การผังเมือง - BERAC 4/10 Urban 1.pdf480 2.3 แนวค ดเก ยวก บการท องเท ยวเช งอน ร กษ มรดกว ฒนธรรม

การผงเมอง

การประยกตใชแนวคดโครงการถนนสายหลก ในการอนรกษและฟนฟ

ชมชนตลาดเกา: กรณศกษายานการคาตลาดโบราณ นครเนองเขต

อ.เมอง จ.ฉะเชงเทรา

Applying the Main Street Program for Conservation and

Revitalization of Talaad Nakorn Nuengket Old Market Community

พรพรรณ เทยนสวรรณ1 และ ดร. ยงธนศร พมลเสถยร2

Pornpan Thiansuwan1 and Yongtanit Pimonsathean, Ph.D.2

คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมอง มหาวทยาลยธรรมศาสตร

E-mail: [email protected], [email protected]

บทคดยอ

การศกษาวจยเรอง “การประยกตใชแนวคดโครงการถนนสายหลก (The Main Street Program)

ในการอนรกษและฟนฟชมชนตลาดเกา: กรณศกษายานการคาตลาดโบราณนครเนองเขต อ.เมอง

จ.ฉะเชงเทรา” ครงนเปนการวจยเชงประจกษ เพอศกษาถงคณคาและความสำาคญ ศกษาแผนงานและ

การจดการขององคกรทองถนและหนวยงานทเกยวของ และศกษาถงขอจำากดและโอกาสในการอนรกษ

และฟนฟยานการคาตลาดโบราณนครเนองเขตตามหลกการโครงการถนนสายหลก (The Main Street

Program) ขององคกรปกครองสวนทองถนและหนวยงานทเกยวของรวมถงประชาชนและนกทองเทยว

ในพนทศกษา เพอเสนอแนะแนวทางทเหมาะสมในการอนรกษและฟนฟยานการคาตลาดโบราณ

นครเนองเขต

Abstract

In the effort to preserve and revitalize NeungKet old market, this empirical research

method is used in this project to observe value and significance of NuengKet old market. This

study also focuses on two significant issues: local organization and relevant agencies manage-

ment plan, possibilities and limitations of Main Street Program on preserving and revitalizing

Nuengket old market. This paper aims to suggest both local government and related agencies

on the appropriate strategies which enable improvement in socio-economic conditions and

authenticity of Nuengket old Market.

คำาสำาคญ (Keywords): โครงการถนนสายหลก (The Main Street Program), อนรกษ (Conservation),

ฟนฟ (Revitalization), ยานการคาตลาดโบราณนครเนองเขต (Talaad Nakorn Nuengket)

การประยกตใชแนวคดโครงการถนนสายหลก (The Main Street Program) ในการอนรกษและฟนฟชมชนตลาดเกา: กรณศกษายานการคาตลาดโบราณนครเนองเขต อ.เมอง จ.ฉะเชงเทราพรพรรณ เทยนสวรรณ และ ดร. ยงธนศร พมลเสถยร

478

1. บทนำา

1.1 ทมาและความสำาคญของปญหา

ตลาดโบราณนครเนองเขตเปนจดศนย

กลางในการคาขายแลกเปลยนสนคาในอดต แต

เมอการคมนาคมเปลยนจากทางนำาเปนทางบก

จงทำาใหตลาดซบเซา เกดปญหาการเสอมถอย

ของกจกรรมทางเศรษฐกจและประชากร ทาง

องคกรปกครองสวนทองถนจงไดพลกฟนตลาด

ขนมาใหม โดยใช “ชอยานการคาตลาดโบราณ

นครเนองเขต” ซงจะเนนในเรองของการจดให

มกจกรรมและการทองเทยว แตยงไมไดเนนใน

เรองของการอนรกษอาคารและสภาพแวดลอม

กายภาพ ดวยเหตนจงจำาเปนทจะตองมการศกษา

เพอหาแนวทางในการท จะอนรกษและฟนฟ

ใหตลาดดำาเนนไปไดอยางรอบดาน สามารถทจะ

สรางประโยชนในเชงพาณชยพรอมๆ กบการ

รกษาไวซงความแทของสถานท วถชวตและสง

แวดลอม

1.2 วตถประสงคของการวจย

1) ศกษาคณคาและความสำาคญของยาน

การคาฯ

2) ศกษาถงแผนงานและการจดการใน

การอนรกษและฟนฟยานการคาฯ ขององคกร

ปกครองสวนทองถนและหนวยงานทเกยวของ

3) เพอศกษาขอจำากดและโอกาสในการ

อนรกษและฟนฟยานการคาฯ ตามหลกการ

โครงการถนนสายหลก (The Main Street Pro-

gram) ขององคกรปกครองสวนทองถนและ

หนวยงานทเกยวของรวมถงผประกอบการภายใน

ยานการคา

4) เพอเสนอแนะแนวทางทเหมาะสมใน

การอนรกษและฟนฟยานการคาฯ

1.3 คำาถามการวจย

1) องคกรปกครองสวนทองถนและหนวย

งานทเกยวของมแผนงานและการจดการในการ

อนรกษและฟนฟยานการคาฯ อยางไร

2) มประเดนใดบางในการอนรกษและ

ฟนฟยานการคาฯ ท ดและเขาเกณฑรวมถง

ประเดนใดบางทยงขาดและตองปรบปรงใหดขน

1.4 ขอบเขตของการวจย

1) ขอบเขตดานเนอหา จะทำาการศกษาใน

เรองของแนวคดโครงการถนนสายหลก (Main

Street Program) ทฤษฎและแนวคดทเกยวของใน

การอนรกษและฟนฟเมองประวตศาสตร แนวคด

เกยวกบการทองเทยวเชงอนรกษ แนวคดการ

มสวนรวมของประชาชน และงานวจยทเกยวของ

2) ขอบเขตพนทศกษา ทำาการศกษาพนท

ยานการคาตลาดโบราณนครเนองเขต ต.นครเนองเขต

อ.เมอง จ.ฉะเชงเทรา

1.5 วธการวจย

1) ร ปแบบการวจย เปนการวจยเชง

ประจกษ (Empirical research) โดยจะศกษาความ

เปนมาของยานการคาฯ ศกษานโยบายและการ

จดการในการอนรกษและฟนฟยานการคาฯ ของ

องคกรปกครองสวนทองถนและหนวยงานท

เกยวของเพอวเคราะหเปรยบเทยบตามแนวคด

โครงการถนนสายหลก (The Main Street Pro-

gram) ของอเมรกา นำามาสรปและเสนอแนะแนว

ทางในการบรหารจดการการอนรกษและฟนฟ

ยานการคาฯ

2) การเกบรวบรวมขอมล ใชวธลงพนท

เกบขอมลโดยใชวธการทำาแบบสอบถามกบกลม

ตวอยาง 2 กลมตวอยาง ไดแก กลมผประกอบ

การในพนท จำานวน 73 คน และกลมนกทองเทยว

140 คน การสมภาษณรองนายกเทศมนตร

โครงการประชมวชาการ ประจำาป 2556 Built Environment Research Associates Associates Conference, BERAC 4, 2013

479

3) การออกแบบ (Design) คอ การออก

แบบเมองใหมลกษณะโดดเดน มความปลอดภย

เพมความนาสนใจใหกบยานธรกจ ดงดดผมา

เยอน

4) การปรบโครงสรางทางเศรษฐกจ (Eco-

nomic Restructuring) พยายามหาแหลงเงน

สำาหรบฟนฟเพอสรางความเขมแขงของทรพยากร

ทมอยในชมชน นอกจากนยงมหลกการสความ

สำาเรจของโครงการถนนสายหลก 8 ประการ ไดแก

ความเขาใจอยางถองแท การกาวทละขน การชวย

เหลอตนเอง การหาแนวรวมหนสวน การสราง

อตลกษณทางธรกจ คณภาพ การเปลยนแปลง

การปฏบต

2.2 ทฤษฎและแนวคดทเก ยวของในการ

อนรกษและฟ นฟเมองประวตศาสตร การ

อนรกษ คอ การปกปอง ดแล สงเสรมและใหความ

รในการรกษาสงทมคณคาและมความสำาคญทงท

เปนรปธรรมและนามธรรมสภาพแวดลอมชมชน

เมองไมใหสญสลายไป กอใหเกดประโยชนกบผท

อยอาศยทงในดานของเศรษฐกจ สงคม และ

คณภาพชวต โดยการอนรกษจะตองระบแหลง

วฒนธรรม เพอกำาหนดวาอะไรคอสงทควรอนรกษ

และมสถานะอยางไร มความสำาคญตามหลก

เหตผลของการอนรกษหรอไม ตอมาคอการ

ประเมนคณคามรดกวฒนธรรม เปนการทดสอบ

ความแทและการประเมนบรณภาพ ซงจะทำาใหได

แนวทางในการตดสนใจเลอกวธ การอนรกษ

ซงวธการอนรกษจะมหลายรปแบบ แตทงนตอง

มมาตรการและแรงจงใจในการอนรกษสงแวดลอม

มรดกทางวฒนธรรมเพอเป นการขบเคลอน

ใหการอนรกษสำาเรจ เชน การใหเงนสนบสนน

การลดภาษ และการยกยองใหรางวล เปนตน

เทศบาลตำาบลนครเนองเขต เจาหนาท จาก

เทศบาลตำาบลนครเนองเขต เจาหนาท จาก

สำานกงานพาณชยจงหวดฉะเชงเทรา คณะ

กรรมการยานการคาฯ และเจาของอาคารในพนท

ยานการคาฯ การลงพนทสำารวจภาคสนาม และ

การทบทวนเอกสารตางๆ ทเกยวของ

3) การวเคราะหขอมล การประมวลผลจะ

ไดจากแหลงตาง ๆ ทงขอมลเอกสาร แบบสอบถาม

การสมภาษณ การลงพนทสำารวจภาคสนาม โดย

นำาขอมลทไดมาวเคราะหและประเมนผลเพอให

ทราบถงประเดนทเขาเกณฑและประเดนทจะตอง

ทำาการปรบปรงแกไขตามหลกการโครงการถนน

สายหลก

2. การทบทวนแนวความคดและวรรณกรรม

ทเกยวของ

2.1 แนวคดโครงการถนนสายหลก (The Main

Street Program) เรมตนจากกระแสการอนรกษ

โดยภาคทองถนและภาคประชาชนในสหรฐ

อเมรกาในป ค.ศ.1980 โดยโครงการมงทจะฟนฟ

อาคารการคาเกาท ในอดตเคยเปนยานธรกจ

หลกของพนท ซงในระยะตอมาประสบปญหา

ความซบเซา เนองจากการขยายตวของเมอง การ

พฒนาบานจดสรรชานเมอง โครงการถนนสาย

หลกจงเปนเหมอนกลไกขบเคลอนทางเศรษฐกจ

เปนตวบงชถงสภาพชมชน ประวตความเปนมา

อตลกษณและวฒนธรรมของชมชน ซงแนวคด

โครงการถนนสายหลก 4 กลยทธ ไดแก

1) องคกร (Organization) เปนการสราง

ความเปนผนำาในทองถนจากการรวมกลมกนใน

ชมชนดวยวธอาสาสมครและไมแสวงหาผลกำาไร

2) การสงเสรม (Promotion) คอ การสราง

ภาพลกษณท ดและความนาเช อถอของแหลง

ธรกจในเมองนน ๆ


480

2.3 แนวคดเกยวกบการทองเทยวเชงอนรกษ

มรดกวฒนธรรม ตองคำานงถงคณคาทางดาน

กายภาพและดานวฒนธรรม ศกยภาพในการ

รองรบนกทองเทยว ทงในแงของกายภาพชมชน

ระบบและบรการตาง ๆ จะตองยดความสมดล

ทางวฒนธรรม และวถชวตของชมชนเปนหลก

นอกจากน ศกยภาพในการรองรบนกทองเทยว

ของพนทกเปนสงสำาคญ จะตองพจารณาจาก

สภาพแวดลอมทางดานกายภาพ ระบบสงคม

และเศรษฐกจของพนท ชนดและลกษณะของ

การทองเท ยวท เหมาะสม การจดการจำานวน

นกทองเทยว และการปองกนมรดกทางกายภาพ

2.4 แนวคดการมสวนรวมของประชาชน คอ

การเปดโอกาสใหกลมประชาชนผมสวนเกยวของ

ไดรบโอกาสและใชโอกาสเขาไปมสวนรวมใน

กจกรรมสาธารณะ กำาหนดทศทางการพฒนา การ

รบร การแสดงความคดเหน และมสวนรวมในการ

ตดสนใจของรฐ ตงแตเรมตนจนกระทงสนสด

กระบวนการ ซงกระทำาอยบนหลกของความรสก

รบผดชอบและความเปนเจาของ เพอใหบรรลตาม

เปาหมาย ซงระดบการมสวนรวมของประชาชน

สามารถแบงได 3 ระดบใหญๆ คอ 1) การใหขอมล

ขาวสารใหความรแกประชาชน 2) การแลกเปลยน

ขอมลใหคำาปรกษา แตประชาชนยงไมมอำานาจ

ตดสนใจ และ 3) การทประชาชนเขามามสวนรวม

มอำานาจในการตดสนใจและดำาเนนการดวย

ตนเอง

3. พนทศกษา

3.1 ประวตและความเปนมาในการอนรกษและ

ฟนฟยานการคาตลาดโบราณนครเนองเขต

ตลาดนครเนองเขตเปนตลาดเกาแกมอาย

กวา 130 ป ตงอยในตำาบลเนองเขต อำาเภอเมอง

จงหวดฉะเชงเทรา มชอเรยกมาจากคลองท

ตดผานซงถกขดขนตามพระราชประสงคของ

รชกาลท 5 ซงคลองในชวงดงกลาวทรงมพระ-

มหากรณาธคณพระราชทานนามวา “คลองนคร

เนองเขต” อนหมายความวา “สดเขตพระนคร”

ตลาดโบราณนครเนองเขตมการตงรกรากโดย

ชาวจน แตเดมเปนจดศนยกลางในการคาขาย

สนคาทมความเจรญรงเรอง แตเมอมการตดถนน

สวนทวงศ ในชวงป พ.ศ. 2503-2505 ทำาให

เปลยนการสญจรทางนำาเปนทางบก ตลาดจง

คอย ๆ ซบเซาลง ตอมาเทศบาลตำาบลนครเนอง

เขตรวมกบสำานกงานพาณชยจงหวดฉะเชงเทรา

ไดรเรมโครงการฟนฟตลาดโบราณนครเนองเขต

ขนภายใตชอโครง “การยานการคาตลาดโบราณ

นครเนองเขต” โดยเรมเปดตลาดครงแรกใน

เดอนมถนายน 2552

3.2 สภาพทวไปของยานการคาตลาดโบราณ

นครเนองเขต

ตงอย ในเขตการปกครองของเทศบาล

ตำาบลนครเนองเขต อำาเภอเมอง จงหวดฉะเชงเทรา

อยทางทศเหนอของอำาเภอเมองฉะเชงเทรา ใกล

ถนนสวนทวงศ ในตลาดจะมลำาคลองนครเนอง

เขตตดผาน มหองแถวไมเกาแกอายประมาณ 70-

80 ป ทงสองชนและชนเดยว จำานวน 142 คหา

ตงเรยงรายทงสองฝงคลองเปนระยะทางประมาณ

500 เมตร ประชากรในเขตเทศบาลมจำานวน

1,605 คน สวนใหญประชากรวยหนมสาวจะไป

ทำางานตางพนทในวนธรรมดา และจะกลบมาอย

อาศยและประกอบธรกจการคาเฉพาะในวนเสาร

และวนอาทตย ดงนน ในวนธรรมดาผทอยอาศย

ในยานการคาฯ สวนใหญจงเปนผสงอายและเดก


481

4. ผลการศกษา

4.1 ดานองคกร (Organization) ภายในยาน

การคาฯ มความสมพนธทด เรองของการรวม

กลมองคกรยงมนอย แตผประกอบการในชมชน

มทศนคตทดในการทจะเขามามสวนรวมโดยเปน

คณะกรรมการเพอการตดสนใจเกยวกบโครงการ

อนรกษและฟนฟ สำาหรบการมสวนรวมจะอย

ในระดบทประชาชนมสวนรวมในการรบขอมล

ขาวสาร และมบางสวนทมโอกาสเขามาเปนคณะ

กรรมการตลาด

4.2 ดานการสงเสรม (Promotion) ผประกอบ

การไดรบขาวสารเกยวกบยานการคาฯจากการ

แจงดวยวาจาจากคณะกรรมการตลาดเชน

เดยวกนกบนกทองเทยวทรจกยานการคาฯจาก

การบอกตอ สำาหรบเอกลกษณของพนท คอ

อาหารและสนคาพนถน สงทดงดดนกทองเทยว

ผประกอบการใหความเหนวา คอการบรการอยาง

จรงใจและเปนกนเอง แตสำาหรบนกทองเทยวคด

วาอาคารสถาปตยกรรมเกาเปนสงทดงดด

4.3 ดานการออกแบบ (Design) กลมตวอยาง

ท งหมดต องกา ร ให ม กา รอน ร กษ อาคาร

สถาปตยกรรมเกา นอกจากน ยงตองการใหมการ

ปร บปร งทางดานกายภาพ สาธารณปโภค

สาธารณปการของพนท อยางเชน หองนำา ทจอด

รถและรานขายของ ขายอาหาร เครองดม โดยให

มจำานวนและมความหลากหลายมากขน และใน

สวนของนกทองเทยวตองการใหมทพกโฮมสเตย

ในพนท

4.4 การปรบโครงสรางทางเศรษฐกจ (Eco-

nomic Restructuring) ผประกอบการสวนใหญ

มรายไดจากการประกอบธรกจในยานการคาฯ

ตอสปดาหนอยกวา 5,000 บาท และคดวาสภาพ

เศรษฐกจของตนเองดขนหลงจากท ไดเขามา

ประกอบธรกจในพนท แตกยงไมมความพงพอใจ

ตอสภาพเศรษฐกจของตนเองเทาทควร

นอกจากน ยงไดทำาการศกษาแผนงาน

และการจดการขององคกรปกครองสวนทองถน

และหนวยงานท เกยวของ โดยหนวยงานจะ

ประสานงานกนในการจดการยานการคาฯ แต

จะมหนาท หลกในการบรหารจดการท ตางกน

เทศบาลจะมหนาทใหการสนบสนนและจดการ

เกยวกบดานสาธารณปโภค สาธารณปการ ดาน

กายภาพและกจกรรมประชาสมพนธสงเสรมการ

ทองเทยว สำานกงานพาณชยจงหวดฉะเชงเทรา

จะมหนาทใหคำาปรกษากบเทศบาลในการจดการ

ยานการคาฯ และสนบสนนในเรองของกจกรรม

ทางดานการตลาด การทองเทยว และการพฒนา

ศกยภาพของผประกอบการ ในสวนของคณะ

กรรมการยานการคาจะเปนเหมอนสอกลาง

ระหวางผประกอบการกบเทศบาลและสำานกงาน

พาณชยจงหวดในการดำาเนนการและการจดการ

จากการศกษาสามารถสรปประเดนทดและเขา

เกณฑ ไดแก การประสานเชอมโยงองคกรอนๆ

ชมชนมโอกาสวางแผนดานการทองเทยว การม

สวนรวมของประชาชน และจตสำานกทดเกยวกบ

การมสวนรวมของประชาชนและองคกร สำาหรบ

ประเดนทยงขาดและควรปรบปรง ไดแก การกอ

ตงคณะกรรมการเฉพาะกจ การประชาสมพนธ

การอนรกษสงแวดลอมมรดกวฒนธรรม มาตรการ

และแรงจงใจในการอนรกษสงแวดลอมมรดกทาง

วฒนธรรม การจดการนกทองเทยว ศกยภาพใน

การรองรบนกทองเทยวของพนท การจดระบบ

กายภาพเพอรองรบนกทองเทยว การมแหลงเงน

เพอสรางความเขมแขงใหกบทรพยากรในชมชน


482

5. บทสรป

- ควรมการจดตงกรรมการเฉพาะกจในการ

ดแลเรองของการอนรกษและฟนฟในทองถน

โดยเฉพาะในเรองอาคาร เนองจากในสวนนยง

ไมมการดแลอยางจรงจงและควรมการประชา-

สมพนธยานการคาใหมากกวานท งในเรองของ

การประชาสมพนธเพอการทองเท ยวและการ

ประชาสมพนธใหผ ประกอบการไดร บทราบ

ขาวสารทเกยวของกบยานการคาฯ

- ควรม การผนวกเร อ งการอน รกษ

สงแวดลอมมรดกวฒนธรรมภายในพนทเขาไว

กบแผนพฒนาของเทศบาลและควรมการจดสรร

งบประมาณเพอการอนรกษโดยเฉพาะอาคารเกา

รวมถงควรมการออกเทศบญญตควบคมการ

เปลยนแปลงในพนททงสภาพแวดลอมและอาคาร

ควรจะตองมการกำาหนดขนาด รปแบบอาคาร

วสดใหเหมาะสมและควรมมาตรการและแรง

จงใจในการอนรกษสงแวดลอมมรดกวฒนธรรม

โดยเฉพาะในเรองของอาคาร เทศบาลควรจะ

สนบสนนเจาของอาคารในการปรบปรงซอมแซม

อาคารโดยอาจจะสนบสนนในเรองของการจดหา

วสด แรงงานชาง หรออาจจะมการใหรางวลกบ

เจาของอาคารทดำาเนนกจกรรมในการอนรกษ

และพฒนาอาคารเกา

- ควรจะมการจดการดานกายภาพเพอ

รองรบนกทองเทยวและควรมแหลงเงนสำาหรบ

ฟนฟเพอสรางความเขมแขงของทรพยากรทม

อยในชมชน ซงอาจจะใชวธการจดตงสหกรณ

ออมทรพยหรอจดตงกองทนสนเชอหมนเวยน

โดยธนาคารทองถน

นอกจากท กลาวมาแลว ท งทางภาค

ประชาชนและหนวยงานของภาครฐควรจะนำา

หลกการสความสำาเรจโครงการถนนสายหลก 8

ประการ ไดแก ความเขาใจอยางถองแท การกาว

ทละขน การชวยเหลอตนเอง การหาแนวรวมหน

สวน การสรางอตลกษณทางธรกจ คณภาพ การ

เปลยนแปลง การปฏบต มาปฏบตควบคกนไป

พรอมกบการดำาเนนการจดการอนรกษและฟนฟ

ย า น ก า รค า ต ล าด โบ ร าณนคร เน อ ง เข ต

ซงจะทำาใหประสบผลสำาเรจอยางยงยน

References

กระทรวงพาณชย. (2555). เอกสารเผยแพรการ

ดำาเนนงานโครงการยานการคาตลาดโบราณ

นครเนองเขต “กาวสปท 4 ยานการคาตลาด

โบราณนครเนองเขต ยานการคาพาณชย

จงหวดฉะเชงเทรา”. กรงเทพฯ: ผแตง.

ปนรชฎ กาญจนษฐต. (2552). การอนรกษมรดก

สถาปตยกรรมและชมชน. กรงเทพฯ: โรงพมพ

แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ฝายงานวเคราะหนโยบายและแผน สำานกปลด

เทศบาล. (2556). แผนพฒนาสามป พ.ศ.

2556-2558. ฉะเชงเทรา: เทศบาลตำาบล

นครเนองเขต.

ยงธนศร พมลเสถยร. (2555). การปรบปรงฟนฟ

เมองและการอนรกษเมอง. เอกสารการสอน

วชา Urban Rehabilitation and Conservation.

ปทมธาน: คณะสถาปตยกรรมศาสตรและ

การผงเมอง, มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ยงธนศร พมลเสถยร. (2555). การอนรกษมรดก

ธรรมภาคประชาชนและทองถนในสหรฐ

อเมร กา. เอกสารการสอนวชา Urban

Rehabilitation and Conservation. ปทมธาน:

คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมอง,

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

Washington state, Off ice of Traed &

Economic Development, n.d., pp. 1-2).

การปรบปรงฟนฟยานตลาดเการมนำาปากเกรด เทศบาลนครปากเกรด

จงหวดนนทบร

Regeneration of Pakkret Old Waterfront Market in Pakkret

Municipality, Nonthaburi Province

อภรกษ ตมทอง1 และ ดร. ยงธนศร พมลเสถยร2

Apirak Tumtomg1 and Yongtanit Pimonsathean, Ph.D.2



บทคดยอ

การศกษาวจยเรอง “การปรบปรงฟนฟยานตลาดเการมนำาปากเกรด เทศบาลนครปากเกรด

จงหวดนนทบร” ครงน เปนการวจยประยกต ประกอบดวยขอมลเชงคณภาพ และขอมลเชงปรมาณ โดย

มวตถประสงคของการวจย คอ 1) ศกษาประวตความเปนมา พฒนาการและลกษณะการตงถนฐานของ

พนท ตลอดจนลกษณะสงแวดลอมทางกายภาพ เศรษฐกจ และสงคมของพนทในปจจบน 2) ศกษา

ทศนคตและความตองการของกลมประชากรศกษา ในประเดนทเกยวของกบการอนรกษ พฒนา

และฟนฟยานตลาดเการมนำาปากเกรด และ 3) เสนอแนะแนวทางการปรบปรงฟนฟยานตลาดเการมนำา

ปากเกรด ในรปแบบของแผนนโยบายและโครงการการพฒนาเชงอนรกษ

Abstract

The research on “Regeneration of Pakkret Old Waterfront Market in Pakkret Municipality,

Nonthaburi Province” on applied research. The technique used comprises both qualitative and

quantitative appoach. The research objectives of this study are 1) to study the history, evolution

of settlement form of the study area and also physical environment, economic, and social

conditions, 2) to seek opinion and demand of target group related to the issues of conservation,

development and regenration of Pakkret old waterfront market and 3) to propose plans and

policy to regenerate Pakkret old waterfront market.

