Aneolo giy a, Etno qrafiy a, Numizmatika 195 Tarix va onun problemlari, N9 1 2011 ARIF MOMMOD ″ ィ″″ bη `α ″■イ″′ :lう 機あ′ I″ s″ ′″′″ S″ ?α ッ tt ′ ′′α rr″ `″ ル″ "α ′ F′ ″″あ″に 中 aras′ ″ `″ ″″ atri,la凛 ′ “ ノ , `― "α ″Mα ″″α″ο′ /電 應 "α 払″″ BORDO TOPONIMINЭ DAIR MllLAHIZOLOR Asar s6210r: Bordo,Horunl)yasayl,yeri,qazi К ЛЮ ЧeBЬ Ie c」 IoBa: БapД a,XapyM,Π oceЛ eHИ e,pacК onoК ,ToΠ OHИ M Key words: Barda,Harum,scttlclnent,cxcavatio Tanxi monbolordЭ Bordonin qЭ dim Albanlyanin Uti vilayotinin ba§ 。 Э ho● oldugu gostor (187)V os● n Ortalanndan Albaniyλ yanin paytaxtl, 462(464)‐ cl ildOn Orob morz iqalnЭ tgahlna 9cvHlon Bordo ,oho■ 552‐ ci (1l iン u1 552‐ 10 1yu1 553)(551)1ld patHaxllこ lnin da morkЭ zi olur(29;343)Akadcmik V V.Bartold to taHxini ё yЭ nlnodon Azorbaycanin tanxini byronlnok qcン 嗣 ― mimkindi(416)Dinya moh,ur oohorlЭ H kimi Bordo haqqlnda da mixtolif yozmalar vЭ rovayotlor vardlr Bord mJum olan adlm Э sason Panav(56),Horum(6236),Baruka(7 Firuzqubad),Bardos(98),Bardaxan12(Bardahdan)(107 。 (1183),Bord。 (12.236)vo s― dir Lakin bu adlann etimalogiyasl ilЭ bagll geni,m。 lurnatlara no antik dOw,no do d6v嗜 no aid monbolЭ rdo rast golinlnomi,dir Bitun Conubi Qafqtt Bordonin taH対 ,onun adinin mona"vo mon,oyl(CtimJoJyお 1)haqqinda nk milahi oltalanndan yaralml,dir Xalq etimalogoyasina gOrЭ lohoHn adl Azorbaycan di ``bir dЭ " sё zindon allrml,dir Yoni,ohor o qЭ dor gozol olmu,dur ki,onu bir dofo go ycnidon g011::ok istomi51or(13 190) Bordo sё tt soslontno mon,oylno帥 ro dO mixtolifdir l)Qafqaz mOn,Ji,2)Yunan mon,oli,3)Tirk man,011 fars mon,Ji Fars mon,oli toponim kimi Bordo sOハ “ qui satllan yer',“ qul saxlanllan ye da,lylr Bordo tennini haqqinda akad.=11lk Fren N Delb ov,A E Knmski m flkirlor sbylomi,lor(14.13)Akadulllk Fren(1782-1 nin vo ibn ol― vOdinin osorlonno istinad edorok ,ohЭ Hn adinin mixtolif monbolordo honl ``B ", hom do ``BorzoЭ " kimi 。ldugunu g6stoHr(1514)Obu SOOdO g6ro,halnl BordO sO dol''vЭ ``ayn''horn3五 ni noqtosi i,lodir ki, ba da Bordo kimi oxunur Bu iso Azorbaycan `Ъ olod" monasml vc」 r Lakin bu nkirlo razll鉛 maq mimttin dcyll, 9散 よ i Qorbi Azorbayc Ermonistan)VЭ indiki sorqi Gむ cistanm tanxi Azorbaycan torpaqlan ol zoro alsaq o BЭ rdo Azorbaycanin ucqarlnda yox,ortasinda yerlo,ir(16 Homzoyo gOro“ Borzoo''``BOrdodar" s6ガ nin oroblo,mi,fol11lasldlr,mona Э sir saxlanilan ycr delnokdir Bu ona g6rodir ki, bozi fars h6 61kolordon tu gotirdikloH osirlЭ H burada ycrio,di五 rlor(17137)Akadenlik Fren bu,oh Olduttunu vo SOZun fars mon,oll olub,guya fars,ahlann toroflndon``qunar''■ 9in salinm ya,ayl,ye● monasini verdiゾ ni SOylodiklo五 ni bildillllisdir V.M SlsoyevЭ g6ro``Bordo''adi sё zloH llo olaqolondillllok diz〔 夢 m。 lardl,“ Bordahan''sё ハ iso oゎ b dё 、句哺 nin mohsuludur Bu Э vvol iso orЭ b qaynaqlannda“ Bordo'',ぬ o● ``Patav''adlandlnlml,dl(1856 rlkirl。 五 sё yloyorkЭ n Yaqut ol Homovidon qaymaqlanlnl,vo Bordo " monasinl verdiyl bildiHlmisdir Y A QrantOVSkl,gOro
