รูปแบบธรรมราชาในสังคมไทย A MODEL OF THE DHAMMARÃJÃ IN … · 476 ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 (ฉบับพิเศษ)

475วารสาร มจร สงคมศาสตรปรทรรศน

รปแบบธรรมราชาในสงคมไทย A MODEL OF THE DHAMMARÃJÃ IN THAI’S SOCIETY

พระครสนทรเขมาภนนท พระมหาสมบรณ วฑฒกโร (พรรณนา) สมทธพล เนตรนมตร

บทคดยอ

บทความวจยคร งนมวตถประสงค 3 ประการ คอ 1) เ พอศกษาธรรมราชาในพระพทธศาสนาเถรวาท 2) เพอศกษาวเคราะหความเปนธรรมราชาของพระมหากษตรยในสงคมไทย และ 3) เพอน าเสนอรปแบบธรรมราชาในสงคมไทย ระเบยบวธวจยเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) เชงพทธบรณาการ โดยเนนการศกษาในเชงเอกสาร ศกษาคนควารวบรวมขอมลจากพระไตรปฎก ต ารา บทความวชาการ และเอกสารงานวจยท เกยวของ วเคราะหขอมลดวยวธการวเคราะหแบบอปนยและพรรณนาความ โดยใชทฤษฎสงคมวทยาเปนกรอบในการวเคราะห 5 ทฤษฎ คอ 1. ทฤษฎโครงสรางหนาท 2. ทฤษฎการแลกเปลยน 3. ทฤษฎอรรถประโยชน 4. ทฤษฎการขดแยง และ 5. ทฤษฎปรากฏการณนยม

ผลการศกษาวจยพบวา แนวคดเรองธรรมราชามปรากฏในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท แบงออกเปนแนวคดทางธรรม หมายถง พระพทธเจาทรงปกครองโดยธรรม และแนวคดทางโลก หมายถง ราชาหรอผน าทปกครองโดยใชหลกธรรมในทางพระพทธศาสนา ขอทสองพบวาธรรมราชาในสงคมไทย มพระเจาอโศกมหาราชทรงเปนธรรมราชาตนแบบทางโลก ทมงสรางอตตหตสมบตและปรหตปฏบต คณลกษณะธรรมราชาในสงคมไทย 4 ดาน คอ 1. ดานกายภาพ คอคณสมบตภายนอกทเกดขนดวยอ านาจบญ 2. ดานพฤตภาพ คอภาวะอนสงผลตอพฤตกรรมทประกอบดวยพทธภาวะ มกรอบแหงศล 5 และกศลกรรมบถ 10 เปนพนฐาน 3. ดานจตภาพ คอภาวะอนสงผลตอสภาวะจตใจ เปนแนวทางการพฒนาทางดานจตใจตามหลกทศพธราชธรรม 4 . ดานปญญาภาพ คอภาวะอนสงผลตอการทจะเอาชนะหมสตวทวแผนดนดวยราชธรรมนน ซง

ผปกครองจะตองมความเฉลยวฉลาดในการบรหารจดการรฐและครองแผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสขแหงมหาชน ขอทสามพบวารปแบบธรรมราชาในสงคมไทยประกอบ 3 ประการคอ 1)

หลกสตรพทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหา

จฬาลงกรณราชวทยาลย คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ปท 6 ฉบบท 2 (ฉบบพเศษ) เมษายน-มถนายน 2560476

๒

รปแบบภาวะผน าตามแนวการจดการเชงพทธ 2) รปแบบการน าศาสตรตางๆ มาประยกตใชตามสถานการณ (ศาสตรพระราชา) และ 3) รปแบบการสอสารเชงจตวทยามวลชนแนวพทธ ในการศกษาเรองรปแบบธรรมราชาในสงคมไทยพบวา พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชทรงเปนพระมหากษตรยพระองคเดยว ททรงมความเปนธรรมราชาในสงคมไทยอยางสมบรณแบบทงคณลกษณะ 4 ดาน และรปแบบธรรมราชา 3 ประการ

งานวจยนผวจยไดน าเสนอรปแบบเรยกวา “DHAMMARAJA MODEL” โดยผเปนธรรมราชาตองมคณสมบตประกอบดวย D (Dhamma) เปนผทรงธรรม H (Humanilism) เปนผสรางสมพนธประโยชนสขเพอมหาชน A (Aspiration) เปนผท าใหอดมรฐพงพอใจ M (Mission) ใชภารกจหลกการทรงงาน M (Motivation) เปนผมปณธานแรงจงใจดวยตนแบบเสยสละ A (Attributes) เปนผประกอบดวยคณสมบตแหงธรรมราชา R (Rule by law) เปนผตรากฎหมายโดยชอบธรรม A (Administration) เปนผน าศาสตรบรหารพระราชา สการพฒนาอยางยงยน J (Justified) เปนผมความยตธรรม A (Application) เปนผน าหลกการไปประยกตใชเพอสงคมไทยโมเดลนมความครอบคลมสอดคลองเหมาะสมกบภาวะผน าสงคมในสถานการณปจจบน

ค าส าคญ: ธรรมราชา, ธรรมราชาในสงคมไทย, รปแบบธรรมราชาในสงคมไทย

ABSTRACT The objective of this research were 1) to study of Dhammarãjã In

Buddhism, 2) to study analyze of Dhammarãjã of Kings, the great of Thailand and 3) to analyze and propose a model of Dhammarãjã related materials. In this research, data were analyzed by means of inductive and descriptive interpretation based on five sociological theories: 1) Structural-function theory, 2) Exchange theory, 3) Utility theory, 4) Conflict theory and 5) Phenomenological theory.

