A. V. Ve/o Fak. Derg. 40 (2): 173-186 1993 EvCİL HAYVANLARDA VE İNSANDA KANIN BİYOKt\1YA5AL NORMAL DEGERLERİ Arif Altıntaş: Ulvi R<2ha Ficia::ıci.:: Revue Bibliographique sur les valem.s nornıales biochimiqu~s pauy certains, parametres sanguins chez 1es animaux domcstiqi.lcs et ch.e>:l'bomme. Res'a.me Parmi lcs cxamcns complhnaııtairı:s suc(idcnt rı {'(xamm rti- nique, I' etude biochimique du sang (Oıısti/ue Lin tim I(mdamental. Fn permet- taııt de precisa et de nuaneu Urldiagnostic, elle postuı!' iz mise ol OUl'red'uııe thirapcutique mmi parfaifnnent qııe possiMe adaptei rili medade ct d'une inter- preiation des resultats de labora!oire. Dans ceUc revue bibliographiqu(1, lcs paramet;.. ,;s sangl/bıs' susceptiMes d'iııtertsscr le elinicien sont envisages et msuite lts ()aleıın considafes comme normales chez les aninlaı/); domestiques (Lr: chem!, la !'ache, le moıllon, la ehevre, le ehien, le ehat et la poule) et chcz nlOınınc sont presenlees en forme de 4 tableaux (matiers organique et inorgrıııiqııe, en<)'Ines',hormones-vitamines). Ces donnecs bibliographiques Iıounont ııtiliSCl' comme les valeun referances par le ciinicieıı, le biologist et le du:reheıır. Özet: Klinik bulguları tamamla.yan Ile güçlendiren iııcelemeler aramıria kamn b(J'okimyasal analizi ünemli bb')'er tl!trı;--.BiJ'okim)'asal analiz bir tan~H güçlendirmek ve onu ben.,:erlerinden ayırdetmek suret(rle hastrqa u)'gun bir tedavinin uygulanmasına uı:ra uygulanmakta olan hir tedavilZin kontrol edilme- sine, progno;;.a ve konu ile ilgili arc.ştzrm(llu.,.da !riborGlunar soıw{larının de- /terlendirilmesine L'C )'oımnıııw hi.::.metedr:r. Bu derlemede, klinik olarak sıkça Iwş(;urubı. koıjJarametreleri diUate alınmış ,Jf bunların eveil hayvanlarda (rıf, inek, ko)'il1l, keçi, klipek, kedi ,;C tavuk) ve insandaki biyokinl:yasal normal (ı'c,~crleri !J tabto halinde sunulmuştur (organilc ve inorganik maddeler, en':imlCi ve hormon -:'i!a'i1in'la). BlI verile? klinikçi, bL;'oloiist ve araştırıcı tarafından reterans dC,~a!(r olarak kııllamla bilecektir. Doç. Dr., l\.C. Veteriner Fiıkiiltesİ, Biyokimya A.B.D., C'G:10 Ankara 2 Ara;. Gör. Dr., A.C. Veteriner fakı:lte:,i, Biyokinıy:ı A.13.D., OG110 A'lbra
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
A. V. Ve/o Fak. Derg.40 (2): 173-186 1993
EvCİL HAYVANLARDA VE İNSANDA KANIN BİYOKt\1YA5AL NORMALDEGERLERİ
Arif Altıntaş: Ulvi R<2ha Ficia::ıci.::
Revue Bibliographique sur les valem.s nornıales biochimiqu~s pauy certains,
parametres sanguins chez 1es animaux domcstiqi.lcs et ch.e>:l'bomme.
Res'a.me Parmi lcs cxamcns complhnaııtairı:s suc(idcnt rı {'(xamm rti-nique, I' etude biochimique du sang (Oıısti/ue Lin tim I(mdamental. Fn permet-taııt de precisa et de nuaneu Urldiagnostic, elle postuı!' iz mise ol OUl'red'uııethirapcutique mmi parfaifnnent qııe possiMe adaptei rili medade ct d'une inter-preiation des resultats de labora!oire.
