คนไข้ที่ผมได้รู้จักบ นท กของนายแพทย ผ ถวายการร กษาเล มน เก ด จากธรรมท

คนไข ทผมได ร จกนพ. นธพฒน เจยรกล

ทานอาจารย

บ น ท ก จ า ก แ พ ท ย ผ ถ ว า ย ก า ร ร ก ษ า

นพ. นธพฒน เจยรกลอรศร งามวทยาพงศ บรรณาธการ-เรยบเรยง

บ น ท ก จ า ก แ พ ท ย ผ ถ ว า ย ก า ร ร ก ษ า

พมพครงท ๕ มถนายน ๒๕๕๕   จ�ำนวนพมพ  ๘,๐๐๐ เลมจดพมพโดย ชมรมกลยาณธรรม ๑๐๐ ถนนประโคนชย ต�าบลปากน�า อ�าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ ๑๐๒๗๐  โทรศพท ๐-๒๗๐๒-๗๓๕๓ และ ๐-๒๗๐๒-๙๖๒๔

ภำพลำยเสนพกน หมอนไม   จดรปเลม คนขางหลง   ชวยแกค�ำ อะตอม   พสจนอกษร หะน   เพลต Canna Graphic โทรศพท ๐๘-๖๓๑๔-๓๖๕๑พมพโดย บรษทขมทองอตสาหกรรมและการพมพ จ�ากด  โทรศพท ๐-๒๘๘๕-๗๘๗๑-๓

สพพทานง ธมมทานง ชนาตการใหธรรมะเปนทาน ยอมชนะการใหทงปวง

w w w . k a n l a y a n a t a m . c o m

นพ. นธพฒน เจยรกลอรศร งามวทยาพงศ บรรณาธการ-เรยบเรยง

ชมรมกลยาณธรรมหนงสอดล�าดบท  ๑ ๙ ๘

แด

จาก

ขอมอบเปนธรรมบรรณาการ

ไมมใครไมรจกนาม “ทานพทธทาส” หรอ พระ ธรรมโกศาจารย (เงอม อนทปญโญ) พวกเราสวนใหญ ทราบวาทาน คอปราชญทางธรรมทโลกยกยอง ธรรมของ ทานเปนตนแบบและแนวทางทปราชญชนตางๆ หยบยก มาเปนธรรมทอางอง สวนวถแหงปราชญททานเปนแบบ อยางจวบจนวาระสดทาย กเปนอกบรบททชวนศกษา

บนทกของนายแพทยผถวายการรกษาเลมน เกด จากธรรมททานแสดงในวาระสดทาย โดยอาศยสจธรรม จากชวตทก�าลงจากพรากเปนองคแสดง เราทกคนตางม ชวตอยเพอตายใหเปน วนสดทาย คอบทสรปของชวต ทกชวต ทานสอนให ตายเสยกอนตาย และทานไดท�าให ดเปนตวอยาง นคอวถแหงปราชญโดยแท

ค�าน�าของชมรมกลยาณธรรม

น พ .  น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๕

ชมรมกลยาณธรรมขอขอบคณนายแพทยนธพฒน เจยรกล ทกรณาอนญาตใหชมรมฯ จดพมพหนงสออน ทรงคณคา “ทานอาจารยพทธทาส : คนไขทผมรจก บนทก จากแพทยผถวายการรกษา” เลมน จากบนทกการรกษา ของแพทยผเปยมศรทธา ในธรรมแหงชวตททานพทธทาส แสดงใหด เปนอยใหเหน ท�าใหพวกเราไดเหนภาพเดนชด ถงหวงเวลาทส�าคญของปราชญ มคณคาแหงมรณานสต และแกนธรรมอนสาธชนควรตระหนกใครครวญ รวมทง ความซาบซงสะเทอนใจในความผกพนอาลยอยางเลยง ไมได

ขอขอบคณทมงานและศลปนวาดภาพทตงใจนอม ถวายธรรมทานนเปนพทธบชา ดวยศรทธาอนบรสทธ ขอนอบนอมบชาบญกศล แดทานพทธทาส และขอพระ สทธรรมจงรงเรองในใจสรรพสตวตราบนานเทานาน

        นอมกราบดวยเศยรเกลา       ทพญ. อจฉรำ กลนสวรรณ       ประธานชมรมกลยาณธรรม

คณหมอนธพฒน เจยรกล เปนแพทยหนมทคณะ แพทยศาสตรศรราชพยาบาล สงไปถวายการรกษาทาน อาจารยพทธทาส ทสวนโมกขพลาราม เมอเดอนตลาคม พ.ศ. ๒๕๓๔ เมอคราวทานอาพาธดวยโรคหวใจลมเหลว มอาการหอบเหนอย หมอนธพฒนเปนอาจารยในสาขาวชา ทวาดวยโรคทางปอด ในชวงแรกททานอาพาธยงไมทราบ แนวาทานเปนโรคปอดหรอทางหวใจ เมอทานอาจารย สบายดแลว เขากยงเดนทางลงไปเยยมทานอาจารยทก เดอน ฉะนนตอมาเมอทานอาจารยอาพาธดวยเรองอน อนไมใชโรคปอด หมอนธพฒนกยงตดตามถวายการรกษา โดยใกลชด จวบจนปจฉมอาพาธ และไดอยดวยขณะท ทานอาจารยสนใจ 

ค�าน�า

น พ .  น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๗

ผมไดสงเกตเหนวา คณหมอนธพฒนเปนผทม ความจรงใจสภาพและนอบนอมถอมตน ไมมเลหเหลยม หรอมลกษณะหลอกลวงดวยความเหนแกตวแตประการ ใดๆ 

ในการเขยนบนทกเรองนกมไดท�าดวยความอยากดง แตถกเรงเราโดยคณอรศร งามวทยาพงศ อาจจะโดย คนอนอกบางทใกลชดกบสวนโมกข บนทกเรองนม ประโยชนสามอยางคอ 

๑. ท�าใหทราบรายละเอยดของการอาพาธของทาน อาจารยพทธทาสจากแพทยผถวายการรกษาใกลชด และ ถาใครอานใหละเอยดจากหลายแหลงกจะปะตดปะตอ ใหเหนอะไรตออะไรหลายอยางในทางการแพทย

๒. การปรารภธรรมของทานอาจารยพทธทาสทหมอไดยนดวยตวเอง 

๓. การเปลยนแปลงภายใน (Internalization) ของ แพทยคนหนง

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๘

คณหมอนธพฒนเรมตนจากการทไมร จกทาน อาจารยเลย และเหนวาเปนคนไขทแปลกกวาคนอนๆ ทเคยรกษามาทงหมด ตอมาไดสนใจและเรยนรธรรมะ จากทานทงทางตรงและทางออม จนกระทงยอมรบวา ไดเรยนรเกยวกบการเจบปวย และการตายของมนษยใน ทศนะทไมเคยมการเรยนการสอนกนเลยในระบบการ ผลตแพทยแผนปจจบน

นเปนเรองทมควำมส�ำคญยงนกการทคนคนหนงไดเรยนรมความส�าคญยงนก 

จะยกตวอยางเพอใหเหนชดเจน การทพระพทธองค ไดเรยนรมความส�าคญยงนก การททานอาจารยพทธทาส ไดเรยนรมความส�าคญยงนก การทบคคลใดบคคลหนง ไดเรยนรมความส�าคญยงนก

เพราะมนษยเรยนรไดยากโดยเฉพาะคนทมความรการมความรกบการเรยนร ไมเหมอนกน การทโลกล�าบากอยทกวนน เพราะคนมความร 

ไมเรยนร

น พ .  น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๙

ทเรยกวาความร นนทจรงเปน “ศาสตร” หรอ ศาสตราคออาวธหรอเทคนควธเทานน ในความเปนจรง มมนษยซงมทงกายและใจ สงคม และสงแวดลอมท เชอมโยงกนสลบซบซอน และเคลอนไหวเปลยนแปลง ความจรงหรอความเปนจรงอนเกยวกบมนษย สงคม และสงแวดลอม มความจ�าเพาะในกาละสถาน (Space- Time) จงกลาวไดวา จะไมเหมอนกนเลย ณ จดใดจดหนง ของกาลเวลาหรอสถานท มนษยตองสามารถเรยนรได ตลอดเวลาจงจะรความจรง เมอรความจรงจงท�าไดถกตอง ฉะนนทเรยกวามความร แตไมเรยนร จงหางไกลความจรง ยงนก เมอหางไกลจากความจรง กหางไกลจากความ ถกตอง และหางไกลจากความด 

การทจะเรยนรไดตองลดละอหงการ ถาอหงการสง กเรยนรไมได เหมอนทวา “น�าชาลนแกว” มนเตมอก ไมไดแลว ถายกหชหางวาฉนรแลวๆ ฉนเกงแลวๆ ทาน อาจารยพทธทาสทานเปนบคคลเรยนร นแหละเคลดลบ ของการมศกยภาพ ทานเรยนรจากทกสงทกอยางทกขณะ ความเจบไขแตละครงทานกลาววาท�าใหทานฉลาดขน รอบๆ กฏทานมสนข มไก มปลา ทานวาสตวเหลาน มน 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๑๐

เปนครทานทงสน ทานไดเรยนรจากสตวเหลาน

แลวท�าไมหมอจะเรยนรจากคนไขแตละคนไมได 

ถาหมอสามารถเรยนรจากคนไขแตละคนได โลก จะเปลยนไป เพราะหมอเปนผมอทธพลตอสงคมมาก 

การเรยนรจงไมใชเรองเลก แตเปนเรองใหญ หวงวา หนงสอเลมเลกๆ โดยหมอเลกๆ คนหนง จะสอเรองใหญ แกหมอและแกบคคลทวไป เพอประโยชนตอตวทานเอง และตอโลก

นพ. ประเวศ วะส

เรองราวเกยวกบทานอาจารยพทธทาสนน ไดม ผเขยนถงไวเปนจ�านวนมาก ในแงมมทหลากหลาย ทงใน รปของหนงสอ บทความ สารคด บทรายงาน ฯลฯ โดยท แตละมมมองของเรองราวทเขยนนน ไดชวยใหผอนได รจกทานอาจารยพทธทาสมากขน วาทานเปนนกปฏรป การพระศาสนา เปนนกคด เปนนกเผยแผธรรม ฯลฯ ท ยงใหญแหงยคสมยอยางไร แตในบรรดางานเขยนททาน ผานมานน ดวาจะยงไมเคยมการเขยนทานอาจารยใน ฐานะของ “คนไข” เลย ทงๆ ทมมมองดงกลาวสามารถ สะทอนความเปน “พทธทำสภกข” ไดดอยางยง เพราะ ในยามททานอาจารยตองเผชญกบความเจบไขอนรนแรง 

ค�าน�าบรรณาธการ

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๑๒

หรอแมในยามทชวตหมนเหมกบความตายนน ทานก ยงคงความเปน “พทธทาส” ผกาวเดนตามรอยบาทแหง พระบรมศาสดาอยางหนกแนนมนคง โดยไมมสงใดๆ ท จะมาขดขวางการเปนผปฏบตในทกๆ ขณะจตของทาน ไดเลย ไมวาจะเปนความเจบไขหรอความตาย อนเปน ทกขทแสนสาหสของมนษยโดยทวไปกตาม

ทานอาจารยพทธทาส : คนไขทผมไดรจก เปน บนทกสนๆ ของแพทยรนใหมคอ นพ. นธพฒน เจยรกล หนงในคณะแพทยทถวายการรกษาอาการอาพาธ ตงแต ครงอาพาธหนกในป พ.ศ. ๒๕๓๔ จนกระทงถงปจฉม อาพาธและการมรณะของทานอาจารยเมอวนท ๘ กรกฎา- คม ๒๕๓๖ ทผานมา ผเขยนไดเลาถงสงทตนเองได เรยนรจากทานอาจารยพทธทาสในขณะทมาถวายการ รกษาทาน แมจะเปนชวงเวลาทไมนานนก แตประสบ การณดงกลาวกมคณคาในเชงความคดแกผบนทกเรองราว เอง และมประเดนทนาสนใจใครครวญไมนอยแกบคคล ทวไปดวย ส�านกพมพมลนธโกมลคมทองจงไดจดพมพ ขนเผยแพรแกบคคลทวไป

น พ .  น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๑๓

อนทจรงแลวหนงสอเลมนเกดขนดวยความบงเอญ แตในขนตอนของการจดท�าใหส�าเรจนน เกดขนดวย ความตงใจเปนอยางยงของผเกยวของทงหมด กลาวคอ เรมจากความบงเอญทบรรณาธการไดสนทนากบนายแพทย นธพฒนถงการเรยนรทไดรบจากการถวายการรกษา อาการอาพาธทานอาจารยพทธทาส แลวเหนวาสงทได รบฟงนนมสาระประโยชนควรแกการเผยแพร จงไดชกชวน ใหนายแพทยนธพฒนถายทอดเรองราวดงกลาวออกมา เปนตวหนงสอ ในตอนแรกนนดวาเจาของเรองจะลงเลใจ อยไมนอย เพราะไมถนดกบงานเขยนแบบนนก แต เมอใหเหตผลวา หนงสอเลมนจะจดพมพเพอถวายเปน อาจรยบชาแดทานอาจารยพทธทาส และจะมการพมพ แจกเปนธรรมทานดวย เมอมการฌาปนกจศพของ ทานอาจารย เมอใหเหตผลดงกลาวแลวกดจะมตอง คะยนคะยออะไรกนอกเลย เพราะผเขยนไดเรมบนทก เรองราวดวยความตงอกตงใจ แมวาจวนเจยนกบเวลา ทตนเองจะตองไปศกษาตอ และท�าวจยในตางประเทศ มากขนทกท และเมอเขยนเสรจแลวกยงใหเวลาแกบรรณา- ธการในการสนทนาเพอเรยบเรยงตนฉบบ รวมทงตรวจ ทานความถกตองในเนอหาอยอกสองรอบ กอนหนาการ 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๑๔

เดนทางไปตางประเทศเพยง ๓-๔ วนเทานน

ในสวนของการจดพมพนน มลนธโกมลคมทอง เหนวาหนงสอเลมนแมจะมเนอหาไมยาวนก แตกม สาระในแงมมใหมเกยวกบทานอาจารยพทธทาส เพอให ผอานไดเหนถงแบบอยางแหงความเปนนกคดทไมเคย แยกออกจากการเปนนกปฏบตในทกๆ สถานการณ ไมวา สภาวะจะบบเคนใหเกดความทกขเขญเพยงใดกตาม นอกจากนหนงสอเลมนยงเปนเรองราวทเกดขนจาก การเรยนรของคนรนใหมคนหนง ซงแมจะมสถานภาพ เปนอาจารยแพทยในสถาบนการศกษาแพทยศาสตรชน แนวหนาของประเทศ แตกยงมความออนนอม สนใจการ เรยนรสงทตนเองพบ แมวาสงนนจะตรงขามกบทศนะเดม ของตนเอง ทาทแหงการเรยนรนยอมเปนสงทควรเผยแพร และสงเสรมใหเกดขนในสงคมของเราใหมากยงๆ ขนไป เพอหวานเพาะวฒนธรรมแหงปญญาใหงอกงามขนมา ตามปฏปทาททานอาจารยพทธทาสไดด�าเนนมาตลอด ชวตแหงทาน

น พ .  น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๑๕

ดวยความตงใจและประสานใจรวมกนของคณะ ผจดท�า และของมลนธโกมลคมทองดงกลาว หนงสอเลมน จงส�าเรจลงในเวลาอนรวดเรว แรงบนดาลใจทส�าคญคอ ความตงใจทจะถวายหนงสอเลมนอยนเปนอาจรยบชา แดทานอาจารยพทธทาสมหาเถระ เพอแสดงความรสก ซงเปยมดวยความเคารพบชาอนสงสด พรอมดวยความ ส�านกในคณปการอนหาทสดไมไดของทานอาจารย และ ดวยจตอนแนวแนทจะปฏบตบชา โดยการเผยแผธรรม ตามปณธานของทานอาจารยอยางตอเนองตามก�าลง สตปญญาของแตละคนตอไป

แมวาวนหนงรปธรรมขององคทานอาจารยพทธทาส จะคงไวแตเพยงอฐและเถา แตดวยการรวมแรงรวมใจ ของผอยหลง เราเชอวา “พทธทาสธรรม” จะด�ารงอยโดย ไมรจกตาย เพอชวยดบทกขใหแกชนรวมสมยและอนชน รนหลงสบไปอกนานเทานาน

อรศร งำมวทยำพงศกนยายน ๒๕๓๖

บทน�า

๑. ราชการดวนกบ “ผปวยพเศษ”

๒. เจตนารมณทแจมชด

๓. การจายยาทผปวยไมยอมรบ

๔. ประสานกายกบจต

๕. ธรรมชาตชวยรกษา

๖. กอนปจฉมอาพาธ

๗. วาระวกฤต

๘. สบสามชวโมงสดทาย

บทสงทาย

๑๘

๒๑

๔๑

๕๙

๗๑

๗๙

๙๓

๑๐๑

๑๑๓

๑๒๑

สารบญ

ตลอดระยะเวลาเกอบ ๑๐ ปของการเปนแพทย ในระบบการแพทยแผนปจจบนทหยงรากลกในสงคม ไทยมานานกวา ๑ ศตวรรษ ผมไดพบประสบกบคนไข จ�านวนมากในหลายๆ รปแบบทท�าใหผมเกดการเรยนร มากขนตามล�าดบ