8
Embed
Aneolo Numizmatika 1 ARIF MOMMODOVstatic.bsu.az/w8/Tarix ve onun problem/2011 1/195-202.pdf · 2014-01-17 · Aneolo giy a, Etno qrafiy a, Numizmatika 195 Tarix va onun problemlari,
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Aneolo giy a, Etno qrafiy a, Numizmatika 195
Tarix va onun problemlari, N9 1 2011
ARIF MOMMODOV″ィ″″bη
`α
″■イ″′:lう機あ′I″s″′″′″ S″″?αッtt
′′′αrr″
`″
ル″"α
′F′″″あ″に中 aras′″`″
″″atri,la凛 ′“ノ,
`―"α″Mα″″α″ο′/電應
"α
払″″
BORDO TOPONIMINЭ DAIR MllLAHIZOLOR
Asar s6210r: Bordo,Horunl)yasayl,yeri,qazintl,toponi:n
iqalnЭtgahlna 9cvHlon Bordo ,oho■ 552‐ ci (1l iン u1 552‐ 10 1yu1 553)(551)1ldOn Albaniya
patHaxllこlnin da morkЭzi olur(29;343)Akadcmik V V.Bartold tosadifl dcmomi,dir ki,BordonintaHxini ёyЭnlnodon Azorbaycanin tanxini byronlnok qcン嗣―mimkindi(416)Dinyanm bir 9oxmoh,ur oohorlЭH kimi Bordo haqqlnda da mixtolif yozmalar vЭ rovayotlor vardlr Bordonin tanxindЭ
mJum olan adlm Эsason Panav(56),Horum(6236),Baruka(78),PeruZabad(87),(Firuzabad,Firuzqubad),Bardos(98),Bardaxan12(Bardahdan)(107),BorZЭ 。(1183),Bord。 (12.236)vo s― dir
Lakin bu adlann etimalogiyasl ilЭ bagll geni,m。 lurnatlara no antik dOw,no do bir 9ox orta osrlor
d6v嗜 no aid monbolЭrdo rast golinlnomi,dir Bitun Conubi Qafqttda on qodim,ohoriordon biH olan
Bordonin taH対 ,onun adinin mona"vo mon,oyl(CtimJoJyお 1)haqqinda nk milahizJor XIX osHn
birlЭ,diyi ycro qodor olan Эrazini oЁ lu BardOsa vellllis,o,iso ёz adl ilЭ Bardos(BOrdЭ ),ohЭHnin3SaSInl qoンmu'dur.Q.Meliki,vili Conubi Azorbaycan vo simali Azorbaycan,DaЁ lstan tOponim
paralello五 ndon bЭ hs edorkon Ⅳlanna orazisindoki Pordo ilo Albaniya orazisindoki Bordo toponilnloH
なaslnda bagllllこln 01duttunu g6stolllll,dir(26.5)。 Akademik Y.A.Paxomov numuzmatik doli1loroasaslanaraq “BordЭ "sё ziiniin ke91nisin dЭ HnlikloHno gedib 91xdlElnl,miiasir dё vrdo rnё vcud olan
QafqaZ dinO● ailosino daxil olan dillЭ 五n he9 biri ilo ba言 11 01lnadlこ lnl bildilllli,dir(27.81;28.67).
I.SOpen BOrdo sёziinii yunan dili osasinda izah ctmЭ yo 9all,ml,dlr.Bu sё zii tiirk dillЭ H Эsaslnda izahedonlЭro gё ro“Bordo"tcllllinini conub tayfalarl,imala goti11lli,vo moskunla,dlqlan oraziyo ёzЭvvЭ lki orazilЭ Hnin adinl,amil etmi,dilor(29.384).
Q.Qeybullaycv do bu flkrin dЭqiqliylno istinliik vclllli,dir.Bu ada(Parda,POrdo)biZim e.0
VIII osrЭ aid Assur hёkmdan II Sarqonun ``Tontonoli Yazl''sinda da rast goliHk. Burada yazlhr:
onun otraflndak1 23 mё hkЭInlondi五 1lnis,ohoH foth etdiin vo onlann qo,unlannl osir etdiin.Mannahlar
ёlkЭ sinin Mitattiyo bcl baЁ layan suandahul vo Durdukka,ohOrlo五ni mon foth etdim vo onlannqoounlann1 0sir etdinl". Ad1 9okilon bu Эyalot indiki Ordobil‐ Malma bё lgosi ilo lokalizo cdilir.
