Alet Sistemleri 1

7/26/2019 Alet Sistemleri 1

1/78

T.C.

MLL ETM BAKANLII

UAK BAKIM

ALET SSTEMLER-1525MT0060

Ankara, 2011


2/78

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereveretim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarakrencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renmemateryalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.


3/78

i

AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii

GR ....................................................................................................................................... 1GRENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 31. PTOT STATK SSTEM ................................................................................................... 3

1.1. Atmosfer ....................................................................................................................... 3

1.2. Terminoloji ................................................................................................................... 51.3. Basn lm Cihazlar ve Sistemleri ......................................................................... 6

1.3.1. Pitot Tp ve Statik Basn Delikleri ................................................................... 6

1.4. Ykseklik ler (Altimetre) ......................................................................................... 71.4.1. Radio Altimetre .................................................................................................... 9

1.4.2. Kabin Altimetresi ............................................................................................... 11

1.5. Dikey Hz Gstergesi (Varyometre)........................................................................... 111.5.1. Kabin Varyometresi ........................................................................................... 12

1.6. Airspeed Indicator (Hz Gstergesi)........................................................................... 12

1.7. Mach airspeed indicator/mach meter (Mach Cinsinden Hz Gstergeleri)................ 14

1.8. Ykseklik Rapor ve Alarm Sistemleri........................................................................ 15UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 22

GRENME FAALYET-2 ................................................................................................... 24

2. HAVA VER BLGSAYARI (AIR DATA COMPUTER) .............................................. 24

2.1. Air Data Computer (ADC) ....................................................................................... 24

2.2. Air Data Computer (ADC) Sistem Komponent Yerleimi:..................................... 26

2.3. Air Data (Hava Veri) Bilgilerini Belirleyen Etkenler ................................................ 282.4. Merkezi Hava Veri Bilgisayar(CADC ) .................................................................... 30

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 31

LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 33RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 353. ALET PNMATK SSTEM ........................................................................................... 35

3.1. Havalandrma ve Basnlandrma .............................................................................. 35

3.2. Pnmatik Sistem ......................................................................................................... 35

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 38LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 39

RENMEFAALYET-4 ................................................................................................... 40

4. DREKT OKUMALI BASIN VE SICAKLIK GSTERGELER................................. 404.1. Yakt Basn Gstergesi ............................................................................................. 40

4.1.1. Motor Ya Basn Saati ..................................................................................... 40

4.1.2. Manifold Basn Gstergesi ............................................................................... 414.2. Scaklk Gstergeleri .................................................................................................. 414.3. Ar Isnma Uyar Sistemi ......................................................................................... 41

4.3.1. Termokupl (Isl Anahtar) Sistemi ...................................................................... 42

4.3.2. Srekli Dng Detektr Sistemi ........................................................................ 434.3.3. Srekli Element Sistemi ..................................................................................... 43


LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 46

RENME FAALYET-5 ................................................................................................... 47

NDEKLER


4/78

ii

5. ISI GSTERGE SSTEMLER ......................................................................................... 47

5.1. Havalandrma ve klimlendirme Sistemi .................................................................... 47

5.1.1. Ba st Panel (P-5 ) Havalandrma Ve Soutma Paneli.................................. 49

5.1.2. Ba st panel P5(Temperature Kontrol Paneli ve Bleed Kontrol Paneli)........ 515.2. Uan D Yzeyinin Issnn llmesi .................................................................. 51

5.2.1. TAT Probe (Total Air Temperature)Toplam Hava Scakl Probu.................. 51


LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 586. YAKIT MKTAR GSTERGELER ................................................................................ 60

6.1. Yakt Sistemi .............................................................................................................. 606.2. Yakt Miktar Gsterge Sistemi .................................................................................. 60

6.2.1. Kapasitr Tip lme Sistemi ............................................................................. 60

6.2.2. Alternate tip lme sistemi................................................................................. 61

6.3. Yakt Basn Gsterge Sistemi ................................................................................... 646.4. Yakt Scaklk Gsterge Sistemi ................................................................................ 64UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 66

LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 67

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 68CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 70KAYNAKA ......................................................................................................................... 72


5/78

iii

AIKLAMALARKOD 525MT0060

ALAN Uak BakmMESLEK/DAL Uak ElektroniiMODLN ADI Alet Sistemleri1

MODLN TANIMIUak sistemlerinin bakm ve onarmlar ile ilgili bilgilerinverildii renme materyalidir.

SRE 40/32N KOUL Otomatik Uu modln baarm olmakYETERLK Alet sistemlerinin bakmn yapabilmek

MODLN AMACI

Genel Ama

Bu modl ile ATA 31e uygun olarak alet sistemlerininbakmn yapabileceksiniz.Amalar1.

Pitot -statik sistemlerinin test ve bakmn ATA 31euygun yapabileceksiniz.

2.

Hava veri bilgisayarnn bakmn ATA 31e uygunyapabileceksiniz.

3.

Alet pnmatik sistemiminin bakmn ATA 31e uygunyapabileceksiniz.

4.

Direkt okumal basn ve scaklk gstergelerininbakmn ATA 31e uygun yapabileceksiniz.

5.

Is gsterge sistemlerinin bakmn ATA 31e uygunyapabileceksiniz

6. Yakt miktar gstergelerinin bakmn ATA 31e uygunyapabileceksiniz..

ETM RETMORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam:1.Hava kmal Bakm Merkezi Komutanlatlyeortamlardr.THY bakm hangarlar, revizyon atlyeleriDonanm: Uak zerinde gsterge panelleri, bilgisayardonanmlar, lme ve kontrol aletleri.,

LME VE

DEERLENDRME

Modlde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilenlme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. Modlsonunda ise kazandnz bilgi, beceri, tavrlar retmen

tarafndan hazrlanacak lme aralar iledeerlendirilecektir.

AIKLAMALAR


6/78

iv


7/78

1

GR

Sevgili renci,

Bu modln amac, sizi Alet Sistemlerihakknda bilgi sahibi yapmaktr.

Bu modl size Uak Alet Sistemlerinitanmanz, gerekli bakmlarn yapabilmenizve gerektiindetekniine uygun skp takabilmeniz iink tutacaktr.

Mesleinizi tam renip havaclk sektrnde yerinizi alabilmeniz iingerekli bilgi vebirikime sahip olmanz, bunlar uygulamalarla pekitirmeniz gerekmektedir. Gerekliuygulamalar yapabileceiniz ortamlar Atlye, uak bakm merkezleri vb.dir. Tamrenmenizi salamak iin mutlaka modl balarndaki aratrma blmndeki nerileriyerine getiriniz. Aksi takdirde becerileriniz bilgiden teye gidemez.

Gelien teknolojiden havaclk sektr de nasibini almakta her geen gn yenidonanml uaklar sektre girmektedir. Her uak tipini ayr ayr en ince ayrntsna grerenmeniz mmkn deildir. Bunu ileriki zamanlarda Tip Kursu alaraktamamlayabilirsiniz.

Bu modlde sizlere genel uak sistemleri hakknda bilgi verilecektir. Sektrn dnda

kalmamak iin gelimeleri yakndan takip etmeli, uygulamalar yerinde grp renmeyealmalsnz.

GR


8/78

2


9/78

3

GRENME FAALYET-1

Pitot statik sistemlerinin test ve gerekli donanm kullanlarak ATA 31e uygunbakmn yapabileceksiniz.

Pitot statik sistem nedir, aratrnz.

Pitot statik sistem gstergelerini aratrnz.

Uak zerindegstergeleri tanmaya alnz.

Aratrma ve gzlemlerinizi rapor hline getiriniz.

Hazrladnz raporu snfta tartnz.

Aratrdnz bilgileri bir dosyada toplayarak snfta arkadalarnzla paylanz.

1. PTOT STATK SSTEM1.1. Atmosfer

Dnyay epeevre saran gaz rtsne atmosfer denir.Atmosferin alt snr, kara vedeniz yzeyleriyle akr.st snrn ise yerekiminin etkisibelirler. Ekvatordan kutuplaradoru yerekimi artt iin atmosferin ekli dnyann ekli gibi kreseldir.

Atmosfer kendini oluturan gazlarn karm ve gidiindeki farkllklar nedeniyleeitli katlara ayrlmtr. Bu katlar yeryznden yukarya doru troposfer, stratosfer,

kromosfer, iyonosfer ve ekzosfer eklinde sralanr.

Troposfer

Atmosferin, yeryzne temas eden, alt blmdr. Tm gazlarn % 75inin bulunduu bu katmanda younluk en fazladr. Troposfer, yerden havaya yansyan nlarla alttan yukarya doru snr. Bu

nedenle alt ksmlar daha scaktr. Yerden ykseldike scaklk her 100 mdeyaklak 0,5C azalr.

Su buharnn tamam troposferde bulunduu iin tm meteorolojik olaylarburada oluur.

Gl yatay ve dikey hava hareketleri grlr.

Yerden ykseklii 6 16 km arasnda deiir

RENMEFAALYET-1

AMA

ARATIRMA


10/78

4

Stratosfer

Troposferin stndeki katmandr. Yatay hava hareketleri grlr. Su buhar hemen hemen hi bulunmad iin dikey hava hareketleri oluamaz.

Bu nedenle scaklk dal olduka dzgndr. Scaklk her yerde yaklak -50Cdir. st snr yerden 25 30 km yksekliktedir.emosfer Stratosfer ile yonosferarasndaki katmandr. Stratosfer ile emosfer arasndaki 19-45 kmler arasnda oksijen azot haline

gelerek ultraviyole nlarntutar. st snr yerden 80 90 km yksekliktedir.

yonosfer ltraviyole (mor tesi) nlarnn, moleklleri paralayarak iyonlar haline

getirdii katmandr. Yerekimi azald iin iklim zerinde belirgin bir etkisi yoktur. Radyo dalgalarn yanstr st snr yerden 250 300 km yksekliktedir.

Eksosfer (Jeokronyum) En st tabakadr.

Yerekimi ok azaldndan gazlar ok seyrektir. Hidrojen ve helyum gibi hafif gazlar bulunur. Atmosfer ile uzay arasnda geialandr. Kesin snr bilinmemekle birlikte st snrnn yerden yaklak 10.000 km

ykseklikte olduu kabul edilmitir. Atmosferde bulunan gazlarn %75i ve su buharnn tamam troposferde bulunur Her zaman bulunan ve oran deimeyen gazlar; % 78 orannda azot, % 21

orannda oksijen, %1 orannda asal gazlar (Hidrojen, Helyum, Argon, Kripton,Ksenon, Neon) dr.

Her zaman bulunan ve oran deien gazlar; su buhar ve karbondioksittir. Her zaman bulunmayan gazlar; ozon ve tozlardr.

Su buhar: Yere ve zaman gre oran en ok deien gazdr. Yeryznn ar snpsoumasn engeller. Ya, bulut, sis gibi hava olaylarnn doumunu salar.

Karbondioksit: Atmosferin gne nlarn emme ve saklama yeteneini artrr.Havada karbondioksit (CO2) miktarnn artmas scakl artrc, azalmas ise scakldrc etki yapar.

