เก็บผักใส ซ า เก็บข าใส เมือง:ล ... · 2011-02-09 · สุโขทัย ทิศตะวันตกจด ......

เก็บผักใสซา เก็บขาใสเมือง:ลานนาในสยามประเทศ บรรยายโดย อ.ศุภรัตน ตี่คะกุล

ลานนา: ความหมาย ดินแดนท่ีมีจํานวนนานับลานนาหรือมีท่ีนาเปนจํานวนมากอาณาเขต ประกอบไปดวยเมืองกลุมหนึ่ง ทิศเหนือจดเมืองเชียงรุง ทิศใตจดเมืองตาก และจดดานเหนือของอาณาจักรสุโขทัย ทิศตะวันตกจดแมน้ําสาละวิน ทิศตะวันออกจดแมน้ําโขง

สภาพภูมิศาสตร ดินแดนลานนาอยูในเขตภาคเหนือของประเทศไทย พ้ืนท่ีสวนใหญเปนภูเขาและหุบเขา มีพ้ืนท่ีราบแทรกอยูนอยและท่ีราบมักมีลักษณะกระจัดกระจายอยูตามแองตางๆ กลางหุบเขา

เมืองกอนอาณาจักรลานา เมืองหริภุญไชย ตั้งอยูในเขตท่ีราบลุมแมน้ําปงกับแมน้ํา วัง โดยมีเมืองหริภุญไชยเปนศูนยกลางของแควน การ เกิดขึ้นของเมืองหริภุญไชย ไดปรากฏในตํานานวา “วาสุเทพฤาษ”ี ไดสรางเมืองหริภุญไชย ขึ้นในป พ.ศ. 1204 แลวไดอัญเชิญพระนางจามเทว ี จากเมืองละโวขึ้น เปนกษัตริยปกครอง ซ่ึงการในการเสด็จมาของพระนาง จามเทวีนั้นไดนํานักปราชญสาขาตาง ๆจากเมืองละโวขึ้น มาพรอมกับพระนางดวยและจากการศึกษาทางโบราณคด ีในบริเวณเมืองโบราณหริภุญไชย ไดขอสรุปวาเมืองนี้มี อายุตั้งแตชวงพุทธศตวรรษท่ี 14 เปนตนมา ในป พ.ศ. 1824 เมืองหริภุญไชยไดกลายเปนสวนหนึ่งของอาณาจักรลานนา เม่ือพญามังรายไดยกกองทัพจากแควนโยนกเขาไปยึดครองไวได แตเมืองหริภุญไชยก็ยังคงความสําคัญเสมอเนื่องจากเปนศูนยกลางพุทธศาสนาในบริเวณลุมแมน้ําปง

เมืองเชียงแสน ตามตํานานไดเลาวา “ สิงหนวัติกุมาร ” ไดอพยพมาจากนครไทยเทศมาตั้งบานเมืองช่ือวา “เมืองนาคพันธสิงหนวัตินคร” และตอมาไดมีช่ืออีกวา “โยนกนครไชยบุรีราชธานีศรีชางแสนหรือโยนกนคร” หลังจากนั้นไดมีกษัตริยปกครองสืบตอมาจนถึงรัชกาลพระเจามหาชัยชนะไดเกิดเหตุอาเพศจนบานเมืองลมกลายเปนหนองน้ํา ซ่ึงไดปรากฏเรื่องราวขึ้นอีกชวงซ่ึงกลาวถึง “ปูเจาลาวจกหรือลวะจังราช” ไดลงมาจากยอดดอย ไดสถาปนาเปนปฐมกษัตริยในราชวงศลวจังกราชขึ้นปกครองแควนโยนก และตอมาไดสรางเมืองหิรัญนครเงินยาง และมีการขยายชุมชนออกไป โดยรอบกษัตริยในราชวงศลวจังกราชไดปกครองสืบตอกันมาหลายพระองคจนถึงสมัยพญามังรายจึงไดมีการรวบรวมบานเมืองในแควนโยนกใหเปนปกแผน และไดยกทัพไปตีเมืองหริภุญไชย จากนั้นไดสถาปนาอาณาจักรลานนาขึ้น ในตอนตนพุทธศตวรรษท่ี 19 เมืองเชียงแสนสมัยลานนาในระยะแรกไดเปนท่ีประทับของกษัตริยลานนา ดังนั้นในสมัยนี้เมืองเชียงแสนจึงเปนศูนยกลางของอาณาจักรลานนา จนกระท่ังในชวงปลายพุทธศตวรรษท่ี 19 พระเจาผายูไดเสด็จกลับไปประทับท่ีเมืองเชียงใหม