แตคงจะไมมชวงเวลาใดเปรยบเทยบไดกบระยะ เวลา ๒๐ เดอนทผมไดมโอกาสถวายการรกษาอาการ อาพาธของทานอาจารยพทธทาส อนทปญโญ อยาง ตอเนอง จนกระทงวาระสดทายของทาน

ผมเรมตนความสมพนธกบทานในฐานะแพทยกบ คนไขตามภาระหนาททไดรบมอบหมายจากผบงคบ บญชา แลวจงคลคลายมาตามล�าดบ จากการไดเรยนร 

บทน�า

ทศนะอกแบบหนงของทาน ในเรองของความเจบปวย และการตายของมนษย ซงผมอาจจะเคยไดรบทราบ มาบาง แตกอยางผวเผนเตมท เพราะเปนทศนะทยงไมม การเรยนการสอนกนมากอนในระบบการผลตแพทย แผนปจจบน ในทายสดความสมพนธตามหนาทจงไดกอ รปเปนความผกพนพเศษ ซงไมเคยเกดขนกบผมมากอน

ผมอยากจะบนทกเรองเลานไวเพอเปนอนสรณ แหงความเคารพและระลกถงทานอาจารยพทธทาสภกข ผเปนทมาแหงการเรยนรเหลาน และเพอประโยชนทอาจ จะมกบทานผอานไมมากกนอย…

นธพฒน เจยรกล

“พทธทำสภกข และ สวนโมกข”

ผมเคยรจกสองค�านมากอนจากขาว หนงสอพมพ วทย โทรทศน และจาก หนงสอธรรมะ ๒-๓ เลมของ “พทธ- ทาสภกข” ซงผมเคยซออานในสมย เรยนหนงสอและเมอเรมท�างาน เพราะ ความสนใจใครรในความคดของบคคล ซงไดรบการยกยองวา “นกคด” คน ส�าคญ ผมจ�าไดวาอานหนงสอของทาน 

ราชการดวนกบ“ผปวยพเศษ”

๑

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๒๒

เขาใจไมมากนก แมจะมบางประเดนทเขาใจและเหน ดวยกบความคดของทาน แตกเปนความเขาใจอยาง ผวเผนทไมนานนกกลมและผานเลยไป

ผมกลบมารจกและสมผสกบ “พทธทาสภกข” อกครง คราวนอยางใกลชด แตมใชในฐานะของผอาน หนงสอธรรมะ หากในฐานะของแพทยผถวายการรกษา อาการอาพาธของทาน ตงแตวนท ๒๘ ตลาคม ๒๕๓๔ จนกระทงถงวนท ๘ กรกฎาคม ๒๕๓๖

บาย ๓ โมงของวนจนทรท ๒๘ ตลาคม ๒๕๓๔ ขณะทผมก�าลงตรวจเยยมคนไขตามปกตนน กมโทร- ศพทจากอาจารยประพาฬ ยงใจยทธ ซงเปนหวหนา ภาควชาอายรศาสตรมาถงผม ทานถามวา

“นธพฒน คณวางไหม มราชการดวนใหท�า”

ผมรสกงงๆ เพราะยายมาอยศรราชครงปแลว ยงไมเคยปรากฏวามราชการดวนอะไรเลย ทานบอกวา 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๒๓

เปนราชการในพระองคทวดสวนโมกข จงหวดสราษฎร- ธาน เนองจากทางคณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล ไดรบแจงวา ทานอาจารยพทธทาสอาพาธตงแต ๓ วน ทแลว แพทยจากโรงพยาบาลสราษฎรธานซงตรวจ อาการเบองตนวนจฉยวา ทานมภาวะปอดอกเสบและ มอาการทรดลงมาก ศ. นพ. ประดษฐ เจรญไทยทว คณบด (ในขณะนน) จงมค�าสงใหผมลงไปรบทาน อาจารยพทธทาสขนมากรงเทพฯ เพอเขารบการถวาย การรกษาทโรงพยาบาลศรราช

ความเขาใจตอนแรกของผมกบภารกจคราวน คอ ลงไปรบทานอาจารยขนกรงเทพฯ และคอยถวาย การดแลในระหวางการเดนทาง จงไมไดรสกหนกใจ หรอคาดเดาไปไดวาตนเองก�าลงจะไปพบกบ “ผปวย พเศษ” รายหนง ดงนนเมอไดรบค�าสงทางโทรศพทแลว ผมจงไมไดวตกกงวลอะไร พอมาพบอาจารยประพาฬ แลวกกลบทพกซงอยใกลๆ กบศรราช เพอจดกระเปา เตรยมเดนทางโดยเทยวบนกรงเทพฯ-สราษฎรฯ เวลา ๑๘.๕๐ น. ในเยนนนเลย ทจรงผมคดจะเตรยมเสอผา 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๒๔

ไปเพยงชดเดยว เพราะคดวาการรบทานมารกษาท กรงเทพฯ คงจะไมมปญหาอะไรมาก คอไปถงสวน โมกขคนนน วนรงขนกคงพาทานมากรงเทพฯ ไดเลย แตแวบหนงทผมเกดความเฉลยวใจขนมาวา บางท เรองอาจจะไมงายอยางนนกได? เพราะทานอาจารย พทธทาสเทาทผมทราบขาวคราวจากสอมวลชนนน ยงไมเคยเจอขาววาทานเขาๆ ออกๆ โรงพยาบาลเลย ทงๆ ทผสงวยขนาด ๘๕ ปอยางทานนน ควรจะตอง มการเจบปวยบาง ไมมากกนอย รวมทงพอจะทราบ มากอนวาทานเปนบคคลสนโดษ และเปนผมทศนะ ไมพงพาเทคโนโลยมากมายเหมอนคนในยคปจจบน ความเฉลยวใจแวบนนท�าใหผมจดเสอผาไปเผออก ๒-๓ วน ซงเอาเขาจรงๆ ความเฉลยวใจของผมก ถกตองทเดยว

เมอเกบเสอผาเสรจ ผมกลบมาทศรราชอกครง เพอปรกษาหารอกบอาจารยแพทยในสาขาวชาโรค ระบบการหายใจและวณโรค รวมกนวางแผนถวาย การรกษาในกรณตางๆ เชน ถาทานมภาวะปอดอกเสบ 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๒๕

จรง จะถวายการรกษาอาการขนตนดวยอะไรบาง จะดแลทานในระหวางการเดนทางเขากรงเทพฯ อยางไร ฯลฯ เสรจแลวกชวยกนเตรยมเวชภณฑและ เครองมอตางๆ ทคดวาจ�าเปน เชน เครองวดออกซเจน ในเลอดแบบทสามารถจะหวตดมอขนเครองบนไปได เมอเตรยมการเสรจอาจารยประพาฬกพาผมไปพบ ทานคณบด อาจารยประดษฐสรปอาการอาพาธตาม ททานไดรบแจงใหผมทราบอกครง รวมถงภารกจ ทส�าคญของผมคอ ใหพยายามนมนตทานอาจารย พทธทาส หรอตดตอบคคลทเกยวของกบทาน เพอ ขอใหทานอาจารยเขามารบการรกษาในโรงพยาบาล ศรราช โดยทางคณะฯ จะเปนผรบผดชอบจดการเรอง การเดนทาง เมอรบมอบหนาทแลวทานกมาสงทรถ พรอมก�าชบอกครงวา ใหผมพยายามปฏบตภารกจอยาง สดความสามารถและใหประสบผลส�าเรจ ผมเดนทาง พรอมกบอาจารยประดษฐ ปญจวณน อายรแพทย โรคหวใจ เนองจากทานอาจารยเคยมปญหาดานโรค หวใจมากอน ทางคณะฯ จงจดใหแพทยโรคหวใจรวม เดนทางไปดวย

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๒๖

ในระหวางการเดนทาง ผมกบอาจารยประดษฐ กนงปรกษาถงแนวทางในการถวายการรกษา อาจารย ประดษฐกเชนเดยวกบผมคอ รจก “พทธทาสภกข” นอยมาก เรานกไมออกวาทานอยอยางไร ฉนอยางไร ผทดแลทานเปนใคร ฯลฯ แตเทาทเรารจกกคอ ทาน เปน “นกคด” ทส�าคญทานหนง ดงนนจงสรปกนวา ถาเราจะเสนอถวายการรกษาอะไร คงจะตองใชวธการ หลกเหตผล ไมใชระบบการสงหรอใชการดงดนแต ความเหนของแพทยฝายเดยว

เมอมาถงสนามบนสราษฎรฯ นพ. ประยร คง- วเชยรวฒนะ อดตสาธารณสข จ. สราษฎรธาน ซงเปน แพทยผใกลชดทานอาจารยพทธทาสมานาน เปนผมา รบเราทสนามบน พรอมกบเจาหนาทของโรงพยาบาล สราษฎรฯ ผมกบอาจารยประดษฐนงรถอาจารยประยร เพอเดนทางไปสวนโมกขทนท ระหวางทางอาจารย ประยรเลาสรปอาการอาพาธของทานอาจารยใหฟง จ�าไดวาเราฟงกนดวยความตนเตนเปนระยะๆ แตมใช กบขอมลการอาพาธ หากเปนความหวาดเสยวกบ 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๒๗

เสนทางวงของรถซงฝาความมดไปขางหนา โดยม รถสบลอสวนทางมาตลอดดวยความเรวสงบนถนน แคบๆ สองเลนนน เราจงไมพยายามซกถามอะไรมาก นก เพราะเกรงจะรบกวนสมาธในการขบรถของอาจารย ประยร ขอมลเทาทไดคอ ทานอาจารยเรมไอและมไข ต�าๆ เมอ ๓ วนกอน ตอมาอาการหนกมากขนเรอยๆ แมแพทยจะไดถวายยาปฏชวนะไปแลวกตาม อาการ หลงสดคอ ทานไอมเสมหะปนเลอดและเรมมอาการ หอบเหนอย

เมอรถเลยวเขาเขตวดแลว ผมกยงไมแนใจนก วาใชจดหมายของเราหรอไม เนองจากบรรยากาศโดย รอบมดครมและเงยบสงด ผดแผกไปจากวดทวๆ ไปทผมเคยเหน ซงอยางนอยจะตองมไฟตามรวหรอ ทปายชอวด แตเมอถงบรเวณกฏของทานอาจารย ซง อยไมไกลจากทจอดรถนก ผมกแนใจวาตนเองมาถง “สวนโมกข” แลว ขณะนนเปนเวลา ๓ ทม บรเวณกฏ ทพกของทานอาจารยเปดไฟสวาง มพระและฆราวาส จ�านวนหนงก�าลงรอเฝาอาการอาพาธอยทดานนอก 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๒๘

ของกฏ รวมไปถงอาจารยโพธ จนทสโร เจาอาวาส ผมและอาจารยประดษฐเขาไปในกฏเพอตรวจอาการ ทานทนท หองทอาจารยพกอยนนเปนหองเลกๆ ขนาด พนทประมาณ ๙ ตารางเมตร มเตยงเหมอนกบทใช ในโรงพยาบาลตงอย ๑ เตยง ปลายเตยงมโถสวม อางน�าและโตะตวเลกๆ อกตว ขางๆ เตยงมโคมไฟ ส�าหรบอานหนงสอและกองสมดหนงสอ ๒-๓ กอง ตงอย ทานอาจารยอยในทากงนงกงนอนบนเตยง โดยมสายใหออกซเจนซงเปนสายยางเลกๆ จอเขาจมก เพอชวยการหายใจของทาน แวบแรกทผมไดพบ ทานอาจารยโดยตรงเปนครงแรกในชวตนน สงเกต จากภายนอกพบวาทานหายใจหอบปานกลาง แตก ไมแสดงออกถงอาการทกขทรมานอยางทผมเคยพบ เหนในผปวยทวไป ไมวาจะเปนทางสหนาหรอทาทาง ทงๆ ทดจากภายนอก ผมกพอจะประเมนจากประสบ การณทพบเหนผปวยแบบนมาพอสมควรไดแลววา ทานอาจารยจะตองอาพาธไมนอยทเดยว

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๒๙

หลงจากทกราบนมสการทานและแนะน�าตนเอง แลว เรากเรมตนซกประวตการอาพาธโดยละเอยด อกครง ทานอาจารยเองกพยายามทจะตอบพวกเรา โดยละเอยด ทวงทาของทานในระหวางนนดสงบ แต กยงเหนอยวามอาการหอบเหนอยชดเจน ตองหยด พกหายใจเปนชวงๆ ไมสามารถพดตอบค�าถามเราได ตดตอกนยาวๆ เมอกราบเรยนถามเสรจ เรากเรม ตรวจรางกายทานอยางละเอยด โดยเฉพาะในระบบ ทเกยวของคอ ปอดและหวใจ ผลของการตรวจนนก เปนไปอยางทคาดการณไวคอ ทานอาพาธหนก สงท ท�าใหผมแปลกใจคอ สหนาและทาทางของทานอาจารย นน ไมไดสดสวนกนกบอาการอาพาธทเราตรวจพบ คอ ในผปวยธรรมดา โดยเฉพาะผมอายมากขนาดน (๘๕ ป) หากเจบปวยขนาดทเราตรวจพบในทาน อาจารย ผปวยจะตองแสดงออกทางสหนาและทาทาง วาเจบปวยอยางชดเจนกวาน แตทานอาจารยนน เรา สงเกตการอาพาธของทานไดจากการหอบเหนอย น�าเสยงทออนแรงและสหนาทอดโรย โดยททวงทายง ดสงบ ผมยงไมเคยเหนการแสดงออกของผปวยแบบ 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๓๐

นมากอน เพราะคนทวไปนน ความเจบปวยเปนความ ทกข ความนาร�าคาญ และความนาเบอทส�าคญอยาง หนง ยงเจบปวยมากกยงทกขมาก และแสดงใหเหน มาก แตผปวยทผมตรวจรกษาอยคราวน ดจากอาการ ททานแสดงออกแลว ผมรสกวาความเจบปวยดจะเปนสงทธรรมดาสามญ  ไมใชเรองทกขเรองรอนอะไรเลย

นคอความแปลกทผมยงไมเคยพบมากอน ใน ตอนนนผมยงไมรวาตนเองจะไดพบกบทศนะแปลกๆ ทยงไปกวานอกในขนตอนตอๆ ไปของการถวายการ รกษาคราวนน

เมอตรวจรางกายทานอาจารยเสรจแลว ผมและ อาจารยประดษฐ รวมทง นพ. ทรงศกด เสรโรดม อายรแพทยของโรงพยาบาลสราษฎรธาน ซงเปนแพทย ผดแลสขภาพของทานอาจารยมาหลายป ไดรวมกน ประมวลขอมลทงหมด ทงจากทกราบเรยนถาม การ ตรวจรางกาย และจากบนทกสขภาพของทานอาจารย ซงพระอปฏฐากและแพทยไดบนทกไวเปนล�าดบ 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๓๑

เราไดขอสรปวา 

๑. การทพนฐานของทานอาจารยมภาวะความดน โลหตสงทเปนมานาน ประกอบกบภาวะสงอายและ รปรางทอวน ท�าใหมภาวะหลอดเลอดแดงแขงตว ซง สงผลใหหวใจท�างานไดไมดเทาทควร

๒. ชวงทผานมากอนการอาพาธ ๒-๓ วน ทาน อาจารยมภารกจแสดงธรรม จนกระทงท�าใหรางกาย ไดพกผอนไมเพยงพอ รวมกบมการตดเชอในทางเดน หายใจสวนบน สงเสรมใหเกดภาวะหวใจวายไดมากขน อก

ดงนนทานอาจารยจงอาพาธดวยโรคหวใจวาย มใชดวยโรคเกยวกบปอดตามทเขาใจในตอนแรก อาจารยประดษฐจงรบหนาทกราบเรยนใหทานทราบ ถงขอสรปทง ๒ ขอ โดยกราบเรยนอยางเชอมโยงให ทานเหน และเขาใจถงสาเหตทมาของอาการตางๆ ท เกดขน พรอมกบชใหเหนถงอนตรายทอาจเกดขนโดย 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๓๒

มไดคาดหมาย จนเปนเหตใหทานอาจถงแกชวตได ในชวงเวลาสนๆ พรอมกบเสนอวา เพอใหการรกษา เปนไปอยางมประสทธภาพ สามารถปองกนภาวะ แทรกซอนทอาจเกดขนอยางเฉยบพลนจนถงแกชวต ได เราจงขอนมนตทานอาจารยเขารบการรกษาในโรงพยาบาลซงมอปกรณการรกษาทพรกพรอม เมอ อาจารยประดษฐกราบเรยนเสรจ ทานอาจารยกตอบ กลบอยางนมนวลวา ทานอยากใหท�าการรกษาอยทวด จะเหมาะสมกวา

ความเขาใจของผมในตอนแรกจากค�าตอบปฏเสธ ของทานนคอ นกไปวาทานตองการจะใหพวกเรา ขนอปกรณการรกษาของโรงพยาบาล และบคลากร อยางครบครนมาทวด เพราะทานตองการจะรกษาอย ทสวนโมกข เมอผมนกถงความยงยากของการขนยาย อปกรณตางๆ และการทบคลากรแพทย พยาบาล และ ชางเทคนค จะตองแหกนมาทสวนโมกขแลว ผมก อดนกในใจไมไดวา

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๓๓

“ท�าไมการเขาโรงพยาบาล มนยากเยนอะไรนก หรอ?”

