14. Aro Modernoa 2

ALTZA HERRI IKASTETXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

1. 6.maila, egokitzapena

www.hipialtza.blogspot.com

www.margarigela.blogspot.com

Gaiarekin hasi baino lehen, errepaso bat egingo dugu. Gai hau ulertzeko, oso

inportantea da munduko kontinente eta ozeanoak kokatzea.

OZEANOAK ETA KONTINENTEAK:

Gure planetan sei kontinente daude. Aurreko mapan kokatu:

Afrika, gorriz

Asia, berdez

Amerika, laranjaz

Ozeania, horiz

Europa, arrosaz

Antartika, morez

Eta bost ozeano:

Ozeano Atlantikoa

Indiako ozeanoa

Ozeano Barea

Artikoa

Antartikoa






Aro Modernoan, aurrerapen handiak egin ziren nabigazioan:

Mapak landu

Iparrorratza eta konpasa

Itsasontzi berriak: karabelak

AMERIKAREN AURKIKUNTZA

Errege-erregina Katolikoek, elkarrekin gobernatu zuten Gaztelako eta

Aragoiko Koroaz gain, Granadako erresuma, Napoliko erresuma (Italian),

Afrikako iparraldeko lurralde batzuk, Nafarroako Erresuma…

Haiek, 1.492an KRISTOBAL KOLONEN espedizioa finantziatu zuten.






Garai hartako jendeak Lurra laua zela uste zuen. Baina Kolonek, ez.

1.492ko abuztuaren 3an Huelvako portutik atera ziren Asiara iristeko asmoz.

Urriaren 12an Kolonek uste zuen Asiara iritsi zirela baina Karibeko uharte

batera iritsi ziren, San Salvadorrera.

Ariketa: Rotulagailu batekin, birpasatu Kolonen lehenengo bidaia,

Huelva portua eta San Salvador Uhartea.

Kolonen bidaiaren eta gero, beste esploratzaile batzuk beste lurraldeak

“konkistatu zituzten”: Hernan Cortés (Mexico), Francisco Pizarro (Peru)…

Hernán Cortés Francisco Pizarro






Amerikaren konkistaren ondorio negatiboak:

Indiar ugari hil zirela (edota zutela).

Esklabo bihurtu eta esklaboak Afrikatik eraman.

Kristobal Kolon











Espaniarrak iritsi baino lehen, herri batzuk bizi ziren:

INKAK (gaur egungo Peru, Ekuador eta Bolivia).

AZTEKAK (Mexico)

MAIAK (Mexico, Guatemala eta Honduras).

HERRI HONEN EZAUGARRIAK:

Artoa lantzen zuten.

Eskulangile trebeak ziren.

Metalurgian aritzen ziren.

Maiak, gainera, jakintsuak ziren matematikan eta astronomian.

ARTOA

Izenak, mapan ipini.






(Maiak)

Amerikako kolonietako gizartea horrela zegoen antolatuta:

Espainiarrak (jabeak ziren).

Mestizoak ( Espaniar eta indiarren seme-alabak).

Indiarrak (esplotatuak)

Beltzak (Afrikatik ekarrita, esklaboak ziren)






(Inka)

Maia indiarra






Azteka

KRISTOBAL KOLONEN BIOGRAFIA:






Inperio hispanikoa

Felipe IIaren Inperioa

Inperio Hispanikoa Karlos Varen eta Felipe I Iaren garaian izan zen.

Europan: Espainia, Herbeherak, Italiaren zati bat, zenbait lurralde

erdialdean, eta Portugal.

Amerikako koloniak

Afrikako Koloniak

Asiako koloniak

Lurralde guzti hauek errege bera zuten.






Karlos I.a Errege-erregina Katolikoen biloba zen. Txikitatik Espainiatik

kanpoan bizi zen. Espainiako tronua 1.561an hartu zuen.

Frantzia izan zen bere etsai nagusia Europako boterea lortzeko.

Felipe II.a, Karlosen semea zen. Inperio handiena gobernatu zuen. Bere garaian

gerra asko izan ziren eta gastu izugarriak sortu ziren. Herritarrak gero eta

pobreagoak ziren.






INPERIOAREN KRISIA

1.598AN Felipe I I hil zen eta Inperio Hispanikoa zatitu zen.

Hurrengo erregeek bere aholkularien (balidoak) eskuetan boterea utzi zuten

eta balidoeek gobernatu zuten.

XVIII. mendean zehar, erregeek gatazkak izan zituzten Britania Handiarekin

eta Portugalekin.