Ozon: Hava iindeki oksijen (O2) mor tesi (ultraviyole) nlarnn etkisi altnda ozon(O3) haline geer. Ozon gaz, iinde hayatn gelimesine olanak vermez; ancak atmosferinst katmanlarnda ultraviyole nlarn emerek yeryzndeki yaam zerinde olumlu bir etki

yapar.


11/78

5

Yeryznden 19 45 kilometre ykseklikler arasnda bulunan ozon katnn son

yllarda inceldii hatta yer yer delindii belirlenmitir. zellikle buzdolab, soutucu, arabave spreylerden kan gazlarn (kloroflorokarbon) neden olduu anlalm ve bu gazlarnkullanmna kstlamalar getirilmitir.

Yeryzne ulaan mor tesi nlardaki art, scaklklarn artmasna, buna bal olarakbuzullarn erimesine, bitki rtlerinde deiimlere neden olmaktadr.

1.2. Terminoloji

Bu sistem pitot tp, statik basn delikleri ( static ports veya static vent holes ), havahz gstergesi, altimetre (ykseklik gstergesi) ve Varyometre denen dikey hz

gstergesinden oluur(Resim 1.1).

Resim 1.1: Pitotstatik sistem bileenleri

Pitot statik sistemin amac; uak sistemlerine dinamik (pitot) ve ortam (statik) basncsalamaktr.

Uaktaki dhilibalantsistemleri ve bileenleri, girilerdeki basnc, altitude (irtifa)ve airspeed (hz) sinyallerine evirir


12/78

6

1.3. Basn lm Cihazlar ve Sistemleri

1.3.1. Pitot Tp ve Statik Basn Delikleri

Genellikle uaklarnburun ksmndabulunan, ucu delik sivri ulu ubuklara pitot tpdenir. Pitot tp her zaman uaklarn burnunda olmaz. Uan tasarmna gre en az havakarklnn olduu bir blgede uu ynne doru bakar. Kanatlarda, dikey stabilizeninhcum kenarnda veya uak gvdesinin n ksmnda yanlarda olabilir.

Uak hareket halindeyken meydana gelen hava akm pitot tpnn iinde basnoluturur. Pitot tpnden alnan basn ile pitot tpnn yan yzeyinde veya uangvdesinde bulunan statik basn deliklerinden gelen basn arasndaki fark kullanlarak

uanhava hzgstergesi alr(Resim 1.2).

ekil 1.2: Pitot -Statik sistem


13/78

7

Resim 1.2: Pitot prob

1.4. Ykseklik ler (Altimetre)Uaklarn deniz seviyesine gre yksekliini feet cinsinden gsteren gstergelere

altimetre denir (Resim 1.3).

Resim 1.3: Altimetre gsterge katran.


14/78

8

Altimetreler statik basn ile alr.Ykseklii, statik basn deliklerinden alnan hava

basncna gre ler.Altimetrelerin en hassas eleman aneroiddir. Aneroid iinde standart birgn basnc hapsedilmitir. Bu basn deeri: 14,7 PSI,29,93 inch/hg,1013,2mbdir.

Uak deniz seviyesinde iken aneroidin iindeki basn ile statik basn eitolacandan ibreler 0 feeti gsterecektir. Uak irtifa aldnda ise statik basncn dmesisonucunda aneroid genileyecek ve altimetre ibreleri saat istikametinde olmak kayd ileyksekliin artn gsterecektir.

Resim 1.4: Altimetrenin kesiti

Altimetre grn olarak saate benzer. Akrepyelkovan gibi boyca birbirinden farkl ayr gsterge kolu vardr. En uzun olan 100 feet aral, orta uzunluktaki kol ise 1000 feet aral, en ksa kol ise 10 000 feet aral gsterir. Kadrann iinde alm bir pencereden de

bir dme ile ayarlanabilir baro metrik basn grlr (Resim 1.4). Kalk yaplan veyainilecek yerin barometrik basnc ayarlanarak doru ykseklik deerlerinin elde edilmesisalanr. Baz hava alanlarnda orasnn denizden ykseklii kontrol kulesinde bykeyazlr. Ya da hava trafik kontrol bu bilgiyi radyo ile verir. Uu srasnda ise pilotun

altimetreyi deien d basnca gre ayarlamas gerekir.

Altimetrelerin okunmas ise yledir:

lk nce 10.000 feet leri gsteren ters gen ulu ibre okunur, daha sonra 1000feetleri gsteren ortadaki ksa ve kaln olan ibre okunur. ve son olarak 100 feetleri gsterenstte bulunan uzun ibre okunur.

Altimetreler zerinde bulunan barber iareti (Barber pole) alak irtifa sembol olup16.000 feetin altnda grlen 16.000 feetin stnde grnmeyen uyarc bir ikaz semboldr.

Altimetrelerin hassas eleman olan aneroid hakiki irtifa deiiklii ile hava kitlesininbarometrik basn deiiklikleri arasndaki fark ayrt edemeyecei iin aletin iine bir


15/78

9

kalibrasyon sistemi yerletirilmitir. Bu barometrik pencereler genellikle 28,1 31,00 inch/hg

veya 950-1050 milibar arasnda taksimatlandrlmtr.

Altimetrelerin ayarlarnn yaplmasna yarayan sol alt kelerinde barometrik ayardmeleri vardr.

Altimetre ayarlarnda referans olarak deniz seviyesinde s 15 C (59 F) barometrikbasnta 29,92 inch/hg standart bir gn kabul edilmitir. yi ayarlanm bir altimetre, denizseviyesinde standart bir gnde 0 feet i gstermesi gerekir. Fakat barometrik basntakideiiklikler ile havann sdaki deiikler altimetrenin 0 feetten daha fazla ya da azgstermesine neden olur. Mesela deniz seviyesinde bir uan altimetresi 25 C lik scaklkve 29.92 inch/hg bir barometrik basn altnda 0 feeti gstermesine ramen hava sour ve o

yreye bir alak basn gelir ise altimetre 0 feetten daha fazla (100-200 feet gibi) deerlergsterir ve hava snr ve o yreye bir yksek basn gelirse altimetre 0 feetin altnda ( -100 -200 feet gibi) deerler gsterir.

Sonu olarak altimetrenin doru deer gsterip gstermediini anlamak iin ; eeruak yerde ise o yerin deniz seviyesine gre yksekliini veya barometrik basncn bilmekgerekir.

Barometrik basn inch/hg ve altimetrenin barometrik penceresi mm/hg ise inch/hgimm/hge evirmek iin 25.4 ile arpmak gerekir.

1.4.1. Radio Altimetre

Radyo dalgalar vastasyla uan gerek yksekliinin bulunmas amacna hizmeteder. Uaktan dey olarak gnderilen dalgann yerden yansyp dnme sresinin llmesive buna bal olarak da uan irtifasnn bulunmas prensibine dayanr.

Kk boyutlu verici ve alc antenleri, uak gvdesi veya kanatlar altna yerletirilir.2500 feet yksekliin altnda almaya balar. Uak yere radyo sinyali gnderir ve gidipgelme sresini hesaplayp uakla yerarasndaki gerek ykseklii bularak gsterir.

alma frekans 4200 - 4400 MHz arasnda seilir. Verici gc 0,5 W ve menzili2500 fttir. 0-500 ft aras hata pay 2 ft, 500-2500 ft aras hata pay ise irtifann % 5' ikadardr.


16/78

10

Resim 1.5: Tipik bir radyo altimetre

Resim 1.6: Radyo altimetre sist.


17/78

11

Resim1.7: Pitot probe ve statik port yerleimi

1.4.2. Kabin Altimetresi

Basnlandrlm tm uaklarda bulunur ve kabin basncn feet olarak ykseklikcinsinden gsterir. Pilot bu gstergeye bakarak kabin basncnn limitler iinde olupolmadn kontrol eder.

1.5. Dikey Hz Gstergesi (Varyometre)

Varyometre feet/dakika olarak uan trman ve alal hareketini gsterir. Pito statiksistemin statik basn tpne bal uu aletinden biridir. Pilot, alet uuu ve eitim

uuunda varyometreyi uan yunuslama durumunu kontrolde kullanlr.

Aletin st ksmnda ykselme miktarn alt ksmnda alalma miktarn gsterir.Kadrandaki iaretler feet/dakika olarak iaretlenmitir

Resim 1.9dagsterilen varyometrede kadran 0-2000 feet/dakika aras trman veya0-2000 feet/dakika szlgstermektdir.

Aletin sol altndaki vida ibreyi sfrlamada kullanlr. Aletin hassas elemandiyaframdr.


18/78

12

Ykseklik deitike atmosferik basn deiir.Alet mekanizmas difizr valf denen

llendirilmi bir delik dzeni, bir basn hassas elaman, diyaframn hareketini ibreyeaktaran lzmlu mekanik balantlardan meydana gelmitir. Bu mekanizma hava geirmezbir kasa iindedir. Bu kasa pito statik sistemin statik hattna baldr. Uak ykselirken veyaalalrken diyafram dndaki hava basnc diyafram iindekinden farkldr.

Difizr valfi kasa iindeki basncn ayn deimesini geiktirerek basn farknsalar. Gecikmeden dolay basn fark alalrken diyaframn genilemesine; ykselirkendaralmasna sebep olur. Diyaframn bu hareketi ileri geri hareket eden milin dililerininhareketini salar. Bunlarn dnleri gsterge ibresini hareket ettirir. Uak yerde ve dzuutayken hassas diyafram iindeki ve dndaki basn ayn olduundan ibre 0da durur.Trman esnasnda ise diyafram iindeki hava boalacandan diyafram basnc azalr.

Diyaframn basncnn azalmas ibrenin ykseli ksmn hareket ettirir. Szlte aletiindeki basn decek diyafram ieceinden ibrede 0'n altnda bir deer grrrz.

Varyometreler termoslu tip, odun kmrl tip, difizr valfi tip ve enstantane tipvaryometreler olarak eitlendirilmitir.

1.5.1. Kabin Varyometresi

Basnlandrlm yolcu uaklarnda bulunur ve kabin basncyla alr. almasistemi ayndr. Kabin basncndaki deime hzn gsterir.

Uluslar aras sivil havaclk kurallarna gre uaklardaki kabin basnc kalkta veyainite belli bir orann zerinde artp / azalmamaldr. Bu yolcularn rahatsz olmamas iinkoyulmu bir kuraldr.

Resim 1.9: Uaklarda kullanlandikey hz gstergesi

1.6. Airspeed Indicator (Hz Gstergesi)

Hz saati, statik hava basnc ile pitot basnc arasndaki basn farkn len

diferansiyel basn gstergesidir.Ana uu aletlerinin ilk gelitirilenlerindendir.


19/78

13

Resim 1.8: Uaklarda kullanlan bir hava hz gstergesi kesiti

Hava hz iki ekilde gsterilmektedir:

Knot =Deniz mili = 1852m/saatMPH =Kara mili = 1609m/saat

Resim 1.9daki gstergede beyaz flap izgisinin bittigi noktadaki hz Vso olarak

isimlendirilen flap ak stall hz dr.

ok motorlu uaklarda hz gstergesinde iki ayr iaret daha vardr. Dk hztarafnda bulunan bir krmz izgi o uan tek motor arzal/ g retmezken kontroledilebilecei en dk hz n gsterir.Buna Vmc denir.