เพราะการททานยอมไปโรงพยาบาลนน ยอม งายกวาการทจะตองยกโรงพยาบาลมาหาทานเปนไหนๆ ทานนงไปครหนง  แลวกพดขยายความตอ ซงท�าให ผมรวาตนเองเขาใจผดไปไกลโข และในทศทางตรง กนขามกบเจตนารมณของทานอาจารยดวย เพราะทาน บอกวา

“อาตมาอยากใหการอาพาธและการดแลรกษา

นนเปนไปแบบธรรมชาต ธรรมดาๆ เหมอนกบการ อาพาธของพระสงฆทวไปในสมยพทธกาล” และ

“ขอใชแผนดนนเปนโรงพยาบาล”

นนคอ ทานอาจารยมไดตองการจะใหถวายการ รกษาดวยการใชเครองมออนทนสมยมากมาย อยาง ทเรากราบเรยนทานวามเพยบพรอมในโรงพยาบาล หากตองการรบการรกษาเทาทแพทยจะท�าได ภายใต 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๓๕

ขอจ�ากดของสถานทซงมใชโรงพยาบาล ไดเทาไร เอาเทานน ทานมไดเรยกรองแนวทางหรอรปแบบการ รกษาแตประการใด เมอเขาใจความประสงคของทาน แลว ผมกรสกหนกใจขนมาทนท อาจจะยงกวาการให ยายโรงพยาบาลมาหาทานเสยอก เพราะเจตนารมณ ของทานดงน เทากบปฏเสธการไปรบการรกษาท กรงเทพฯ ตามภารกจทผมไดรบมอบหมาย แตนน กยงไมนาหนกใจเทากบการทเราจะตองรกษาผปวย ซงมอาการหนก และมโอกาสเสยงตอการเสยชวตสง แตกลบตองการรบการรกษาภายนอกโรงพยาบาล เพราะเราเปนแพทยซงศกษามาในระบบการแพทย ทคนเคยกบการใชเทคโนโลยและอปกรณการแพทย มากมายทจะชวยบงชใหเรารถงสภาพอาการ  และวธ การรกษาคนไขไดอยางแนนอน โดยเฉพาะในภาวะ วกฤต ความตองการของทานอาจารยจงท�าใหผมรสก หนกใจมาก ในใจกคดวาปฏบตการรกษาผปวยคราวน ส�าหรบผมเอง อยางดทสดกคอเสมอตว แตถาเกด มอะไรผดพลาดขนกมแตจะขาดทนสถานเดยวเทานน หมายถงโอกาสทผปวยจะหายดขนนนมนอย แตโอกาส 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๓๖

ทอาการจะทรดจนเสยชวตมสงกวามาก ดงนนส�าหรบ ภารกจคราวนแลว ผมจงหวงเพยงแควาจะสามารถ พยงอาการของทานใหทรงไว อยาใหถงมรณภาพ ในชวงทเราถวายการรกษา ถาท�าไดกนบวาผมโชคด มากแลว และถาสารภาพกนอยางเปดใจแลว ความรสก ของผมในตอนนนคอ กลววาทานอาจารยจะมรณภาพ ในขณะททานอยในการดแลถวายการรกษาของผม มนคงเปนความรสกอนเนองกบชอเสยงและหนาตา ของผมเอง ไมใชเรองของความผกพนหรอหวงใยใน ผปวยซงเพงพบกนครงแรก เพราะผมพอจะทราบวา อาการอาพาธของทานนน ถาเปนขาวออกไปเมอไร แลว ยอมจะตองเปนทสนใจของสงคมมใชนอย พด กนตรงๆ คอ ผมกลวเสยชอนนเอง

เพราะฉะนนถาวากนจรงๆ แลว ผมควรจะโกรธ หรอไมพอใจกบผปวยทท�าใหผมตองอยในสถาน- การณล�าบากใจและหนกใจเชนน แตเวลานนผมรสกวา ตนเองไมไดคดอะไรไปในท�านองไมพอใจทศนะและ ทาทของอาจารยเลย แมผมจะคดแบบแพทยสมย 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๓๗

ใหมๆ ทวไปวา ทศนะของทานอาจารยนนเปนการ ฝนโลก หรอหากจะวากนตรงๆ ทสดเลยกคอ “ดนทรง” เพราะแพทยยอมรสกวาตนเองเปนผมาชวย เปน ผปรารถนาด อยากจะท�าใหคนเจบคลายและหายจาก ความเจบปวย ผปวยจงควรทจะยนดและใหความ รวมมอในการรกษา และปฏบตตามทแพทยแนะน�า แตทานอาจารยกลบปฏเสธ ทวาการปฏเสธของทาน นนแตกตางจากผปวยรายอนๆ ทผมเคยพบ คอใน ผปวยประเภททไมเตมใจรกษา เชนพวกทอยากตาย แตญาตเปนผน�ามาพบแพทยนน ผปวยเหลานจะม ทาทเปนปฏปกษ และไมใหความรวมมอกบแพทย ในการตรวจและรกษาเลย แตกรณของทานอาจารยนน ทานปฏเสธดวยทาทอนสงบและนมนวล และมไดม ทาทของการตงขอเรยกรอง หรอเชงตงแงในลกษณะ ของการตอตานเปนปฏปกษกบแพทยเลย ทานยอมรบ เหตผล ยอมรบในสงตางๆ ทเรากราบเรยนเสนอและ พยายามอธบายใหทานเขาใจ เพยงแตทานไมยอมรบ กระบวนการรกษาทงหมดทเราเสนอให เพราะวธการ นนขดกบทศนะและหลกการททานเชอถออย ซงตรงน 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๓๘

ผมรสกวา เราจะตองเคารพในสทธการตดสนใจเลอก ของทาน เพราะทานอาจารยเลอกดวยความเขาใจใน ขอมลตางๆ อยางครบถวนแลว ผมจงมไดรสกโกรธ และความรสกยงคอนไปในทางแปลกใจมากกวากบ ทศนะของ “ผปวยพเศษ” ทานน และอกดานหนงผม ยงรสกวา ตนเองไดเจอกรณททาทายความสามารถ ทางการแพทยวาจะรกษาคนไขภายใตขอจ�ากดเรอง เครองไมเครองมอไดส�าเรจหรอไม?

เมอรบทราบความประสงคของทานอาจารยแลว เรากเรมถวายการรกษากนเทาทอปกรณและเวชภณฑ ในเวลานนจะมให มการถวายยาทางหลอดเลอดด�า โดยผานสายน�าเกลอ และยารบประทานซงถวายให ทานฉน ผมสงเกตวาในระหวางทเราถวายการรกษา นน ทานอาจารยใหความรวมมอเปนอยางด มไดแสดง อาการใดๆ ทท�าใหแพทยตองวตกกงวลวาทานจะ ปฏเสธสงทเราถวาย หมายความวาทานพรอมจะให ความรวมมอทกอยางหากเราถวายการรกษาอยท สวนโมกข โดยไมเกนเลยไปจากเจตจ�านงของทาน 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๓๙

คนนนเราโทรศพทขนกรงเทพฯ เพอรายงานทานคณบด ถงผลการตรวจรกษาและเรยนใหทานทราบวา ทาน อาจารยพทธทาสตองการทจะรบการรกษาอยทสวน- โมกข ทานคณบดรบทราบแตกยงเสนอแนะวาหาก สามารถโนมนาวทานไดใหม กใหพยายามนมนตทาน เขามารบการรกษาทศรราชอกครง เพอใหไดผลการ รกษาทด และทานอาจารยจะไดพนขดอนตรายโดยเรว 

ตอนดกคนนน ศ. นพ. วจารณ พานช ซงเปน หลานชายของทานอาจารยไดน�าคณะแพทยและ พยาบาลจากคณะแพทยศาสตรสงขลานครนทร มา รวมถวายการรกษาดวย ในคนนนอาการของทาน อาจารยดขนเลกนอย เมอถวายยาตางๆ และเฝาด อาการจนถงประมาณต ๓ ผมกเขานอน มพยาบาลเวร และพระอปฏฐากคอยเฝาดอาการ ทางวดจดใหผม และอาจารยประดษฐพกทบานรบรอง ซงมคณปาอรญ และพคนเปนผ คอยดแลความสะดวกดานการกน การอยใหเปนอยางด

เชำวนรงขนคอวนองคำรท ๒๙ ตลำ- คม ๒๕๓๔ อาการของทานเรมทเลา ขนตามล�าดบ อาจารย วจารณได  พยายามโนมนาวใหทานอาจารยเขา รบการรกษาในโรงพยาบาลอกครง แต ทานกคงยงปฏเสธเชนเดม อาจารย วจารณจงกราบเรยนทานวา ถาเชนนน กเสนอขอใหทานไปรบการเอกซเรย ทรวงอก และตรวจคลนไฟฟาหวใจท โรงพยาบาลไชยา โดยแพทยไดกราบ 

เจตนารมณทแจมชด

๒

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๔๒

เรยนใหทานทราบวา การตรวจดงกลาวจะชวยในการ วนจฉยของแพทย เพอใหทราบวาภาวะหวใจวายของ ทานนนเปนมากนอยเพยงใด และเพอตรวจใหแนชด วาทานมอาการปอดอกเสบเหมอนอยางทเขาใจกน ในตอนแรกหรอไม เมอทานรบทราบเหตผลแลว ทานอาจารยกยนยอม คณะแพทยและพระอปฏฐาก คอ พระสงหทอง เขมโย และ พระมณเฑยร มณฑโร กน�าทานเดนทางไปโรงพยาบาลไชยา ซงอยหางจาก สวนโมกขประมาณ ๘ กโลเมตร เชาวนนนทานสามารถ เดนไดชวงสนๆ เพอไปขนรถยนต ซงอาจารยวจารณ น�ามาจากสงขลาโดยททานไมแสดงอาการหอบเหนอย ใหเหนมากนก

หลงจากฉายเอกซเรยแลว คณะแพทยไดรวมกน พจารณาภาพเอกซเรยทรวงอกของทาน แลวประเมน วาภาวะหวใจลมเหลวนนยงคงรนแรงมาก ซงน�าภาพ เอกซเรยดงกลาวถวายใหทานด พรอมกบอธบาย โนมนาวทานอกครงหนงวาใหทานอาจารยเขารบการ รกษาในโรงพยาบาลจนกวาจะพนขดอนตราย เพราะ 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๔๓

การอยรกษาทวดซงขาดเครองมอทางการแพทยนน เปนการเสยงตอชวต ผมคดวาอาจารยประดษฐนน ไดกราบเรยนสถานการณของอาการอาพาธใหทานฟง โดยชดเจนแลว ตงแตเมอคนวาน (และในเชาวนน ดวย) วาทานอาจถงแกมรณภาพไดในชวงเวลาอนสนๆ อยางชนดปบปบ หรออยางทนททนใดไดตลอดเวลา ถาท�าการรกษากนอยทวด ถงแมโดยถอยค�าอาจารย ประดษฐจะมไดใชค�าวา “มรณภาพ” โดยตรง แตผม มนใจวา โดยสาระทกราบเรยนทานอาจารยนน ทาน ยอมเขาใจดวา ความตายเปนสงทก�าลงคกคามและ อยใกลชดทานในเวลานนเปนอยางยง

แตทานอาจารยรบฟงแลวกยมๆ หวเราะหๆ  ไมวา อะไร แลวสกครกกลาวปฏเสธพรอมขอบคณในความ หวงดของแพทย ในความคดสวนตวของผมนน ผม คาดเดาอยแลววาเราจะไดรบค�าปฏเสธเปนครงท ๓ จากทาน เพราะจากค�าพดและทาทของทานเมอคน ผมกไดขอสรปกบตนเองแลววาทานอาจารยจะไม เปลยนใจ เนองจากทศนะและโดยเฉพาะทาทนน 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๔๔

ทานแสดงออกโดยชดเจนวา ทานไมยนดยนรายกบ ความเจบปวยนน เรยกวาจะรอดกได หรอจะตายกได เพราะทานอาจารยมไดมองความเจบปวยและความ ตายจากทศนะเดยวกบทผมและเราๆ เขาใจกนเลย

ตอนสายของวนนน หลวงพอปญญานนทภกข เดนทางมาสวนโมกขเพอเยยมอาการอาพาธ หลวงพอ ไดพยายามโนมนาวทานอาจารยอกครงหนง โดยให เหตผลหลายๆ ประการ ตงแตความหวงใยขององค พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ของทานประธานองค- มนตร สญญา ธรรมศกด ตลอดจนความพรอมของ การเดนทางเขากรงเทพฯ เพอเขารบการรกษา แต ทานอาจารยกคงรบฟงและหวเราะหๆ ยมๆ เชนเดม อก

แตผเกยวของทกคนกดจะไมสนความพยายาม

เมอ ศ. นพ. ประเวศ วะส เดนทางถงสวนโมกข ในชวงบาย อาจารยประดษฐและผมไดเลาสรปอาการ 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๔๕

และการถวายการรกษาทด�าเนนการอย รวมทงเลาให อาจารยฟงวา ทานอาจารยตองการจะรกษาอยทสวน โมกขมากกวาทโรงพยาบาล บายนนมการประชม คณะแพทยทงหมด พระเถรานเถระ พระอปฏฐาก ทกรป และฆราวาสผใกลชด เพอหารอแนวทางใน การถวายการรกษา เมอไดขอสรปแลว ทประชมกได มอบหมายใหอาจารยประเวศเปนผเขาไปกราบเรยน รายละเอยดของการอาพาธ และแนวทางของการรกษา ทแพทยเหนวาดทสดใหทานอาจารยไดรบทราบอกครง โดยอธบายใหทานไดเหนวาการอาพาธครงน หาก ไดรบการรกษาทดแลว อาการกอาจจะไมรนแรงจนน�า ไปสจดสนสดของชวตตามปกต และทานอาจารยจะสามารถมชวตตอไปไดอกชวงหนง เพอสานตอ ภารกจทางพทธศาสนาททานคาดหวงไวได โดยอาจารย ประเวศกราบเรยนทานวา 

“ปรกษากนทวหมดแลวเขา (แพทย) บอก

โอกาสทจะดขนนสงมาก เรองท�าใหหวใจดขน แลวก อยในสภาพทจะท�างานตอไปอกหลายป”

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๔๖

พรอมกบกราบเรยนเสนอทางเลอกใหทาน พจารณา ๓ ทาง คอ

๑. เขารบการรกษาทโรงพยาบาลศรราช ซงม อปกรณและบคลากรพรอม

๒. เขารบการรกษาทโรงพยาบาลสราษฎรธาน ซงมความพรอมระดบหนง

๓. ท�าการรกษาตอทวด โดยจดสงแพทยและ บคลากรอนๆ หมนเวยนกนมาถวายการดแล

ถาเปนเมอวาน ผมซงรบมอบภารกจนมาจาก กรงเทพฯ คงมความคดวา ทางเลอกท ๑ นาจะเปน ผลดและสอดคลองกบทกฝายทเกยวของมากทสด แตมาวนน หลงจากทไดรบทราบทศนะของทานอาจารย ในเรองความเจบปวยแลว ทงจากททานพดเอง และ จากการซกถามพระอปฏฐากผใกลชด ซงเลาใหฟง ถงทศนะของทานอาจารยในเรองการรกษา และ การเขาโรงพยาบาลในชวงทผานๆ มาแลว กท�าใหผม เอนเอยงไปดานทางเลอกท ๓ มากขน และเรมคดวา จะตองพยายามน�าเอาเทคโนโลยทางการแพทยมา 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๔๗

ประยกตใชเทาทจ�าเปนเทานน อาจารยประเวศเสนอ ทางเลอกพรอมกบแจกแจงประโยชนและโทษของ แตละทางเลอกใหทานอาจารยรบทราบ พรอมกบ กราบเรยนวาหากทานอาจารยเลอกการเขาโรงพยา- บาลไมวาจะเปนทไหน คณะแพทยกจะคอยดแลมให มการใชเทคโนโลยทเกนเลยในการรกษาจนผดธรรม- ชาตไปมาก เชน จะไมมการเจาะคอหรอใสสาย ระโยงระยางตางๆ แตค�าตอบทไดรบจากทานนนกยง เปนไปตามทผมคาด คอทานกยงปฏเสธอยางนมนวล เชนเคย คราวนดวยการหวเราะห ห และพดค�าวา

“ขอรอง ขอรอง ขอรอง”

นอกจากนยงมขอสนทนาอกหลายตอน ระหวาง ทานอาจารยกบอาจารยประเวศ ซงผมบนทกไวดวย ความรสกสนใจวา มนยทชวนใหครนคดตอไปไดอก หลายประเดน เชน

“การรกษาตวเองโดยธรรมชาตเปนสงท

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๔๘

เหมาะสม อาตมาถอหลกนมาแตไหนแตไรแลว ให ธรรมชาตรกษา ใหธรรมะรกษา สวนคณหมอกชวย ผดงชวตใหมนโมเมๆ ไปได อยาใหตายเสยกอน ขอใหแผนดนนเปนโรงพยาบาล แลวธรรมชาตกจะ รกษาการเจบปวยตางๆ ไดเอง ไดเทาไรกเอาเทานน ไมควรจะมอายมากกวาพระพทธเจา ธรรมชาตจะ เปนผรกษา ทางการแพทยหยกยาตางๆ ชวยเพยง อยาเพงตาย” และ “การเรยนรชวตใกลตาย ท�าให มปญญาทสมบรณขน เราจะศกษาความเจบ ความ ตาย ความทกข ใหมนชดเจน ไมสบายทกท กฉลาด ขนทกทเหมอนกน”

เมอทานอาจารยยงคงยนยนเจตนารมณของทาน ซ�าอกเปนครงท ๕ กดเหมอนวาทกคนจะเขาใจชดแจง ในความประสงคของทาน ดงนนแผนการถวายการ รกษาเฉพาะหนาทสวนโมกขจงถกก�าหนดขนตาม เจตนารมณของทาน มการน�าเวชภณฑและอปกรณ การแพทยทจ�าเปนและเคลอนยายไดสะดวกมาเพม เชน เครองตรวจคลนไฟฟาหวใจ ฯลฯ นเปนประสบ 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๔๙

