-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
1
ANAYASA HUKUKUNA GR
Trk Anayasa Tarihi
I. 1808 Sened-i ttifak
Osmanl Devleti'nde, 1808 ylnda ayanlar ile mer-
kezi devlet arasnda imzalanan bir szlemedir.
18. yzyla girerken, devletin merkez otoritesi za-
yflam, Osmanl Devleti vergi toplama, asker toplama
gibi ilerde ayanlara bavurmak ve ayanlarn gcnden
istifade etmek durumunda kalmt. Devlet ynetimin-
de merkezi idareden ayr olarak glenen ve kendi
blgelerinde etkili olan ayanlar ile merkezi devlet oto-
ritesini glendirmeye alan Alemdar Mustafa Paa
nclnde bir toplant yapld. Bu toplant sonucun-
da imzalanan belge Sened-i ttifak olarak adlandrlr.
Merkezi ynetim ile ynetilenler arasnda, ynetim
biimine eitli kurallar getirilmesi sonucu dourduu
iddia edilen bu belge, ilk anayasal belge olarak kabul
edilir
Bir anayasa deil, anayasal belgedir.
Hkmlerin uygulanmasn salayacak bir meka-
nizma yoktur.
II. 1839 Tanzimat Ferman (Glhane Hatt- Hma-
yunu)
Osmanl tarihinin en nemli belgelerinden biri olan
bu metin, okunduu yerden tr Glhane Hatt-
Hmayunu adyla da anlr.
Tanzimat Fermannda bir ekilde devlet iktidarnn
snrlandrlmas sz konusudur. Tanzimat Ferman
Osmanl tebaasna birtakm temel hak ve zgrlkler
de tanmaktadr. Tanzimat Fermannn devlet iktidarn
snrlandrmas, Padiahn kendi kendini snrlandrmas
biimindedir. zellikle bu nitelikleri Tanzimat Ferma-
nn anayasaclk hareketleri ierisinde nemli bir adm
haline getirmektedir
III. 1856 Islahat Ferman
Yapld dnem ve ierdii hkmler asndan ya-
banc devletlerin istei zerine hazrlanm ve okun-
mu bir ferman olarak nitelendirilir. Daha nce okun-
mu olan Tanzimat Fermanndaki hkmlerin aynen
tekrar edilmesi ile balayan ferman Mslmanlar ile
gayrimslimler arasnda eitlik salamay amalayan
bir belgedir.
Islahat Ferman ile o dnem Avrupa lkelerinde g-
rlen temel hak ve zgrlklerin nemli bir ksmnn
Osmanl mparatorluunda da tannd sylenebilir.
Islahat Ferman, Sened-i ttifak ile balayan, Tanzi-
mat Ferman ile devam eden Osmanl anayasaclk
hareketleri iinde atlm nemli bir admdr.
IV. 1876 Kanun-i Esasi
Osmanl Devletinin ilk anayasas olarak yrrle
giren Kanun-i Esasi 23 Aralk 1876da ilan edilerek
yrrle girmitir. II. Abdlhamit dnemine rastlayan
Kanun-i Esasi devlet ynetimine bir meclisin katlmas-
n salayan, dnemi iinde batl anlamda bir anayasal
sistem kuran ilk yazl Trk anayasasdr. I. Merutiyet
olarak adlandrlan dnemi balatan bu anayasa II.
Abdlhamit tarafndan 1878 ylnda askya alnarak
meclis kapatlmtr. 1908 ylnda II. Merutiyet dnemi
ile birlikte tekrar yrrle girmi ve Trkiye Cumhuri-
yetinin kuruluuna dein uygulanabilmitir.
1876 tarihli Kanun-i Esasinin belli bal maddeleri
incelendiinde u zellikleri ve hkmleri tadn
syleyebiliriz.
Ynetim biimi monaridir. Ancak devlet iktidarna sahip olan
padiahn yetkilerini bir meclis ile pay-
lamas sebebiyle sisteme Meruti Monari diyebi-
liriz
Yasama grevi, Heyet-i Ayan ve Heyet-i Mebu-sandan oluan meclis
tarafndan yrtlr. Ayan
Meclisi yeleri padiah tarafndan, Mebusan Mec-
lisi yeleri ise drt ylda bir yaplacak olan seimde
halk tarafndan seilir.
Yrtme grevi Bakanlar Kurulu'na aittir. Bakanlar Kurulu'nun ba
ise padiahtr. Bakanlar Kurulu
kanun teklif etmeye yetkilidir.
Hkmetin ileri ile ilgili padiaha bilgi ve hesap verme ykmll
vardr.
zel mlkiyet, eitim ve retim, inan ve basn zgrlkleri dzenlenmi,
ticaret serbestisi geti-
rilmi, msadere, angarya, eziyet ve ikence do-
rudan kanuni esasi ile yasaklanmtr.
2.Abdulhamit, 1877 - 1878 Osmanl - Rus Savan
bahane ederek Meclis-i Mebusan' kapatm ve kanuni
esasinin yrrln durdurmutur.
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
2
kinci Merutiyet Devri
Kanuni Esasi, 24 Temmuz 1908'de II. Merutiyetin
ilanyla birlikte yeniden yrrle girmitir.
kinci Merutiyetin ilanndan sonra yaplan seimle-
rin ardndan oluan yeni Meclis-i Mebusan 17 Aralk
1908'de yeniden almalarna balamtr.
8 Austos 1909'da Kanun-i Esasi zerinde yaplan
deiiklikler ile padiahn yetkileri sembolik bir dzeye
indirilmitir. Artk vekiller heyeti (bakanlar kurulu)
meclise kar sorumlu olacak, Meclisten gvenoyu
alamayan vekillerin ve hkmetin grevi sona erecek,
Meclis bakann padiah deil, meclis kendisi seecek-
tir. Padiaha meclisi kapatma yetkisi tannmakla birlik-
te, bu yetki koullara balanm ve ay iinde yeni
seimlerin yaplmas zorunlu hale getirilmitir. Ayrca
toplant zgrl gibi temel hak ve zgrlklerden
bazlar anayasaya eklenmitir.
Kanuni Esasi Meclis-i Mebusann kapatlmas ile
uygulanamaz hale gelmekle birlikte, Milli Mcadele
dneminde, 1921 Anayasas olarak kabul edilen Teki-
lat Esasiye Kanunu ile birlikte kullanld durumlar da
olmutur.
V. 1921 Anayasas (Tekilat- Esasiye Kanunu)
20 Ocak 1921'de, TBMM tarafndan kabul edilen ilk
Anayasa (Tekilat Esasiye Kanunu), niteliini tar.
Milli egemenliin halka ait olduunu belirtmi olmas en nemli
zelliidir. Hkimiyet kaytsz ve
artsz milletindir.
Ynetim biimi olarak kuvvetler birlii sistemini benimsedii
sylenebilir. Meclis Hkmeti sistemi
benimsenmitir Yrtme gc ve yasama yetkisi,
ulusun tek ve gerek temsilcisi olan Byk Millet
Meclisi'nde belirir ve toplanr., Trkiye Devleti,
Byk Millet Meclisi'nce ynetilir ve hkmeti
"Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti" adn alr.
TBMMnin oluumuyla ilgili ayrntl dzenlemele-re yer verir. Byk
Millet Meclisi vilayetler hal-
knca seilen yelerden kurulur. Byk Millet
Meclisi'nin seimi iki ylda bir yaplr. Seilen ye-
lerin yelik sresi iki yl olup bu yeler yeniden se-
ilebilirler. Eski meclisin grevi yeni meclis topla-
nncaya kadar srer. Byk Millet Meclisi yeleri-
nin her biri, kendini seen ilin ayrca btn ulusun
vekilidir.
Yrtme yetkisi TBMMde olmakla birlikte, Byk Millet Meclisi,
bakanlklar, setii bakanlar aracl-
yla ynetir.
1921 Anayasasnda yarg dzenlenmemitir.
Saltanatn kaldrlmas 1921 Anayasas dnemine rastlar.
1921 Anayasas ksa, 23 maddelik bir anayasadr.
Milli mcadele dneminde ynetim boluunu dol-
durmak amac gden bu yzden kapsaml anayasal
dzenlemeler iermeyen bir anayasadr. Temel hak ve
zgrlklere yer vermemitir.
1923 Anayasa Deiiklikleri; 1921 Anayasasnda,
1923 ylnda nemli deiiklikler yaplmtr.
Bu deiikliklere gre,
(1) Trkiye Cumhuriyetinin hkmet eklinin
Cumhuriyet olaca,
(2) Cumhurbakannn TBMM tarafndan ve ken-
di yeleri arasndan seilecei ve tekrar seilmenin
mmkn olaca, Babakann Cumhurbakannca Mec-
lisin uygun bulmasna sunulaca,
(3) Devletin dininin slm, resmi dilinin Trke
olaca hkmleri kabul edilmitir.
VI. 1924 Anayasas
Milli Mcadele dneminin baaryla sonulandrl-
masndan sonra, temelleri 1921 Anayasas ile atlan
yeni Trkiyenin yeni bir Anayasaya gereksinimi vard.
TBMMnde almalar ve grmeler sonucunda, 20
Nisan 1924te yeni Anayasa kabul edildi.
1924 Anayasas Trkiye Cumhuriyeti devletinin or-
ganik olarak kuruluunu salayan anayasa olarak kabul
edilebilir. Getirdii dzenlemeler incelenecek olursa;
Egemenliin kaytsz artsz millete ait olduu bu anayasa ile de
benimsenmitir. Egemenlik Trk
milletini temsil eden TBMM tarafndan kullanlr.
Trkiye Byk Millet Meclisi, milletin tek ve ger-
ek temsilcisi olup millet adna egemenlik hakkn
kullanmaya yetkili tek organdr.
1924 Anayasas Cumhuriyet ilkesini temel almtr. Nitekim anayasann
1. Maddesi Trkiye Devleti
bir Cumhuriyettir demektedir. Bu hkmle devle-
tin ynetim eklinin cumhuriyet rejimi olduu
belirtilerek, lkeyi idare edeceklerin ancak seim
yoluyla bu hakk elde edebilecekleri kabul edilmi-
tir.
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
3
1924 Anayasas da gler birlii sistemini kabul etmitir.
Parlamenter sistem ile meclis hkmeti
arasnda karma bir hkmet sistemi benimsemi-
tir. (Kuvvetler birlii ve grevler ayrl-
)Anayasann 5 nci Maddesi yasama yetkisi ve
yrtme gc Trkiye Byk Millet Meclisinde
belirir ve toplanr demektedir. Anayasa TBMMye
nemli bir stnlk ve ayrcalk tanm yetkileri
TBMMde toplamtr. Yasama yetkisini ve grevini
meclis dorudan kendisi kullanr. Bu grevler ara-
snda; Kanun koymak, tefsir etmek, kanunlar de-
itirmek, kaldrmak, devletlerle szlemeler
yapmak, bar yapmak, sava ilan etmek, devlet
btesini incelemek ve onamak, para basmak, ge-
nel ve zel af karmak, idam kararlarn onayla-
mak gibi yasama grevleri bulunmaktadr. Y-
rtme yetkisini ise meclis tarafndan seilecek bir
Cumhurbakan ve onun atayaca bakanlar kurulu
araclyla kullanr.
1924 Anayasas yarg yetkisini bamsz mahkeme-lere vermitir.
Anayasa yarg organlarnn verdii
kararlarn, Trkiye Byk Millet Meclisi ile cra Ve-
killeri Heyetince deitirilemeyeceini ve yerine
getirilmesine mani olunamayacan hkm altna
alarak, yarg kararlarna hem teminat hem de ba-
mszlk getirmitir. 1924 Anayasas, 1921 Anaya-
sasnn aksine yarg kuvvetini Meclise vermemi,
bamsz mahkemelere brakmtr.
1924 Anayasasna gre Devletin dini slam, ba-kenti Ankara ve dili
Trkedir. Anayasann ilk d-
zenlemesinde resmi dininin slam olduu belirtil-
mi, eriat hkmlerinin meclis araclyla yrt-
lecei dzenlenmi ancak 1928 ylnda yaplan de-
iiklikle devletin dinine ilikin hkm kaldrlm-
tr. 1937 ylnda dier Atatrk ilkeleri ile birlikte
Laiklik ilkesi de anayasaya girerek laik devlet mo-
deli benimsenmitir.
1924 Anayasas sert bir anayasadr. Anayasann deitirilebilmesi iin
Deiiklik teklifinin Meclis
tam yesinin en az te biri tarafndan imzalan-
mas arttr. Deiiklikler ancak tam saysnn te
iki oy okluu ile kabul edilebilir. Bunun yan sra
102. maddenin son fkrasna gre Bu kanunun,
Devlet eklinin Cumhuriyet olduu hakkndaki bi-
rinci maddesinde deiiklik ve bakalama yaplma-
s hibir trl teklif dahi edilemez.
1934de yaplan deiikliklerle kadnlara milletve-kili seme ve
seilebilme hakk verilmi ve semen
ya 18den 22ye kartlmtr. Bu deiiklik ile
genel oy ilkesi ilk defa uygulanabilir hale gelmitir.