Mavi bir izgi ise o uan gene tek motor arzal ise tek motorla en iyi trmanmahz n gsterir.Bu hz da Vyseolarak isimlendirilir.

Gelimi uaklarda pitot-statik bilgiler (air data computer) isimli bir bilgisayaragider. Bu bilgisayar deerlendirmeler yaparak gerekli bilgileri standart veya gelimi katod

tpl veya sv kristal ok amal elemanlara yanstr.

Air Data Computer / Flight Computer gibi bilgisayarlar olan uaklarda mekanikhava hz gstergesinde, zerinde krmz beyaz izgiler olan barber pole olarakisimlendirilen bir ibre o anki ykseklik, basn ve scaklkla maksimum hz snrnhesaplayp bunu maksimum hzolarak gsterir.


20/78

14

Resim 1.9:Hava hz gstergesi.

Ua reten firma, uan performansna bal olarak gsterge zerindeki renkkodlar ile flap kullanma limitlerini, seyahat hzn, geici olarak uulacak azami hz ve aslauulmayacak olan hz belirtmitir.

Resimde de grldgibi;

45-100 knot arasndaki beyaz izgi flap kullanma limitlerini,100-145 knot arasndaki yeil izgi normal uu hzn,145-160 knot arasndaki sar izgi uan herhangi bir acil durumda ve geici olarak

uabilecei hz,160-165 knot arasndakikrmz izgi asla uulmayacak olan hz, gstermektedir.

Hava hzlar: Indicated Air Speed / IAS (Gstergede okunan hz): rtifa ve hava scakl

gibi etkenlere kar dzeltilmemi, gstergede okunan hzdr. True Air Speed / TAS(Hakiki hava hz):rtifa ve hava scakl gibi etkenler

dikkate alnarak dzeltilmi olan hakiki hava hzdr. Calibrated Air Speed / CAS (Dzeltilmi hava hz):Uulan ykseklie ve

younlua bal olarak dzeltilmi olan hava hzdr. Deniz seviyesinde ve standart atmosfer basncnda CAS ve TAS birbirine eittir.

Ground Speed (Yer hz): Uan yere gre hesaplanan hzdr.

1.7. Mach airspeed indicator/mach meter (Mach Cinsinden HzGstergeleri)

Uan hzn, o blgedeki ses hzna gre gsteren bir gstergedir.MACH No = GEREK HAVA HIZI /SES HIZI dr.Deniz seviyesinde 1 Mach = 340 metre/saniye = 1224 km/saat = 661 Knot(Deniz Mili ) / Saat tir.

Ykseklik arttka younluk azalacandan ses hz der.


21/78

15

Mach Meter bu yzden normal hz lerden farkl olup pitot borusundan gelen

dinamik basnc kullanarak ve statik porttan gelen statik basntan o ortamdaki Machnusunu hesaplayarak ve ayn zamanda dinamik ve statik basn farklarn kullanarak Mach nusunu gsterir. Normal hz gstergelerinde gsterge kutusunun iinde bir diyafram olduuhlde Mach gstergesinde diyaframa ek olarak iinde havaolmayan kapal bir diyafram(aneroid ) daha vardr. Yksek irtifada uan uaklarda pilotlar hz iin bu gstergedeki MachMeter hzn esas alarak uarlar.

Deniz seviyesinde 1 Mach = 1224 km / sn. = 661 Knot10 000 feette 1 Mach = 1177 km / sn. = 636 Knot30 000 feette 1 Mach =1087 km / sn. = 587 Knot40 000 feette 1 Mach =1037 km / sn. = 560 Knot

Resim 1.10: Uaklardakullanlan mach hz gstergesi

1.8. Ykseklik Rapor ve Alarm Sistemleri

Uaklar, yolculuun gvenli olarak yaplabilmesi iin belirli irtifalarda umakzorundadr. Bu ykseklik, radyo altimetre tarafndan llr. Uan yerden ykseklii kabuledilebilir deerlerin altna indiinde pilot hem sesli olarak uyarlr hem de ikaz lambalaryanar.


22/78

16

UYGULAMA FAALYET

BOEING 737-300/400/500 Ua iin PTOT-STATK PROBUN Sklmesi veTaklmas

Ara ve Gereler:

1.BOEING 737 ua2.Gerekli donanm, alet takmlar, lm cihazlar, uaa ait maintenance

manueller.Uygulama faaliyetini THY bnyesindeki atlyelerde yapabilirsiniz. Atlye efi

gzetiminde izin ve yardm alarak aadaki yntemleriuygulaynz.

PITOT STATK PROBUN SKLMES/TAKILMASI

LEM BASAMAKLARI:

Bulunduu yer:

101/102 Kontrol kabini

202 Lower Nose Compartment( Burun altkompartman)

UYARI:Prob s dmesinin ak olmadndan emin olunuz!Size zarar verebilir.

Skm ilemi:

1- Aadaki devrelerin sigortalar anz.DO-NOT-CLOSE (KAPATMAYINIZ)etiketini taknz.

P18 Load Control Center(yk kontrol merkezi)deki1) C1,Capt upper L2) C2, Capt LWR R

3) C3,F/O UPPER R4) C4, F/O LWR L

DKKAT:PTOT STATK PROBU SKMEK N OK FAZLA KUVVETUYGULAMAYINIZ; PROBUN BOZULMASINA SEBEP OLABLR.!

2-Pitot statik probu aadaki gibi sknz:

UYGULAMA FAALYET


23/78

17

PITOT STATK PROBUNUN SKLMES

( BOEING 737-300/400/500)

lem Basamaklar neriler Probu uaa tutturan vidalar

sknz. Sktnz vidalar muhafaza ediniz.

Elektrik balantlarn ve pitot statikhatlarn grene kadar probu, uakyzeyinden ekiniz.

ekme srasnda uyguladnz kuvvetikontrol ediniz. Proba zarar vermeyiniz.

Probtan elektrik balantlarnkesiniz.

Probtan, pitot statik hatlarn

balantsn kesiniz.

Uygulamalarnz yaparkenatlyeefindenyardm alnz.

Pitot statik hatlar ve elektrikbalantlarnn stne toz kapaklarnkoyunuz.

Sktnz ksmlar tozdan koruyunuz.

Contay kartnz ve shimi ayrnz. Sktnz paralar muhafaza ediniz.

Ara ve Gereler:

1-) Ohmmetre :0.01-19,999 mili ohm arasnda %1 okuma hatas ile lm yapabilenikullanmalsnz.2-)Ohmmetre: C15292 ElectricalBonding(Model T477W)

3-)Ohmmetre: 1010A Mikro ohm, 10 Mikro ohm-200 Ohm arasnda % 0.05 okumahatas ile lm yapabileni kullanmalsnz.4-) Ohmmetre: +/-0.001 doruluk oran ile 0.010 ohm lm yapabilenikullanmalsnz.5-) A00247- Sealant, BMS 5-95 (Tek kullanmlk malzemeler)6-)Aadaki referanslara bavurunuz:a- AMM( aircraft maintenance manuel)30-31-00/501, Pitot Statik Tubes, Temperature

Probe, Alpha Vane anti buzlanma sistemi.b-) AMM 34-11-01/501,Pitot-Statik Sistem


24/78

18

B-Yntem:

1- Aadaki devrelerin sigortalar anz.DO-NOT-CLOSE (KAPATMAYINIZ)etiketilerini taknz

P18 Load Control Centerdeki (yk kontrol merkezi)1) C1,Capt upper L2) C2, Capt LWR R


2-Uak zerindeki montaj deliklerini temizleyerek hazrlaynz.

UYARI: PTOT STATK PROBDAN KORUYUCU KAPAKLARI

IKARTINIZ. PROBUN ZARAR GRMESNE ENGEL OLUNUZ.!


25/78

19

3-Pitot statik probu aadaki gibi taknz.

PiTOT STATK PROBUNUN TAKILMASI( BOEING 737-300/400/500)

lem Basamaklar neriler

Pitot statik hatlar ve elektrikbalantlarnn stndeki tozkapaklarn kaldrnz.

Balant yaplacak yzeyleri tozdankoruyunuz.

Pitot statik probtan sktnz tmkapak filerini taknz.

Yaptnz balantlar ilgili ve sorumlukiilere kontrol ettiriniz.

SHM(S)i proba taknz. (ekildeki gibi) Contalar taknz.

UYARI: Kenarlardaki hortum balantlarnabasn uygulamak iin iki anahtar kullannz.Probun zarar grmesini engellemiolursunuz.

Probun elektrik balantlarnyapnz.

Probun, pitot statik hatlarabalantsn yapnz.

Yaptnz balantlar ilgili ve sorumlu

kiilere kontrol ettiriniz.

Pitot statik hatlar ve elektrikbalantlarn montaj deliklerinekoyunuz.

Balant emasn takip ederek doruyaptnzdan emin olunuz.

Probu uaa tutturan vidalar taknz.

Probun en dipbalants ile uak yzeyinindzgn bir ekilde aynhizaya geldiindenemin olunuz(Uak yzeyi ile prob tabanarasnda 0.000 -0.040.inch tolerans olabilir.).

Eer tam dzgn bir ekilde oturmuyorsa

shimin taklpkartlmasgerekebilir.

Pitot statikprob destei ile uakyzeyi arasndaki direnci lnz.

Mili ohmmetre kullannz

ltnz diren deeri 0.010ohmdan fazla ise :

Pitot statik probu sknz. Balant yzeyini , pitot statik

probun iine gmlm olan delikleri

Balantlarnz sorumlu kiiye kontrolettiriniz.


26/78

20

de temizleyiniz.

Balant vidalarn yenileri iledeitiriniz. Pitot statik probu yeniden taknz. Pitot statik prob destei ile uak

yzeyi arasndaki direnci tekrarlnz.

ltnz diren deeri 0.010ohmdan fazla ise :

Pitot statik probu sknz. Perinleri ve vida somunlarn eski

yerlerine koyarak pitot statik proba

balaynz. Pitot statik probu tekrar takarakdiren lmn tekrarlaynz.0.010ohmdan byk olmadna eminolunuz.

Mili ohmmetre kullann.

Aadaki devrelerin sigortalarnanz.DO-NOT-CLOSE(KAPATMAYINIZ)etiketilerini

alnz.P18 Load Control Center(yk

kontrol merkezi)deki

1) C1,Capt upper L2) C2, Capt LWR R


TM DEVRELERN SGORTALARINIATIINIZDAN EMN OLUNUZ.

Pitot statik probun stc devresinebir test uygulaynnz.

Istc devresine uygulayacanz testi AMM30-31-00/501 refeansna gre yapnz.

Montaj delikleri etrafndaki contalar

ile uak yzeyindekileri contalaynz. AMM 34-11-01/501 referansna gre pitot

statik proba kaak testi uygulaynz.