การณครงแรกของผมทตองรกษาผปวยซงมอาการ หนกขนาดน โดยทไมไดใชเครองไมเครองมอการ แพทยตามความเคยชนทเคยใชอยในโรงพยาบาล มนเปนงานทสรางความหนกใจอยางมาก แตใน ขณะเดยวกนกเปนงานทมความทาทายอย ในตว ความอดอดยงคงมอยบาง เพราะผมรสกตนเองยง ไมยอมรบ ๑๐๐% วาสงททานเลอกนนเปนสงท ดทสด สวนหนงคงจะเปนเพราะผมเปนแพทยทรบ การฝกอบรมมาใหคนเคยกบระบบการรกษาทตอง ใชเทคโนโลยชนดเตมทเทาทจะม และเหนวาโรง พยาบาลเปนสถานทซงเหมาะทสดแกการรกษาผปวย อกสวนหนงผมคดวาเปนเพราะผมเพงสมผสกบ ความคดของทานอาจารย ความเขาใจและการเขาถง จงนอยเกนกวาทจะมาถวงดลทศนะแบบแพทยแผน ปจจบนของผมได

แตผมกเรมรสกขนมาวาตนเองเรมเกดความ อยากรอยากเหนอยางมากวาเหตการณจะคลคลาย ตอไปอยางไร และดเหมอนวาอาการของทานอาจารย 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๕๐

จะชวยเปดโอกาสนนใหกบผม เพราะหลงจากททาน ไดรบยาชวยการท�างานของหวใจ รวมกบการไดพกผอน อยางเพยงพอ อาการภาวะหวใจลมเหลวกคอยๆ ด ขนตามล�าดบ แมวาในคนนนทานจะยงมอาการแนน ทอง คลนไส และนอนไมหลบ แตหลงจากทถวายยา แลว อาการตางๆ กดขน และทานอาจารยสามารถจะ พกผอนไดมากขนในคนนน

อยางไรกตามความปรารถนาดทจะใหทาน อาจารยไดรบการถวายการรกษาอยางดทสดในโรง พยาบาลกยงมขนอกครงหนงเปนครงท ๖ โดยเวลา ประมาณ ๓ ทมของคนนน อาจารยประดษฐ (เจรญ- ไทยทว) คณบดคณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล (ในขณะนน) ไดเดนทางถงสวนโมกข เพอกราบเยยม อาการอาพาธ พรอมปฏบตภารกจส�าคญคอ อญเชญ กระแสพระราชด�ารสขององคพระบาทสมเดจพระเจา อยหว มาอาราธนาทานอาจารยวาอยาเพงมรณภาพ ทรงขอใหทานอยผดงพระศาสนา ทานอาจารยรบ กระแสพระราชด�ารสดวยอาการสงบ แลวกตอบกบ 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๕๑

อาจารยประดษฐวา ทานขอฝากอาจารยประดษฐ กราบบงคมทลใหทรงทราบถงความรสกซาบซงใจ ในพระมหากรณาธคณขององคพระบาทสมเดจพระเจา อยหว และขอขอบคณความปรารถนาดของอาจารย ประดษฐทนมนตทานเขารบการรกษาในโรงพยาบาล ศรราช แตทานขอรบการรกษาอยทสวนโมกขตอไป ตามททานเคยตงใจไว

คนนนอาจารยประดษฐ ปญจวณน เดนทางกลบ เนองจากมอายรแพทยโรคหวใจคนใหมมาสลบหนาท แทน หลงจากททานอาจารยยนยนความจ�านงทจะ “ขอใหแผนดนนเปนโรงพยาบาล และไมหอบสงขาร หนความตาย” ทานคณบดจงก�าหนดแนวทางถวาย การรกษาใหม โดยจะใหแพทยโรคหวใจสลบกนมา ดแลทานอาจารยทสวนโมกข คนละ ๒-๓ วน จนกวา ทานจะพนขดอนตราย แลวจงใหแพทยทางสราษฎรฯ รบชวงตอเนองอกท คนนนทานอนญาตใหผมกลบ กรงเทพฯ ได เนองจากโรคของทานอาจารยซงสนนษ- ฐานวาเปนโรคเกยวกบปอด ทจรงแลวเปนโรคหวใจ 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๕๒

ซงไมเกยวกบผมโดยตรง ทานคณบดจงเปนหวงวา ผมคงมงานทอยากจะกลบไปท�าทกรงเทพฯ มากกวา ซงหากเปนกรณปกตแลว ผมกคงอยากจะเตรยมตว กลบเหมอนกน เพราะถอวาหมดภารกจแลว แตผม กลบเสนออาจารยประดษฐไปวา ผมขออยตอไปอก ชวงหนงจนแนใจสกนดวาอาการอาพาธของทาน อาจารยไมมอนตรายแลว โดยเรยนอธบายเหตผลวา ในชวงระหวางสบเปลยนแพทยโรคหวใจนน อาจจะม บางเวลาทเกดชองวางในระหวางการรบเวร ท�าใหไมม แพทยอยถวายการดแลทานไดตลอดเวลา นอกจากน การเปลยนแพทยผรกษาไปเรอยๆ คนละ ๒-๓ วน จะท�าใหเกดปญหาความไมตอเนองในการรกษา เพราะ แพทยทมารบเวรตอจะตองปรบการรบรใหมทกครง เรยกวาผมารกษากไมสบายใจ และผรบการรกษากจะ ไดรบประโยชนไมเตมท ผลการรกษากคงจะไมสมบรณ เทากบการมแพทยคนหนงตดตามดแลอาการอยาง ตอเนอง และถงแมวาผมจะมไดเปนอายรแพทยดาน โรคหวใจ แตกสามารถทจะถวายการดแลอาการอาพาธ โดยรวมในทกระบบของทานอาจารยไดในระดบหนง 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๕๓

ผมจงขออาสารบหนาทตรงน อาจารยประดษฐเหนชอบ ดวย จงอนญาตใหผมอยตอและสงวาหากผมอยาก จะกลบเมอไรกใหเรยนทานไปทางกรงเทพฯ ไดตาม ทผมตองการ

นอกเหนอจากเหตผลทางการแพทยทเรยน ทานคณบดเพอขออนมตอยตอแลว ผมยงมเหตผล สวนตวของตนเองดวย นนคอ ความสนใจอยากร อยากศกษาวา ความเจบไขของ “ผปวยพเศษ” ทานน ของผมจะคลคลายไปในทางใด ผมอยากตดตามวา ภายใตเงอนไขการรกษาทสวนโมกขนนจะใหผลเปน อยางไร จะมปญหาอะไรหรอไม และทส�าคญกคอ ผม อยากเรยนรทศนะความเจบปวยแบบใหมทผมเพง จะไดเคยสมผสดวยตนเองจรงๆ เปนครงแรก หลงจาก ทอาจจะเคยไดอานแนวคดนมาบาง แตมนกเปนเพยง ความรบร แบบผวเผนในภาคทฤษฎ และผมอยาก เรยนรดวยวา บคคลซงเปนทเคารพยกยองและยอมรบ ของคนจ�านวนมากดงเชนทานอาจารยพทธทาสนน มการตอบสนองตอการเจบปวยอยางไร รวมไปถง 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๕๔

การปฏบตตนของทานในเรองการเจบปวยโดยรวม ทงหมดทกดาน เรองเหลานทาทายใหเกดความอยาก เรยนร และผมกรสกในเวลาตอมาวาสงทผมไดคอยๆ เรยนรนมคณคาตอวชาชพของตนเอง เพราะไดชวย เปดทศนะของแพทยแผนใหมอยางผมใหกวางไกล ออกไปจากความรบรเดมๆ ในเรองของความเจบปวย และความสมพนธระหวางแพทยกบผปวยดวย

เชาวนท ๓ ของการถวายการรกษาคอ วนท ๓๐ ตลาคม ๒๕๓๔ นน อาการอาพาธของทานอาจารย ดขนอก การท�างานของหวใจเปนไปในทางทดขน ในขณะทบรเวณภายในสวนโมกขเรมมผคนหลงไหล มากราบเยยมทานอาจารยมากขน เมอสอมวลชนได เสนอขาวการอาพาธออกไป หลายคนมานงเฝาดวยใจ จดจออยากทจะทราบผลการรกษา รวมทงสอมวลชน ดวย ทางวดจงตองหนมาสนใจเรองการชแจงอาการ ใหคนทวไปรบทราบดวย โดย นพ. บญชา พงษพานช จากนครศรธรรมราช ซงมาท�าหนาทเลขานการและ ประสานงานคณะแพทยในการถวายการรกษาทาน 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๕๕

อาจารยครงน ไดจดท�าบอรดขาวรายงานอาการ รวมทง น�ารายงานอาการอาพาธ ซงผมเขยนเพอรายงานทาง กรงเทพฯ และสงขลาไปจดท�าเผยแพรเปนการแถลง ขาวแกสอมวลชนดวย ชวงนนคณะแพทยยงงดเยยม ทานอาจารยโดยเดดขาดเพอใหทานไดพกผอน โดย อนญาตใหเขานมสการไดตรงบรเวณดานหนากฏเปน บางชวงเวลาเทานน เพอใหทานอาจารยไดพกผอน อยางเตมทโดยไมมการรบกวน 

ชวง ๒-๓ วนของการถวายการรกษาอยทสวน- โมกขน ผมไดพบวาทานอาจารยแมจะปฏเสธการเขา โรงพยาบาล แตทานกมใชผทตอตานหรอวางตนเปน ปฏปกษกบการแพทยสมยใหมเลย หากแตทานมอง วทยาการทางการแพทยวาเปนสวนประกอบสวนหนง ในการรกษาความเจบปวยเทานน และไมใชสวนท ส�าคญมากส�าหรบทานในยามอาพาธ ทานจงมไดปฏเสธ ไปเสยทงหมดทกๆ เรองแบบพวกสดโตง แตทานจะให การตอบรบกบสวนประกอบสวนนดวยความเหมาะสม ตราบทไมขดกบหลกการของทาน ผมจงไมเคยเกด 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๕๖

ความรสกอดอดวตกกงวล หรอหนกใจในการถวาย การรกษาทานอาจารยเลยแมแตครงเดยว จนกลาว ไดวาไมมชองวางกบทานอาจารยเลยในการรกษา เพราะทานจะใหความรวมมอกบแพทยอยางดทกๆ ครง ไมมการบนและการแสดงทาทใดๆ ทจะท�าให แพทยอดอด หรอหมดก�าลงใจในการรกษา ไมวาเรา จะปรบเปลยนหรอเพมชนดยา จะขอเจาะเลอดไปตรวจ หรอขอถวายการตรวจทานวนละ ๔ เวลา ๖ เวลา แมแตเวลาทผมเจาะเลอดพลาดจนเสนแตก ตองขอ เจาะใหม กเพยงแตเรยนทานวา “ทานอาจารยครบ ผมขอโทษ ผมขอเจาะใหมอกเสนครบ” ทานกไมวา กระไร หรอมปฏกรยาอะไร ทานจงเปนคนไขทแพทย สบายใจทจะรกษา เพยงแตเราจะตองรและเขาใจถง ทศนะตอความเจบปวยและความตายตามแนวคดของ ทาน รวมไปถงทาทตอการแพทยสมยใหมของทาน แลวถวายการรกษาไปตามขอบเขตน ทานอาจารยกจะไมปฏเสธเลย

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๕๗

อาการของทานในวนท ๓๑ ตลาคม ๒๕๓๔ ดขนอกตามล�าดบ ทานอาจารยดสดชนขนมาก ฉนอาหารไดเพมขน และสนทนาไดเปนเวลานานขน ในตอนบายวนนนจงมการประชมรวมกนระหวาง คณะแพทยจากศรราชและโรงพยาบาลสราษฎรธาน คณะสงฆ และฆราวาสผใกลชด คณะแพทยไดแจง ใหทราบถงความคบหนาของการอาพาธ และหารอ ถงแนวทางการดแลรกษาในขนตอไป ซงก�าหนดไววา ในสวนของแพทยจะมการจดเวรผลดเปลยนกนมา อยเวรตลอด ๒๔ ชวโมง จนกวาจะแนใจวาทานอาจารย พนขดอนตรายแลว และคณะแพทยเหนวาควรก�าหนด ประเภทอาหารทจะไมท�าใหเกดผลเสยตอโรค โดยให ลดจ�านวนแคลอรในอาหารตอวนลง ดวยการจ�ากด อาหารประเภทแปง น�าตาล และไขมน รวมทงให ลดปรมาณเกลอในอาหารและเครองดมใหเหลอนอย ทสด นอกจากนนในชวงระหวางนใหทานอาจารย พกผอนใหมากทสด สวนในระยะยาวใหพจารณากน โดยละเอยดอกครงหนง

การจายยาทผปวยไมยอมรบ

๓

ในกลำงดกของคนนนเอง (๓๑ ตลำคม ๒๕๓๔) ทานอาจารยมอาการแปลกๆ เกดขน ซงท�าใหพระอปฏฐากตกใจ มากนนคอ ทานมอาการนอนไมหลบ ผดลกผดนง เปนอยางนอยตลอดคน โดยทพระอปฏฐากกท�าอะไรไมถก เพราะไมทราบสาเหตของอาการ แต พระทานกมไดไปปลกผม เนองจาก เหนวาอาการมไดรนแรงและเกรงใจ วาผมเพงจะไปเขานอน โดยปกตแลว 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๖๐

ผมจะอยทกฏทานอาจารยตลอดวน จนกระทงประมาณ ต ๑ จงจะกลบทพก และกลบมาอกครงตอนประมาณ ๖ โมงเชา

เชาวนรงขน เมอผมไปถงทกฏ ทานสงหทอง กเลาใหฟงดวยความตนเตน ตอนนนผมเองกยง ไมทราบวาอาการดงกลาวเกดจากสาเหตอะไรแน แตเมอเราเหนวาทานอาจารยพกผอนไมพอ จงมการ ถวายยานอนหลบหลงทานฉนเชาเสรจ โดยเปลยนชนด และเพมปรมาณมากขนกวาปกตดวย อาการในตอน สายของวนนนท�าใหเราทราบสาเหตของอาการตางๆ ในคนทผานมาไดชดเจนขน นนคอ ทานอาจารยกลบมา มอาการเหมอนเดมอกและเปนมากขนดวย โดยทาน มอาการเหมอนกบจะพยายามลกขนจากทนอนตลอด เวลา คอ เมอนอนไปไดสก ๑๕-๒๐ นาท ทานกจะ แสดงอาการพยายามทจะลกขนนง และเมอนงไดสกคร กจะลมตวลงนอนอก ท�าเชนนอยตลอดจนถงบาย โดยททงพระทงแพทยกไมรจะท�าอะไร ไดแตกราบเรยน ทานวา “ทานอาจารยครบ นอนครบ ไมมอะไรนะครบ” 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๖๑

แตทานกไมไดตอบอะไร เพราะทานอาจารยอยใน ลกษณะเหมอนคนก�าลงเคลมหลบ ชวงนนเราตอง งดการเยยมทานโดยเดดขาด และตองกนคนมใหมา เหนทานในชวงเวลานนดวย เพอปองกนความตกใจ เพราะแมแตพระอปฏฐากเอง แพทยกยงตองคอย ปลอบใจทานวา “เดยวหาย เดยวหาย”

เราสนนษฐานวาอาการดงกลาวนนาจะเกดจาก การทรางกายและจตของทานมปฏกรยาในทางปฏเสธ ตอยานอนหลบ อนเปนผลขางเคยงทเราเคยพบใน ผปวยบางราย นนคอ รางกายและจตจะฝนตอฤทธ ยาทพยายามจะเขาไปควบคมระบบการรบรโดยรวม ในครงนนเราถวายยานอนหลบใหทานอาจารยโดยไมได กราบเรยนทานกอน เนองจากเปนยาทเราจดรวมๆ ถวายพรอมกนกบยาโรคหวใจ เพราะโดยปกตแลว ผปวยดวยโรคดงกลาวมกจะมความวตกกงวลสง ท�าให หลบยาก รางกายพกผอนไมพอเพยงจนเปนผลเสย ตอโรค แพทยจงมกจดยานอนหลบใหผปวยทกครง และกรณทานอาจารยกเชนกน เราถวายยานอนหลบ 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๖๒

ใหทานดวยความเคยชน โดยขาดการพจารณาถง สภาพเฉพาะของผ ป วย เพราะในกรณของทาน อาจารยนน ทานมไดมความวตกกงวลกบอาการ อาพาธ จงไมมเหตจ�าเปนทจะตองถวายยานอนหลบ แตอยางไรเลย

หลงจากคราวนนแลว พระอปฏฐากจงบอกกบ แพทยวา ในการถวายยาตางๆ นน อยากขอใหแพทย กราบเรยนใหทานอาจารยทราบดวยวา มยาอะไรบาง เพราะทานจะสนใจวาฉนยาอะไรบาง แมวากบแพทย ทานจะมไดซกถามละเอยดเหมอนการซกถามกบ พระอปฏฐากทน�ายาไปถวายกตาม ผมจ�าไดวาครงนน เรามไดกราบเรยนทานใหทราบถงการถวายยานอน หลบ เพราะเปนยาทเราถวายพรอมกบยาโรคหวใจ เราจงกราบเรยนแตเพยงวา มยารกษาโรคหวใจ โรค ความดนโลหต ฯลฯ ทงนคงจะเปนความเคยชนของ แพทยในบานเราทสงยาใหคนไขได โดยทมกจะไมถก ซกถาม แตกบทานอาจารยนน ผมสงเกตวาทาน จะคอยดวาเรารกษาทานอยางไร แมจะมไดซกไซให 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๖๓