1924 (Terakkiperver Frka) ve 1930 (Serbest Frka) yllarndaki iki
baarsz deneyim dnda, 1945 se-
nesine kadar, tek parti ynetimi srdrlmtr.
1945 ylnda Milli Kalknma Partisi, 1946' da ise
Demokrat Parti kurulmutur. 1946 ylnda yaplan
seimle ilk kez ok partili siyasal hayata geilmi-
tir.
Trkiye Cumhuriyetinin en uzun sre yrrlkte
kalan Anayasas niteliindeki 1924 Anayasas, 27 Mays
1960 askeri hareketine kadar yrrlkte kalm ve bu
hareketle birlikte yrrlkten kalkmtr.
VII. 1961 Anayasas
27 Mays askeri mdahalesi sonucunda oluturulan
kurucu meclis tarafndan hazrlanan 1961 anayasas
temel hak ve zgrlklerin geni bir ekilde dzenlen-
dii, dier anayasalarla karlatrldnda demokratik
zellii ne kan bir anayasadr. 1961 anayasasn
hazrlayan kurucu meclisin askeri kanadnda Milli Birlik
Komitesi, sivil kanadnda ise Temsilciler Meclisi bulu-
nur.
Bu anayasa 9 Temmuz 1961de halkoyuna sunul-
mutur. Semenlerin % 81inin katld oylamada yeni
anayasa % 61,7 evet oyuyla kabul edilmitir. Bylece
Trk tarihinde ilk kez bir kurucu meclis anayasa hazr-
lam ve bu anayasa halkoyu ile kabul edilmitir.
1961 Anayasas ile getirilen ve ne kan dzenle-
meler u ekilde sralanabilir.
Egemenlik: 1961 anayasas anayasaya egemenliin
yetkili organlar eliyle ve anayasann koyduu esaslar
erevesinde kullanlacan dzenlemitir. TBMMnin
snrsz egemenlik gc ortadan kaldrlm ve TBMM
anayasal bir organ niteliine brndrlmtr.
Anayasann stnl: 1961 anayasasnn 8. mad-
desine gre kanunlar anayasaya aykr olamaz. Anaya-
sa hkmleri yasama, yrtme ve yarg organlarn,
idare makamlar ve kiileri balayan temel hukuk ku-
rallardr. Bu madde ile anayasann stnl ilkesi
aka kabul edilmitir. Ayrca Anayasa Mahkemesi
kurularak zellikle yasama ilemlerinin anayasaya
uygunluu denetime tabi tutulmu ve anayasann
stnl ilkesi desteklenmitir.
Kuvvetler Ayrl: 1961 anayasas ile kuvvetlerin
yumuak bir biimde ayrlmas salanarak parlamenter
sisteme geilmitir. Yasama yetkisi TBMMne verilmi,
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
4
ayrca TBMM iki meclisli bir yapda oluturulmutur.
1961 anayasasna gre TBMM, halk tarafndan seilen
milletvekillerinden kurulan Millet Meclisi ve yine bir
ksm halk tarafndan seilen, bunun yan sra konten-
jan ve doal senatrlerden kurulan Cumhuriyet Sena-
tosundan oluur. Yrtme yetkisi Cumhurbakan ve
Bakanlar Kuruluna verilerek yrtme yetkisi meclisten
ayrlmtr. 1961 anayasas yarg bamszln tm
gvenceleriyle birlikte gerekletirmitir.
Temel Hak ve zgrlkler: 1961 anayasas temel
hak ve zgrlkler alannda kapsaml ve demokratik bir
dzenleme yapmtr. 1924 anayasasnda yalnzca
saylmakla yetinilen bu haklarn kapsam geniletilmi,
kullanlmasyla snrlandrlmas ve durdurulmas konu-
larna ilikin geni bir alma yapmtr. Buna gre
temel hak ve zgrlklerin snrlandrlmas anayasann
szne ve ruhuna uygun olarak kanun ile ve hakkn
zne dokunulmadan gerekletirilecektir.
Ayrca 1961 anayasas ile sosyal devlet ilkesi ilk kez
anayasal bir ilke olarak benimsenmitir.
Laiklik ilkesi anayasada aynen kabul edilmitir.
1961 anayasas ile ounluku demokrasi anlay-
ndan oulcu demokrasi anlayna geilmitir.
Yrtmenin, ynetimin tm eylemleri, kararlar
anayasal bir kurulu olan Dantay denetimine veril-
mitir.
Trk Silahl Kuvvetlerinin 12 Mart 1971de verdii
muhtra ile ynetim biimi geici bir kesintiye uram
1971-73 yllar arasnda ara rejim dnemi denebilecek
bir ynetim biimi yaanmtr. Bu tarihler arasnda
1961 Anayasasnda baz nemli deiiklikler yaplm-
tr.
Bakanlar Kuruluna kanun hkmnde kararname karma yetkisi
verilmitir.
niversite zerklii snrlandrlm, TRTnin zerk-lii kaldrlmtr.
Milli Gvenlik Kurulunun yardmclk etme grevi, tavsiye etme olarak
dzenlenmi ve kurulun etki-
si arttrlmtr.
Yrtme glendirilmitir.
Temel haklarn snrlandrlmasnda, genel snrla-ma sebepleri ve ayrca
baz temel haklara da zel
snrlama sebepleri getirilmitir.
Askeri Yksek dare Mahkemesi kurulmu, Dan-tayn grevlerinin bir
ksm bu mahkemeye dev-
redilmitir.
Devlet Gvenlik Mahkemeleri de bu deiikliklerle kurulmutur.
(DGMler 2004 anayasa deiiklii ile
kaldrlmtr)
12 Eyll 1980de yaplan asker mdahale ile1961
anayasas yrrlkten kaldrlm Milli Gvenlik Konse-
yi oluturulmu ve 1982 anayasasnn hazrlklar bala-
tlmtr.
VIII. 1982 Anayasas
12 Eyll mdahalesi ile birlikte ynetime el koyan
Milli Gvenlik Konseyi genel olarak devlet yetkilerini
kullanmaya balamtr. MGK Bakan Cumhurbakann
yetkilerine sahipti Milli Gvenlik Konseyi de yasama
grevini stlendi.
Milli Gvenlik Konseyi 1981 ylnda bir kurucu mec-
lis oluturarak yeni anayasa almalarna balad. Bu
kurucu meclisin askeri kanadnda Milli Gvenlik Kon-
seyi, sivil kanadnda ise danma meclisi vard. Bu ku-
rucu meclis yeni bir anayasa yaplp demokratik siste-
me geilene kadar geen srede; yeni anayasay ve bu
anayasann halkoyuna sunuluunu hazrlamak, siyasi
partiler kanunu hazrlamak, seim kanunu hazrlamak
ve TBMM kurulup greve balayncaya kadar yasama
yetkisine dayanarak, kanun koyma, deitirme, kal-
drma ileri yapmak, grevlerini stlendi.
1982 Anayasas daha sonra birok deiiklik geire-
rek kabul edili dnemindeki baz zelliklerini yitirdii
sylenebilir. Ancak kabul edildii zaman dnemine
baklarak baz zellikleri yle sralanabilir.
Gei dnemi ngrmtr.
Referandum ile anayasann kabul ve Cumhurba-kanl seimi
birletirilmitir.
Dier anayasalar gre daha kat bir anayasadr.
Milli Gvenlik Konseyinin dzenledii kanunlarn anayasaya aykrl
iddia edilemez. (Bu dzenleme
2001 anayasa deiiklii ile kaldrlmtr)
Otoritenin arl artmtr. Kamu yararnn, kiile-rin yararndan nce
geldii dncesi ve anari
kayglar sebebiyle hak ve hrriyetlerde snrlama-
lara gidilmitir. Gl devlet, otoriter idare kav-
ramlar n plana kmtr.
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
5
Yrtme organ glendirilmitir. zellikle yrt-me iinde Cumhurbakan
makam glendirilmi-
tir.
Siyasi karar alma mekanizmalarndaki tkanklar giderici hkmler
getirilmitir.
Dier anayasalardan daha kazuistik bir ekilde hazrlanmtr.
Kabul ediliinden bu yana 1982 Anayasasnda yap-
lan deiiklikler
1987 Deiiklikleri
21 olan seme ve halkoylamasna katlma ya 19'a indirildi;
400 olan milletvekili says 450'ye karld.
12 Eyll dneminde getirilen, siyasi partilerin ve liderlerinin
siyasi yasaklarna ilikin geici 4.
madde, yaplan referandumla yrrlkten kal-
drld. Bylece, siyasi partilerin ve liderlerinin
yasaklar sona erdi.
1993 Deiiklikleri
Radyo ve televizyon istasyonlar kurmak ve i-letmek kanunla
dzenlenecek artlar ereve-
sinde serbest brakld
1995 Deiiklikleri
Tutuklulara ve yurtdnda bulunan vatandala-ra oy kullanma hakk
verildi
Milletvekili says 550ye karld
Oy kullanma ya 19dan 18 e indirildi
Yksekretim elemanlar ve rencilerinin si-yasi partilere ye
olabilecei dzenlendi.
Devletin, siyasi partilere mali yardm dzen-lendi
Milletvekillerinin istifasnda, kabul iin aranan salt ounluk art
kaldrld
1999 Deiiklikleri
zelletirme maddesi dzenlenerek liberal devlet sistemine gei
hzlandrld
Kamu hizmetlerinin grdrlmesi ile ilgili imti-yaz artlama ve
szlemelerinden doan
uyumazlklarn (zellikle ok uluslu irketler)
zm iin tahkim yolu getirildi.
2001 Deiiklikleri
Temel hak ve hrriyetlerin snrlanmasnda kul-lanlan genel snrlama
sebepleri kaldrld ve
snrlamann ancak ilgili maddede yeralan zel
snrlama sebeplerine gre yaplabilecei kabul
edildi. Haklarn snrlandrlmasnda ze do-
kunma yasa, lllk, laik cumhuriyetin ge-
rekleri ltleri dzenlendi.
Adil yarglanma hakk anayasal bir dzenleme haline getirildi
Yakalama ve tutuklama sreleri yeniden d-zenlendi
Kanuna aykr bulgularn delil olamayaca ilke-
si getirildi
Ailenin, eler arasndaki eitlie dayanaca ku-ral dzenlenerek aile
reisi kavram kaldrlm
oldu.
Kamulatrma bedelinin kural olarak pein denecei kabul edildi.
Taksirli sulardan mahkumiyet alan hkml-lerin oy kullanabilecei
dzenlendi
Seim kanunlarnda ve siyasi partiler kanunun-da yaplacak
deiikliklerin, bir yl gemeden
uygulanamayaca hkm getirildi.
Dileke hakk, karlkl olmak kouluyla Trki-yede ikamet eden
yabanclara da tannd.
Meclis soruturmas almas oylamas ve Yce Divana sevk iin yaplacak
oylamann gizli oyla
yaplmas prensibi kabul edildi.
Siyasi partilerin kapatlmas davalarnda, te-melli kapatma yerine
ksmen ya da tamamen
devlet yardmndan yoksun brakmaya da karar
verilebilecei, siyasi partilerin kapatlmasnda
3/5 ounluk aranmas gerektii dzenlendi
Milli Gvenlik Konseyi dneminde karlan kanun ve kanun hkmnde
kararnamelere
yarg yolunu kapatan geici 15. madde kaldrl-
d ve yarg yolu alm oldu.
2002 Deiiklikleri
Bir ilin veya seim evresinin mecliste yesi kalmamas durumunda,
90 gn izleyen ilk Pa-
zar gn ara seime gidilecei kural getirildi
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
6
Milletvekili seilme artlar arasnda yer alan ideolojik veya
anarik eylemlere ibaresi, te-
rr eylemlerine olarak deitirildi.
2004 Deiiklikleri
DGMler kaldrld
dam cezas tamamen kaldrld
Uluslararas Adalet Divanna taraf olmann y-kmll dolaysyla
vatandan da yabanc
bir lkeye verilebilecei kabul edildi
Milletleraras anlamalarn anayasaya aykrl-nn ileri srlemeyecei
prensibi kabul edildi.
2005 Deiiklikleri
RTKn oluumu anayasal dzenleme haline getirildi
Saytayn grevleriyle ilgili dzenlemeler ya-plarak, mahalli
idarelerin mali denetiminin Sa-
ytay tarafndan yaplaca kabul edildi
2006 Deiiklikleri
Semen ya 25e indirildi.
2007 Deiiklikleri
Milletvekili genel seimleri 5 yldan 4 yla indi-rildi.
Cumhurbakannn halk tarafndan seilecei, grev sresinin 5 yl olaca
ve en fazla iki kez
seilebilecei dzenlendi.
Cumhurbakanl iin 20 milletvekilinin veya toplam %10 alan siyasi
partilerin aday gste-
rebilecei kabul edildi.