27/78

21

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizideerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr1. alma ortamnz faaliyete hazr duruma getirdiniz mi?2. Kullanacanz ara-gereci uygun olarak setiniz mi?3. Kullanacanz malzemelerin salamln kontrol ettiniz mi?4. Kullanacanz malzemelerin gvenirliini kontrol ettiniz mi?

5.

Pitot statik probu sorunsuz olarak sktnz m?6. Pitot statik probu sorunsuz olarak taktnz m?7. Montaj sonras gerekli lmeleri yaparak kontrol ettiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.


28/78

22

LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1.

Atmosferi oluturan gaz karm katmanlarnn yeryznden yukarlara dorusralan hangi kta doru verilmitir?A) Troposfer-Stratosfer-emosfer-yonosfer-Ekzosfer.B) emosfer-yonosfer-Ekzosfer- Troposfer-StratosferC) yonosfer- Troposfer-Stratosfer-emosfer- Ekzosfer.D) Hibiri

2.

Aadakilerden hangisi Pito- Statik Sistembileenlerinden deildir?A) Pitot tpB) Statik basn delikleriC) AltimetreD) Bleed Valve

3.

Uaklarn deniz seviyesine gre yksekliini feet cinsinden gsteren gstergelere nead verilir?

A) AltimetreB) VaryometreC) Pitot tp

D)

Mach metre

4.

Altimetre zerinde bulunan 16.000 feetin altnda grlen uyarc ikaz sembolnn adnedir?A) Barber poleB) EneroidC) Feet metre

D) Feet pointer

5.

2500 feet yksekliin altnda almaya balar.Uak yere radyo sinyalignderir ve gidip gelme sresini hesaplayarak uakla yer arasndaki gerek ykseklii

bularak gsterir.A)

AltimetreB)

VaryometreC)

Radio altimetreD)

Kabin altimetresi

6.

Statik hava basnc ile pitot basnc arasndaki basn farkn len diferansiyel basngstergesine ne ad verilir?A) VaryometreB) Radio altimetre

C) Hz saatiD)

Pitot tp

LME VE DEERLENDRME


29/78

23

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.


30/78

24

GRENME FAALYET-2

Gerekli donanmkullanarak standartlara ATA 31e uygun olarak hava veri bilgisayarsisteminin bakmnyapabileceksiniz.

Air data computer hakknda bilgi toplaynz.

Topladnz bilgileri snf ortamnda arkadalarnzla tartnz.

Uak zerinde (kokpitte) sistem bileenlerinin yerlerini bulunuz.

evrenizdeki uakla ilgili iletmeleri ( SHYO, 1.HAVA KMAL BAKIM

KOM. ALP HAVACILIK,TUSA,TEI )dolaarak aratrma ve gzlem

yapnz.

Internet ortamnda aratrma yapnz.

Aratrma ve gzlemlerinizi rapor haline getiriniz.

Hazrladnz raporu snfta tartnz.

2. HAVA VER BLGSAYARI (AIR DATACOMPUTER)

2.1. Air Data Computer (ADC)

Air data computer(ADC)sistemi, hava basnc ve scaklkla ilgili veriler yardmyla;altitude,altitude rate, airspeed ve outside air temperature (d hava scakl) gibi bilgilerin

hesaplanmasn salar.

Air data computer ,pitot ve statik basn sistemleri ve total air temperatureden gelengirileri,primary flight display (PFD),navigasyon (seyrsefer)ve altitude (ykseklik) bilgisiiin air data paramaetrelerini ierir.

ADC, pitot-statik birleik problarndan, pitot ve statik hava basncn alr.Altitude vealtitude orann hesaplamak iin statik ve pitot basnc arasndaki fark kullanr.Bu deerleridaha sonra mach number (mach says )hesaplamak iin kullanr.

Sistemin elektrik klar, dier uak sistemlerine ve gerekli hava verilerini gstermek

zere uu cihazlarna gnderilir.

RENME FAALYET-2

AMA

ARATIRMA


31/78

25

nitenin nnde, iki pnmatik balant,current status (durum ak) balatmak veya

gemi tarih verileri iin bir toggle switch ve test sonularn gstermek iin bir led displa ypenceresi vardr.

ADCnin arkasndaki bir yuvada bulunan dual connector (iftli balant),uanbalantlaryla dhilielektrik balants salar.

ADC, gerekli air data bilgilerini retmek iin pitot ve statik basn ve toplam havascakln ileyen digital bir mikro ilemci kullanr.

ADC sralanm verileri gstermeyi salar. Bu veriler: Altitude(irtifa), altitude rate(irtifa oran) ,baro corrected altitude ( dorulanm ykseklik basnc),computed air speed (

hesaplanm hava hz), mach, true airspeed, total air temperature ve statik havabasnlardr. Bunlar indikatrler ve sistemler iin salar.

Air data sinyalleri, ARINC 429 buslar vastasylave analogbiimde diersistemleregnderilir.

Resim 2.1: Air data computer, kokpitdeki grnts

Air data computer nitesinin nnde iki pnmatik balant, durum ak balatmakveya gemi tarih verileri iin gerekli toggle switch, test sonularn gstermek iin bir leddisplay penceresi vardr. Ayrca ADCnin arkasndaki bir yuvada bulunan iftli

balant,uan balantlar ile dahili elektrik balantsn salar.

ADC, gerekli data bilgilerini retmek iin pitot ve statik basn ve toplam havascakln ileyen bir mikro ilemci kullanr.

Self Test (Kendi Kendine Test)

TEST/HISTORY butonuna elle baslarak aadakileri yapmak iin built-in testseilir.

TEST-ilgili giriler ve ADCnin ak durumlar kontrol edilir.HISTORY- Gemi on(10) uu iin arza (failure) bilgisi salar.


32/78

26

2.2. Air Data Computer (ADC) Sistem Komponent Yerleimi:

Genel komponent yerleimi

Circuit Brekear( devrekesici=sigorta):Devre kesiciler ADC 1 iin P18 panelzerine ,ADC 2 N P6 panel zerine yerletirilmitir (Bkz.ekil 2.1).

Air Data Computer (ADC):Air data computerler, elektronik cihaz raf E1-1zerine yerletirilmitir (Bkz.ekil 2.1).

Autotransformerlar :Burun ini takmnn sa yan taraf zerindeki J4 panelizerineyerletirilmitir (Bkz.ekil 2.1).

Indicatorler(Gstergeler):Bir elektriki altimetre, mach cinsinden hzgstergesi ve(elektronic attitude director) (EADI) elektronik durum gstergesi

her bir pilot paneli (P1 ve P3) zerine yerletirilmitir. Total AirTemperature(TAT) (toplam hava scakl),center instrument panel (merkezicihaz paneli) P2 zerindeki Secondary Engine/ Hydraulc Display (SED)(ikinci motor / hidrolik ekran zerinde)zerinde gsterilir (Bkz.ekil 2.1).

TAT Prob (Total Air Temperature):TAT (Toplam hava scakl) probu, 260istasyonunda, uansol yan zerine monte edilmitir (Bkz.ekil 2.1).

Mach/Airspeed Warning Clackers (Mach hava hz uyarkornalar):Mach/airspeed ikaz kornalar, aural warning device(ses ikaz cihaz)nitesinin iine yerletirilmitir.Ses ikaz cihazlarnn nitesi, kontrolpanelinin(pedestal) sa n tarafna monte edilmitir (Bkz.ekil 2.1).

Mach/Airspeed Warning Test Switches (Mach/ hava hz uyar test

butonlar):Bu butonlar, her bir sistem iin bir adet, aft overhead(arka ba st)P5 paneli zerinde yerletirilmitir(Bkz.ekil 2.1).


33/78

27

ekil 2.1: Air Data Computer (ADC) sistem komponent yerleimi


34/78

28

2.3. Air Data (Hava Veri) Bilgilerini Belirleyen Etkenler

ekil 2.2: Hava basncn lme prensibi.

ekil 2.3: Pitot statik tpn ksmlar.


35/78

29

ekil 2.4: Deiik basnlarda diyafram hareketi.

Ps:Ambient static pressure (ortam statik basnc): Uan evresindekidurgun hava basncdr.

Pt:Total pressure (toplam basn):Toplam basntr.Bir pitot statik tpndendinamik basn gelirken hareketsiz basnta gelir.

Qc: Dynamic pressure(dinamik basn):Uaktan geen hava ak hzna grebasnc ler.

Alt altitude(irtifa): Altitude, standart basn durumlar mevcut olduu zamandeniz seviyesinin stndeki uzakllktr.

Altitude rate(ykseklik oran):Uan dikey hzdr. IAS(Indicated Air Speed)(Grnen hz):Airspeed,pitot ve statik basnlarn

oranlarna orantldr.Tanzim edilemez. M , Mach number(mach says): Gerek hava hznn ,sesin yer hznaorandr.Mach number ayn zamanda Qc/Ps orandr.

CAS Computed Airspeed (Hesaplanm hava hz):Statik kaynak hatalarnakar tanzim edilmitir.

TAT Total Air Temperature(Toplam hava scakl): Statik hava scakl,akan havann srtnmesi ve snmas dolaysyla, temoerature proeun ssnnartmasna neden olur.

SAT Static Air Temperature (Statik hava scakl): Uan evresindekidurgun hava scakldr.

TAS True Air Speed(Gerek hava hz): Havann sktrlabildii ve

younluundaki deiimlere kar, hesaplanm hava hzdr.


36/78

30

2.4. Merkezi Hava Veri Bilgisayar(CADC )

ki adet CADC(Central Air-Data Computer) otomatik ve elle yaplan uulara bilgisalamak amacyla kullanlr.

CADC'ler pitot-statik sistemden pnmatik girileri ve irtifay, hava hzn ve scaklkbilgisini lmek iin toplam hava scakl proplarndan (TAT_Total Air Temperature)elektriksel bilgiyi alrlar. Bu bilgiler daha sonra CADC bileenlerini ya da kaydedicilerini,otomatik uu kontrol sistemleri, durgunluk dzeltme sistemi (Stability augmentationsystem), mach hz ayar ve dzeltme sistemleri vb. destekler.

ki CADC'nin birlemesi elektriksel olarak cihazlarn birbirini desteklemesine izin

verir. Bunun iinde birincil uu elemanlar, uu veri kaydedicileri (Flight data recorders),gerek hava hz indikatr (TAS) ve statik hava scakl indikatrleri bulunur.

Elektriksel beslemeli cihazlarn bu ekilde kullanlmas hava hz indikatr ya daaltimetre gibi cihazlarn arka girilerine kadar boru tesisat deyip boru kalabalnnartmas nlenir. Ayrca bu ekilde, kullanlan cihazlarn (Mach ve yksek hz uyar klargibi) birlikte almas mmkn klnd gibinormal ve alternatif CADC sistemlerinin dealmalarn dzenler. Yani bu sorunlu pitot-statik sistemi ayrc anahtarlarn gereiniortadan kaldrr.


37/78

31

UYGULAMA FAALYET

Aada ekli verilen air data sistem komponent yerleimi yapnz.

UYGULAMA FALYET


38/78

32

KONTROL LSTES


Deerlendirme ltleri Evet Hayr1. 2 adet devre kesiciyi ilgili panellerdeki yerlerine iaret koyabildiniz

mi?