เราอดอด แตทานจะทราบ เชน บางครงทานจะทกวา “เอะ...ยาเมดนไมเคยฉน” หรอบางครงทานจะเลากบ พระอปฏฐากวาหลายครงทแพทยมกจะพดขดกนเอง จนไมทราบวาจะเชอใครด

วนนนเมอยาหมดฤทธ ทานเลาความรสกใหฟง ทหลงวา

“ไมรมนเปนอยางไร คลายกบจะทงหลบและดบ กเราเกรงวา ถาปลอยใจไปตามนน มนกจะดบไป เลย”

คอทานมความรสกดงลงไป เหมอนกบจะหาย ไป ทานจงดงไว หลงจากอาการคราวนนแลว แพทยก ตดสนใจงดยาทมผลตอระบบการรบรของทานตลอด และอาการดงกลาวกคอยๆ หมดไปและไมเกดขนอก เลย

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๖๔

ในสวนของโรคหวใจนน อาการของทานดขน เปนล�าดบ แตอปสรรคส�าคญทมผลกระทบตอโรค ของทานนนยงมอย นนคอ แพทยเหนวาอาหารท น�ามาถวายทานอาจารยนน ยงไมเปนไปตามทคณะ แพทยวางแนวทางไวให จงไดขอประชมรวมกบพระ อปฏฐากและญาตโยม ซงมหนาทเตรยมอาหารของ ทานอาจารยอกครงหนง คราวนมโภชนากรจากโรง พยาบาลสราษฎรฯ มาชวยแนะน�าถงชนดและปรมาณ อาหารทเหมาะสมแกการจะถวาย แตเทาทผมสงเกตด ทงในชวงนนและในเวลาตอมา กคอความรวมมอยง มไมมากเทาทแพทยตองการ หรอเรยกวาไมคอย ไดผลนก เนองจากญาตโยมสวนใหญมกจะหวงกนวา ทานอาจารยจะฉนอาหารไดนอยและรสชาตจะไม ถกปากเหมอนกอน ทงๆ ทแพทยกไดพยายามโนมนาว ใหเหนวา โภชนาการทไมเหมาะสมหรอไมควบคมนน จะเปนผลเสยอยางมากตอโรคททานอาจารยก�าลง อาพาธอย

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๖๕

ดงนนทางหนงทแพทยชวยกนกบพระอปฏฐาก ไดกคอ คดเลอกเอาเฉพาะอาหารทจดเตรยมมาอยาง ถกตองตามค�าแนะน�าไปถวายทานอาจารยเทานน อาหารทมผน�ามาถวายทานในแตละวนนนมจ�านวน มากมายหลายชด ขนาดรบประทานไดเปนสบคน ทเดยว แตทานอาจารยฉนจรงๆ ไมมากนก ทราบจาก พระอปฏฐากวา โดยปกตแลวทานอาจารยจะพยายาม ฉนใหทวๆ เพอฉลองศรทธาของญาตโยม ดงนนถา ไมมการคดเลอกขนไปกอน ปองกนอาหารทเปนผลเสย ตอโรคกจะท�าไดยาก เนองจากในแตละมอนน บางคน จดเตรยมอาหารมาไมสอดคลองกบสภาพการอาพาธ ททานเปนอยเลย นอกจากนพระอปฏฐากยงเลาวา ทานอาจารยนนจะเปนผทไมเชออะไรงายๆ โดยทนท แมในสงทแพทยบอก เพราะฉะนนหากทดลองได ทานจะทดลองกอนเสมอ เชน ถากราบเรยนวาการ ฉนอาหารประเภทนจะท�าใหโรคเกาตก�าเรบ ทานก จะลองฉนดกอน หากตอมาโรคก�าเรบจรงๆ ทานกจะ เลกฉนอาหารประเภทนน แตอาหารบางอยางกมได ใหผลตามทแพทยบอกทกครงไป ดงนนทานอาจารย 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๖๖

จงมใชผปวยทเชอแพทยในทกๆ เรองและทกๆ ครง เสมอไป

เมอเรมเขาสวนท ๗ ทผมมาถวายการรกษา คอ วนท ๓ พฤศจกายน ๒๕๓๔ นน ทานอาจารยไดลอง ลกเดนในบรเวณหอง ภายหลงจากการชงน�าหนกตว ในตอนเชาแลว ทจรงผมไดขอใหทานเรมออกก�าลง กายอยกบทในเตยงมาตงแตเมอวานแลว การเดน ในวนน ทานเดนชาๆ ไดโดยไมมอาการผดปกต ทง ทางรางกาย และการท�างานของระบบหวใจ จงได กราบเรยนใหทานคอยๆ เพมการออกก�าลงกายในวน ตอๆ ไปทละนอยๆ เพอใหการฟนตวจากการอาพาธ เปนไปไดเรวขน

ชวงนทานอาจารยสามารถจะพดคยไดเหมอน ปกตแลว ดงนนเมอมชวงวาง  ทานอาจารยกจะพดคย ดวย โดยทานจะนงอยบนเตยง สวนแพทยกจะนงอย หนาหองบาง ในหองบาง แลวกกราบเรยนถามเรอง สพเพเหระกบทาน มชวงหนงทานอาจารยไดปรารภ 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๖๗

ใหฟงวา การอาพาธในครงน ตวทานเองไดเรยนรอะไร เพมเตมขนอกมาก ทานใชค�าวา “ไมสบายทกท ก ฉลาดขนทกท” แลวทานกหวงวาคณะแพทยผมาถวาย การรกษาคงจะไดเรยนรธรรมะจากการปฏบตงาน ในครงนเชนกน

ส�าหรบผมเองแลว ยงรสกผวเผนมากกบการท จะเขาถงสงททานบอกน แมจะรสกวาไดเรยนรอะไร ทตนเองสนใจไมนอย และไดจดบนทกเอาไวส�าหรบ อานทหลงดวย แตสวนใหญจะเปนค�าพดของทาน ในเรองทศนะตอความเจบปวย การรกษาการแพทย สมยใหม เชน การใหธรรมชาตรกษา ความเจบไข มาเตอนใหฉลาด ฯลฯ ซงผมรสกวาเปนค�าพด “แปลก ด” จงจดบนทกเอาไวในเวลาทวาง โดยทยงไมไดคด อะไรกบมนจรงจงนก

ภารกจของผมสนสดลงในวนรงขน คอวนท ๔ พฤศจกายน ๒๕๓๔ เพราะจากลกษณะอาการททาน อาจารยแสดงออกภายนอกในชวงวนทายๆ น แสดง 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๖๘

ใหเหนวาทานฟนตวไดเรว ท�าใหผเขากราบเยยมทง พระและฆราวาสเกดความปตดใจ แมวาเชาวนนน ทานจะปรารภวา รางกายยงรสกออนเพลยอย ท�าให ไมคอยอยากฉนอาหารและออกก�าลงกาย แตทาน กพยายามท�าตามทแพทยแนะน�า ดงนนคณะแพทย จงลงความเหนวา อาการอาพาธของทานนาจะผาน ชวงวกฤตไปแลว จงมอบหมายใหคณะแพทยของ โรงพยาบาลสราษฎรฯ เปนผรบผดชอบตอไป โดยใน ชวงกลางวนจะมแพทยมาตรวจเยยมเปนครงคราว สวนตอนกลางคนจะจดแพทยมาผลดเปลยนกนอย ในวดจนถงตอนเชาเปนเวลา ๑ เดอน จนแนใจวา จะไมมอาการแทรกซอนใดๆ ส�าหรบทางศรราชจะ คอยใหค�าปรกษาและจดสงแพทยมาตดตามผลการ รกษาเปนระยะๆ

ผมจงโทรศพทรายงานทานคณบดตงแตเมอวาน แลวเตรยมตวกลบกรงเทพฯ เนองจากภารกจไดบรรล ตามทผมตงใจไวแลว นนคออยเฝาถวายการดแล จนทานอาจารยพนขดอนตราย ซงตอนแรกนนผมยง 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๖๙

ประเมนไมไดเลยวา ดวยการรกษาทสวนโมกขตามแบบ ททานอาจารยประสงคนนจะใชเวลานานเทาไร และ ทานจะรอดพนวกฤตไปไดหรอไม ทแรกผมคดๆ อยวา ตวเองคงจะตองอยนาน (หากทานไมเกดอาการเฉยบ พลนอยางทวตกกนเสยกอน) แตทานอาจารยกฟนตว ไดอยางรวดเรว ผมจงอยถวายการรกษาทสวนโมกข เพยง ๖ วน ๗ คน แลวกเดนทางกลบกรงเทพฯ ดวย เทยวบนเชาและเขาท�างานทศรราชในบายวนท ๔ พฤศจกายน ๒๕๓๔

เมอถงโรงพยาบาล ผมกเขาไปขออนญาตทาน คณบดวาเสาร-อาทตยทจะถงนน ผมอยากจะขอลง สวนโมกขอก เพอตดตามอาการของทานอาจารย ซงทานคณบดกอนมต เหตผลทผมอยากจะตดตาม อาการตออกนนกเนองจากอยากดและอยากรไปให ถงทสดของอาการอาพาธทผมไดเขาคลกคลอยาง ใกลชดมาตงแตตน และกอยากจะเรยนรอะไรๆ จาก ทานอาจารยพทธทาสอก

ประสานกายกบจต

๔

ผมลงสวนโมกขอกครงชวงวนท ๘-๑๐ พฤศจกายน ๒๕๓๔ คราวนเดนทาง คนเดยว และสทหมายโดยทราบสภาพ อะไรๆ ตางๆ มากขน รจก “พทธทาส- ภกข” มากขนกวาเดม

ในชวงอาทตยทผานมานน อาการ ตางๆ ของทานดขนตามล�าดบโดยไมม อาการแทรกซอน ทานอาจารยยงไมคอย ไดออกก�าลงกายตามทแพทยแนะน�า 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๗๒

มากนก เพราะทานบอกวาเวลาเดนจะรสกโคลงเคลง แสดงวารางกายของทานยงไมพรอมทจะท�าตามท แพทยแนะน�าได สวนปญหาอาหารนนทานบอกวารส หวานนนเบอไปไดเองแลว แตรสเคมนนยงไมสามารถ ลดไดทงหมด เพราะจะท�าใหทานอาจารยฉนอาหาร ไดนอย ในชวงระหวางนอาหารจากญาตโยมทวไป ซง เคยถวายทานไดงดไป แลวมอบหมายใหมผจดท�า อาหารถวายเปนการเฉพาะเพอทจะไดสามารถควบคม ชนดของอาหารทจะถวายทานใหเปนไปตามทแพทย แนะน�าได

ชวงนทานเรมจะสนทนาธรรมและใหขอคดกบ แพทย บางครงทานกพดกบผมโดยตรง เมอผมอย กบทานในหอง ขอคดหนงในระหวางนทผมสนใจและ จดเอาไว เชน ทานใหขอคดวา

“การแพทยสมยใหมควรทจะหาทางท�าใหเกด

การประสานกนระหวางวทยาศาสตรในปจจบน ทมงเนน ในเรองกายกบเรองธรรมะอนเกยวของกบจต และเปน

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๗๓

เรองของสงขาร ถาท�าไดจรงเมอไรกจะเปนประโยชน ตอประชาชนทเจบปวยอยางแทจรง”

ตอนนนผมฟงทานโดยไมไดรสกชดเจนลงไปวา เหนดวย แตกมไดรสกวาคดคานเชนกน เพราะผม ไมรวา จตและสงขารททานอาจารยพดถงนนคออะไร เปนความไมรของตนเอง ผมยอมรบวาการศกษาของ แพทยสมยใหมอยางทผมเรยนมานนท�าใหตนเอง ไมรจกสงททานอาจารยพดถง เพราะสงทเราเรยนนน ตงตนจากวารางกายของมนษยมอวยวะสวนนนสวนน เวลาเจบปวยกเกดขนจากการทอวยวะสวนนท�างานเกน สวนนนท�างานขาด ฯลฯ เหลานเปนเรองทเราทราบ อยแลว แตความรทวานอกจากการท�างานเปนสวนๆ ของรางกายแลว มนษยยงมจตใจหรอจตวญญาณดวย นน ผมไมเคยสนใจเรองนมากอนเลย เพราะฉะนน มนจะมจรงหรอไมมจรง ผมกไมทราบและมนจะม สวนตอการท�างานของรางกายมากนอยขนาดไหน ผมกไมทราบแนนอนอกเชนกน ดงนนเมอทานอาจารย พด ผมจงรบฟงทานโดยไมมขอมลพนฐานในเรองน

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๗๔

แตวาทจรงแลว นกคงไมใชครงแรกทผมไดยน ทศนะแนวน เพราะเคยไดยนหรอไดอานผานตามาบาง เพยงแตเปนการสมผสผานตวหนงสอ มใชการเผชญ กบผทมความคดแบบนโดยตรง การไดมาถวายการ รกษาทานอาจารยพทธทาส ท�าใหผมไดเขามาประชด หรอจะเรยกวา “เผชญหนา” กบผทมแนวคดแบบน กได แบบทตรงขามกบความรบรหรอสงทผมร�าเรยน 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๗๕

มา ซงทจรงแลวเมอผมรบฟงทาน ผมควรจะมความ รสกคดคาน เพราะมนแตกตางจากการเรยนรเดม ของตนเอง แตผมกไมไดรสกชดเจนวาอยากคดคาน ทงนคงเปนเพราะผมพบวาทานอาจารยพทธทาสนน เปนผทมความคดเปนวทยาศาสตร เชอถอในเรอง ของเหตผล การยอมรบในเรองอะไรของทานนนเกด จากการททานไดพสจนแลว หรอไดทดลองจนเหนผล มาแลว ดงนนผมจงคดวาจะตองมอะไรแนๆ ทท�าให ทานอาจารยคดอยางน เพยงแตผมไมทราบวามน เกดขนไดอยางไร มความเกยวโยงเกยวเนองกนลกซง ขนาดไหน ระหวางรางกายและจตวญญาณ แตทศนะ ของผมคงจะเรมเปลยนไปบางแลว ดงนนจงมไดรสก อยากจะคานทศนะททานพดในวนนน

แลวหลงจากนนมา ผมกไดมโอกาสเหนและ เรยนรเรองของจตมากขนจากการปฏบตของทานอาจารยทแสดงออกในยามอาพาธครงตอๆ มาอก หลายครง  และแนวการรกษาของทาน ซงบางครงมได อาศยการแพทยสมยใหมหรอยาชนดใดเลย

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๗๖

การเดนทางมาตรวจเยยมอาการอาพาธของ ทานอาจารยในชวงวนท ๘-๑๐ พฤศจกายน ๒๕๓๔ น คอการปฏบตหนาทตามทไดรบค�าสงเปนครงสดทาย ของผม เนองจากวาอาการอาพาธของทานอาจารย สามารถทจะมอบโอนใหแพทยในพนทเปนผถวายการ ดแลไดตอไปแลว ภารกจอยางเปนทางการของผมจง เสรจสนลงในการไปสวนโมกขคราวน

อยางไรกตามความรสกสนใจใครรในความเปนไป และความคดของ “ผปวยพเศษ” ทานนของผมยง ไมสนสดลงไปดวย “พทธทาสภกข” และสวนโมกข ยงเปนจดหมายทผมจะตองมาเยยมเยอนอยเปนประจ�า เดอนละครงในวนเสาร-อาทตย แมจะเปนการมาโดย สวนตว แตกไดมโอกาสท�าหนาทถวายการดแลเรอง สขภาพของทานอาจารยอยางตอเนองดวย จนกระทง กลายเปนความผกพนจากการไดเหนและไดรบรทศน คต และการปฏบตของทานอาจารยในเรองสขภาพ ความเจบปวย หรอแมแตในเรองของความตาย

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๗๗

ธรรมชาตชวยรกษา

๕

หลงกำรอำพำธหนกในเดอนตลำคม ๒๕๓๔ แลว ทานอาจารยกอาพาธหนก บาง เบาบาง อยอกหลายครง ทศนะ ของทานทวา “ความเจบไขมาเตอนให ฉลาด” “ไมสบายทกท กฉลาดขนทกท” ท�าใหผมคดวา ทานไดมโอกาสศกษา เรยนรสงททานตองการมากขนเปน ล�าดบจากการอาพาธในแตละครงดวย

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๘๐

วนท ๒๙ กมภาพนธ ๒๕๓๕ สเดอนหลงการ อาพาธหนกดวยโรคหวใจวาย ทานอาจารยอาพาธ ดวยโรคภาวะเสนเลอดสมองอดตน ท�าใหเนอสมอง บางสวนขาดเลอด จากการสบคนทางการแพทยคาดวา อาการนเปนผลจากการเตนของหวใจผดจงหวะทมมา แตเดมของทาน ท�าใหมลมเลอดเลกๆ หลดจากหวใจ ไปยงสมอง

ผมรบทราบขาวนเมอทานอาจารยประดษฐ (เจรญไทยทว) ซงเขารบต�าแหนงใหมเปนอธการบด มหาวทยาลยมหดลแลว ทานโทรศพทมาถงผม มค�าสง ใหเดนทางลงไปสวนโมกข เนองจากทานไดรบรายงาน วาทานอาจารยพทธทาสอาพาธหนก และทานอธการ- บดกรบทราบอยกอนวาผมยงลงไปสวนโมกข และ ตดตามดแลอาการของทานอาจารยอยแมจะอยาง ไมเปนทางการ ผมเดนทางไปสวนโมกขในวนท ๑ มนาคม ๒๕๓๕ ทราบวาเมอบายวนท ๒๙ กมภาพนธ ๒๕๓๕ นพ. ทรงศกดไดมาตรวจอาการแลว สนนษ- ฐานวาลมเลอดหลดไปสสมอง