Dans ceUc revue bibliographiqu(1, lcs paramet; ..,;s sangl/bıs' susceptiMesd'iııtertsscr le elinicien sont envisages et msuite lts ()aleıın considafes commenormales chez les aninlaı/); domestiques (Lr: chem!, la !'ache, le moıllon, laehevre, le ehien, le ehat et la poule) et chcz nlOınınc sont presenlees en forme de4 tableaux (matiers organique et inorgrıııiqııe, en<)'Ines',hormones-vitamines).Ces donnecs bibliographiques Iıounont ııtiliSCl' comme les valeun referancespar le ciinicieıı, le biologist et le du:reheıır.
Özet: Klinik bulguları tamamla.yan Ile güçlendiren iııcelemeler aramıriakamn b(J'okimyasal analizi ünemli bb')'er tl!trı;--.BiJ'okim)'asal analiz bir tan~Hgüçlendirmek ve onu ben.,:erlerinden ayırdetmek suret(rle hastrqa u)'gun birtedavinin uygulanmasına uı:ra uygulanmakta olan hir tedavilZin kontrol edilme-sine, progno;;.a ve konu ile ilgili arc.ştzrm(llu.,.da !riborGlunar soıw{larının de-/terlendirilmesine L'C )'oımnıııw hi.::.metedr:r.
Bu derlemede, klinik olarak sıkça Iwş(;urubı. koıjJarametreleri diUatealınmış ,Jf bunların eveil hayvanlarda (rıf, inek, ko)'il1l, keçi, klipek, kedi ,;C
tavuk) ve insandaki biyokinl:yasal normal (ı'c,~crleri!J tabto halinde sunulmuştur(organilc ve inorganik maddeler, en ':imlCi ve hormon -:'i!a'i1in'la). BlI verile?klinikçi, bL;'oloiist ve araştırıcı tarafından reterans dC,~a!(r olarak kııllamlabilecektir.
-~~~:~um-- --~~~~~~i--i-.--.-~.---i--~~~:-:~..;::--~~=~~-T--~=--ı---~-----ı---:-:--._--.a--+ Total kan b-)- Yumurtlayan Tavuk ('--+ Yllmurtlamaynn tanık d. -)- Yağd31ı annmıı serum
Sodyum mmoljlmmolllmg/dı
132-j.Hi134-150322 -334
132--- 152136-145323:1:3.9
139-152142-HiO338:1: 7.6
142 .-1:,5
247U
141-152139-154338L9.2
147.--156145-1:",G
14<1 136145 18,21,3314G .. ım i 140-144 3,6,30,31 i
- i 315- -347 14,20,21-
-~~_.._..~~;=~~;;;-i~~-;,;;;---
Tablo 3. Eveil hayvanlarda ve it,sanda bazı cnzim aktivitelerine ait normal kan düzeyleriParamcırc Birim At İnek Koyun Keçi Köpek
a-+ Tot.al kan b-~ Takadiastasc inlıibiisyonlinclan sonra Co). i [Lg = 40 ıD
182 ARİF ALTINTAŞ - ULvİ REHA FİDANeı
Giriş
Hekimlikte klinik bulguları tamamlayan ve onları destekleyipgüçlendiren incelemeler arasında Biyokimyasal analizIerin ayrı birönemi vardır. Klinik biyokimyanm laboratuvar metodlarıyla eldeedilen sonuçlar, hastalığın erken teşhisi, etiyolojisi, patogenezi seyriile uygulanan bir tedavinin kor.trolu hakkında hekime bilgiler verir.Diğer taraftan yüksek değerli bir sürüde, besinsel veya metabolik birbozukluğun profilaksisinin rutin gözlenmesinde ve bir sürüde uygula-nan beslenme şeklinin kontrolü sırasmda, elde edilerı. laboratuvarsonuçları, dUlum değerlendirmesinde ve yorumda yetiştiriciye veyaaraştırmacıya yol gösterir.
Bu nedcrı.Ierle başta klinik yapan Veteriner Hekim meslcktaşla.-rımız olmak üzere tüm hayvan besleme uzmanlarırı.a, biyolojistler<:ve diğer laborat;uvar bilimcilerine, konu ile ilgilenen araştırmacılarayararlı olacağı kanısıyla evcil hayvanlarda ve insanda, klinik ve meta-bolik olarak önemli bazı kan parametrelerinin normal biyokimyasaldeğerlerini içerisine alan bu derleme hazırlanmıştır.
Sonuç
Bir bireyin veya bireylerden oluşan bir grubun (popülasyon) bellibir zamandaki metabolik durumu ancak normal durumdaki referarı.slayorumlanabilir. Böyle bir durumda klasik normal değerlerin dikkatealınması gerekir (9).