The research findings were found as follows: The research findings were found as follows: 1. The concept of Dhammarãjã to appear in Theravãda Buddhism can be divided into the concept and religious model basically mean the Buddha who ruled Sangha through Dhamma and the concept and pattern of the world mean the leader or ruler who governs the country 2. Dhammarãjã in Thai society was influenced by By Ashoka the Great was a master of the Kings to create Attahita-sampatti (accomplishment of his welfare) and Parahita-patipatti (practice for welfare of his people). As regards the matter, in Thai society, there are 4 characteristics of


๓

Dhammarãjã : firstly, physical aspect referring to the external attribute arising out of merit power, the second, behavioral aspect referring to a state affecting their behaviours comprising of nature of Buddha under five percepts and 10 Kusala-kammapathas making bodily, verbal and mental actions, the third, mental aspect referring to a state affecting upon their mind sets and improving mind through Dasarãjãdhamma and the fourth, intellectual aspect referring to a state affecting upon their wishes to win over human beings whole country by means of Rãjãdhamma; they need to have intellectual skills in ruling such country. 3. The f D ãjã ’ : 3 dels, firstly, the pattern of leadership according to Buddhist management, the second, the pattern of f f (K ’ ) the pattern of Buddhist mass psychological communication.

For to study In this research, it was found that King Bhumibol Adulyadej was the only king who perfectly possessed 4 virtues of Dhammarãjã and 3 models of indicators of being Dhammarãjã as such.

In this study, the researchers presented the knowledge gained from studies in a sociological phenomenon. proposed by a researcher gained from this sociological phenomenon research was called DHAMMARÃJÃ MODEL; it comprised in D (Dhamma) meaning the virtuous one, H (Humanism) meaning providing people the happiness, A (Aspiration) meaning satisfaction of the state, M (Mission) meaning aiming at work, M (Motivation) meaning the determination to be a sacrificial role model. A (Attributes): refers to Rãjãdhamma, R (Rule by law) means fair law, A (Administration) refers to f ’ f development, J (Justified) means merit, honest, justice, A (Application) refers to the application of all sciences to specific situations in accordance with all them, science, social science and humanities under the framework of grounded theory. keywords: Dhammarãjã, D ãjã ’ The model of Dhammarãjã ’


๔

1. บทน า รปแบบธรรมราชา เปนรปแบบของการปกครองในสงคมไทยตงแตสมยสโขทยจนถง

รตนโกสนทรปจจบนเปนปรากฏการณนยมทางสงคมอยางหนงทมพฒนาการเปลยนแปลงมาโดยตลอดในระยะเวลากวา 700 ป ในประวตศาสตรชาตไทยบางยคสมยพระมหากษตรยผท าหนาทในการปกครองประเทศ ทรงมพระราชฐานะและบทบาทเปน “เทวราชา หรอสมมตเทพ” ตามคตพราหมณ และในบางยคสมยกทรงเปน “พทธกษตรย” แมวาพระพทธศาสนาจะไมไดสรปวาพระราชาหรอพระมหากษตรยผท าหนาทเปนผปกครองรฐรปแบบใดดทสด แตถงอยางไรตามนยของพระพทธศาสนานกปกครองทไดรบการยกยองวา “เปนผปกครองทด” นน มไดมนยทแสดงถงนกปกครองทเกงกลาสามารถโดยการใชอาวธประหตประหารเพอเอาชนะกลมคนและแวนแควนตางๆ ในอนทจะไดมาซงอ านาจในการปกครอง แตนกปกครองทดนนหมายถงบคคลททรงธรรม และท าใหประชาชนเกดความพงพอใจโดยธรรม โดยไมตองใชอาชญา หรอศาสตราเขาไปแยงชงเพอครอบครอง หรอใหไดมาซงอ านาจในการปกครอง ผปกครองในลกษณะนพระพทธศาสนาเรยกวา “ธรรมราชา”

พระมหากษตรยไทยกบความเปนธรรมราชายงเปนเรองทควรคาแกการน ามาศกษา แมวาในวงวชาการปจจบน จะมการโตแยงกนอยวา รปแบบการปกครองรฐแบบใดทเหมาะสมกบสงคมไทยมากทสด ลกษณะการปกครองรฐตามรปแบบของธรรมราชา ถกมองวาเปนรปแบบการปกครองในอดมคต ซงมความแตกตางไปจากรปแบบการปกครองแบบเดมของไทยท เคยเปนการปกครองแบบพอปกครองลก (ปตราชาธปไตย) และแบบสมบรณาญาสทธราชย ดวยเหตนผวจยจงมความเหนวาควรท าการศกษาเพอใหเหนปรากฏการณทางสงคมวา การปกครองของพระมหา- กษตรยในแตละยคสมย จนถงพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ถอเปนแนวคดหลกใหญในการก าหนดออกมาเปนพระราโชบาย โครงการตามพระราชด ารตางๆ มากกวา 4,600 โครงการ เปนปรากฏการณทจะท าใหเหนภาพของพระมหากษตรยไทยในแตละยคโดยมพระพทธศาสนาเปนตวแปรส าคญ การทพระมหากษตรยเปนผมความศรทธาตอพระพทธศาสนา กจะเปนเหตสงผลใหเกดการเปลยนแปลงตอการบรหารปกครองบานเมอง และมกจะด ารงอยในฐานะองคอครศาสนปถมภกยอยกพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรองในยคสมยนน ๆ โดยไดบ าเพญหลกราชธรรม 10 ประการ หรอทศพธราชธรรม ซงแตละพระองคกไดทรงน ามาเปนหลกราชจรยธรรมในการทรงงานเพอบรหารปกครองรฐ ทรงอยในฐานะเปน “ธรรมราชา” คอ พระราชาผท าหนาทในการปกครองโดยธรรม