ประวัติศาสตรลานนาโดยสังเขป ปลายพุทธศตวรรษท่ี 18 พญามังรายไดรวบรวมบานเมืองตาง ๆ ท้ังในแควนโยนกและหริภุญไชยไวเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน และทรงประทับอยูเมืองหริภุญไชยเพียง 2 ป จากนั้นจึงไดสรางเวียงกุมกามขึ้นเปนท่ีประทับในป พ.ศ. 1829 ประทับอยูไดเพียง 10 ป ในป พ.ศ. 1839 จึงไดสรางเมืองแหงใหมขึ้นในบริเวณท่ีราบเชิงดอยสุเทพช่ือ “ นพบุรีศรีนครพิงคเชียงใหม ” ซ่ึงในการสรางเมืองไดเชิญพระยางําเมืองแหงพะเยา และพอขุนรามคําแหงแหงสุโขทัยมาชวยพิจารณาชัยภูมิและวางผังเมือง ตอมาเมืองนี้ได มีความสําคัญกลายเปนศูนยกลางทางการเมือง การ ปกครอง เศรษฐกิจ และวัฒนธรรมของลานนาตลอดมา และถือวาอาณาจักรลานนาไดสถาปนาขึ้นเม่ือมีการสราง เมืองเชียงใหม ในระยะแรกของการกอตั้งอาณาจักร เมืองเชียงใหม ยังไมไดถือเปนศูนยกลางของอาณาจักร ลานนาอยางแทจริง เนื่องจากเม่ือพระเจามังรายส้ิน พระชนม พระเจาไชยสงครามพระโอรส ไดประทับ อยูท่ีเชียงใหมเพียงส่ีเดอืน จากนั้นไดเสด็จกลับไปอยูท่ี เมืองเชียงราย เม่ือถึงสมัยพระเจาแสนภูพระโอรสของ พระเจาไชยสงครามไดสรางเมืองเชียงแสนขึ้น ดังนั้น ตั้งแตสมัยนี้เปนตนมาศูนยกลางของอาณาจักรลานนาไดเล่ือนมาอยูท่ีเมืองเชียงแสนแทน สวนท่ีเชียงใหมไดใหพระเจาคําฟูราชโอรสปกครอง ศูนยกลางของอาณาจักรลานนาไดยายมาอยูท่ีเชียงใหมอยางแทจริง ในสมัยพระเจาผายู ซ่ึงเปนโอรสของพระเจาคําฟูความเจริญรุงเรืองของอาณาจักรลานนาไดเริ่มขึ้นตั้งแต “ สมัยพระเจากือนา ” ซ่ึงในชวงนี้พุทธศาสนาลังกาวงศไดเขาสู ดินแดนลานนา เนื่องจากพระเจากือนาไดอาราธนา “พระ สุมนเถระ ” จากเมืองสุโขทัยมาเผยแพรศาสนาในเมือง เชียงใหมและในดินแดนลานนา โดยไดพํานักอยูท่ีวัดสวน ดอกซ่ึงพระสุมนเถระมีบทบาทอยางมากในการวางรากฐาน พระพุทธศาสนาแบบลังกาวงศในลานนาดังนั้นวัดสวนดอก และเมืองเชียงใหม จึงกลายเปนศูนยกลางพุทธศาสนาแทนหริภุญไชยในระยะตอมา ในสมัยพระเจาสามฝงแกนพระพุทธศาสนาลังกาวงศสายใหม หรือสายสีหล ไดเขามาตั้งม่ันอยูท่ี “วัดปาแดง” เมืองเชียงใหม ซ่ึงตอมาในสมัยพระเจาติโลกราชนั้นไดทรงเล่ือมใสในพระพุทธศาสนาลังกาวงศสายใหม หรือสายสีหลนี ้ ไดมีการสังคายนาพระไตรปฎก ครั้งท่ี 8 ของโลกท่ีวัดเจ็ดยอด หรือ วัดโพธารามมหาวิหาร

