Aro modernoa erik, nora, aimar, maialen, chaima

ARO MODERNOAXV. – XVIII.

NORA LARRAÑAGA AGIRREAIMAR GARCIA LARRETXEAERIK ZABALETA IGARTUA

CHAIMA EL OUAKILI EL UOODIMAIALEN SELFA ITXASO

HASIERA:

XV. mendean hasi zen. 1492. urtean. Amerikaren aurkikuntzarekin.

BUKAERA:

XVIII. mendean bukatu zen,. 1879. urtean. Frantziaren iraultzarekin.

Errege katolikoen

erregealdia

ERREGE KATOLIKOEEN ERREGEALDIA Aragoiko eta Gaztelako koroak gobernatu zituzten aldi berean, baina,

bakoitzak bere legeak eta erakundeak zituen. Errege katolikoek bere mendeko lurraldea zabaldu zuten.

Kristobal Kolonen espedizioa finantzatu zuten, 1492an, azkenean Kristobal Kolonek Amerika aurkitu zuen.

Errege Katolikoek Granadako erresuma konkistatu zuten 1492. urtean. Beren konkista Kanariar uharteetan amaitu zuten.

Aragoiko koroari Napolesko erresuma erantsi zioten. Afrikako Iparraldeko lurralde txiki batzuk konkistatu zituzten. Aragoiko koroak Nafarroako erresumarekin anexionatu zuen 1512. urtean

AMERIKAKO AURKIKUNTZA

Amerikaren aurkikuntza deritzo 1492ko urriaren 12an europar talde batek, Kristobal Kolon buru zutela. Asiara iritsi zirela pentsatuz, Karibeko itsasoko Guanahani urtera iristeari.

Palos de la Fronteratik atera zen 1492ko abuztuaren 3an. Hiru itsasontzitan “La Pinta”, “La Niña” eta “Santa Maria”. Urriaren 12an Bahamak irletara iritsi ziren.

Amerika eta Ozeania kontinenteak dira izen Eurozentrikoak. xv. mendearen amaieran europarrak Amerika aurkitu zutenez geroztik erabiltzen dira , europarrek ordurako ezaguna zuten geografia eremuari kontra jarri zitzaien. Europarrek Amerika aurkitu zen arte, uste zuten mundua eurek ezagutzen zituzten lurraldez soilik osatua zegoela, hau da, Europa Afrika eta Asia zirela mundu osoa.

.``Santa Maria´´ itsasontzia ondoratu egin zen. Bi itsasontzirekin bueltatu ziren eta banatu egin ziren: ``La Pinta´´ martxoak 1ean iritsi zen Baionara (Galizia).``La Niña´´ martxoak 4ean Lisboara iritsi zen. Martxoaren 15ean bi itsasontziak Palos De La Fronterara iritsi ziren

ERREGEAK

AUSTRIAR-ETXEA

XVI. MENDEKO ERREGEAK

KARLOS I. Karlos I.a Errege - Erregina

Katolikoen biloba zen 1516.an Espainiako tonua hartu zuen.

Hasierako urteak ez ziren errazak izan .

1520.an komunitateen Matxinada batzuk ere izan ziren Valentzian eta Balear uharteetan,nekazarien eta eskulangileen bizi-baldintzak hoberantz eskatzeko.

FELIPE II.A Felipe II.a Gaztelakoa edo Felipe I.a Aragoikoa eta Portugalgoa. Valladolid,

Espaina 1527ko maiatzaren 21 a jaio zen. El Escorial 1598 hil zen 1556 - 1598 bitartean Portugalgo erregea izan zen . Horrez gainera, Maria I.a Ingelaterrazkoarekin ezkondurik egin zen 1554 -

1558 urteetan Inglaterra eta Irlandako errege izan zen .

Bere garaian izugarri zabaldu zen Espainiar inperioa. Amerika, haren omenez izendatu zuten. Filipinetako uharteak eta 1580. urtean Portugalego erreinuaz eta inperioaz

jabetu zen Espainiako koroa. Maila handiko aholkulariz eta militarrez inguratuta egon zen beti Albako

dukea, Alexandro Farnese, Joan Austriakoa ... Baina ez zen batere trebea izan administrazioan eta barne politikoan. Ameriketan pilaturiko urre guztiagatik ere, lur jota utzi zuen Espainiako

ekonomian. Bestalde , erlijioan eztarri zituen lege zorrotzak, oso ondorio txarrak ekarri

zizkion Espainiako erresumari, Filipe II.aren erregealdiak oso iritzi kontrajarriak sortu zituen.