Meclisin toplant yeter saysnn btn oturum-lar iin 1/3 olduu hkm
dzenlendi
2010 Deiiklikleri
ocuklar, yallar, zrller, ehit dul ve yetim-leri ile mamul ve
gaziler iin ayrcalklar tan-
nabilecei dzenlenmitir.
Herkes, kendisiyle ilgili kiisel verilerin ko-runmasn isteme
hakkna sahiptir. zel ha-
yatn gizlilii ile ilgili anayasal gvenceler geti-
rilmitir.
Vatandan yurt dna kma hrriyeti, ancak su soruturmas veya
kovuturmas sebebiyle
hkim kararna bal olarak snrlanabilir. Se-
yahat zgrl ile ilgili dzenlemeler yapl-
mtr.
Sendika hakk maddesinde yaplan dzenleme ile birden fazla
sendikaya ye olabilmenin yolu
almtr.
Memurlara toplu szleme yapma hakk ta-nnmtr.
Kamu Denetilii kurumu anayasal bir kurulu haline gelmitir.
Parti kapatma karar ile Anayasa Mahkemesi-nin milletvekilliini
sona erdirebilmesi kaldrl-
mtr.
TBMM bakanlk divannn grev sreleri 2007 anayasa deiiklii ile
yaplan dzenlemeye g-
re yeniden sekillendirilmitir.
Yksek Askeri ura kararlarna kar ksmi yarg yolu alm, idarenin
yargsal denetiminde ye-
rindelik denetimi yaplamayaca dzenlenmi-
tir.
Memurlara verilen disiplin cezalar ierisinde yarg yolu kapal
olan uyarma ve knama ceza-
larna kar yarg yolu almtr.
Sivil kiilerin askeri mahkemelerde yarglana-mayaca
dzenlenmitir.
Anayasa Mahkemesinin kurulu alma ve esaslar kapsaml bir ekilde
yeniden dzen-
lenmitir.
Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun kuru-lu alma ve esaslar
kapsaml bir ekilde ye-
niden dzenlenmitir.
Ekonomik ve Sosyal Konsey anayasal bir kuru-lu haline
getirilmitir.
Anayasann Geici 15. maddesi yrrlkten kaldrlmtr. 12 Eyll 1980
askeri harekat ile
greve gelen askeri ynetimin ilemlerine kar
yarg yolunu kapatan bu maddenin kaldrlma-
syla bu dnem yneticilerinin eylem ve ilem-
lerine kar yarg yolu almtr.
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
7
DEVLETN TEMEL NTELKLER
BALANGI
Anayasalar ve Anayasa Hukuku devletin eklini, nite-
liklerini, temel organlarn ve grevlerini; bu organlarn
birbiriyle olan ilikilerini belirleyen ve dzenleyen hukuk
kurallar ierir. 1982 Anayasas da bu bak asyla yola
kar. Anayasann balang blm anayasa metnine
ve anayasann yapl amacna hakim olan temel inan
ve dnceleri sralarken, 1. madde devletin eklini, 2.
madde devletin ileyiine ve devlet organlarnn faali-
yetlerine hakim olan temel nitelikleri, 3. madde ise
devletin ekil zelliklerini dzenler.
1982 Anayasasnn balang blmnde yer alan
ilke ve dnceler u ekilde sralanabilir.
Atatrk ilke ve inklaplarna ballk
Atatrk milliyetilii
Atatrk medeniyetilii
ada medeniyet dzeyine ulama azmi
Millet iradesinin mutlak stnl
Anayasann ve hukukun stnl
Hrriyeti demokrasi
Kuvvetler ayrl
Trk varlnn devleti ve lkesiyle blnmez-lii
Laiklik
Yurtta sulh, cihanda sulh ilkesi,
Eitlik ve sosyal adalet gerekleri
Bu ilkelerin nemi anayasann ikince maddesinde
de vurgulanr. 2. maddede yer alan hkme gre srala-
nan temel niteliklerin balangta belirlenen ilkelere
dayal olduu dzenlemesi altna alnmtr. Ancak
burada vurgulamak gerekir ki anayasann balang
blm ve burada yer alan ilkeler anayasann deitiri-
lemeyecek maddeleri arasnda saylmam ve koruma
altna alnmamtr. Deitirilemeyecek maddeler olan
ilk madde kapsamnda dnmemek doru olur.
CUMHURYETLK
1982 Anayasasnn 1. maddesi devletin eklini be-
lirtir ve devlet eklinin Cumhuriyet olduunu hkm
altna alr. Trkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
Bu hkm ilk kez 1921 Anayasasnda 1923 ylnda
yaplan deiiklikle dzenlenmi ve anayasal bir ilke
haline gelmitir.
Cumhuriyet egemenliin millete ait olduu ve Dev-
letin temel organlarnn ve zellikle yasama ve yrt-
me organlarnn veraset ilkesine dayanlmadan olutu-
rulduu rejimdir. Cumhuriyet, egemenliin, yani devlet
gcnn, toplumun btnne ait olduu devleti ifade
eder. Millet egemenlii anayasada gsterilmi organla-
r araclyla ve baz hallerde dorudan doruya kulla-
nabilir. 1982 Anayasasnn demokratik sistemi gerek-
letirmek iin yapt dzenlemeler bu kapsamda d-
nlebilir. Yasama organnn halk tarafndan seimle
i bana gelmesi, yrtme organnn yasamann iin-
den kmas ve yasama denetimine tabi olmas halk
egemenliinin uygulanabilirliini gsterir. Bunun yan
sra yine 1982 Anayasas ile getirilen referandum (hal-
koylamas) dzenlemesi halkn egemenlii dorudan
doruya kullanmasna rnek gsterilebilir.
NSAN HAKLARINA SAYGILI DEVLET
Bilindii gibi anayasa devletin eklini ve organlarn
belirleyip dzenledii gibi temel hak ve zgrlklerin
de dzenlendii yazl belgedir. 1982 Anayasas temel
hak ve zgrlklerin dzenlenmesinde insan haklar-
na saygl devlet ifadesini kullanmtr. Temel hak ve
zgrlkler ilk kez geni bir ekilde 1961 Anayasasnda
dzenlenmitir. 1982 Anayasas da bu dzenlemeleri
takip etmitir. 1982 Anayasas kabul edildii tarihten
bu yana temel hak ve zgrlklerle ilgili birok deiik-
lik geirmitir.
1982 Anayasasnn temel hak ve zgrlkleri d-
zenlerken referans ald kaynak Birlemi Milletler
tarafndan yaynlanan 1948 tarihli nsan Haklar Evren-
sel Bildirgesidir.
1982 Anayasasnda, temel hak ve hrriyetler sade-
ce zgrlk alan ya da yetki veren dzenlemeler ola-
rak deil, ayn zamanda kiiye dev ve sorumluluk
ykleyen bir nitelie de sahiptir. Anayasann dzenle-
mesine gre temel hak ve devler herkesin kiiliine
bal olarak sahip olduu, bakasna devredilemeyen,
rza ile de olsa vazgeilemeyen hak ve hrriyetlerdir.
1982 Anayasasnda temel hak ve devler; kiinin
hak ve devleri, sosyal ve ekonomik hak ve devler ve
siyasi hak ve devler olmak zere l bir ayrmla
dzenlemitir. Bu haklar hakkn tanm ve trleri bl-
mnde kamu haklar bal altnda incelenmitir.
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
8
Temel Haklarn Snrlanmas
Anayasann 13. maddesine gre temel hak ve hr-
riyetler, ancak kanunla, zlerine dokunulmakszn ve
Anayasann hak ve zgrl tanmlayan maddelerin-
deki sebeplerle snrlanabilir.
Bu snrlamalar, Anayasann szne ve ruhuna,
demokratik toplum dzeninin ve laik Cumhuriyetin
gereklerine ve lllk ilkesine aykr olamaz.
lllk ilkesi, snrlamada bavurulan aracn s-
nrlama amacn gerekletirmeye elverili olmasn
ifade eder. Hakkn zne dokunmak ise, snrlamann
hakk kullanlamaz hale getirmesidir.
Ayrca yabanclar iin temel hak ve hrriyetler, mil-
letleraras hukuka uygun olarak kanunla snrlanabilir.
(md. 16).
Temel Haklarn Ktye Kullanlamamas
Anayasada yer alan hak ve hrriyetlerden hibiri,
Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnln
bozmay ve insan haklarna dayanan demokratik ve lik
Cumhuriyeti ortadan kaldrmay amalayan faaliyetler
biiminde kullanlamaz. Ayrca bu hak ve hrriyetler
yine bu hak ve hrriyetleri yok etmek amacyla kullan-
lamayacaktr.
Temel Haklarn Kullanlmasnn Durdurulmas
Sava, seferberlik, skynetim veya olaanst hal-
lerde, milletleraras hukuktan doan ykmllkler
ihlal edilmemek kaydyla, durumun gerektirdii lde
temel hak ve hrriyetlerin kullanlmas ksmen veya
tamamen durdurulabilir veya bunlar iin Anayasada
ngrlen gvencelere aykr tedbirler alnabilir. (md.
15)
Temel hak ve hrriyetlerin kullanlmasnn durdu-
rulmas ilk kez 1982 Anayasas ile kabul edilmitir.
Dolaysyla 1982 Anayasasna gre temel haklar 15.
maddede saylan sebeplerle, belirli durumlarda, mil-
letleraras ykmllkler ihlal edilmeden ve lllk
ilkesine uygun olarak durdurulabilecektir.
1982 Anayasas olaan durumlarda temel hak ve
zgrlklerin kanunla ve anayasada belirtilen ilkeler
erevesinde snrlanabileceini, olaanst durum-
larda ise daha geni yetkilerle snrlanabileceini ve
kullanlmasnn durdurulabilecei kabul edilmitir.
Ancak hangi halde olursa olsun;
Kiinin yaama hakkna, maddi ve manevi btn-lne dokunulamaz.
Kimse, din, vicdan, dnce ve kanaatlerini ak-lamaya zorlanamaz ve
bunlardan dolay sulana-
maz.
Su ve cezalar gemie yrtlemez ve sululuu mahkeme karar ile
saptanncaya kadar kimse su-
lu saylamaz.
Bu haklar hibir ekilde dokunulmayacak haklar
olarak anayasada dzenleme altna alnmtr
Trkiye, 1987 ylnda Avrupa nsan Haklar Komis-
yonuna bireysel bavuru hakkn; 1989 ylnda Avrupa
nsan Haklar Divannn zorunlu yarg yetkisini kabul
etmitir.
1982 Anayasasnda Saylan Temel Hak ve zgr-
lkler
Bu haklar genel kabul gren tasnifte; Negatif stat
haklar, pozitif stat haklar ve aktif stat haklar olarak
ayrma tabi tutulabilir.
Negatif stat haklar kiilere siyasi baskdan koru-
nan bir zgrlk alan salayan ve devlet, toplum ve
nc kiilere negatif, yani yalnzca mdahaleden
kanmak eklinde, bir ykmllk getiren haklardr.
Kii hak ve devleri bu statdedir.
Pozitif stat haklar, devletin bu haklar temin ve
tedariki ynnde olumlu ykmllkler stlenmesini
ve buna ilikin eitli dzeylerde dzenlemeleri gerek-
tirir. Sosyal ve ekonomik haklar bu statdedir.
Aktif stat haklar yurttalarn siyasal iktidarn olu-
umuna ve kullanmna katlmasn salayan haklardr.
Siyasi haklar ve devler bu statdedir.
1982 Anayasasnda saylarak belirtilen ve ierikleri
de yine anayasada aklanan kamu haklar Temel Hak
ve zgrlkler bal altnda dzenlenmi ve alt
bala ayrlmtr
1-K HAKLARI ve DEVLER
Kiinin maddi ve manevi varl ile ilgili bulunan ve
bu varln serbeste gelitirilmesi amacna ynelik
olan hak ve zgrlklerdir.
Kiinin dokunulmazl, madd ve manev varl
Herkes, yaama, madd ve manev varln koruma
ve gelitirme hakkna sahiptir.
Tbb zorunluluklar ve kanunda yazl haller dnda,
kiinin vcut btnlne dokunulamaz; rzas olma-
dan bilimsel ve tbb deneylere tbi tutulamaz.
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
9
Kimseye ikence ve eziyet yaplamaz; kimse insan
haysiyetiyle badamayan bir cezaya veya muameleye
tbi tutulamaz.
Zorla altrma yasa
Hi kimse zorla altrlamaz. Angarya yasaktr.
Kii hrriyeti ve gvenlii
Herkes, kii hrriyeti ve gvenliine sahiptir. Ana-
yasa ve kanunda belirtilen haller dnda kimse hrri-
yetinden yoksun braklamaz. Kii kanunda belirtilen
hallerde tedbir amacyla hkim kararyla tutuklanabilir.
Kiinin yakaland veya tutukland, yaknlarna
derhal bildirilir.
Yakalanan veya tutuklanan kiilere, yakalama veya
tutuklama sebepleri ve haklarndaki iddialar herhalde
yazl ve bunun hemen mmkn olmamas halinde
szl olarak derhal, toplu sularda en ge hkim huzu-
runa karlncaya kadar bildirilir.