ในสมัยของพระองคนี้อาณาเขตของลานนาไดขยายออกไป อยางกวางขวาง เนื่องจากพระองคเปนพระมหากษัตริยท่ีมี ความสามารถในการทํานุบํารุงบานเมืองใหเจริญในทุก ๆ ดาน โดยเฉพาะดานการเมืองและศาสนาชวงท่ีลานนาเจริญ อยางสูงสุดถือไดวาเปนยุคทองของลานนาอยางแทจริง คือ ในสมัยของพระเมืองแกว ซ่ึงแมจะมีการทําศึกกับอยุธยา อยูบางแตในท่ีสุดก็ไดทําสัญญาไมตรีตอกันและบานเมืองก ็สงบสุข ในชวงนี้มีงานวรรณกรรมในพุทธศาสนาเกิดขึ้น เปนอยางมาก เชน ชินกาลมาลีปกรณ เวสสันตรทีปนี จักกวาฬทีปนี เปนตน ในปลายรัชสมัยของพระองคลานนา เริ่มเขาสูยุคเส่ือมบานเมืองคอย ๆ ออนแอลง เนื่องจากการทําสงครามกับเชียงตุง ซ่ึงทําใหลานนาไดรับความเสียหายอยางมากและมีผลตอความม่ันคงของลานนาในเวลาตอมาในท่ีสุดลานนาไดขาดกษัตริยปกครองเนื่องจากการแตกแยกของขุนนางในเมืองซ่ึงตางแยงชิงความเปนใหญ ตางฝายก็สนับสนุนเจานายฝายตนขึ้นครองราชย จึงไดเกิดสงครามกลางเมืองขึ้น ฝายท่ีสนับสนุนพระเจาไชยเชษฐาธิราชจากลานชางชนะ จึงไดอัญเชิญพระองคมาเปนกษัตริย ระหวางท่ีบานเมืองไมสงบเรียบรอยกลุมขุนนางจึงไดเชิญพระนางจิรประภาขึ้นครองช่ัวคราว ระหวางนี้กรุงศรีอยุธยาไดยกทัพมาลอมเชียงใหม พระนางยอมสงเครื่องราชบรรณาการแกกรุงศรีอยุธยา กองทัพจากกรุงศรีอยุธยาจึงยกทัพกลับไป พระเจาไชยเชษฐาธิราชไดครองลานนา 2 ป แตไมสามารถขจัดปญหาความแตกแยกของขุนนางได ประกอบกับพระบิดาส้ินพระชนมจึงกลับไปครองลานชาง ลานนาจึงวางกษัตริย ขุนนางจึงไดเชิญพระเมกุฏิแหงเมืองนาย ซ่ึงมีเช้ือสายของพญามังรายขึ้นครองราชย นับเปนกษัตริยองคสุดทายของราชวงศมังราย เพราะในระหวางท่ีครองราชยบุเรงนองกษัตริยพมาไดยกทัพมาลอม และใชเวลาเพียง 3 วัน ก็ยึดเชียงใหมไดในป พ.ศ. 2101 ลานนาไดตกเปนเมืองขึ้นของพมานานถึง 216 ป ซ่ึงในป พ.ศ. 2317 จึงจะสามารถกูเอกราชไดสําเร็จโดยพระยาจาบานบุญมา ขุนนางเมืองเชียงใหมกับเจากาวิละ ลูกเจาเมืองลําปางเช้ือสายตระกูลเจาเจ็ดตนไดเขาสวามิภักดิ ์ ตอสมเด็จพระเจากรุงธนบุรีพรอมท้ังขอความชวยเหลือใหสงกองทัพไปตีพมาในดินแดนลานนา เชียงใหมจึงกลายเปนประเทศราชของไทยตั้งแตบัดนั้น พระเจาตากสินไดแตงตั้งใหพระยาจาบาน เปนพระยาวิเชียรปราการครองเมืองเชียงใหม สวนเจากาวิละเปนพระยากาวิละครองเมืองลําปาง นองพระยากาวิละอีก 6 คน ใหชวยราชการท่ีลําปางหลังจาก ท่ีเชียงใหมเปนประเทศราชของไทยแลว พมาไดพยายามยึดคืนโดยสงกองทัพมาหลายครั้ง ซ่ึงพระยาจาบานพยายามรักษาเมืองอยางเข็มแข็ง จนกระท่ังในท่ีสุดเม่ือไมสามารถรักษาไวได เพราะกําลังคนมีนอยและอดอยาก พระยาจาบานจึงถอยไปตั้งม่ันท่ีวังพราวและลําปาง เม่ือพมาเลิกทัพ

กลับไป พระยาจาบานจึงกลับไปตั้งเมืองอีก กระท่ังปลายสมัยกรุงธนบุรี พระยาจาบานก็เสียชีวิตเชียงใหมกลายเปนเมืองรางไปเหลือเพียงลําปางเปนท่ีม่ันของฝายไทย เม่ือพระบาทสมเด็จพระพุทธยอด ฟาจุฬาโลกเสด็จขึ้นครองราชย และสถาปนากรุงเทพฯ เปนเมืองหลวงแหงใหมแลวทรงแตงตั้งใหพระยากาวิละเปนพระยาวชิรปราการเจาเมืองเชียงใหม เก็บผักใสซา เก็บขาใสเมือง