คำาสำาคญ (Keywords): ยานตลาดรมนำา (Waterfront Market District), มรดกทางวฒนธรรม (Cultural

Heritage), การพฒนาเชงอนรกษ (Conservation Development), การฟนฟแบบรเจนเนอเรชน (Urban

Regeneration)

การปรบปรงฟนฟยานตลาดเการมนำาปากเกรด เทศบาลนครปากเกรด จงหวดนนทบรอภรกษ ตมทอง484

1. บทนำา


ตลาดเการมน ำาปากเกรด ถอเปนยาน

ประวตศาสตรพนท หนงท ไดรบผลกระทบจาก

การพฒนาโดยปราศจากการวางแผน ในอดต

ตลาดรมนำาปากเกรดเปนศนยกลางการคาทางนำา

ทสำาคญของจงหวดนนทบร ดงขอความทปรากฏ

ตามหนงสอทพระกรงศรบรรกษ ขาหลวงเมอง

นนทบร รายงานพระยายมราชเสนาบดกระทรวง

มหาดไทยเมอ พ.ศ. 2458 วา “ตลาดคาขายม

ตลาดใหญทอำาเภอปากเกรดเปนตลาดแพจอด

เรยงกนเปนตบ ตงแตหนาวดสนามไชยไปจนเลย

วดบอ ตลาดนเปนตลาดสำาคญของเมองน ทำาการ

ตดตอกบพวกตลาดยอยและแมคาเรแถบเมอง

ปทม บางบวทอง บานแหลมใหญ บานใหมตลาด

เนอ” ทงยงเปนชมทางการเดนเรอระหวางอยธยา

ถงทาเตยนเพอโดยสารและขนสงสนคา (พศาล

บญผก, 2553, น. 148-149) กระทงพนทตอง

ตกอยในภาวะซบเซา อนเนองมาจากการพฒนา

เส นทางการคมนาคมทางบกภายในจงหวด

นนทบร โดยเฉพาะการกอสรางสะพานพระรามส

สงผลใหเกดการเปลยนแปลงศนยกลางการคา

และความเจรญทเกาะตวไปตามแนวถนนแทน

ยานการคาตลาดรมน ำาปากเกรดจงมบทบาท

ลดลง เกดการอพยพยายถนเหรอกจการการคา

ไปยงพนททมความเจรญมากกวา กลมอาคาร

เรอนแถวหรอหองแถวไม ไดถกเปลยนแปลงไป

เปนอาคารตกแถวคอนกรตดงในปจจบน

จากความสำาคญและปญหาทเกดขนของ

ยานตลาดเการ มน ำาปากเกรดในปจจบน จง

เปนการสำาคญยงในการหาแนวทางในฟนฟพนท

ในลกษณะของการพฒนาเชงอนรกษ เพอให

สามารถสรางประโยชนเชงพาณชยไดไปพรอม ๆ

กบการดำารงรกษายานประวตศาสตรตลาดเกา

รมนำาปากเกรด พนทมรดกทางวฒนธรรม ซงม

คณคาและความสำาคญยงของจงหวดนนทบร

และประเทศไทยใหคงอยตอไปสบรนลกหลาน


1) ศกษาประวตความเปนมาพฒนาการ

และลกษณะการตงถนฐานของพนท ตลอดจน

ลกษณะสงแวดลอมทางกายภาพ เศรษฐกจ และ

สงคมของพนทในปจจบน

2) ศกษาทศนคตและความตองการของ

กลมประชากรศกษา ในประเดนทเกยวของกบการ

อนรกษ พฒนา และฟนฟยานตลาดเการมนำา

ปากเกรด

3) เสนอแนะแนวทางการปรบปรงฟนฟ

ยานตลาดเการมนำาปากเกรด


1) บรบทพนฐานของยานและตลาดตาม

ทฤษฎ มความสอดคลองกบบรบทของยานตลาด

เการมนำาปากเกรดหรอไม และมลกษณะเปนเชนไร

2) ยานตลาดเการมนำาปากเกรด มบทบาท

และความสำาคญอยางไร และควรคาแกการฟนฟ

หรอไม

3) การปรบปรงฟนฟยานตลาดเการมนำา

ปากเกรด มแนวทางอยางไร และสามารถกระทำา

ไดเชนใดบาง

1.4 สมมตฐานการวจย

บรบทของยานตลาดเการมนำาปากเกรด ม

ความสอดคลองกบบรบทพนฐานของยานและ

ตลาดตามทฤษฎ เปนพนททมบทบาทและความ

สำาคญทางประวตศาสตรของจงหวดนนทบร ซงม

คณคาควรแกการฟนฟ ตามแนวทางการฟนฟ

แบบรเจนเนอเรชนหรอการฟนชวตใหแกเมอง

(Urban Regeneration) โดยกระบวนการการ

พฒนาเชงอนรกษ


485

1.5 ขอบเขตของการวจย

1) ขอบเขตดานเนอหา จะทำาการศกษา

แนวคด ทฤษฎ และงานวจยท เก ยวข องกบ

ยาน ตลาด ระบบกจกรรมและระบบทตง พนท

ประวตศาสตร มรดกทางวฒนธรรม การอนรกษ

การพฒนา และการฟนฟพนททมความสำาคญ

ทางประวต ศาสตร รวมถ งศกษาล กษณะ

สงแวดลอมทางกายภาพ เศรษฐกจ สงคม และ

สงแวดลอมของพนทในอดตถงปจจบน ตลอดจน

ศกษาทศนคต และความต องการของกล ม

ประชากรศกษาในประเดนท เกยวของกบการ

ฟนฟยานตลาดเการมนำาปากเกรด

2) ขอบเขตพนทศกษา จะทำาการศกษา

พนทยานตลาดเการมนำาปากเกรด ซงเปนพนท

สวนหนงของชมชนตลาดปากเกรดรวมใจ 2 ซงตง

อยในพนทเทศบาลนครปากเกรด จงหวดนนทบร


1) รปแบบการวจย งานวจยฉบบน มรป

แบบเปนการวจยแบบประยกต ท ผสมผสาน

ระหวางการวจยเชงประจกษ และการวจยเชง

วพากษวจารณ ซงประกอบดวยขอมลเชงคณภาพ

และขอมลเชงปรมาณ โดยการเกบและรวบรวม

ขอมลจากการทบทวนวรรณกรรมท เกยวของ

และจากการสำารวจภาคสนาม เพอใชประกอบการ

วเคราะห สงเคราะห และสรป ในรปของขอมล

เชงบรรบายและขอมลเชงตวเลข ประกอบรปภาพ

แผนท และแบบจำาลอง

2) การเกบรวบรวมขอมล จำาแนกออกเปน

2 ลกษณะ คอ การเกบรวบรวมขอมลเชงคณภาพ

ประกอบดวย 7 วธการ ไดแก การทบทวนวรรณ-

กรรมทเกยวของ การสงเกตการณ การสำารวจ

การถายภาพ การสมภาษณ การจดบนทก และ

การบนทกเสยง และการเกบรวบรวมขอมลเชง

ปรมาณ คอ การสอบถามประชาชนทวไปภายใน

พนทและนกทองเทยวทเดนทางเขามายงพนท

3) การวเคราะหขอมล จำาแนกออกเปน

การวเคราะหขอมลเชงคณภาพ โดยการพรรณนา

และการวคราะหขอมลทศนคตและความตองการ

ของประชาชนในพนท และนกทองเท ยว โดย

โปรแกรมการวเคราะหขอมลทางสถต (SPSS)

2. แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ

แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ ท

ใชประกอบการศกษาวจยในครงน ผวจยไดทำาการ

สรปเนอหาโดยยอ ดงน

2.1 แนวคดและทฤษฎเกยวกบยาน

ยาน เปนพนทสวนหนงของเมอง เกดจาก

การทคนในชมชนประกอบกจกรรมรวมกน เกด

เปนความสมพนธในระดบยานทมลกษณะเฉพาะ

มรปรางและขอบเขตไมแนนอน อนเนองมาจาก

สภาพภมศาสตรทแวดลอมพนท

2.2 แนวคดและทฤษฎเกยวกบระบบกจกรรม

และระบบทตง

รปแบบลกษณะการตงถนฐานของพนท

(ระบบของทตง) ในแตละยคแตละสมยตงแตอดต

จนกระทงถงปจจบนนน จะสมพนธกบกจกรรม

ตาง ๆ (ระบบของกจกรรม) ทมในพนท กจกรรม

ในแตละทตงสามารถสะทอนใหเหนถงลกษณะ

ของวถชวต ประเพณ วฒนธรรมในพนทได

2.3 แนวคดเก ยวและทฤษฎเก ยวกบพนท

ประวตศาสตร

พนทประวตศาสตร มขนาดพนทแตกตาง

กน มลกษณะเปนเอกลกษณของวฒนธรรม

ทองถน หรอมลกษณะเปนรปแบบววฒนาการ

ทางสงคมทสบตอมาในยคตาง ๆ ซงยงคงปรากฏ

หลกฐานโดยประวตศาสตร หรอโดยอาย หรอโดย

ลกษณะแหงสถาปตยกรรมหรอคณคาทางศลปะ

และโบราณคด


2.4 แนวคดเกยวและทฤษฎเกยวกบมรดกทาง

วฒนธรรม

มรดกทางวฒนธรรม เปนเครองหมาย

แสดงกจกรรมและความสำาเร จของมนษยใน

อดต และเปนหนงในทรพยากรทไมสามารถสราง

ขนใหมได ซงรวมไปถงการดำารงชวตทมความ

เกยวของกบสงแวดลอมทอาศยอย เอกลกษณ

ทางวฒนธรรม และความสมพนธทางจตใจ

2.5 แนวคดและทฤษฎเกยวกบตลาด

ตลาด เปนศนยรวมการแลกเปลยน การ

พบปะ การทำากจกรรมของคนภายในพนท สมย

กอนมลกษณะเปน “ยาน” มกผลตและขายสนคา

เฉพาะอยางทสบทอดกนมาจากบรรพบรษ

2.6 แนวคดและทฤษฎเกยวกบการอนรกษ

และพฒนา

การอนรกษและพฒนา เปนหลกการท

ใชควบคกน เพอดแลและจดการเมองใหรองรบ

การเปลยนแปลงทเกดขนไดอยางเหมาะสม ซง

มมมองของนกผงเมองมงใหความสำาคญกบเมอง

ทยงคงมชวต ซงหมายถง เมองเกาทยงคงปรากฏ

หลกฐานท บงบอกถงโครงสรางของเมองเดม

และยงมการใชสอยอยางตอเนองจากอดตจนถง

ปจจบน

2.7 แนวคดและทฤษฎเกยวกบการฟนฟแบบ

รเจนเนอเรชน

การฟนฟแบบรเจนเนอเรชน หมายถง การ

ฟนชวตใหแกพนททเสอมถอยลง ผานแนวทาง

การปรบปรงแกไขทแตกตางกนตามความเหมาะ

สมของพนทนน ๆ ทงทางดานกายภาพ เศรษฐกจ

สงคม และสงแวดลอมไปพรอมๆ กน อยางบรณา

การระหวางการรอรางสรางใหม (redevelopment)

การฟนสภาพ (rehabilitation) และการอนรกษ

(conservation) เพอใหเกดผลตอบแทนทาง

เศรษฐก จ และคงไวซ งประวต ศาสตร และ

วฒนธรรม โดยใหผอยอาศยมโอกาสไดประโยชน

จากการฟนฟมากทสด

2.8 งานวจยทเกยวของ

ผ วจ ย ได ไดทำ าการศกษางานว จ ยท

เกยวของ จำานวน 2 เรอง คอ แนวทางการอนรกษ

และฟนฟชมชนคลองบางนอย จงหวดสมทร

สงคราม และการปรบปรงฟนฟพนท บรเวณ

อนสาวรยชยสมรภม จากการศกษางานวจยท

เกยวของกบแนวคดและทฤษฎขางตน พบวา กอน

การเสนอแนะแนวทางการอนรกษ การพฒนา

และการฟนฟ พนศกษาทมลกษณะเปนพนททม

คณคาและความสำาคญ จำาเปนตองมการทำาความ

เขาใจในบรบทตาง ๆ ของพนทกอน โดยมชมชน

เปนฐาน รวมกบกระบวนการมสวนรวมของผทม

สวนเกยวของ เพอใหขอเสนอแนะมสอดคลอง

และเหมาะสมกบพนท มากท สด โดยเนนการ

อนรกษมรดกทางวฒนธรรมภายในพนท ควบค

ไปกบการพฒนาในดานตางๆ เพอฟนฟพนท โดย

มแนวคดและทฤษฎตางๆ เปนปจจยสนบสนน

ขอเสนอแนะดงกลาว

3. สภาพทวไปและขอมลพนฐานของพนทศกษา

3.1 พฒนาการการตงถนฐาน

จากประวตศาสตรความเปนมาและความ

สำาคญของพนททไดกลาวในบทนำา สามารถแบง

พฒนาการการตงถนฐานของพนทออกเปน 4 ชวง

ดงน ชวงท 1 สมยอยธยา-รตนโกสนทรตอนตน

เปนชมชนเกษตรกรรมและตลาดนำาเพอการคา

ยคแรก ชวงท 2 สมยรชกาลท 5 - พ.ศ. 2510 เปน

ชมชนเกษตรกรรมและตลาดรมนำาเพอการคา

ยคหลง ชวงท 3 พ.ศ. 2511 - พ.ศ. 2551 เปน

ชมชนชวงการเปลยนแปลง เนองจากการพฒนา

เสนทางคมนาคมทางบก ชวงท 4 พ.ศ. 2552 -

ปจจบน เปนชมชนชวงการฟนฟ


487

3.2 สภาพทวไป

ยานตลาดเการ มน ำาปากเกรด มองค

ประกอบทางกายภาพ ประกอบดวย บานเรอน

หรอรานคา วด ศาลเจา โรงเรยน ตลาด ทวางและ

ทจอดรถ และเสนทางการสญจรและการเขาถง

ทางดานเศรษฐกจนน ขนอยกบการคาและการ

บรการ ซงเปนรปแบบหลกของการประกอบอาชพ

ของคนในพนท ทางดานสงคม พนทประกอบดวย

คนไทยเชอสายจน คนไทยแท และคนไทยเชอ

สายมอญ ซงยงคงมการประกอบกจกรรมทาง

วฒนธรรมอย แตเปนสวนนอย มการรวมกลมใน

ลกษณะชมชน มการจดตงกลมองคกรตาง ๆ ขน

และในสวนของสงแวดลอมนน พนทตงอยบรเวณ

รมแมนำาเจาพระยา ชวงปลายของสายนำาซงม

ล กษณะเป นร ปเก อกม า ต อเน องก บคลอง

ลดเกรด ดนมความอดมสมบรณจากโคลนตะกอน

แมนำาททบถมกน คนในสมยกอนจงนยมทำาการ

เกษตร ซงในปจจบนเปลยนไปเปนทดนเพอการ

อยอาศย และการพาณชย


4.1 ขอมลอาคารทมคณคาทางวฒนธรรม

อาคารทมคณคาทางวฒนธรรมดงกลาว

สวนใหญยงคงเปนอาคารทมโครงสรางไมเปน

หลก สามารถจำาแนกออกไดเปน 3 ประเภท คอ

อาคารไมเดยว จำานวน 2 หลง กลมอาคารหอง

แถวไม จำานวน 9 กลม และอาคารทางศาสนา 7

หลง รวมจำานวนอาคารทมคณคาทางวฒนธรรม

ไดทงสน 28 หนวย

4.2 ขอมลทศนคตของกลมประชากรศกษา

1) ขอมลทศนคตของประชาชนท วไป

ภายในพนท เก บข อมลดวยวธ การสำามะโน

คอ สอบถามผใชประโยชนอาคารทกราย โดยใช

แบบสอบถาม ซงมผตอบแบบสอบถามดงกลาว

ทงสน จำานวน 30 ราย โดยทงหมด มความคด

เหนวา ควรมการอนรกษอาคารไมดงเดมทมใน

พ นท เน องจากเป นอาคารท ม คณคาทาง

วฒนธรรม สวนใหญตองการใหอนรกษทกสวน

ของอาคารหรอเพยงแคเฉพาะดานหนา และควร

มการควบคมการพฒนาในทก ๆ ดาน อกทงควร

มการปรบปรงระบบสาธารณปโภคและสงอำานวย

ความสะดวกตาง ๆ

2) ขอมลทศนคตของนกทองเทยว เกบ

ขอมลโดยใชแบบสอบถาม จากตวแทนนกทองเทยว

จำานวน 100 คน สวนใหญเขามาเพอเลอกจบจาย

ซอของและใชเปนทางผานไปยงเกาะเกรด โดย

ตองการใหมการปรบปรงและเพมสงอำานวยความ

สะดวกตางๆ ในทกๆ ดาน รวมถงควรมการเพม

กจกรรมเพอสงเสรมการทองเทยวภายในพนทให

มากยงขน

3) ข อม ลทศนคตของต วแทนองคกร

ภายในพนท และข อม ลทศนคต ของต วแทน

หนวยงานทองถน เกบขอมลจากตวแทน จำานวน

อยางนอย 2 คน โดยใชแบบสมภาษณ ซงตวแทน

องคกรภายในพนท ประกอบดวย คณะกรรมการ

ชมชนปากเกรดรวมใจ 2 คณะกรรมการพฒนา

ตลาดเการมนำาปากเกรด สถาบนการเงนชมชน

ปากเกรดรวมใจ 2 และกลมผสงอาย และตวแทน

หนวยงานทองถน คอ เทศบาลนครปากเกรด โดย

ตวแทนทงหมดมความคดเหนวา สภาพโดยทวไป

ของยานตลาดเการมนำาปากเกรดในทก ๆ ดานม

ความเสอมถอยและเสอมโทรมลง รวมถงสญหาย

ไป โดยเฉพาะทางดานกายภาพ ทอาคารไมดงเดม

สวนใหญถกเปลยนแปลงไปเปนอาคารปน ซงม

ความจำาเปนยงทตองไดรบการฟนฟ ในลกษณะ

ของการพฒนาเชงอนรกษ เพอเพมคณภาพชวต

ของคนในพนทใหดขน รวมทงเพออนรกษมรดก

ทางวฒนธรรมทมใหคงอยตอไปสบรนลกหลาน


5. บทสรป

ผลจากการศกษา นำามาสการเสนอแนะ

แนวทางการฟนฟยานตลาดเการมนำาปากเกรด

ตามหลกการการฟนฟแบบรเจนเนอเรชน ดงน

5.1 การฟนฟดานกายภาพ ไดแก การ

ปรบปรงทางเทาและองคประกอบทเกยวเนอง

การปรบปรงภมทศนเพอการเขาถง การปรบปรง

ทาเรอลพชยและบรเวณโดยรอบ การพฒนาพนท

โลง ภายในยานตลาดเการมนำาปากเกรด และการ

ออกเทศบญญตทองถน (Local Ordinance) เพอ

ควบคมการพฒนาพนทโดยเฉพาะ

5.2 การฟนฟดานเศรษฐกจ ไดแก การสง

เสรมการทองเทยวเชงอนรกษวฒนธรรม ภายใน

ยานตลาดเการมนำาปากเกรด การจดกจกรรม

ประชาสมพนธผลตภณฑ ภายในยานตลาดเกา

รมนำาปากเกรด การสรางความหลากหลายของ

รานคา รานบรการ และรานอาหาร

5.3 การฟนฟดานสงคมและวฒนธรรม

ไดแก การจดตงกลมองคกรพฒนาการงานอาชพ

การสงเสรมกจกรรมระหวางหนวยงานทองถน

กลมองคกรภายในพนท โรงเรยน วด และคนใน

พนท การฟนฟกจกรรมทางวฒนธรรมประเพณ

โดยมวดเปนศนยกลาง การจดทำาเอกสารและ

เผยแพรขอมลมรดกทางวฒนธรรม ภายในยาน

ตลาดเการมนำาปากเกรด การฟนฟและบรณะ

อาคารทมคณคาทางวฒนธรรม ภายในยานตลาด

เการมนำาปากเกรด

5.4 การฟนฟดานสงแวดลอม ไดแก การ

เพมพนทสเขยว โดยการพฒนาพนทโลง การดแล

รกษาแมน ำาเจาพระยา การอนรกษพชพรรณ

พนถน และปลกทดแทน

References

การเคหะแหงชาต. (2535). การสมนาทางวชาการ

เรองการปรบปรงฟนฟเมอง. กรงเทพฯ: ผแตง.

กตตพร ใจบญ และคณะ. (2549). ตลาดในวถชวต

ชวตในตลาด. ศนยมานษยาสรนธร (องคกร

มหาชน). กรงเทพฯ: ผแตง.

ยงธนศร พมลเสถยร. (2554). การปรบปรงฟนฟ

เมองและการอนรกษเมอง. เอกสารคำาสอน

วชา UP435 Urban Rehabilitation and

Conservation. ปทมธาน: คณะสถาปตยกรรม

ศาสตร และการผงเม อง, มหาวทยาล ย

ธรรมศาสตร,

อรศร ปาณนท และคณะ. (2544). องคประกอบ

ทางกายภาพของชมชนการค าร มน ำา .

กรงเทพฯ: เจ.พรนท.

Bernard M. F. (1994). Conservation of historic

building. Great Britain: Bath Press.

Feilden, M. B. & Jokilehto, J. (1993).

Management guidelines for world cultural

heritage sites. Rome: ICCROM.

Kevin, L. & Gray, H. (1984). Site planning.

Cambridge: The MIT Press.

Robert , M. (1985) . Cul tura l tour ism:

Opportunities of conservation economic

development, in conservation and tourism.

London: Heritage Trust.

Roberts, P. (2000). The evolution, definition

and purpose of urban regeneration,

Chapter 2. In Roberts, P. et al. (Eds.).

Urban regeneration: A handbook. London:

SAGE Publication.

การศกษาปจจยเชงนโยบายการพฒนาเมองหลายศนยกลางเพอการพฒนา

ระบบขนสงทางรางอยางยงยน: กรณศกษา จงหวดปทมธาน

The Study of Factor of Polycentric City Development Policy

fo r Susta ina bl e Mass Transi t Deve lopme nt:

Case Study of Pathumthani Province

กฤษณา ศรช1 และ ดร. ภาวณ เอยมตระกล2

Kritsana Srichoo1 and Pawinee Iamtrakul, Ph.D.2



บทคดยอ

งานวจยนเปนการศกษาปจจยเชงนโยบายในการพฒนาเมองหลายศนยกลาง ปจจยเหลาน

ประกอบดวย 1) ยทธศาสตรและแผนพฒนา 2) รปแบบเมอง 3) การคมนาคมขนสง 4) คณภาพชวต

และทอยอาศย 5) ระบบนเวศเมอง 6) เศรษฐกจและการลงทน 7) การบรการขนพนฐาน และ 8) พนท

สเขยวและสงแวดลอม โดยมวตถประสงคเพอศกษาปจจยทสงผลตอนโยบายการพฒนาเมองหลาย

ศนยกลาง โดยมงเนนศกษาพนทจงหวดปทมธาน ทงน ในงานวจยไดดำาเนนการเกบขอมลแบบสอบถาม

เชงนโยบายจากหนวยงานทเกยวของทงหมด 7 ดาน ไดแก หนวยงานทางดานผงเมอง ดานคมนาคม

ขนสง ดานสงแวดลอม หนวยงานปกครองสวนทองถน สถาบนการศกษา ดานนโยบายและแผน และ

เอกชน จำานวน 200 คน โดยเปนลกษณะการสอบถามถงทศนคตและความคดเหนตอปจจยการพฒนา

เมองหลายศนยกลาง โดยผลจากการวเคราะหขอมล พบวา หนวยงานสวนใหญตางใหความสำาคญตอ

ปจจยทางดานคมนาคมขนสงมาเปนอนดบแรก ซงสะทอนใหเหนวา แนวทางการพฒนาหลายศนยกลาง

จำาเปนอยางยงทจะตองเชอมโยงระบบขนสงมวลชนทางรางและการพฒนาดานการใชประโยชนทดน

เพอการวางแผนอยางบรณาการ

Abstract

This research is to study contributing factors of polycentric city policy which include the

factors of 1) strategic plan 2) urban form 3) transportation 4) quality of life and housing 5) urban

ecosystem 6) economy and investment 7) infrastructure, and 8) green open space and environ-

ment. To reach the goal of this research, Pathumthani province is selected as a case study by

conducting questionnaire survey. The respondents are from concerned organizations which

consist of urban planning, transportation, environment, local authorities, academic institute,

การศกษาปจจยเชงนโยบายการพฒนาเมองหลายศนยกลางเพอการพฒนาระบบขนสงทางรางอยางยงยน: กรณศกษา จงหวดปทมธานกฤษณา ศรช และ ดร. ภาวณ เอยมตระกล

490

policy and plan, and private sector- The total sets of 200 peoples were collected with the results

of attitude and opinion about polycentric development. The finding demonstrated that most of

organizations value transportation aspect as the highest important. This could reflect on the fact

that to promote polycentric development, efficiency mode of transportation should be provided

as the link of railway based system on the basis of land use integration.