Yakalanan veya tutuklanan kii, tutulma yerine en
yakn mahkemeye gnderilmesi iin gerekli sre hari
en ge krksekiz saat ve toplu olarak ilenen sularda
en ok drt gn iinde hkim nne karlr.
Hkim karar olmadan yakalama, ancak sust ha-
linde veya gecikmesinde saknca bulunan hallerde
yaplabilir.
zel hayatn gizlilii ve korunmas
a) zel hayatn gizlilii
Herkes, zel hayatna ve aile hayatna sayg gste-
rilmesini isteme hakkna sahiptir. zel hayatn ve aile
hayatnn gizliliine dokunulamaz.
Herkes, kendisiyle ilgili kiisel verilerin korunmasn
isteme hakkna sahiptir. Bu hak; kiinin kendisiyle ilgili
kiisel veriler hakknda bilgilendirilme, bu verilere
erime, bunlarn dzeltilmesini veya silinmesini talep
etme ve amalar dorultusunda kullanlp kullanlma-
dn renmeyi de kapsar. Kiisel veriler, ancak ka-
nunda ngrlen hallerde veya kiinin ak rzasyla
ilenebilir. Kiisel verilerin korunmasna ilikin esas ve
usuller kanunla dzenlenir. (2010 Anayasa deiiklii)
b) Konut dokunulmazl
Kimsenin konutuna dokunulamaz. Usulne gre
verilmi hkim karar olmadka veya yetkili klnm
merciin yazl emri bulunmadka kimsenin konutuna
girilemez, arama yaplamaz ve buradaki eyaya el ko-
nulamaz.
c) Haberleme hrriyeti
Herkes, haberleme hrriyetine sahiptir. Haber-
lemenin gizlilii esastr. Usulne gre verilmi hkim
karar olmadka veya yetkili klnm merciin yazl
emri bulunmadka haberleme engellenemez ve gizli-
liine dokunulamaz.
Yerleme ve seyahat hrriyeti
Herkes, yerleme ve seyahat hrriyetine sahiptir.
Vatanda snr d edilemez ve yurda girme hakkndan
yoksun braklamaz.
Yerleme ve seyahat hrriyeti, su ilenmesini n-
lemek, sosyal ve ekonomik gelimeyi salamak, salkl
ve dzenli kentlemeyi gerekletirmek ve kamu mal-
larn korumak, su soruturma ve kovuturmas sebe-
biyle ve su ilenmesini nlemek amalaryla kanunla
snrlanabilir.
Vatandan yurt dna kma hrriyeti, ancak su
soruturmas veya kovuturmas sebebiyle hkim kara-
rna bal olarak snrlanabilir. (2010 Anayasa Deiikli-
i)
Din ve vicdan hrriyeti
Herkes, vicdan, din inan ve kanaat hrriyetine sa-
hiptir. Kimse, ibadete, din yin ve trenlere katlmaya,
din inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz; din
inan ve kanaatlerinden dolay knanamaz ve sulana-
maz.
Dnce ve kanaat hrriyeti
Herkes, dnce ve kanaat hrriyetine sahiptir. Her
ne sebep ve amala olursa olsun kimse, dnce ve
kanaatlerini aklamaya zorlanamaz; dnce ve kana-
atleri sebebiyle knanamaz ve sulanamaz.
Dnceyi aklama ve yayma hrriyeti
Herkes, dnce ve kanaatlerini sz, yaz, resim ve-
ya baka yollarla tek bana veya toplu olarak aklama
ve yayma hakkna sahiptir. Bu hrriyet resm makam-
larn mdahalesi olmakszn haber veya fikir almak ya
da vermek serbestliini de kapsar.
Bilim ve sanat hrriyeti
Herkes, bilim ve sanat serbeste renme ve -
retme, aklama, yayma ve bu alanlarda her trl ara-
trma hakkna sahiptir.
Basn ve yaymla ilgili haklar
a) Basn hrriyeti
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
10
Basn hrdr, sansr edilemez. Basmevi kurmak
izin alma ve mal teminat yatrma artna balanamaz.
b) Sreli ve sresiz yayn hakk
Sreli veya sresiz yayn nceden izin alma ve mal
teminat yatrma artna balanamaz.
c) Basn aralarnn korunmas
Kanuna uygun ekilde basn iletmesi olarak kuru-
lan basmevi ve eklentileri ile basn aralar, su aleti
olduu gerekesiyle zapt ve msadere edilemez veya
iletilmekten alkonulamaz.
d) Kamu tzelkiilerinin elindeki basn d kitle ha-
berleme aralarndan yararlanma hakk
Kiiler ve siyas partiler, kamu tzelkiilerinin elin-
deki basn d kitle haberleme ve yaym aralarndan
yararlanma hakkna sahiptir. Bu yararlanmann artlar
ve usulleri kanunla dzenlenir.
e) Dzeltme ve cevap hakk
Dzeltme ve cevap hakk, ancak kiilerin haysiyet
ve ereflerine dokunulmas veya kendileriyle ilgili ger-
ee aykr yaynlar yaplmas hallerinde tannr ve
kanunla dzenlenir.
Toplant hak ve hrriyetleri
a) Dernek kurma hrriyeti
Herkes, nceden izin almakszn dernek kurma ve
bunlara ye olma ya da yelikten kma hrriyetine
sahiptir. Hi kimse bir dernee ye olmaya ve dernekte
ye kalmaya zorlanamaz.
b) Toplant ve gsteri yry dzenleme hakk
Herkes, nceden izin almadan, silahsz ve saldrsz
toplant ve gsteri yry dzenleme hakkna sahip-
tir.
Toplant ve gsteri yry hakk ancak, mill g-
venlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel
saln ve genel ahlkn veya bakalarnn hak ve z-
grlklerinin korunmas amacyla ve kanunla snrlana-
bilir.
Toplant ve gsteri yry dzenleme hakknn
kullanlmasnda uygulanacak ekil, art ve usuller ka-
nunda gsterilir.
Mlkiyet hakk
Herkes, mlkiyet ve miras haklarna sahiptir. Bu
haklar, ancak kamu yarar amacyla, kanunla snrlana-
bilir. Mlkiyet hakknn kullanlmas toplum yararna
aykr olamaz.
Haklarn korunmas ile ilgili hkmler
a) Hak arama hrriyeti
Herkes, meru vasta ve yollardan faydalanmak su-
retiyle yarg mercileri nnde davac veya daval olarak
iddia ve savunma ile adil yarglanma hakkna sahiptir.
Hibir mahkeme, grev ve yetkisi iindeki davaya
bakmaktan kanamaz.
b) Kanun hkim gvencesi
Hi kimse kanunen tbi olduu mahkemeden baka
bir merci nne karlamaz. Bir kimseyi kanunen tbi
olduu mahkemeden baka bir merci nne karma
sonucunu douran yarg yetkisine sahip olaanst
merciler kurulamaz.
c) Su ve cezalara ilikin esaslar
Kimse, ilendii zaman yrrlkte bulunan kanu-nun su saymad bir
fiilden dolay cezalandrla-
maz; kimseye suu iledii zaman kanunda o su
iin konulmu olan cezadan daha ar bir ceza ve-
rilemez.
Ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirleri an-cak kanunla
konulur.
Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar, kimse sulu saylamaz.
Hi kimse kendisini ve kanunda gsterilen yaknla-rn sulayan bir
beyanda bulunmaya veya bu yol-
da delil gstermeye zorlanamaz.
Kanuna aykr olarak elde edilmi bulgular, delil olarak kabul
edilemez.
Ceza sorumluluu ahsdir.
Hi kimse, yalnzca szlemeden doan bir ykm-ll yerine
getirememesinden dolay zgrl-
nden alkonulamaz.
lm cezas ve genel msadere cezas verilemez.
dare, kii hrriyetinin kstlanmas sonucunu douran bir meyyide
uygulayamaz.
Uluslararas Ceza Divanna taraf olmann gerektir-dii ykmllkler
hari olmak zere vatanda,
su sebebiyle yabanc bir lkeye verilemez.
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
11
spat hakk
Kamu grev ve hizmetinde bulunanlara kar, bu
grev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak
yaplan isnatlardan dolay alan hakaret davalarnda,
sank, isnadn doruluunu ispat hakkna sahiptir.
2-SOSYAL ve EKONOMK HAKLAR ve DEVLER
Kiinin sosyal ve ekonomik faaliyetleriyle ilgili bulu-
nan hak ve zgrlklerdir.
Ailenin korunmas
Aile, Trk toplumunun temelidir ve eler arasnda
eitlie dayanr. Devlet, ailenin huzur ve refah ile zel-
likle anann ve ocuklarn korunmas ve aile planlama-
snn retimi ile uygulanmasn salamak iin gerekli
tedbirleri alr, tekilt kurar.
Her ocuk, korunma ve bakmdan yararlanma, yk-
sek yararna aka aykr olmadka, ana ve babasyla
kiisel ve dorudan iliki kurma ve srdrme hakkna
sahiptir.
Devlet, her trl istismara ve iddete kar ocukla-
r koruyucu tedbirleri alr. (2010 Anayasa Deiiklii)
Eitim ve renim hakk ve devi
Kimse, eitim ve renim hakkndan yoksun brak-
lamaz. Eitim ve retim hrriyeti, Anayasaya sadakat
borcunu ortadan kaldrmaz. lkretim kz ve erkek
btn vatandalar iin zorunludur ve Devlet okullarn-
da paraszdr.
Kamu yarar dzenlemesi altnda haklar
a) Kylardan yararlanma
Kylar, Devletin hkm ve tasarrufu altndadr. De-
niz, gl ve akarsu kylaryla, deniz ve gllerin kylarn
evreleyen sahil eritlerinden yararlanmada ncelikle
kamu yarar gzetilir.
b) Toprak mlkiyeti
Devlet, topran verimli olarak iletilmesini koru-
mak ve gelitirmek, erozyonla kaybedilmesini nlemek
ve topraksz olan veya yeter topra bulunmayan ifti-
likle uraan kylye toprak salamak amacyla gerekli
tedbirleri alr.
c) Tarm, hayvanclk ve bu retim dallarnda al-
anlarn korunmas
Devlet, tarm arazileri ile ayr ve meralarn ama
d kullanlmasn ve tahribini nlemek, tarmsal re-
tim planlamas ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hay-
vansal retimi artrmak maksadyla, tarm ve hayvanc-
lkla uraanlarn iletme ara ve gerelerinin ve dier
girdilerinin salanmasn kolaylatrr.
d) Kamulatrma
Devlet ve kamu tzelkiileri; kamu yararnn gerek-
tirdii hallerde, gerek karlklarn pein demek
artyla, zel mlkiyette bulunan tanmaz mallarn
tamamn veya bir ksmn, kanunla gsterilen esas ve
usullere gre, kamulatrmaya ve bunlar zerinde idar
irtifaklar kurmaya yetkilidir.
e) Devletletirme ve zelletirme
Kamu hizmeti nitelii tayan zel teebbsler, ka-
mu yararnn zorunlu kld hallerde devletletirilebilir.
Devletin, kamu iktisad teebbslerinin ve dier
kamu tzelkiilerinin mlkiyetinde bulunan iletme ve
varlklarn zelletirilmesine ilikin esas ve usuller ka-
nunla gsterilir.
alma ve szleme hrriyeti
Herkes, diledii alanda alma ve szleme hrri-
yetlerine sahiptir. zel teebbsler kurmak serbesttir.
alma ile ilgili haklar
a) alma hakk ve devi
alma, herkesin hakk ve devidir. Devlet, alan-
larn hayat seviyesini ykseltmek, alma hayatn
gelitirmek iin alanlar ve isizleri korumak, al-
may desteklemek, isizlii nlemeye elverili ekono-
mik bir ortam yaratmak ve alma barn salamak
iin gerekli tedbirleri alr.
b) alma artlar ve dinlenme hakk
Kimse, yana, cinsiyetine ve gcne uymayan i-
lerde altrlamaz. Kkler ve kadnlar ile beden ve
ruh yetersizlii olanlar alma artlar bakmndan
zel olarak korunurlar. Dinlenmek, alanlarn hakk-
dr. cretli hafta ve bayram tatili ile cretli yllk izin
haklar ve artlar kanunla dzenlenir.
c) Sendika kurma hakk
alanlar ve iverenler, yelerinin alma ilikile-
rinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini koru-
mak ve gelitirmek iin nceden izin almakszn sendi-
kalar ve st kurulular kurma, bunlara serbeste ye
olma ve yelikten serbeste ekilme haklarna sahiptir.
Hi kimse bir sendikaya ye olmaya ya da yelikten
ayrlmaya zorlanamaz.
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
12
Toplu i szlemesi, grev hakk ve lokavt haklar
a) Toplu i szlemesi hakk
iler ve iverenler, karlkl olarak ekonomik ve
sosyal durumlarn ve alma artlarn dzenlemek
amacyla toplu i szlemesi yapma hakkna sahiptirler.