Espainiaren errege zuhurra izendatu zuten bitartean, protestarentzat hegoaldezko deabrua eta tiranorik ankerrena zen. Beraiekin hasi zen Espainiar ele zahar beltza

FELIPE II.a

XVII. MENDEKO ERREGEAK

FELIPE III.• 1578ko apirilaren 14ean jaio zen eta

1621ko martxoaren 31ean hil zen.• Espainiako eta Portugaleko erregea

izan zen 1598ko irailaren 13tik hil harte.• Felipe II.ren umea zen.• 1598 Austriako Margaritarekin ezkondu

zen, Carlos II.ren beren umea. • Bera gobernatzen zegoenean Espainia

lurren espansio maximora iritsi zen.• Austriar Txikienen familiako

lehenengoa da, Felipe II. eta Carlos I.aren handitasuna kontuan hartuta, ala ere Espainian agintzen egon zen garaian Afrika iparraldeko eta Italiako lurralde batzuk bereganatu zituen.

FELIPE IV. Jaiotza: 1605eko apirilaren 8a, Valladolid, Espainia.

Heriotza: 1665eko irailaren 17a, Madril, Espainia.

Ezkontideak: Elisabeth Borboikoa eta Maiana Austriakoa.

Senideak: Aita:Felipe III.a Espainiakoa. Ama: Margarita Austriakoa

Erlijioa : Katolizismoa

CARLOS II.

1661ko azaroaren 1ean jaio zen. Felipe IV.en eta Mariana de Austriaren

semea zen. Bere aita, berak 4 urte zituenean hil zen. Beraz, erregea izan zen 1665.etik hil zen

arte, 1700.eko azaroaren 1ean. Antzua zenez, ez zuen umerik izan. Testamentuan, bere iloba, Felipe de Anjou

izendatu zuen bere ondorengo. Felipe de Anjou, Luis XIV.aren iloba zenez

Espainia eta Frantziak botere asko zuten Europan.

Orduan Ingalaterrak, Herbeherek eta Austriak Hagako hitzarmena sinatu zuten.

Gerra horiek gastu izugarriak sortu zituzten eta haiei aurre egiteko, erregeek zergak areagotu zituzten.

Horrek herritarrak pobretzea eragin zuen. Carlos II.ak abdikatu egin behar izan zuen.

BORBOI - ETXEA

XVIII. MENDEKO ERREGEAK

FELIPE V. Felipe V.a Espainiako

Borboia. Jaio: Versailles,1683ko

abenduaren 19 Madril Hil: 1746ko uztailaren 9 Ezizenez Adoretsua deitua. 1700eko azaroaren 15 etik

1724ko irailaren 6tik hil arte Espainiako erregea izan zen.

Borboi leinuaren lehenbiziko Espainiako erregea izan zen.

FERNANDO VI. Fernando VI.a Borboikoa Madril,1.713ko Irailaren 23-Villaviciosa de Odonen jaio

zen. 1759 ko Abuztuaren 10 hil zen. Ezizenez zuhurra edo zintzoa, Espainiako erregea zen 1.746 hil arte .

Aita zen Filipe V.a eta ama Maria Luisa Gabriela Savoiakoa. 1.729.an Badajozen Barbara Bragancakoa ezkondu zuen .

Bere erreinaldia hasi zenean ,Espainia Austriako Ondorengotzaren Gerran sartuta zegoen.

1.748ko Achengo Bakean bukatu zuenean. Elisabete Farnese eta bere aholkuari Italiarren eragina bukatu zuena . Behin bakea lortuta, kanpoko harremanetan neutraldunari lotu zion baronesendako

markesa, Frankofiloak eta Jose de Carvajar y Lancaster anglofilioak bultzatu zituzten elkarren kontra aritzen zuten bitartean.

Gero Ricardo Wall izan zuen ordezkari berria .

1749 ko Abuztuaren 30 ean , Fernando VI.ak ijitoen aurkako programa agindu zuen.

FERNANDO VI. BORBOIKOA

CARLOS III.• 1716ko urtarrilaren 20an jaio zen

Madrilen eta 1780ko abenduaren 14ean hil zen Madrilen.

• Aita Felipe V.a eta ama Elisabetta zituen. 1729an, Maria Amaliarekin ezkondu zen.

• Parmako duke eta Napoli eta Siziliako errege izan zen lehendabizi.

• Gero Fernando VI.a hiltzean Espainiako erregea izan zen.

• Elizaren egituraren aurka egin zuen, nekazaritza eta merkataritza eta finantzak indartu eta artea suspertu zuen.