2. Air data computerlerin E1-1 panelindeki yerlerine iaret koyabildinizmi?

3. Autotransformer(oto trafo)larn J4 panelindeki yerlerine iaretkoyabildiniz mi?

4. Gstergelerin yerlerini bularak doru bir ekilde iaret koyabildinizmi?

5. TAT Probun yerini bularak yerine iaret koyabildiniz mi?6. Mach air speed ikaz kornalarnn yerini bularak yerine iaret

koyabildiniz mi?

7. Mach air speed ikaz test switchlerinin P5 panelindeki yerlerine iaretkoyabildiniz mi?

8. 7 adet sistem bileeninden hepsini doru yerletirebildiniz mi?

DEERLENDRME



39/78

33

LME VE DEERLENDRMEAadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1.

ADC,pitot ve statik hava basncn nereden alarak, parametre olarak kullanr?A)Pitot Statik birleik problar.B)AltimetreC)Machmetre

D)Hibiri

2. Air data sinyallerivastasyla analog biimde dier sistemlere gnderilir.A)Pitot tp

B)

Statik basn delikleriC)TAT ProbeD)ARINC 429 buslar.

3.

Air data computerin devre kesicileri ADC1 iin hangi panelde bulunur?A)P18B)P9C)P6

D)P5

4.

Aadakilerden hangisi hava verisi bilgilerini belirleyen etkenlerdendir?A)

Barber pole

B)EneroidC)Altitude

D)Anti-ice

5.

Uan evresindeki durgun hava scaklna ne ad verilir?A)TATB)SATC)CASD)TAS

6.

CADC ne amala kullanlr?A)Otomatik ve manuel uulara bilgi salamak amacyla kullanlr.B)Uakta stabilize salamak amacyla kullanlr.C)TAT Probtan gelen sinyalleri analog olarak dzenlemek amacyla kullanlr.D)Kabin basncn drmek amacyla kullanlr.

7.

ADC hangi verileri iler?A)Hava basnc ve scaklkB)YkseklikC)Digital hz

D)

Anti-ice, iklimlendirme

LME VE DEERLENDRME


40/78

34

DEERLENDRME



41/78

35

RENME FAALYET-3

Gerekli donanm kullanarak standartlara ATA 31e uygun olarak alet pnmatiksisteminin bakmn yapabileceksiniz.

Pnmatik sistemle alan cihazlar inceleyiniz. Internet ortamnda aratrma yapnz.

Boeing 737 ua zerinde pnmatiksistemle alan gstergeleri inceleyiniz.

Aratrma ve gzlemlerinizi rapor haline getiriniz.

3. ALET PNMATK SSTEM

3.1. Havalandrma ve Basnlandrma

Yksek irtifalarda, zellikle jet motorlu uaklarn zgl yakt sarfiyat azalr.Ykseklie bal olarak basn ve oksijen azalr. nsanlar iinrahat nefes alnabilecek snryaklak olarak 2 500 m' dir. 8 000 m' den sonra saf oksijen, 15 000 m' den sonra saf oksijenve basnl hava verilmelidir.

Canllarn yaayabilmesi iin havaya (oksijen) ihtiya vardr.

Kk uaklarda basnlandrma ilemi iin maskelerin kullanlmas yeterlidir. Bykuaklarda mutlaka kabin atmosfer sistemleri kullanlmaldr. rtifa 2 500 mnin altnda ikensoutma gerekebilir. rtifa arttka kabin ii stlmaldr

Havalandrma ve basnlandrma sistemleri, bir yandan kirli havay dar atarkendier yandankabin ve kokpite verilen taze havann basncn, scakln, nem orann belirlistandartlarda temin eden sistemler olarak tanmlanabilir.

3.2. PnmatikSistem

Pnmatik sistemin ihtiyac olan hava, motorlarn kompresr kademelerinden, APUbleedinden veya harici bir hava kaynandan elde edilebilir.

RENME FAALYET-3

AMA

ARATIRMA


42/78

36

Resim 3.1. B737ye ait pnmatik gsterge paneli

Resim 3.1 deki gsterge paneli incelenirse;

Manifold normalde izolasyon valfi tarafndan blnr. zolasyon valfi, AUTOkonumunda iken almas iin ya motor bleed havasak olmal ya da pack switchleri OFF

pozisyonunda olmaldr.

BLEED TRIP OFF (amber) lambas, ar scaklk(254 derece ) veya ar basn 180PSI ya ulatnda yanar.

Eer motor bleed havasnn scakl ve basnc limitleri aarsa , BLEED TRIP OFF belirecek ve bleed valf kapatlacaktr. Ksa bir soutma periyodundan sonra TRIP


43/78

37

RESET switchini kullanabilirsiniz. Eer BLEED TRIP OFF snmezse yksek basn

artlarna uygun olabileceindendir.

Bleed trip offlar; full thrustda, bleeds off ta, take offlarda en genel bilinensistemlerdir. Uu esnasnda sabit duct basncnn salanmas; CLB-2nin seilmesi veyakanat anti ice seilmesi ile olur.

WING- BODY OVERHEAT, uygun bleed hava duct iindeki kaa bildirir. Bukaak APUya hava salayan ductlar ihtiva eden sol alanda ise ok nemlidir. Yksekscaklk devreleri OVHT TEST butonuna baslarak test edilir.

Her iki WING- BODY OVERHEATlambas minimum 5 saniyeden sonra yanabilir.

Bu test gnlk bakmn bir parasdr.

Resim 3.2: Dier tip uaklardarastlanan pnmatik gstergeler


44/78

38

UYGULAMA FAALYET

Kokpitteki pnomatik gsterge sistemlerini inceleyiniz.Gsterge zerindeki butonlarnnasl altklarn ve gstergenin zerindeki etkilerini aratrarak gstergenin alma

prensibini reniniz.

KONTROL LSTES


Deerlendirme ltleri Evet Hayr1. zolasyon valfi AUTO konumunda iken nasl aldn rendiniz

mi?

2. BLEED TRIP OFF lambasnn hangi durumlarda yandnrendiniz mi?

3. TRIP RESET swichi hangi durumlarda kullanlr, rendiniz mi?4. WING- BODY OVERHEAT ikaznn ilevini rendiniz mi?5. Gsterge paneli nasl test edilir rendiniz mi?

6.

Pnomatik sistemin alma prensibini kavradnz m?

DEERLENDRME


UYGULAMA FALYET


45/78

39

LME VE DEERLENDRME


1.

Canllarn rahata nefes alabildikleri, ykseklik snr yaklak olarak ka metredir?A)1000 mB)1500 mC)500 m

D)2500m

2.

Boeing 737ye ait pnmatik gsterge panelindeki BLEED TRIP OFF hangiscaklk ve basn deerlerinde yanar?

A)

254 derece 180 PSIB)200 derece 45PSIC)100 derece 0 PSID)148 derece 250 PSI

3.

Boeing 737yeait pnmatik gsterge panelindeki WING BODY OVERHEAT hangidurumu bildirir?A)Hava borular iindeki nemiB)Hava borular iindeki kaaC)Hava borularnn ar sndnD)Panelin ar sndn

4.

Boeing 737yeait gsterge panelindeki isolasyon valfi AUTO konumunda iken hangiart yerine getirilirse alr?A)Pack switchler ON durumunda iken alr.B)Motor bleed havas ON durumunda iken alr.C)Sadece motor bleed havas veya pack switchler iin OFF durumu seildiinde

alr.D)AUTO konumunda iken almaz.

5.

Yksek scaklk devreleri butonuna baslarak test edilirA)Wing Body Overheat Test

B)

Bleed Trip Off TestC)Ovht TestD)Trip Reset

DEERLENDRME


LMEVE DEERLENDRME


46/78

40

RENME FAALYET-4

Gerekli donanm kullanarak standartlara ATA 31e uygun basn ve scaklkgstergeleri sisteminin bakmn yapabileceksiniz.

.

Uaktaki basn ve scaklk gstergelerini inceleyerek nasl altklar hakknda

bilgi toplaynz.

Bakm ve kontrolnn nasl yapldn aratrpbilgi toplaynz.

Gaz ve pompa kontrolnn nasl yaplacan aratrnz.

Kombinin devreye alnmasn aratrnz.


4. DREKT OKUMALI BASIN VE

SICAKLIK GSTERGELER4.1. Yakt Basn Gstergesi

Motor saatlerinde yakt basn gstergesi yakt pompasnn meydana getirdii yaktbasnc ile karbratr giriindeki atmosferik basn farkn ler.

Bu gsterge pilota yakt pompasnn ve btn yakt sisteminin durumunu kontrolimknverir. Alet hassas elaman burdon tp, diyafram, krk genilemesi veya daralmasile gsterge balants hareket eder. Hassas elemann hareketi yuvarlak bir diliyi dndrr

ve o da ya basn gstergesinde olduu gibi ibreyi hareket ettirir. Bize yakt basn deeriniverir.

4.1.1. Motor Ya Basn Saati

Bu gsterge, motor veya transmisyondaki devir daim yapan yan lzumlu basntaolup olmadn gsterir. Ya basncndaki ani veya lzumundan fazla d, yaszlktanya pompasnn bozukluundan, arzal ya borularndan doacak bir motor arzasna engelolmay ikaz eder. Gsterge, motor ve transmisyon ya basn farkn ler. Hassas elemanBurdon Borusu'dur. Burdon borusuna gelen ya basnc burdon borusunu harekete geirir.Harekete geen burdon borusunun ucuna bal dililer vastasyla ibre hareket eder. Ne kadar

RENME FAALYET-4

AMA

ARATIRMA


47/78

41

basn varsa burdon borusu ona gre uzar veya ksalr. bre gstergede burdon tpndeki

basnc gsterir.

4.1.2. Manifold Basn Gstergesi

Pistonlu motorlarn giri manifoldlarndaki mutlak basnc gstermede kullanlr.Pistonlu motorlarn deiik yksekliklerde azami verimle alabilmeleri iin verimli olanmuayyen bir hava yakt karm ile salanr. Manifold basn gstergesi , girimanifoldundaki basnc gsterir. Giri manifold basnc alet kasas arkasna yerletirilmi birtp vastasyla gstergeye iletir. Manifold basncndaki bir artma diyafram krngeniletir ve bu hareket mekanik bir balant ile gsterge ibresine iletilir. Her iki krkleayn yzeye sahip olduundan o andaki atmosferik basncn her kre tesiri ayn olarak ve

gstergenin ibresi giri manifoldundaki basncn mutlak deerini hassas olarak gsterecektir.

4.2. Scaklk Gstergeleri

Hava aralarnn motor hareketi, almas hakknda ok iyi bir fikir verir. Havasoutmal bir yldz motora hareketi scakla hassaseleman motorun silindirine taklm birtermometre ile llr. Bu sistem; bir gsterge, bir termokupil ve balant tellerindenmeydana gelir.

Pistonlu motorlarda kullanlan en basit sistem budur.

Trbinli motorlarda bu sistem daha deiiktir. Ayrca devreye seri bir direnkonmutur.