คำาสำาคญ (Keywords): เมองหลายศนยกลาง (Polycentric City), จงหวดปทมธาน (Pathumthani

Province), ระบบขนสงมวลชนทางราง (Railway Based System)

1. บทนำา

การพฒนาเมองทผานมาของประเทศไทย

ขาดการวางแผนทด ซงทำาใหเกดรปแบบเมองทม

ความหนาแนนของการใชประโยชนทดนบรเวณ

ศนยกลางเมอง และมความเขมขนของกจกรรมท

หลากหลาย อาท แหลงงาน พาณชยกรรม

สถาบนราชการตางๆ (Barton & Grant, 2010)

โดยเฉพาะพนทกรงเทพมหานคร การพฒนาใน

ดานตางๆ ดงดดประชาชนและแรงงานเขามา

ทำางานและประกอบกจกรรมตางๆ รวมถงการ

อพยพเขามาของประชากรตางถน ยงทำาใหเกด

ความหนาแนน โดยเฉพาะการเดนทางเขามาใน

เมอง สงผลใหเกดการจราจรหนาแนน ถงแมวา

กรงเทพมหานครมการขยายตวของเมองไปยง

พนทชานเมองหรอเขตปรมณฑล เชน จงหวด

นนทบร ปทมธาน หร อสมทรปราการ แต

ประชาชนสวนใหญยงมความตองการเดนทาง

เขาไปทำางานในพนทกรงเทพมหานคร ในความ

เปนจรงแลวการพฒนาเมองควรเชอมโยงระหวาง

ทอยอาศยและแหลงงานโดยระบบขนสงมวลชน

ทางราง เพอลดปญหาการจราจรตดขดในพนท

กรงเทพมหานคร จงเปนเหตผลใหเกดการศกษา

การพฒนารปแบบเมองหลายศนยกลาง และยง

เชอมโยงกบการพฒนาระบบขนสงมวลชนทาง

รางอยางยงยน

การพฒนาเมองหลายศนยกลางเพอการ

พฒนาระบบขนสงมวลชนทางรางมความสำาคญ

ในการวางแผนพฒนาเมองในอนาคต โดยเฉพาะ

เมองปรมณฑลของกรงเทพมหานคร เนองจาก

เปนการสรางความเชอมโยงระหวางศนยกลาง

หลกในกร งเทพมหานครและศนยกลางรอง

ในเขตปรมณฑล เพอใหเกดการเชอมโยงอยางม

ประสทธภาพและลดระยะเวลาในการเดนทาง

ระหวางพนทดงกลาวดวยระบบขนสงมวลชนทาง

ราง และยงทำาหนาท ในการเช อมตอระหวาง

ศนยกลางยอยภายในจงหวดเดยวกน นอกจากน

การพฒนาระบบขนสงมวลชนทางรางยงกอให

เกดการพฒนาพนทโดยรอบอยางมศกยภาพ


ในการศกษานไดทำาการศกษาปจจยเชง

นโยบายการพฒนาเมองหลายศนยกลางเพอการ

พฒนาระบบขนสงทางรางอยางยงยน โดยเนน

การศกษาปจจยทเกยวของกบการพฒนารปแบบ

เมองหลายศนยกลาง ประกอบดวย 1) ปจจยทาง

ดานยทธศาสตรและแผนพฒนา 2) ปจจยทาง

ดานรปแบบเมอง 3) ปจจยทางดานการคมนาคม

ขนสง 4) ปจจยทางดานคณภาพชวตและการ

อยอาศย 5) ปจจยทางดานระบบนเวศเมองและ

ชมชน 6) ปจจยทางดานเศรษฐกจและการลงทน


491

7) ปจจยทางดานการเขาถงบรการขนพนฐาน

8) ปจจยทางดานพนท สเขยวและสงแวดลอม

เมอง ปจจยเหลานมาจากการทบทวนวรรณกรรม

Shaping Neighborhoods for Local Health and

Global Sustainability (Barton & Grant, 2010)

ทงน จำาเปนตองศกษาทศนคต นโยบายและแผน

งานหรอโครงการทเชอมโยงกบการพฒนาเมอง

จากหนวยงานทเกยวของ

1.2 ขอบเขตงานวจยและวธการวจย

งานวจยน เรมจากการวางกรอบแนวคด

ในการศกษา เพอวางทศทางและการเกบรวบรวม

ขอมล การศกษาและทบทวนแผนพฒนาในระดบ

ชาตจนถงระดบจงหวด ซงมความเชอมโยงกบ

แผนพฒนาทางดานการคมนาคมขนสงและการ

ใชประโยชนทดน โดยสงผลตอทศทางการพฒนา

เมอง และไดรวบรวมศกษาแนวคดทเกยวของกบ

การพฒนาเมองเพอเปนประโยชนในการนำามา

ประยกตใชในการพฒนาเมองหลายศนยกลาง

ทงน การศกษาปจจยเชงนโยบายในการพฒนา

เมองหลายศนยกลางเพอการพฒนาระบบขนสง

ทางรางไดทำาการวเคราะหปจจยเชงนโยบายใน

แตละปจจยไดจากทศนคตและความคดเหนจาก

การเกบขอมลจากผทเกยวของในการตดสนใจ

2. พนทศกษา: จงหวดปทมธาน

ในการเลอกพนทศกษา ทางผวจยใชเกณฑ

ทางดานการขยายตวของการใชประโยชนทดน

ดานโครงสรางและแผนพฒนาเมองในอนาคต

ดานโครงขายคมนาคมและขนสง และดานการ

คาดการณความตองการเดนทางในอนาคตใน

พนทปรมณฑลรอบกรงเทพมหานคร (สำานกงาน

นโยบายและแผนการขนสงและจราจร, 2553) ซง

จากการทบทวนจากเกณฑดงกลาว พบวา จงหวด

ปทมธาน เปนพนท ทรองรบการขยายตวจาก

ศนยกลางเม องกร งเทพฯ ตามแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 4 มการใช

ประโยชนทดนทสงเสรมการอยอาศยและการ

จางงาน รวมถงโครงขายการคมนาคมขนสง

และการเดนทางทมงสจงหวดปทมธาน ทำาให

พนทจงหวดปทมธานมการเขาถงทสะดวก สงผล

ตอการพฒนาทางดานอตสาหกรรม กอใหเกด

การจางงานขนาดใหญ ซงเปนผลดตอการเชอม

โยงการใชประโยชนทดนทางดานท อย อาศย

และแหลงงาน อกทง จงหวดปทมธานยงเปนศนย

กลางทางดานการศกษาวจยและการพฒนาตางๆ

โดยเปนทตงของสถานศกษาระดบอดมศกษาท

สำาคญหลายแหง และยงเปนศนยกลางพาณชย-

กรรมชานเมอง นอกจากน ภายในเมองศนยกลาง

ยอมสงเสรมใหเมองดำารงอยไดดวยตวเอง ลดการ

พงพาใหนอยลง ยอมเปนผลดในเชงเศรษฐกจ

สงคม และสงแวดลอม

ดงนน จงหวดปทมธานจงเปนพนทซงม

ความเปนไปไดในการศกษาและวเคราะหรปแบบ

ความสมพนธของการเปลยนแปลงเชงกายภาพ

ของเมองตอการเปลยนแปลงทศทางแผนและ

นโยบายการพฒนาเมองรปแบบหลายศนยกลาง

โดยมการศกษาแผนพฒนาในระดบชาตจนถง

ระดบจงหวด ทศทางในการพฒนาเมองรปแบบ

หลายศนยกลาง แผนพฒนาระบบขนสงมวลชน

และการวเคราะหลกษณะทางกายภาพ สงคม

เศรษฐกจของพนท

3. ผลการศกษา: การวเคราะหปจจยเชง

นโยบายโดยกลมผมสวนไดสวนเสยตอ

การพฒนารปแบบเมองหลายศนยกลาง

3.1 แผนพฒนาระดบชาต ระดบภมภาค และ

ระดบจงหวด


492

จากการทบทวนแผนพฒนาในระดบตางๆ

พบวา แผนพฒนาจงหวดปทมธานมเปาประสงค

ทจะพฒนาจงหวดใหมความสอดคลองกบแผน

พฒนากลมจงหวดภาคกลางและแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ซงมการพฒนาทง 3

ดาน ทงดานเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม โดย

เฉพาะมการเช อมโยงแผนพฒนาระบบขนสง

มวลชนทางรางเชอมตอพนทเมองและชานเมอง

3.2 การวเคราะหผมสวนไดเสย (Stakeholders)

ในการพฒนาเมองหลายศนยกลาง

การศกษาเชงนโยบายในการพฒนาเมอง

หลายศนยกลาง ไดทำาการสำารวจความคดเหนจาก

กลมผ เช ยวชาญและกลมผมสวนไดสวนเสยท

เกยวของ ซงประกอบดวยหนวยงานทงภาครฐ

ภาคเอกชน นกพฒนาอสงหารมทรพย และ

คณาจารยทางสถาบนการศกษา รวมทงหมด 200

คน ซงใชระยะเวลาในการเกบขอมล 8 สปดาห

(กรกฎาคมถงกนยายน 2555) ทงน ไดแบงกลม

ผมสวนไดเสย/ผทมสวนเกยวของออกเปน 7 ดาน

คอ 1) การคมนาคมขนสง 2) การวางผงเมอง 3)

องคกรทางดานสงแวดลอม 4) หนวยงานปกครอง

สวนทองถน 5) สถาบนการศกษา 6) เอกชน/

ผประกอบการ และ 7) หนวยงานดานนโยบาย

และแผน

3.3 การวเคราะหทศนคตและความคดเหน

จากผเชยวชาญตอการพฒนาเมองหลาย

ศนยกลาง

การวเคราะหความสำาคญของปจจยใช

เกณฑในการวเคราะหและแปลผลขอมล (บญชม

ศรสะอาด, 2554) ดงน

คะแนนเฉลย 4.50-5.00 สำาคญมากทสด

คะแนนเฉลย 3.50-4.49 สำาคญมาก

คะแนนเฉลย 2.50-3.49 สำาคญปานกลาง

คะแนนเฉลย 1.50-2.49 สำาคญนอย

คะแนนเฉลย 1.00-1.49 สำาคญนอยทสด

3.3.1 การใหความสำาคญตอบรบทของความเปน

ศนยกลางเมอง

บร บทของความเป นศนยกลางเม อง

ประกอบดวย 1) ยทธศาสตรและแผนพฒนา 2)

รปแบบเมอง 3) การคมนาคมขนสง 4) คณภาพ

ชวตและการอยอาศย 5) ระบบนเวศเมองและ

ชมชน 6) เศรษฐกจและการลงทน 7) การบรการ

ขนพนฐาน และ 8) พนทสเขยวและสงแวดลอม

โดยผเชยวชาญไดใหความสำาคญทางดานบรบท

ทางดานยทธศาสตรและแผนพฒนา (4.63) การ

คมนาคมขนสง (4.56) และคณภาพชวตและการ

อยอาศย (4.43) ตามลำาดบ

อยางไรกตาม ผลการศกษาพบวา ในบาง

หนวยงานมการระบรายละเอยดของปจจยท

ตองการใหเกดขนในแตละดาน ซงสะทอนใหเหน

ทศนคตของผเชยวชาญทเกยวของกบการพฒนา

เมอง ดงน 1) ยทธศาสตรและแผนพฒนา ควร

ใหมความสอดคลองกบแผนพฒนาของชาต 2)

รปแบบเมอง ควรมการกำาหนด Zoning หรอการ

ใชประโยชนทดนทชดเจน 3) การคมนาคมขนสง

ควรสงเสรมระบบขนสงมวลชนโดยเฉพาะระบบ

ราง และใหสอดคลองกบการใชประโยชนทดน

4) การบรการขนพนฐาน ควรจดหาโครงสรางพนท

ทจำาเปน เพยงพอตอความตองการ และเขาถง

บรการอยางสะดวกของชมชน และ 5) พนทสเขยว

และสงแวดลอม ควรสงเสรมพนทสเขยว หรอ

พนทสาธารณะใหเหมาะสมกบความตองการของ

ชมชน


493

3.3.2 การใหความสำาคญตอการพฒนาเมองให

สอดคลองกบระบบขนสงมวลชนทางราง

การพฒนาเมองหรอการกำาหนดการใช

ประโยชนทดนควรมความสอดคลองกบระบบ

ขนสงมวลชน โดยเฉพาะการพฒนาระบบขนสง

มวลชนทางราง ซงในความคดเหนของผเชยวชาญ

ไดใหความสำาคญของการเดนทางและการเชอม

ตอระหวางศนยกลางดวยระบบขนสงมวลชนท

รวดเรว (4.60) การสงเสรมการเดนทางดวยระบบ

ขนสงมวลชน เพอลดการใชรถยนตสวนบคคล

(4.48) และการพฒนารปแบบเมองใหสอดคลอง

ก บแนวคดการพฒนาพนท รอบสถานขนสง

มวลชน (4.14)

3.3.3 ความเหมาะสมของจงหวดปรมณฑลของ

กรงเทพมหานครในการพฒนาเมองหลาย

ศนยกลาง

ผเชยวชาญมความคดเหนวา จงหวดทม

ความเหมาะสมในการพฒนาเปนเมองหลาย

ศนยกลางมาก คอ จงหวดนนทบร (4.19) จงหวด

ปทมธาน (4.08) และจงหวดสมทรปราการ (3.79)

ตามลำาดบ

3.3.4 ความสำาคญของปจจยในการนำาแผน/

นโยบายการพฒนาเมองหลายศนยกลาง

ไปปฏบต

ผเชยวชาญมความคดเหนวา ปจจยทสง

ผลตอการนำาแผน/นโยบายการพฒนาเมอง

หลายศนยกลางไปปฏบต ไดแก 1) การนำา

นโยบายไปปฏบตใหมทศทางท สอดคลองกบ

การวตถประสงคของแผนนโยบายระดบสงและ

นโยบายในการพฒนาเมองหลายศนยกลางทวาง

ไว (4.36) 2) การจดสรรงบประมาณในการปฏบต

งานและแผนการใชจายงบประมาณประจำาปเพอ

ใหบรรลวตถประสงคและเปาหมายของแผน/

นโยบายพฒนาเมอง (4.24) และ 3) ความรวมมอ

ระหวางภาครฐ ประชาชนและเอกชนในกระบวน

การวางแผน การตดสนใจ และการตรวจสอบ

(4.23)

3.3.5 การใหความสำาคญของปจจยในการ

พฒนาเมองหลายศนยกลาง

จาก 8 ปจจยทไดทำาการวเคราะห โดยภาพ

รวมผ เช ยวชาญสวนใหญใหคาคะแนนความ

สำาคญของปจจยอยในระดบมาก แสดงใหเหนวา

ปจจยท งหมดท ไดคดกรองลวนสงผลตอการ

พฒนาเมองหลายศนยกลาง อยางไรกตาม

ผเชยวชาญไดใหความสำาคญกบปจจยทางดาน

การคมนาคมขนสง ซงเนนการสงเสรมระบบขนสง

มวลชนทางรางในการเช อมตอการเดนทาง

ระหวางเมองหรอศนยกลางในระดบมากทสด

(4.20) จากการวเคราะหหาคาความสำาคญของ

ปจจยเหลาน ปจจยระบบขนสงมวลชนทางราง

ในการเชอมตอการเดนทางระหวางเมองหรอ

ศนยกลาง สอดคลองกบการศกษารปแบบเมอง

หลายศนยกลางเพอการพฒนาระบบขนสงทาง

รางอยางยงยน นอกจากนน ยงมปจจยทางดาน

ยทธศาสตรและแผนพฒนา (4.19) และปจจยทาง

ดานพนทสเขยวและสงแวดลอมเมอง (4.12) เปน

ปจจยทมความสำาคญรองลงมา

4. การอภปรายและวเคราะหผลการศกษา

จากการวเคราะหปจจยท สงผลตอการ

พฒนาเมองหลายศนยกลางทงหมด 8 ปจจย

ดงท กลาวมาแลวขางตน ปจจยทางดานการ

คมนาคมขนสง ปจจยทางดานยทธศาสตรและ

แผนพฒนา และปจจยทางดานพนทสเขยวและ

สงแวดลอมเมองมความสำาคญมากทสด


494

ทงน แผนพฒนาจงหวดปทมธาน มเปา

ประสงคทจะพฒนาจงหวดใหมความสอดคลอง

ทงดานเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม หากมอง

ในเชงของยทธศาสตรและแผนพฒนา กอใหเกด

ความสามารถในการดำารงอยไดดวยตนเองของ

เมอง แตยงขาดแผนพฒนาทางดานการคมนาคม

ขนสงในการเชอมตอพนทภายในจงหวดอยาง

เปนร ปธรรม ซงควรสงเสร มการเข าถ งและ

เช อมโยงการใชประโยชนทดนแตละประเภท

เขาดวยกน อยางไรกตามการสงเสรมทางดาน

คมนาคมขนสงจำาเปนตองไดรบการพฒนาท

เช อมโยงกบพนท รอบๆ โดยมแผนแมบทการ

พฒนารถไฟฟาสายสแดงทเชอมตอพนทบางซอ-

รงสต-มหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยรงสต ใน

การเชอมตอศนยกลางยอยภายในจงหวดและ

ศนยกลางหลกในกรงเทพมหานคร

เพอใหการพฒนาระบบหลายศนยกลาง

สอดคลองกบขนสงระบบรางอยางยงยน นก

วางแผนและผกำาหนดนโยบายในการพฒนาควร

มแนวทางในการพฒนา ดงตอไปน

• การกำาหนดนโยบายในการพฒนาเมอง

หลายศนยกลางสามารถยดปจจยการพฒนา

ทงหมด 8 ปจจย

• การกำาหนดนโยบายการใชประโยชน

ท ดนใหสอดคลองกบขนสงระบบราง จงหวด

ปทมธาน เป นพนท ทอย ในแผนการพฒนา

รถไฟฟาสายสแดงชวงบางซอ-รงสต และสวนตอ

ขยายมหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยรงสต กอให

เกดประสทธภาพในการพฒนาพนท ในจงหวด

ปทมธานใหเกดศนยกลางการพฒนาตามแนว

สถานรถไฟฟา

5. บทสรป

นโยบายการพฒนาเมองหลายศนยกลาง

มความสำาคญในการวางแผนพฒนาเมองใน

อนาคต โดยเฉพาะการสรางความเช อมโยง

ระหวางศนยกลางหลกในกรงเทพมหานครและ

ศนยกลางรองในจงหวดปรมณฑลดวยระบบขนสง

มวลชนทางราง จากกรณศกษาจงหวดปทมธาน

เปนจงหวดทมโอกาสพฒนาพนทโดยรอบสถาน

ขนสงจากแผนพฒนารถไฟฟาชานเมองสาย

สแดงชวงบางซอ-รงสต แตยงขาดแผนพฒนา

ทางดานการคมนาคมขนสงในการเชอมตอพนท

ในแตละศนยกลางยอยภายในจงหวดโดยมการ

เชอมตอสถานระบบขนสงมวลชน ซงจะทำาใหเกด

การเขาถงทด เพอใหประชาชนสามารถเดนทาง

เชอมตอแตละศนยกลางยอยภายในจงหวดกบ

ศนยกลางอนๆ ในพนทกรงเทพมหานคร

กตตกรรมประกาศ

งานวจยนเป นสวนหนงของโครงการ

“การศกษารปแบบเมองหลายศนยกลางเพอ

การพฒนาระบบขนสงทางรางอยางย งยน”

ซงไดร บทนสนบสนนงานวจยประเภทท วไป

จากมหาวทยาลยธรรมศาสตร

References

บญชม ศรสะอาด. (2554). การแปลผลเมอใช

เครองมอรวบรวมขอมลแบบมาตราสวน

ประมาณคา. กรงเทพฯ.

สำานกงานนโยบายและแผนการขนสงและจราจร.

(2553). รายงานขนสดทาย โครงการศกษาเพอ

ปรบแผนแมบทระบบขนสงมวลชนทางราง

ในเขตกร งเทพมหานครและปร มณฑล.

กรงเทพฯ: ผแตง.

Barton, H. & Grant, M. (2010). Shaping

neighborhoods for local health and global

sustainability. Routledge.

การประเมนผลกระทบของอณหภมพนผวทแตกตางกนในเขตภมอากาศ

เมองของกรงเทพมหานครและปรมณฑล

Assessing the Effects of Surface Temperatures in Different Urban

Climate Zones of Bangkok Metropolitan Regions (BMR)

พงศธร กลนโสภณ1, ภาวณ เอยมตระกล2, สนษา มนรนทร3 และ สมศร เซยววฒนกล4

Phongsaton Glinsopon1, Pawinee Iamtrakul, Ph.D.2, Sunisa Menarin3, Somsiri Siewwuttanagul4


E-mail: [email protected], [email protected], [email protected],

[email protected]

บทคดยอ

จากการทอณหภมทวโลกเพมขนไดสงผลตอการเกดปรากฏการณเกาะความรอนเมอง ซงเปน

สาเหตของปญหาดานการวางผงเมองและคณภาพชวตของประชากรทตำาลง การศกษานจงมงศกษา

ปจจยทางกายภาพของเมองทสงผลตอปรากฏการณเกาะความรอนเมองในกรงเทพมหานคร ซงไดทำาการ

ศกษาดวยการประยกตใชภาพถายดาวเทยมและเทคโนโลยสารสนเทศทางภมศาสตร (GIS) เพอทำาการ

วเคราะหปรากฏการณเกาะความรอนเมองจากคาเฉลยอณหภมในพนทศกษา โดยไดทำาการศกษาปจจย

ดานกายภาพของเมองททำาใหเกดปรากฏการณเกาะความรอนเมองผลการวเคราะหประกอบดวย

ปจจย 5 ดาน 1. อณหภม 2. ความหนาแนน 3. พนทสงปลกสราง 4. ดชนพชพรรณ 5. สณฐานวทยา

ผลการศกษาพบวา นอกจากลกษณะความหนาแนนของพนทซงสงผลตอการเกดปรากฏการณเกาะ

ความรอนเมองแลว การขาดพนทสเขยวทำาใหเมองมอณหภมเพมสงขนอยางเดนชด โดยขอมลดงกลาว

จะสามารถนำาสการเสนอนโยบายและวธแกไขปรากฏการณเกาะความรอนเมอง

Abstract

As the global temperature increases, affect the urban heat island phenomenon that

causes a problem for the urban planning and lower well-being of the population. This research

involves aphysical of urban affect urban heat island phenomena in Bangkok. Study from

applications Satellite imagesand GIS (Geographic Information System) toanalysisof the average

temperature of the study area. This research studied the attributes of urban physicalfactors

which has induced on urbanheat island phenomena which consists of 5 major factors:

1. Temperature 2. Density 3. Built up area 4. Vegetation index 5. Morphology. The study found

that the areas with very dense affect urban heat island phenomenon, as well as the condition

of urban area withlack of green space in urban areas would increase city temperatures. Finally,

การประเมนผลกระทบของอณหภมพนผวทแตกตางกนในเขตภมอากาศเมองของกรงเทพมหานครและปรมณฑลพงศธร กลนโสภณ, ดร. ภาวณ เอยมตระกล, สนษา มนรนทร และ สมศร เซยววฒนกล496

the result of such studies could lead to the proposed policies and solutions to the urban heat

island phenomenon in cities.

คำาสำาคญ (Keywords): ปรากฏการณเกาะความรอนเมอง (Urban Heat Island), กรงเทพมหานคร

(Bangkok), เทคโนโลยสารสนเทศทางภมศาสตร (Geographic Information System (GIS))

1. บทนำา

ปรากฏการณเกาะความรอนเมองเปน

ปรากฏการณทสงผลตอทวโลก ซงถกแผความ

รอนออกมาในตอนกลางวนและถกสะสมไวเมอ

ถงเวลากลางคนความรอนทถกสะสมจะถกแผ

ออกมาทำาใหพนทภายในพนทเมองจะมอณหภม

ทรอนกวาเขตชานเมองอณหภมพนทเมองเฉลย

38 องศา และอณหภมชานเมองเฉลย 35 องศา

(กรมอตนยมวทยา) ซงปรากฏการณความรอนน

มผลตอการใชชวตประจำาวนของมนษย รวมไปถง

การทเมองมพนทมากขน เพราะเนองจากพนท

เปดโลงถกแทนท ดวยพนท เมองท มการเจรญ

เตบโตและเมอเมองขาดการกำาหนดทศทาง

พฒนาการเต บโตของเม องก เพ มข นแบบไร

ทศทางเมองจงมการขยายตวตามโครงสรางพน

ฐานเมองดานการเขาถง เชน ระบบคมนาคม

ตางๆ โดยงานวจยนไดทำาการศกษาดานกายภาพ

ทมสงผลตอปรากฏการณความรอน เชน ความ

หนาแนนของพนทการคมนาคมขนสงอณหภม

พนผวเปนตน ตลอดจนการวเคราะหจากภาพถาย

ดาวเทยมขอด คอ สามารถผสมผสานขอมลได

หลายรปแบบในเวลาเดยวกน ขอเสย คอ อาจเกด

ความผดพลาดถาขอมลท ไดมาไมถกตองโดย

การวเคราะหในแตละชนขอมล ประกอบดวย

อณหภม ความหนาแนนสณฐานวทยา พนทสง

ปลกสรางและดชนพชพรรณในการศกษาไดทำา

การเลอกพนทกรงเทพมหานครและปรมณฑล

โดยจำาแนกจากปจจยทมอทธพลตอปรากฏการณ

เกาะความรอนเมองทำาใหสามารถคดเลอกพนท

ศกษาไดจำานวน 27 พนทศกษา มาทำาการวเคราะห

ล กษณะของกายภาพท สงผลต ออณหภ มท

เพมขนของเมองในชวงฤดรอนเวลา 09.00-15.00

นาฬกาโดยแบงเปนพนท ซงมความเขมขนของ

กจกรรมสง (H) ไปจนถงตำา (L) และแปรผนตาม

อณหภมของเมองซงทำาการวเคราะหจากปจจย

กายภาพของเมองโดยในพนทซงมอณหภมสง

(H) จนถงพนทซงมอณหภมตำา (L) โดยทำาการคด

เลอก 4 พนทยอย คอ พนทยาน สวนทวงศ/พทธ

มณฑล วงเวยนใหญ สพระยา/สามยาน ศาลาแดง

ทง 4 พนทมปรมาณอณหภมแตกตาง 1-2 องศา

ใน 27 พนท นำาผลจากการวเคราะหขอมลทง

ทางดานกายภาพของเมองและทางดานภาพถาย

ดาวเทยม เพอนำาไปสบทสรปของงานวจยการ

ศกษากายภาพของเมองทสงผลตอปรากฏการณ

เกาะความรอนเมองรวมไปถงการเสนอนโยบาย

เพอชวยลดปรากฏการณเกาะความรอนเมอง

1.1 วตถประสงค

1. รวบรวมขอมลทางดานกายภาพของ

เมองทสงผลตอปรากฏการณเกาะความรอนใน

พนทศกษากรงเทพมหานคร

2. วเคราะหองคประกอบดานกายภาพ

ของเมองและคดกรองพนทเกาะความรอนเมอง

ในกรงเทพมหานคร

3. สรปผลและเสนอแนะแนวทางในการ

ลดผลกระทบปรากฏการณเกาะความรอนเมอง


497

1.2 กรอบงานวจย

2. การวเคราะหปรากฏการณเกาะความรอนเมองในกรงเทพมหานคร (พนทศกษา)

2.1 การวเคราะหปจจยทมอทธพลตอสภาวะ

เกาะความรอนเมองใน

การวเคราะหปจจยทางดานกายภาพ

ของเมอง ทมผลตอสภาวะเกาะความรอนเมอง

ซงในการศกษานไดทำาการคดเลอกตวอยางพนท

เพอการวเคราะหลกษณะดานกายภาพของพนท

โดยใชตารางกรดขนาด 1x1 กโลเมตรเพอใหได

พนท ศกษาไดครอบคลมมากท สดและมความ

ละเอยดจากปจจย ดงน

รปท 1 การจำาแนกพนทศกษาในแตละระดบ (สง ปานกลาง ตำา)

รปท 2 การวเคราะหปจจยดานความหนาแนนเมอง


ลำาดบ ความหนาแนนเมอง การคมนาคมขนสง อณหภมพนผว ยาน1 H H H ชมชนตลาดทาเรอคลองเตย2 H H M สถานรถไฟฟาแบรง3 H H L สถานรถไฟฟาศาลาแดง4 H M H หวยขวาง5 H M M สพระยา/สามยาน6 H M L สถานรถไฟฟาอโศก7 H L H ดสต8 H L M พระโขนง9 H L L คลองสาน10 M H H สถานรถไฟฟาบางจาก11 M H M วงเวยนใหญ12 M H L ลาดกระบง13 M M H สวนหลวง14 M M M ดอนเมอง/หลกส15 M M L มหาวทยาเกษตรศาสตร16 M L H บางพลด/ตลงชน17 M L M มหาวทยาลยธรรมศาสตร18 M L L ลำาลกกา19 L M H บางกะป/สะพานสง20 L H M บางบอน21 L H L เซนทรลรามอนทรา22 L M H บางใหญ23 L M M เมองปทม24 L M L ปากเกรด25 L L H คลองสาม26 L L M มนบร27 L L L สวนทวงศ/พทธมณฑล

ตารางท 1 การคดเลอกพนทศกษาเกาะความรอนเมอง(จำานวน 27 พนท)

หมายเหต: High (H)-สง Medium (M)–กลาง Low(L)-ตำา

รปท 3 การวเคราะหปจจยดานการคมนาคมขนสง รปท 4 การวเคราะหปจจยดานอณหภมพนผว


499

ตวอยางผลการศกษาในแตละพนทยอย

สามารถนำามาอธบายไดดงน ตวแปรตน คอ ดชน

พชพรรณคำานวณจากอตราสวนคาการสะทอน

แสงเฉลยในชวงสแดงและชวงใกลอนฟราเรดมา

ทำาสดสวนกนและลบกน หนวยคอ ตนตอไร และ

ตวแปรตนอกตวแปร คอ ความหนาแนนเมอง

ตวแปรตาม คอ สณฐานวทยาและพนทสงปลก

สรางทมผลตออณหภม ดงตารางท 2

3.ผลการวจย

1) สถานรถไฟฟาศาลาแดง (High, High, Low)

ยานสถานรถไฟฟาศาลาแดงเปนยาน ซง

มความหนาแนนเมองสง มการคมนาคมขนสง

ท ด และมระดบอณหภมพนผวอยในระดบตำา

จากการวเคราะหพบวา ในยานสถานรถไฟฟา

ศาลาแดงมพนทเกดสภาวะเกาะความรอนเมอง

เพยง 1 จด คอ จดสแดงเขม ซงผลการศกษา

พบวาปจจยทมอทธพลในการทำาใหอณหภมเฉลย

คอนขางตำาในพนทคอ ดชนพชพรรณมคาระดบ

ความเขมขนในระดบปานกลาง อกทงมวลอาคาร

มลกษณะการกระจายตวภายในพนท อยาง

สมำาเสมอ

2) สพระยา/สามยาน (High, Medium, Medium)