Normal değer, normal bir populasyona ait değerler ortalamasıolarak kabul edilmektedir. Normal hayvan denildiğinde genel olarakklinik muayenesinde (oskültasyorı., palpasyon, tem peratür) hiç birbozukluk göstermeyen ve lökosit formülleri, kan glikoz ve azot düzey-leri ile mikrodektroforez sonuçları normalolan ve son üç ayda hiçbirbozukluk göstermemiş bir hayvan anlaşılır (26).
Biyolojistlerin ve klinikçilerin bir çoğu na göre bir ortalama değerX :f: 2s ilişkisiyle tanımlanan bir normal alanda (çan şeklindekiGauss eğrisiyle ifade edilir) yer alıyorsa "normal" dir (Şekil 1).
Diğer bir ifade ile eğer bir popülasyondan elde edilen ortalamadeğer ve standart sapma ilişkisi Gauss prensibine uyuyorsa bu popü-lasyondaki bireylerin % 95'ir.in istatistik açıdan normalolduğu söy-lenebilir (9, 17). Burada X ölçüme esas olan ve klinik olarak sağlıklı,olabildiğince fazla sayıda bireyden (N) elde edilen ortalama konsant-
x
HAYVAl\LARDA VE iNSANDA KAl\IN ıılYOKİMYAS-\L DECERLERl 183
i .
1~68,2%~'iii
95,'5%9 ,7%
-3S0 -2S0 -ı so x i ıso i2S0 +3S0
Şekil i. Gauss Eğrisi
rasyon ve S ise dağılımın standart sapmasıdır. Ortalama değer vedağılımın standart sapması şu formüllerle hesaplanabilir (I 7) :
~X
!'r
Derlemede, kliniklerde rutin olarak sıkça başvurulan ve daha çokklinik veya metabolik bir bozukluğun göstergesi olarak kabul edilenkan parametreleri dikkate alınmıştır, Parametrelerin birbirleri ileolan ilişkilerine göre literatür değerleri 4 ayn tablo haline getirilmişve parametreler alfabetik olarak sıralanmıştır. Kan organik ve anor-ganik maddeleriı:.e ait değerler sırası ile Tablo i ve 2'de, biyokatali-zörlere (Enzim ve Hormon - Vitamin) ait değerler ise yine sırasıylaTablo-3 ve 4'de görülmektedir.
Sığırlar ve atlar başta olmak üzere memeli hayvanlarda (22) vekanatlılarda (4,6) normal enzimatik değerlerde önemli dalgalanmalarsözkonusudur. Bu nedenle enzimatik aktivite için normal değer kav-ramı oldukça rölatiftir. Çok sayıda faktör (tayin metodu, yaş, günlerve saatler, östrus siklusu, çevre ısısı ve iklim, kas faliyeti gibi) sonucamüdahale edebilir (9,27). Bununla birlikte, patolojik bozukluklar sı-rasında önemli olan değişmeleri, söz konusu varyasyonlardan ayırtetmek gerekir. Örneğin karaciğer bozukluklarında Sorbitol dehidro-
184 ARİF ALTI:'-iTAŞ - ULvİ REHA FiDAKCl
geı~<~zlSDH), Ümitir. brbamil traı'.~fer;ı.z (üCTi ve özellikle GammaGlutamil tmnspeptidaz (GGT)'Iı'. bı'. düzcylcrip.de çok ör.emli deği-şiklikler bekler.ir. Daha az öP.emli olmak üzere Glut:ımat okzaI2.~;ctattrap.samir.az (GüT) ve Glutamat piruvat trap.samip.az (GPT) dü-zeyleri ele y:ırarh ipuçb.rı verebilir (9). Bütürı. bs bozukluklarır.dakar.da Kreatİı'. fosfokip.az (CPK) aktivitesicdc bir ;ı.rtış gözlenir (3).
K2.r.atlıl",rda ise er.zim ,l.ktiviteleriı'.in yorumu aı'.eak belli besleı'.-mc şartlaıw.da doku ep.zim düzeyleriı~ip. bilir.mesiyle mümkür.dür(4).Bu ı'.cdcr.le özellikle kan?th cl'.zimoloji~ir.de aktiviteIniı'. rutin uygu-bm",da kull".I'.il<'.bilir1iği düşmekt(~ ve bu da kaı'.atlı klir.ik biyokim-yasır.lI'. memeıi hc.yvaı'.1arıp.ki kadar hızlı ilerlcmesiI'.c imkaı'. verme-mektedir (6).