• Zazpi Urteko Gerran parte hartzera behartu zen.

CARLOS IV. Jaiotza: 1748ko azaroaren 11ean, Porciti, Napoles.

Heriotza: 1808 urtean.

Ezkongaia: Maria Luisa De Parmarekin.

Senideak: Seme bat izan zuen, Felipe izenekoa.

ARO MODERNOA EUROPAN

ERREFORMAK Administrazioaren erreformak. Estatu idazkariak eta ministroak izendatu zituzten, erregeari gobernu zereginetan laguntzeko, zergak biltzeko, esaterako.

Lan publikoaren erreformak. Errepideak eta ubideak eraiki zituzten eta komunikazio bideak hobetu ziren.

Erreforma ekonomikoak. Ekonomia hobetu nahian erregeak babestutako lehenengo fabrikak sortu ziren.

Merkataritza konpainiak ere sortu ziren, erregearen babesaz Amerikarekin hartu-eman komertzialak izateko.

ERASMO DE ROTTERDAM (XV-XVI)

Apaiz baten semea zenErauts Agustindarrek hezi zuten Teknologia ikasi zuen [Herbehereetan] eta Parisen. 1506an eskuratu zuen doktore gradua Torinon. Irakasle zelarik, pedagogiako testuak hertsatzen ziren bere dizipulurentzat, denborarekin Europa kulturako testu liburuak izango zirenak.

ABSOLUTISMOA XVI.mendean monarkia absolutua gobernu sistema ezarri zen

Europako zenbait herrialdean. Monarkia absolutuetan erregeak zuen botere osoa eta ez zegoen

parlamentu edo instituzio tradizionalik. Monarkia mota horren oinarria benetako boterea jainkoak ematen

duela onartzea da beraz, erregeak jainkoaren aurrean erantzun behar dute eta ez menpekoen aurrean.

Boterea ziurtatzeko lurralde antolakuntza zentralizatua ezarri zuten,

zerga guztiak kontrolatu eta armada iraunkorrak prestatzen . Nobleek eta goi mailako kleroek nahiz pribilegioak izatea ordua arte

bere botere politikoa galdu zuen.

ABSOLUTISMOA

ILUSTRAZIOA Ilustrazioa XVII. Eta XVIII. Mendeen artean garatu zen. Arrazoimena aplikatu zen. Pertsonen eskubidea boterea zutenek ezin zuten deuseztatu. Aurkikuntza zientifikoak gauzatzea eta filosofoen ekarpenak

gizartean eta politikan ezartzea. Hezkuntzak bultzatzeko arrazoia hedatzeko bide moduan.

KONTRARREFORMA

Kontrarreforma edo Erreforma Katolikoa XVI. mendearen erdialdean Erromatar Eliza Katolikoak garatutako barne erreforma mugimendua izan zen, erreforma protestanteari aurre egiteko nahian.

Doktrina, barne-egitura, ordena erlijiosoak eta mugimendu espiritualak izan ziren burututako aldakuntzak.

GIZARTE ANTOLAKUNTZA

ARO MODERNOAN

GIZARTE - ANTOLAKUNTZAGoian, mota askotako pribilegioak zeukatenak zeuden. Lurraldeen arabera gehiago edo gutxiago izan bazitezkeen ere, noblezia ez zen inoiz popularioaren % 5etik igo. Biztanle gehienak plebeioen estamentukoak ziren, naiz eta, haien artean ere ekonomia eta gizarte arloetan alde handiak zeuden.

URREZKO MENDEA

IDAZLEAK

LOPE DE VEGA

Felix Lope de Vega y Carpio Jaio: Madrid 1562ko azaroaren

25a Hil zen: Madril, 1635eko

abuztuaren 27a Poeta eta antzerkigilea “Juan eta el Caballero de

Olmedo” da bere obra ezagunetarikoa.

MIGUEL DE CERVANTES

Miguel de Cervantes Saavedra : Jaio: Alcala de Henares ,1547 irailaren 29 a Hil: Madril,1616ko Apirilaren 22an Espainar eleberrigile, poeta eta antzerkigilea eta urrezko mendean

idazlea izan zen DON KIXOTE MANTXAKOA , haren lan nagusia, Europako lehen

eleberri modernoentzat hartzen da, eta, zenbait adituren arabera, inoiz idatzi den fikziozko lanik hoberenetako bat da.