Memurlar ve dier kamu grevlileri, toplu szleme
yapma hakkna sahiptirler.
Toplu szleme yaplmas srasnda uyumazlk
kmas halinde taraflar Kamu Grevlileri Hakem Kuru-
luna bavurabilir. Kamu Grevlileri Hakem Kurulu
kararlar kesindir ve toplu szleme hkmndedir.
(2010 Anayasa Deiiklii)
b) Grev hakk ve lokavt
Toplu i szlemesinin yaplmas srasnda, uyu-
mazlk kmas halinde iiler grev hakkna sahiptirler.
Bu hakkn kullanlmasnn ve iverenin lokavta bavur-
masnn usul ve artlar ile kapsam ve istisnalar kanun-
la dzenlenir. Grev hakk ve lokavt iyi niyet kurallarna
aykr tarzda, toplum zararna ve mill serveti tahrip
edecek ekilde kullanlamaz.
Siyas amal grev ve lokavt, dayanma grev ve lo-
kavt, genel grev ve lokavt, iyeri igali, ii yavalatma,
verim drme ve dier direniler yaplamaz.
crette adalet salanmas
cret emein karldr. Devlet, alanlarn yap-
tklar ie uygun adaletli bir cret elde etmeleri ve
dier sosyal yardmlardan yararlanmalar iin gerekli
tedbirleri alr. Asgar cretin tespitinde alanlarn
geim artlar ile lkenin ekonomik durumu da gz
nnde bulundurulur.
Salk, evre ve konut haklar
a) Salk hizmetleri ve evrenin korunmas
Herkes, salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna
sahiptir. evreyi gelitirmek, evre saln korumak ve
evre kirlenmesini nlemek Devletin ve vatandalarn
devidir.
b) Konut hakk
Devlet, ehirlerin zelliklerini ve evre artlarn g-
zeten bir planlama erevesinde, konut ihtiyacn kar-
layacak tedbirleri alr, ayrca toplu konut teebbsleri-
ni destekler.
Genlik ve spor haklar
a) Genliin korunmas
Devlet, istikll ve Cumhuriyetimizin emanet edildii
genlerin msbet ilmin nda, Atatrk ilke ve inklp-
lar dorultusunda ve Devletin lkesi ve milletiyle b-
lnmez btnln ortadan kaldrmay ama edinen
grlere kar yetime ve gelimelerini salayc ted-
birleri alr.
b) Sporun gelitirilmesi
Devlet, her yataki Trk vatandalarnn beden ve
ruh saln gelitirecek tedbirleri alr, sporun kitlelere
yaylmasn tevik eder. Devlet baarl sporcuyu korur.
Sosyal gvenlik hakk
Herkes, sosyal gvenlik hakkna sahiptir. Devlet, bu
gvenlii salayacak gerekli tedbirleri alr ve tekilat
kurar.
Devlet, harp ve vazife ehitlerinin dul ve yetimleriy-
le, mall ve gazileri korur ve toplumda kendilerine
yarar bir hayat seviyesi salar. Devlet, sakatlarn
korunmalarn ve toplum hayatna intibaklarn salay-
c tedbirleri alr. Yallar, Devlete korunur. Yallara
Devlet yardm ve salanacak dier haklar ve kolaylklar
kanunla dzenlenir.
Devlet, yabanc lkelerde alan Trk vatandala-
rnn aile birliinin, ocuklarnn eitiminin, kltrel
ihtiyalarnn ve sosyal gvenliklerinin salanmas,
anavatanla balarnn korunmas ve yurda dnlerin-
de yardmc olunmas iin gereken tedbirleri alr.
Tarih, kltr ve tabiat varlklarnn korunmas
Devlet, tarih, kltr ve tabiat varlklarnn ve deer-
lerinin korunmasn salar, bu amala destekleyici ve
tevik edici tedbirleri alr.
Sanatn ve sanatnn korunmas
Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanaty korur. Sanat
eserlerinin ve sanatnn korunmas, deerlendirilmesi,
desteklenmesi ve sanat sevgisinin yaylmas iin gere-
ken tedbirleri alr.
3-SYAS HAKLAR ve DEVLER
Herhangi bir biimde devletin ynetimine ve siyasi
kuruluuna katlmaya ynelik haklardr.
Trk vatandal
Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan her-
kes Trktr. Trk babann veya Trk anann ocuu
Trktr. Vatandalk, kanunun gsterdii artlarla
kazanlr ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedi-
lir. Hibir Trk, vatana ballkla badamayan bir ey-
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
13
lemde bulunmadka vatandalktan karlamaz. Va-
tandalktan karma ile ilgili karar ve ilemlere kar
yarg yolu kapatlamaz.
Seme, seilme ve siyas faaliyette bulunma hak-
lar
Vatandalar, kanunda gsterilen artlara uygun
olarak, seme, seilme ve bamsz olarak veya bir
siyas parti iinde siyas faaliyette bulunma ve halkoy-
lamasna katlma hakkna sahiptir.
Seimler ve halkoylamas serbest, eit, gizli, tek de-
receli, genel oy, ak saym ve dkm esaslarna gre,
yarg ynetim ve denetimi altnda yaplr. Ancak, yurt
dnda bulunan Trk vatandalarnn oy hakkn kulla-
nabilmeleri amacyla kanun, uygulanabilir tedbirleri
belirler.
Onsekiz yan dolduran her Trk vatanda seme
ve halkoylamasna katlma haklarna sahiptir. Silah
altnda bulunan er ve erbalar ile asker renciler,
taksirli sulardan hkm giyenler hari ceza infaz ku-
rumlarnda bulunan hkmller oy kullanamazlar.
Ceza infaz kurumlar ve tutukevlerinde oy kullanlmas
ve oylarn saym ve dkmnde seim emniyeti asn-
dan alnmas gerekli tedbirler Yksek Seim Kurulu
tarafndan tespit edilir ve grevli hkimin yerinde
ynetim ve denetimi altnda yaplr.
Seim kanunlar, temsilde adalet ve ynetimde is-
tikrar ilkelerini badatracak biimde dzenlenir.
Seim kanunlarnda yaplan deiiklikler, yrrle
girdii tarihten itibaren bir yl iinde yaplacak seim-
lerde uygulanmaz.
Siyas Parti kurma, partilere girme ve partilerden
ayrlma hakk
Vatandalar, siyas parti kurma ve usulne gre
partilere girme ve partilerden ayrlma hakkna sahiptir.
Parti yesi olabilmek iin onsekiz yan doldurmu
olmak gerekir.
Siyas partiler, demokratik siyas hayatn vazgeil-
mez unsurlardr.
Siyas partiler nceden izin almadan kurulurlar.
Hkimler ve savclar, Saytay dahil yksek yarg or-
ganlar mensuplar, kamu kurum ve kurulularnn
memur statsndeki grevlileri, yaptklar hizmet ba-
kmndan ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri,
Silahl Kuvvetler mensuplar ile yksekretim ncesi
rencileri siyas partilere ye olamazlar.
Kamu hizmetlerine girme hakk
a) Hizmete girme
Her Trk, kamu hizmetlerine girme hakkna sahip-
tir. Hizmete alnmada, grevin gerektirdii nitelikler-
den baka hibir ayrm gzetilemez.
b) Mal bildirimi
Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bu-
lunmalar ve bu bildirimlerin tekrarlanma sreleri ka-
nunla dzenlenir. Yasama ve yrtme organlarnda
grev alanlar, bundan istisna edilemez.
Vatan hizmeti
Vatan hizmeti, her Trkn hakk ve devidir. Bu
hizmetin Silahl Kuvvetlerde veya kamu kesiminde ne
ekilde yerine getirilecei veya getirilmi saylaca
kanunla dzenlenir.
Vergi devi
Herkes, kamu giderlerini karlamak zere, mal g-
cne gre, vergi demekle ykmldr.
Vergi yknn adaletli ve dengeli dalm, maliye
politikasnn sosyal amacdr.
Vergi, resim, har ve benzeri mal ykmllkler
kanunla konulur, deitirilir veya kaldrlr.
Vergi, resim, har ve benzeri mal ykmllklerin
muaflk, istisnalar ve indirimleriyle oranlarna ilikin
hkmlerinde kanunun belirttii yukar ve aa snrlar
iinde deiiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna
verilebilir.
Dileke hakk
Vatandalar ve karlkllk esas gzetilmek kaydyla
Trkiyede ikamet eden yabanclar kendileriyle veya
kamu ile ilgili dilek ve ikyetleri hakknda, yetkili ma-
kamlara ve Trkiye Byk Millet Meclisine yaz ile
bavurma hakkna sahiptir.
Herkes, bilgi edinme ve kamu denetisine bavur-
ma hakkna sahiptir.
Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlna bal ola-
rak kurulan Kamu Denetilii Kurumu idarenin ileyi-
iyle ilgili ikyetleri inceler.
Kamu Badenetisi Trkiye Byk Millet Meclisi ta-
rafndan gizli oyla drt yl iin seilir.
Kamu Denetilii Kurumunun kuruluu, grevi, a-
lmas, inceleme sonucunda yapaca ilemler ile
Kamu Badenetisi ve kamu denetilerinin nitelikleri,
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
14
seimi ve zlk haklarna ilikin usul ve esaslar kanunla
dzenlenir (2010 Anayasa Deiiklii)
ATATRK MLLYETL
1924 Anayasasnda milliyetilik olarak dzenle-
nen ilke, 1961 Anayasasnda milli devlet, 1982 Ana-
yasasnda ise Atatrk milliyetiliine bal devlet
eklinde ifade edilmitir.
Atatrk milliyetilii kavramndan anlalmas gere-
ken sbjektif milliyetilik anlaydr.
Subjektif milliyetilik
Irka dayal olmayan,
Birlikte yaama arzusuna ifade eden,
Zengin bir hatra mirasna sahip bulunan,
Sahip olunan mirasn korunmasnda birlikte hare-ket eden
Gelecei birlikte kurma arzusu hisseden
topluluklarn millet olduunu tanmlar
Atatrk milliyetiliinin anayasadaki dzenlemele-
rini ve sonularn u ekilde sralayabiliriz:
Trkiye Cumhuriyetinin insan unsuru, tek bir millettir ve bu
millet Trk milletidir.
Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan her-kes Trktr.
Resmi dili Trkedir
Trkiye Cumhuriyeti devlete lkesi ve milleti ile blnmez bir
btndr
Trk babann veya Trk anann ocuu Trktr. Dnyann neresinde olursa
olsun anne veya baba-
dan birinin Trk vatanda olmas halinde ocua
da vatandalk verilir.
Vatandalk, kanunun gsterdii artlarla kazanlr ve ancak kanunda
belirtilen hallerde kaybedilir.
Vatandalk kanununda vatandaln doumla,
evlenme ile ve sonradan taleple kazanlabilecei
ve bunun art ve ekilleri belirlenmitir.
Hibir Trk, vatana ballkla badamayan bir eylemde bulunmadka
vatandalktan karla-
maz. Vatandalktan karma kararlarn Bakanlar
Kurulu verir ve bu karar kar yarg yolu aktr
LAKLK
Laiklik, devlet ile din ilerinin ayrlmas; devletin
din ve vicdan hrriyetinin gereklemesi bakmndan
tarafsz olmas eklinde ifade edilebilir.
Laikliin bir yn, inan, ibadet ve vicdan hrriyeti-
nin devlet tarafndan gvence altna alnmasdr. Bir
din veya mezhep mensuplarnn baka din veya mez-
hep mensuplarna kar ya da kiinin inan, ibadet,
vicdan ve dnce hrriyetini yaamasna ynelik her
trl bask ve tahakkm nlemek laik devletin gre-
vidir.
Din hrriyeti, herkesin diledii inan ve kanaate sa-
hip olabileceini ifade eder. Bu ilke, ayn zamanda dini
inanca sahip olmama hrriyetini de ierir. badet hr-
riyeti gerei, kiiler inandklar dinin ibadet, ayin ve
trenlerini de serbeste yerine getirebilirler. Ancak
ibadet hrriyeti, din hrriyeti gibi mutlak deildir.
badet hrriyetinin, Anayasann 14. maddesinde say-
lan amalarla ktye kullanlmas yasaklanmtr.
Laikliin dier yn ise din ve devlet ilerinin birbi-
rinden ayrlmasdr. Laik devlette devletin siyasi yaps-
n, hkmet ve idarenin ileyiini, toplumun yaayn
dzenleyen kanun ve kurallar dini prensipler deil,
bilimsel yaklamlar, toplumsal ihtiyalar tayin eder.
Laikliin dier yn olan din ve devlet ilerinin bir-
birinden ayrlm olmasnn gerekleri u ekilde srala-
nabilir.
a) Resmi bir devlet dininin bulunmamas: Bunun
anlam, devletin belli bir dine stnlk tanmamas, o
dinin kurallarn devlet ilemleriyle vatandalarna
uygulatmaya almamasdr. 1924 Anayasasnn ilk
halinde Devletin dini slamdr hkm yer alr. Kuru-
lan yeni Trkiye Cumhuriyetinin resmi bir dindi vardr.