Bir adet gsterge, iki adet kablo biri Alumel dieri Kramel kablo bu kablolar bakrcontaya tutturulmutur. Bakr conta silindirin bujisine taklr.

Ayrca bulb tipi silindir bann ssn gsteren aletler vardr. Bu bulblar direnlitiplidir. Bulb sndka kablo vastasyla gstergeye mili Volt cinsinden bir deer gsterir. Bu

bize silindir bann hareketini gsterir.

Uaklarda en ok conta ve srg tipi termokupiller kullanlr. Bunlar genelliklesilindir bal hareket gstergeleri kullanlr. Bunlar s deerini mili Volt cinsindengstergeye aktarr.

4.3.Ar Isnma Uyar Sistemi

Ar snma uyar sistemi,baz uaklar zerinde yangna sebep olabilecek yksek alanscaklklarn gstermek iin kullanlr. Ar snma uyar sisteminin says , uaa gredeiir. Baz uaklar zerinde her bir motor trbini ve her beik iin bu sistem vardr.Dierleri zerinde bu sistem tekerlek oyuk alanlar ve pnmatik manifoldlar iinkullanlmtr.

Alglama alan iinde fazla snma meydana geldii zaman sistem yangn kontrolpaneli zerinde bir n yanmasna sebep olur. Sistemin birounun iindeki detektr


48/78

42

termal anahtar tipindedir. Her dedektr, scaklk belirli bir deere ulat zaman alr. Bu

scaklk sisteme ve tipine ve uak modeline baldr. Detektrn kontak anahtarlar her nezaman uzunluu scaklkla genilediinde kapanan yay dikmesi zerindedir.

Detektr konta kapand zaman uyar k lambas iin bir balant salanm olur.Bundan sonra akm, elektrik kaynandan uyar klarna doru akar. Uyar sistemine gelenakm, ar snma durumunu gstermek iin yanar ve sner

Sistemin birimleri yangn ihtimalinin ok olduu yerlere kurulur. ounluklakullanlan detektr sistemi vardr. Bunlar; sl anahtar sistemi, slift sistemi ve sreklidng detektr sistemi.

4.3.1. Termokupl (Isl Anahtar) Sistemi

Isl anahtar sistemi, uak g sistemi tarafndan enerji veren bir veya daha fazla kierir. Isl anahtarlar, lambalarn almasn kontrol eder. Bu sl anahtarlar, belirliscaklklarda tamamen elektrik devreli s alglamal birimlerdir. Dierleri ile paralel balanrfakat serilerde gsterge lambalar ilebalanr. Eer scaklkdevrenin her bir blmnde setdeerine artarsa, sl anahtar kapanacaktr. Isl anahtar sistemi, bimetalik termostat anahtarkullanr.

Fenwal Spot Detektr: Fenwal spot detektrler, elektrik tertibatnn paralel iki tamhalka arasna tel ile balanr. Dolaysyla sistem, sesli yanl yangn uyars olmakszn

hatalara kar koyabilir. Yanl yangn uyars meydana gelmeden nce ift hata varolmaldr. Yangn veya ar snma durumlarnda spot detektr anahtar kapanr ve seslialarm iin devre tamamlanr.

Fenwal spot detektr sistem, kontrol birimleri olmakszn alr. Ar snma durumuveya yangn, detektrde kapanmaya anahtar sebep olduu zaman, alarm zil sesleri ve uyarklar yanar.

Termokupil (Islift)Sistemleri: Islift yangn nleme sistemleri, sl anahtarsisteminden tamamen farkl prensip zerinde alr. Islift, motor yava yava ar sndveya ksa devre gelitii zaman uyar vermeyecek ve scaklk art oranna baldr. Sistem

dzenleyici kutu, uyar lambalar ve sliftleri ierir. Bu birimlerin elektrik tertibat sistemi: Detektr devresi Alarm devresi

Test devresiolmak zere e ayrlr:

Dzenleyici kutu, hassas dzenleyici, yardmc dzenleyici ve sl test birimindenoluur. Byle bir kutu birden sekize kadar zde devre ierebilir. Dzenleyiciler, uyarklarn kontrol eder. Devre serilerde birbiri ile ve hassas dzenleyiciler ile sliftlerin tamamn ierir.


49/78

43

Isl ift kromel ve konstantan gibi benzersiz iki metalden yaplr. Bu metallerin

birletii ve yangn scaklna maruz kalacak nokta, scak eklem diye adlandrlr. Metalkafes etrafndaki sl ift, scak ekleme kar havann serbest hareketini engellemeksizinmekanik koruma verir.

Eer scaklk hzl bir ekilde artyorsa, sl ift, referans eklem ve scak eklemarasndaki scaklk farkllna ramen voltaj retir. Eer her iki eklem ayn oranda snrsa,ne voltaj oluur ne de uyar sinyali verir.

Eer yangn varsa, scak eklem referans ekleminden daha hzl snacaktr. Ortayakan voltaj detektr devresine akan akma sebep olur. Hibir zaman akm 4 mA'den bykolmaz, hassas dzenleyici kapanacaktr.

4.3.2. Srekli Dng Detektr Sistemi

Srekli dng veya alglama sistemi, spot tip scaklk detektrlerin her tipinden dahafazla yangn tehlike alannn tamamnn takip edilmesine izin verir. Srekli dng sistemler,sl anahtar sisteminin bir versiyonudur. Bunlar ar snan sistemlerdir, s alglayc birimlerkesin scaklklarda elektrik devrelerini tamamlar. Srekli dng sisteminde s art orannnalglaycs yoktur. Srekli dng sisteminin en ok kullanlan iki tipi Kidde ve Fenwalsistemlerdir.

Kidde srekli dng sisteminde, inkonel alaml tp iinde zel seramik ekirdekte

iki tel kullanlr. Fenwal sistemde ise inkonel alaml tpte seramik boncuklarn sreklidizgisi ile evrelenen tek tel kullanlr. Kidde alglama elemanlar dzenleyici kontrol

birimine baldr. Bu birimler alglama dngsnn toplam direncini ler. Fenwal sistem,manyetik ykseltici kontrol birimini kullanr.

4.3.3. Srekli Element Sistemi

Ayr birelement ieren paslanmaz elik tpten meydana gelen devaml element tipialglayc, Lindberg yangn alglama sistemidir. Bu element belirli scaklk deerindekullanmda gaz orann absorbe etmek iin gelitirilmitir. Scaklk belirli kullanmscaklna eritii zaman oluan scaklk elementden gaz olumasna sebep olur. Oluan bu

gazlar paslanmaz elik tp iinde basn artmasna neden olur. Bu basn mekaniki olarakResponder Unt iindeki diyafram anahtarn harekete geirir. Bu, uyar klarn vealarmzillerini altrr. Yangn test anahtarlar alglayclarn stlmas iin kullanlr. Oluan

basn uyar sistemini harekete geiren diyafram anahtarn kapatr.


50/78

44

Resim 4.1: Dijital kabin basnc kontrol sistemi paneli

Not:Bu renme faaliyetine ait Uygulama Faaliyeti 5.renme Faaliyeti ile aynolup orada verilmitir.


51/78

45

UYGULAMA FAALYET


alma ortamnz hazrlaynz. nlnz giyerek,

alma masanzdzenleyiniz.

Yakt basn gstergesinin grn resmini iziniz. Birebir lekli olarak

izebilirsiniz. Gsterge kadran zerinde hayali 3 nokta

belirleyerek, ibrenin bu noktalarda ne kadar basngsterdiini tespit ediniz.

izdiiniz gsterge resmizerine 3 ibre konumunuiziniz.

Yukarda belirtilen ilemlerin aynsn dier

gstergeler iin tekrarlaynz. Her bir gsterge iin ayr

lme sayfas dzenleyiniz.

KONTROL LSTES


Deerlendirme ltleri Evet Hayr1. Basn sisteminin nasl lldn kavradnz m?2. Yakt basngstergesinin nasl altn anladnz m?3. Motor ya basn saatinin nasl altn anladnz m?4. Manifold basn gstergesi nasl alr anladnz m?

DEERLENDRME


UYGULAMA FAALYET


52/78

46

LMEVE DEERLENDRME


1. Motor saatlerinde, yakt pompasnn meydana getirdii yakt basnc ile karbratr

giriindeki atmosferik basn farkn len alete ne ad verilir?A)Basn pompasB)Yakt gstergesiC)Pitot statik probD)Yakt basn gstergesi

2.

Motor veya transmisyondaki devir daim yapan yan lzumlu basnta olup

olmadn gsteren lme aletine ne ad verilir?A)Basn lerB)Motor ya basn saatiC)Hava hz saatiD)Devir daim pompas

3.

..pilota giri manifoldundaki basnc gsterir.A)Manifold basn gstergesiB)Motor Ya Basn SaatiC)Yakt basn gstergesiD)Basn ler

4.

Uaklarda en ok conta ve srg tipi kullanlr. Bunlar genellikle silindirbal hareket gstergeleri kullanlr.A)TermokupillerB)Reostalar

C)GstergelerD)lmealetleri

5. Termokupiller s deerini ..cinsinden gstergeye aktarr.

A)DereceB)Kalori

C)

Mili voltD)Mili amper

DEERLENDRME


LMEVE DEERLENDRME


53/78

47

RENME FAALYET-5

Gerekli donanm kullanarak standartlara ATA 31e uygun s gsterge sistemininbakmn yapabileceksiniz.

Uak kokpitindeki gstergelerde syla ilgili olanlar gzlemleyiniz.

Gstergelerin fotorafn ekerek snf ortamnda arkadalarnzla inceleyiniz.

Yetkili kiilerden gstergelerin almas, okunmas ile ilgili bilgi toplaynz.


5. ISI GSTERGE SSTEMLER

5.1. Havalandrma ve klimlendirme Sistemi

Air Conditioning System (Havalandrmave klimlendirme),avyonik kompartman vekokpitte bulunan cihazlarn soutulmas, uan kabin ii ve kokpitin stlmas, soutulmasve basnlandrlmasnda kullanlr. Bu sistemler kendilerine ait ba st panelde bulunan,kontrol panelleri vastas ile gzlenir ve kumanda edilir.

RENME FAALYET-5

AMA

ARATIRMA


54/78

48

Resim 5.1: Kabin ii stma ve soutma gstergesi B 737

Resim 5.2: Air conditioning (kabin iihavalandrma) gsterge paneli B 737


55/78

49

Havalandrma sisteminde bu ilerin yaplabilmesi iin pnomatik kaynaklara ihtiya

vardr.

Pnomatik hava, uaklarda hidrolik sistemlerini basnlandrmakta, kanat buza manisistemi, motor buza mani sistemi gibi stma ilemlerinde ve motor startndakullanlmaktadr.

5.1.1. Ba st Panel (P-5 ) Havalandrma Ve Soutma Paneli

5.1.1.1. Supply switch:

ki pozisyonludur.Supply normal ve supply alternate fanlar ayr ayr altrmak iin

kullanlr.

Supply fanlarn havalandrd ductta hava ak olmazsa amber OFF olan birgsterge lambas ile ikaz alnr.

5.1.1.2. Exhaust switch:

ki pozisyonludur.Exhaust Normal ve Exhaust Alternate fanlarn ayr ayr altrmakiin kullanlr.