Q.QCybunaycv yazlr: “§iibhOsiz bu bё lgodo lran mOn,oli Эhali(indiki ta11,lann vo giloklЭ五n uluocdadlari sorlrakl parsilor)ya,aylrdl. Lakin Saqarti adl altinda tokcЭ Irandilli ohalini sapaq olmaz,
Saqa■ i tOponilninin ёzii do irarlmon,oli dcyil,9iinki bu toponiindo qЭ diln tiirkco art― ``datthq Orazi"
sё zii vardlr.Saqarti oyalotindЭ alban utilor ya,aylrdl vЭ Эyalotin morkЭ zi Parta,ohЭ 五dЭ albanca idi.
Arxe o lo giy a, Etno qrafiy a, Numizmatika
rarix vo Onun ProblemloH′ N01 2011
MЭhz utiloHn conubdan ,imala'gOlmosi ilo Albaniyada indiki Bordo bё lgosindЭ Uti mahahyaranlnl,dlr'' Q QCybullayev daha sonra yazlr:“ ̈burasl,oksizdir ki,BЭrdo vo Arazbaldakl Uti
mahallannda ya§ ayan Utilor turk utilor idilor(30.136)M BarXudaryan yazlrdl ki,TortЭ五n sa言sah■ indo ya§ ayan Scysulan kondindo ohalinin dili tcrk(turk― AM)dilidir,alnma onlar 6zlo五 nl udin
saylrlar"
Bordo adinin monasl kimi Horum adl llo ba薔 1l elmi odЭ biyyatlarda da mixtЭ lif cむ ■kiriOr
mcydalla goldiyl ehtimal edilirdi(31H;3264)MK■tannin“ D市ani LigЭ
`Эt tttk''osЭ HndO V0
Yusif Xas Hacibinin``Kitadqu bilik" os昴 nin Herat nisxosindЭ ``komm''sOzu d∞ 1lq,qaya par9alan
monoslnda indido l,lonlnЭ kdodir(33.12;34159) “Karum'', ``Konlm" s6zlo五 nin doylsikliklorЭ
ugrayaraq“Xarum",“Horum"follllaSina dismosi 9ox yoqin kl,uzlln bir zalnan tolob ctmi,dir
B SahSOylu Horum toponimini amazonluqla bttlaylb,Onun``urum"vЭ ``rum'',eloco do Orxon
Yenlsey abid』 oHndoki“ porum"(aparum)s6zloH ilo yaxml屯 in'S6プ。mi,dirA Axundov Bordo toponilnini qodiln turk dlindo``qab,piyalo,kuzЭ "monalannda islonon
Turk dillo五 ndo qodim yaz11l abidoloHn do mistЭ qil,leksik vahldi kimi``cr'',vЭ “Om"(im)sё zlori i,lonlni,dir “Er''bur帥,``6m''(uln)iS。 ,alvar d.11lokdir ``Er''s6zinin``bur酔 "monaSinlhorlomЭ k,hё llllok,toxumaq kimi b∞ a dismok lazlmdlr“ QaつL“ qCr'',“r',“ёr''(hOr),“Эr",(hOr)kё klo五 nin i,tirakl ilo yaralml,toXuω luq leksikasl● zo五 ndoki misahidolor a,agidakl nЭ ticolЭH91Xal==laga imkan vc五r Horum toponimi ya 6zum(qaba paltar),s6zunin fonetik doブ ,ikliyo ugraml,
,okli,ya da“ cr''(burgu)VЭ ``6m''― `■m''(,alV10 S6ZloHnin birio§ mosi ola bilor
Dil qanunlan baxlmmdanン uxanda gostoHlonloHn hor ikisi mumkun oldu帥 ■9in HЭrumtopomminln hansl,1la yarandlttinl qol,okildo sOメ omOk 90indir Ancaq bir ikir aydindir ki,hor iki
Elblus Ozizova gё ro toponimin duzgun,Э kili“Horum''ンox,mohZ``Honlmdむ''OsiindЭ o,
bunu tirk sёzloHndo ahong qanunun gozlonilmosi ilo olaq。 10ndi五 rdi
MiolliS g6rO``Qodim BOrdo nahiFiЭ H Эhalisinin toxuculugundakl mЭ harotinin ЭnonЭvi olmaslnl
homin sёttn lcksik monasl da tosdiq edir“ Qodim● Ik littЭtindO''`Ъ crdi''sOzunin``iplik sap''monasl
var Morkozi A“ yadakl tirk dlloH Jo miqay71sodo Azorbaycan dlindЭ a91q sdJi sOzlЭ Hn、ぬnmoSitlsttln olduguna gё ro,“ bcrdi'',sOzi dilil■ izdo BordO fottnasinda tЭ zahir ctmi,dir