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๘๑

พระพรเทพ ฐตปญโญ พระอปฏฐากและเลขา- นการสวนตวของทานอาจารย ไดเลาเหตการณให ฟงวา ทานสงหทอง พระอปฏฐากซงนอนเฝาทาน อาจารย ไดมาเรยกทานตอนกลางดก บอกวาใหไปด ทานอาจารย เนองจากทานมอาการแปลกๆ คออยๆ กลกขนมานงบนเตยง ชมอแลวกบอกวา “เปดซ เปด เสยง” แตเมอพระเดนไปเปดวทยแลว ทานอาจารย กยงพดตอเชนเดมอก พระอปฏฐากกราบเรยนถาม อะไร ทานกไมตอบ และยงคงมทาทางเชนเดมอก ซงพระทานจ�าไดวาเปนกรยาปกตของทานอาจารย ในเวลาททานจะเรมการเทศน คอบอกใหพระทคม เครองเสยงเปดไมโครโฟน จากอาการและการทสอสาร กบทานไมไดท�าใหทราบวาทานอาจารยอาพาธ แต ไมทราบกนวาดวยโรคอะไร จงไปตามทานอาจารยโพธ แลวกไปตามอาจารยประยร เมออาจารยประยรมา ถงกตรวจรางกาย และวดความดนโลหตกพบวาปกต ชวงตอมาทานอาจารยลงไปนอนตอไดเอง แลวสกพก กเปลยนอรยาบถมาเปนการท�ากจวตรประจ�าวนของ ทานโดยท�าอยซ�าๆ เชน ลกขนมานงโถ แลวกลบไป 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๘๒

นอน แลวกลกขนท�าใหมอก โดยททานไมไดถายจรงๆ เปนอยางนทงคน แลวทสดทานกลงไปนอนและหลบ ไปนาน

ตอนเชา พญ. เสรมทรพย ด�ารงรตน แพทย อาวโสซงเกษยณราชการแลวมาอยสวนโมกข และ เปนผหนงซงคอยถวายการรกษา และถวายค�าแนะน�า เรองสขภาพของทานอาจารยมานาน ไดไปเยยมอาการ ทาน เมอกราบเรยนถามทานวามอาการปวดศรษะ ไหม เวยนศรษะหรอเปลา ทานกตอบวาไมโดยตลอด พญ. เสรมทรพยจงกราบเรยนใหทานอาจารยลอง นบนว ปรากฏวาทานนบไมได ไดแตหวเราะ ห ห จง ไดเรมเอะใจกนวาทานอาพาธเกยวกบสมอง จงโทรศพท ตาม นพ. ทรงศกด อยางไรกตามยงไมมการถวายการ รกษาอะไรในชวงน ทานอาจารยยงสามารถท�ากจวตร ประจ�าวนตางๆ ไดเปนปกต แตจ�าอะไรและจ�าใคร ไมได หลงจากททานไดนอนพกประมาณ ๔๘ ชวโมง แลว ทานจงเรมกลบเปนปกตเพยงแตสญเสยความ ทรงจ�าไปสวนหนงในชวงนน

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๘๓

วนตอมา อาจารยประเวศมาเยยมอาการ และ ไดโทรตดตอกบ ศ. นพ. อดลย วรยเวชกล หวหนา หนวยประสาทวทยาของศรราช เพอปรกษาอาการ อาจารยอดลยวนจฉยหลงจากฟงสรปอาการตางๆ แลววา ทานอาจารยเปนโรคเลอดแขงตวและอดหลอด เลอดในสมองเปนหยอมๆ พรอมกบสงยาเพอถวายการ รกษา อาการของทานอาจารยเรมดขนเรอยๆ วนตอมา เมอความจ�าของทานกลบคนมาแลว ทานเลาใหผมฟง วา ขณะทเกดเหตนน ทานอาจารยก�าลงเขยนหนงสอ อย สนนษฐานวาคงเปนงานทตองใชความคดมาก เนองจากทานบอกวางานนนเปนงานเผยแผธรรมะชน ส�าคญสดทายททานอยากจะท�าใหเสรจกอนสนชวต

ทานเลาความรสกในชวงทเกดอาการวา ทนท ทนใดนนกรสกวบไปเฉยๆ ไมสามารถจ�าอะไรได รสก เพยงแตวามนเงยบและนากลวมาก มความรสกวา รางกายเบาเหมอนปยเมฆลอยอยในทองฟา แตไมเหน อะไรชดเจน ทานอาจารยมความรสกวาอาการอาพาธ ครงนเปนครงทรนแรงทสด เมอเทยบกบการอาพาธ 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๘๔

ครงอนๆ ทผานมา ทงนคงจะเปนเพราะวาทานไม สามารถจะใชสตสมปชญญะของทานควบคมสงตางๆ ไดเหมอนกบการอาพาธทเกดกบอวยวะส�าคญสวน อนๆ

เมอผมเหนวาอาการของทานฟนตวไดเรวและ ไมมอะไรทเปนอนตรายแลว วนท ๓ มนาคม ๒๕๓๕ ผมกเดนทางกลบกรงเทพฯ และคดวานาจะตดตอ ใหมแพทยเฉพาะทางในดานประสาทวทยาไปตรวจ เยยมอาการของทาน พอดผมไดพบกบ ศ. นพ. นพนธ พวงวรนทร แพทยผเชยวชาญดานประสาทวทยา ในการประชม กเลยเรยนเรองตางๆ ใหอาจารยนพนธ ฟง พรอมกบชวนใหทานลงไปตรวจอาการทานอาจารย แตเนองจากตอนนนทางคณะฯ ยงไมมแผนการสง แพทยไปถวายการรกษา เราจงวางแผนกนวาจะขอ อนมตทานคณบดคอ ศ. นพ. อรณ เผาสวสด เพอทจะ เดนทางไปไดเลยในวนท�างาน โดยไมตองเสยเวลารอ จนถงวนเสาร-อาทตย ผมเตรยมเดนทางไปพรอม กบอาจารยนพนธ แตเกดมภารกจอนท�าใหเดนทาง 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๘๕

ไปดวยไมได อาจารยนพนธจงเดนทางคนเดยว โดยม นพ. ทรงศกดชวยประสานงานกบทางสวนโมกขแทน ผม หลงจากนนมาอาจารยนพนธกลงไปตรวจเยยม อาการทานอาจารยทกเดอนในวนอาทตยหรอเสาร โดยท�าการตรวจและตดตามผลการฟนตวของระบบ ประสาท โดยเฉพาะในเรองความจ�า พรอมกบปรบ เปลยนยาทใชในการรกษาตามความเหมาะสมดวย

หนงเดอนหลงจากนน ความทรงจ�าของทานก กลบคนมาไดมาก แมจะไมทงหมด ทานอาจารยสามารถ ใชความคดเขยนหนงสอไดครงละนานๆ มากขนและ สามารถแสดงธรรมแกผสนใจไดตามสมควร สวนใหญ ครงละไมเกนครงชวโมง แลวคอยๆ เพมขนตามความ พรอมของรางกายและสมอง ซงหลายครงเรากตอง คอยทดทานทานมใหหกโหมเกนไป ทานอาจารยมก จะบนใหผมและคนอนๆ ฟงวาทานไมประมาณตน ในเรองการท�างาน คอมกจะท�างานมากกวาอายและ สขภาพของตนเองเสมอ ทานบอกอยหลายครงวาเวลา พดธรรมะแลวมกจะหยดไมคอยได ทานปรารภใหฟง 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๘๖

วางานททานอยากจะท�าในชวงเวลาทเหลอนคอพนย- กรรมธรรมะทรวบรวมจากการเรยนรตลอดชวตของ ทาน ท�าไวเพอใหพทธศาสนกชนรนหลงไดเรยนร  และศกษาคนควาตอไป

หลงการอาพาธดวยลมเลอดอดตนเสนเลอด สมองในครงนแลว ผมกยงลงสวนโมกขเองเดอน ละครงเชนเดมในวนสดสปดาห ไปถงกจะไปกราบทาน และตรวจรางกายโดยทวๆ ไป พรอมกบอานบนทก สขภาพซงทานพรเทพจดไว แลวกขลกอยบรเวณกฏ ของทานตลอดทงวน ตงแต ๖ โมงไปจนถงดก จะ กลบทพกเมอตอนกนขาวและตอนมานอนเทานน บางครงกคยกบทานอาจารยบางในเรองสพเพเหระ เชน ขาวสารบานเมอง ประวตศาสตร เรองยคเกา ฯลฯ เพราะทานเปนผทรอบรในเรองตางๆ มากมาย มใชเพยงเรองธรรมะเทานน บางครงทานกจะปรารภ ธรรมะ หรอเลาเรองงานและเรองททานอยากท�าใหฟง เปนการคยกบผมคนเดยวบาง หรอกบคณะแพทยซง เคยถวายการรกษาคราวอาพาธเมอป พ.ศ. ๒๕๓๔ 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๘๗

บาง ผมจะคอยจ�าค�าพดของทานทนาสนใจ หรอท คดวาแปลกดไมเคยไดยนมากอน แลวจดบนทกไว แตบางครงกมไดสนทนาอะไรกบทานเลย บางคราว ทานนงอยหนากฏ สวนผมกนงอานหนงสอไปเงยบๆ เหมอนตางคนตางอย คงจะเปนเพราะผมมกจะม ความรสกเกรงใจ ไมอยากรบกวนทาน โดยเฉพาะใน เวลาททานอาจจะก�าลงใชความคดในเรองงานของ ทานอย

ผมจะไดคยกบทานมากหนอยกตอนชวงทตาม ทานเดนออกก�าลงกายในตอนเชา ทานจะเลาเรอง สมนไพร และบอกสรรพคณของตนไมใบหญาทพบ ใหฟง รวมไปกบเรองดแลรกษาตนเองของคนสมย โบราณ ทานรอบรเรองของสมนไพรมาก และมกจะ ใชสมนไพรรกษาตนเองดวยบอยๆ เชน ใชยางมะละกอ รกษาตวตอตอย หรอใหทานสงหทองชวยหาบอน เพอมารกษาหด และวานหางจระเขรกษาแผลทถก น�ารอนหรอไฟลวก ฯลฯ นอกจากนทานยงเคยเลาให ฟงถงวธการรกษาโรคตามแบบของทาน นนคอ เวลา 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๘๙

ทอาพาธ ทานมกจะรกษาโดยการนอนอยางเดยว ไมกนและไมท�าอะไรอยางอนทงสน ประมาณ ๒-๓ วนกจะรผล ซงสวนใหญอาการจะดขนเอง ทานอาจารย จงเชอในหลกของ “ธรรมชาตรกษา” วาเปนหลกใหญ แหงสขภาพและการบ�าบด โดยทแพทยและวทยาการ ทางการแพทยเปนเพยงสวนประกอบหนงในบางครง บางคราวส�าหรบทานเทานน

สขภาพทดขนของทานอาจารยท�าใหผมมโอกาส ไดรจกสวนโมกขมากขน มเวลาเดนส�ารวจเขาพทธ- ทอง สระนาฬเกร โรงปน โรงหนง ไปจนถงลานลกเสอ ฯลฯ รวมทงการวงขนเขานางเอตอนเชาๆ ดวย เมอ ครบ ๑๒ เดอนของการมาถวายการดแลทานอาจารย คอในเดอนตลาคม ๒๕๓๕ สขภาพโดยรวมของทาน หากดจากภายนอกจะใกลเคยงกบชวงเดมกอนทจะ อาพาธ คอคอนขางแขงแรง แตตวทานเองยงปรารภวา มนไมเหมอนแตกอน ทานรสกเพลยไมอยากอาหาร และไมสามารถใชความคดไดเตมท ผมสงเกตจากการ เฝาดทานมาอยางตอเนองวา ทานอาจารยพยายาม 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๙๐

ทจะปรบตวใหเขากบสงทก�าลงเกดขนกบสขภาพของ ทาน แตกยงไมพบจดทลงตวนก จนเมอผานเขาส ปใหม ๒๕๓๖ จงดเหมอนวาทานอาจารยจะเรมเคยชน กบสภาพของสขภาพใหมมากขน สามารถเดนออก ก�าลงในตอนเชา เปนระยะทางประมาณ ๓๐๐ เมตร เกอบทกวน และสามารถนงสนทนากบผทมากราบ นมสการ และแสดงธรรมเปนระยะเวลานานๆ ได แต สขภาพของทานกดอยไดไมนานนก ปลายเดอนมกรา- คมนน ทานอาพาธคอนขางหนกอกครง ท�าใหการ ฟนตวทคอยๆ ดขน ตองหยดชะงกลงไปอกครงหนง

วนท ๓๑ มกราคม ๒๕๓๖ ทานมอาการเลอด ออกจากทางเดนอาหารโดยไมทราบสาเหตทแนชด โดยททานถายเปนโลหต ซงประมาณกนวารวมแลว ๑,๕๐๐ ซซ ใน ๒๔ ชวโมง การสญเสยโลหตในปรมาณ มากมผลใหทานซด และทส�าคญคอความดนโลหต ต�าลง จนอาจท�าใหการท�างานของอวยวะตางๆ ลมเหลว (ภาวะชอก) ตามบนทกของแพทยนน ทานอาจารย เคยมอาการท�านองเดยวกนนมากอนแลว ๒ ครง 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๙๑

ในครงนกเชนเดยวกบครงกอนๆ คอ ทานอาจารย จะใชวธการรกษาตามแบบของทาน ซงทานเลาให พระอปฏฐากฟงวาเปนการหามเลอดแบบของพวก นกบวชอนเดยในสมยพทธกาล คอการเขาสมาธจน รางกายสงบนงและเลอดหยดไหล คนนนทานนอน ตะแคงขาง หนหนาเขาหาผนง และนอนนงนานในทา ดงกลาวอยเปนชวโมงๆ ในตอนเชาอาการของทาน ดขน ในตอนแรกนน นพ. วโรจน พานช ศลยแพทย โรงพยาบาลสราษฎรฯ และเปนหลานชายของทาน อาจารยซงเปนผถวายการรกษา ไดเตรยมการจะ ใหเลอดทดแทน เนองจากในครงนทานอาจารยเสย เลอดมากกวาครงกอนๆ จนอาจเปนอนตรายตอชวต และมผลเสยตอการฟนตวของโรคทางหวใจและสมอง ททานเปนอย แตทานอาจารยกปฏเสธอยางนมนวล โดยไมมใครทราบเหตผลทชดเจนของทาน

กอนปจฉมอาพาธ

๖

หลงจำกนนมำระหวำงชวงกมภำพนธ จนถงกอนปจฉมอาพาธ ผมและแพทย หลายๆ ทาน โดยเฉพาะพระอปฏฐาก มกจะไดยนทานอาจารยปรารภถงเรอง สงขารของทานบอยครง ในท�านองวา ทานรสกวาสงขารไปไมไหวแลว ทาน อาจารยจะบอกกบทานพรเทพบาง อาจารยประยรบางวาทานคงจะไม กลบมาดไดเหมอนเดมอก นอกจากน ทานยงพดวาทาทางทานจะปวยเปน 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๙๔

แบบเดมอก โดยพดเรองนบอยมากและเมอปลายป กอน (พ.ศ. ๒๕๓๕) ทานอาจารยไดปรารภในท�านอง วาทานหนายสงขารแลว และคดวาโดยสภาพคงจะอย ไดอกเพยงปเดยว หลงจากนนทกคนมกจะไดยนวา ทานอาจารยพดเรองพระนพพานมากขน บอยขนๆ กบทกๆ คนทมาพบทาน โดยเนนเรองทสดแหงทกข การไมมอารมณ ผมเองนนทกครงทเขาไปพบทาน ทานอาจารยกจะพดเรองจตทไมมอารมณ (อณารม มณง จตตง) ใหฟงเสมอ

แมหลายคนจะเรมคดถงเรองการมรณภาพของ ทานอาจารย แตกยงไมมใครทจะคดไปถงวา ค�าปรารภ ตางๆ ของทานจะเปนจรงในเวลาอนรวดเรวขนาดน และไมมใครคาดดวยวาทานจะอาพาธหนกดวยอาการ ทางสมองอกครง จงไมมการกราบเรยนปรกษาทาน ไวลวงหนาถงแนวทางทควรปฏบตในการถวายการ รกษา ในกรณททานอาพาธดวยอาการทางสมองอก สงทเราเหนกคอ การเตรยมตวของทานเองในเรอง การมรณภาพ เชน การท�าพนยกรรมเพอสงเสยเรอง 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๙๕

การจดการศพ และการใหเรมสรางทเกบศพของทาน ในบรเวณดานหลงของศาลาธรรมโฆษณ โดยเรมมา ตงแตมนาคม ๒๕๓๖ เหมอนกบวาทานอาจารยก�าลง เตรยมตวอะไรของทาน?