Exhaust fanlarn havalandrd duct ta hava ak olmazsa amber OFF olan bir

gsterge lambas ile ikaz alnr.


56/78

50

Resim 5.3: Ba st panel P5(Temperature Kontrol Paneli ve Bleed Kontrol Paneli)


57/78

51

5.1.2. Ba st panel P5(Temperature Kontrol Paneli ve Bleed Kontrol Paneli)

1. Hava scaklseme dmesi2. ZONE TEMPamber ikaz lambalar3. Kokpit ve kabinin stma, soutma kontrol dmeleri4. RAM DOOR FULL OPEN mavi ikaz lambalar5. Packlere kumanda edilen, OFF/AUTO/HIGH pozisyonlu anahtar

tarafndanAir conditioning (iklimlendirme)havasn temin etmek amac ile pack(Flow Control ve Shut Off) valfleri almasn temin edilir

6. Trim Air Switch:iki pozisyonludur.Trim Air Pressure Regulating valfinikumanda eder.

7. Scaklk gsterge alanlarnn ve ductlarn ssn gsterir.

8.

RECIRC FAN switchleri: iki pozisyonludur. Kabin ve kokpit havasn anadatm manifoltunda ,Packlerden aldmz hava ile kartrmak iin kullanlr.9. PACK amber ikaz lambalar; packlerde oluabilen arzalar ve overheat,over

pressure ve kontrol box arzalarn gsterir.10. TRIP RESETswitch: Overheat veOver pressure arzalarnda sistemi reset eder.

Motorlardan veya APUdan aldmz pnomatik hava packlerde artlandrlarak; yanibasn ayar stlma ve soutulma ilemleri yaplarak kabin iine kokpite kargokompartmanlarna gnderilir. Bu hava uan irtifasna gre basnlandrlma ilemine tabiitutulur.Ama yolcunun konforlu seyahat etmesini,solunumunun normal olarak (Denizseviyesi yksekliinde)devam etmesi esasna gre dizayn edilmesidir.

5.2. Uan D Yzeyinin Issnn llmesi

5.2.1. TAT Probe (Total Air Temperature)Toplam Hava Scakl Probu

Bu prop, uan zerinden akan havann scakln hisseder ve scakl analogelektrik sinyaline evirir.

TAT Prob kk bir metal destekten meydana gelmitir. Scaklkladirenci deien ikiscaklk hissedici kablo ierir. Bleedair ( motor kompresornden alnanhava) pskrtcler(ejektor fitting) iinde negatifbir basn yaratarak, hissedici elemanlarn karsndan d

tarafa akan hava yle bir orandadr ki anti-ice stclarnn, scaklk alglayclar zerindenemsiz bir etki yapmalarn salar.

Bu yap uak yerde ve dk hzlarda havada iken doru TAT deerleri okuyarakgstermeyi salar.


58/78

52

Resim 5.4: Uak yzeyine montajlanm TAT PROBEler


59/78

53

UYGULAMA FAALYET

Boeng 737-300/400/500 Ua in Total Ar Temperature (Tat) ProbunSklmesi ve Taklmas

Ara ve Gereler:1.BOEING 737 ua2. Gerekli donanm, alet takmlar, lm cihazlar, uaa ait maintenancemanueller.

Uygulama faaliyetini THY bnyesindeki atlyelerde yapabilirsiniz. Atlye efigzetiminde izin ve yardm alarak aadaki yntemleri uygulaynz.

Tat Probun Sklmesi/Taklmas

LEM BASAMAKLARI

A-Giri:1-Bulunduu yer:101/102 Kontrol kabini202 Lower Nose Compartment( En dk grltl kompartman)

B-Yntem:

30-31-00/501,(AMM) Total Air Temperature Probe Anti-Icing Referansn alnz.

UYARI: TAT Prob s dmesinin ak olmadndan emin olunuz! Size zararverebilir.

1-Aadaki devrelerin sigortalar anz. DO-NOT-CLOSE (KAPATMAYINIZ)etiketini taknz.

P18 Load Control Center(yk kontrol merkezi)deki1) A8,COMPUTER-1 AC2) A9 ,COMPUTER-1 26V AC

3) C5, TEMP PROBE

P6 Load Control Center(yk kontrol merkezi)deki1) B6, COMPUTER-2 26V AC2) B7, COMPUTER-2 AC

DKKAT: TAT PROBU SKMEK N OK FAZLA KUVVETUYGULAMAYINIZ; CONTA MHRLER KIRILABLR, PROBU TAKILIOLDUU YERDEN OK KUVVETL EKMEYNZ, ELEKTRK BALANTIKABLOLARINA ZARAR VEREBLRSNZ!

UYGULAMA FALYET


60/78

54

2-TAT probu aadaki gibi sknz:

TAT PROBUNUN SKLMES BOEING 737-300/400/500

lem Basamaklar neriler TAT Probu uaa tutturan vidalar

sknz. Sktnz vidalar muhafaza ediniz.

Elektrik balantlarn ve pitot statikhatlarn grene kadar probu, uakyzeyinden ekiniz.

ekme srasnda uyguladnz kuvvetikontrol ediniz. Proba zarar vermeyiniz.

Probtan elektrik balantlarnsknz.

Uygulamalarnz yaparken atlyeefindenyardm alnz.

Elektriksel balantlarnn uak gvdesi iinedmediinden emin olunuz.

Elektrik balantlarnn stne tozkapaklarn koyunuz.

Sktnz ksmlar tozdan koruyunuz.

Contay kartnz ve Tat probuayrnz.

Sktnz paralar muhafaza ediniz.

3. TAT Probu aadaki gibi taknz:Ara ve GerelerStandart el aletleri ve donnmlar:1-)Ohmmetre :0.01-19,999 mili ohm arasnda % 0.1 okuma hatas ile lm

yapabileni kullanmalsnz.2-)Ohmmetre: C15292 ElectricalBonding(Model T477W)

3-)Ohmmetre:Mikro,Autoranging/ Autotest, 10 Mikro ohm-200 Ohm arasnda %0.05okuma hatas ile lm yapabileni kullanmalsnz.

4-)Ohmmetre: +/-0.001 doruluk oran ile 0.010 ohm lm yapabilenikullanmalsnz.

5-)A00247- Sealant, BMS 5-95 (Tek kullanmlk malzemeler)6-)Aadaki referanslara bavurunuz:a- AMM( air craft maintenance manuel)30-31-00/501, TotalAir Temperature Probe,Anti- Icing (anti buzlanma sistemi.)


61/78

55

lem Basamaklar:

1-Aadaki devrelerin sigortalar anz. DO-NOT-CLOSE (KAPATMAYINIZ)etiketlerini alnz.

P18 Load Control Center (yk kontrol merkezi)deki1) A8,COMPUTER-1 AC2) A9 ,COMPUTER-1 26V AC3) C5, TEMP PROBE

P6 Load Control Center(yk kontrol merkezi)deki1) B6, COMPUTER-2 26V AC2) B7, COMPUTER-2 AC

2-Uak yzeyindeki montaj yaplacak deliklerin etrafn temizleyerek hazrlaynz.3- TAT Probu takmak iin aadaki ilem basamaklarn uygulaynz.

TAT PROBUNUN TAKILMASI BOEING 737-300/400/500


Yeni contalar taknz. lgili atlyeefinden yardm alnz. Balantlarn kontrol ettiriniz.

Elektriksel balantlarn zerindekitoz koruyucular kaldrnz.

TAT probun elektriksel balantlarnyapnz.

Balant emasna bal kalnz. Sorumlukiilere kontrol ettiriniz. Elektrik balantlarn uan iine

koyunuz. Kullandnz takmlara zen gsteriniz.

Montaj delikleri ile TAT Probun

deliklerinin ayn hizaya gelmesinisalaynz.

Uak yzeyi ile TAT Probun ayn hizada tamdz olmasna dikkat ediniz.

TAT Probun vidalarn uaa taknz. Vidalar dzgn bir ekilde taktnzdan

emin olunuz.

DO-NOT-CLOSEetiketlerinitaktnz yerlerden kaldrnzve u

devrelerin sigortalarn kapatnz:P18 Load Control Center deki

1) A8,COMPUTER-1 AC2) A9 ,COMPUTER-1 26V AC3) C5, TEMP PROBE

P6 Load Control Center (yk kontrolmerkezi) deki

1)B6, COMPUTER-2 26V AC2)B7, COMPUTER-2 AC

Etiketini kaldrdnzdevrenin sigortasnkapattnzdan emin olunuz.


62/78

56

TAT Prob ile uak yzeyi arasndakidirenci ohm metre ile lnz.Direndeeri 0.010 ohmdan fazla iseaadaki admlar uygulaynz:1- TAT Probu sknz.2- TAT Prob iine gmlm

delikleri de dahil ederekbalama yzeyini temizleyiniz.

3- Vidalar yenileri ile deitiriniz.4- TAT Probu yeniden taknz.5- Ohm metre ile tekrar diren

lnz. ltnzdeer0.010 ohmdan fazla ise TATProbu sknz.

6- Perinleri ve vida somunlarnEski yerlerine takarak TAT Proba

balaynz.

lm yaparken uygun l aletikullandnzdan emin olunuz.

TAT probun elektriksel balantlarnyapnz.

AMM30-31-00/501 referansnagreTAT Probun stc devresini testediniz.

TAT Prop ile uak yzeyi contalarnbalaynz.

Elektrik balantlarn kontrol ediniz. Test ileminizinsonucunu sorumlu kiilere

gsteriniz.

Balantlarnz kontrol etmesi iin atlyeefinden yardm alnz.


63/78

57

KONTROL LSTES


Deerlendirme ltleri Evet Hayr1. Havalandrma ve iklimlendirme sisteminin nasl altn

kavradnz m?2. Havalandrmave soutma panelindeki gstergelerin nasl

altn anladnz m?

3.

TAT Probun nasl altn anladnz m?4. TAT Probun sklmesi ve taklmasn anladnz m?

DEERLENDRME



64/78

58

LMEVE DEERLENDRMEAadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1.

uan zerinden akan havann scakln hisseder ve scakl analogelektrik sinyaline evirir.A)Pitot- statik prob

B)TAT ProbC)Termometre

D)APU

2.

..avyonik kompartman ve kokpitte bulunan cihazlarnsoutulmas, uan kabin ii ve kokpitin stlmas, soutulmas ve

basnlandrlmasnda kullanlr.A)Pitot- statik probB)TAT ProbC)Havalandrma ve iklimlendirme sistemiD)Alet Pnmatik sistemi

3.

.Exhaust Normal ve Exhaust Alternate fanlarn ayr ayr altrmakiin kullanlr.A)Exhaust switchB)

Supply switchC)Trip reset

D)Trim air switch

4.

RECIRC FAN switchleri:iki pozisyonludur.. havasn ana datmmanifoltunda ,Packlerden aldmz hava ile kartirmak iin kullanlrA)Kabin ve yer

B)Uak yzeyi ve packlarC)Kargo ve tuvaletler

D)Kabin ve kokpit

5.