ในขณะนั้นเชียงใหมมีสภาพเปน เมืองราง… “ บานกลายเปนปา นากลายเปนพง รกรางเปนดานรางดงเสือ หาไพรพลเมืองมิได ” ... พระยากาวิละมีหนาท่ีตองสรางบานแปลงเมืองใหมอีกครั้ง ป พ.ศ. 2325 จึงทรงแบงไพรพลจากลําปางไปตั้งเวียงปาซางอยูกอนเปนการช่ัวคราวเพ่ือบูรณะ เชียงใหม เนื่องจากเชียงใหมเปนเมืองรางไรผูคนมานาน พระยากาวิละจึงรวบรวมชาวเชียงใหมท่ีหลบหนีเขาปาใหกลับสูเมือง เรียกสมัยนี้วาเปนยุคของการ “ เก็บผักใสซา เก็บขาใสเมือง ” ทรงขยายอาณาเขตของเชียงใหมออกไปอยางกวางขวางยึดไดเมืองสาด เมืองเชียงตุง เชียงรุง เมืองยอง และบรรดาหัวเมืองฝายตะวันออกของแมน้ําสาระวิน และกวาดตอนผูคนจากสิบสองปนนา ท้ังท่ีเปนไทใหญ ไทล้ือ ไทเขิน ไทยอง มาสูเมืองเชียงใหม โดยใหผูเปนชางฝมือตั้งถ่ินฐานในเมือง เชน ไทเขินอยูท่ีถนนวัวลาย ซ่ึงปจจุบันเปนแหลงเครื่องเขินและเครื่องเงินขึ้นช่ือของเชียงใหม สวนพวกท่ีไมเปนชางเอาไวนอกเมือง เชน ไทเขินท่ีสันปาตอง สันทราย ไทยองท่ีลําพูน วิธีการท่ีพระยากาวิละใชคือ การเกล้ียกลอมหัวเมืองตาง ๆ ถาสําเร็จใหเกณฑผูคนมาไวในเมืองเชียงใหม ท่ีไมสําเร็จก็ใชวิธีการทําสงครามเม่ือตีเมืองแตกแลวกวาดตอนเชลยมา คนเหลานี้มีฐานะเปนไพรหรือสามัญชนท่ัวไป พระยากาวิละอยูเวียงปาซางนานถึง 14 ป จึงสามารถตั้งเมืองเชียงใหมได ในป พ.ศ. 2339 เม่ือเสรจ็ส้ินภาระกิจเก็บขาใสเมืองแลวเชียงใหมก็พนสภาพจากการเปนเมืองราง พระยากาวิละจึงยายเขามาอยูในเวียง จากการกวาดตอนผูคนมาจากท่ีตาง ๆ นี้ ทําใหเชียงใหมเปนสังคมท่ีประกอบดวยกลุมชนหลายเช้ือชาติ นอกจากคนพ้ืนเมืองเดิมแลว ยังมี ไทเขิน ไทล้ือ ไทยอง ไทใหญ ขา พมา ไกรศรี นิมานเหมินท นักปราชญคนสําคัญของลานนาไทย ประมาณการวา ปจจุบันนี้ในเชียงใหมมีผูสืบเช้ือสายมาจาก ไทล้ือ ไทยอง และไทเขิน เกือบรอยละ 40 ขณะท่ีในลําพูนมีกวารอยละ 70 แตละกลุมชนก็ตั้งถ่ินฐานตามเช้ือชาติของตนอยูรวมกันเปนกุม มีการผสมกลมกลืนท้ังเช้ือชาติและวัฒนธรรมเรียกตัวเองรวม ๆ กันวา คนเมือง นอกจากนั้นในระยะเวลา 200 ปกวาท่ีพมาปกครองเชียงใหมอยูนั้น พมาไดนําเอาวัฒนธรรมประเพณีของตนเขามาเผยแพรในลานนา ท้ังในดานศิลปะ สถาปตยกรรม ความเช่ือ การแตงกายและอาหาร เชียงใหมจึงมีเจดียหลายองคท่ีสรางอยางศิลปะพมา เชน เจดียวัดแสนฝาง เปนตน