สพระยา/สามยาน เปนยานท มความ

หนาแนนเมองสงการคมนาคมขนสงและอณหภม

พนผวในพนทนอยในระดบปานกลาง จากขอมล

ในตารางท 2 พบวา พนทสพระยา/สามยานม

พนททเกดสภาวะเกาะความรอนเมองแบบเกาะ

กลมกนอยคอสแดงเขม ซงระบวาในพนทมดชน

พชพรรณมระดบความเขมขนนอย มความเขมขน

พนท สงปลกสรางระดบมากและลกษณะทาง

สณฐานวทยาพบวามการเกาะกลมกนของอาคาร

ระดบความเขมขนในระดบปานกลาง

3) สวนทวงศ/พทธมณฑล (Low, Low, Low)

พนทสวนทวงศ/พทธมณฑล เปนพนทม

ความหนาแนนของเมองระดบตำา สวนดานของ

การคมนาคมขนสงอยในระดบตำา ซงสงผลให

ภาพรวมของอณหภมพนผวอยในระดบทตำาและ

ผลจากการวเคราะหพบวาภายในพนทสวนทวงศ/

พทธมณฑลนมไมมพนทเกดสภาวะเกาะความ

รอนเมองเนองจากปจจย ดงแสดงในตารางท 2

คาดชนพชพรรณมระดบความเขมขนสงทกพนท

มความเขมขนของพนทปลกสราง ความหนาแนน

เมอง และสณฐานวทยาในระดบตำา

4) วงเวยนใหญ (Medium, High, Medium)

วงเวยนใหญเปนพนทซงอยชานเมองแต

การเจรญเตบโตเมองอยางตอเนองและในพนทน

จะมลกษณะการคมนาคมทระดบสง ดานอณหภม

พนผวและความหนาแนนเมองอยในระดบต ำา

ซงพบวาพนทวงเวยนใหญมพนท ซงเกดสภาวะ

เกาะความรอนเมองอยประปราย คอ พนทสแดง

เขมโดย พบวา ดชนพชพรรณมระดบความเขมขน

ปานกลางแตกระจายอยทกพนท เมอวเคราะห

ลกษณะสณฐานวทยาอยในระดบความเขมขน

ปานกลางแตมบางพนทเกาะกลมกน

4. สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ

ผลจากการวเคราะหพบวา ปจจยรวมทม

อทธพลตอสภาวะเกาะความรอนเมองประกอบ

ดวย 5 ปจจย คอ 1. อณหภม 2. ดชนพรรณพช

3. ความหนาแนน 4. พนทสงปลกสราง และ

5. สณฐานวทยา ซงสามารถสรปไดวา เมอพนท

ม ระดบความเขมขนดชนพชพรรณสงจะชวย

ลดการเกดสภาวะเกาะความรอนเมองได ในทาง

ตรงกนขามหากในพนท ดงกลาวมคาดชนพช

พรรณตำาจะสงผลกระทบใหพนทมอณหภมเพม


ตารา

งท 2

ผลก

ารวเ

คราะ

หลกษ

ณะท

างกา

ยภาพ

ของพ

นทยอ

ยทง

4 พ

นทใน

กรงเ

ทพมห

านคร

(พนท

ศกษา

)


501

สงขน นอกจากน พบวาคาระดบความหนาแนน

ของเมองกสงผลตอสภาวะเกาะความรอนเมอง

เชนกน ยกตวอยางเชน หากเมองยงมความหนาแนน

ของเมองสงหรอมพนทสงปลกสรางมาก หรอม

ส ณฐานว ทยา ในระด บท ส งก ย งส งผล ให

เกดสภาวะเกาะความรอนเมอง ดงนน การพฒนา

เมองเพอบรรเทาปญหาเกาะความรอนของเมอง

ควรจะตองพจารณาถงความสมดลโดยแนวทาง

ในการลดผลกระทบจากการทเมองมการขยายตว

และมความหนาแนนสงเพอรองรบการเจรญ

เตบโตและการตงถนฐานควรทจะตองคำานงถง

คอสดสวนของพนท เป ดโลงและพนท สเข ยว

ในพนทเมองอกทงการเพมพนทสเขยวและพนท

เปดโลง เชน เพมตนไมบรเวณเกาะกลางถนน

หรอสวนแนวตงภายในเมองเพอชวยเพมพช

พรรณในพนท เมองใหรองรบในการบรรเทา

สภาวะเกาะความรอนเมองเพราะอณหภมจะ

แตกตางกนไปขนอยกบฤดกาลในแตละปนน


ขอขอบคณสำานกงานคณะกรรมการวจย

แหงชาต (วช.) ทไดสนบสนนทนวจยภายใต “แผน

งานวจยการบรรเทาปญหาสภาวะเกาะความรอน

เมองดวยการพฒนาสสงคมคารบอนตำาอยาง

ยงยนในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑล”

ใหดำาเนนการศกษา “โครงการศกษาแนวทางการ

พฒนาเมองสสงคมคารบอนตำาเพอบรรเทาปญหา

สภาวะเกาะความรอนเมองดวยการวางแผนเมอง

และการขนส งในเขตกร งเทพมหานครและ

ปรมณฑล”

References

ธนกฤต เทยนมณ. (2545). ปรากฏการณเกาะ

ความรอนกบสภาพทางกายภาพของเมอง.

บวอน. (2556). ปรากฏการณเกาะรอน (Urban

Heat island) กบความสบสนของภาวะโลก

รอน.

ภาวณ เอยมตระกล. (2555). การวางแผนเมอง

และการพฒนาระบบคมนาคมขนสง.

Approach to Analysis of Drought Condition in

Northeast Thailand using Satellite Data,

Regional Centre for Geo-Informatics and

Space Technology, Northeast Thailand.

Houet, T. & Pigeon, G. (2011). Mapping urban

climate zones and quantifying climate

behaviors - An application on Toulouse

urban area (France), Environmental Polluti

on,159, 2180-2192. Retrieved from http://

dx.doi.org/a0.1016/j.envpol.2010.12.027

Sun, R., Lu, Y., Chen, L.,Yang, L. & Chen, A.,

(2013). Assessing the stability of annual

temperature for different urban function

zones, Building and Environment. Retrieved

from http://dx.doi.org/10.1016/j.build

env.2013.04.001].

Urban Climate - Climate Study and UHI.

Arizona State University.

ทนทางสงคมในการพฒนาชมชนภายใตแนวคดการดำารงชพในเมอง

กรณศกษา ชมชนคคตพฒนา อ.ลำาลกกา จ.ปทมธาน

Social Capital for Community Development Under Urban Livelihood

A Case Study of Kukot Pattana Community Pathumtani Province

สาวตร เดชมา1 และ ดร. ยงธนศร พมลเสถยร2

Sawitree Dechma1 and Yongtanit Pimonsathean, Ph.D.2



บทคดยอ

การศกษาวจยเรอง “ทนทางสงคมในการพฒนาชมชนภายใตแนวคดการดำารงชพในเมอง กรณ

ศกษา ชมชนคคตพฒนา อ.ลำาลกกา จ.ปทมธาน” เปนการวจยเชงคณภาพโดยผานการศกษาปจจย

ทนทางสงคมทสงผลตอการพฒนาชมชนทประสบภยพบตภายใตบรบทการดำารงชพในเมอง โดยสำารวจ

เชงพนทและศกษากระบวนการรวมกลมของประชาชน รวมทงสมภาษณกลมผนำาในชมชน เพอนำามา

วเคราะหและเสนอแนวทางการวางแผนฟนฟและพฒนาชมชนบกรกในเมองทประสบภยพบตและ

นำาเสนอแนวทางท เหมาะสมแกหนวยงานท เกยวของนำาไปวางแผนฟนฟและพฒนาชมชนท ม

เงอนไขเดยวกนน ใหเกดประโยชนสงสดกบประชาชนรายไดนอยทเปนกลมแรงงานหลกของเมองสบไป

Abstract

The study on “Social Capital for Community Development Under Urban Livelihood A case

Study of Kukot Pattana Community Pathumtani Province” is a qualitative research aiming to find

out Social Capital as asset of livelihood in fighting against flood though questionnaire, in depth

interview and observation group process experience in the community and suggest rehabilitation

community approach .The result can be applied as a planning guideline to the other organizations

for low income community improvement has the similar situation and bringing the utmost advan-

tage for low income community.

คำาสำาคญ (Keywords): ทนทางสงคม (Social Capital), การดำารงชพในเมอง (Urban Livelihood)


503

1. บทนำา


กร งเทพมหานครเป นศนยกลางใน

ทกดาน ทำาใหเกดแรงดงดดแรงงานจากชนบท

เขามาหางานทำามากเกนกวาทเมองจะรองรบได

กอใหเกดปญหาตางๆ โดยเฉพาะเรองของปญหา

ทดนไมเพยงพอตอการอยอาศย และราคาของท

อยอาศยมราคาสงเกนกวาทแรงงานรายไดนอย

จะครอบครองได ซงหนทางหนงของการอยรอด

ในเมองหลวง คอ การบกรกพนทสาธารณะ เชน

รมคลอง สงผลใหเกดปญหาตามมามากมาย

พ.ศ. 2554 เกดวกฤตอทกภยครงรายแรง

สงผลกระทบโดยตรงกบพนทชมชนทอยอาศย

รมคลอง โดยพนทศกษา คอ ชมชนคคตพฒนา

ไดรบผลกระทบอยางหนก วกฤตครงนชมชนได

ด นรนชวยเหลอตนเองใหสามารถดำารงชพได

แสดงใหเหนวา ชมชนมทนทางสงคม (Social

Capital) อยสง ทำาใหเผชญกบวกฤตไดดกวาชมชน

ซงไมมการสะสมทนเหลาน นบเปนการสะทอน

ใหเหนถงความสำาคญของพนฐานทนทางสงคม

และกลมเครอขาย เกดการฟนตวไดอยางรวดเรว

โดยไมตองรอคอยความชวยเหลอจากภายนอก

แนวคดหนงท ผวจยนำามาศกษาคอแนวคดการ

ดำารงชพในเมอง ซงปจจยทสามารถนำามาอธบาย

เรองทนทางสงคมเพอฟนฟทอยอาศยของชมชน

บกรกไดนนคอ เรองการเพมศกยภาพของทนการ

ดำารงชพ (Livelihoods Assets) ซงเนนแนวทางใน

การพฒนาชมชนดวยการทำางานรวมกน ดงนน

ในการศกษาครงน ผวจยจงไดนำาแนวคดนมาเปน

กรอบในการดงปจจยดานทนทางสงคม ทใชในการ

พฒนาชมชนบกรกทประสบปญหาอทกภย เนอง

จากแนวคดตอบสนองความตองการของชมชน

บนพนฐานของวถชวตของชมชน โดยใชตนทน

เดมทมอยหรอทนทางสงคม เปนฐานในการพฒนา

1.2 วตถประสงค

1. เพ อศกษาล กษณะทางกายภาพ

เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม ในชมชนบกรก

หลงจากทประสบปญหาภยพบต

2. เพอศกษากระบวนการทนทางสงคม

ภายใตแนวคดการดำารงชพในเมอง ทมผลตอการ

ฟนฟและพฒนาชมชนบกรกท ประสบปญหา

ภยพบต

3. เพอเสนอแนวทางการอยอาศยของ

ชมชนบกรกใหสอดคลองกบลกษณะทางกายภาพ

เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม ดวยกระบวนการ

ทนทางสงคมภายใตแนวคดการดำารงชพในเมอง


ปจจยใดในกระบวนการทนทางสงคมภาย

ใตกรอบแนวคดการดำารงชพในเมองทสงผลตอรป

แบบการฟนฟและพฒนาชมชนบกรกทประสบ

ปญหาภยพบต

1.4 ขอบเขตการวจย

1. ขอบเขตดานเนอหา เปนการศกษา

ขอมลในดานตางๆ ทเกยว ของกบชมชนบกรก

ในลกษณะการเกบขอมลดานการพฒนาท อย

อาศยของชมชนบกรกทประสบปญหาภยพบต

โดยอาศยการศกษา การทบทวนเอกสารขอมล

ตางๆ การสำารวจและเกบขอมลภาคสนาม การ

วเคราะหและทำาความเขาใจพนท ศกษา เพอ

หาความสมพนธของขอมลเชงพนทกบการรวม

กลมทางสงคม เพอนำาไปสแนวทางการจดการท

อยอาศยและพฒนาชมชนทเหมาะสม

2. ขอบเขตดานพนท ไดแก ชมชนคคต

พฒนา อ.ลำาลกกา จ.ปทมธาน ตงอยทศใตของ

กรงเทพฯ โดยมคลองหกวาสายลางเปนเสนแบง

เขตธรรมชาต

ทนทางสงคมในการพฒนาชมชนภายใตแนวคดการดำารงชพในเมอง กรณศกษา ชมชนคคตพฒนา อ.ลำาลกกา จ.ปทมธานสาวตร เดชมา504


การศกษาวจยนไดกำาหนดระเบยบวธการ

วจยเพออธบายถงรปแบบการวจย การเกบ

รวบรวมขอมลและการวเคราะหข อมล โดย

สามารถอธบายหวขอของวธการวจยทสำาคญ ดงน

1. ร ปแบบการวจย การศกษาครงน

เปนการวจยเชงคณภาพทอาศยเทคนควธการเชง

ปรมาณมาผสมผสานในการศกษา โดยผวจย

ตองการศกษาใหทราบถงแนวทางการอยอาศย

ของชมชนบกร กท เหมาะสมกบลกษณะทาง

กายภาพ เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม ดวย

กระบวนการทนทางสงคมภายใตแนวคดการดำารงชพ

ในเมอง เครองมอทสำาคญ คอ ผวจย อกทงการ

วจยครงนมการออกแบบทยดหยน การวเคราะห

ขอมลเปนกระบวนการทสามารถดำาเนนไปพรอม

กนในภาคสนาม โดยอาศยการพจารณาขอมลเชง

ประจกษ

2. การเกบรวบรวมขอมล วธการเกบ

รวบรวมขอมลเชงคณภาพ ไดแก

- การสงเกตการณและจดบนทกและ

ถายภาพ

- การคนควาจากเอกสาร สออเลกทรอ-

นกสผานระบบอนเทอรเนต (Internet)

- การสงเกตแบบมสวนร วมและการ

สมภาษณอยางไมเปนทางการ คอ ขอมลความ

คดเหน

3. วธการวเคราะหขอมล เปนการวเคราะห

ข อมลเชงคณภาพ โดยอาศยขอมลท ไดจาก

แบบสอบถามปลายเปด การสมภาษณ การสงเกต

การจดบนทก การถายภาพ การคนควาจาก

เอกสาร และการสบคนผานระบบอนเทอรเนต

โดยการวเคราะหขอมลเชงคณภาพม 4 วธ ไดแก

การจำาแนกและจดระบบขอมล การวเคราะหสวน

ประกอบ การวเคราะหขอมลเอกสาร และการ

วเคราะหสาเหตและผล

จากรายละเอยดของวธการวจยเพอการ

ศกษาวจยเรองทนทางสงคมในการฟนฟและ

พฒนาชมชนบกรกทประสบปญหาภยพบต วธ

การวจยดงกลาวนนเปนกรอบในการกำาหนด

แนวทางและวธการของการศกษาในครงน เพอให

ไดมาซงขอมลและผลการศกษาทตองการ โดยได

อธบายไวในสวนถดไป

2. การทบทวนแนวคดและวรรณกรรมทเกยวของ

2.1 นยามของคำาสำาคญและความหมาย

จากการวจยในครงน ไดทำาการหาคำานยาม

ทเหมาะสมกบคำาสำาคญในการศกษา ดงน

การดำารงชพ หมายถง การดนรนของกลม

หรอปจเจกบคคล เพอใชประโยชนจากทรพยากร

ทสำาคญตอการดำารงชวต และเกยวของกบการ

สรางความสมพนธกบผอนทอยรวมกนในสงคม

นนดวย

ทนทางสงคม หมายถง สงทมอยแลวใน

สงคมท งเรองของทรพยากรธรรมชาต ความ

สมพนธทางสงคมระหวางบคคล สถาบนหรอ

องคกร ในรปของบรรทดฐานทสงคมนนยดถอ

สงเสรมใหเกดความไววางใจ และการรวมมอเพอ

แกปญหา

ชมชนบกรกรมคลอง หมายถง ชมชนท

คนในชมชนรบรสถานการณอยอาศยของตนวา

เปนการบกรกพนท สาธารณะบรเวณทดนวาง

เปลารมฝงคลองและรกลำาลงไปในแนวคลอง

2.2 แนวคดและทฤษฎทเกยวของ

1. แนวคดผงเมองกบการเกดชมชนบกรก

สามารถสรปประเดนสำาคญๆ ดงน

- กระบวนการเก ดเม อง จะม ความ

เกยวของกบการเพมขนของจำานวนประชากร


505

- ววฒนาการของเมอง มความเกยวของ

กบววฒนาการทางสงคมและการเมอง โดยเฉพาะ

รปแบบของชมชนเมอง

ทฤษฎและแนวความคดเกยวกบกระบวน

การเกดเมอง สวนใหญจะถกกำาหนดโดยแนว

ความคดทางเศรษฐศาสตร แตกมสวนทเกยวของ

กบดานสงคม การเมอง ทวเคราะหโดยใชเครอง

มอทางกฎหมาย รวมไปถงปญหาดานทอยอาศย

ในชมชนแออดทเกดขนมาจากความเจรญของ

เมอง คนจนไมสามารถหาทดนเพอการอยอาศยได

จงมลกษณะการกระทำาทละเมดตอกฎหมาย คอ

การบกรกรมคลอง พบวา มปจจยทสำาคญอย 5

ประการ คอ การขาดแคลนทอย การขาดการ

ควบคมดแลพนทจากเจาของทดน ปญหาดาน

ท ดน ความตองการอย ใกลแหลงงาน ความ

ตองการอยใกลแหลงสาธารณปโภค ดงนน การ

ทบทวนแนวคดเหลานเพออธบายถงสาเหต

และปญหาทเกดขนจากการใชประโยชนทดน

ทสงผลถงปญหาทางสงคม

2. แนวคดการอพยพโยกยายถนของ

คนจน เนองจากการศกษาการพฒนารปแบบทอย

อาศยในชมชนบกรก จำาเปนตองทราบถงสาเหต

ของการกอรปชมชน เพอทจะสามารถเขาใจถง

ปจจยทมอทธพลตอการพฒนาพนทและการยาย

ออกไปสแหลงภมศาสตรอน ซงในการสรปผลการ

วจยนนการดงปจจยทเปนสาเหตของการยายถน

ไปจนถงการสรางแนวทางในการพฒนาดวยนน

ถอเปนเรองทสำาคญมาก เพราะจะสามารถสรป

แนวทางการพฒนาทเหมาะสม และเพมโอกาส

ในการดำารงชพของครวเรอนใหอยตอไปไดใน

พนทเดม โดยไมไปกอรปแบบชมชนบกรกในพน

ทอนๆ ตอไปอก

3. แนวความคดเกยวกบการรวมกลม

และการออมทรพย การกอตงกลม กระบวนการ

ดำาเนนงานและการคงรปไวของกลมในชมชน

นน ถอเปนเรองทตองมคำาอธบายใหชดเจน เพอ

สรางแนวทางทถกตองใหการบรหารจดการวาม

องคประกอบใดบางท จำาเปนตองสรางใหเกด

ประสทธภาพในการบรหารจดการ และกลมออม

ทรพย หมายถง การรวมกนของกลมคนท ม

วตถประสงคเดยวกนดวยการสมครใจออมเงน

รวมกนอยางตอเนอง ในการบรหารกลมออม

ทรพยใหเตบโตเขมแขงนนจะตองคำานงถงองค

ประกอบ 3 ประการ คอ ดานสมาชก กรรมการ

และการบรหารจดการ ทมความสมพนธกบการ

ดำาเนนงานของกลมออมทรพย

4. แนวคดเรองการพฒนาท อย อาศย

ในประเทศไทย มหลายหนวยงานใหความสนใจ

ในการชวยเหลอและแกไขปญหา สำาหรบประเทศ

ไทยนน สามารถแบงไดเปน 2 ระยะ คอ ระยะท

1 กอนการจดตงการเคหะแหงชาต ใชแนวคด

การจดอาคารสงเคราะหเพอชวยเหลอคนจน

ระยะท 2 หลงการจดตงการเคหะแหงชาต ศกษา

ถงองคประกอบของชมชนแอดอดมากขนนน

ดงนน แนวทางในการพฒนาทอยอาศย

ผมรายไดนอยในปจจบนตองใหความสำาคญกบ

ลกษณะการอยอาศย กจกรรมทงในทพกอาศย

และในชมชน ความสมพนธของผอยอาศยกบ

เพอนบานและสภาพแวดลอมทางกายภาพ และ

ควรเขาใจถงระบบตางๆ ภายในชมชน ซงพวกเขา

มสวนรวมการจด รวมถงมสวนรวมในการตดสน

ใจแกไขปญหา โดยอาจไดรบความรวมมอจาก

หนวยงานตางๆ จะทำาใหชมชนสามารถบรรลการ

พงตนเอง

5. แนวคดการดำารงชพในเมอง “การดำารง

ชพ” ประกอบดวย ความสามารถ (capabilities)

ทรพยากรทงทเปนวตถและทางสงคม (assets:

material and social) และกจกรรม (activities)


อนเปนหนทางททำาใหประชาชนสามารถดำารง

ชวตอยได ซงนยยะของคำาจำากดความนเปนการ

ทำาหนาท (function) ของผคนในภาวะยากลำาบาก

โดยมงเปาไปทคนจน ในการใชประโยชนจาก

ทรพยากรทม (assets) ทงในระยะสนและระยะ

ยาว การดำารงชพไมใชเพยงเรองของหนทางใน

การอยรอด แตเปนความสามารถทจะทำาใหคนจน

ประสบความสำาเรจและเจรญกาวหนา รวมทง การ

เขาถงประโยชนทไดรบจากสงคม มความสามารถ

ทจะรบมอการฟนสภาพจากความตงเครยดและ

ความตนตระหนก มความพอเพยง เพอใหได

ผลผลตจำานวนมาก เปนหนงเดยวกบธรรมชาต

และมความเทาเทยมทางสงคม ไมปดกนการดำารง

ชพของคนกลมอน ทงในปจจบนและในอนาคต

6. แนวคดทนทางสงคม ทนทางสงคม

หมายถง การรวมตว เพอกอใหเกดผลรวมของ

สงดงามตางๆทมอยในสงคม ทงในสวนทไดจาก

การสงสมและตอยอด บนพนฐานของการไวเนอ

เช อใจ สายใยแหงความผกพนและวฒนธรรม

ทดงาม ซงทนทางสงคมมองคประกอบมากมาย

ทสามารถจดกลมไดเปน 3 เรอง ไดแก ความไว

วางใจ (Trust) บรรทดฐานของการพงพาอาศย

(Norms of Reciprocity) และเครอขายความเปน

พลเมองเพอสวนรวม (Networks of Civic En-

gagement) ซงองคประกอบเหลานเปนพนฐาน

ของการศกษากระบวนการทนทางสงคมทสำาคญ

3. ขอมลพนฐานพนทศกษา

3.1 ประวตความเปนมา

เปนการกอรปชมชนแบบคอยเปนคอยไป

เมอครวเรอนเพมขนจงเกดความแตกสามคคและ

เกดจดเปลยนเมอนำาทวมใหญป พ.ศ. 2554 ทำาให

เกดการรวมกลมทเหนยวแนนเชนแตกอน

3.2 สภาพทวไปของพนทศกษา

มพนท 6 ไรทางเขาชมชนม 2 ลาง

รปท 1 แสดงแผนทของทตงชมชนคคตพฒนา

1. การถอครองทดน แบงออกเปน 2 สวน

ดงน สวนท 1 คอ ทของชลประทาน เปนทดนท

มความชดเจนและครวเรอนไดเลขบาน และสวน

ท 2 คอ ทของเอกชนและกรมธนารกษ เปนทดน

ทไมมความชดเจนจงไมสามารถขอเลขบานได ซง

สงผลตอการใชบรการพนฐานจากภาครฐตาง ๆ

2. การรวมกลม กลมทมสมาชกมากทสด

คอ กลมออมทรพยของชมชน และเปนกลมท

พอช. รวมสนบสนนงบประมาณในการปรบปรงท

อยอาศยรวมดวย

3. ลกษณะทอยอาศย

มทงหมด 79 หลงคาเรอน (เจาของราย

เดยวกน จำานวน 3 หลง) เกอบทงชมชนมรปแบบ

อาคารอายเกาแก เปนโครงสรางททำาดวยวสดไม

คงทน คอ ไม ปายโฆษณา สงกะส เปนตน

จากการสำารวจ พบวา ในดานการบรการ

ทงสาธารณปโภค สาธารณปการ มความเพยงพอ

ตอความตองการของประชาชน แตสวนใหญม

ปญหาทางดานกายภาพและคณภาพททรดโทรม


507


4.1 ผลการสำารวจขอมลในพนทชมชน

จากการศกษาขอมลและการสำารวจภาค

สนามสามารถอภปรายผลไดตามหวขอ ดงน

1. ขอมลสวนบคคล พบวา อายชวง 21-40

ป มากทสดรอยละ 61 การศกษาระดบประถม

ศกษา รอยละ 51 และอาชพรอยละ 46 คอ

รบจางทวไป

2. ทศคตความพงพอใจตอลกษณะทาง

กายภาพของทอยอาศยและชมชน พบวา

ตารางท 1 ตารางแสดงความพงพอใจตอสภาพการอย

อาศยในปจจบน

ความพงพอใจ คาตวแปร รอยละ

ดานกายภาพบาน

และสภาพแวดลอมเฉยๆ 78

การโยกยาย ไมตองการยาย 84

การครอบครอง

ทดนเชา 82

ระบบ

สาธารณปโภค

บรการจากภาครฐ

พอใจ71

จากการศกษา พบวา ระดบความพงพอใจ

ดานกายภาพ คอ เฉยๆ สงผลตอความรสกไม

ตองการยายออกไปจากพนท และตองการเชา

ท ดนระยะยาวเพอความมนคง โดยทปจจบน

สามารถเขาถงบรการพนฐานไดดแลว ดงนน จง

นำามาพจารณาเรองความพรอมดานกายภาพของ

ครวเรอนในการพฒนาชมชน

2. การรวมกลมในชมชน (ปจจยทนทาง

สงคม) ขอมลทนทางสงคมเปนการกำาหนดระดบ

ความรวมมอในชมชนเพอพฒนาท อย อาศย

ดวยการพงพาตวชมชนเองเปนหลก โดยศกษา

กระบวนการรวมกลมทเปลยนแปลงไปหลงจาก

เกดวกฤตนำาทวม ทสงผลใหชมชนชวยเหลอกน

และกนมากกวาเดมโดยใชแบบสอบถามเปน

เครองมอในการประเมนการศกษา

5. การอภปราย วเคราะห และสรปผลการ

ศกษา

5.1 ความสมพนธระหวางขอมลสวนบคคล

กบความพงพอใจตอลกษณะทางกายภาพ

ของชมชน

จากการศกษา พบวา ประชาชนทอยอาศย

ในชมชนมระดบการศกษาประถมศกษาซงสง

ผลตออาชพและรายไดทเปนปจจยดานเศรษฐกจ

ทสำาคญในการเข าร วมกล มออมทร พยเพ อ

การพฒนาทอยอาศย เมอพจารณาเรองความ

พงพอใจของผอยอาศยดานกายภาพ พบวา สวน

ใหญรสกเฉยๆ เมอไดสมภาษณตอไปถงความ

ตองการปรบปรงจงพบวา หากมโอกาสและม

ความพรอมดานเศรษฐกจในครวเรอนมากกวาน

กจะปรบปรงทอย โดยท กลมออมทรพยมผล

อยางมากในการชวยเหลอเรองเงนในการซอมแซม

ดงนน เมอถามถงความตองการในการโยกยาย

พบวา สวนใหญไมตองการยายไปไหน เนองจาก

มภาระผกพนดานการศกษาของบตรและงาน

ของผ ปกครองเอง โดยท ตองการใหเกดการ

เชาท ดนในระยะยาวเพอสรางความมนคงใน

การอยอาศย ซงปจจบนเปนการบกรกพนท ท

ไมมการทำานตกรรมใดๆเพอถอครองอยางถก

กฎหมาย จงทำาใหการขอบรการสาธารณะ ไดแก

ไฟฟา นำาประปา ยงเปนรปแบบของการตอพวง

บานตอบานอย เพราะไมมหลกประกนทสามารถ

ยนขอบรการจากภาครฐได


5.2 ปจจยทนทางสงคมทสงผลตอการพฒนา

ทอยอาศยในชมชน

ภายหลงการเกดวกฤตนำาทวมทำาใหเกด

การเปลยนแปลงความสมพนธในระดบโครงสราง

ชมชนทเกดจากการรวมมอกนแกไขปญหาอยาง

จรงจง นบเปนเงอนไขทสำาคญทสรางใหชมชนเกด

ศกยภาพในการตอส นอกจากน ชมชนยงมการ

คนพบผนำาทมความมงมนทจะเหนชมชนพฒนา

ไปในทางทด

ทงน แนวทางการพฒนาชมชนจำาเปนตอง

สอดคลองกบแนวความคดการดำารงชพในเมอง

เพอใหเกดความครอบคลมในการจดการทงดาน

กายภาพ เศรษฐกจ และสงคม เพอใหชมชน

สามารถดแลตนเองได โดยลดความเสยหาย

เมอเกดภยพบตครงตอไป โดยสามารถพจารณา

แนวคดของการพฒนาชมชนดวยปจจยทน

ทางสงคมภายใตแนวคดทนทางสงคมได

การศกษาครงนมเปาหมายเพอใหชมชน

บกรกไมเฉพาะกรณศกษา ใหเกดกจกรรมการ

พฒนาโดยชมชนเปนฐาน รวมถงกระตนศกยภาพ

ของชมชนใหสามารถดแลตนเองไดโดยไมตอง

พงพาองคกรจากภายนอกเปนหลก

References

เพญประภา ภทรานกรม. (2553). การพฒนาทน

ทางสงคมโดยใชชมชนเปนฐานในชมชน

ประสบภยพบตสนาม: กรณศกษา ชมชน

ในพนทจงหวดพงงา. วารสารรมพฤกษ, 28(2),

2-33.