Ancak 1924 Anayasasnda 1928 yl deiiklii ile bu
hkm anayasadan karlmtr. Laiklik ilkesi ise ilk kez
1924 Anayasasnda 1937 yl deiiklii ile anayasa
hukukumuza girmitir.
b) Din kurumlar ile Devlet kurumlarnn ayrlm
olmas:
c) Devlet ynetiminin din kurallarndan etkilenme-
mesi:
d) Devletin, btn dinlerin mensuplarna eit dav-
ranmas
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
15
DEMOKRATK DEVLET
Demokrasi zerine eski yunan site devletlerinden
bu yana bir ok tanm yaplm bir ok uygulama de-
mokrasi olarak anlatlmtr. Demokrasiyi halkn tercih-
lerini ortaya koyarak bir siyasal sistem oluturmas
olarak tanmlarsak, 1982 Anayasasnda demokratik
devleti oluturmak iin yaplan dzenlemeleri daha
kolay aklamak mmkn olur. Bu anlamda demokratik
devletin vazgeilmez iki temel kavramndan bahsede-
biliriz.
1. Seimler
2. Siyasi Partiler
1. SEMLER
Anayasada serbest ve demokratik seim ilkeleri u
ekilde belirtilmitir.
Seimler ve halkoylamas serbest, eit, gizli, tek
dereceli, genel oy, ak saym ve dkm esaslarna
gre, yarg ynetim ve denetimi altnda yaplr.
Seimlere hakim olan bu ilkeleri aklamakta fayda
vardr.
Genel oy
Dil, din, rk, servet, vergi, renim durumu ve cinsi-
yet gibi snrlamalar olmakszn, btn vatandalarn oy
hakkna sahip olmasdr.
1924 erkekler iin genel oy ilkesi benimsenirken,
1930 ylnda belediye seimleri kanununda yaplan
deiiklikle kadnlara da seme ve seilme hakk ta-
nnmtr. Bu hak kadnlara genel seimler iin 1934
ylnda tannm ve bylece tam olarak genel oy ilkesi-
ne 1934 ylnda geilmitir.
Genel oy ilkesi tm vatandalarn oy hakkna sahip
olduunu belirtmekle birlikte anayasal snrlamalar da
getirmitir. Buna gre;
18 yandan kkler
Kstllar
Askeri renciler
Er ve erbalar
Kastl sulardan cezaevinde hkml bulu-nanlar
oy kullanamaz. Bu snrlamalar geici olarak anla-
mak gerekir. Bunun yan sra cezaevinde bulunan tak-
sirli sutan hkm giymi olanlar ile tutuklular oy kul-
lanabilir. Yurtdnda yaayan Trk vatandalar da snr
kaplarnda oy kullanma hakkna sahiptir.
Eit oy
Dil, din, rk, servet, vergi, renim durumu ve cinsi-
yet gibi snrlamalar olmakszn, her vatandan tek bir
oya sahip olmasn ve kullanlan oyun eit deerde
olmasn ifade eder.
Gizli oy ve ak saym ve dkm
Semenlerin etik altnda kalmasn nlemek ve d-
ncelerini oylaryla rahata ifade edebilmesini sala-
mak amacyla oy verme ilemi gizli yaplr. Bununla
birlikte sandklarn almas ve oylarn saym herkese
ak olarak gerekletirilir. 1950 ylnda gizli oy ve ak
saym ve dkm ilkeleri kabul edilmitir.
Tek dereceli seim
Tek dereceli seimde semenler, temsilcilerini do-
rudan seerler. Semenlerin araya kimse girmeden
(delege, ara temsilci vb.) temsilcisini dorudan doru-
ya kendisinin belirleyebildii sistemdir. Trkiyede
1946 ylna kadar iki dereceli seim uygulanmtr.
1946 seimleri tek dereceli sisteme gre yaplan ilk
seimlerdir.
Seimlerin serbestlii
Bu ilke, vatandalarn hibir bask ve zorlama ol-
madan oy kullanabilmelerini ifade eder. Oy vermek
mecburi tutulamaz. Kii oy kullanp kullanmamakta
serbesttir. Byle bir ilke olmakla birlikte anayasada
sonradan yaplan deiiklikle Halkoylamasna, millet-
vekili genel ve ara seimlerine ve mahall genel seim-
lere itiraki temin iin, kanunla para cezas dahil gerekli
her trl tedbir alnr hkm getirilmitir. Bu hkm
oy vermenin mecburi hale getirildii eklinde yorum-
lanmakla birlikte para cezas milletvekili seimleri iin
getirilmi, ceza uygulama yetkisi de ile seim kuruluna
braklmtr. Uygulamada pek grlmemektedir
Seimlerin yarg organlarnn ynetimi ve deneti-
minde yaplmas
Anayasaya gre, seimler yarg organlarnn yne-
timi ve denetimi altnda yaplr. Seimlerin balama-
sndan bitimine kadar, tm ilemler il ve ile seim
kurullar ve bu kurullarn denetim organ niteliinde
grev yapan Yksek Seim Kurulu tarafndan yrtlr.
Seimin dzen iinde ynetimi ve drstl ile ilgili
btn ilemleri yapma, semen listelerinin hazrlanma-
s, oy pusulalarnn dzenlenmesi, aday listelerinin
kesinletirilmesi gibi ilemlerle birlikte, seimden sonra
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
16
seimle ilgili ikayet ve itirazlar inceleme ve kesin
karara balama ve TBMM yelerinin seim tutanakla-
rn kabul etme grevi bu organlar tarafndan yrt-
lr.
YKSEK SEM KURULU
YSK, 1950 ylnda kurulmutur. Yksek Seim Kuru-
lu ilk defa 1961 Anayasas ile anayasal bir kurulu ol-
mutur.
7 asl ve 4 yedek yeden oluur. yelerin 6s Yarg-
tay, 5i Dantay Genel Kurullarnca kendi yeleri ara-
sndan ye tamsaylarnn salt ounluunun gizli oyu
ile seilir. yelerin grev sresi 6 yldr. Sresi biten
ye yeniden seilebilir. yeler, salt ounluk ve gizli
oyla aralarndan bir bakan ve bir bakanvekili seer-
ler.
Grev ve Yetkileri,
l ve ile seim kurullarnn olumasn sala-mak,
l seim kurullarnn ilemlerine ve kararlarna kar yaplacak
itirazlar, oy verme gnnden n-
ce ve itiraz konusunun gerektirdii sratle, kesin
karara balamak,
Adayla ait itirazlar hakknda kesin karar ver-mek,
l seim kurullarnca dzenlenen tutanaklara kar yaplan itirazlar
inceleyip kesin karara ba-
lamak.
Milletvekillerinin seim tutanaklarn kabul et-me ve RGde
yaymlamak.
Cumhurbakan seim tutanaklarnn kabul etme ve RGde yaymlamak.
Yksek Seim Kurulunun kararlar kesindir ve bu
kararlara kar baka bir mercie bavurulamaz.
2. SYAS PARTLER
Siyas partiler, demokratik siyas hayatn vazgeil-
mez unsurlardr. Siyas partiler nceden izin almadan
kurulurlar ve Anayasa ve kanun hkmleri ierisinde
faaliyetlerini srdrrler.
1982 Anayasasnn 68. maddesine gre Vatanda-
lar, siyas parti kurma ve usulne gre partilere girme
ve partilerden ayrlma hakkna sahiptir. Siyasi partiler,
partiye ye olma yeterliine sahip en az otuz Trk
vatanda tarafndan kurulur. Siyasi partilerin genel
merkezi Ankarada bulunur.
Siyasi Parti yelii
Parti yesi olabilmek iin onsekiz yan doldurmu
olmak gerekir.
Hkimler ve savclar,
Saytay dahil yksek yarg organlar mensuplar,
Kamu kurum ve kurulularnn memur statsn-deki grevlileri,
i nitelii tamayan kamu grevlileri,
Silahl Kuvvetler mensuplar
Yksekretim ncesi rencileri
Kamu hizmetlerinden yasakllar,
Yz kzartc sular, kaaklk sular, ihaleye fesat kartrma veya Devlet
srlarn aa vurma sula-
rndan mahkm olanlar,
Taksirli sular hari be yl ar hapis veya be yl ve daha fazla
hapis cezasna mahkm olanlar,
Terr eyleminden mahkm olanlar,
Siyas partilere ye olamazlar.
Yksekretim elemanlarnn ve yksekretim -
rencilerinin siyas partilere ye olmalar ancak kanunla
dzenlenebilir.
Siyasi Partilerin Gelirleri
Siyasi Partiler Kanunu siyasi partilerin elde edebile-
cei gelirleri u ekilde sralamtr.
1. Parti yelerinden alnacak giri aidat ile yelik
aidat,
2. Partili milletvekillerinden alnacak milletvekillii
aidat,
3. Milletvekili, belediye bakanl, belediye meclis
yelii ve il genel meclis yelii aday adaylarndan
alnacak zel aidat,
4. Bayrak, flama, rozet, yaynlarn vb. satndan
salanacak gelirler ile tertiplenen balo, elence ve
konser faaliyetlerinden salanacak gelirler,
5. Parti mal varlndan elde edilecek gelirler,
Siyasi partilerin ticari faaliyette bulunmalar yasak-
tr. Kredi veya bor alamazlar. Ancak, ihtiyalarn kar-
lamak amacyla gerek ve tzelkiilerden kredili veya
ipotek karl mal satn alabilirler. Siyasi partiler,
ikametleri ile ama ve faaliyetleri iin gerekli olanlar-
dan baka tanmaz mal edinemezler. Partiler, amala-
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
17
r iinde olmak artyla sahip olduklar tanmaz mal-
lardan gelir salayabilirler.
6.Balar,
Siyasi partiler Devlete ait kurum ve kurulular ile
yabanc devletlerden, uluslararas kurululardan, Trk
uyrukluunda olmayan gerek ve tzel kiilerden
hibir suretle ba kabul edemezler.
Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular, ii
ve iveren sendikalar, dernekler, vakflar ve koopera-
tifler, siyasi partilere maddi yardm ve bata buluna-
bilirler. Gerek ve tzel kiilerin her birinin bir siyasi
partiye ayn yl ierisinde iki milyar liradan fazla bata
bulunmas yasaktr.
7. Devlete yaplan yardmlar
Milletvekili genel seimlerinde toplam geerli oyla-
rn % 3nden fazlasn alan siyasi partilere de Devlet
yardm yaplr. Devlet yardm, siyasi partiler arasnda,
toplam geerli oy saylar ile orantl olarak blt-
rlmek suretiyle her yl denir. Bu yardm sadece parti
ihtiyalar veya parti almalarnda kullanlr.
Siyasi Partilerin Mali Denetimi
Siyasi Partilerin mali denetimini Anayasa Mahke-
mesi yapar. Siyas partilerin gelir ve giderlerinin ama-
larna uygun olmas gereklidir. Bu kuraln uygulanmas
kanunla dzenlenir. Siyas partilerin mal edinimleri ile
gelir ve giderlerinin kanuna uygunluunun tespiti ve
denetimi Anayasa Mahkemesince yaplr. Anayasa
Mahkemesi, bu denetim grevini yerine getirirken
Saytaydan yardm salar. Anayasa Mahkemesinin bu
denetim sonunda verecei kararlar kesindir.
Siyasi Partilerin Yasaklar
Siyas partilerin tzk ve programlar ile eylemleri
anayasada saylan aadaki ilkelere aykr olamaz.
Devletin bamszlna, lkesi ve milletiyle b-lnmez btnlne,
nsan haklarna,
Eitlik ve hukuk devleti ilkelerine,
Millet egemenliine,
Demokratik, lik Cumhuriyet ilkelerine
Snf veya zmre diktatrln veya herhangi bir tr diktatrl savunmay
ve yerletirmeyi ama-
layamaz
Su ilenmesini tevik edemez.
Siyas partiler, ticar faaliyetlere giriemezler.
Siyas partilerin kapatlmas
Siyasi parti kapatma davasn Yargtay Cumhuriyet
Basavcsnn aar. Anayasa Mahkemesi Genel Kuru-
lunca kesin olarak karara balanr.
Anayasa Mahkemesi, temelli kapatma yerine, siyas
partinin Devlet yardmndan ksmen veya tamamen
yoksun braklmasna karar verebilir.
Siyasi partilerin kapatlmas ile ilgili 149. maddeye
gre, siyas partilerin kapatlmasna ya da Devlet yar-
dmndan yoksun braklmasna karar verilebilmesi iin
toplantya katlan yelerin te iki oy okluu arttr.
(2010 Anayasa Deiiklii)
Temelli kapatlan bir parti bir baka ad altnda ku-
rulamaz.
Bir siyas partinin temelli kapatlmasna beyan veya
faaliyetleriyle sebep olan kurucular dahil yeleri, be
yl sreyle bir baka partinin kurucusu, yesi, yneticisi
ve deneticisi olamazlar.