Patoı~iik bozuklukbrır. gürlilmesi ile parametrelerdeki öEemlideğişiklikler <'.ıacır.d",ki ilişki her zam;'.ı'. söz kor.usu olmayabilir Y2. dzı.parametrelerde herhaı'.gi bir değişiklik olmaksızıı'. patolojik bozuk-luklar görülebilir (9). Bu EedeEle özellikle bireysel değerleriı,. klil'.ikyorumund<,- çok ihtiyzı.tlı davraI'.ılmzı.lı, de.ha isabetli yorumlar içinanaliz sa yısını <>..rtırmdıdır.
Diğer taraftan herhaı'.gi bir parametre için, bir al,;ı1iz sonucur.daelde edileı'. değerin bu referans değerlerle karşılaştırılmasır.d". birim-lerc dikkat edilmeli (birimleriı'. birbirleriı'.c dör.üşümü it;in aşağıdakiformüllerden yararlanılabilir) ve bu parametreinc ait norm; .•..l olan~.knitelenen değerlerir. bölge ve mev~ime, ırk, ciı'.siyet yaş, gcbclik ve lak-tasyon ile beslenme gibi bireysel faktöılerc, kan numunesir.in alınmazamanı ve şekline, nakli ve muhafc\zasına, laboratuv; .•..rdaki metodlarabağlı olarak az veya çok dcği~iklik gösterebileceği de dikkate ;:ı.lınma-lıdır.
rmg/l] = lO x rmg/d!]rmmol:l] = lO x rmg/dl]/Atom veya Molekü! AğırlığırmEq/l] = lO x rmg/dll/Ekivalan SayısıEkivalan Sayısı = Atom veya 1"vlo1ekül Ağırlığı jD<'ğerlikr (J-mC?1il] ==J (.Lg il] iAtom veya ~vIolekül Ağırlığıi mU = iU fl 000
Kaynaklar
1. Baufunda, K.W., Baker, D.H. and Fitzgerald, P.R. (1984). Ziııe Iıtiliz:aıİ~ti in tlıe
ehick as i/[flııeloCed by dİet~ry conceııtrlıtİo"s oL ca/cİııııl m;d .ôlırtate and by Fiıııerİn aceViiıılİna
İ1JectiOh. Poultry Sci., G3: :1430 :1.t37
HAYVANLARDA VE İ~SANDA KANIN BİYOKİMYASAL DEGERLERİ 185
2. BeU,D.J. and Freeman, B.M. (1971). Plıysiology oıld Biochemisiry of Domeslie Fowl,
VOllIme II. Academic Press, London.
3. Bernard, S. (1985). Bioelzimie c/iniqııe. Maloine, Paris.
4. Bogln, E. and Israell, B. (1976). EIl,yme profile of Iıeıırt and skeletal mılSc/es, liııer and
lmıg ofrooslers Q1,dgeese. Zt,1.Vet. Med. A, 23: 152-157.
5. Braun, J.P., Rico, A.G.et Benard, P. (1980). Clusoee Smoguin, 2. Dosage Vauurs de
rifirelice. Rec. Med. Vet., 156 (5): 399-400.
6. Brugere-PlcollX,J., Brugere, H., Basset, I., Sayad, N., Vaast, J. et Michauır,J.M. (1987). Bioehimjp clinique eıı pathologie Ol'iaire. Int ir it el limites des dosages en.:;ymati.
ques che:: la poule. Rec. 1Icd. Vh, 163 (I I): 1091-1099
7. Catarsinl, O. et Mell, F. (1972). Malie deshydrogeııase, Sorbi.'ol deslıydrogenase, Ltueine
of plasma q[ dornestie animals determiııed b} HpLC, eıız)'matie and radiornetrie mierobiologieal
metlzods. J. Xlitr., 114,; 2269-2273.
