

    !,e )e/ek a)anya -n# !akka)a ,e%e-aan

    a!# )an +,e!/ 9en!ke* !e!a, !)ak #n!#k 

    enen!#kan a,aka+ !e)a,a! $a$a* "an!#n$ a!a#

    !)ak.

    • Ana*-- $a- )aa+ )a,a! en#n"#kkan a)anya

    a-)-- e!a%k )-e!a )en$an ,enn$ka!an

    ka)a *ak!a! -e%a$a +a-* )a e!a%*-e

    anae% ) )a*a !#%#+.

    • Ekka)$a/ )a,a! -e7aa nya!a en$$a%akan

    -!#k!# "an!#n$ )a!a !ekanan )an -!a!#- /#n$-na*

     "an!#n$ -e+n$$a )a,a! en$e!a+# ,e%e-aan

    #an$ "an!#n$ )an e!*$.

    %enatalaksanaan

    ;; AS!6

    • Men#!#, ASD ,a)a a-a kanakkanak %-a

    en7e$a+ !e"a)nya ke*anan yan$ -e#- )

    ke#)an +a. ASD )a,a! en#!#, -,n!an !an,a

     ,en$%a!an. Jka $e"a*anya n$an a!a# !)ak a)a

    $e"a*a !)ak ,e*# )*ak#kan ,en$%a!an. Jka

    *#%an$nya %e-a a!a# !e)a,a! $e"a*a )*ak#kan

     ,e%e)a+an #n!#k en#!#, ASD 'Be)a+ "an!#n$

      Tea, yan$ )%ekan @

    In/#- D5 NS 500 77C24 "a

    A,7*n n". 4 500 $

     In". La- 2 20 $

    D,an 5 $CK$BBCen!

    D%#!an 5 EQCk$BBCen!

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    56/60

    !e%#ka Amplatzer septal occlude 'AS(.

    Pen$%a!an ,en7e$a+an )en$an an!%!k 

    -e%aknya )%ekan -e!a, ka* -e%e*# ,en)e!a

    en"a*an !n)akan ,en7a%#!an $$ #n!#k 

    en$#an$ -k !e"a)nya en)ka)!- n/ek!/.

    !ekom0ensasi Kordis

    Pena!a*ak-anaan U#@

    1. Ta+ %an$ ,-- -e!en$a+ )#)#k.

    2. Pen$$#naan k-$en.

    3. Kek- $an$$#an ke-e%an$an a-a %a-a )an

    e*ek!*!.

    4. Pe%a!a-an 7aan )an $aa. Dan"#kan

     ,e%ean 7aan -ek!a 00 '2C3( )a

    ke%#!#+an.

    5. De! akanan %eka* !n$$

    6. Pean!a#an +e)nak yan$ ke!a!.

    . H*an$kan /ak! yan$ e,e%ea! '-a*nya

    )ea anea n/ek-( "ka a)a.

    An!%!ka -en$ )%ekan -e%a$a #,aya

     ,en7e$a+an !e+a)a, ka)!-C en)ka)!-

    en$n$a! !n$$nya /ek#en- ISPA

    'Bnk,ne#n( ak%a! e)ea ,a# ,a)a %ayC

    anak yan$ en$a*a $a$a* "an!#n$ k

    . Pena!a*ak-anaan )e! ,a)a ,en)e!a yan$ )-e!a

    a*n#!-

    Se7aa /aak*$- ,en$%a!an a)a*a+ ,en)eka!an

    !$a !n$ka! ya!#@1

    1. Me,e%ak kne"a ,,a "an!#n$ @

    en$$#nakan )$!a*- 'D$k-n(

    2. Men$en)a*kan e!en- $aa )an a yan$

     %e*e%+an %a! yan$ )a,a! )$#nakan )an!aanya

    /#-e) )en$an )-- 12 $Ck$ -,n*ak!n

    D$n 2 100 7$ ,.

    Dne 2 10 7$ ,.

    Mn# -e)k!-e)k!

    2 na-a* kan#*

    Ha-* kn-#* BTK;   , ASD

    7*-#e -e!e*a+ ,nae )an

    kn!* ke ,* BTK;

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    57/60

    )an k*!a=)

    3. Men$#an$ %e%an ke"a @ ,e%ean 9a-)*a!

    an!aa *an

    9a-)*a! a!ea* '+)a*a=n(

    9a-)*a! 9en)*a! 'n!$*-en --%)

    )n!a!( )an

    $a%#n$an 'A

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    58/60

    Pa-en n ))a$n-- ASD )en$an )ek,en-a- k)-. Jka )!e*aa+

     %e)a-akan anane-- +n$$a ,ena!a*ak-anaan aka ))a,a!kan ke-,#*an

     %a+&a !e*a+ -e-#a an!aa ka-#- )en$an *!ea!# yan$ ka )a,a!kan.

    !AF1AR %US1AKA

    1. E)e S. 2010.  enya%it ,antung awaan. A9a*a%*e /@

    +!!,@CCe,-!y.#-#.a7.)C%!-!eaC123456C2340C4CNSISDANTATALAKSANAPJB2.,)

    4. ?-n#&a)+ana. 2010.  0anfaat emberian Diet /ambahan /erhadap

     ertumbuhan pada Ana% Dengan enya%it ,antung awaan

     Asianoti% .A9a*a%*e /@

    +!!,@CCe,n!-.#n),.a7.)C1130C1CMASV?ISHNU?ARDHANA.,)/ 

    5. Sa-!a-. S#)$) )kk Peny#n!n$.  u%u A1ar .ardiologi Ana% .

    Jaka!a@BPIDAI8 14

    http://indonesia.digitaljournals.org/index.php/majacc/article/download/173/176http://indonesia.digitaljournals.org/index.php/majacc/article/download/173/176http://indonesia.digitaljournals.org/index.php/majacc/article/download/173/176http://indonesia.digitaljournals.org/index.php/majacc/article/download/173/176

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    59/60

    6. Ben-!en D. +ane A. Penyak! "an!#n$ 7n$en!a* ,a)a )e&a-a. In@ S#)y A? )kk 'e)(.

    B#k# a"a *# ,enyak! )a*a. E)- I;. J*) III. Jaka!a@ BP FKUI 200.

    1641.

    . Fe)an ?F a!=#*- MA S&an L T+een J Pan!e*y >A. A)#*! 7n$en!a* +ea!

    )-ea-e@ a ,a7!7a* $#)e. 2005. /)@ B*a7k&e** ,#%*-+n$ *!).Q

    10. P,e*9a J e7+-*n E Kaeee H S#!!n M. a$a* Jan!#n$ Kn$e-!/ )a*a Ka)*$ Anak 

     Na)a-.:$yaka!a@ >a"a+ Ma)a Un9e-!y ,e--.

    1. S#,ya!n Ba%an$. 200. Mana$een! / Pe)a!7 Hea! D-ea-e / 

     ,a7!!ne@ F Ea*y De!e7!n ! In!e9en!n. Jaka!a@ De,a!een IKA

    FKUIRS

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    60/60

    1. SMF I*# Anak. 200. Pe)an Da$n-- )an Tea, SMF I*# Ke-e+a!an

    Anak. Je%e@ RSUD. D. Se%an).

    20.