MIGUEL DE CERVANTES SAVEDRA

FRANCISCO DE QUEVEDO Madrilen 1580ko irailaren

14ean jaio Ciudad Realen 1645ko

irailaren 8an hil zen. Idazle, diplomatikoa eta

politikaria izan zen. Conceptismo deituriko

Espainiako barroko aroko literatura mugimenduaren maisu eta gidaritzat hartu izan da Quevedo.

Bere obra nagusienak “El Buscón”, “El Sueño del juicio final”…

PEDRO CALDERÓN DE LA BARCA

Pedro Calderón De la Barca y Barreda Gónzalez De Henao Ruiz de Blasco y Riaño edo Calderón de la Barca Madrilen jaio zen, 1600eko urtarrilaren 17an eta hil egin zen Madrilen 1681eko maiatzeren 25ean.

Espainiako poeta eta antzerkilari nabarmena izan zen

MARGOLARIAK

VELAZQUEZ

1599ko ekainaren 6ean jaio zen, Sevillako hirian.

Bere ama sevillarra eta aita Portugesa. 1617en bere hiriko margolarien elkartearen

azterketa gainditu zuen, eta hemezortzi urterekin margolari aske gisa kokatu zen.

1618an, margolari ezaguna zelarik Velazquez bere maisuaren alabarekin, Pacheko Juana ezkondu zen bi seme eduki zituen.

Hemeretzi urte zituelarik, Velazquez margolari garrantzitsu bat zen eta hurrengo sei urteetan enkargu erlijiosoak bakarrik jaso zituen.

Estilo tenebrista bat geratu zuen, Caravaggio.

Bere lehen obra garrantzitsua “El Aguador de Sevilla” (1620), “La comida” 1619; “ Las Meninas” eta “Las Hilanderas” (1666)an.

1660. urteko abuztuaren 6ean gaixotasun luze batez hil zen.

Bere emaztea zazpi egun geroago hil zen.

ZURBARÁN Francisco de Zurbaran, Fuentes de

Cantos, 1598ko azaroaren 7an jaio zen eta Madril 1664ko abuztuaren 27an hil zen.

Espainiako urrezko mendeko artista nagusietakoa izan zen eta Sevillako eskolako Amish handiena.

Sevilla zen garai hartan Espainiako arte genuen aipagarrienetako bat eta bertako pintura eskola izan zen pintura naturalistaren bultzaile garatuena.

Zurbaran gainera beste artista ezagun batzuk bildu zituen, besteak beste Velazquez eta Alonso Cano.

MURILLO Bartolome Esteban Murillo Sevillan,1617 ko Abenduaren 31an

jaio zen. Hil : Cadiz ,1682 ko apirilaren 3an. Espainar margolari barroko nagusienetarikoa izan zen. Erlijio-ordenek eskatutako obrekin. Murillo, Juan de Castillaren lantegian sartu zen ikasle 1.633

inguruan, Alonso Canorekin batera, besteak beste.

Irakaslea zen, gortera aldatu zen Murillo, eta han hasi zen bere kasa lanean, 1.639an.

Hasierako lanetan, irakasleen eragina ,italiako manierismoarena eta Flandiar errealismoarena nabarmentzen da.

1645 inguru arte iraun zen Murilloren obran garai hotza deritzona osatzen dutenak.

Apaingarriak dira orduko obra hauek “San Francisco eta San Tomas” 1638 - 1640 eta “Ama Birgina”.

BARTOLOME ESTEBAN MURILLO

FRANCISCO SALZILLO 1707ko maiatzaren 12an

jaio eta 1783ko martxoaren “an hil zen.

Barroko garaiko XVIII. Mendean

Berak gai erlijiosoak lantzen zituen .

Kulturaren aldaketak bere obretan plasmatu zituen.

Bere obra nagusiena “El Belen”.

ESTILO ARTISTIKOAK

ERRENAZIMENDUA Errenazimenduko artea Italian sortu zen, XIV. mendean eta

Europa osoan hedatu zen XVI. mende arte.

RAFAEL Rafael,gizarte maila

ematekoak ziren aldaketa handi batzuen espektatiban jaio zen, bat fenomeno astrologiko eta filologikoren erdi . Garai hartatan gizarte sektore nabarmen bat urrezko berri-baten esperoan zegoen.

LEONARDO DA VINCI 1452 ko Apirilaren 15a jaio zen eta 1519 ko

Maiatzaren 2an hil zen. Toskanako Pizkundeko, arkitekto, eskultore eta

margolaria izan zen. Berri-pizkundeko gizonaren arketipo bezala

deskribatuta izan da eta jenio unibertsaltzat hartzen da.