๕

2. วตถประสงคของการวจย 2.1 เพอศกษาแนวคดธรรมราชาในพระพทธศาสนา 2.2 เพอศกษาวเคราะหความเปนธรรมราชาของพระมหากษตรยในสงคมไทย 2.3 เพอศกษาวเคราะหและน าเสนอรปแบบธรรมราชาในสงคมไทย

3. ขอบเขตของการวจย การวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative research) ในรปแบบของการวจย

เชงเอกสาร (Documentary research) โดยก าหนดขอบเขตของการวจยคอศกษาวเคราะหโดยคนควาในคมภรพระไตรปฎกอรรถกถา เอกสารหนงสอและงานวจยทเกยวของกบธรรมราชาในสงคมไทย โดยใชทฤษฎสงคมวทยาเปนกรอบในการวเคราะห 5 ทฤษฎ คอ ทฤษฎโครงสรางหนาท ทฤษฎการแลกเปลยน ทฤษฎอรรถประโยชน ทฤษฎขดแยง และทฤษฎปรากฏการณนยม อนเกยวกบแนวคดของพระมหากษตรยใน 4 ยคสมย คอ สโขทย อยธยา ธนบร และรตนโกสนทร ททรงอยในพระราชฐานะแหงธรรมราชา ผทรงทศพธราชธรรม โดยมงท าการศกษารปแบบความเปนธรรมราชาจากปรากฏการณนยมของพระมหากษตรยในสงคมไทยใน 3 ประการ คอ

1) รปแบบภาวะผน าตามแนวการจดการเชงพทธ (ตนแบบและความเชอมนทมตอรปแบบธรรมราชา)

2) รปแบบการน าศาสตรตางๆ มาประยกตใชตามสถานการณ (ศาสตรพระราชา) 3) รปแบบการสอสารเชงจตวทยามวลชนตามแนวพทธ

เพอตองการทราบวา พระราชามหากษตรย ในสงคมไทยไดทรงมแนวคด ทฤษฎ อดมการณ หลกการ วธการ เปนอยางไรในการทรงเปนธรรมราชา โดยจ ากดขอบเขตการศกษาในประเดนปลกยอยดานจารตโบราณราชประเพณ ศกษาเหตปจจยทเกอหนนสงผลตอความเปนธรรมราชาของพระราชามหากษตรย และจารตโบราณราชประเพณททรงน ามาใชในการครองตน ครองงาน ครองราชย และทรงปกครองแผนดน และศกษาปรากฏการณรปแบบธรรมราชาในสงคมไทยตามหลกพระพทธศาสนา

4. วธด าเนนการวจย

การวจยเรอง “รปแบบธรรมราชาในสงคมไทย” ในครงน เปนการศกษาเชงเอกสาร (Documentary Research) ของประเภทงานวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ศกษาวเคราะหโดยอาศยพระไตรปฎก อรรถกถา เอกสารหนงสอและงานวจยทเกยวของในปรากฏการณรปแบบแนวคดและทฤษฎสงคมวทยา 5 ทฤษฎ คอ 1) ทฤษฎโครงสรางหนาท 2) ทฤษฎการแลกเปลยน 3) ทฤษฎอรรถประโยชน 4) ทฤษฎขดแยง และ 5) ทฤษฎปรากฏการณนยม มการสงเคราะหขอมลเพอใชในการสรางโมเดล (Model) หรอรปแบบธรรมราชาในสงคมไทย โดยเนนการมองในภาพรวมจากหลายมต หรอแงมมแนวคดทฤษฎทมความหลากหลายในลกษณะของสห


๖

วทยาการ อาศยพนฐานจากทฤษฎฐานราก (Grounded Theory) อธบายใหเชอมโยงประสานสอดคลองกบศาสตรใน 3 กลม คอ 1) วทยาศาสตร 2) สงคมศาสตร 3) มนษยศาสตร ท าความเขาใจพฤตกรรมหรอปรากฏการณรปแบบธรรมราชาในสงคมไทย และวเคราะหตความหมายจากความหมายทซอนเรนอย (Interpretative) ในคณลกษณะ 4 ดานคอ 1. รปแบบความเปนธรรมราชาทางดานกายภาพ (Physical property) 1. รปแบบความเปนธรรมราชาทางดานพฤตภาพ (Behavioral property) 3. รปแบบความเปนธรรมราชาทางดานจตภาพ (Mental property) และ 4. รปแบบความเปนธรรมราชาทางดานปญญาภาพ (Intellectual property) มาเปนกรอบประเมนคณสมบตของตวบคคลทเปนธรรมราชาในสงคมไทย

5. ผลการวจย

ในการนผวจยจะไดศกษาวเคราะหรปแบบความเปนธรรมราชา อนเปนปรากฏการณทเกดขนโดยศกษาในสงคมไทย ดงน

5.1 ธรรมราชาในทางพระพทธศาสนา ทไดจากการศกษาเรยนรและการตความหมาย (Interpretative approach) ไวดงนคอ

ในพระพทธศาสนาพระพทธเจาทรงเปนธรรมราชาโดยปรากฏหลกฐานอยในจกกวตต -สตร ธรรมราชาสตร และมหาปทานสตร และในมหาหงสชาดก พระพทธองคทรงเปนตนแบบของบคคลผเปนพระราชาแหงธรรม เปนเจาของธรรม เปนใหญในธรรมทตรสร และทรงน ารปแบบแหงธรรมททรงคนพบไปท าการเผยแผแกชาวโลกตลอดระยะเวลา 45 พระพรรษาจนปรนพพาน