นอกจากนทานสงหทองยงเลาวาตงแตตนป พ.ศ. ๒๕๓๖ มานน ทานอาจารยไดยตกจวตรอยางหนง ซงทานท�าตอเนองมาหลายสบป นนคอหยดการตดตาม ขาวสารบานเมองดงเชนเคย ไมวาจะเปนทางวทย หรอทางหนงสอพมพ ซงแตเดมนนทานจะตองฟงขาว ตงแตเชามด และอานหนงสอพมพ นตยสาร ขาวตางๆ จ�านวนมาก หรอใหพระอานใหฟง แตนบจากตนปมา ทานจะยตเรองทางโลกทงหมด แลวใหทานสงหทอง อานแตหนงสอธรรมะใหอาจารยฟงทกวน เชน อาน หนงสอธรรมโฆษณเลมใหญททานชอบ อาท ไกวลย- ธรรม สญญตา และอนๆ อกมาก

ในเดอนพฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๓๖ ชวงสดทาย กอนททานอาจารยจะอาพาธในปลายเดอนน ทาน 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๙๖

อาจารยสามารถอานหนงสอ และใชความคดในการ เขยนบนทกงานของทานไดมากขน แตปญหาตอ กระจกทตาขวาซงทานเปนมานาน และรกษาโดยการ หยอดตานน เรมมปญหามากขน จนท�าใหทานไม สามารถท�างานตามทตงใจอยางเตมทนก ผมเดนทาง ลงสวนโมกขพรอมกบ ศ. นพ. ปราโมทย ทมวภาต หวหนาภาควชาจกษวทยา ศรราช เพอถวายการตรวจ อาการตอกระจกโดยละเอยดอกครง หลงจากท นพ. ปกรณ อภชนาพงศ จกษแพทยของโรงพยาบาล สราษฎรฯ ไดมาถวายการตรวจไปแลวครงหนง อาจารย ปราโมทยไดกราบเรยนทานอาจารยภายหลงการตรวจ วา การรกษาม ๒ แนวทาง คอ การผาตดทนท และ การหยอดตาตอไปเชนเดม ทานอาจารยมความจ�าเปน เรงดวนในการใชสายตาเพยงใด ทานอาจารยได ซกถามโดยละเอยดเกยวกบแนวการรกษาโดยการ ผาตดวามความจ�าเปนหรอไม และหากผาตดจะตอง พกฟนในโรงพยาบาลหรอเปลา ใชเวลานานเทาไร จงจะสามารถใชสายตาได สายตาจะกลบมาใกลเคยง อยางเดมไดหรอไม ฯลฯ อาจารยปราโมทยไดกราบ 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๙๗

เรยนใหทานอาจารยทราบถงรายละเอยดตางๆ และ เสนอแนะวา ในกรณผาตด เพอความปลอดภย หลงการผาตดควรจะพกอยในโรงพยาบาลอกประมาณ ๒ วน และการผาตดดงกลาวสามารถท�าไดทโรง พยาบาลสราษฎรธาน ฯลฯ หลงจากทานรบฟงขอมล ตางๆ แลวกยงไมมการตกลงนดหมายอะไร เนอง จากอาจารยปราโมทยจะตองเรยนใหทานอธการบด คออาจารยประดษฐ ทราบกอนตามขนตอน

บายวนนน ผม นพ. วโรจน และ พญ. เสรมทรพย ไดเขาไปสนทนากบทานอาจารย ทานถามพวกเรา วามความเหนอยางไรเรองการผาตดตาพวกเราก กราบเรยนวาควรจะท�า เพราะจะชวยใหทานอาจารย ใชสายตาไดดขน นอกจากการพดคยเรองการผาตด ตาแลว ประเดนหนงซงทานกลาวขนมาดวยในตอนนน กคอ ความตายของมนษยเปนสงทหลกเลยงไมได ทานไดพดเปนนยวาเมอเวลาททานจะตองเผชญกบ ความตายโดยใกลชดนน จะมใครหรอไมทสามารถ จะชวยใหทานละวางจากไปโดยสงบได?

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๙๘

อาทตยตอมาคอ วนท ๒๓ พฤษภาคม ๒๕๓๖ อาจารยประดษฐ ทานอธการบดไดเดนทางมาสวน โมกข เพอถวายพระไตรปฎกฉบบคอมพวเตอรแด ทานอาจารย ไดมการปรกษาถงเรองการผาตดตาดวย ทานอาจารยไดตกลงใจอยกอนแลวทจะรบการผาตด เพราะเหนวาจะชวยใหทานท�างานตางๆ ไดในขณะท ยงมชวตอย เหมอนททานปรารภกบ พญ. เสรม- ทรพยวา “ตายไมกลว แตกลวตาบอด” แลวอก ๒-๓ วนตอมา ทานกบอกเพมวา “ถาตาบอดจรงๆ กพด เอากได”

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๙๙

ดงนนจงไดมการนดหมายวาอาจารยปราโมทย จะมาถวายการผาตดทโรงพยาบาลสราษฎรธาน ใน วนเสารท ๑๒ มถนายน ๒๕๓๖ ผมไดเรยนกบทาน พรเทพไววาหากทราบวนผาตดตาทแนนอนแลว ให กรณาแจงผมดวย ไมมใครในเวลานนทจะคาดเดาหรอ คดไปวาอกเพยง ๒ วนตอจากนน ทานอาจารยจะ อาพาธหนกอกครง และอก ๔๐ กวาวนตอจากวน อาพาธ ทานอาจารยกละจากไปดวยปจฉมอาพาธ ครงนนนเอง

วาระวกฤต

๗

วนองคำรท ๒๕ พฤษภำคม ๒๕๓๖ ผมทราบขาวจากโทรทศนชอง ๙ วา ทานอาจารยพทธทาสอาพาธดวยโรค เสนโลหตในสมองแตก ตอนแรกผม ยงไมคอยเชอขาวนนก เนองจากไมเหน การเสนอขาวของโทรทศนชองอนๆ และขาวจากหนงสอพมพฉบบใดๆ แต เมอเชกขาวจนแนใจแลววา ทานอาจารย อาพาธหนกมากจรง ผมกโทรศพท เรยนหาทานอธการบดเพอจะขออนมต 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๑๐๒

เดนทางไปสวนโมกข เนองจากชวงนนเปนวนท�างาน ตอนทโทรศพทไปเรยนทานนน อาจารยประดษฐ ไมอย ผมจงเรยนผานเลขานการของทานวาผมขอ อนมตเดนทางไปสวนโมกขโดยมไดแจงก�าหนดวน กลบ ความรสกตอนนนคออยากจะลงไปชวยถวาย การดแลทานอาจารย

ผมเตรยมทจะเดนทางทนทในวนรงขนคอ วน พธท ๒๖ พฤษภาคม แตมาทราบกอนวาอาจารย นพนธไดเดนทางลงไปสวนโมกขแลว ผมจงวางใจและ ชะลอการเดนทางไวกอน จนกระทงทราบวาอาจารย นพนธกลบกรงเทพฯ ในวนเดยวกน ผมจงเตรยม เดนทางไปสวนโมกข เนองจากอยากจะใหมแพทย อยกบทานอาจารยตลอดเวลา นอกจากนเปนเพราะ อาจารยนพนธไดโทรศพทหาผมดวยในเชาวนท ๒๗ เลาอาการของทานอาจารย และบอกวาการถวาย การรกษาครงนจ�าเปนจะตองมแพทยผ เชยวชาญ ดานระบบหายใจดวย ผมจงเดนทางในเยนวนนน กอน ขนเครองบนกทราบขาววาไดมการน�าทานอาจารยจาก 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๑๐๓

โรงพยาบาลสราษฎรฯ กลบสวนโมกขแลว โดยทผม ยงไมทราบเหตผลทแนนอน

ผมถงสวนโมกขประมาณ ๓ ทม เชนเดยวกบ การมาถวายการรกษาคราวแรก เมอป พ.ศ. ๒๕๓๔ แตครงนมผ คนมากมายพลกพลาน ทงสอมวลชน ศษยานศษย ฯลฯ ผมเขาไปถวายการดแลทานในกฏ ทนท เนองจากขณะนนทานอาจารยใสเครองชวย หายใจอย โดยใสมาจากโรงพยาบาลสราษฎรฯ ตาม หลกการแพทยแลว คนนนจะเปนชวงทอาการของ ทานหนกมากทสด เพราะเปนวนท ๓ ทเสนโลหต แตก สมองจะบวมเตมท โอกาสทจะเกดวกฤตจงมสง มาก คนนนผมอยในกฏตลอดทงคนดวยความเปนหวง ระหวางนนจะตองคอยตรวจอาการตางๆ ของทานเปน ระยะๆ เชน การเปลยนแปลงทางระบบประสาท การหายใจการท�างานของหวใจ ฯลฯ รวมไปถงการ ดดเสมหะเปนชวงๆ เพอใหการหายใจสะดวก

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๑๐๔

ชวงระหวางต ๒-๕ ผมอยกบทานอาจารยโดย ล�าพง เพราะพระอปฏฐากและอกหลายๆ คนอดนอน มาหลายคนจงกลบไปพกผอนเอาแรง อาศยมพยาบาล และบรษพยาบาลเวรคอยเขามาชวยการปฏบตรกษา เปนชวงๆ ท�าใหผอนภาระไปไดบาง

ความรสกของผมในชวงขณะนนคอ “กลวทาน จะตาย และรสกวาไมอยากใหทานตาย” แตคราวน เกดจากความรสกเปนหวงและผกพนกบทาน มใช เกดจากความกลววา ทานจะมรณภาพในขณะทเราเปน แพทยผรบผดชอบ เหมอนความรสกตอนทมาถวาย การรกษาครงแรกในป พ.ศ. ๒๕๓๔ แตถาไมอาจฝน สภาพแหงสงขารได และทานอาจารยจะตองจากไป จรงๆ แลวผมกอยากจะอยกบทานดวยในชวงเวลา สดทายนน ซงจะเปนเมอไรกยงไมมใครตอบไดแน?

ประมาณต ๕ ผมรสกงวงจนไมไหวจงกลบทพก ไปนอนงบหนง โดยมอบหมายใหบรษพยาบาลเปน ผรบผดชอบดแลชวคราว ผมตนขนมาประมาณ ๖ โมง- 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๑๐๕

เชาเศษ กลบไปดทานอาจารยอกครง อาการทาน ยงไมดขน อาการของทานมากระเตองขนเลกนอย ในชวงสายวนนน (๒๘ พฤษภาคม) ซงเปนชวงเวลา ไลเลยกบทอาจารยนพนธเดนทางมาถงสวนโมกข อกครง หลงจากผมและอาจารยนพนธวางแผนการ รกษาเฉพาะหนากนเรยบรอยแลว ในตอนบายไดม การประชมตกลงกนวาจะน�าทานอาจารยเขารบการ รกษาในโรงพยาบาลศรราช ผมไมไดเขาประชมดวย เพราะอยเฝาอาการของทานอาจารยในกฏ และใน ระหวางการประชมกเปนชวงทมปญหาการปรบเครอง ชวยหายใจ ดงนนผมจงไมทราบเรองดงกลาว จน กระทงอาจารยนพนธเดนเขามาบอกวา “เตรยมตว ไปกรงเทพฯ” ผมฟงแลวกยงงงๆ นกวาอาจารยนพนธ พดอะไรกน? เกดความสงสยวามนเกดขนไดอยางไร และเปนไปไดอยางไร?

อาจารยนพนธบอกผม แลวกไปโทรศพทตดตอ เรองการเดนทางขนกรงเทพฯ ทานพรเทพมาเลา รายละเอยดใหผมฟงอกทในภายหลง ความคดของ 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๑๐๖

ผมตอนนนคอ จะเอายงไงกได จะใหไปกไป หรอจะ ใหอยกอย แตถาถามความรสกสวนตวของผม หรอ ถาผมเปนผก�าหนดการตดสนใจ ผมคดวาตนเอง คงอยากจะใหทานอาจารยอยสวนโมกขตอไป เพราะ ผมรสกวา การอาพาธครงนรนแรงมาก จนสงขาร ของทานไมนาจะฝนไหว การทไดตดตามดแลสขภาพ ของทานมาโดยตลอด ผมจงคดวาพอทจะรสภาพพนฐานของผปวย โดยเฉพาะในชวง ๒ เดอนหลง กอนจะอาพาธนน ถาพดกนอยางตรงๆ แลว ทาน อาจารยเหมอนคนทไมมความสนใจจะมชวตอยนก แตนกเปนเพยงความคดเหนสวนตว ซงอาจจะถก หรอผดกได ดงนนเมอมการตดสนใจแลววาจะน�าทาน ขนกรงเทพฯ เพอเขารกษาทศรราช ผมกเตรยมพรอม ทจะปฏบตหนาทอยางดทสด โดยคดวาในเมอเปน ชวงสดทายของทานอาจารยแลว กอยากจะท�าอะไร ใหทานอยางดทสดเทาทผมจะท�าได

คนวนท ๒๘ พฤษภาคม ๒๕๓๖ เราเดนทาง ขนกรงเทพฯ ถงศรราชเมอ ๐๑.๐๕ น. ของวนเสารท 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๑๐๗

๒๙ พฤษภาคม เราน�าทานเขารบการดแลในหออภบาล ระบบทางเดนหายใจ หรอ อารซย (RCU) ตกอษฎางค ชน ๒ โดยมพระอปฏฐากคอ ทานพรเทพ ทานสงห- ทอง และพระรอเบรต สนตกโร คอยผลดเปลยนกน เฝาดอาการอยางใกลชด สวนผมกอยกบทานอาจารย ตลอด ตงแตคนวนนนและตอเนองมาอก ๑๔ วน ๑๔ คนในหองอารซย ความคดของผมตอนนนคอ หาก ทานอาจารยรสกตวขนมา คงจะมอะไรทไมถกใจทาน เยอะ และทานกคงจะงงดวย ผมจงคดวาหากเราอย กบทานกคงจะเปนประโยชนบางหากทานอาจารย มโอกาสจะฟนขนมาได

ชวง ๗ วนแรกในอารซย ผมรสก “สนก” คอ พอใจกบการท�าหนาทตรงน ทงๆ ทไมเคยอยเวรกลางคนชนดตองอดนอนแบบนมานานแลว มหน�าซ�า ยงตดตอกนหลายๆ คนอกดวย ทผมรสกสนกกเพราะ มความหวงขนมาในชวงนนวา อาการของทานจะดขน และในเวลา ๗ วน ถาอาการของทานอาจารยไมดขน กจะมการพาทานกลบสวนโมกข แตเมอสปดาหแรก 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๑๐๙

ผานไป ผมพบวาแนวโนมไมไดออกมาในทางดงกลาว นก ตอนนนความสนกหรอความพอใจ จงเรมลดนอย ลง แตดวยความเปนหวงทานอาจารย ผมจงอยถวาย การดแลอยางใกลชดตอมาอก ๑ สปดาห

แลวความไมสนกกไดเปลยนไปสความรสกเรม ไมสบายใจ เมอเหนวาอาการของทานอาจารยมแนวโนม จะยดเยอ และจ�าเปนจะตองใชเครองมอทางการแพทย ตางๆ เขามาชวยการท�างานของรางกายทานมากขน ทกท แมผมจะทราบวานนคอแนวทางการรกษาตาม ปกตธรรมดาในโรงพยาบาลทวๆ ไป แตมนกเรมเบยง เบนมากขนเรอยๆ ไปจากทศนะทตนเองไดรบทราบ และเหนการปฏบตของทานอาจารยในระหวางการ อาพาธมากอน เมอ ๒ อาทตยผานไป ผมจงท�าจดหมาย ถงทานคณบด ศ. นพ. อรณ เผาสวสด และทานหวหนา หนวยของผมคอ ศ. นพ. รงสรรค ปษปาคม วาผม ขอหยดพกการดแลทานอาจารยอยางใกลชดเหมอน ทปฏบตในชวง ๒ สปดาหแรก โดยเรยนเหตผลวา การอาพาธของทานอาจารยนนไมมการเปลยนแปลง 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๑๑๐

ทดขนอยางชดเจน นอกจากนยงมแนวโนมวาอาการ คงจะยดเยอไปอกนาน ผมจงขอกลบไปปฏบตภารกจ ตามปกต คอกลบไปสอนนกศกษาและตรวจผปวย อนๆ ซงกไดรบอนญาตและไดมการจดเตรยมแพทย หลายคนมาผลดเปลยนกนดแลทานอาจารยเปนการ ตอเนองตลอด ๒๔ ชวโมง โดยทผมกยงตดตามด อาการของทานอาจารยอยตลอดในชวงเชา และชวง ทวางจากภารกจประจ�าวน และในชวงเยนกอนท ผมจะกลบทพก ขณะเดยวกนผมไดเรยนใหพระอปฏ- ฐากทราบวา ผมจะขอปลกตวไปท�างานอนคงจะม เวลาชวยดแลทานอาจารยนอยลงกวาเดม แตถา กลบสวนโมกขเมอไร ผมจะไปดวยทนท

สปดาหตอๆ มาหลงจากนน อาการของทาน กทรงๆ ทรดๆ แตคณะแพทยทถวายการรกษากยง มความหวงอยวาจะถวายการรกษาทานได เพราะเชอวา การฟ นตวทางระบบประสาทในระยะยาวจะดขน โดยตงความหวงทจะถวายการรกษาตอไป จนสด ความสามารถ หรอจนกวาจะมขอชบงถงการลมเหลว 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๑๑๑

ของอวยวะตางๆ ทชดเจน จงจะใหน�าทานกลบสสวน โมกข

แลวในวนพธท ๗ กรกฎาคม ๒๕๓๖ นนเอง สงขารของทานอาจารยกเรมแสดงอาการดงกลาว ออกมาเพอบอกใหทราบวาเวลาแหงการแตกดบของ ทานไดมาถงแลว...