วรวฒ โรมรตนพนธ, ธำารง มนคง และกนกวรรณ

จนานวฒนา. (2546). โครงการศกษาทนทาง

ส งคมในฐานะท เป นป จจยการผล ตของ

เศรษฐกจชมชน (รายงานวจยฉบบสมบรณ).

กรงเทพฯ: สำานกงานกองทนสนบสนนการ

วจย.

สวรรณ คำามน และคณะ. (2551). โครงการกำาหนด

ดชนทนทางสงคม. กรงเทพฯ: สำานกมาตรฐาน

การพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย,

กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคง

ของมนษย

Caroline, A. & Diana, C. (1999). Sustainable

livelihoods: Lessons from early experience.

Department for International Development,

Nottingham: Russell Press.

การศกษาความพงพอใจของชมชนผไดรบผลกระทบจากการกอสราง

ระบบโครงขายไฟฟาดวยกระบวนการมสวนรวมของประชาชน

The Study of Satisfaction of Affected Community from Transmission

Line Network Construction Through Public Participation Process

พรจณฐ อบลฉาย1, ดร. ภาวณ เอยมตระกล2 และ สภาพร แกวกอ เลยวไพโรจน3

Ponjanat Ubolchay1, Pawinee Iamtrakul, Ph.D.2 and Supaporn Kaewko Leopairojna3

1,2 คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมอง มหาวทยาลยธรรมศาสตร3 คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

E-mail: [email protected], [email protected], [email protected]

บทคดยอ

การกอสรางระบบโครงขายไฟฟาภายใตพระราชบญญตการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย พ.ศ.

2511 เปนการดำาเนนโครงการโดยภาครฐหรอหนวยงานผรบผดชอบ (การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย:

กฟผ.) ซงดำาเนนการในลกษณะทศทางเดยว จงกอใหเกดปญหาความขดแยงกบกลมประชาชนผไดรบ

ผลกระทบในพนทโครงการ ตอมาไดปรบเปลยนใหมการดำาเนนการภายใตพระราชบญญตประกอบ

กจการพลงงาน พ.ศ. 2550 เพอลดปญหาความขดแยงทเกดขนในพนทอนเปดโอกาสใหประชาชน

เขามามสวนรวมในการดำาเนนงาน แตทวาการกอสรางระบบโครงขายไฟฟาเปนการกอสรางระบบ

โครงสรางพนฐานขนาดใหญของประเทศ การเขามามสวนรวมของประชาชนจงอยในระดบการรบฟง

ความคดเหนของประชาชนและปรกษาหารอ (Consult) เทานน งานวจยชนนไดทำาการศกษาความ

พงพอใจของผไดรบผลกระทบจากการกอสรางระบบโครงขายทมตอกระบวนการมสวนรวมของประชาชน

จำานวน 16 โครงขาย ในลกษณะรายภมภาค ประกอบดวย รปแบบการแจงขอมลการกอสรางระบบโครง

ขายไฟฟาและชวงเวลาในการไดรบขอมล จากการวเคราะหพบวา ในแตละภมภาคของประเทศไทยม

ความแตกตางกนในแตละขนตอนของการมสวนรวม ทงรปแบบในการเขามามสวนรวม รปแบบการ

รบทราบขอมล และชวงเวลาในการไดรบขอมลทผไดรบผลกระทบตองการ ดงนน ในการวางแผนการ

กอสรางระบบโครงขายไฟฟา ควรมรปแบบการมสวนรวมของประชาชนทเหมาะสม เพอลดผลกระทบ

และกอใหเกดความพงพอใจในทกภาคสวนทเกยวของกบโครงการ

Abstract

The construction of a transmission line network under the Electricity Generating Authority

of Thailand Act B.E. 2511, is operated by public sector or responsible agency (Electricity

Generating Authority of Thailand: EGAT) that operate based on one way communication. With

การศกษาความพงพอใจของชมชนผไดรบผลกระทบจากการกอสรางระบบโครงขายไฟฟาดวยกระบวนการมสวนรวมของประชาชนพรจณฐ อบลฉาย, ดร. ภาวณ เอยมตระกล และ สภาพร แกวกอ เลยวไพโรจน

510

this approach, it caused different conflicts with different group of people who have been affected

in the project area. After that, the construction of transmission line network has been governed

under the Energy Industry Act B.E. 2550 to reduce conflicts which may occur in the affected

area and enable people to participate with EGAT’s officers. Whereas, the construction of a

transmission line network is a mega infrastructure construction at the national level, therefore

public participation process has been done only at a consult level. Thus, the aim of this research

is to study about the satisfaction of affected community from transmission line network of 16

lines all over the country. This research focuses on different aspects of public participation process

which consists of pattern of information, and period to get the information of the project based

on the analysis of the different regions of the country. Finally, the result of analysis was found

that each region of the country has different patterns of public participation, pattern of information

construction, and period to get the project information resulted to different level of satisfaction.

Thus, the appropriate pattern of public participation should be recommended in order to reduce

conflicts and enhance a satisfaction level among all sectors.

คำาสำาคญ (Keywords): การกอสรางระบบโครงขายไฟฟา (The Construction of a Transmission Line

Network), ความพงพอใจของผไดรบผลกระทบ (The Satisfaction of Affected Community), กระบวนการ

มสวนรวมของประชาชน (Public Participation Process)

1. บทนำา

การผลตพลงงานไฟฟาเกดขนจากความ

ตองการพลงงานไฟฟา จงมโครงการกอสราง

ระบบโครงขายไฟฟาขนทวประเทศ ตารางท 1

โครงการดงกลาวกอใหเกดผลกระทบตอพนท

โดยรอบทงดานเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม และ

ผลกระทบตอชมชน ซงไดรบผลกระทบแตกตาง

กนไปในแตละพนท ดงนนจงมการออกกฎหมาย

ควบคมเพอปกปองสทธเสรภาพของผใชพลงงาน

ชมชนทองถน และประชาชนผไดรบผลกระทบ

การกอสรางระบบโครงขายไฟฟา ในชวงป 2511

– 2550 ดำาเนนการอยภายใตพระราชบญญต

การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย พ.ศ.2511 ตอ

มาการดำาเนนการกอสรางระบบโครงขายไฟฟา

ไดปรบเปลยนใหมการดำาเนนการภายใตพระราช-

บญญตประกอบกจการพลงงาน พ.ศ. 2550

เพอลดปญหาความขดแยงทอาจเกดขนในพนท

เจาหนาทผรบผดชอบโครงการจงมการเปดโอกาส

ใหประชาชนเขามามสวนรวม แตการดำาเนนการ

โครงการดงกลาวเปนระบบโครงสรางพนฐาน

ขนาดใหญ ดงนนการมสวนรวมจงอยในระดบการ

รบฟงความคดเหนของประชาชนเทานน

สำาหรบการศกษาในครงนไดทำาการศกษา

ความคดเหนของผไดรบผลกระทบทง 4 ภาค

จำานวน 16 โครงขาย แบงเปน ภาคเหนอ 3 โครง

ขาย ภาคกลาง 7 โครงขาย ภาคตะวนออกเฉยง

เหนอ 3 โครงขาย และภาคใต 3 โครงขาย ดงแสดง

ในตารางท 1


511

ตารางท 1 ระบบโครงขายไฟฟา (พนทศกษา)

ภมภาค ระบบโครงขายไฟฟา

เหนอ 115 กโลโวลต เชยงใหม - แมแตง

115 กโลโวลต ทาตะโก - ชยบาดาล

230 กโลโวลต ตดตอนสายสง 230 กโลโวลต

พษณโลก 2 - นครสวรรคลงทสถานไฟฟายอย

พจตร

กลาง 115 กโลโวลต ปราจนบร 2 - วฒนานคร

230 กโลโวลต ราชบร 3 - สมทรสาคร 4

230 กโลโวลต โรงไฟฟาบางบอ - คลองใหม

230 กโลโวลต วงนอย – สระบร 2

500 กโลโวลต ปลวกแดง – จดเชอมระบบ

โครงขายไฟฟา 500 กโลโวลต หนองจอก

– วงนอย แนวท 2

500 กโลโวลต บางสะพาน 2 – จอมบง

แนวท 1

500 กโลโวลต บแอลซพเพาเวอร – ปลวกแดง

ตะวน

ออก

เฉยง

เหนอ

115 กโลโวลต ชยภม – บำาเหนจณรงค

500 กโลโวลต ชายแดน (บรเวณจงหวด

มกดาหาร) – รอยเอด 2

500 กโลโวลต นำาพอง 2 – อดรธาน 3

ใต 115 กโลโวลต ทงสง – ลำาภรา

115 กโลโวลต หลงสวน – ระนอง

230 กโลโวลต สงขลา 2 – หาดใหญ 2

2. กระบวนการมสวนรวมของประชาชน

การกอสรางโครงสรางพนฐานขนาดใหญ

ของประเทศ จำาเปนจะตองดำาเนนการตามแนว

นโยบายดานการมสวนรวมของประชาชน รวมถง

สงเสรมและสนบสนนใหประชาชนมสวนรวมใน

การกำาหนดนโยบายและแผนดานพลงงาน โดย

การรบฟงความคดเหนจากทกภาคสวนในการ

วางแผนพฒนาพลงงานและแผนปฏบตการดาน

พลงงานทงในระดบประเทศและระดบทองถน

(สำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาต, 2556)

ในการกอสรางระบบโครงขายไฟฟาเปน

อกหนงโครงการการกอสรางโครงสรางพนฐาน

ขนาดใหญของประเทศทำาใหเกดความจำาเปน

ในการศกษาความคดเหนของชมชนผไดรบผล

กระทบโดยในการศกษาการมสวนรวมของประชาชน

ในการกอสรางระบบโครงขายไฟฟา แบงเปน 4

สวน คอ 1) กระบวนการมสวนรวมในการวางแนว

ระบบโครงขายไฟฟาในปจจบน 2) ความคดเหน

ของผไดรบผลกระทบตอขนตอนของการจายคา

ทดแทนของโครงการการกอสรางระบบโครงขาย

ไฟฟา 3) ความคดเหนของผไดรบผลกระทบตอ

ขนตอนการกอสรางและหลงการกอสรางระบบ

โครงขายไฟฟา และ 4) ความคดเหนของผไดรบ

ผลกระทบหลงการกอสรางระบบโครงขายไฟฟา

2.1 กระบวนการมสวนรวมการวางแนวระบบ

โครงขายไฟฟาในปจจบน

รปแบบการมสวนรวมของผ ทไดร บผล

กระทบในการวางแนวระบบโครงขายไฟฟา

สามารถแบงเปน 5 รปแบบ คอ 1) การใหขอมล

แกเจาพนกงาน 2) การมโอกาสเขารวมประชม

3) การเปนผใหขอเสนอแนะรวมกบคนในชมชน

เพอกำาหนดระบบโครงขายไฟฟา 4) การเปน

ผตดสนใจรวมกบเจาหนาท กฟผ. และ 5) การเปน

ผตดสนใจรวมกบคนในชมชนเพอกำาหนดแนว

ระบบโครงขายไฟฟา

อยางไรกตาม นอกจากรปแบบการมสวน

รวมในการวางแนวระบบโครงขายไฟฟามความ

สำาคญตอการรบรขอมลของผไดรบผลกระทบ ซง

อาจสงผลตอความพงพอใจในการวางแนวระบบ

โครงขายไฟฟาแลว อกทงชวงเวลาในการรบทราบ

ขอมลการพาดผานและรปแบบการไดรบทราบ

ขอมลของโครงการลวนเปนขอมลทมความจำาเปน

ในกระบวนการมสวนรวมทงสน


512

2.2 ความคดเหนของผไดรบผลกระทบตอ

ขนตอนของการจายคาทดแทนของโครง-

การการกอสรางระบบโครงขายไฟฟา

ในขนตอนการจายคาทดแทนแกผทไดรบ

ผลกระทบน ผทไดรบผลกระทบไมสามารถเขาไป

มสวนรวมในการกำาหนดอตราการจายคาทดแทน

ได ดงนนการศกษานจงไดทำาการศกษาในรปแบบ

ของความตองการในการไดรบขอมลขาวสาร การ

แจงรายละเอยดเกยวกบคาทดแทนทไดรบ โดย

แบงรปแบบการไดรบขอมลออกเปน 6 รปแบบ

ไดแก 1) การปดประกาศ 2) หนงสอพมพ/

หนงสอพมพทองถน 3) โทรทศน/วทย 4) หนงสอ

จาก กฟผ. (ไปรษณยตอบรบ) 5) ผานผใหญบาน/

เจาหนาทราชการโดยตรง และ 6) ผานการเขารวม

ประชม และหากผทไดรบผลกระทบไมพอใจกบ

คาทดแทนกสามารถยนอทธรณได

2.3 ความคดเหนของผไดรบผลกระทบตอ

ขนตอนการกอสรางและหลงการกอสราง


ในขนตอนการกอสราง กอนการดำาเนน

การกอสรางโครงการของ กฟผ. จะแจงเปน

หนงสอใหเจาของทดนรบทราบกำาหนดการเขา

กอสรางระบบโครงขายไฟฟา ดงนน ระยะเวลาท

ผไดรบผลกระทบไดรบทราบกำาหนดการดงกลาว

สงผลตอระดบความพงพอใจไดเชนกน รวมถง

รปแบบการไดร บขอมลขาวสารเกยวกบราย-

ละเอยดการเขากอสราง

2.4 ความคดเหนของผไดรบผลกระทบหลง

การกอสรางระบบโครงขายไฟฟา

หลงจากการกอสรางระบบโครงขายไฟฟา

ผไดรบผลกระทบในพนทมความตองการไดรบ

ขอมลรายละเอยดการดำาเนนการตาง ๆ และ

ขอมลทเกยวของกบขอกำาหนด และขอแนะนำาใน

การใชประโยชนทดนในเขตระบบโครงขายไฟฟา

เชน ชนดของพชทสามารถปลกไดหรอไมได ซง

เปนขอมลทมความสำาคญตอการมสวนรวม ดงนน

รปแบบการใหขอมลแกผไดรบผลกระทบในพนท

ศกษาจงถกรวบรวมในการศกษาความพงพอใจน

เชนกน โดยรปแบบการใหขอมลหลงการกอสราง

ระบบโครงขายไฟฟา แบงออกเปน 5 รปแบบ

ไดแก 1) การใหความรเพมเตม 2) การเพมชอง

ทางใหสามารถแจงขอมล/รองเรยนเพมเตม 3)

การจดประชมชแจงเพมเตม 4) การลงพนทชมชน

เปนระยะเพมเตม และ 5) การจดประชมเปนระยะ

เพมเตม


การวเคราะหผลการศกษาโดยใชโปรแกรม

ทางสถต (Statistical Package for the Social

Sciences: SPSS) และหาความสมพนธของตวแปร

โดยการทดสอบดวย ANOVA มรายละเอยดดงน

3.1 กระบวนการมสวนรวมการวางแนวระบบ

โครงขายไฟฟาในปจจบน

จากการวเคราะหพบวา ผไดรบผลกระทบ

ในแตละภาคมสวนรวมในขนตอนการวางแนว

ระบบโครงขายไฟฟานอยกวารอยละ 30 โดย

พบวา ภาคตะวนออกเฉยงเหนอมอตราการม

สวนรวมสงทสด คดเปนรอยละ 27 และภาคใต

เปนมสดสวนการมสวนรวมต ำาท สด คดเปน

รอยละ 16.33 ซงรปแบบการมสวนรวมในขนตอน

การวางแนวระบบโครงขายไฟฟาในแตละภาค

มรปแบบการมสวนรวมในแตละภาคมความ

แตกตางกน โดยผไดรบผลกระทบในภาคใตม

สดสวนการมสวนรวมในรปแบบการใหขอมล

แกเจาพนกงานสงทสดเฉลยรอยละ 32.65 (ˉx =

32.65, SD. = 22.45) ภาคเหนอมสดสวนการม

สวนรวมในรปแบบการมโอกาสเขารวมประชมสง


513

ทสดเฉลยรอยละ 88.46 (ˉx = 88.46, SD. =

10.34) ภาคใตมสดสวนการมสวนรวมเปนผรวม

ตดสนใจรวมกบเจาหนาท กฟผ. และเปนผตดสน

ใจรวมกบชมชนสงทสดเฉลยรอยละ 10.20 (ˉx =

10.20, SD. = 9.35) และเฉลยรอยละ 6.12 (ˉx = 6.12, SD. = 5.87) ซงรปแบบการมสวนรวม

ทผไดรบผลกระทบตองการ คอ การมโอกาส

เขารวมประชม เพอรบทราบขอมลเกยวระบบ

โครงขายไฟฟาทพาดผานมากทสด เฉลยคดเปน

รอยละ 77.11

สำาหรบชวงเวลาในการรบทราบขอมลการ

พาดผานในทกภาคมความแตกตางกน โดยผได

รบผลกระทบในภาคเหนอรบทราบขอมลการพาด

ผานของระบบโครงขายไฟฟา ในชวงกอนกำาหนด

แนวระบบโครงขายไฟฟาเฉลยรอยละ 15.14 (ˉx=

15.14, SD. = 12.87) ภาคกลางรบทราบขอมล

การพาดผานของระบบโครงขายไฟฟา ในชวงกอน

การเขาสำารวจพนทเฉลยรอยละ 36.67 (ˉx =

36.67, SD. = 23.30) ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

รบทราบขอมลการพาดผานของระบบโครงขาย

ไฟฟา ในชวงระหวางการเขาสำารวจพนทเฉลย

รอยละ 45 (ˉx = 45, SD. = 24.83) และภาคใต

รบทราบขอมลการพาดผานของระบบโครงขาย

ไฟฟา ในชวงกอนการเขาสำารวจพนทเฉลยรอยละ

29 (ˉx = 29, SD. = 20.66)

สำาหร บร ปแบบการไดร บข อม ลจากผ

ดำาเนนโครงการ ในทกภาคมความแตกตางกน

โดยผไดรบผลกระทบในทกภาคมความตองการ

รบทราบขอมลผานผ ใหญบานหรอเจาหนาท

ราชการโดยตรงมากทสด เฉลยรอยละ 75.55

3.2 ความคดเหนของผ ไดรบผลกระทบตอ

ขนตอนของการจายคาทดแทนของการ

กอสรางระบบโครงขายไฟฟา

จากการวเคราะห พบวา การมสวนรวมใน

ขนตอนของการจายคาทดแทนของการกอสราง

ระบบโครงขายไฟฟานนไมมความแตกตางกน

โดยผไดรบผลกระทบในแตละภาคนนมสวนรวม

นอยกวารอยละ 5 และสำาหรบความพงพอใจตอ

รปแบบการไดรบขอมลจากผดำาเนนโครงการนน

ในทกภาคมความแตกตางกน โดยผไดรบผลกระ

ทบในภาคกลางมความพงพอใจรปแบบการปด

ประกาศสงทสด ความพงพอใจเฉลยอยในระดบ

1.58 จากคะแนนเตม 5 (ˉx = 1.58, SD. = 0.95)

ภาคเหนอมความพงพอใจรปแบบการแจงคา

ทดแทนผานหนงสอพมพสงท สด ซงความพง

พอใจเฉลยอยในระดบ 1.52 จากคะแนนเตม 5

(ˉx = 1.52, SD. = 0.79) และภาคใตมความ

พงพอใจรปแบบการแจงคาทดแทนผานทาง

ผใหญบาน/เจาหนาทราชการ และผานการเขา

รวมประชมสงทสด ความพงพอใจเฉลยอยใน

ระดบ 3.78 และ 3.22 จากคะแนนเตม 5 (ˉx =

3.78, SD. = 2.50) และ (ˉx = 1.52, SD. = 3.40)

ตามลำาดบ

3.3 ความคดเหนของผ ไดรบผลกระทบตอ

ขนตอนการกอสรางและหลงการกอสราง


เมอกำาหนดระบบโครงขายไฟฟาและการ

จายคาทดแทนแลว ขนตอนของโครงการจะมการ

ดำาเนนการสขนตอนการกอสราง โดยกอนการ

เขาพนทและกอสราง กฟผ. จะแจงหนงสอให

เจาของทดนไดรบทราบกำาหนดการเขากอสราง

ระบบโครงขายไฟฟา โดยระยะเวลาเฉลยทผไดรบ

ผลกระทบไดรบทราบกำาหนดการของ กฟผ. กอน

การเขาพนท และลงมอกอสรางในแตละภาคม

ความแตกตางกน โดยภาคเหนอและภาคกลาง

ชวงเวลาเฉลยในการแจงลวงหนาประมาณ 7

เดอน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 5.5 เดอน และ

ภาคใต 5 เดอน ตามลำาดบ และเมอศกษาความ


514

คดเหนของผทไดรบผลกระทบถงความเหมาะ

สมในการแจงใหทราบ พบวา ระยะเวลาการแจง

ใหทราบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมความ

เหมาะสมระดบปานกลาง แตสำาหรบภาคเหนอ

ภาคกลาง และภาคใตมความเหมาะสมระดบนอย

เมอพจารณาถงรปแบบการไดรบขอมลจากผ

ดำาเนนโครงการในทกภาคมความแตกตางกน โดย

ผไดรบผลกระทบในทกภาคมความตองการรบ

ทราบขอมลผานผใหญบานหรอเจาหนาทราชการ

โดยตรงมากท สดเฉลยคดเปนรอยละ 70.05

รองลงมา คอ หนงสอจาก กฟผ. (ไปรษณยตอบ

รบ) เฉลยคดเปนรอยละ 61.95

3.4 ความคดเหนของผไดรบผลกระทบหลง

การกอสรางระบบโครงขายไฟฟา

หลงการกอสรางระบบโครงขายไฟฟา

สนสดลง ผไดรบผลกระทบตองการมสวนรวมใน

การไดรบขอมลในรปแบบตางๆ โดยในภาคเหนอ

และภาคใตตองการไดรบขอมลในรปแบบการ

ลงพนทชมชนของเจาหนาท เพอใหขอมลความร

เพมเตมมากทสด เฉลยคดเปนรอยละ 72.80 แต

สำาหรบภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคกลาง

ตองการไดรบขอมลในรปแบบการจดประชมชแจง

เฉลยคดเปนรอยละ 73.50

3.5 ความพงพอใจตอรปแบบการมสวนรวม

และปจจยทสงผลตอความพงพอใจ

การวเคราะหความพงพอใจตอรปแบบการ

มสวนรวมและปจจยทสงผลตอความพงพอใจ

นใชการทดสอบโดย Pearson Correlation เพอ

หาความสมพนธของปจจยทสงผลตอระดบความ

พงพอใจในแตละขนตอนการดำาเนนงานของ

กฟผ. กบภมภาคทแตกตางกนออกไป โดยในทน

จะแสดงผลเปนระดบความสำาคญของปจจยมาก

ปานกลาง และนอย

3.5.1 ขนตอนการวางแนวระบบโครงขายไฟฟา

ในขนตอนการวางแนวระบบโครงขาย

ไฟฟา พบวา รปแบบการเปนผตดสนใจรวมกบ

คนในชมชนของภาคตะวนออกเฉยงเหนอนนม

ความสำาคญในระดบปานกลาง ในขณะทการม

สวนรวมรปแบบอนและในภาคอนนน มระดบ

ความสำาคญนอยหรอไมมความสำาคญในทางสถต

สำาหรบรปแบบการแจงขอมลแกผ ไดรบ

ผลกระทบพบวา รปแบบการปดประกาศมความ

สำาคญในระดบมากในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

และร ปแบบการการแจงผานหน งส อพ มพ

โทรทศน หรอวทยนนมความสำาคญในระดบปาน

กลาง ในขณะทรปแบบอนและในภาคอนนนม

ระดบความสำาคญนอยหรอไมมนยสำาคญในทาง

สถต

3.5.2 ขนตอนการจายคาทดแทน

ในขนตอนการจายคาทดแทน พบวา รปแบบ

การแจงขอมลเกยวกบรายละเอยดคาทดแทนแก

ผไดรบผลกระทบโดยวธการการปดประกาศ การ

แจงผานหนงสอพมพ โทรทศน หรอวทยในภาค

เหนอนนมความสำาคญในระดบปานกลาง ในขณะ

ท รปแบบอนและในภาคอนนนมระดบความ

สำาคญนอยหรอไมมนยสำาคญในทางสถต

3.5.3 ขนตอนการกอสราง

ในขนตอนการกอสรางระบบโครงขาย

ไฟฟานนจำาเปนตองใหขอมลแกผไดรบผลกระทบ

ในแตละขนตอน โดยผลการศกษา พบวา ชวง

ระยะเวลาเฉลยในการรบทราบขอมลเกยวกบการ

เขากอสรางในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมความ

สำาคญระดบปานกลาง ในขณะทชวงระยะเวลา

เฉลยในการรบทราบขอมลของภาคอนนนไมม

ความสำาคญในทางสถต

สำาหรบรปแบบการแจงขอมลเกยวกบ

รายละเอยดการกอสรางแกผไดรบผลกระทบใน


515

รปแบบการปดประกาศ การแจงผานหนงสอพมพ

โทรทศน หรอวทยในภาคเหนอนนมความสำาคญ

ในระดบปานกลาง ในขณะทรปแบบอนและใน

ภาคอ นนนมระดบความสำาคญนอยหรอไมม


3.5.4 ขนตอนหลงการกอสรางระบบโครงขาย

ไฟฟา

ในขนตอนหลงการกอสรางระบบโครงขาย

ไฟฟานเปนการศกษาความตองการรปแบบในการ

ไดรบขอมลหรอรปแบบชองทางในการเขาถง

แหลงขอมลของผไดรบผลกระทบ โดยพบวา

กฟผ. ควรเพมชองทางใหประชาชนสามารถแจง

ขอมลหรอรองเรยนเพมเตมมระดบความสำาคญ

ปานกลางในภาคใต ในขณะทรปแบบอนและใน

ภาคอ นนนมระดบความสำาคญนอยหรอไมม


4. บทสรป

การกอสรางระบบโครงขายไฟฟาในแตละ

พนทมรปแบบการดำาเนนการคลายคลงกน แต

รปแบบการมสวนรวมในแตละพนทนนมความ

แตกตางกน รวมถงรปแบบความตองการในการ

มสวนรวมของประชาชนในแตละพนทกมความ

แตกตางกนเชนกน โดยพบวาการเขาไปมสวนรวม

ของประชาชนในแต ละข นตอนการดำาเน น

งานนนมนอยมาก ดงนน ความตองการรบทราบ

ขอมลเกยวกบการกอสรางระบบโครงขายไฟฟา

ทพาดผานในพนทนนจงมสง ซงรปแบบการมสวน

รวมทผไดรบผลกระทบตองการมากทสด คอ การ

เขารวมประชมเพอร บทราบขอมลและเสนอ

แนะแนวทาง และสำาหรบรปแบบการไดรบขาว สาร

หรอการไดรบแจงขอมลเกยวกบการดำาเนนการ

นน พบวา ผไดรบผลกระทบสวนใหญ ตองการรบ

ทราบขอมลผานผใหญบานหรอเจาหนาท กฟผ.