ค าวา ธรรมราชา หมายถง (1) ธรรมกราช คอ พระราชาผประพฤตธรรมเพอสรางความยนดพอใจแกประชาชนและ (2) ธรรมาธปไตย คอผถอธรรมเปนใหญและใชราชธรรมก ากบการใช พระราชอ านาจในความหมายแรกธรรมราชาทรงถอวายศและอ านาจไมไดมไวเพออตตหตสมบตคอส าหรบสรางความยงใหญและประโยชนสขสวนพระองคเทานนแตยศและอ านาจมไวเพอปรหตปฏบตคอเปนเครองมอส าหรบสรางประโยชนสขแกประชาชนจ านวนมากธรรมราชายอมรบวาการสงเคราะหประชาชนเปนธรรมคอหนาทของพระองคดงนนธรรมราชาผยงใหญทงหลายจงถอเปนหนาททจะตองผกใจประชาชนดวยราชสงคหวตถจกรวรรดวตรและทศพธราชธรรม

ธรรมราชา คอ พระราชาแหงธรรม พระราชาผทรงธรรม เรยกเตมวา พระธรรมราชา หมายถง พระพทธเจาผทรงเปนพระราชาแหงธรรม ทรงเปนเจาของธรรม เปนใหญในธรรมทตรสร และหมายถงพระราชาผทรงธรรม ผปฏบตในธรรม หรอหมายถง พระนามของพระพทธเจา เพราะทรงท าใหมหาชนเกดความยนด และพอใจในโลกตรธรรม 9 ประการ ซงเปนคณธรรมชนสงในพระพทธศาสนา ซงสภาวะเชนน มทไดชอวาพระเจาจกรพรรดยอมมสถานะทเปนรอง เพราะพระเจาจกรพรรดถอวาเปนสมบตภายนอก แตความเปนพระพทธเจานนถอไดวาเปนสมบตภายในทประเสรฐกวา ดงในธมมราชาสตรทวา “พระเจาจกรพรรดผทรงธรรม เปนธรรมราชาในโลกน ทรงอาศยธรรมเทานน สกการะธรรม เคารพธรรม นอบนอมธรรม เชดชธรรม ยกยองธรรม มธรรมเปนใหญ ทรงจดการรกษา ปองกน และคมครองชนภายในโดยธรรม...”. . .

481วารสาร มจร สงคมศาสตรปรทรรศน๗

5.2 ความเปนธรรมราชาของพระมหากษตรยในสงคมไทย 1) ความเปนธรรมราชาของพระมหากษตรยในสงคมไทยตามทฤษฎโครงสราง

หนาท พระมหากษตรยแตละพระองคจะมโครงสรางหนาท ในบรหารปกครองประเทศทมปฏสมพนธกบพระพทธศาสนา คอ มความเปนธรรมาธปไตยเปนแกนกลางหลก มการสอสารแนวคดแหงธรรมราชาตอสาธารณะและปวงพสกนกร

2) ความเปนธรรมราชาของพระมหากษตรยในสงคมไทยตามแนวทฤษฎการแลกเปลยน แตละพระองคมปรากฏการณทเกยวของกบการแลกเปลยนทไมเหมอนกนแลวแตยคสมย แตถงอยางไรแนวคดในเรองนท เหมอนกนกคอแตพระองค ไดทรงน าหลกธรรมในพระพทธศาสนามาประยกตปรบใชโดยเฉพาะการแลกเปลยนความคดใหมากระท าตามรปแบบทแตละพระองคไดทรงกระท าอย ดงเชน โครงการเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ทรงไดรบพระเกยรตยศยกยองวาเปน “องคบรมธรรมกราช”

3) ความเปนธรรมราชาของพระมหากษตรยในสงคมไทยตามแนวทฤษฎอรรถ ประโยชน สงคมจะอยรวมกนไดดหรอไมขนอยกบการจดสรรประโยชน ถาด าเนนไปไดด กจะท าใหสงคมอยรวมกนไดอยางสงบสข แตหากจดสรรผลประโยชนไมดจะน าไปสความแตกแยกในสงคม

4) ความเปนธรรมราชาของพระมหากษตรยในสงคมไทยตามแนวทฤษฎความขดแยง มทงท เปนปรากฏการณภายนอกและภายใน ดงเชนสมเดจพระเจาตากสนทรงปราบดาภเษกเปนกษตรยโดยมไดมสายเกยวเนองดวยพระราชวงศ แตเปนแบบ “อเนกชนนกรสโมสรสมมต” เหมอนทมปรากฏในพระสตร สวนพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ในรชสมยของพระองคไดมการเปลยนแปลงการปกครอง สวนในสมยของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชความขดแยงทเกดจากคณะรฐบาลไมไดใหความสนใจในการชวยบ าบดทกขบ ารงสขใหแกประชาชนเทาทควร

5) ความเปนธรรมราชาของพระมหากษตรยในสงคมไทยตามแนวทฤษฎปรากฏการณนยม คอ พระมหากษตรยไทยทง 10 พระองคมปรากฏการณ (แรงดลใจหรอแรงบนดาลใจ) ทเกดขนแตกตางกน กจะสงผลตอความเปนธรรมราชาในแตพระองคใหมความแตกตางกนไปดวย หากพระองคใดมความเปนพทธกษตรยเกดขนในพระองคเองมาก กจะสงผลตอรปแบบของความเปนธรรมราชาไดมาก

5.3 น าเสนอรปแบบความเปนธรรมราชาของพระมหากษตรยในสงคมไทย ในดานรปธรรมและนามธรรม ม 4 รปแบบ