การสักรางกายของชายและการเจาะหูของหญิง ก็เปนประเพณีท่ีรับมาจากพมา การนิยมบวชเณรมากกวาบวชพระก็เปนประเพณีนิยมของพมา พระยากาวิละขึ้นเปนเจาเมืองเชียงใหมพระองคแรกของตระกูลเจาเจ็ดตน ทรงฟนฟูบานเมืองใหเจริญรุงเรือง จนกลายเปนศูนยกลางการปกครองในเวลาตอมา มีความสัมพันธฉันทเครือญาติกับบานพ่ีเมืองนองอยางลําปางและลําพูน เพราะตางสืบเช้ือสายมาจากตระกูลเจาเจ็ดตนดวยกันท้ังนั้น ลานนาจึงมีความเปนปกแผนสามารถตอตานพมาไดดียิ่งขึ้น อยางไรก็ตามการทําศึกกับประเทศพมาไดยุติลงส้ินเชิง เม่ือพมาตกเปนเมืองขึ้นของอังกฤษ ในป พ.ศ. 2429 เม่ือเชียงใหมและลานนาพนจากอํานาจการปกครองของพมา มาเปนประเทศราชของไทยแลว ลานนายังปกครองตนเองท้ังทางดานเศรษฐกิจ การเมือง สังคม และวัฒนธรรม ท้ังฝายไทยยังยกยองเจาเมืองเชียงใหม โดยเล่ือนฐานะเจาเมืองเชียงใหมเปนพระเจาเชียงใหม ทําใหลานนามีความจงรักภักดีตอประเทศไทยมากขึ้น มีการรับเอาขนบธรรมเนียมประเพณีของฝายไทยมาปรับปรุงใหเขากับของตน ท้ังระบบการบริหารราชการ ธรรมเนียมปฏิบัติ ตลอดจนศิลปวัฒนธรรมตาง ๆ อยางไรก็ดีในฐานะท่ีเปนเมืองขึ้นของประเทศราช เชียงใหมตองสงเครื่องราชบรรณการ 3 ปตอครั้ง หากไมสงถือวาเปนกบฏการสงเครื่องราชบรรณาการจึงเปนเครื่องหมาย ของการยอมอยูใตอํานาจบังคับบัญชาของกรุงเทพฯ โดยสงตน ไมเงิน ตนไมทอง ขนาดเทากัน 1 คู และส่ิงของอีกสวนหนึ่งตามความเหมาะสม นอกจากนี้ยังตองสงสวยทุกปในอัตราท่ีกําหนดแนนอน สวยท่ีสําคัญและมีคาจากหัวเมืองลานนา คือ ไมสัก ท้ังเชียงใหม แพร นาน ลําปาง และลําพูน ตางตองสงสวยใหกรุงเทพฯ มากบางนอยบางตามขนาดของเมือง นอกจากเครื่องราชบรรณาการและสวยท่ีตองสงอยูเปนประจําแลวหากทางกรุงเทพฯ มีงานพิธีหรือแมแตงานกอสรางพระราชวังหรือวัด รัฐบาลกลางจะเกณฑเอาส่ิงของท่ีตองการโดยเฉพาะไมสัก อยางไรก็ตามรัฐบาลกลางจะสงส่ิงของกลับมาเปนการตอบแทน นอกจากนี้ในยามศึกสงคราม ประเทศราชยังมีหนาท่ีตองชวยเหลือรัฐบาลกลาง ดวยการเกณฑทหารมาชวยรบ ในสมัยของพระยาพุทธวงศ หรือท่ีชาวเชียงใหม เรียกวา เจาหลวงแผนดินเย็น เปนเจาหลวงเชียงใหมท่ีครองเมืองนานท่ีสุด สมัยนี้บานเมืองสงบสุข เพราะพมาหันไปทําสงครามกับอังกฤษ ตอนปลายสมัยนี้เองท่ีคนอังกฤษเริ่มเขามาคาขายและขอตัดไมสักตามแนวชายแดน พระเจามโหตรประเทศ หรือพระยามหาวงศ เจาครองเมืองเชียงใหมองคท่ี 5 เปนชวงสมัยท่ีกิจการปาไมไดขยายตัวมากขึ้น จนกระท่ังถึงสมัยการครองเมืองของ พระเจากาวิโลรสสุริยวงศ เจาเมืององคท่ี 6 ท่ีชาวเมืองเรียกวา เจาชีวิตอาว เปนสมัยท่ีการทําไมไดขยายตัวกวางขวาง และเริ่มเกิดคดีความกันขึ้น จนสงผลใหมีการปฏิรูปการปกครองครั้งสําคัญอีกครั้งหนึ่งในประวตัิศาสตรลานนา นั่นคือ รัฐบาลไทยท่ีกรุงเทพฯ เขามาจัดการปกครองเมืองเชียงใหม ตามคําเรียกรองของรัฐบาลอังกฤษท่ีอินเดีย เจาอินทรวิชยานนท ชาวเมืองเรียกพระองควา เจาหลวงตาขาวและเจาเทพไกรสร เปนพระบิดา มารดาของพระราชชายาเจาดารารัศมี ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว

รัชกาลท่ี 5 เขามามีบทบาทสําคัญมากในการเช่ือมความสัมพันธ ระหวางลานนากับประเทศไทยเขาดวยกัน เจาอินทรวิชยานนทเปนเจาเมืองประเทศราชองคสุดทาย เม่ือถึงแกพิราลัยแลวรัฐบาลก็ไดผนวกเชียงใหมเปนสวนหนึ่ง ของประเทศไทย

กลุมชนที่สําคัญในลานนา

ลัวะ ชนเผา ลัวะ หรือ ละวา เรียกตนเองวา “ละเวือะ” ตามประวัติศาสตรกลาววา ลัวะ ไดตั้งถ่ินฐานอยูบริเวณลุมแมน้ําปงมาเม่ือประมาณ 1,300 กวาปมาแลว โดยไดตั้งอาณาจักรอยูบริเวณดอยสุเทพ กอนหนาท่ีมอญจะเขามาอยูในบริเวณนี้ ในตํานานสุวรรณคําแดงกลาววา ไตโยน หรือ ไทยวน รับเอาวัฒนธรรมบางอยางจากลัวะ เชน ประเพณีขึ้นบานใหม ประเพณีบูชาอินทขิล เปนตน กอนอาณาจักรลานนา สันนิษฐานวา ลัวะ เปนกลุมชนเช้ือสายเดียวกับ วา ซ่ึงอยูในภาคเหนือของพมาและตอนใตของยนูาน ตอมาเม่ือ พระนางจามเทวขีึ้นมาครองหริภุญชัย ในป พ.ศ. 1201 ขุนหลวงวิลังคะ หัวหนาลัวะเคยรบกับพระนางจามเทวแีตรบไมสําเร็จ ตอมาพระยามังรายเขายึดครองถ่ินท่ีอยูของลัวะ ทําใหพวกลัวะตองหนีขึ้นไปอยูบนดอย อีกสวนหนึ่งยังคงอยูในพ้ืนราบ และไดผสมกลมกลืนไปกับคนไทยไปมากแลว แตก็ยังคงเหลือประเพณีบางอยางไว ลัวะ สวนใหญอาศัยอยูในอําเภอฮอด อําเภอแมแจม อําเภออมกอย และ อําเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม และ อําเภอแมสะเรยีง อําเภอแมลานอย กิ่งอําเภอปางมะผา จังหวัดแมฮองสอน

เม็ง ในอดีตแมน้ําปง แมน้ําพิงค หรือแมระมิงค มีช่ือเรียกอีกอยางหนึ่งวา แมน้ําเม็ง หมายถึง แมน้ําท่ีเม็งอาศัยอยู ในตํานานจามเทวีวงศเรียกชาวลุมน้ําปงวา “เมงคบุตร” หรือลูกเม็ง นอกจากนี้ยังมีนิทานพ้ืนบานเลาถึงความสัมพันธระหวางลัวะ ท่ีเชิงดอยสุเทพกับชนชาติมอญท่ีแควนหริภุญไชยวา ขุนหลวงวิลังคะไดทูลขอใหพระนางจามเทวี ซ่ึงเปนกษัตริยหริภุญไชยอภิเษกสมรสดวย แตพระนางปฏิเสธ ขุนหลวงวิลังคะจึงยกกองทัพมารบเมืองหริภุญไชย แตพายแพพระนางจามเทวี ในท่ีสุดก็คับแคนใจจนอกแตกส้ินชีวิตไป นิทานเรื่องนี้ไดสะทอนใหเห็นถึงความสัมพันธของชนชาติเม็งหรือมอญท่ีมีวัฒนธรรมสูงกวาพวกลัวะ นอกจากนี้ยังระบุ