สบสามชวโมงสดทาย

๘

กอนทผมจะกลบทพกในคนนนชวง ประมาณทมเศษ ทานอาจารยมอาการ หายใจหอบมากขนกวาเมอตอนบาย อยางชดเจน โดยทขณะนนเราไมรวา เกดจากสาเหตอะไรแนนอน แตอาการ ดงกลาวกเปนสญญาณเตอนใหทราบ ลวงหนาวามสงทผดปกตเกดขนแลว และอาจน�าไปสจดแหงการสนสดของ ทานอาจารยได?

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๑๑๔

เวลาประมาณ ๒๒.๐๐ น. เศษ นพ. พนทรพย วงศสรเกยรต ซงรบผดชอบเวรการดแลทานอาจารย ในคนนน ไดโทรศพทมาหาผมยงทพกรายงานวา อาการของทานอาจารยทรดลงเรอยๆ สนนษฐานวา คงมการตดเชอในกระแสโลหตขนรนแรง โดยทยง ไมทราบอวยวะเรมตนของการตดเชอทแนนอน ผมบอก ให นพ. พนทรพยรบตดตอเรยนใหอาจารยนพนธและ อาจารยทานอนทเกยวของทราบ แลวด�าเนนการรกษา ไปตามขนตอนทคดวาเหมาะสม นพ. พนทรพยโทร มารายงานความคบหนาของอาการใหผมทราบเปน ระยะๆ ทกชวโมง

จนประมาณต ๒ ของวนท ๘ กรกฎาคม ๒๕๓๖ ผมรบฟงรายงานแลวเหนวา อาการของทานอาจารย คงจะไปไมไหวอกแลว เนองจากความดนโลหตของ ทานต�าลงเปนล�าดบ และตองใชยาเพมความดนขนาด สงขนเรอยๆ ผมตดสนใจออกจากทพก เดนไปศรราช กลางดก ถงทนนสกพก อาจารยนพนธกมาถงและได ตดสนใจทจะใหน�าทานอาจารยกลบสวนโมกข ผมไป 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๑๑๕

ปลกพระอปฏฐาก เพอแจงขาวกบทานตอนประมาณ ต ๓ พรอมกบตดตอไปทโรงพยาบาลสราษฎรฯ ให เตรยมพรอมและคอยตดตามความคบหนาตอไปดวย แลวผมกกลบทพก เพอเอาเสอผาเตรยมตวไปสวน โมกข เพราะตอนแรกนนผมยงไมทราบวาจะมการ ตดสนใจใหทานกลบ เพยงแตคดวาอยากจะไปอยกบ ทานอาจารยในชวงทายๆ ของทานเทานน

เวลา ๗.๑๕ น. เราเคลอนยายทานอาจารย ออกจากหองอารซยไปขนรถพยาบาล แพทยทรวม เดนทางกลบสวนโมกขกบทานกคอ อาจารยนพนธ และผม โดยผมท�าหนาทดแลเรองการหายใจและ ระบบไหลเวยนโลหตของทาน เราออกจากสนามบน กองทพอากาศ เมอเวลาประมาณ ๘.๔๕ น. ขณะท เรมเดนทางนน อาการของทานยงไมมการเปลยน แปลงระหวางทอยในเครองบน ยงคงถวายยาตางๆ ในขนาดเทาเดม แตใชเครองชวยหายใจอตโนมต ส�าหรบการขนสงผ ปวยชนดเคลอนยายงายของ โรงพยาบาลภมพล แทนการใชเครองแบบบบดวยมอ 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๑๑๖

ชพจรของทานในชวงนนแรงสม�าเสมอด และระบบ ไหลเวยนของโลหตไปยงเนอเยอสวนปลายอย ใน เกณฑเพยงพอ ผมพยายามปรบขนาดของยาคลาย กลามเนอเพอใหทานหายใจสงบ และไมมการเคลอน ไหวในสวนตางๆ ของรางกาย ทานอาจารยในสายตา ของผม รวมทงพระอปฏฐาก และเจาหนาทกองทพ อากาศทรวมเดนทาง จงดเหมอนกบก�าลงนอนหลบ สนท

แตผมกรและแนใจแลววาเวลาของทานอาจารย ใกลจะสนสดอยางแนนอนแลว เมอไปถงสวนโมกข ทานคงจะอยนนไดอกไมนานนก…

เครองบนใชเวลาประมาณ ๑ ชวโมง ๑๐ นาท กถงสนามบนสราษฎรธาน คณะแพทยพยาบาลพรอม รถพยาบาลจากโรงพยาบาลสราษฎรฯ มารอรบทาน อาจารยอยแลว เราใชเวลาประมาณ ๑๐ นาท เคลอน ยายทานขนรถพยาบาล แลวมงหนาสสวนโมกข กอน ทจะถงสวนโมกขเลกนอย ชพจรของทานเตนเบาลง 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๑๑๗

และปลายมอปลายเทาเยนลงดวย จงตองเพมขนาด ยาทางหลอดเลอดจนสงสด ชพจรจงแรงขนมาอก เลกนอย

เราเดนทางถงสวนโมกขประมาณ ๑๐.๓๐ น. ขาวการนมนตทานกลบ และอาการทเพยบหนกของ ทานอาจารย ท�าใหมผคนมากมาย ทงพระ ฆราวาส โดยเฉพาะสอมวลชนมารอท�าขาวกนเนองแนน เรา น�าทานเขาสกฏประจ�า ซงทานอาจารยถอวาเปน “โรง พยาบาล” ตามแบบของทานอกครง หลงจากททาน จากไปอยทศรราชเสย ๔๑ วน ตงแตวนท ๒๙ พฤษ- ภาคม ๒๕๓๖ เรายงคงถวายยาตางๆ ทางหลอดเลอด เชนเดม รวมกบการใชเครองชวยหายใจทโรงพยาบาล สราษฎรฯ จดเตรยมไว ผมสงเกตจากสหนาของทาน ทเรมซดลง ท�าใหรวาอกอดใจ ทงยาและเครองชวย หายใจเหลานกมอาจจะประวงเวลาการจากไปแหง สงขารของทานไดอกตอไป ตอนนนผมและ นพ. วโรจน ถวายการดแลอยทางดานขวามอของทาน และ นพ. ทรงศกดอยทางดานซายมอ แลวชพจรของทานอาจารย 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๑๑๘

และการไหลเวยนของโลหตไปสเนอเยอสวนปลาย กคอยๆ ทรดลงเรอยๆ จนในทสดเรากพบวาชพจร ของทานไดหยดเตน และทานอาจารยไดมรณภาพ ไปโดยสงบ เมอเวลา ๑๑.๒๐ น. ของวนพฤหสบดท ๘ กรกฎาคม ๒๕๓๖

ผมจ�าไดวาคนวนท ๒๗ พฤษภาคม ๒๕๓๖ คนแรกทผมมาถวายการรกษาการปจฉมอาพาธนน ผมรสกวาไมอยากใหทานตาย และกลวททานจะตาย แตในนาทททานจากไปจรงๆ นน ผมกลบไมไดรสก เสยใจ ทงนเปนเพราะผมรและเตรยมใจกบชวงเวลา แบบนมากอนแลว อกประการคอ ขณะททานจากไป นน ผมกอยถวายการดแลทขางองคของทานตามท ตนเองไดตงใจไวดวย โดยเฉพาะเมอผมระลกถงสงท ทานเคยพดและเคยปฏบตใหผมเหนมาตลอดวา ความ เจบและความตายส�าหรบ “พทธทาสภกข” นนมนเปน “เชนนนเอง” หาใชสงทจะตองหวาดหวนทกขทรมาน หรอตองดนรน “หอบสงขาร หนความตาย” แตอยางไร ไม ผมจงรวาไมมอะไรทจะตองเศราโศกเสยใจในการ 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๑๑๙

จากไปของทาน

นคอสงทผมเรยนรจากทานอาจารยพทธทาส เปนครงแรกในกฏหลงนและไดเรยนร ตอเนองมา จนถงครงสดทายในกฏหลงนเชนกน…

บทสงทาย

เดมนนผมตงใจไววำชวงเวลำประมำณตนสงหำคม ๒๕๓๖ จะไปกราบนมสการลาทานอาจารยพทธทาส กอนทจะไปศกษาและท�าวจยทประเทศแคนาดาเปน ระยะเวลาหนง โดยมก�าหนดเดนทางในปลายเดอน เดยวกน ผมไมไดคดวาในวนทผมจะเดนทางจาก ประเทศไทยไปนน ทานอาจารยกไดนอนสงบนงอย ในศาลาฝงศพหลงศาลาธรรมโฆษณแลว และวนนน ทผมกราบนมสการลาทานเปนครงสดทายกอนไป ตางประเทศนน จะเรวกวาทผมคาดไว คอเปนวนท ๙ กรกฎาคม ๒๕๓๖ ซงเปนวนทผมเดนทางจากสวนโมกข กลบกรงเทพฯ ภายหลงพธบรรจศพเสรจเรยบรอยแลว

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๑๒๒

ผมตงใจวาเมอกลบจากตางประเทศ ผมคงจะ ไปสวนโมกขอกเมอมโอกาส แตโอกาสทผมจะได เรยนรเรองตางๆ จากทานอาจารยโดยตรงเหมอนเดม คงจะหมดไปแลวกอนไปตางประเทศ ผมไดมโอกาส นงทบทวนและท�าบนทกเกยวกบสงทผมเรยนรจาก ทานอาจารยพทธทาสในชวง ๒๐ เดอนทไดถวายการ รกษา ผมสรปกบตนเองวาสงทผมไดเรยนรจากทาน อาจารย คอเรองส�าคญ ๒ เรองทเกยวของกบวชาชพ ของผมผเปนแพทย ประการแรก ไดแก ขอขบคด เกยวกบความสมพนธระหวางแพทยและผปวย

ความสมพนธระหวางการแพทยกบผปวยเปน ไปไดหลายรปแบบ ระหวางผใหกบผรบแบบอปถมภ ระหวางบดากบบตรในระบบครอบครว หรอระหวาง เพอนมนษยทปรารถนาจะใหสงทดทสดแกกนและกน สงทผมไดเรยนรในระหวางการรกษาอาการอาพาธ ของทานอาจารยพทธทาสนน ไดท�าใหผมเกดค�าถาม ขนในเรองนอยางมาก และหนมามองทบทวนวา ความสมพนธระหวางแพทยกบผปวยของเราในปจจบน นนอยในแบบไหน และความสมพนธแบบใดจงจะ 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๑๒๓

เปนประโยชนตอการรกษามากทสด ผปวยควรม บทบาทก�าหนดรปแบบการรกษาหรอไมอยางไร และ แพทยควรมบทบาทก�าหนดการรกษาแคไหนอยางไร ฯลฯ รายละเอยดเหลานเปนสงทขนกบวาเรามทศนะ ในเรองความสมพนธระหวางแพทยกบผปวยแบบไหน

การไดมโอกาสถวายการรกษาทานอาจารยพทธ- ทาส ท�าใหผมไดมโอกาสเรยนรความสมพนธระหวาง แพทยและผปวยในแบบทนอกเหนอไปจากระบบ อปถมภอยางทผมเคยชนอย ซงเปนระบบทแพทยจะ เปนผก�าหนดแนวทาง และวธการรกษาทงหมดตาม ทตนเองเหนชอบ โดยทผปวยสวนใหญเองกมอบการ ตดสนใจทงหมดใหขนกบความรและการวนจฉยของ แพทย เพราะความเชอมนในความรและวทยาการ สมยใหม

ทานอาจารยพทธทาสเปนผปวยทท�าใหผมรบรวา แพทยมใชผก�าหนดกระบวนการรกษาทงหมด ส�าหรบ ทานแลว แพทยและวทยาการสมยใหมเปนเพยงสวน หนงในกระบวนการรกษาการอาพาธของทานอาจารย 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๑๒๔

เทานน ความสมพนธของทานกบการแพทยสมยใหม จงมใชอยในรปแบบของการพงพงอยางสนเชง หรอ อยางทงหมดดงเชนทวๆ ไป ในเวลาททานอาพาธ ทาน อาจารยจะพยายามท�าความเขาใจกบสงทเกดขน และ พยายามทจะควบคมสงทเกดขนนนใหอยในขอบเขต ททานเองยอมรบได และเหนวาเหมาะสมกบทาน ทาน อาจารยจงมทงดานทตอบรบการแพทยสมยใหมและ ดานทปฏเสธ แตกอนททานจะตอบรบหรอปฏเสธนน ทานจะตองซกถามและพนจพเคราะหขอมลทเรา กราบเรยนทานกอนดวยทกครงเสมอ

ดงนนในกระบวนการถวายการรกษาจงมการ สอสารระหวางแพทยกบผปวยอยตลอดเวลา ซงผม เหนวาประเดนนเปนประโยชนตอการรกษามาก เพราะท�าใหเกดความรวมมอและความเขาใจระหวาง แพทยและผปวย ในหลายกรณททานอาจารยปฏเสธ วธการรกษาของแพทย แตกเปนการปฏเสธดวย ความนมนวล มใชทาทของปฏปกษ และมใชดวย ความดอรนดงดนไมยอมฟงเหตผล หรอไมยอมท�า ความเขาใจสงทแพทยเสนอ แตผมเหนวาทานเขาใจด 

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๑๒๕

เพยงแตวาทานมวธอนททานตองการจะเลอกมากกวา เพราะวธดงกลาวสอดคลองไดมากกวากบหลกการ ของทานอาจารยเอง แมในสวนของแพทยเอง การได สอสารกบผปวยกจะชวยใหแพทยไดเรยนรผปวย ของตนเองมากขนกวาแคการตรวจ-วเคราะหโรค-สงยา หรอวธบ�าบดตางๆ ไปอยางอตโนมตแบบกลไก และ สงทแพทยไดเรยนรจากผปวยนจะเปนประสบการณ ทพฒนาองคความรตนเองใหแตกฉานออกไปอกดวย แมวาชวงเวลาในการถวายการรกษาทานอาจารยจะ ยงนอยเกนกวาทผมจะกาวไปสความแจมแจงตรงน ได แตผมกไดแนวคดทจะไปคดตอวาจะน�ากรณของ ทานอาจารยไปประยกตใชอยางไรในการดแลรกษา คนไข เพอจะท�าใหมการสอสารระหวางแพทยและ ผปวยดวยความเขาใจกนมากขน และเกดความคด วาเราควรจะตองพยายามปฏบตกบผปวยอนๆ ดวย หลกทไมแตกตางจากกรณของทานอาจารย แมวา เวลานผมอาจจะยงไมสามารถท�าไดทงหมดกตาม

สงทผมไดเรยนรจากทานอาจารยอกประการ หนงคอ ทศนะและการปฏบตของทานในเรองความ 

ท า น อ า จ า ร ย พ ท ธ ท า ส :  ค น ไ ข ท ผ ม ไ ด ร จ ก๑๒๖

เจบปวย การรกษา และการตาย ท�าใหเหนวาในระบบ วทยาการของการแพทยแผนปจจบนนนมงจะคนหา และวเคราะหสวนยอยของรางกายทผดปกต เพอ ความเขาใจปรากฏการณแลววางแผนการรกษาไป โดยไมไดมองวา การเจบปวยของมนษยนนไมไดม เพยงมตทางรางกายเทานน สงทเรายงละเลยกนมาก กคอ มตทางจต (Mental) และวญญาณ (Spiritual) ของผปวย ท�าอยางไรทจะกอใหเกดการประสาน กลมกลนทง ๒ มตนใหเปนไปอยางธรรมชาต เพอ ประโยชนในการเยยวยารกษาผปวยไดอยางแทจรง นเปนปญหาทผมคงตองขบคดและมงหวงใหแพทย ในระบบปจจบนไดตระหนกในเรองนดวยเชนกน เพราะความเขาใจในเรองเหลานจะชวยใหเราปฏบต หนาทในฐานะแพทยไดอยาง “ถกตองมาก” ขน และ เมอใดทเราท�าหนาทดวยความถกตอง เมอนนเรา ยอมปฏบตธรรมไปในตว ดงททานอาจารยมกจะพด อยเสมอวา “การท�างานคอการปฏบตธรรม” หรอ “ธรรมะคอหนาท” นนเอง

น พ . น ธ พ ฒ น  เ จ ย ร ก ล๑๒๗

ตลอดเวลาของการถวายการรกษา ผมประทบใจ ในระบบความคด ระบบการเรยนรของทานอาจารย พทธทาสภกขเปนอยางมาก รสกวาทานเปนนกคด ทหาไดยาก และทานอาจารยยงเปนผทพอใจกบการ เผยแผความคดทถกตองตลอดชวตการท�างานของทาน ทงโดยวธการสอนและการปฏบตใหด แมในยาม อาพาธและมรณภาพ ทานอาจารยกสามารถกอให เกดกรณศกษาทเปนประโยชนทงทางโลกและทาง ธรรมไดอยางกวางขวางและลมลกดวย

ผมคดวาหนาทตอไปของพวกเรากคอ จะท�า อยางไรใหสงททานคดและตงปณธานไวน ปรากฏ เปนจรงในสงคมไทยใหเรวทสด และถกตองงดงาม ทสดดวย

นธพฒน เจยรกลคณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล

๒๒ สงหาคม ๒๕๓๖

คนไขทผมไดรจก

www.kanlayanatam.com

นพ. นธพ

ฒน เจยรกล

บนทกของนายแพทยผถวายการรกษาเลมนเกดจากธรรมททานแสดงในวาระสดทาย

โดยอาศยสจธรรม จากชวตทก�าลงจากพรากเปนองคแสดงเราทกคนตางมชวตอยเพอตายใหเปนวนสดทาย คอบทสรปของชวตทกชวตทานสอนให ต า ย เ ส ย ก อ น ต า ย

และทานไดท�าใหดเปนตวอยางนคอวถแหงปราชญโดยแท