1) รปแบบความเปนธรรมราชาทางดานกายภาพ (Physical property) เปนรปลกษณะภายนอก (รปธรรม) ทเกดขนจากการบ าเพญบารม

2) รปแบบความเปนธรรมราชาทางดานพฤตภาพ (Behavioral property) ภาวะอนสงผลตอพฤตกรรมของผทเปนธรรมราชา จะตองประกอบดวยพทธภาวะ มกรอบแหงศล 5 และกศลกรรมบถ 10 เปนพนฐาน


๘

3) รปแบบความเปนธรรมราชาทางดานจตภาพ (Mental property) ภาวะอนสงผลตอสภาวะจตเปนสงทผปกครองตองรจกในการรกษา ปองกนและคมครอง

4) รปแบบความเปนธรรมราชาทางดานปญญาภาพ (Intellectual property) ภาวะอนสงผลตอการทจะเอาชนะหมสตวทวแผนดนดวยราชธรรมนน ผปกครองจะตองมความเฉลยวฉลาดในการบรหารจดการรฐ

นอกจากนยงพบวาขอบเขตดานการศกษาอนเปนกรอบแนวคดทมผลตอรปแบบความเปนธรรมราชาของพระมหากษตรยในสงคมไทย มองคประกอบ 3 รปแบบ คอ

1) รปแบบภาวะผน าตามแนวการจดการเชงพทธ (ตนแบบและความเชอมนทมตอรปแบบความเปนธรรมราชา) แนวคดของพระมหากษตรยไทยใน 4 ยคสมยมภาวะผน าตามโครงสรางหนาทและตามรปแบบทไดศกษามาจากพระไตรปฎก คมภรทางพระพทธศาสนา การไดรบอทธพลทางดานตนแบบธรรมราชาจากพระพทธเจา และพระเจาอโศกมหาราช ท าใหเกดประสบการณทางดานแนวคดในเรองของการเปนพทธมามกะและการบ ารงรกษาอปถมภพระพทธศาสนา

2) รปแบบการน าศาสตรตางๆ มาประยกตใช ตามสถานการณ (ศาสตรพระราชา) จากการศกษาพบวาพระมหากษตรยททรงเปนธรรมราชาของไทย ทกพระองคจะทรงมศาสตรศลปะวทยาการพนฐานทไดทรงรบการศกษามาแลวเหมอนกน โดยเฉพาะพนฐานคณธรรมจากศาสนา วฒนธรรมและขนบธรรมเนยมประเพณ วชาการปกครองบานเมอง โดยเฉพาะศาสตรสากล 3 กลม คอ 1) วทยาศาสตร 2) สงคมศาสตร 3) มนษยศาสตร พระมหากษตรยผเปน ธรรมราชาจะตองทรงน าศาสตรตางๆ ไปสกระบวนการแหงพทธวทยา เขาหาหลกธรรมในพระพทธศาสนา

3) รปแบบการสอสารเชงจตวทยามวลชนตามแนวพทธ พบวามตวแปรส าคญทท าใหพระมหากษตรยพยายามจะอธบายวาพระองคทรงมความเปน “ธรรมราชา” กคอทรงท าใหมหาชนเกดความยนด ดงเชนปรากฏการณในแตละยคสมย ดงเชน สมยพอขนรามค าแหงมหาราช ทรงเปนผน าตามโครงสรางหนาทแบบปตราชาธปไตยคอพอปกครองลกผสมผสานกบธรรมาธปไตยใชกระดงรองทกขเปนสอสญลกษณวาครองแผนดนเพอบ าบดทกขบ ารงสข พระมหาธรรมราชาท 1 (พญาลไท) ทรงเลอมใสในพระพทธศาสนาเปนอยางมากนโยบายการปกครองทใชศาสนา เปนหลกรวมความเปนปกแผนจงเปนนโยบายหลกในรชสมยนทรงปกครองบานเมองเชนเดยวกบพระเจาอโศกมหาราชททรงปกครองอนเดยใหเจรญไดดวยการสงเสรมพระพทธศาสนา และสงสอนชาวเมองใหตงอยในศลธรรมในการศกษาแนวคดขอบเขตดานการศกษาตามปรากฏการณนยมกบรปแบบความเปนธรรมราชาของพระมหากษตรยในสงคมไทย แสดงความเหมอนและความตางกนนพบวา พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ทรงเปนพระมหากษตรยพระองคเดยวททรงมรปแบบการศกษา


๙

5.4 น าเสนอองคความรทไดจากการการวจย องคความรทไดจากการวจยครงน ไดรบอทธพลแนวคดทงในดานทเปนรปธรรมและ

นามธรรม พบวารปแบบธรรมราชาในสงคมไทยจะเกดขนไดกตอเมอบคคลนนๆ ตองปฏบตตามรปแบบทเรยกวา DHAMMARAJA MODEL ประกอบดวย D (Dhamma) ตองเปนผทรงธรรม H (Humanilism) ตองเปนผสรางสมพนธประโยชนสขเพอมหาชน A (Aspiration) ตองเปนผท าใหอดมรฐพงพอใจ M (Mission) ตองเปนผใชภารกจหลกการทรงงาน M (Motivation) ตองเปนผมปณธานแรงจงใจดวยตนแบบเสยสละ A (Attributes) ตองประกอบดวยคณสมบตแหงธรรมราชา R (Rule by law) ตองเปนผตรากฎหมายโดยชอบธรรม A (Administration) ตองเปนผน าศาสตรบรหารพระราชา สการพฒนาอยางยงยน J (Justified) ตองเปนผมความยตธรรม A (Application) ตองเปนผน าหลกการ (แหงธรรมราชา) ไปประยกตใชเพอสงคมไทย