มากทสด รองลงมา คอ ขอมลทเปนลายลกษณ

อกษร หมายถง หนงสอจาก กฟผ. (ไปรษณยตอบ

รบ) และเมอหลงการกอสรางระบบโครงขายไฟฟา

สนสดลง ผไดรบผลกระทบตองการไดรบขอมลใน

รปแบบการลงพนทชมชนของเขาเจาหนาทเพอ

ใหขอมลความรเพมเตม และการไดรบขอมลใน

รปแบบการจดประชมชแจง


ขอขอบคณการไฟฟ าฝ ายผล ตแห ง

ประเทศไทย (กฟผ.) ทสนบสนนทนวจยโครงการ

การศกษาความคดเหนของชมชนผ ไดร บผล

กระทบจากการกอสรางระบบโครงขายไฟฟา:

กรณศกษาผลตอบแทนและการเยยวยาของ

กฟผ. อกทง ยงใหขอมลและอำานวยความสะดวก

ในการดำาเนนการศกษา

References

การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย. (2555).

พ.ร.บ. กฟผ. สบคนเมอ 21 สงหาคม 2555,

จาก http://www.egat.co.th/

คณะกรรมการกำากบกจการพลงงาน. (2553). รวม

กฎหมายกจการพลงงาน. กรงเทพฯ: ผแตง.

สำานกงานคณะกรรมการกฤษฎกา. (2511).

พระราชบ ญญตการไฟฟาฝายผล ตแหง

ประเทศไทย. มป.

สำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาต. (2556). แนวนโยบายดานการ

มสวนรวมของประชาชน. สบคนเมอ 30

เมษายน 2556, จาก http://www.nesdb.go.th/

สำานกงานคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ.

(2555). ขนตอนการมสวนรวมของประชาชน.

สบคนเมอ 3 กนยายน 2555, จาก http://www.

opdc.go.th/special.php?spc_id=3&content_

id=301

แนวทางการฟนฟชมชนหตถกรรมเครองปนดนเผาโดยเศรษฐกจสรางสรรค

กรณศกษาชมชนหตถกรรมเครองปนดนเผาเกาะเกรด จงหวดนนทบร

Guidelines for Rehabilitation of Pottery Handicraft Community by

Creative Economy: A Case Study of Pottery Handcraft Community of

Koh-Kret Island, Nonthaburi Province

ไตรภพ บญธรรม1 และสวฒนา ธาดานต2

Tripob Boontham1 and Suwattana Thadaniti2

คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

E-mail: [email protected] , [email protected]

บทคดยอ

ปจจบนเศรษฐกจสรางสรรคไดรบการยอมรบวาเปนปจจยท สามารถขบเคลอนเศรษฐกจ

ชมชนได เศรษฐกจสรางสรรค คอ การพฒนาตนทนบวกกบความคดสรางสรรค เพอพฒนาผลตภณฑ

หรอชมชนนน สงผลใหเกดการพฒนาตอเนองและยงยน งานวจยเรองนมวตถประสงคเพอศกษาความ

เปนมาทางประวตศาสตรและเอกลกษณชมชน จดออนและจดแขงของชมชนในการประยกตแนวคด

เศรษฐกจสรางสรรคของสนคาหตถกรรมเครองปนดนเผา โดยเปนการศกษาวจยเชงปรมาณและคณภาพ

ประกอบดวยการเกบขอมลดวยการสำารวจทางกายภาพ การสงเกตการณ การทำาแบบสอบถาม ประเดน

หลกการศกษา คอ ศกษาความเปนเอกลกษณของชมชนและศกยภาพของหตถกรรมในการพฒนา

เขาสความเปนเศรษฐกจสรางสรรค ผลการศกษา พบวา ชมชนหตถกรรมเครองปนดนเผาเกาะเกรดนน

มความเหมาะสมและมศกยภาพตางๆ ทคมคาตอการสรางมลคาเพมขนกบสนคาหตถกรรมสรางสรรค

ในชมชนของตนเอง เนองจากมแหลงวตถดบและแนวคดทสามารถตอยอดสการพฒนาดานหตถกรรม

เครองปนดนเผาใหสามารถพฒนาไปไดอยางตอเนอง สรปแนวทางในการพฒนา คอ 1. เพมรปแบบ

การจดการและการออกแบบของผลตภณฑทเหมาะสมตอความสามารถของชมชน 2. เพมสนคาทาง

ภมปญญา ซงพนทนมความหลากหลายอยแลว โดยการนำามาจดเปนกลม (cluster) เพอเปนการพฒนา

อยางควบคกนและเปนผลดตอนกทองเทยวและคนในชมชน และ 3. ปรบปรงการบรหารจดการในการ

ฟนฟชมชนหตถกรรมเครองปนดนเผาโดยการมสวนรวมกบทกภาคสวน ไดแก ชมชน ภาครฐ และภาค

เอกชนเพอการพฒนาอยางยงยน

Abstract

The creative economy is to develop a cost-plus creativity, to produce development of

the community, result in the continued development and sustainability. The purpose of this


517

research is to study the history and community identity, weaknesses and strengths of the

community in the application of economic concepts, creative craft pottery. This study is to

collect quantitative and qualitative data to explore the physical situation observations. The

survey. The principle is studied. The uniqueness and potential of the craft community to

develop into a creative economy. The results showed that Koh-Kret Pottery Crafts Community

are appropriate and capabilities. Friendly and cost effective to add value to the creative

community in their own craft. Since the source material and ideas to further develop the craft

of pottery to give the community improved continuously. This approach was first developed.

Increase management model and the design of products, the ability of the two communities

and add wisdom. The area is rich already. By bringing a group (Cluster) to develop a strategy

and a positive effect on tourists and people in the community. Improve wastewater management

in the recovery community, craft pottery, with the participation of all stakeholders, including

communities sector. public and private sectors for sustainable development.

คำาสำาคญ (Keywords): ฟนฟชมชน (Community Rehabilitation), ชมชนหตถกรรมเครองปนดนเผา

(Pottery Handicraft Community), เศรษฐกจสรางสรรค (Creative Economy), เกาะเกรด (Koh-Kret)

1. บทนำา

บทความชนนมจดมงหมายทจะกลาวถง

ความเปนไปของการใชแนวความคดเศรษฐกจ

สรางสรรค (Creative Economy) เพอศกษาความ

เปนมาทางประวตศาสตรและเอกลกษณชมชน

จดออนและจดแขงของชมชนในการประยกต

แนวคดเศรษฐกจสรางสรรคของสนคาหตถกรรม

เครองปนดนเผา โดยศกษาวจยเชงปรมาณและ

คณภาพประกอบดวยการเกบขอมลดวยการ

สำารวจทางกายภาพ การสงเกตการณ การทำา

แบบสอบถาม ประเดนหลกการศกษา คอ ศกษา

ความเปนเอกลกษณของชมชนและศกยภาพของ

หตถกรรมในการพฒนาเขาสความเปนเศรษฐกจ

สรางสรรค ซงสงเหลานสงผลตอการฟนฟชมชน

ซงในพนทนมปญหาในเรองการทผคนในพนท

ยายออกจากพนทเพอหางานทำาในเมองและการ

ขาดผสบทอดการทำาหตถกรรมเครองปนดนเผา

ตอจากคนรนกอนสคนรนปจจบน ประกอบกบ

ทรพยากรดานพนท และสงคมเปลยนแปลงไป

จากแตกอน ซงในความหมายของแนวความคด

เศรษฐกจสรางสรรค (Creative Economy) นนได

มผกลาวถงมากมายหลายดาน โดยรวม คอ การ

นำาเอาทนของชมชน ซงประกอบดวยทนทาง

สภาพแวดลอมและทนทางสงคมวฒนธรรม มาใช

พฒนาตอใหเกดประโยชน โดยใชในการฟนฟ

พฒนาผลตภณฑของตนเองทำาใหเศรษฐกจและ

ชมชนดขน ซงสงท ไดจะทำาใหเกดการพฒนา

และฟนฟชมชนไดอยางเกดผลมากทสด ซงแนว

ความคดเศรษฐกจสรางสรรค นนมความแตกตาง

ไปจากธรกจทวไปทขบเคลอนตามหลกเศรษฐกจ

แบบเกา โดยแบบเกาจะเนนการตลาดและปอน

สนคาตามการวเคราะหของผเชยวชาญ แตแนวคด

เศรษฐกจสรางสรรคนน เนนการสราง Creative

Product ซงมลกษณะคอนขางนามธรรมและม

แนวทางการฟนฟชมชนหตถกรรมเครองปนดนเผาโดยเศรษฐกจสรางสรรค กรณศกษาชมชนหตถกรรมเครองปนดนเผาเกาะเกรด จงหวดนนทบรไตรภพ บญธรรม และสวฒนา ธาดานต

518

สนทรยศาสตรเขามาเกยวของดวย ซงในภาพ

กวางนนกคอ การผนวกศลปะเขากบเรองของ

วฒนธรรมนนเอง การจดการ Creative Economy

เปนการสรางอตสาหกรรมชนดใหมทเนนไปท

ความคดสรางสรรคสงใหม มลกษณะเปนงานทใช

ความสามารถทางปญญารวมกบความสามารถใน

เชงการผลตโดยสนๆ แลว อาจกลาวไดวาระบบ

เศรษฐกจแบบสรางสรรค คอ กระบวนการทผนวก

รวมเรองเศรษฐกจ วฒนธรรม เทคโนโลย เขาไว

ดวยกนนนเอง

2. แนวทางวธการและเครองมอการศกษา

แนวทางการศกษาแยกออกเปน 2 สวน

คอ เรมจากศกษาความเปนมาทางประวตศาสตร

และเอกลกษณของชมชนหตถกรรมเครองปน

ดนเผาเกาะเกรด เพอกำาหนดผลตภณฑสรางสรรค

(Creative Economy) ของชมชนและนำามาพฒนา

เปนเศรษฐกจสรางสรรค (Creative Economy)

สวนท 2 คอ ศกษาจดออนและจดแขงของ

ชมชนในการประยกตแนวคดเศรษฐกจสรางสรรค

ของสนคาหตถกรรมเครองปนดนเผา เพอทจะนำา

ขอมลทไดมาวเคราะหหาความเชอมโยง รวมทง

หาความสมพนธระหวางแนวความคดเศรษฐกจ

สรางสรรค (Creative Economy) กบชมชน

หตถกรรมเครองปนดนเผาเกาะเกรด เพอทจะได

หาความสำาคญของพนทและผลตภณฑสรางสรรค

รวมทงแนวทางการฟนฟชมชนหตถกรรมเครอง

ปนดนเผาดวยเศรษฐกจสรางสรรคและแนวทาง

การจดตงองคกรเพอมาฟนฟและพฒนาพนท

ชมชนหตถกรรมเครองปนดนเผาเกาะกรด

แนวทางการศกษาทกลาวมาขางตนนอย

ภายใตแนวคดการขบเคลอนเศรษฐกจสรางสรรค

(Creative Economy) ซงตองประกอบดวย 1.

องคความรของชมชน (knowledge) อนเปนผล

มาจากภมปญญาทองถนและทนนยม 2. อตสาห-

กรรมหร อผลผลตของผล ตภ ณฑสร างสรรค

(Creative Products) และ 3. ผมสวนไดสวนเสย

(Stakeholders) ซงไดแก ผประกอบการ หนวยงาน

ภาครฐ ภาคประชาชน/หนวยงาน/องคการอสระ/

กลมคนในพนทนนๆ

วธการศกษาม 3 วธ ประกอบดวยดงน 1.

สำารวจ (Field Survey) โดยผศกษา (Non Participa-

tion) 2. การใชแบบสอบถาม (Questionnaire) โดย

สอบถามทางชาวบานในชมชนและนกทองเทยว

3. การสมภาษณเชงลก (In depth interview)

เปนการสมภาษณผเกยวของ ไดแก ผประกอบการ

หนวยงานภาครฐ กลมคนในพนทนนๆ

รปท 1 แสดงแนวความคดเศรษฐกจสรางสรรค

รปท 2 แสดงทตงของชมชนเครองปนดนเผา


519


ผลการศกษาลกษณะชมชนสามารถกลาว

สรปไดเปนหวขอตางๆ ดงตอไปน คอ

3.1 ความเป นมาทางประวต ศาสตร และ

เอกลกษณของชมชนทสามารถนำามา

กำาหนดผลตภณฑสรางสรรค (Creative

Product) เพ อพฒนาเป นเศรษฐกจ

สรางสรรค (Creative Economy)

สามารถสรปไดดงน คอ พนท ชมชน

หตถกรรมเครองปนดนเผานนมประวตทางดาน

การทำาหตถกรรมเครองปนดนเผามาแตชานาน

ซงเกดจากการทมการสงสมองคความรมาตงแต

ครงอดตกาล เมอครงทชาวมอญรนแรกไดอพยพ

เขามาในประเทศไทยและตงหลกปกฐานบรเวณ

พนทเกาะเกรดในปจจบน โดยลายเครองปนดน

เผาในเกาะเกรดนจะเปนลายหมอนำาวจตร ซงเปน

เอกลกษณเพยงแหงเดยวของประเทศ ซงลายน

ถอเปนตราสญลกษณของจงหวดนนทบร และใน

ปจจบนการทำาเชนนนนเหลอผคนททำา 2 คน

หลกๆ ซงเปนเหตผลสำาคญททำาใหเกดการเสอม

ถอยของชมชนแหงน รวมทงยงมเหตผลอกหลาย

ประการท สงผลดวย คอ การท แหลงวตถดบ

ซงแตกอนนนใชดนจากพนทเกาะเกรด ซงเมอ

ทำาการเผาออกมาแลวนนจะมลายและสสนท

สวยงามอนวจตร แตปจจบนนนมการนำาเอาดน

ของจงหวดนครสวรรคมาแทน ซงสงผลตอผลต-

ภณฑของหตถกรรมเครองปนดนเผาเกาะเกรด

เปนอยางมาก และเหตผลตอมาทสงผลเชนกน

คอ วถชวตของผคนในพนทเปลยนไป อนเนอง

มาการการทำางานของคนในปจจบนจะละทงการ

ทำาหตถกรรมเครองปนดนเผา โดยหนไปทำางาน

นอกพนทแทน ทำาใหขาดความตอเนองในการ

ถายทอดเทคโนโลยการผลตภณฑและการตอยอด

กระบวนการความคดจากรนสรน ซงสงนนนทำาให

ไมเกดการพฒนาตวผลตภณฑใหมๆ ออกมา

ปอนสตลาดทงภายนอกและภายในชมชน

3.2 สรปผลของการศกษาจดออนและจด

แขงของชมชนในการนำาแนวความคด

เศรษฐกจเศรษฐกจสรางสรรคเพอนำาไป

ฟนฟชมชน

สามารถสรปผลของการศกษาไดดงน คอ

1) จดออนทสำาคญของชมชนหตถกรรม

เครองปนดนเผาทสำาคญ คอ ประการแรกการขาด

วตถดบจากในพนท ซงเปนผลมาจากอตราการ

ใชงานและบทบาทของพนท นนไดเปลยนไป

จากเดมทเปนการใชเพอการเกษตรกรรม ปจจบน

กลบกลายเปนการใชเพอทางธรกจ ไมวาจะเปน

โฮมสเตย หรอแมกระทงอยางอน สวนจดออนท

สอง คอ ขาดการสบทอดและการถายโอนความร

จากรนสรน และขาดพนทการทำากจกรรมรวมกน

ของคนในชมชน รวมท งยงขาดการเช อมโยง

ของกจกรรมตางๆ ในพนท เพอนำามาเปนสงทจะ

ใชในการฟนฟใหชมชนกลบมาสสงท ดไดอยาง

ครงอดต

2) จดแขงทสำาคญของชมชน คอ การทม

องคความรเรองการทำาหตถกรรมเครองปนดนเผา

อยางเตมเปยมและประวตศาสตรมายาวนาน

เกยวกบการทำาหตถกรรมเครองปนดนเผา ซงท

อนไมมสงเหลาน รวมทงยงหาทใดอนมเอกลกษณ

และคณคาทางวฒนธรรมเทาทนไมได และอก

จดแขงสำาคญ คอ การทพนทนอยใกลกบกรงเทพ-

มหานครและพนทตวเมองของนนทบร ซงการ

เดนทางนนสะดวกมาก และตอไปในอนาคต

จะมแนวรถไฟฟาสายสมวง ซงสงผลดตอพนท

ในเรองของการเขาถงพนทไดอยางสะดวกยงขน

และจดแขงสดทายทสำาคญ คอ การทพนทชมชน

หตถกรรมเครองปนดนเผาเกาะเกรดแหงนนน

มกจกรรมตางๆ รวมทงผลตภณฑหลายอยางท

แนวทางการฟนฟชมชนหตถกรรมเครองปนดนเผาโดยเศรษฐกจสรางสรรค กรณศกษาชมชนหตถกรรมเครองปนดนเผาเกาะเกรด จงหวดนนทบรไตรภพ บญธรรม และสวฒนา ธาดานต

520

นาสนใจและสามารถนำามาเชอมโยงเขากนไดและ

สามารถนำามาสการฟนฟชมชนไดอยางยงยน

3.3 ผลการศกษาดานความสมพนธระหวาง

ชมชนกบพนทศกษาในปจจบน

จากการศกษาตางๆ ซงไดกลาวมาแลวนน

ทำาใหพบวา ชมชนในปจจบนมการประกอบอาชพ

ทเปลยนไปจากวถชวตอนแตกอนเปนอยางมาก

อนเนองมาจากการทสภาพสงคมรวมทงสภาพ

แวดลอมทเปลยนไป จงสงผลตอความสมพนธ

ของพนทอยางเหนไดชด อนจะเหนไดจากการ

ทผคนททำาหตถกรรมเครองปนดนเผานนลดลง

จนเหลอเพยง 2 คน ในปจจบน และทำาใหเครองปน

ดนเผาในปจจบนนนนโดยสวนใหญมเอกลกษณ

ทเปลยนไปจากเดมอยางมาก ไมวาจะลวดลาย

ทปราณตนอยลง และลายใหมๆ ไมไดถกนำาออก

มาสตลาด ซงจากทกลาวมาทงหมดนทำาใหความ

สมพนธในชมชนลดหายลงเรอยๆ จนอาจจะ

เหลอแตเพยงแคการใชพนทเพออยอาศยเทานน

3.4 ผลการศกษาดานคณคาและเอกลกษณ

ของชมชน

จากการศกษาคณคาและเอกลกษณของ

ชมชนรวมท งสงตางๆ ท มผลตอชมชนหตถ-

กรรมเครองปนดนเผานนทำาใหทราบวา สงทเปน

เอกลกษณและคณคานนสามารถกลาวไดดงน คอ

1) เอกลกษณองคความรทางดานลวดลาย

ทางหตถกรรมเครองปนดนเผาและเทคโนโลย

ในดานการผลตหตถกรรมเครองปนดนเผา

2) เอกลกษณทางดานความเปนเชอชาต

มอญรวมทงวฒนธรรมอนมคณคาของชมชนท

ผสมผสานกนจนเปนอนหนงอนเดยวของพนท

แหงน

3.5 สรปปญหาและปจจยทมผลตอแนวโนม

การเปลยนแปลงทมผลตอคณคาเอก-

ลกษณของชมชน

ปญหาและขอจำากดเหนไดชดในขนตน

(จากการสำารวจชมชนและสมภาษณเชงลก) คอ

เร องของวตถ ดบในพนท และการขาดผ สบ

ทอดดานองคความรของการทำาหตถกรรมเครอง

ปนดนเผาและขาดการสงเสรม รวมถงความ

ตอเนองจากภาครฐและภาคเอกชนในดานตางๆ

ซงมผลอยางย งตอการฟนฟชมชนหตถกรรม

เครองปนดนเผา และอกปจจยสำาคญทสงผล คอ

การขาดพนท ทเหมาะสมในการท จะเช อมโยง

พนทหถตกรรมเครองปนดนเผากบกจกรรมอนๆ

ของชมชนนนเอง

3.6 ศกยภาพของพนททมความเหมาะสมตอ

การอนรกษและพฒนาชมชนหตถกรรม

เครองปนดนเผา

จากการศกษาสามารถสรปไดวา พนท

ชมชนหตถกรรมเครองปนดนเผานนมศกยภาพ

ตางๆ มากมายและเหมาะสมตอการฟนฟชมชน

สามารถสรปเปนแนวทางหลกๆ ไดดงน คอ

1) การมองคความรทเหมาะสมและทรง

คณคาตอการฟนฟชมชน

2) การทอยใกลกบแหลงชมชนและพนท

กรงเทพมหานคร

3.7 แนวทางการฟนฟชมชนหตถกรรมเครอง

ปนดนเผาเกาะเกรด

แนวทางการทจะฟนฟพนทรวมทงชมชน

หตถกรรมเครองปนดนเผาใหกลบมาเปนเหมอน

เดมอกครง และสามารถนำาแนวความคดเศรษฐกจ

สรางสรรคมาตอยอดสกระบวนการไปใชอยาง

ถกตอง คอ

1) เพมรปแบบการจดการและการออกแบบ

ผลตภณฑท เหมาะสมตอความสามารถของ

ชมชน ซงหลกการ คอ พฒนารปแบบผลตภณฑ

ใหมๆ โดยคำานงถงความตองการของผบรโภค

และความสามารถของผ ผล ต ซ งควรม การ


521

ออกแบบลวดลายท เปนเอกลกษณของพนท

เกาะเกรดเปนประจำาทกๆ 2-3 เดอน เพอเปนการ

เพมปรมาณและลกษณะของตวสนคาขนเรอยๆ

เพอไมใหหยดอย กบท และสงผลใหเกดความ

ตอเนองและการพฒนาของผลตภณฑทเหมาะสม

ตอพนทอยางยงยน

2) เพมสนคาทางภมปญญา ซงพนทนม

หลากหลายอยแลว โดยการจดเปนกลม (cluster)

เพอเปนการพฒนาอยางควบคกนและเปนผลด

ตอนกทองเทยวและคนในชมชน ซงวธการทำา

คอ การจดกลมสนคาทมความเหมอนกนหรอ

สอดคลองกน เชน การทำาภาชนะบรรจภณฑททำา

จากเครองปนดนเผา ซงสามารถใชคกบอาหาร

ประจำาถนของพนท คอ หนอกะลา หรออกทางหนง

คอควรม การ จดรวมกล ม เพ อสร างความ

เชอมโยงกบกจกรรมตางๆ ภายในพนท เพอให

เกดความตอเนองและมการเช อมโยงขององค

ความรและผลตภณฑท มความเกยวเนองกน

ตอการพฒนาและสงเสรมการฟนฟ

3) ปรบปรงการบรหารจดการในการฟนฟ

ชมชนหตถกรรมเครองปนดนเผาโดยการมสวน

รวมของทกภาคสวน ไดแก ชมชน ภาครฐ และ

เอกชนเพอการพฒนาอยางยงยน ซงวธการทำา

คอ ทำาการพฒนาองคกรโดยการสงเสรมความร

ตางๆ เกยวกบการฟนฟและการตระหนกถงความ

สำาคญของผลตภณฑพนถน เพอใหเกดความ

ตระหนกกบคณคาและอตลกษณทมคณคาและ

ตวตนของชมชนหตถกรรมเครองปนดนเผา

เกาะเกรด และทางภาครฐควรมการสงเสรมโดย

มการจดการแขงขนการทำาหตถกรรมเครองปน

ดนเผา และควรมการประชาสมพนธการจดงาน

พนท เกาะเกรดอยางตอเนองและสม ำาเสมอ

สวนทางภาคเอกชนนนควรมการสนบสนนใน

เรองของเปนผ สนบสนนการจดงานและการ

แขงขนตางๆ เพอใหคนในพนทและคนภายนอก

ไดรบรถงความสำาคญและเอกลกษณของชมชน

หตถกรรมเกาะเกรดอกทางหนงดวย สวนคน

ภายในชมชนเกาะเกรดนนควรทจะมการถายทอด

องคความรในเรองการทำาหตถกรรมเครองปน

ดนเผาอยางตอเนอง และมการสงเสรมใหคน

ในชมชนรวมกนสบทอดเอกลกษณ รวมทงควร

จดหาพนท ท มการรวมกลมก นเพ อเป นการ

แลกเปลยนองคความรและประสบการณภายใน

ชมชนหตถกรรมเครองปนดนเผาเกาะเกร ด

จงหวดนนทบร

อยางไรกตามแนวทางการฟนฟทนำาเสนอน

จะตองมการเสนอแนะการศกษาเพมเตมใน

เชงลกเฉพาะดานตอไป โดยเฉพาะในเรองของ

จดออนของชมชน เพอใหเกดการขบเคลอน

เศรษฐกจสรางสรรค (Creative Economy) ไดอยาง

จรงจงและยงยน

References

กนกพร ววฒนาการ. (2543). การเปลยนแปลง

ท อย อาศยบนเกาะเกรด จงหวดนนทบร.