9. Cottereau, P., Gleize, J., Magot, A.,Michel, M.C.,Mouton, G., Perrier, j.M.et Wolter, R. (1977). Proflls mitaboliques en Medecine Vltirinaire et en medicine humaine
Table Ronde No ıo. Revue Med. Vcl., 128 (G): 873-897.ıo. Dotta, U. et Abate, O. (1973). La determinazione tUlla orniıina-earbamil-transfirase nei
boivini e neı eane. Nliova Vet., 49: 14-25
i i. Edmond, c.R. (1969). Direel tUtermination of fluoride in phosphate rock sampus ılSing the
spesi[ie ion declrode. Analytical Chemistry, 41 (LO): 1327-1329.
12. Eikmeler, V.H. (1982). Arbeitsııwerte in tUr Labomtoriums diagnostik beim Pflrd. BerI.l\Iünch. Tierarzll. Wsch., 95: 85-06
13. Euoy, E. ve Bay'iu, N. (1981). Praıik Bi;'okim,ya. A.ü. Vel. Fak. Yay. No: 372, A.ü.Basımevi, Ankara.
14. Florl0, R., F. Lescure, J.F. Gue1fi,A.G.Rico et G. Lorgue (1971). Reııseignernenlsfoumis par i'exam~f! bioehimiqııe du sarıg elıe:: les camiilores et les Iquides domestiqııu. RevueMed. Vet., 34 (2); 95-119
15. Frler, H.I. (1974). Formatioıı and absorbtion of eerebrospiııalflııid in adult goats witlı lıypo-
and hiperııitamilUJsis A. Amer. J. Vel. Res., 35 (I): 45-55
16. Hamdard, M.E. and Vohora, S.B. (1989). Medical elemmtology. Praetieal applieatio,.s.
3rd. Inıern3tional Congress on lrace ekments in health and disease. Çukurova üni.versity., Adana, March 31-April 8, 1989.
19. Lischka, H.U. (1972).lipa.\c iıı Ihe blood serımı ofhcalllı)' and sick caulc. D'S5., Tierarztl-
idıc j-IndI5C1ıu1c, H;nırov'~r.
20. L:mg, C. (1951;. Biodıemis!, HaT/dbvo/;. E and F. "i. Span Ltd., London.
21. Montgome.'y, R., Conway, T.W. and Şpectoı', A.A. (1990). Birc!ıcmislıy. A casc-o;'ic:1ted Approach. The C:'v. :\1osby Co:, St Loui';. .
22. i\1outon, G. (197G). Elude de la flııclualio;ı de cerlaim .iıammCtres biochimi'lııes smıgııilis11'}(!ll1el aprt's I'abatta,;, ciıez le clıewl el le boe,if. A/J/Jliwlion I1Ut!iagll'Js.'ic expılimcıılal d'lıl1e
myDpıııhie, Thcsc Dacl. niochimic, Lyon.
23. ' Pe:rk, K., Perk, M., Ln.cbl;K. and Allahuf, D. (1960). ClıemiClII and elutroplıoreticm.a/ysis nfTJilng rlıickıns' senımjiJIlo!1..ing <exIlorlllfw:s adn,i;ıisıralion. Pouln'y Sci., 39: 775.
25. Reap, M., C. Cass, D. Hightower (1978). T/ıyroxine and Triiodol/ıyrımine levels inleI! species Qf ar imals. Southwcstcrn Vcıcl'İiıal'ian, 31 (i); 31-34.
27. Rico, A.G., GodCrain, J.C., Braun, J.P., Benard, P. et Burgat- Sacaze, V.(1975). Dosages ell.;:ymaliqııessfriqııes en eliııigııc bovi,'e. Rcvuc l\1,'d. Vet., 126 (I); 53-68
28. Rodeheaver, D.P. and Wyatt, R.D. (1984). Eı:alliLiıion of ana/yıical ledmiques .forqııan!ıfieaıion of /JOııllryal,~1ıa- Anıylase. Poultry Sci., 63: 18855-1860.
29- Rosenberger, G. (1979). Cliı,ical I':xamina:ion of caı'le. Verl?g Paul Parey, Berlin,
p. 136-137.
30. Rushton, B. (1984). Velerinmy Laboraloıy Dala, BVA Publicatİons, London: p. 1-55
31.' Sch~id1, M. und Forstner, V. (198:5). Veıair,armediônischc [aboruntersııelllıllgen fiirdie Diagnose und Verlaıifskonlrolle. 3. Aııflage. Bochringcr-IVhnnlıcim GmBH, Mannlıcim.