สงคม ศาสนา


๑๐

แผนภมแสดงองคความรจากการวจยรปแบบธรรมราชาในสงคมไทย ตามปรากฏการณนยมในสงคมวทยา

ผวจยไดสรางรปแบบ “DHAMMARAJA MODEL” โดยสรปความหมายจากปรากฏการณความเปนธรรมราชาในดานกายภาพ พฤตภาพ จตภาพ และปญญาภาพ จากการศกษาทฤษฎทางพระพทธ-ศาสนาและทฤษฎของตะวนตกมทฤษฎสงคมวทยา เปนตน เพอสะทอนภาพขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาผเปนธรรมราชาในทางธรรม พระมหาจกรพรรดทมปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา แลวถอดบรบทออกมาใหเหนเคาโครงของความเปนธรรมราชาทมปรากฏการณอยในสงคมไทย คอพระมหากษตรยของไทยใน 4 ยคสมย (สโขทย อยธยา ธนบร และรตนโกสนทร) ผครองทศพธราชธรรม ทรงเปนพระธรรมราชาโดยชอบธรรม เปนโมเดลตนแบบแหงคณธรรมของบคคลผปรารถนาหรอมความประสงคทจะเปนธรรมราชา ซงผวจยไดสรางรปแบบขน มาจากการศกษาขอมลดงวตถประสงคของงานวจยในครงน ภายใตการอธบายโดยอางองผานทฤษฎพนฐานในการพฒนาหรอแบบจ าลองโมเดล ในบรบทของสงคมวฒนธรรมทเรยกวาทฤษฎฐานราก (Grounded Theory) ดวยเหตนผวจยจงมความเหนวารปแบบธรรมราชาโมเดล น าไปประยกตใชตามสถานการณ มความครอบคลมสอดคลองและมสมพนธผลไปในทศทางเดยวกนกบศาสตรตางๆ ได ทงทเปนวทยาศาสตร สงคมศาสตร และมนษยศาสตร ภายใตการอางองอธบายผานทฤษฎพนฐานในบรบทของสงคมวฒนธรรมทเรยกวาทฤษฎฐานราก (Grounded Theory) คอทฤษฎทางพระพทธศาสนาและทฤษฎของตะวนตกมทฤษฎสงคมวทยา

5.5 การน าผลการวจยไปประยกตใชกบสงคมไทยปจจบน การน าหลกธรรมราชาไปประยกตใช (Application) เพอประโยชนสขแกสงคมไทย เปน

พฒนาการอยางตอเนองของธรรมราชาในแตละยคสมย ตงแตยคพทธกาล และมการสงผานรปแบบผานบคคล ผานกาลเวลา จนมาถงสมยปจจบนซงปรากฏการณในสงคมเรมสงผลตอสถาบนพระมหากษตรยทเปนธรรมราชา จนเกดการรบรปแบบจรยธรรมคณธรรม “ธรรมาภบาล” ของตะวนตกเขามา ท าใหเกดกระแสนยมน ารปแบบของธรรมาภบาลแทรกซมไปทกองคกรทกภาคสวน ท าใหบทบาทของธรรมราชา ถกสงวนหรอก าหนดในขอบเขตทจ ากดสงวนไวเพอการปฏบตของบคคลผเปนพระมหากษตรยเทานน ไมไดถกน ามาใหเปนแผนหรอนโยบายลงมาใหกบสงคมทกระดบเหมอนกบหลกธรรมาภบาล ทถกมองวาเปนหลกคณธรรมส าหรบบคคลในสงคมทกระดบแทน

นอกจากนในการศกษาวจย ยงไดพบแนวคดเกยวกบรปแบบความเปนธรรมราชาของพระมหากษตรยในสงคมไทยดงน

1) ธรรมราชาถกมองวาเปนธรรมชนสง ดวยเหตวาพระสมมาสมพทธเจาทรงเปนตนแบบธรรมราชาในทางธรรม อกทงกมความละเอยดออนในดานคตความเชอทางพระพทธศาสนา


๑๑

ในคณสมบตอนเปนอดมคตธรรมทางดานกายภาพอกดวย เชน ตองมลกษณะมหาบรษ 32 ประการ ซงมนษยปถชนบคคลธรรมดาไมม และไมสามารถสรางได เพราะลกษณะกายภาพนเกดดวยอ านาจแหงบญกศลบารม

2) ธรรมราชาเปนรปแบบทมสวนในการสรางระบอบการปกครองทเปนแบบราชา- ธปไตยและธมมาธปไตย อกทงกถกมองวาเปนเครองมอใชในการสรางอ านาจในการปกครองรฐส าหรบพระมหากษตรยผท าหนาทในการปกครองแผนดนเทานน เพราะทรงครองธรรมดวยทศพธราชธรรม จกรวรรดวตร ราชสงคหวตถ 4 ดวยเหตนความเปนธรรมราชาจงถกมองวาเปนเรองทควรแกพระราชา หรอผทเปนพระมหากษตรยเทานน ส าหรบสามญชนบคคลในระดบธรรมดาไมควรน ามาใชไดเพราะเปนหลกธรรมชนสง