ถึงถ่ินท่ีอยูอาศัยของชนท้ังสองกลุมวาอยูบริเวณท่ีราบลุมน้ําปง ทางทิศใตของเมืองเชียงใหมและบริเวณเชิงดอยสุเทพ ในราวพุทธศตวรรษท่ี 13 ไทลื้อ ถ่ินฐานเดิมอยูในเขตสิบสองพันนา และไดถูกกวาดตอนมาสูลานนาตั้งแต “ยุคเก็บผกัใสซา เก็บขาใสเมือง” หรือยุคของการฟนฟูและสรางเมืองลําพูนและเชียงใหมในสมัยพระเจากาวิละ (พ.ศ.2325-2356) และตั้งไทล้ือกระจายตัวอยูท่ัวไปในหลายจังหวัดภาคเหนือ เชน เชียงราย พะเยา แพร นาน ลําปาง ลําพูนและเชียงใหม รกรากอยูในลานนาไทยมาจนปจจุบัน

ยอง (ญอง) คําวา “ยอง” หรือ “ญอง” นั้น มิใชช่ือเรียกกลุมชาติพันธุแตเปนช่ือเรียกเมือง คือ “เมืองยอง” คนเมืองยองสืบเช้ือสายมาจากผูคนท่ีอพยพมาจากเมืองเชียงรุง และเมืองอ่ืนๆ ในสิบสองพันนา ซ่ึงเปนคนล้ือหรือไทล้ือและเม่ืออพยพเขามาตั้งถ่ินฐานครั้งใหญในเมืองลําพูน ในป พ.ศ. 2348 คนท่ัวไปจึงเรียกวา “คนเมืองยอง” เพราะในสมัยนั้นรัฐประชาชาติ หรือรัฐชาต ิ แบบตะวันตกยังไมเกิดขึ้น ผูคนตางบานหลายเมืองท่ีมาอยูรวมกัน จึงเรียกขานกันตามช่ือบานเมืองเดิม เชน คนเมืองเชียงใหม คนเมืองลําปาง คนเมืองแพร คนเมืองเชียงตุง ในปจจุบันมีคนยองกระจายตัวอยูท่ัวไปในแถบเมืองตาง ๆ ในรัฐฉานดานตะวันออกของพมา, ในเขตสิบสองพันนา มณฑลยูนนานของจีนและภาคเหนือของประเทศไทย โดยเฉพาะบริเวณจังหวัดลําพูน ไทขึน หรือไทเขิน ตั้งถ่ินฐานอยูบริเวณแควนเชียงตุงของประเทศพมา การท่ีเรียกวา “ไทขึน” (เรียกตามแบบภาคกลางวา “ไทเขิน”) เนื่องจากเรียกตามช่ือลําน้ําขึนซ่ึงไหลยอนขึ้นไปทางทิศเหนือแทนท่ีจะไหลลงไปทางใตเชนลําน้ําสายอ่ืน กลุมชนท่ีอาศัยอยูตามลําน้ํานี้จึงไดช่ือวา “ขึน หรือ ขืน” ไปดวย จนกระท่ังนํามาเรียกเพ้ียนเปนไทเขิน และเรียกเครื่องหัตถกรรมท่ีไทเขินทําขึ้นวา “ เคร่ืองเขิน ” ดวย ในรัชสมัยของรัชกาลท่ี 1 ไดโปรดเกลาใหพระเจากาวิละ

เจาเมืองเชียงใหมในขณะนั้นยกทัพไปตีเอาเมืองเชียงตุงและเมืองอ่ืนๆ และกวาดตอนผูคนเขามาอยูในอาณาจักรลานนา ตามนโยบาย “เก็บผักใสซา เก็บขาใสเมือง” บรรดาเขินจากเมืองเชียงตุงจํานวนมากไดถูกกวาดตอนเขามา และกลายเปนบรรพบุรุษของไทเขิน ในดินแดนภาคเหนือของไทย ในจังหวัดเชียงใหมมีไทเขินอาศัยอยูหลายแหง เชน ในเขตอําเภอสันกําแพง, อําเภอสันปาตอง, เขตอําเภอดอยสะเก็ด และในอําเภอเมืองเชียงใหม คือ ชุมชนแถบถนนวัวลาย ถนน นันทาราม หรือ บานเขิน ตําบลหายยา อําเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม เปนตน