SOSYAL DEVLET
Sosyal devlet; gszleri gller karsnda koru-
yarak sosyal adaleti ve toplumsal dengeyi salamakla
ykml olan, bunun iin sosyal ve ekonomik alanlara
mdahale eden ve dzenlemeler yapan devlettir. Sos-
yal devlet, ekonomik ve sosyal anlamdaki eitsizlikleri
gidermeye alan devlettir. Sosyal devlet ilkesi lk kez
1961 Anayasas ile kabul edilmi, 1982 Anayasasnda
da aynen yer almtr.
Sosyal Devletin Hukuki Yntemleri:
Herkese insan haysiyetine yakr asgari bir hayat
dzeyi salamaya ynelik tedbirler almak bunlar eko-
nomik gc dorultusunda hayata geirmek sosyal
devlet ilkesinin ana temasn oluturur. Bu ilkeyi ger-
ekletirebilmek iin devletin bavurduu baz yntem-
ler unlardr.
Sosyal haklar: Sosyal haklar, sosyal adaleti sala-maya, sosyal
eitsizlikleri azaltmaya, toplum iinde
ekonomik bakmdan zayf olan snf ve gruplar ko-
rumaya ynelik haklardr.
Planlama: Planlama toplumun ekonomik kaynak-larnn, ekonomik
kalknmay salamak amacyla
bilimsel ve aklc kullanlmasn salamaya ynelik
dzenlemedir. 1982 Anayasas planlamay devlete
bir grev olarak yklemitir.
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
18
Vergi Adaleti: Bu ilke vergi oranlarnn, mkellefin mali gcne gre
saptanmasn ifade eder.
alma Hayatna likin Dzenlemeler: Devletin alanlarn alma
koullarnda yapaca iyile-
tirmeler, cret eitsizliinin giderilmesi iin yaplan
dzenlemeler ve istihdamn gelitirilmesi ve isiz-
liin azaltlmas iin alnan nlemler bu balk al-
tnda saylabilir.
Sosyal Gvenlik Sistemi: Kiilerin sosyal risklerden en az
etkilenmesi iin uygulanan sosyal sigorta sis-
temi, dejavantajl grup ve kiiler iin yaplan sosyal
yardmlar ve sosyal hizmet uygulamalar bu kap-
samda kabul edilebilir.
Kamulatrma: Kamu hizmetlerini yrtebilmek iin gerekli olan, zel
mlkiyet altndaki tanmaz
bir maln, sahibinin isteine baklmakszn kamu
mlkiyetine geirilmesi ilemine kamulatrma
denilir.
Devletletirme ise kamu hizmeti nitelii tayan zel giriimlerin
kamu yararnn zorunlu kld du-
rumlarda devlete aktarlmasna ynelik ilemdir.
Kamulatrma ileminin konusu zel mlkiyetteki
tanmaz mallar olduu halde, devletletirme i-
leminin konusu zel teebbslerdir.
HUKUK DEVLET
Devletin ilemlerinin hukuk kurallarna bal olduu
ve vatandalarn hukuki gvence altnda olduu dev-
lettir. Nasl ki lkede yaayan kiiler hukuka bal ha-
reket etmek zorundadr, hukuk kurallarn koyan, uygu-
layan ve denetimini yapan devlet organlar da hukuka
bal kalmak zorundadr. Bu ilke hukuk devleti ilkesi
olarak adlandrlr.
Hukuk devletinin en temel unsurlar unlardr:
Yasama ilemlerinin yargsal denetimi
Hukuk kurallarn koyan yasama organ hukuka uy-
gun hareket etmelidir. Yasa koyucunun hukuk d
ilemleri denetim yoluyla iptal edilebilir. Bu grev
Anayasa Mahkemesindedir.
Yrtme ilemlerinin yargsal denetimi
Hukuk kurallar ile grevleri ve faaliyetleri belirle-
nen yrtme organ belirlenen erevede grevlerini
yerine getirmelidir. Hukuka aykr ilemler yarg organ-
lar tarafndan denetlenir ve gerektiinde iptal edilebi-
lir. Yrtmenin denetimi dari yarg mahkemeleri tara-
fndan gerekletirilir.
1982 Anayasasna gre darenin her trl eylem
ve ilemlerine kar yarg yolu aktr.
Ancak;
Cumhurbakannn tek bana yapt ilemler
Yksek Askeri urann terfi ve kadrosuzluk nede-niyle emekliye sevk
etme kararlar (2010 Anayasa
Deiiklii)
Hakimler Savclar Yksek Kurulu Kararlar (Meslek-ten karmaya
ilikin kararlar hari (2010 Anayasa
Deiiklii)
Silahl Kuvvetler iinde verilen disiplin cezalar
Yarg denetimine tabi deildir. Bunlara kar idare
aleyhine dava alamaz.
Yarg Bamszl
1982 Anayasas 138. maddede yarg bamszln
dzenlemitir.
Hkimler, grevlerinde bamszdrlar. Anayasaya, kanuna ve hukuka
uygun olarak vicdan kanaatle-
rine gre hkm verirler.
Hibir organ, makam, merci veya kii, yarg yetki-sinin
kullanlmasnda mahkemelere ve hkimlere
emir ve talimat veremez; genelge gnderemez;
tavsiye ve telkinde bulunamaz.
Grlmekte olan bir dava hakknda Yasama Mecli-sinde yarg
yetkisinin kullanlmas ile ilgili soru so-
rulamaz, grme yaplamaz veya herhangi bir
beyanda bulunulamaz.
Yasama ve yrtme organlar ile idare, mahkeme kararlarna uymak
zorundadr; bu organlar ve ida-
re, mahkeme kararlarn hibir suretle deitire-
mez ve bunlarn yerine getirilmesini geciktiremez.
Anayasann bu dzenlemesi mahkemelerin bam-
szln gvence altna almaktadr. Mahkemelerin
bamszl hukuk devletinin gerekletirilmesi nokta-
snda byk nem tar. Yasama ve yrtme organlar-
n denetleyecek olan yargnn bamsz olmas hukuk
devletinin olmazsa olmazdr.
Bu ilke hukuk devletinin temelini oluturmakla
birlikte, hukuk devleti ilkesini tamamlayan baka ana-
yasal dzenlemeler de vardr.
Kanuni Hakim Gvencesi
Hi kimse kanunen tbi olduu mahkemeden ba-
ka bir merci nne karlamaz.
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
19
Bir kimseyi kanunen tbi olduu mahkemeden ba-
ka bir merci nne karma sonucunu douran yarg
yetkisine sahip olaanst merciler kurulamaz.
Skynetim askeri mahkemeleri bu ilkenin istisna-
sn oluturur. Bunun yan sra baz hallerde gvenlik
sebebiyle yarglama, baka yerde bir mahkemeye ta-
nabilir. Bu uygulamalar kanuni hakim gvencesinin
ihlali olarak saymamak gerekir.
Hukukun genel ilkelerine ballk
Hukukun, tm uygar lkelerin benimseyip uyduu
ve bilinen ilkelere uygun olmasdr. Bu anlamda, genel
hukuk ilkelerinden bazlar unlardr: iyi niyet, ahde
vefa, kazanlm haklara sayg, kanunlarn geriye yr-
mezlii, kesin hkme sayg.
Adil yarglanma hakk
Herkes, mer vasta ve yollardan faydalanmak su-
retiyle yarg mercileri nnde davac veya daval olarak
iddia ve savunma ile adil yarglanma hakkna sahiptir.
Hibir mahkeme, grev ve yetkisi iindeki davaya
bakmaktan kanamaz.
Temel haklarn gvence altna alnmas
Temel haklar ve devler anayasada saylm kimle-
rin bu haklar ne ekilde kullanaca belirtilmi ve yine
bu haklarn snrlanmas ve kullanlmasnn durdurul-
mas ile ilgili ilkeler belirtilerek temel hak ve devler
anayasal gvence altna alnmtr.
Anayasa ile tannm hak ve hrriyetleri ihll edi-
len herkes, yetkili makama geciktirilmeden bavurma
imknnn salanmasn isteme hakkna sahiptir.
Devlet, ilemlerinde, ilgili kiilerin hangi kanun yol-
lar ve mercilere bavuracan ve srelerini belirtmek
zorundadr.
darenin Mali Sorumluluu
dare anayasa ve kanunlarla kendisine verilen g-
revleri yerine getirirken vatandalara kiisel veya mali
anlamda bir zarar verirse bu zararlar karlamakla
ykmldr. Bu zararn idarenin kusuru olmadan orta-
ya km olmas zarardan imtina etmesini salamaz.
Kamu grevlisinin kamu hizmetinin grlmesi srasnda
kiisel kusuru ile verdii zararda idarenin sorumluluu
altndadr.
Kiinin, resm grevliler tarafndan vki haksz i-
lemler sonucu urad zarar da, kanuna gre, Devlete
tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgili grevliye rcu
hakk sakldr.
Su ve cezalara ilikin esaslar
Devlet cezalandrma konusunda da hukuka bal
kalmal ceza koyarken veya uygularken baz temel
ilkelere uygun hareket etmelidir. Bu temel ilkeler de
1982 Anayasasnda saylarak dzenlenmitir.
Kimse, ilendii zaman yrrlkte bulunan kanu-nun su saymad bir
fiilden dolay cezalandrla-
maz; kimseye suu iledii zaman kanunda o su
iin konulmu olan cezadan daha ar bir ceza ve-
rilemez. (Kanunsuz su ve ceza olma ilkesi)
Ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirleri an-cak kanunla
konulur. (Kanunilik ilkesi)
Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar, kimse sulu saylamaz.
(Masumiyet ilkesi)
Hi kimse kendisini ve kanunda gsterilen yaknla-rn sulayan bir
beyanda bulunmaya veya bu yol-
da delil gstermeye zorlanamaz.
Kanuna aykr olarak elde edilmi bulgular, delil olarak kabul
edilemez.
Ceza sorumluluu ahsdir. Hi kimse baka bir kiinin suunu ve cezasn
stlenemez. Ceza so-
rumluluu lmle birlikte sona erer.
Hi kimse, yalnzca szlemeden doan bir ykm-ll yerine
getirememesinden dolay zgrl-
nden alkonulamaz.
lm cezas ve genel msadere cezas verilemez.
dare, kii hrriyetinin kstlanmas sonucunu do-uran bir meyyide
uygulayamaz.
Uluslararas Ceza Divanna taraf olmann gerektir-dii ykmllkler
hari olmak zere vatanda,
su sebebiyle yabanc bir lkeye verilemez. (Ulus-
lararas Ceza divan yaynlad szlemelerle sava
sular, insanla kar sular ve organize uyutu-
rucu kaakl gibi sularda iade snrlarnn kald-
rlmasna ilikin dzenlemeler yapmtr. Trki-
yenin de imzalad bu szlemeler gerei bu tr
sularda iade snr yoktur.)
ETLK
Herkes, dil, rk, renk, cinsiyet, siyas dnce, felsef
inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrm gze-
tilmeksizin kanun nnde eittir.
Kadnlar ve erkekler eit haklara sahiptir. Devlet, bu
eitliin yaama gemesini salamakla ykmldr. Bu
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
20
maksatla alnacak tedbirler eitlik ilkesine aykr olarak
yorumlanamaz.
ocuklar, yallar, zrller, harp ve vazife ehitle-
rinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler iin alnacak
tedbirler eitlik ilkesine aykr saylmaz.
Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz
tannamaz.
Devlet organlar ve idare makamlar btn ilemle-
rinde kanun nnde eitlik ilkesine uygun olarak hare-
ket etmek zorundadrlar.
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
21
YASAMA
1982 anayasas yasama yetkisinin TBMMye ait
olduunu ve bu yetkinin devredilemeyeceini belirt-
mitir.
Md.7. Yasama yetkisi Trk Milleti adna Trkiye
Byk Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez.
TBMMnin kuruluu
TBMM 4 ylda bir yaplacak genel seimlerde sei-
lecek 550 milletvekilinden kurulur. Milletvekili says
1982 anayasasnn ilk dzenlemesinde 400 olarak belir-
lenmi 1987 anayasa deiiklii ile 450ye karlm ve
en son 1995 anayasa deiiklikleri ile 550 milletvekili
olarak belirlenmitir.
TBMMnin seim dnemi 5 yl iken 2007 ylnda ya-
plan anayasa deiiklii ile seim dnemi 4 yla indi-
rilmitir.
Seimlerin Yenilenmesi (Erken Seim)
Meclis, 4 yllk sre dolmadan seimin yenilenme-
sine karar verebilecei gibi, Anayasada belirtilen art-
lar altnda Cumhurbakannca verilecek karara gre de
seimler yenilenir. Sresi biten milletvekili yeniden
seilebilir.
TBMM hibir art ve koula bal kalmadan ve zel
bir ounluk olmadan meclis seimlerinin yenilenme-
sine karar verebilir.