3) ปจจบนมความนยมในการน าหลก “ธรรมาภบาล” มาใชกบสงคมไทยในทกระดบ มผมองวารปแบบธรรมราชานาจะเปนอกรปแบบทน ามาเปนเครองมอหรอเปนนโยบายสาธารณะเพอสราง “ภาวะผน าใหมคณธรรมตามรปแบบธรรมราชา” โดยมองคกรทพยายามน าไปปฏบตเพอเปนเครองมอชวยในการเพมชองทางของการบรหารชาตบานเมองได แตกไมเปนทนยมเทากบธรรมาภบาล อกทงมองวาธรรมราชาประกอบดวยหลกธรรมหลายอยาง เชน ทศพธราชธรรม 10 ขอ จกรวรรดวตร 12 ขอ ราชสงคหวตถ 4 ขอ แตธรรมาภบาลมเพยงแค 6 ขอ อกทงกเปนขอธรรมทประยกตมาทางโลก ท าใหบคคลหรอองคกรตางๆ ในสงคมรสกวาเปนการงายตอการทจะน าไปปฏบตมากกกวาหลกธรรมใน “ธรรมราชา”

4) บคคลทถกยกระดบใหเปน “ธรรมราชา” จะถกสงคมก าหนดใหเปนสญลกษณของสงคม เชน พระบรมธมมกราชเจา ซงฐานะบคคลซงเปนสามญชน แมน าหลกธรรมในทศพธราชธรรมไปใช แตกจะไมสามารถเปนสญลกษณทโดดเดนหรอเปนทยอมรบของสงคมได

5) ความเปน “ธรรมราชา” ตดภาพลกษณของชนชนสงของผปกครองทเปนพระมหากษตรยหรอพระราชาผทรงธรรม ผปกครองโดยธรรม การทสงคมตดภาพลกษณน จงท าใหแนวคดเรองการน ารปแบบธรรมราชามาปรบใชในสงคมไทยจงกระท าไดยากกวารปแบบของ ธรรมาภบาล ททกคนในทกระดบของสงคมสามารถเขามาท าหนาทเปนผรกษาธรรม และธรรมยอมรกษาผประพฤตธรรมใหเกดความสขความเจรญ ดวยเหตน ความนยมในการน าหลก “ธรรมราชา” มาใชกบสงคมวงกวางจงเกดขนไดยาก เกดขนไดเฉพาะในวงแคบๆ ของระดบสงคมชนสงเทานน

6) รปแบบธรรมราชาในสงคมไทยไดถกจบตามองจากกลมนกวชาการในสงคม บางกลมไดเสนอความคดเหนวา พระมหากษตรยทเปนธรรมราชาในบางยคสมยหากมงอยในทางธรรม กจะขาดความเขมแขง จนเปนเหตใหตองเสยชาตบานเมอง ดงเชนในสมยสโขทย อกทงกมองวาพระมหากษตรยผทรงศล จะทรงรบแบบ “ธรรมวชย” ไมทรงรบแบบ “ยทธวชย” คอไมใชศตราวธ เพอประหตประหารกน กจะเปนเหตใหท าการรกษาบานเมองไวไมได สบเนองมาจนถงยคสมยปจจบนกจะมองวาพระมหากษตรยใชธรรมเปนการสรางฐานอ านาจและสรางผลประโยชน

7) รปแบบธรรมราชาในสงคมไทย ยงเปนเรองทสงคมมองวาเปนเรองชนชนสง ในระดบทเปนพระราชา หรอพระมหากษตรย ผทเปนธรรมราชาตองประกอบดวยคณธรรมใน


๑๒

ระดบสง และมภาพลกษณฐานะดจดงเปนพระจกรพรรดมาประกอบ เปนพระบรมธมม กราชเจา ซงมปรากฏใหเหนในการตงพระนามาภไธย หรอพระปรมาภไธย โดยปรากฏมสรอยพระนามไวโดยเฉพาะในการขนครองราชยเพอปกครองแผนดน เชน “จาตรนบรมมหาจกรพรรดราชสงกาศ ปรมนทรธรรมกมหาราชาธราช” เปนเรองยากทสามญชนบคคลธรรมดาจะลวงขนไปได ในปจจบนพระมหากษตรยททรงเปนธรรมราชาถกมองวาเปนผน าในธมมกสงคมนยมแบบเผดจการ ซงกสงผลใหความนาเชอถอความนยมในฐานะเปนพระมหากษตรยลดทอนลง สงผลกระทบตอภาพลกษณของสถาบนพระมหากษตรยโดยตรง และอาจจะสงผลตอพระมหากษตรยในรชสมยตอๆ ไปดวยกได

6. ขอเสนอแนะ ผวจยมขอเสนอแนะเพอจะน ารปแบบธรรมราชา มาประยกตใชเปนแนวทางในการอย

รวมกนในสงคมใหมประสทธภาพมากยงขน ดงตอไปน 1) รปแบบธรรมราชาเพอสงเสรมภาวะผน าตามแนวการจดการเชงพทธ ควรไดรบ

การตความใหเหมาะกบบรบทของสงคมไทย ไมเชนนนกจะท าใหเกดความเขาใจวา “ธรรมราชา” เปนธรรมชนสงของพระสมมาสมพทธเจา ผเปนตนแบบธรรมราชาในทางธรรม และมความละเอยดออนทางดานคณสมบตในความเปนอดมคตธรรมอกดวย เรองธรรมราชาจงถกมองวาควรแกพระราชา พระมหากษตรยเทานน สามญชนคนธรรมดาไมสามารถน าธรรมระดบสงมาใชได ทงนประชาชนยงตดในศพทบญญตทวา “ราชา” คอ พระเจาแผนดน ถารปแบบธรรมราชาในสงคมไทย ไดรบการตความใหเหมาะกบบรบทของสงคมไทยกบประชาชนคนไทยในทกระดบชนได ภาวะผน าของบคคลผเปน “ธรรมราชา” ทท าหนาทเปนผปกครอง และมภาพลกษณของความเปนคนดมศลธรรม มคณธรรม กจะเกดบคคลผมความปรารถนา มปณธานหรอไดรบแรงบนดาลใจ แรงดลใจตองการทจะเปนธรรมราชาในสงคมไทยไดมากขน เปนการขยายรปแบบใหเปนทรจกและยอมรบในสงคมระดบวงกวางทงในและนอกประเทศ รวมถงกลมประเทศทนบถอพระพทธศาสนา