ไทยใหญ เปนกลุมชนตระกูลไตกลุมหนึ่ง พวกเขาเรียกตนเองวา ไตโหลง หรือ ไตหลวง อันเปนท่ีมาของช่ือ ไทใหญ ชาวพมาเรียก ไทใหญ วา ฉาน ชาวลานนาในภาคเหนือมักเรียกไทใหญวา เงี้ยว ไทใหญตั้งถ่ินฐานกระจายอยูท่ัวไปรวมกับไทเขิน ไทล้ือ ในบริเวณท่ีราบสูงฉานมาแตดั้งเดิม ไทใหญบางกลุมไดเขาตั้งรกรากทํามาหากินจนกลายเปนชุมชนใหญในจังหวัดแมฮองสอนของไทย โดยเฉพาะท่ี อําเภอขุนยวมและอําเภอเมือง ซ่ึงเคยไดรับการยกฐานะใหเปนเมืองหนาดานของนพบุรีศรีนครพิงคเชียงใหม เม่ือป พ.ศ. 2417 ไดมีการตั้ง “พญาสิงหนาทราชา” ผูนําชุมชนไทใหญเปนเจาเมืองแมฮองสอนคนแรก ปจจุบันแมฮองสอนนับเปนเมืองของไทใหญ ซ่ึงมีสภาพบานเรือนและบรรยากาศตางๆท่ีรับเอาอิทธิพลของพมามามากท่ีสุด ชาวไทยใหญมีช่ือเสียงดานการคาขาย ผูกขาดทางดานการคาสมัยโบราณมาโดยตลอด เชนเดียวกับพมาและฮอ โดยมีมาและวัวเปนพาหนะ นอกจากนี้ชาวไทใหญยังขึ้นช่ือวามีความชํานาญในดานการทําไมอีกดวย ชาวไทใหญจึงนิยมตกแตงชายหลังคาของอาคารสําคัญดวยไม หรือสังกะสีท่ีฉลุเปนลวดลายสวยงาม ท่ีเรียกวา ปานซอย

ไทยยวน ไท-ยวน ไทโยน หรือ โยนก ซ่ึงเรียกตนเองวา “คนเมือง” ซ่ึงเปนกลุมคนท่ีมีบทบาทในการสรางบานแปลงเมือง ตามตํานานท่ีกลาวถึงการตั้งถ่ินฐานของไท-ยวน ซ่ึงมีมานานกวา 1,00 0 ป กลาววา ไท-ยวนไดกอตั้งชุมชนของตนท่ีบริเวณท่ีราบลุมแมน้ําโขงและแมน้ําสาย แมน้ํากกและแมน้ําอิงไหลมาบรรจบกันและตั้งเปนอาณาจักรขึ้นเรียกวา“เวียงโยนกนาคพันธุ”

พมา ชาวพมาหรือมาน ตามคําเรียกของ ชาวลานนานั้น สวนหนึ่งคงถูกกวาดตอนมาอยูในลานนา โดยเฉพาะท่ีเชียงใหมแตรองรอยท่ีชัดเจนของชาวพมาและ งานศิลปกรรมแบบพมาท่ีปรากฏตามเมืองตางๆในลานนา ทุกวันนี้เปนของพมาอีกกลุมซ่ึงเขามา ในชวงท่ีอังกฤษ เขามาคาขายและทําปาไม ในภาคเหนือรวมกับบริษัทของ ชาวยุโรปในชวง รัชกาลท่ี 5

กะเหร่ียง กะเหรี่ยงเรียกตนเองวา “ ปกาเกอะญอ ” ชาวไทยพ้ืนราบเรียกวา “ยาง ยางกะเลอ ยางเปยง ยางปา” บางทีเรียก“กะหราง” ในแถบจงัหวัดเพชรบุรีและประจวบคีรีขันธ ในพมาเรียกวา “กะยิ่น” นับเปนกลุมชาติพันธุสวนนอยท่ีมีจํานวนมากท่ีสุดและ ไดอาศัยอยูในประเทศไทยนานท่ีสุดเม่ือเทียบกับกลุมอ่ืน ๆ เดิมกะเหรี่ยงอาศัยอยูในดินแดนดานทิศตะวันออกของทิเบตและจีน ตอมาเม่ือถูกจีนรุกรานจึงหนีถอยรนมาทางใตเขามาในพมาและประเทศไทย ในพงศาวดารของเมืองเหนือหลายฉบับกลาวไววา “นอกจากพวกลัวะ หรือละวา ยังมีพวกยางหรือกะเหรี่ยงอยูตามปารอบๆเมือง” จึงสันนิษฐานวา กะเหรี่ยงไดเขามาอาศัยอยูในประเทศไทยกอนชนกลุมนอยอ่ืนๆ ประมาณ 200 ปมาแลว นอกจากท่ีกลาวมาแลว ในลานนายังมีชนกลุมตางๆ อีก คือ ปาดอง (กะเหรี่ยงคอยาว) ขมุ ถ่ิน มลาบร ี (ตองเหลือง) มง เยา อาขา ลีซอ ลาหู(มูเซอ)