Cumhurbakan ise
Bakanlar Kurulunun gvenoyunu alamamas veya gvensizlik oyuyla
drlmesi hallerinde; krkbe
gn iinde yeni Bakanlar Kurulu kurulamad veya
kurulduu halde gvenoyu alamad takdirde
-Babakann gvensizlik oyu ile drlmeden istifa etmesi zerine krkbe
gn iinde
-Yeni seilen Trkiye Byk Millet Meclisinde Bakanlk Divan
seiminden sonra yine krkbe
gn iinde Bakanlar Kurulunun kurulamamas hal-
lerinde
Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanna danarak
seimlerin yenilenmesine karar verebilir.
Yenilenme karar Resm Gazetede yaymlanr ve se-
ime gidilir.
Yenilenmesine karar verilen Meclisin yetkileri, yeni
Meclisin seilmesine kadar srer.
Seimlerin Ertelenmesi
Sava sebebiyle yeni seimlerin yaplmasna imkn
grlmezse, Trkiye Byk Millet Meclisi, seimlerin
bir yl geriye braklmasna karar verebilir. Geri brakma
sebebi ortadan kalkmamsa, erteleme kararndaki
usule gre bu ilem tekrarlanabilir.
1982 anayasas seimlerin ertelenmesi iin tek bir
sebep ngrmtr. Seimler sadece sava sebebiyle
ertelenebilir. Erteleme 1 yl olarak belirlenmi ve erte-
leme karar TBMM ye braklm, karar iin zel bir
ounluk ngrlmemitir.
Ara Seim
TBMM yeliklerinde lm, istifa gibi sebeplerle bo-
alma olmas durumunda boalan yelikleri tamamla-
mak iin yaplan seime ara seim denir. Ara seim
lke genelinde deil sadece yeliin boald seim
blgelerinde yaplr. Ara seim yaplmasna ilikin ana-
yasada belirtilen kurallar srasyla incelemek gerekir.
Ara seim, her seim dneminde bir defa yaplr
Genel seimden otuz ay gemedike ara seime gidilemez.
Boalan yeliklerin says, ye tamsaysnn yzde beini bulduu hallerde,
ara seimlerinin ay
iinde yaplmasna karar verilir.
Genel seimlere bir yl kala, ara seimi yaplamaz.
Bir ilin veya seim evresinin, Trkiye Byk Millet Meclisinde
yesinin kalmamas halinde, boalmay
takip eden doksan gnden sonraki ilk Pazar gn
ara seim yaplr.
Milletvekili seilme yeterlilii
Milletvekili seilebilmek iin gerekli artlar anaya-
sann 79. maddesinde sralanmtr. Bun gre adaylarn
seilebilmek iin aadaki artlar tamas gerekir.
T.C. vatanda olmak (ifte vatandalk engel deil)
Yirmibe yan doldurmu olmak
En az ilkokul mezunu olmak
Kstl olmamak
Erkek adaylar iin askerlik hizmetini yapm olmak (Tecilli
olmaz)
Kamu hizmetinden yasakl olmamak
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
22
Taksirli sular hari toplam bir yl veya daha fazla hapis ile ar
hapis cezasna hkm giymemi ol-
mak
Zimmet, ihtils, irtikp, rvet, hrszlk, dolandr-clk, sahtecilik,
inanc ktye kullanma, dolanl if-
las gibi yz kzartc sularla, kaaklk, resm ihale
ve alm satmlara fesat kartrma, Devlet srlarn
aa vurma, terr eylemlerine katlma ve bu gibi
eylemleri tahrik ve tevik sularndan biriyle h-
km giymemi olmak
Ayrca kamu hizmetinde grev yapan, hkimler ve
savclar, yksek yarg organlar mensuplar, yksek-
retim kurumlarndaki retim elemanlar, Yksekre-
tim Kurulu yeleri, kamu kurum ve kurulularnn me-
mur statsndeki grevlileri ile yaptklar hizmet bak-
mndan ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri ve
Silahl Kuvvetler mensuplar, yukardaki artlar tasa-
lar dahi grevlerinde ekilmedike aday olamazlar.
Aday olmak iin grevlerinden ayrlanlar seilemezler
ise tekrar grevlerine iade edilirler.
Seilen milletvekili TBMMde anayasada belirtilen
milletvekili yemini ederek grev balar. Seilip greve
balayan milletvekili TBMMde, seildikleri blgeyi
veya kendilerini seenleri deil, btn Milleti temsil
ederler.
Milletvekillii ile badamayan iler
Milletvekilleri seildikleri ve greve baladklar s-
rada milletvekillii ile badamayan bir ii srdryor-
larsa bu ileri brakmak zorundadrlar. Milletvekillii ile
yrtemeyecekleri iler ksmen anayasada ksmen de
ilgili kanunlarda belirtilmitir. Buna gre Milletvekilleri;
Devlet ve dier kamu tzelkiilerinde ve bunlara bal kurulularda
grev alamazlar.
Devletin veya dier kamu tzelkiilerinin doru-dan doruya ya da
dolayl olarak katld teebbs
ve ortaklklarda grev alamazlar.
Kamu yararna alan derneklerin ynetim ve denetim kurullarnda grev
alamazlar.
Devletten yardm salayan vakflarn ynetim ve denetim kurullarnda
grev alamazlar.
Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular ile sendikalar ve
bunlarn st kurulularnn ve katl-
dklar teebbs veya ortaklklarn ynetim ve de-
netim kurullarnda grev alamazlar.
Yukarda saylan kurum ve kurulularda cret karl i takipilii,
komisyonculuk, mavirlik
yapamazlar;
Devletin ahsiyetine kar ilenen sular ile zim-met, ihtilas,
irtikap, kaaklk ve dviz sular gibi
Devletin maddi karlaryla ilgili davalarda Devlet
aleyhine avukatlk yapamazlar
Serbest mesleklerini yrtrken, ferdi iletmeleri-ni idarede
milletvekillii unvanlarn kullanamaz-
lar.
Yrtme organnn teklif, atama veya onamasna bal resm veya zel
herhangi bir ite grev ala-
mazlar. (Bir yenin belli konuda ve alt ay ama-
mak zere Bakanlar Kurulunca verilecek geici bir
grevi kabul etmesi, Meclisin kararna baldr)
Milletvekilleri, yabanc bir devlet veya milletlera-ras bir
kurulu tarafndan verilen idari ve siyasi,
cretli herhangi bir ii veya grevi Trkiye Byk
Millet Meclisinin karar olmadka kabul edemez-
ler.
Herhangi bir taahht iini dorudan veya dolayl olarak kabul
edemezler, temsilcilik ve hakemlik
yapamazlar.
Trkiye Byk Millet Meclisi yelii ile badama-
yan dier grev ve iler kanunla dzenlenir.
Milletvekili Seim Sreci
Seim evreleri
Kural olarak her il bir seim evresidir. Milletvekili
says fazla olan iller kendi iinde birden fazla seim
evresine ayrlabilir. Milletvekili seim kanunu seim
evrelerini ve her seim evresinin karaca vekil
saysn saptama grevini Yksek Seim Kuruluna ver-
mitir. Kural olarak milletvekili says seim evresinin
nfusuna orantl belirlenir.
Seimin Balangc
TBMM seimleri normal olarak 4 ylda bir yaplr.
Her seim dneminin son toplant ylnn 3 temmuz
gn seimlerin balang tarihidir ve Kasm aynn ilk
Pazar gn oy verilir. Seim dnemi bitmeden nce
seimin yenilenmesine TBMM veya CB tarafndan
karar verilmesi halinde durum Bakanlar Kurulu tarafn-
dan 48 saat iinde ilan olunur. Yenileme karar TBMM
tarafndan verilmi ise Meclis seimin yaplaca tarihi
de belirler, CB tarafndan verilmesi halinde ise kararn
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
23
verildii tarihten itibaren 90. gn izleyen ilk Pazar
gn seimler yaplr.
Seim Sonular
lke genelinde yaplan seimler tamamlanp il ve
ilelerden gelen tutanaklar kesinletirildikten sonra,
kesin seim sonular Yksek Seim Kurulu tarafndan
aklanr ve seim tamamlanm olur.
Yasama Muafiyetleri
Seilen milletvekili greve baladktan sonra iki
nemli muafiyet kazanr. Yasama Sorumsuzluu (mut-
lak muafiyet) ve yasama dokunulmazl.
Yasama Sorumsuzluu
Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Meclis al-
malarndaki oy ve szlerinden, Mecliste ileri srdkleri
dncelerden, o oturumdaki Bakanlk Divannn
teklifi zerine Meclise baka bir karar alnmadka
bunlar Meclis dnda tekrarlamak ve aa vurmaktan
sorumlu tutulamazlar.
Yasama meclisleri yelerine yasama grevlerini ge-
rei gibi yerine getirmeyi salamak amacyla baz ba-
klk ve dokunulmazlklar tannmtr. Yasama sorum-
suzluunun amac vekillerin meclisteki sz hrriyetini
korumaktr. Sorumsuzluun sz konusu olabilmesi iin
sz konusu eylemin meclis almalar srasnda ilen-
mi olmas ve oy, sz veya dnce aklamas yoluyla
ilenmi olmas gerekir. Meclis almalar deyimi sa-
dece meclisin genel kurul toplantlar deil komisyon
toplantlarn ve siyasi partilerin grup toplantlarn da
kapsar. Su tekil eden eylemin sorumsuzluk kapsam-
na girebilmesi iin gerekli ikinci art bu eylemin oy, sz
veya dnce aklamas yoluyla ilenmi olmasdr.
Sorumsuzluk cezai takibata kar mutlak olarak ko-
rur. Sorumsuzluun meclise kaldrlabilmesi mmkn
deildir. Sorumsuzluk srekli niteliktedir.
Yasama Dokunulmazl
Seimden nce veya sonra bir su iledii ileri s-
rlen bir milletvekili, Meclisin karar olmadka tutu-
lamaz, sorguya ekilemez, tutuklanamaz ve yarglana-
maz. Ar cezay gerektiren sust hali ve seimden
nce soruturmasna balanlm olmak kaydyla Ana-
yasann 14 nc maddesindeki durumlar bu hkmn
dndadr.
Yasama sorumsuzluunun milletvekilinin meclis a-
lmalarndaki sz ve dnce hrriyetini korumasna
karlk yasama dokunulmazl milletvekilini keyfi veya
aslsz ceza kovuturmalarndan ve tutuklamalardan
korur.
Dokunulmazlk CEZA kovuturmalar iin sz konu-
sudur. (Hukuk davalar iin geerli deildir.)
TBMM tarafndan kaldrlabilir.
Dokunulmazl kaldrlan bir ye tekrar seilmi ise
dokunulmazl da geri gelir. Bu durumda ilgili ye
hakknda soruturma ve kovuturma yaplabilmesi
Meclisin dokunulmazl tekrar kaldrmasna baldr.
Dokunulmazl kaldrldktan sonra yarglanan ve
ceza alan milletvekilinin cezasnn infaz milletvekillii-
nin bitimine braklr.
Dokunulmazln kaldrlmas iin izlenecek usul ha-
len TBMMde uygulanan Millet Meclisi tz ile
dzenlenmitir. Dokunulmazln kaldrlmas karar
meclis basit karar yeter saysdr.
Yasama sorumsuzluu ve yasama dokunulmazln-
dan TBMM yeleri dnda milletvekili olmayan bakan-
lar ve CB de yararlanrlar.
Milletvekilliinin sona ermesi
stifa eden milletvekilinin milletvekilliinin dme-si, istifann
geerli olduu Trkiye Byk Millet
Meclisi Bakanlk Divannca tespit edildikten son-
ra, Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Kurulunca
kararlatrlr.
Milletvekilliiyle badamayan bir grev veya hizmeti srdrmekte srar
eden milletvekilinin mil-
letvekilliinin dmesine, yetkili komisyonun bu
durumu tespit eden raporu zerine Genel Kurul
gizli oyla karar verir.
Meclis almalarna zrsz veya izinsiz olarak bir ay ierisinde
toplam be birleim gn katlmayan
milletvekilinin milletvekilliinin dmesine, duru-
mun Meclis Bakanlk Divannca tespit edilmesi
zerine, Genel Kurulca ye tamsaysnn salt o-
unluunun oyuyla karar verilebilir.
Milletvekilliinin kesin hkm giyme veya kst-lanma halinde dmesi,
bu husustaki kesin mah-
keme kararnn Genel Kurula bildirilmesiyle olur.
Dokunulmazln kaldrlmas ve yeliin dmesi
kararlarnn denetlenmesi
TBMM tarafndan yasama dokunulmazlnn kald-
rlmasna veya milletvekilliinin meclis karar ile d-
mesine karar verilmi olmas durumunda meclis genel
-
ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI
24
kurulu kararnn alnd tarihten balayarak 7 gn
ierisinde kararn maduru milletvekili veya bir baka
milletvekili kararn anayasaya kanuna veya itze
aykrl iddias ile iptali iin Anayasa Mahkemesine
bavurabilir. Anayasa mahkemesi itiraz en ge 15 gn
ierisinde karar balamaldr.
TBMMnin Grev ve Yetkileri