ศกยภาพชวมวลในประเทศไทย. สบคนเมอ

25 ธนวาคม 2548, จาก http://www.dede.

go.th/ dede/ index/php?=437

ถวลวด บรกล. (2543). แนวคดของการมสวนรวม

ในระบอบประชาธปไตย. จดหมายขาวสถาบน

พระปกเกลา, 2(8), 8.

พชโรดม อนสวรรณ. (2555). ตอยอดภมปญญา

ไทยเตมไอเดยสเศรษฐกจสรางสรรค . สบคน

เมอ 9 ตลาคม 2555,จาก http://www.ipthai

land.go.th/seminars/download/.../bkk04

Patcharodom.pdf

ศรศกด พฒนวศน. (2550). พฒนาการของ

เทคทอนคสในงานสถาปตยกรรมรวมสมย.

วารสารวจยและสาระสถาปตยกรรม/การ

ผงเมอง, 5(3), 69-87.

การกำาหนดเสนทางทสนทสดสำาหรบการระงบอคคภยโดยใชระบบ

สารสนเทศภมศาสตร: กรณศกษาสถานดบเพลงดาวคะนอง กรงเทพมหานคร

Determination of Shortest Paths in Fire Succor through Geographic

Information System (GIS): A Case Study of Dao Khanong Fire Station,

Bangkok

ปยวรรณ จารภมมก1 และ สภาพร แกวกอ เลยวไพโรจน2

Piyawan Jaruphummik1 and Supaporn Kaewko Leopairojna2

คคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


บทคดยอ

อคคภย เปนปญหาสาธารณภยทสรางความเสยหายแกชวตและทรพยสนอยางรนแรง สงผล

ตอความสญเสยทงดานเศรษฐกจ สงคมและสงแวดลอม สถานดบเพลงเปนหนวยงานทมความสำาคญ

ในการระงบอคคภย โดยมมาตรฐานสากลเกยวกบการใชเวลาเดนทางออกจากสถานไปถงทเกดเหตให

ไดภายในเวลา 8 นาท ซงรถดบเพลงตองเขาถงพนทเกดเหตใหเรวทสด ดงนน การวางแผนเสนทาง

สำาหรบรถดบเพลง เพอกำาหนดเสนทางทสนทสดในการเขาระงบอคคภยจงมความจำาเปน ผวจยจง

ไดนำาระบบสารสนเทศภมศาสตร (Geographic Information System-GIS) มาเปนเครองมอในการ

วเคราะหเพอการวางแผนดำาเนนงานดานอคคภย และพฒนาระบบสำาหรบการประยกตใชทาง

อนเตอรเนต ดวยเทคโนโลย Internet Map Server (IMS) โดยเลอกพนทในความรบผดชอบของ

สถานดบเพลงดาวคะนองเปนพนทศกษา เนองจากเปนพนททมการเกดอคคภยบอยครงท สดใน

กรงเทพมหานคร ผวจยไดสำารวจลกษณะทางกายภาพและการใชประโยชนทดน วเคราะหพนทเสยงตอ

การเกดอคคภย โดยใชการวเคราะหศกยภาพของพนท (Potential Surface Analysis-PSA) ดวยโปรแกรม

ดานระบบสารสนเทศภมศาสตร รวมกบการออกแบบและพฒนาโปรแกรมประยกต เพอวเคราะหเสน

ทางทสนทสดในการเขาระงบอคคภยซงจะนำาไปสการเสนอแนวทางสำาหรบการวางแผนเลอกเสนทาง

ในการเขาระงบอคคภยของสถานดบเพลงดาวคะนอง

Abstract

Fire is one of disaster that severely damaged to life and property, affected in economic

losses, society and the environment. Fire station is a very important unit to handle or extinguish

the Fire.With international standards on the use of travel time from the station to the scene

within 8 minutes. The Fire trucks have to reach the fired location as fast as possible. Thus, to


523

determine the shortest route between the fired location and fire station is very important.

Currently, the route planning for reaching fired location is performed by staffs and chef of fire

station, by surveying in the responsibility area in each direction of route at different times using

theirs skills and experience to manage and make a decision of choosing the best route. But in

the actual works, the fire staffs cannot reach the fired location on time. One reason may be

due to a lack of the necessary information to assist in the analysis of alternative routes.

This study has used Geographic Information System (GIS) as a tool for analyze the data to

improve policies and activities in order to develop the suitable procedures for each case with

developing Model and using Internet Map Server (IMS).The study area was the responsibility

area of Dao Khanong Fire Station which due to the highest number of fire of Bangkok.

Potential Surface Analysis (PSA) has been used for analysis of the risk of fire area, along with

design and development of applications for shortest paths analysis to determine the best route

to access the fired location.

คำาสำาคญ (Keywords): อคคภย (Fire), เสนทางทสนทสด (Shortest Path), ระบบสารสนเทศทาง

ภมศาสตร (Geographic Information System-GIS)

1. บทนำา

อคคภยเปนสาธารณภยท เกดขนไดกบ

ทกสถานท โดยเฉพาะอยางยงสงปลกสรางท

เปนทอยอาศย อาคารชด ชมชนแออด โรงงาน

อตสาหกรรม สามารถลกลามอยางรวดเรวและ

เปนบรเวณกวาง สรางความเสยหายตอชวต

และทรพยสนของประชากรทอยอาศย จากสถต

การเกดสาธารณภยในเขตกรงเทพมหานคร พบวา

ในชวงป พ.ศ. 2549 – 2553 มอคคภยเกดขน

จำานวน 6,977 ครง มผเสยชวต 133 ราย และ

บาดเจบ 853 ราย ขณะทมสาธารณภยอนๆ เกดขน

จำานวน 285 ครง มผเสยชวต 24 ราย และบาด

เจบ 381 ราย (กรงเทพมหานคร, 2556) จะเหน

ไดวาอคคภยเปนสาธารณภยทเกดขนบอยครง

และสรางความเสยหายมากกวาสาธารณภย

ประเภทอนๆ และจากการสถตการเกดอคคภยใน

เขตกรงเทพมหานครทมแนวโนมเพมมากขน โดย

ในป พ.ศ. 2549 มอคคภยเกดขนจำานวน 729 ครง

พ.ศ. 2550 2551 2552 และ 2553 เกดขนจำานวน

3,598 962 1,078 และ 880 ครงตามลำาดบ

(กรงเทพมหานคร, 2556) ดงนน การกำาหนด

มาตรการดานการปองกน และความรวดเรวใน

การเขาถงพนทเกดอคคภย จงมความจำาเปนอยาง

ยงเพอการระงบอคคภย และลดความสญเสยท

จะเกดขน

พ นท รบผดชอบของสถาน ดบเพล ง

ดาวคะนองเปนพนททครอบคลมเขตจอมทอง

ซงพบวา มการเกดอคคภ ยบอยครงท ส ดใน

กรงเทพมหานคร โดยในป พ.ศ. 2550 มอคคภย

ภายในอาคารเกดขนถง 16 ครง (สำานกปองกนและ

บรรเทาสาธารณภย, 2551) ปญหาสำาคญในการ

ปฏบตงานของสถานดบเพลงดาวคะนองทพบใน

การกำาหนดเสนทางทสนทสดสำาหรบการระงบอคคภยโดยใชระบบสารสนเทศภมศาสตร: กรณศกษาสถานดบเพลงดาวคะนอง กรงเทพมหานครปยวรรณ จารภมมก และ สภาพร แกวกอ เลยวไพโรจน

524

ปจจบน คอ สภาพเสนทาง สภาพการจราจรท

แออด ประกอบกบทตงของสถานดบเพลงไม

เอ อตอการเขาถงพนท รบผดชอบอยางท วถง

ทำาใหเจาหนาทไมสามารถเขาถงจดทเกดอคคภย

ไดตามเปาหมายระยะเวลาในการเขาถงท เกด

เหต คอ ภายใน 8 นาท (สำานกปองกนและบรรเทา

สาธารณภย, 2553)

ปจจบนการวางแผนเพอเขาระงบอคคภย

ดำาเนนการโดยเจาหนาทและหวหนาสถานดบเพลง

โดยการออกสำารวจเสนทางในพนทรบผดชอบ

ของสถานดวยการขบรถออกสำารวจแตละเสนทาง

แตละชวงเวลาการวางแผนและตดสนใจเลอกเสน

ทางกระทำาโดยใชวจารณญาณ ความรความ

สามารถและประสบการณของเจาหนาท แตใน

การปฏบตงานจรงเจาหนาทยงไมสามารถเขาถง

พนท เกดเหตไดภายในระยะเวลาทวางแผนไว

สาเหตหนงเนองมาจากการขาดขอมลท ชวย

ประกอบในการตดสนใจ เชน ขอมลลกษณะ

อาคาร พนทเสยงตอการเกดอคคภย ขอมลเสน

ทางการเขาถงพนทเพอใชประกอบการวางแผน

เลอกเสนทางทสนทสดในการเขาระงบอคคภย

(สมภาษณ ชาญณรงค พงรตนะมงคล, ร.ต.อ.,

6 มถนายน 2552)

การศกษาคร งน ม วตถ ประสงค เพ อ

วเคราะหหาพนทเสยงตอการเกดอคคภยในพนท

รบผดชอบของสถานดบเพลงดาวคะนอง รวมทง

ออกแบบและพฒนาโปรแกรมประยกตเพอ

วเคราะหหาเสนทางทสนท สดในการเขาระงบ

อคคภย ผานการเรยกใชงานจาก Web browser

โดยใชระบบสารสนเทศภมศาสตรเปนเครองมอ

ชวยในการวเคราะห เจาหนาทสามารถเรยกใช

งานโปรแกรมจากเครองคอมพวเตอรทวไปทม

การเช อมตอเครอขายอนเทอรเนต โปรแกรม

ถกพฒนาใหใชงานงายและสะดวก ผลจากการ

วเคราะหเสนทางสามารถชวยใหเจาหนาทดบ

เพลงสามารถเลอกเสนทางทสนทสดในการเดน

ทางเพอเขาระงบอคคภยไดอยางรวดเรว เพอชวย

เหลอชวตและทรพยสนของประชาชน ควบคม

สถานการณไมใหเหตการณลกลามใหญโตและ

กนพนทเปนบรเวณกวาง เปนการลดความสญเสย

ทอาจจะเกดขน

2. แนวคดทฤษฎ

2.1 ปจจยททำาใหเกดพนทเสยงอคคภย

จากการศกษางานวจยทเกยวของกบการ

ศกษาปจจยทมอทธพลตอการเกดอคคภย พบวา

ปจจยทกอใหเกดอคคภยนนสามารถแบงออกได

เปนหลายดาน เชน ดานเศรษฐกจ สงคม และ

ลกษณะทางกายภาพ ซงในการศกษาเพอกำาหนด

พนท ทเสยงตอการเกดอคคภยในเขตเมองชน

ในของกรงเทพมหานคร (อนศร พมพวง, 2548)

พบวา ปจจยทกอใหเกดความเสยงตอการเกด

อคคภยมากทสดคอ ประเภทชมชน รองลงมา

ไดแก วสดกอสรางอาคาร ประเภทอาคาร จำานวน

ชนของอาคาร และการใชประโยชนอาคารตาม

ลำาดบ เชนเดยวกบการศกษาการประยกตใช

ระบบสารสนเทศภมศาสตร ในการประเมนพนท

เสยงตอการเกดอคคภย กรณศกษา เขตบางรก

กรงเทพมหานคร (สรรตน กำามะเลศ, 2550) ซง

ไดมการศกษาปจจยตาง ๆ จากการออกแบบสอบ

ถามผ เช ยวชาญถงคาความสำาคญของปจจย

ทเกยวของ 9 ปจจย ไดแก วสดโครงสรางอาคาร

ประเภทอาคาร การใชประโยชนอาคาร จำานวน

ชนของอาคาร ความหนาแนนของประชากร ทตง

สถานดบเพลง ท ตงประปาดบเพลง เสนทาง

คมนาคม และแหลงนำาสำารอง นอกจากน ในการ

ศกษาวจยดานระบบภมสารสนเทศเพอการจด

การดานอคคภยเรองการศกษาแบบจำาลองการ


525

เกดอคคภยโดยรวบรวมปจจยเชงพนท ตางๆ

(โสภณวชญ คำาพลง และชรตน มงคลสวสด,

2547) พบวา ปจจยทเหมาะสมไดแกขอมลอาคาร

ซงประกอบไปดวยขอมลการใชประโยชนอาคาร

วสดทใชในการกอสราง ความหนาแนนของอาคาร

เขตผงเมอง ขอมลแหลงน ำาสำาหรบดบเพลง

ประกอบดวย หวดบเพลง แหลงนำาผวดน บอ

บาดาล และชนขอมลการเขาถงพนทอนตราย

ประกอบดวย ความกวางของถนนและจากการ

ศกษาเรองระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอกำาหนด

พนทเสยงตอการลกลามของอคคภยขนาดใหญ

ในเขตคลองเตย (วไลลกษ ยงยนสข, 2545) ไดจด

ลำาดบความสำาคญของตวแปรท มผลตอการ

ลกลามของอคคภยขนาดใหญ ไดแก ลกษณะสง

ปลกสราง (วสดโครงสราง การใชประโยชนทดน

ประเภทสงปลกสราง) ความหนาแนนสงปลกสราง

และระยะหางระหวางสงปลกสราง ตามลำาดบ

2.2 แนวคดในการประยกตใชระบบสารสนเทศ

ภมศาสตรสำาหรบหาเสนทาง

Tanawat Chamnongkijphanich (2548)

อธบายวา การวเคราะหโครงขาย (Network

Analysis) สามารถทำาการวเคราะหในลกษณะ

ตางๆ ได 4 ลกษณะ ดงน การวเคราะหหาเสน

ทางทดทสด (Best Route) การวเคราะหการหาสง

อำานวยความสะดวกทใกลทสด (Closest Facility)

การวเคราะหพนทการใหบรการ (Service Area)

และการหาเมตรกซคาใชจายทเกดระหวางจดเรม

ตนและจดหมายปลายทางใดๆ (Origin-Destina-

tion Cost Matrix) ในการศกษาครงนผศกษาได

ทำาการวเคราะหดวยการวเคราะหหาเสนทางทด

ทสด เนองจากเปนการหาเสนทางทใชตนทนนอย

ทสด ซงอาจจะเปนระยะทาง หรอเวลาทใชในการ

เดนทาง ดวยการคนหาเสนทางทดทสดในขณะ

นนจากจดหนงไปยงอกจดหนงหรอหลายๆ จด ท

ตองการแวะหรอผานไปในตำาแหนงสถานทเปา

หมายตางๆ ทไดกำาหนดไว

3. วธการศกษา

3.1 การเกบรวบรวมขอมล

การเก บรวบรวมขอมลท เก ยวข องท ง

ขอมลเชงพนท (Spatial Data) และขอมลลกษณะ

ประจำา (Attribute Data) โดยรวบรวมจากขอมล

2 ประเภท คอ ขอมลปฐมภม (Primary Data) เปน

ขอมลทไดจากการออกเกบขอมลภาคสนาม และ

ขอมลทตยภม (Secondary Data) เปนขอมลทได

ทำาการรวบรวมจากหนวยงานท เกยวของ ซง

ขอมลทไดสวนหนงจะนำามาจดทำาใหอยในระบบ

ฐานขอมลสารสนเทศภมศาสตร

3.2 การวเคราะหพนทเสยงตอการเกดอคคภย

ในการศกษาวเคราะหพนทเสยงตอการ

เกดอคคภย ผศกษาไดทำาการรวมเอกสารและงาน

วจยทเกยวของทมผศกษาถงปจจย การกำาหนด

คาความสำาคญของตวแปร และเกณฑในการจด

ลำาดบความสำาคญของแตละปจจยไวแลว เพอนำา

มากำาหนดคาคะแนนของปจจยในการศกษาครงน

จากนนผ ศกษาจงไดดำาเนนการวเคราะหพนท

เสยงตอการเกดอคคภยดวยเทคนค Potential

Surface Analysis: PSA ซงเปนเทคนคทเหมาะ

สมในการประยกตใชเพอวเคราะหศกยภาพของ

พนทในการวางแผนพฒนาพนทอยางเปนระบบ

ไดผลลพธทชดเจนสามารถเนนหรอใหความ

สำาคญกบตวแปรใดตวแปรหนงไดโดยใชปจจยท

ไดศกษาไวขางตน ซงไดกำาหนดคาคะแนนระดบ

ความสามารถของปจจย (Rating) ใหปจจยทม

อทธพลหรอมความสมพนธตอการเกดอคคภย

มากกวาจะกำาหนดใหมคาถวงนำาหนกทสงกวา


526

ปจจยทมอทธพลหรอมคาความสมพนธนอยกวา

ซงกำาหนดใหคาคะแนนอยในชวง 0 – 3 และใน

การใหคานำาหนกคะแนนคานำาหนกความสำาคญ

ของปจจย (Weighting) ไดกำาหนดคาคะแนนอย

ในชวง 1 – 3 ดงแสดงในตารางท 1

3.3 การออกแบบและพฒนาโปรแกรมประยกต

เพอวเคราะหเสนทางทสนทสดในการเขา

ระงบอคคภย

การออกแบบและพ ฒนาโปรแกรม

ประยกตเพอสรางระบบทสามารถบรหารจดการ

เสนทางทสนท สด โดยการวเคราะหโครงขาย

(Network Anlysis) ผานทาง Web Application ซง

ไดพฒนาขนมาจากแพลตฟอรม Silverlight โดย

ใชภาษา C# ในการควบคมการทำางาน ระบบจะ

เรยกใชงานโดยงานแผนทฐานจาก Microsoft

Bing Maps Services ซงเปนบรการดานแผนท

ออนไลนคลาย Google Maps จากบรษท Micro-

soft รวมถงการแสดงแผนท บรการปกหมด หรอ

บรการคนหาเสนทางได ผใชงานระบบสามารถเขา

ถงผานทอยของเวบไซต (URL: Uniform Resource

Locator) ทชอวา http://61.19.235.53/Route-

Analysis


4.1 การวเคราะหพนทเสยงตอการเกดอคคภย

ในเขตพนทรบผดชอบของสถานดบเพลง

ดาวคะนอง

ผลการวเคราะหพนทเสยงตอการเกดอคคภย

ดวยการวเคราะห PSA สามารถแบงระดบความ

เสยงออกเปน 5 ระดบ คอ พนทเสยงมากทสด

พนทเสยงมาก พนทเสยงปานกลาง พนทเสยงนอย

และพนทเสยงนอยทสด

นำาพนท เสยงตอการเกดอคคภยทไดใน

ระดบเสยงมากทสดมาทำาการสมเพอศกษาถง

ลกษณะของพนทและปจจยทเกยวของใหกระจาย

ทวพนทจำานวน 5 จด ดงแสดงในรปท 1 ดงน

จดศกษาท 1 อยบรเวณถนนเทดไทย ม

ลกษณะชมชนทมอาคารเปนคอนกรตและไม สง

2 ชน ลกเขาไปในซอยทมความกวาง 1 เลน เปน

อาคารทพกอาศยคอนขางแออด

จดศกษาท 2 อยบรเวณถนนเอกชย ม

ลกษณะเปนทพกอาศยสรางจากไม และอาคาร

พาณชย ลกเขาไปซอยทมความกวาง 1 เลน ลก

ประมาณ 600 เมตร เปนชมชนแออดทบานอย

ชดตดกน

ตารางท 1 ปจจยทใชในการศกษาเพอกำาหนดพนททเสยงตอการเกดอคคภย


527

รปท 1 แผนทแสดงพนทเสยงตอการเกดอคคภยในเขต รบผดชอบของสถานดบเพลงดาวคะนองและจด ศกษา

จดศกษาท 3 อยบรเวณถนนพระราม 2

ซอย 56 หางจากถนนใหญประมาณ 1.25 กม.

การจราจรคอนขางแออด 2 เลน มลกษณะเปน

อาคารพาณชยตดกนเปนแถว

จดศกษาท 4 อยบรเวณถนนพระราม 2

ซอย 30 อยหางจากถนนใหญประมาณ 164 เมตร

มลกษณะเปนอาคารพานชย สง 5 ชน

จดศกษาท 5 อยบรเวณถนนจอมทอง ใน

ซอยชมชนศลปเดช อยหางจากถนนใหญ 680

เมตร เปนทพกอาศยสรางจากคอนกรตและไม สง

2 ชน และ 1 ชน มลกษณะเปนชมชนแออด ถนน

เขาออกคอนขางแคบ

จากผลการวเคราะห พบวา พนทเสยงมาก

และมากทสดคอจดทมลกษณะเปนชมชนแออด

และหองแถวท ใชไม เป นวสดในการกอสราง

อาคารพาณชยทเกยวของกบวตถไวไฟ ดงแสดง

ในรปท 2

4.2 การออกแบบและพฒนาโปรแกรม

ประยกต

การสรางระบบการคำานวณเสนทางทสน

ทสดเปนการใหบรการจาก Microsoft Bing maps

Services โดยมการเรยกใชงาน 2 บรการ คอ

GeoCode Service เปนบรการในการคนหา

ตำาแหนงบนแผนท โดยการนยามตำาแหนงของ

วตถทางภมศาสตรใหส มพนธกบกรดอางอง

มาตรฐานและ Route Service เปนบรการหาเสนทาง

บนแผนทจากจด 2 จดขนไปพรอมแสดงระยะทาง

และระยะเวลาการเขาถงจดเกดเหต ดงแสดงใน

รปท 3

รปท 3 เสนทางพรอมระยะทาง และเวลาการเขาถงจด

เกดเหต

รปท 2 จดศกษาท 5 อยบรเวณถนนจอมทอง ในซอยชมชนศลปเดช (ทมา: googlestreetview)


528

4.3 การอภปรายและวเคราะหผลการศกษา

จากผลการศกษาพบวา พนททเปนพนท

เสยงตอการเกดอคคภยระดบเสยงมากถงเสยง

มากทสดนนพนทสวนใหญสรางจากวสดทเปนไม

มลกษณะเปนหองแถวตกแถว และอาคารชด

อาคารสวนใหญมความสง 10 ชนขนไป เปนพนท

ทอยหางจากสถานดบเพลง มากกวา 2.4 กโลเมตร

และอยหางจากทตงหวประปาดบเพลงมากกวา

120 เมตร เปนพนททตองเขาซอยลกกวา 30 เมตร

และอยหางจากแหลงนำาสำารองมากวา 200 เมตร

ผลการพฒนาโปรแกรมประยกตเพอการ

วเคราะหหาเสนทางทสนทสดในการเขาถงพนท

เกดอคคภย โดยใชตำาแหนงพนทเสยงตอการเกด

อคคภยทไดจากการวเคราะหดวยวธ PSA เปน

พนทศกษา พบวา โปรแกรมสามารถเลอกเสนทาง

ท สนท สดเพอเขาถงจดเกดเหตพรอมคำานวณ

ระยะทางและเวลาในการเขาถงไดเปนอยางด เมอ

ทำาการทดสอบความคลาดเคลอนของเวลาและ

ระยะทางโดยรถยนต เปรยบเทยบกบผลการ

วเคราะหจากโปรแกรม ดงแสดงในตารางท 2

ตารางท 2 ผลการทดสอบเสนทางทไดจากการวเคราะห

จด

ทดสอบ

การสำารวจจรง ผลจากโปรแกรม

ระยะทาง

(กม.)

เวลา

(นาท)

ระยะทาง

(กม.)

เวลา

(นาท)

จดท 1 6.7 16:36 6.549 12

จดท 2 2.7 7:06 2.818 5

จดท 3 6.3 14:38 6.45 9

จดท 4 10.4 18:16 11.764 14

จดท 5 1.3 5:38 1.293 3

จากผลการทดสอบเสนทางทไดจากการ

วเคราะหในตารางท 2 พบวา ระยะทางทไดม

ความใกลเคยงกนแตในขณะเดยวกนผลจากการ

ทดสอบระยะเวลาเดนทางแสดงใหเหนวาม

ความคลาดเคลอนของเวลามาก เนองจากในการ

วเคราะหหาเสนทางทสนทสดไมไดมการนำาขอมล

สภาพการจราจรมาวเคราะหรวมดวย นอกจากน

สภาพแวดลอมและลกษณะพนทของจดทดสอบ

กเปนปจจยสำาคญทสงผลตอความเรวในการเดน

ทาง ดงนนจงตองมการพฒนาโปรแกรมประยกต

ตอไปเพอใหไดขอมลทมความแมนยำามากยงขน

5. บทสรป

การกำาหนดเสนทางท สนท สด เพอเขา

ระงบอคคภยไดอยางรวดเรวทนตอเหตการณ จะ

นำาไปสแนวทางการวางแผนเสนทางการเดนทาง

เพอบรรเทาความเสยหายจากอคคภยไดดยงขน

การทราบตำาแหนงของพนทท เสยงตอการเกด

อคคภยและการพฒนาโปรแกรมประยกตน

จะชวยทำาใหเจาหนาทตดสนใจเลอกเสนทางท

สนและเขาถงจดเกดอคคภยไดรวดเรวขน ซงผใช

งานสามารถปรบปรงเพมเตมฐานขอมลดาน

เสนทางคมนาคมใหถกตองทนสมยได อยางไร

ก ตามโปรแกรมประยกต ทพฒนาข นน ม ขอ

จำากดในเรองของขอมลสภาพการจราจร ซงสง

ผลใหการคำานวณเวลาในการเขาถงจดเกดเหตม

ความคลาดเคลอน และเปนโปรแกรมทสามารถ

ใช ไดก บเคร องคอมพ วเตอร ท เช อมต อก บ

อนเทอรเนตเทานน ในการบรหารจดการเมอม

ขอมลพนท เสยงอคคภยและวางแผนเสนทาง

ทสนท สดในการเขาถงอคคภยแลวเจาหนาทผ

ปฏบตงานจะตองเตรยมความพรอมในการเขาถง

และสรางความคนเคยกบเสนทางเดนทางสพนท

ท มความเสยงตอการเกดอคคภยสงเพอเพม

ประสทธภาพในการถงพนท ไดอยางรวดเร ว

รวมถงการวางแผนหามาตรการรองรบ และ

ประชาสมพนธใหประชาชนทอยในพนทเสยงม

การเฝาระวงเตรยมความพรอมอยเสมอ


529

References

กรงเทพมหานคร สำานกยทธศาสตรและประเมน

ผล กองยทธศาสตรบรหารจดการ. (2556).