Qodim tirkcodЭ ki bar‐ ber kOkt toxuculuqla olaqodar bir nc9o sOzin osasinda dayanlrBcloliklo , BЭrdo cografl adinin ``iplik sap" monasinda olan “berdi'' s6カndon gOittidiyinisёylomok olar'
E Ozizov Bordo s6zunm etimal。 」yasinin hom do 9ay,ya,aン ,yeH kimi daha geni,yayIImasinlnЭzoro alaraq bu chtimallardan yan ke9ib,Bordo sё 血 面 qЭdim mrk dilindo``qOl'',“ ensiz 9aプ ',``Sapa
bonzor 9ay'',``tel"monasinl vcrdiガni sby10mi,dir
01l Haqvcrdiyevo gorЭ Bordo sё 2強 toponim vO hidronim kimi tokco Azorbaン canda dc"1,tllrkdJli xalqlann ya,adlqlan orazilordo do gcni,yayllinl,dlr.O yazir:``MorkЭ zi Asiya,Ural,Altay vobaoqa ycrlordo BЭ rdЭ adll yasayl,moskonlo五 v。 9ay adlanna tosadifedilir.(376)
osro aid edilon xantosindoki Bamka kimi qcyd edi10n,oho五 n iso bozi todqiqat91lar toroflndon mtasir
Bordo olmaЫ 」man cdilir Burada,ohЭ 五n Kayd vo Albanus 9aylan arasinda ycrlo,di"g6stO五 lmi,dir ki, bu da hom orob miollinЭ Hnin verdiklo五 molulnatiara_ hom do miasir Bordo
sohЭ五nin yerlo,diブ kordinatlara yaxln roqomlo五 6zundo oks ctdi五 r
Mohz yunan dilindo bu sё zin monasina diqqot yetirsok onda toponiinin 6yЮ nilmosinomioyyon qodor xidmot cbmi, olarlq OslindЭ ad1 9okilon tenninin qodim yunan qralnmatikasinda
ollnasl vo miasirン unan dilino iso bunun he9 bir aidiン γatinin olmalnasl bЭhs edi10n mё vzunun bir nё va91masina xidmot edir.Belo k,yunan olifbasindakl(β )hOrft qodim yunancada(B)sOSi亜 Venrso bumiasir yunancada(V)soSini venr.Qodim yunancada“ βoρω"00ru)yenilmomok,mo」 ub edilmomok,ObKα (uka)iSO fClo qo,ulan sifot,oki19isini bndiHr Beloliklo dЭ ,ohonn aiinln monasinin oradaya,aml,ohalinin」 c101●
"nO,m。
こlubedilmЭ zliylno i,aro vllmus olur
Klavdi Ptolomeydon ow● l yttarnl,Strabon da Albaniyada Uti宙 layotino aid iki,ohor haqqinda
,ohorloHdir Strabon"stOHr kl,aynianlann saldlqlan qala divarlan olan,Ohor Aynian adlanlrdl;digor sohor iso Ananakdlr.Antik ymman miollifl olan Strabon bclo hesab edir ki,bu,ohorlor yunan
tayね lan toroindon sallnlnl,Vo Oniann adi da homin tayfalann adl ilo adlandinlml,dlr(42481)Bu
■kirlo baこ11 01i Haqverdiyev yazl=``E o l osrdЭ Юmalllar Albaniyanin orazisii olo ke● 11110yo cohd
Ctnヽ10r ola Ы iヽn ki,Uti vilayotindoki Aynian vЭ Ananak,oho■ orlndo Roma L」 Onlanmn disorgoЫ01mus, Strabon buna osasianaraq hontin ,ohorioHn osasinin qoyulmaslni yunanlann adl ilo
baglaml,dl「 '
BЭzi orob monbol● nndo do Bordo ilo BeylЭ qan arasinda Yunan(Muyan―)adll,OhoHn olmaslhaqqmda molumatlar vardlr Z.I Yarnpolski Yunan ,OhOHni Strabonun “Cograflya''sindaklAlbaniyanin Aynian,Э hoH ilo eynilo,di五 r Yatnpolskiyo gё ro homin,OhOr Qarabag yaメ aSinda,Uti
“IsgЭndomamo"po。11lasindakl Honlm tenninini do roma leglonlarl ilo baglayaraq yazli“BOrdoninqЭdim zalnanlarda Honlm adlandinlrnasina ancaq Nizatninin``Isgondomamo''pocmasinda tosadif