Mende honetan, borboitarrak tronura iritsi ziren eta botere guztiak bere

eskuetan zeuden (monarkia absoluta).

GIZARTEA ETA KULTURA

Aro modernoan, gizarte bi talde nagusitan zegoen banatuta:

Pribilegiodunak: Noblezia eta Kleroa

Pribilegiorik gabekoak: nekazariak, merkatariak, eskulangileak eta beheko

klaseak. Zergak ordaintzen zituzten eta nahiz eta diru izan ezin zuten

gobernuko kargurik izan.






Erlijioa: XV. Mendean juduak kanporatu zituzten eta XVII. Mendean,

moriskoak.

Literatura: Inprimategia XV. Mendean asmatu zen.

Aro modernoan idazle bikainak zeuden: Santa Teresa de Jesús, San Juan de la

Cruz, Garcilaso de la Vega, Miguel de Cervantes, Francisco de Quevedo,

Góngora, Lope de Vega, Calderón de la Barca...

CERVANTES






Artea: Aro honetan, estilo ezberdinak izan ziren: Herreriar estiloa, gero eraikin

barrokoak eta geroago neoklasiko estiloa.

Herreriar estiloko eraikina.

Barroko estiloa

Puerta de Alcalá (Madril) Estilo Neoklasikoa.






Eskulturan, erlijio irudiak ezagunak dira eta eskultore bikainak izan ziren:

Francisco Salzillo adibidez.

Pinturan: Greco, Velázquez, Zurbarán, Goya , besteak beste, nabarmendu

ziren.

XVIII. mendean zientzia erakunde asko sortu ziren: museoak, behatokiak,

lorategi botanikoak, akademiak, elkarte ekonomikoak…






Zer liburu idatzi zuen Cervantesek?

……………………………….

ARIKETAK

Osatu eskema.

Idatzi izen bana.

Aro Modernoko espainiar margolari bat

Aro Modernoko espainiar idazle bat

Aro Modernoko espainiar eskultore bat

kleroa

XVII. mendeko gizartea

Pribilegiorik gabeak






Goya (El quitasol)






ARIKETAK

INKAK – AZTEKAK - MAIAK

Hiztegian bilatu:

Artisau:

Jainkoa

Artoa

Apaingarri

Arretaz irakurri eta gero, hurrengo galdera hauek erantzun:

AZTEKAK nekazari onak ziren. Artisauak ziren eta eskultura asko

egin zituzten. Urrezko lanak egiten zituzten.

Idazkera hieroglifikoa erabiltzen zuten.

Borrokalari onak ere izan ziren.

Eraikin handiak egin zituzten bere jainkoentzat.






MAIAK: Maiak ere nekazari eta artisau onak ziren. Artoa biltzen

zuten eta uzta onak jasotzen zituzten.

Urrezko eta zilarrezko apaingarriak egiten zituzten.

Eguzkia eta ilargia bere jainkoak ziren.

Piramideak eraiki zituzten.

Idazkera hieroglifikoa zuten.

Matematikari azkarrak ziren.






INKAK: Nekazari eta artisauak ziren. Urrezko artelanak egiten

zituzten.

Machu-Picchu hiria Inkek egindako hiri bat zen. Perun dago.

Inkek ez zuten idazketarik landu eta marrazkiak erabiltzen zituzten

komunikatzeko.

AZTEKA ESKULTURA MACHU-PICCHU






AMERIKETATIK EKARRITAKO PRODUKTUAK:

PATATA

ARTOA

TOMATEA

PIPERRA

TABAKOA

KAKAOA

tabakoa

EUROPATIK ERAMANDAKO PRODUKTUAK:

ZALDIA

ZENBAIT EDARI ALKOHOLDUN

BEHIA

TXERRIA

ARDIA

BAZTANGA (gaixotasuna, viruela).






GALDERAK:

Zertan ziren onak Maiak?

Eta aztekak?

Aztekek eskulturak egin zituzten?

Maiek zer jasotzen zituzten landetan?

Maiek zerez egiten zituzten apaingarriak?

Nortzuk ziren Maien Jainkoak?

Zer asmatu zuten Maiek?

Inkek zerez egiten zuten bere artelanak?

Inkek idazkera zuten?

Non dago Machu Picchu?

Zer ekarri zuten Amerikatik hona ?

Europarrek zer eraman zuten Amerikara?






Koloreztatu: INKAK






Inken xirula

Inka emakumea











AZTEKAK KOLOREZTATZEKO











Maiak koloreztatzeko











14. Aro Modernoa 2

Education