ZONE TEMP ikaz lambalar ne renk k verir?A)AmberB)MaviC)YeilD)Krmz

6.

RAM DOOR FULL OPEN ikaz lambalar ne renk k verir?A)AmberB)MaviC)Yeil

D)

Krmz

LME VE DEERLENDRME


65/78

59

DEERLENDRME



66/78

60

RENME FAALYET-6

Gerekli donanm kullanarak standartlara ATA 31e uygun olarak yakt miktargstergeleri sisteminin bakmn yapabileceksiniz.

Uak kokpitindeki gstergelerde yaktla ilgili olanlar gzlemleyiniz.

Gstergelerin fotorafnekerek snf ortamnda arkadalarnzla inceleyiniz.

Yetkili kiilerden gstergelerin almas, okunmasile ilgili,bilgi toplaynz

6. YAKIT MKTAR GSTERGELER6.1. YaktSistemi

Uak yakt sistemi, motorlar iin yakt depolayarak, her trl irtifa ve konumdamotora sevk eden sistemdir. Uakyakt sisitemi, AlakBasnve Yksek BasnYaktSistemi olarak ikiye ayrlr.

Alak basn sistemi, depolardan motor yakt pompasna kadar olan ksm kapsar.

Yksek basn sistemi, motor yakt pompalarndan pskrtme nozullarna kadar olanksm kapsar.

Yakt sisteminin ana grevi vardr:

Motorlar ve APU kullanm iin yakt depolamak Motorlara yakt salamak APUya yakt salamak

6.2. Yakt Miktar Gsterge Sistemi

Genelde iki tip gsterge sistemi vardr:Kapasitr tip ve Alternate tip.

6.2.1. Kapasitr Tip lme Sistemi

Yaktindikasyon sistemi unlardan oluur;

Her tanka ait birer indikatr

ndikattrn tekrarlaycs olarak ikmal panelinde repeater Her tank iinde yeteri kadar tank unit-prob

RENME FAALYET-6

ARATIRMA

AMA


67/78

61

Tank unit problar, bulunduklar yerdeki hava yksekliklerini yaktn ve havann

elektrik akmna kar gsterdikleri yaltkanlklarna gre indikatre elektriki kapasitansolarak gnderir.Sistemin temel alma mant budur.

Bu problar kanat st ksmnda bir flan ile monte edilerek tank iine sarktlm ortakmerkezli i ie geirilmimadeniborulardr.

ndikatr; iindeki kpr devresinden gelen kapasitans amlifierda ykselterek, iletiyimotora yollar.

Yakt miktar test butonuna basld anda, indikatr kpr devresinin balanslarbozulduundan indikatrlerin ibreleri sfra doru dnmeye balar.Buton brakldnda ise

ibreler tekrar gsterdikleri deere gelir.

Repeator Indicator ise kokpit indikatrlerindeki deerleri, ikmal panelinde grmekiin koyulmutur. Ana (master) indikatrle tek fark 26V AC ile almasdr. A-310 daolduugibi Boeing 737 de besleme voltaj 115V ACdir.

Resim 6.1: Kapasitans trimerleri

6.2.2. Alternate tip lme sistemi

Uak yerde iken kapasitr tip yakt miktar sisteminin almamas durumundakullanlr. Tanklardaki yakt miktarlarnn llmesi, kanat alt yzeylerine monte edilmikalibreli ak ubuklar ile yaplr.ubuk okuma scalas Boeing tip uaklarda inchtir

Uaklarn hacmine veya tank saysna gre tanklara monte edilir (Resim 6.2).


68/78

62

Resim 6.2: Driplesstick ubuk

Driplesstick diye adlandrlan bu ubuklar,i ie geirilmi iki boru-d boru sabitveetrafnda yakt seviyesi ile hareket eden i taraf mknatsl yuvarlak ekilli amandra, i

boru fiberden yaplm, kalibreliu ksmnda mknats bulunup normalde kanat alt yzeyindekilitlidir. Yakt lmek istediimizde 90 saa veya sola evirdiimizdealarak uzayan veiki mknatsn birbirini yakalad yerde ubuk zerinden yakt okumas yaplan ubuklardr.737de olduu gibiA310da da vardr.


69/78

63

Resim 6.3: 737-Classic-4 -Tank Fuel Panel(737- yakt tank gsterge paneli)


70/78

64

Resim 6.4:737-1/200 yakt paneli(737-1/200 Fuel Panel)

6.3. Yakt Basn Gsterge Sistemi

Yakt basnc dmelerini grmek ve engellemek amacyla kullanlan sistemdir.

6.4. Yakt Scaklk Gsterge Sistemi

Sistemin amac tanklardaki ve motora giden yaktn ssn ve filtre buzlanmasylailgili gereksinimini pilota bildirmektir. Sistemde sy hissedici bulb, yaktn iinde bulunupindikatrlere s sensi (hissi) gnderir.28V AC veya 28V DC ile alan b u sistemdeindikatrdeki deer C cinsinden okunur. B737 de yakt tanklarnn arkasparnda bulblar

bulunur (Resim 6.5).


71/78

65

(Digital Sunburst Fuel Gauges - Simmonds 4 Tank) 737- 3/4/500'

Resim 6.5: Dijital yakt scaklk gsterge paneli

(Digital Sunburst Fuel GaugesSmiths -737- 3/4/500's)

Resim6.6: Dijital yakt gstergesi


72/78

66

UYGULAMA FAALYET

evrenizdeki en yakn uak bakm merkezine giderek driplestik ubuk yntemi ileyakt miktarnn nasl lldn gzlemleyerek snfta anlatnz.

KONTROL LSTES


Deerlendirme ltleri Evet Hayr1. Yakt basn gsterge sisteminin nasl altn anladnz m?2. Yakt miktar gsterge sisteminin nasl altn anladnz m?3. Yakt basn sisteminin nasl altn anladnz m?4. Driplesstick ubuk metodunu kavradnz m?

DEERLENDRMEDeerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

UYGULAMA FAALYET


73/78

67

LMEVE DEERLENDRME


1.

Aadakilerden hangisiyaktsisteminin ana grevinden biri deildir?A)Motorlar ve APU kullanm iin yakt depolamakB)Motorlara yakt salamakC)APUya yakt salamakD)Kalorifer sistemine yakt salamak

2.

., bulunduklar yerdeki hava yksekliklerini yaktn ve havann

elektrik akmna kar gsterdikleri yaltkanlklarna gre indikatre elektrikikapasitans olarak gnderir.A)Pitot statik proplarB)Tank unit problar

C)TAT ProplarD)Driplestick ubuklar

3.

.,i ie geirilmi iki boru-d boru sabit- ve etrafnda yaktseviyesi ile hareket eden i taraf mknatsl yuvarlak ekilli amandra, i borufiberden yaplm, kalibreli u ksmnda mknats bulunup normalde kanat altyzeyinde kilitlidir.A)

Driplesstick ubuklarB)Pitot statik proplarC)Tank unit problar

D)TAT Proplar

4.

..yakt basnc dmelerini grmek ve engellemek amacylakullanlan sistemdir.A)

Yakt Scaklk Gsterge SistemiB)

Yakt Miktar Gsterge SistemiC)

Yakt Basn Gsterge SistemiD)

Yakt Gsterge Sistemi

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

LME VEDEERLENDRME


74/78

68

MODL DEERLENDRME


1.

Aadakilerden hangisi Pitot- Statik Sistem bileenlerinden deildir?A)Pitot tpB)Statik basn delikleriC)AltimetreD)Bleed Valve

2.

Altimetre zerindebulunan 16.000 feetin altnda grlen uyarc ikaz sembolnn adnedir?

A)Barber poleB)EneroidC)Feet metreD)Feet pointer.

3.

Air data computerin devre kesicileri ADC1 iin hangi panelde bulunur?A)P18B)P9C)P6

D)

P5

4.

Uan evresindeki durgun hava scaklna ne ad verilir?A)TATB)SATC)CAS

D)TAS

5.

Boeing 737yeait pnmatik gsterge panelindeki WING BODY OVERHEAT hangidurumu bildirir?A)Hava borular iindeki nemi

B)

Hava borular iindeki kaaC)Hava borularnn ar sndnD)Panelin ar sndn

6.

Boeing 737yeait gsterge panelindeki isolasyon valfi AUTO konumunda iken hangiart yerine getirilirse alr?A)Pack switchler ON durumunda ikenB)Motor bleed havas ON durumunda ikenC)Sadece motor bleed havas veya pack switchler iin OFF durumu seildiindeD)AUTO konumunda iken almaz.

MODL DEERLENDRME


75/78

69

7.

Motor saatlerinde, yakt pompasnn meydana getirdii yakt basnc ile karbratr

giriindeki atmosferik basn farkn len alete ne ad verilir?A)Basn pompasB)Yakt gstergesiC)Pitot statik probD)Yakt basn gstergesi

8.

Motor veya transmisyondaki devir daim yapan yan lzumlu basnta olupolmadn gsteren lme aletine ne ad verilir?.A)Basn lerB)Motor ya basn saatiC)Hava hz saatiD)Devir daim pompas

9.

uan zerinden akan havann scakln hisseder ve scakl analogelektrik sinyaline evirir.A)Pitot- statik prob

B)TAT ProbC)TermometreD)APU

10.

ZONE TEMP ikaz lambalar ne renk k verir?A)Amber

B)Mavi

C)

YeilD)Krmz

11. ., bulunduklar yerdeki hava yksekliklerini yaktn ve havannelektrik akmna kar gsterdikleri yaltkanlklarna gre indikatre elektrikikapasitans olarak gnderirA)Pitot statik proplarB)Tank unit problarC)TAT Proplar

D)Driplestick ubuklar

12.

..yakt basnc dmelerini grmek ve engellemek amacylakullanlan sistemdir.A)Yakt scaklk gsterge sistemiB)Yakt miktar gsterge sistemiC)Yakt basn gsterge sistemiD)Yakt gsterge sistemi

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.

Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.


76/78

70

CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET1NCEVAP ANAHTARI

1 A

2 D

3 A

4 A

5 C

6 C

RENME FAALYET2NNCEVAP ANAHTARI

1 A

2 D

3 A

4 C

5 B

6 A

7 A

RENME FAALYET3NCEVAP ANAHTARI

1 D

2 A

3 B

4 C

5 C


1 D

2 B

3 A

4 A

5 C

CEVAP ANAHTARLARI


77/78

71


1 B

2 D

3 A

4 D

5 A

6 B

RENME FAALYET6NINCEVAP ANAHTARI

1 D

2 B3 A

4 C

MODL DEERLENDRMENNCEVAP ANAHTARI

1 D

2 A

3 A

4 B

5 B6 C

7 D

8 B

9 B

10 A

11 B

12 C


78/78

KAYNAKA B737 ARCRAFT MANTENANCE MANUAL34, Boeing Company, USA,

2004

LKHasan, Uak Teknik Temel (Aviyonik),THY Yayn evi,stanbul,2000

AHNKaya, Uaklar ve Helikopterler, nklp Kitabevi, 1999.

LONGHURST, G POOLEYS, 1999.

KAYNAKA

Alet Sistemleri 1

Documents