สถต 2553 กรงเทพมหานคร. สบคนเมอ

3 เมษายน 2556, จาก http://office.bangkok.

go.th/pipd/07Stat(Th)/Stat(th)53/Stat

(th)53/04_safety/04_safty.pdf

วไลลกษ ยงยนสข. (2545). ระบบสารสนเทศ

ภมศาสตร เพ อก ำาหนดพนท เส ยงต อการ

ล กลามของอ คค ภ ยขนาดใหญ ใน เขต

คลองเตย. วทยานพนธอกษรศาสตรมหา

บณฑต, สาขาวชาภมศาสตร, จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย

สรรตน กำามะเลศ. (2550). การประยกตใชระบบ

สารสนเทศภมศาสตร ในการประเมนพนท

เสยงตอการเกดอคคภย กรณศกษา เขต

บางรก กรงเทพมหานคร. สารนพนธวทยา

ศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาเทคโนโลย

ระบบสารสนเทศภมศาสตร, มหาวทยาลย

เทคโนโลยมหานคร.

โสภณวชญ คำาพลง และชรตน มงคลสวสด .

(2547). การบรณาการการรบรจากระยะไกล

และระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอทำาแบบ

จำาลองเขตอนตรายจากเพลงไหมภายในเขต

เทศบาลเมองจงหวดกาฬสนธ. วารสาร

สมาคมสำารวจขอมลระยะไกลและสารสนเทศ

ภมศาสตร, 5(1), 4-47.

สำานกปองกนและบรรเทาสาธารณภย. (2551).

เกร ดความรดานสาธารณภย. กรงเทพ-

มหานคร.


สถตการเกดอคคภยภายในอาคาร. กรงเทพฯ:

ผแตง.


รายงานประจำาป ศปภ). กรงเทพฯ: ผแตง.

อณศร พมพวง. (2548). การศกษาเพอกำาหนด

พนททเสยงตอการเกดอคคภยในเขตเมองชน

ในของกรงเทพมหานคร. วทยานพนธวทยา

ศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยรามคำาแหง.

Tanawat Chamnongki jphanich. (2005).

Network Analyst Extension. In ArcGIS

Desktop 9.1. ESRI, Thailand.

การศกษาปจจยทสงผลกระทบตอปรากฏการณเกาะความรอนเมอง

ในกรงเทพมหานครและปรมณฑล

A Study of Factors Contributing on Urban Heat Islands in Bangkok

and its Vicinities

สมศร เซยววฒนกล1 และ ดร. ภาวณ เอยมตระกล2

Somsiri Siewwuttanagul1 and Pawinee Iamtrakul, Ph.D.2



บทคดยอ

การเปลยนแปลงภมอากาศเปนวกฤตการณททวโลกไดใหความสำาคญในการวางแผนนโยบาย

และแนวทางการดำาเนนการเพอบรรเทาการเพมขนของอณหภมโลกซงเปนผลกระทบนอกเหนอจากภย

ธรรมชาตอนๆ เชน นำาทวม ภยแลงและไฟปาทรนแรงมากขน จงมความจำาเปนอยางยงในวางแผนการ

บรรเทาผลกระทบดงกลาวอยางมประสทธภาพ ประกอบกบการขยายตวของเมองอยางรวดเรวของ

มหานครในภมภาคเอเชย โดยเฉพาะกรงเทพมหานครและปรมณฑลซงไดถกเลอกใหเปนพนทศกษาใน

การวเคราะหการแกปญหาของปรากฏการณเกาะความรอนเมองดงกลาว การศกษานถกออกแบบเพอ

ศกษาปจจยความสมพนธระหวางการพฒนาเมองและการเปลยนแปลงภมอากาศบนพนฐานของวธการ

วเคราะหปจจยตางๆ ของเมองทสงผลตอปรากฏการณเกาะความรอนดวยเครองมอระบบสารสนเทศ

เชงภมศาสตร โดยไดเสนอปจจยทชวยในการกำาหนดแนวทางการบรรเทาผลกระทบทเหมาะสมตอการ

พฒนาเมองและสามารถเปนแนวทางสำาคญในการนำาสแผนการปฏบตเพอการบรรเทาผลกระทบและ

แผนปรบตวเพอรบมอกบผลกระทบดงกลาวซงจะสงผลโดยตรงตอการพฒนาสงแวดลอมเมองอยาง

ยงยน

Abstract

The climate change have been obtained the much attention worldwide in order to launch

the policy and implementation for mitigate this crisis. The temperature rising is one of the impacts

of climate changee.g., more severe floods and droughts, and more wildfire which is required

for an effectively and efficiency approach to alleviate its impact. Due to the rapid urbanization

of Asian mega cities, Bangkok and its vicinities was selected as a case study in order to establish

the solution for the phenomenon of high temperature of high density city. The methodology of

this study was designed to investigate the relationship between urban development and climate

change based on the method of urban factors analysis by the means and interpretation of


531

geographic information system (GIS). Furthermore, the proposed framework is demonstrated

effecting factors on urban heat islands to recommend for suitable mitigation approach urban

development in the study area. This climate change actions could direct contribution to sustain

the urban environment with both mitigation and adaptation effects.

คำาสำาคญ (Keywords): เกาะความรอน (Urban Heat Island), กรงเทพมหานครและปรมณฑล (Bangkok

and Vicinities), การบรรเทาสภาพอากาศเปลยนแปลง (The Climate Change Contribution)

1. บทนำา

การพฒนากรงเทพมหานครและปรมณฑล

ในปจจบน กำาลงประสบปญหาจากการพฒนาท

ไมเหมาะสม อนเนองมาจากความไมสอดคลอง

กนระหวางการวางแผนการใชประโยชนทดนและ

การวางแผนการคมนาคมขนสง ซงสงผลใหเกด

ปญหาตางๆ ของเมองตามมา ไมวาจะเปน

ปญหาการดานจราจรตดขด ปญหาดานการเจรญ

เตบโตของเมอง ปญหาดานสงแวดลอมเมอง

ตลอดจนปญหาทางดานเศรษฐกจและสงคม ผล

ทเกดขนจากความไมสอดคลองนเองไดกอให

เกดผลกระทบตอเมองในหลายมต การศกษานจง

ไดเสนอแนวทางการวางแผนพฒนาเมองเพอ

บรรเทาสภาวะเกาะความรอนเมอง ดวยการ

ศกษาปจจยทสงผลตอปรากฏการณเกาะความ

รอนเมอง นอกจากจะชวยใหเกดความเขาใจตอ

ปญหาทเกดขนแลวยงเปนแนวทางสำาคญในการ

แกไขปญหาไดอยางตรงจดและเปนการพฒนา

เมองใหเกดความยงยนโดยการพฒนาสสงคม

คารบอนตำา ซงตองอาศยการวจยขนลกทมงเนน

การศกษาและวเคราะหปจจยท กอใหเกดการ

สะสมความรอนในพนทเมอง ซงสงผลใหอณหภม

พนผวภายในเมองมความรอนมากกวาพนท

ชนบท (Buechely, Bruggen & Trippi, 1972) อก

ท งยงมแนวโนมของอณหภมเฉลยท สงขนใน

แตละป โดยกอใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรม

และทศนคตการใชพลงงานของประชาชนท

เลอกใชพลงงานอยางสนเปลอง โดยปรากฏการณ

เหลานสงผลกระทบตอสภาวะเกาะความรอน

เมองเพมขนเปนทวคณ นอกจากน งานวจยนยง

ไดศกษาความสมพนธของปจจยตางๆ ทเกยวของ

ซงสามารถนำามาวเคราะหหาสาเหตปจจยหลก

ททำาใหเกดสภาวะเกาะความรอนเมอง เพอนำามา

วเคราะหและประยกตใหเกดแนวทางการแก

ปญหาทถกตองและยงยนโดยใชเครองมอทาง

ดานนโยบาย และการใหความรแกประชาชนเกยว

กบทศนคตทถกตองตอการใชพลงงานในอนาคต

โดยไดกำาหนดขอบเขตของพนทศกษาในงานวจย

นในพนทกรงเทพมหานครและปรมณฑล รวม 6

จงหวด ดงแสดงในตารางท 1

ตารางท 1 ขอบเขตของพนทศกษา

จงหวด อณหภมเฉลย (องศาเซลเซยส)

กรงเทพมหานคร 28.92

ปทมธาน 28.92

สมทรปราการ 28.78

นนทบร 28.92

สมทรสาคร 28.58

นครปฐม 28.54

2. เครองมอในงานวจย

สภาวะเกาะความรอนเมอง (urban heat

island) เปนปรากฏการณทคอนขางมความซบซอน

การศกษาปจจยทสงผลกระทบตอปรากฏการณเกาะความรอนเมองในกรงเทพมหานครและปรมณฑลสมศร เซยววฒนกล และ ดร. ภาวณ เอยมตระกล 532

เนองจากลกษณะความซบซอนของพนทบรเวณ

เขตเมองและรปแบบสภาพภมอากาศ นอกจากน

ยงมปจจยอนทมผลกระทบตอการเพมความเขมขน

ของสภาวะเกาะความรอนเมอง (heat island in-

tensity) ไดสงผลใหอณหภมของพนผวสงและมระยะ

เวลายาวนานขน ในทางกลบกนความรอนจาก

พนผวทสงขนกระตนใหเกดกระแสลมรอนในเมอง

(Richard, 2004) ความรอนและการไหลของ

พล งงานในแต ละ ชมชนตามล กษณะของ

ภมประเทศ (terrain) โครงสรางเมอง (urban structure)

และสภาวะอากาศ (weather conditions) ดงนน

การศกษาดานกายภาพในการวจยนจงมการ

ประยกตใชเครองมอในการวเคราะหขอมลทาง

กายภาพเพอชวยในการวเคราะหความสมพนธ

ของปจจยทางกายภาพทสงผลกระทบตอสภาวะ

เกาะความรอนเมองใหแสดงผลเปนภาพทเขาใจ

ไดงายซงไดประยกตเครองมอ ดงน

2.1 เครองมอระบบภมศาสตรสารสนเทศ (GIS)

การเกบขอมลของพนทไดแบงประเภทเครองมอ

และขอมลทไดจากภาพถายดาวเทยม (LANDSAT)

ดวยการใชระบบการแบงขอมลภาพตามระยะของ

คลนรงส โดยใชรวมกบการผสมส (วระชาต วเวกวน

และสรศกด บญลอ, 2551) สามารถประมวลผล

ออกมาไดเปนขอมลประเภทความแตกตางของ

พชพรรณ (USGS, 1999) พนทดนและพนทนำา

จากความชน (วระชาต วเวกวน และ สรศกด บญลอ,

2551)

2.2 เครองมอแบบสอบถามและแบบทดลอง

แบบสำารวจและแบบสอบถามสอบถามใน

ทนจะเปนการเกบขอมลปจจยทางดานพฤตกรรม

และทศนคตของแตละกลมตวอยางในพนท ทงน

เพอใหเกดความเขาใจสภาพปจจบนของแตละ

กลม โดยจะเกบขอมลรายบคคล ศกษาพฤตกรรม

ทศนคต และผลกระทบทางสขภาพจากการ

ทดลอง ผลกระทบจากความรอนตอการใชชวต

ประจำาวน ทสามารถวดคาและหาแนวทางแกไข

ในเชงนโยบายตอไป โดยแยกเปน 6 ประเดน ดงน

1. ลกษณะบรเวณทตงและพนทโดยรอบ

อาคารทอยอาศย ดงแสดงไวในรปท 1

รปท 1 แสดงตวอยางแบบสอบถามลกษณะบรเวณทตง และพนทโดยรอบอาคารทอยอาศย

ในการวเคราะหความสมพนธปจจยทสง

ผลตอสภาวะเกาะความรอนเมองในบรบทของ

บรเวณทตงและลกษณะของกลมอาคารในรปแบบ

ตางๆ รวมถงการเขาถงระบบขนสงสาธารณะ

และระยะหางจากศนยบรการชมชน ซงมความ

ส มพ นธ กบร ปแบบการคมนาคมขนส งของ

ประชาชนในแตละรปแบบเมอง ซงเปนตวแปล

สำาคญของการใชพลงงานและอตราการปลอย

คารบอนไดออกไซด

2. ลกษณะอาคารทอยอาศย

รปแบบของอาคารทอยอาศย วสดทเปน

องคประกอบของอาคาร เชน วสดผนง หลงคา

อตราสวนพนทวางตอพนทใชสอยอาคาร (Floor

area ratio) ดงแสดงไวในรปท 2

รปท 2 ตวอยางแบบสอบถามอตราสวนพนท วางตอ พนทใชสอยอาคาร (floor area ratio)


533

นอกจากน ยงไดสอบถามถงแนวโนม

พฤตกรรมการเลอกใชวสดปองกนความรอน

ภายในครวเรอน เพอนำามาวเคราะหรวมกบความ

สมพนธดานอณหภมของแตละพนทศกษา

3. พฤตกรรมการใชพลงงานทมอทธพล

ตอสภาวะเกาะความรอนเมองและการปลดปลอย

กาซคารบอนไดออกไซด

ในสวนนมจดประสงคเพอเกบขอมลดาน

พฤตกรรมการใชเครองใชไฟฟา จำานวนเครองใช

ไฟฟาในครวและระยะเวลาทใชเครองใชไฟฟา

แต ละประเภทตอวน รวมถงคาใชจายดาน

พลงงานในสวนของ คาไฟฟา คาประปา คาแกส

หงตม คาพลงงานเชอเพลงสำาหรบยานพาหนะ

และพฤตกรรมดานการเดนทางในแตละวนของ

กลมเปาหมาย

4. ผลกระทบและทศนคตตอสภาวะเกาะ

ความรอนเมองและการปลดปลอยกาซคารบอน-

ไดออกไซด

เปนการศกษาผลกระทบตอสขภาพจาก

ปรากฏการณเกาะความรอนเมอง ดงแสดงในรปท 3

จากปรากฏการณเกาะความรอนเมองใน

สวนนจะไดมาซงขอมลความสมพนธของปจจย

ท สงผลตอทศนคตและการมสวนรวมตอการ

บรรเทาสภาวะเกาะความรอนเมอง ในดาน

พฤตกรรม ทศนคต ความรความตระหนก และ

แนวโนมการมสวนรวมตอการบรรเทาสภาวะ

เกาะความรอนเมอง

5. ความเตมใจจายและเตมใจยอมรบ

ตอการบรรเทาสภาวะเกาะความรอนเมองและ

ลดการปลอยกาซคารบอนไดออกไซด

ปจจยทางดานทศนคตของกลมเปาหมาย

ตอการเลอกใชวสดเพอปองกนความรอนภายใน

อาคารทอยอาศย โดยใหเลอกจากตวแปลดาน

ราคาตนทน ความสมเหตสมผลระหวางราคา

และประสทธภาพ และดานประสทธภาพของวสด

ปองกนความรอน

6. สภาพเศรษฐกจและสงคม

ข อม ลส วนตวท วไป ท สามารถนำาไป

วเคราะหเพอนำามาอธบายถงพฤตกรรมและ

ทศนคตจากสวนท 1 ถง 5 จากแบบสอบถาม

3. การวเคราะหพนทศกษา

การศกษานไดแบงแนวทางการวเคราะห

พนทศกษาวเคราะหจากระดบความซบซอนของ

การประเมนปญหาเกาะความรอนเมอง เพอ

ศกษาปจจยทมผลตอสภาวะเกาะความรอนเมอง

ในระดบพนททแตกตางกน โดยแบงออกเปน 3

ระดบดงน

รปท 3 ตวอยางแบบสอบถามผลกระทบและทศนคตตอสภาวะเกาะความรอนเมอง


3.1 การวเคราะหระดบมหาภาค (Macroscopic)

การวเคราะหพนทศกษาในระดบมหาภาค

ของกรงเทพมหานครและปรมณฑล (Bangkok

Metropolitan Region: BMR) ประกอบดวยพนท

เขตศนยเมองกรงเทพมหานครและพนทชานเมอง

โดยรอบ ประกอบดวยจงหวดนครปฐม จงหวด

นนทบร จงหวดสมทรปราการและจงหวดสมทร

สาครโดยครอบคลมพนท 7,761.662 ตร.กม. ซง

วเคราะหจากปจจยลกษณะสงแวดลอมทางกาย

ภายและสถตการใชพลงงานในระดบเมองดวย

เครองมอ

3.2 การวเคราะหระดบมชฌมภาคหรอระดบ

กลาง (Mesoscopic)

โดยพจารณาจดลำาดบของปจจยทมอทธ-

พลตอปรากฏการณเกาะความรอนเมอง (urban

heat island) ประกอบดวย ปจจยดานความหนา

แนนของพนทเมอง (urban density) ปจจยดาน

การคมนาคม (transportation) และปจจยดาน

อณหภมพนผว (surface temperature) โดยการ

จำาแนกระดบของปจจยแบงออกเปน 3 ระดบ คอ

ระดบสง (high) ระดบปานกลาง (medium) และ

ระดบตำา (low) เพอทำาใหสามารถคดเลอกพนท

ศกษาในระดบจลภาค ไดจำานวน 27 พนทศกษา

โดยอาศยกระบวนการวเคราะหขอมลเชงพนท

(spatial data analysis) ดวยแบบจำาลอง grid-

based model แสดงรายละเอยดขอมลขนาดของเซลล (resolution) เทากบ1 x 1 กโลเมตรหรอพนทขนาด 1 ตารางกโลเมตร

3.3 การวเคราะหระดบจลภาค (Microscopic)

ในแตละพนท ยอยจะมการศกษาปจจย

ดานพฤตกรรมและทศนคตของประชาชนตอการใช

พลงงานในชวตประจำาวน โดยการศกษาในสวนน

ครอบคลมถงผลกระทบตอปรากฏการณเกาะ

ความรอนเมองจากวสดอาคาร เครองไฟฟา และ

รปแบบการคมนาคมขนสง รวมถงผลกระทบทาง

สขภาพของประชาชนในพนทศกษา


การวเคราะหผลการศกษาดานพฤตกรรม

และทศนคตของผอยอาศยในพนททมลกษณะ

แตกตางกน มรายละเอยดดงน วเคราะหโดยใช

โปรแกรมทางสถต (Statistical Package for the

Social Sciences: SPSS) และหาความสมพนธ

ของตวแปร โดยการทดสอบดวย Crosstabulation

analysis เพอหาปจจยหลกทสงผลตอพฤตกรรม

และทศนคตทแตกตางกนของประชาชนซงสงผล

กระทบตอปรากฏการณเกาะความรอนเมองม

รายละเอยดดงน

4.1 ผลการวเคราะหลกษณะบรเวณทตงและ พนทโดยรอบอาคารทอยอาศย ตำาแหนงและลกษณะบรเวณท ตงทอย อาศยสงผลโดยตรงตอการเลอกใชรปแบบการคมนาคมขนสงและอตราการใชพลงงานเชอเพลงในการคมนาคมโดยการเข าถ งระบบขนส งสาธารณะของบรเวณทอยอาศยสวนใหญ แสดงดงรปท 4 กลมเปาหมายสามารถเขาถงบรการขนสงสาธารณะไดยาก โดยมระยะจากทอยอาศยไปยงจดใหบรการมากกวา 1200 เมตร มเพยงรถโดยสารประจำาทางสาธารณะเทานนทสามารถเขาถงไดงาย โดยอยในรศม 400 เมตร หรอ 5

นาทจากทอยอาศย ซงเปนมาตรฐานระยะการ

เดนของคนไทย มจำานวนรอยละ 54 และเมอ

วเคราะหรวมกบปจจยดานคณภาพของรถประจำา

ทางสาธารณะแลว กเปนอกเหตหนงท ทำาให

ประชาชนเลอกทจะใชรถยนตสวนตวในการเดน

ทางแทนทจะใชระบบขนสงสาธารณะ


535

รปท 4 แสดงการเขาถงบรการขนสงสาธารณะจากบรเวณ

ทอยอาศย

จากการสำารวจทศนคตการเลอกตำาแหนง

ทอยอาศยทมผลตอระยะทางและวธการเดนทาง

ไปสแหลงงาน พบวา ประชาชนยนยอมทจะจาย

คาใชจายเพมเตมเพอแลกกบทอยอาศยทใกล

แหลงงานในรศม 2 กโลเมตร เพอลดระยะเวลา

ในการเดนทางไปสแหลงงานใหไมเกน 30 นาท

สะทอนใหเหนถงทศนคตทตองการใชเวลาใน

ทองถนนใหนอยทสดแมจะตองเสยคาใชจายเพม

หรอตองเชาทอยอาศยเพมเตมกตาม

4.2 ผลการวเคราะหพฤตกรรมและทศนคต

ตอการใชพลงงาน

จากการวเคราะหปจจยการเลอกใชเครอง

ใชไฟฟา พบวา รายไดมผลตอทศนคตการเลอกใช

เครองใชไฟฟาโดยคนทมรายไดตงแต 15,000

บาทตอเดอนขนไป รอยละ 70 จะมทศนคตใน

การเลอกเครองใชไฟฟาทใหประสทธภาพทดกวา

และประหยดไฟมากกวา ถงแมจะมตนทนทสง

กวาแตกมคาใชจายระยะยาวทถกกวาโดยคนทม

รายไดตำากวา 15,000 บาทตอเดอนกวา 64%

เลอกเครองใชไฟฟาโดยพจารณาจากราคาตนทน

4.3 พฤตกรรมและทศนคตการเลอกองค

ประกอบอาคาร

ประเภทอาคารสวนใหญเปนบานเดยว

ทมการใชประโยชนอาคารแบบทอยอาศย ซงม

ผลตอการเลอกใชองคประกอบตางๆ ของอาคาร

อยางพนทใชสอยอาคารวสดทใชตกแตงอาคาร

เปนตน ซงทศนคตตางๆ เหลานเปนการสงผล

ตอการเปลยนแปลงของอณหภมภายในและ

ภายนอกอาคาร ซงเปนปจจยสำาคญของปญหา

เกาะความรอนเมอง โดยสามารถจำาแนกทศนคต

ตอองคประกอบอาคารตางๆ ดงน

อตราสวนพนทใชสอยอาคาร (F.A.R) ซง

อตราสวนสวนใหญอยท 1:1 โดยรปแบบของ

F.A.R = 1 เปนไปไดในหลายรปแบบ ดงรปท 5

รปท 5 ตวอยางอตราสวนพนท วางตอพนท ใชสอย

อาคาร (Floor area ratio) (Reddy, 2012)

ดงนน การทอตราสวนพนทใชสอยอาคาร

เทากบ 1 จงมหลายรปแบบ ซงเชอมโยงตอสดสวน

พนทปกคลมดน (open space ratio) รวมถงวสด

ของพนทปกคลมดนโดยรอบอาคาร จากการสำารวจ

แบบสอบถาม สดสวนพนทปกคลมดนสวนใหญ

อยท 75% ของเนอททงหมด และวสดปกคลม

พนทวางรอบอาคารสวนใหญ คอ คอนกรตหรอ

ปนซเมนต ซงส ดสวนทศนคตการเลอกวสด

ปกคลมดนท เปนรปแบบพนดาดแขงมากกวา

แบบพชพรรณ โดยทศนคตเหลานมาจากปจจย

ในเรองของการดแลรกษาพนทโดยรอบอาคาร แต

ในขณะเดยวกนการทเลอกใชพนดาดแขงในการ

ปกคลมพนทวางนนสงผลตออณหภมโดยรอบ

อาคารจากการสะทอนและการคายความรอนของ

วสดเหลานน


4.4 ปจจยดานเศรษฐกจและสงคม

ประชาชนมทศนคตทแตกตางกนในการ

เลอกตำาแหนงทอยอาศยและการเลอกใชผลตภณฑ

มผลตอสภาวะเกาะความรอนเมองโดยปจจยท

ทำาใหเกดทศนคตทแตกตางกนโดยการวเคราะห

ในสวนนไดทำาการวเคราะหรวมกบปจจยทางดาน

เศรษฐกจและสงคมของกลมเปาหมายโดยวด

จากปจจยดานรายไดและระดบการศกษา โดย

สามารถจำาแนกไดเปนระดบความตระหนกถง

สภาวะเกาะความรอนเมองและความคมคาแสดง

ใหเหนปจจยทางเศรษฐกจสงคมท ทำาใหเก ด

ทศนคตทแตกตางกน

5. บทสรปและขอเสนอแนะ

จากการศกษา พบวา ปจจยทสงผลตอ

ปรากฏการณเกาะความรอนเมองเกดจากสาเหต

ทหลากหลายทงทางดานกายภาพจากธรรมชาต

และกายภาพเมองซ งม โครงสร างเม องและ

รปแบบการดำาเนนชวตเปนตวแปลสำาคญ โดย

สามารถสรปปจจยสำาคญท สงผลกระทบตอ

ปรากฏการณเกาะความรอนเมอง เพอเปน

แนวทางในการกำาหนดนโยบายการวางแผนเมอง

บรรเทาปรากฏการณเกาะความรอนเมอง มราย

ละเอยดดงน

1. การลดลงของพชพรรณในพนทเมอง

ในพนทชนบทมลกษณะภมประเทศแบบเปดโลง

ตนไมและพชพรรณเปนใหร มเงาและชวยให

อณหภมพนผวลดลง และยงชวยลดอณหภม

อากาศผานกระบวนการคายระเหยนำา

2. สดสวนของวสดอาคาร มอทธพลการสะทอนแสงอาทตย การปลดปลอยความรอนและการเกบกกความรอน ซงสงผลตอสภาวะเกาะความรอนเมอง 3. ความรอนจากมนษยใหเกดเกาะความรอนในชนบรรยากาศซงเปนความรอนทเกดจาก

กจกรรมของมนษยหลายๆ กจกรรม และคาดการณ

พลงงานท งหมดท เกดจากการใชเคร องปรบ

อากาศในการทำาความรอนและการทำาความเยน

ความรอนจากการใชเครองใชไฟฟาการคมนาคม

ขนสงและกระบวนการทางอตสาหกรรม ซงลวน

เปนกจกรรมของเมองและโครงสรางพนฐาน

ของเมอง


ขอบคณสภาวจยแหงชาตทไดใหการ

สนบสนนโครงการสงเสรมการมสวนรวมของ

ประชาชนในการพฒนาเมองสสงคมคารบอนตำา

เพอบรรเทาปญหาสภาวะเกาะความรอนเมองใน

เขตกรงเทพมหานครและปรมณฑล ภายใตแผน

งานวจยการบรรเทาปญหาสภาวะเกาะความรอน

เมอง ดวยการพฒนาสสงคมตำาอยางยงยนในเขต

กรงเทพมหานครและปรมณฑล

References

วระชาต วเวกวน และสรศกด บญลอ. (2551).

การประยกตใชภาพดาวเทยม Landsat 7

ETM+เพอศกษาธรณสณฐานชายฝ งทะเล

บรเวณอำาเภอตะกวปาและอำาเภอทายเหมอง

จงหวดพงงา.กองธรณวทยา สงแวดลอม

กรมทรพยากรธรณ.

Buechley, R. W., Bruggen, J. & Trippi, L. E.

(1972). Heat is land=death island?.

Environmental Research, 5, 85–92.

Richard, B. (2004). Climate change sceptics

“wrong”. BBC News.

Reddy, S. (2012). What is F.S.I. (Floor Space

Index)?.slumrehabilitationassociation.word

press.com

United States Geological Survey -USGS. (1999).

การผังเมือง - BERAC 4/10 Urban 1.pdf480 2.3 แนวค ดเก ยวก บการท องเท ยวเช งอน ร กษ มรดกว ฒนธรรม

Documents