2) ควรเปลยนค าวา “ธรรมราชา” ในสงคมไทย ไปใชค าวา “ธรรมส าหรบผน า หรอธรรมส าหรบเสรมสรางภาวะผน า” โดยเนนความเปนธมมกสงคมนยม คอ ตวผน าในสงคมตองประกอบอยดวยธรรม เปนการเพมชองทางโอกาสของการท าความด ใหสงคมไดเหนความส าคญ ในฐานะเปนเครองมอชวยในการบรหารปกครองและก าหนดเปนนโยบายสาธารณะ

3) สงเสรม สนบสนน รณรงคใหมการน าเอารปแบบธรรมราชาหรอศาสตรพระราชาไปประยกตใชในการด าเนนชวตประจ าวนใหมากยงขน เชน มการจดอบรมเพอใหเกดความรในเรองของธรรมราชาแกผน าทกระดบและบคคลทวไป และควรมบคคลตวอยางทเปนสามญชนบคคลธรรมดาทอยในฐานะภาวะผน าแบบธรรมราชาใหเปนปรากฏการณในสงคมทกระดบและทกรปแบบในองคกร สถาบน และหนวยงาน อกทงรฐบาลกควรสงเสรมจดมอบรางวลคณความด เพอใหเกดความภมใจแกบคคลผบ าเพญตนเปนธรรมราชาทด ซงจะท าใหเกดกระแสภาวะผน าแบบธรรมราชาในสงคมไทยทามกลางวกฤตของสงคมทเปลยนแปลงในปจจบน


๑๓

4) มรปแบบการเผยแพรแนวคดธรรมราชา ดวยการสอสารเชงจตวทยามวลชนตามแนวพทธ มการประชาสมพนธผานสอทกชองทางเพอเผยแพรหลกการแนวคด รปแบบธรรมราชา หรอธรรมส าหรบผน านไปในทกองคกร ทกหนวยงาน

5) ควรสงเสรมการน ารปแบบธรรมราชาไปใชในสงคมควบคกบหลกธรรมาภบาล เพอกระตนใหผน าทกระดบสงคมไดมความคดเหน กาวไกล ไปในทศทางแนวเดยวกน ดงเชน รปแบบ DHAMMARAJA MODEL โดยผนวกเขากบหลกธรรมาภบาล 6 ประการ

บรรณานกรม กรมต ารา กระทรวงธรรมการ. พระราชพงศาวดารกรงธนบร แผนดนสมเดจพระบรมราชาท 4 (พระ

เจาตากสน). จลศกราช 1128 ถง 1144, 2472. กรมศลปากร. (2526). จารกสมยสโขทย กรมศลปากรจดพมพเนองในโอกาสฉลอง 700 ป ลายสอ

ไทยพทธศกราช 2526. กรงเทพฯ: กรมศลปากร, คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร . (2551). พระบรมธรรมกราช. กรงเทพฯ:

ส านกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร. ชะมอย คมพล. (2553). การศกษาวเคราะหเชงพทธจรยธรรมการบรหารราชการแผนดนในสมย

รชกาลท 1 ทปรากฏในไตรภมวนจฉยกถา. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

ดร.สทต ขตตยะ, วไลลกษณ สวจตตานนท. (2554). แบบแผนการวจยและสถต. กรงเทพฯ: บจ.ประยรวงศพรนทตง.

นครนทร แกวโชตรง. (2556). “รปแบบและหลกการของการปกครองในพระไตรปฎก”. สารนพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระครโสภณปรยตสธ (ศรบรรดร ถรธมโม) . (2553) “การศกษาวเคราะหแนวคดธรรมราชาตามหลกธรรมทางพระพทธศาสนา”. รายงานวจย. ทนอดหนนการวจยจากมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, MCU RS 610654033.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) (2558).พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท (ช าระ-เพมเตม ชวงท 1/ยต), พมพครงท 23, กรงเทพฯ: ส านกพมพผลธมม ในเครอบรษท ส านกพมพเพทแอนดโฮม จ ากด.

มนญ มกขประดษฐ. (2547). “การศกษาวเคราะหปรชญาเศรษฐกจพอเพยงอนเนองมาจากพระราชด ารกบหลกธรรมในพระพทธศาสนา”. วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต . บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. (2535). พระไตรปฎกภาษาบาล. ฉบบมหาจฬาเตปฏก . 2500. กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

สเทพ พรมเลศ. (2553). “ศกษาวเคราะหสงคมการเมองในจกกวตตสตร”. สารนพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.


๑๔

อ านวย วรวรรณ. (2555). “พระมหากษตรยไทยกบพระพทธศาสนา” กรงเทพฯ: บรษทอมรนทรพรนตงแอนดพบลซซงจ ากด.

Bertil Lintner. Blood Brothers: The Criminal Underworld of Asia. Macmillan Publishers. ISBN 1403961549. Blumer, Herbert (1966). Sociological Implications of the Thought of George Herbert

Mead. American Journal of Sociology. 71 (5) March 1966. Chris Baker. Pasuk Phongpaichit. A History of Thailand. Cambridge University Press.

ISBN 0521816157. Glaser, B. and Strauss, A. (1967). The Discovery of Grounded Theory, Hawthorne NY:

Aldine.

รูปแบบธรรมราชาในสังคมไทย A MODEL OF THE DHAMMARÃJÃ IN … · 476 ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 (ฉบับพิเศษ)

Documents