edi五 k Ola bilsin ki,Roma lcgloniannin disorgo saldlqlan BЭ rdo yerli ohali toroindon rotta11lann
yeni moskЭ ni kirni Orrum adlandinlml,,sonra isЭ bu sё z ёz follllaSinl doyl,orok Hotuln,Э klini alml,
vЭ Nizaminin oso五no do bu follllada daxll ol:nusdur'' Oli Haqvcrdiyev BordЭ toponimini “saktayセ larlnln torkibindo Azorbaycan orazlsho g。 lmi,bordor tayfaЫ lo bttlaヌr vo onun sonralar 90x
cuzi doガ。ikliyo ugrayaraq BOrdo adlandinldl=inl qcyd edir Saklann bu oraziloro g● lisinin e o VIII
oshn sonlan― VII osHn ovvollo五 no aid olduttunu nЭ ZЭro alsaq,onda bu,ohoHn adinln hЭ lo e Э bu adaltmda(“ BordЭ"adina yaxin bir fonlnada)9agnlmasl■ b ortaya 9xml,olur Belo olan halda isO c Э I
(64)― bc l(24)osrlOnndЭ ya,arnl,Strabonun“ BordЭ"(bOrdOr),oh。」ni(Vo ya ya,ayl§ yenni)
gёruntr Odur ki,oνvolki Hommun,sonrakl Bordonin Anarlak adlalmasl yainlz i,ga191lann,yaxud
solnamo9iloHn bu s6zi 6z dilloHno uywnl■ dl・ 11lalan ilo ba言 1l ola bi10r Bizco Bordo sohЭ 五no HЭrumadl oroblor toroindon venlmisdir OЮ b i,tanan dぃThdo BordO QafqaZ Albaniyaslnln paytaxtl01duttundan OrOblor osason bitporost vo x五 stian albanlann ya,adlこ 1 ,ЭhЭ五dagitlnl,vo onu Horum
(Haraln,dinsiz,kair adatnlarln ya,adlqlan yer)adlandl....1,lar.Tanxdon molumdur ki,orob i。こallandё vrundЭ Qafqaz Albaniyasinda dOvlot dini xHstianllq,paytaxt iso BOrdO sЭ hoH idi.Lakinノヽlbanlyanin duzon, o cumlodon Bordo Эhalisinin coxu xHstianllgl qobul emir vo kёhno dinictiqadlaHni saxlaylrdllar Orob i,gallan zallnanl bitporost Эhalinin ya,adlこ l yer10r daこ ldlllr,10-15 km
199
200 Arx e o lo giy a, Etno qr afiy a, N umizmatika
Tarix vo onun problemloH′ N色 1 2011
arahqda yeni ya,ayl,InOntoqolo五 meydana golirdi. Bununla batth i五 9aylardan 9okilon arxlar vo
ticarot yollannm istiqamoti doyisirdi.
BordЭ §ЭhЭHnin adl yaz11l mЭ nbolordo ilk dofo V osrlo ba色 1l hadisolorlo 9okilir.XVHI osrdo
tЭrtib olunmu§ “GoncЭ…Qarabatt ЭyalЭtinin miifossol do■ o五"ndo do Bordo nahiyosinin kondloH
Preparations of teachers of Azerbaijane-m ail : Mamm ad ov. A rifunail ru
ABOUT TOPONiMS BARDA
The city of the Bard about 500 years was capital of the Caucasian Albania. Medieval authors
named to the Bard <Mother of Arran>. Since 552 years the city of the Bard became also the center ofthc Albanian church. On etymology the word of the Bard means "once again", <a place for slaves>>,
<the city of the girl>>, "powerful", <a city of thickets>>, <<a place of manufacturing of a yarn>>, etc. In
medieval sources of the Bard is mentioned and as by "Harum".
Raygilar: t.e.d. Q.O.Haayev va.t.e.d. Q. ismaikadaAMiA-run Sumqayrt filialmtn ictimaifannlar kafedrasmtn 06 dekabr 2010-cu il tarixli iclavrun
qaran ila gapa maslahat giiriilmiisdiir (Protokol JYgl2).