Leonardo bere maisu margoengatik, hala nola “AZKEN AFARIA” eta “MONA LISA”, famatua da.

Teknologia modernoa aurreratzen hainbat asmakizun diseinatzeagatik ere da ezaguna.

Gainera ,anatomian, astronomian eta ingienerintzan aurrerapenetan lagundu zuen

MONA LISA AZKEN AFARIA

BARROKOA Barrokoa XVI. mendearen

amaieratik XVIII. mendearen erdialde arte Europan eta bere eraginpeko herrialdeetan eman zen aro kulturala da.

Literaturan, eskulturan … eragin zuen garai artistiko berezi bat eratuz.

Estilo honen gauza aipagarrienak eklipseak kurbak eta espiralen erabilera da.

ZIENTZIALARIAK

NICOLA COPERNICO

Errenazimenduko astronomoa izan zen.

Prusia, Polonian jaio zen, 1473ko otsailaren 19an.

Eguzki Sistemaren teoria garatu zuen.

GALILEO GALILEI1564eko otsailaren 15ean jaio zen, Vicenzo Galilei zen bere aita. Teleskopioa asmatu zuen eta Marina Ganbarekin ezkondu zen eta hiru ume eduki zituen. 1642eko urtarrilaren 8an hil zen.

ISAAC NEWTON Isaac Newton (Linconshire, Ingalaterra

1642ko abenduaren 25a edo 1643ko urtarrilaren 4an jaio zen

Kensington, Londres, 1726ko martxoaren 20an edo 1727ko martxoaren 21ean hil zen

Zientzialaria,ekonomista,filosofoa eta matematikari izan zen.

Munduko zientzialaria hoberetarikotzat joaten dugu gaur egun.

Kalkulatuaren sortzailea, grabitatearen legea aurkitzailea, eta mekanika klasiko legeen asmatzailea da eta argia eta optika modu matematikoan aztertu zituen.

ASMAKIZUN HANDIAK

BOLBORA Bolbora edo sutautsa substantzia eztanda-garri bat da, batik bat su

armetan erabiltzen dena ,baina baita ere su armetan erabiltzen dena, baina baita ere su artifizialetan ere.

Karbono,azufre eta potasio nitratozko proportzio ezberdinez eratuta dago.

Bolbora, txinatarrek asmatu zuten, su-artifizialak eta armak egiteko asmoekin IX. mendean nahiz eta ez zituen suzko armak mendebaldean ulertzen diren bezala ulertu

PAPERA Papera material fin

bat da gehienbat idazteko eta erabiltzen da.

Elkar gurutzatzen duten landare zuntzek osatzen dute.

Tsai Lunek asmatu zuen.

INPRENTA Izena: Johannes Gensfleisch

Jaiotza: 1398. urtea

Heriotza: 1468ko otsailaren 3a (70 urte)

Jaioterria: Alemania

IPARRORRATZAOrientatzeko balio duen tresna da, bere funtzionamendua oso sinplea da. Imandutako orratz baten bidez lurraren ipar magnetiko seinalatzen duelako.

ASTROLABIOA Astrolabioa altura, higidura eta kokalekuak zehazteko eta astronomiako

beste hain bat arazo metal grafiko bidez aztertzeko antzinako tresna k.a 200-100 urte bitartean asmatu zen,uste denez, eta Hipotian Alexandriakoa izan bide zen asmatzailea.

Hainbat astrolabio-mota erabili izan ziren historian zehar. Astrolabio prisma astrolabio-mota erabili izan dira historian zehar. Astrolabio prismadunak, 1903an daude eta Dencourt zientzialariek asmatu

zutenak. Altuera makina zuen zirkulu batetik igarotzen den izanare begiratutako

bateko ordea. Aldizkaria berean jakiteko balio du trianguluak eta bide distantzatik

kalkulatzeko ere balio du.

ARO MODERNOA

EUSKAL HERRIAN

ARO MODERNOA EUSKAL HERRIAN

• XIII. eta XIV. mendeetan foruekin batera maiorazkoa sartu zen Euskal Herrian, hau da, oinordetza seme nagusienari ematea.

• XVI. Mendean, berriz, aberastasun falta zela eta, Bigarren semeak Ameriketako espedizioetan eta lur konkistetan parte hartu ohi zuen.

• Espedizio ugari egin zirelarik, Euskal Herritarrak nabigatzaile eta esploratzaile trebetzat nabarmendu ziren.

• Hauek izan ziren ezagunenak: Domingo Martinez de Irala. Juan Garai. Juan Zumarraga Lope Agirre. Migel Lopez Legazpikoa.