มุมมองความเชื่อทางเลขศาสตร์ในเพลงสาธุการ A Perspective on ...148 Journal of Mekong Societies ปีที่

บทคดยอ บทความวชาการเรอง“มมมองความเชอทางเลขศาสตรในเพลงสาธการ”มจดมงหมายเพอน�าเสนอการตความหมายทซอนเรนของตวเลขในเพลงสาธการทแสดงถงความส�าคญตอการประพนธ ถงแมเพลงสาธการจะเปนเพลงทส�าคญตอการเรยนรและการฝกทกษะดนตรไทยแตมนกวชาการเพยงนอยนดทจะสามารถอธบายประวตความเปนมาของเพลง รวมถงแรงบนดาลใจของผประพนธบทความนจงพยายามทจะหาค�าตอบโดยอธบายนยยะส�าคญทสงผลตอแรงบนดาลใจของผประพนธตลอดจนความศกดสทธของตวเลขทไดซอนเรนความหมายไวในเพลงสาธการการวเคราะหโครงสรางท�านองเพลงในแตละวรรคเปนวธการทสามารถคนพบค�าตอบทชดเจนเกยวกบตวเลข108ทถกน�ามาก�าหนดเปนโครงสรางของท�านองเพลงสาธการผลการศกษาพบวาตวเลข 108มความสมพนธทผสมผสานกนระหวางดนตรไทยพทธศาสนาและความเชอทางโหราศาสตรทปรากฏอยในวฒนธรรมไทยตลอดทงวฒนธรรมในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตในปจจบน

ค�ำส�ำคญ:เลขศาสตรเพลงสาธการดนตรไทย

Abstract Thisarticlepresentsanew investigationof themeaningofsacrednumberwhichplaysanimportantroleinthecompositionofSudhukarnsong.AlthoughSadhukarnisanimportantsongforlearningandpracticingThaitraditionalmusic,fewThaimusicscholarscandescribeitshistoryorthesourcesthatinspireditscomposition.Thisarticle

มมมองความเชอทางเลขศาสตร ในเพลงสาธการ1

A Perspective on Sacred Number Beliefs in

Sadhukarn Songs

วศการก แกวลอย / Vassakarok Kaewloy

วารสารสงคมลมนาโขง : ปท 10 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2557 หนา 147-166

Journal of Mekong Societies : Vol.10 No.3 September-December 2014, pp. 147-166

1 บทความเร องน ได รบทนสนบสนนการตพมพ จากศนย วจยพหลกษณสงคมล มน�า โขงคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตรมหาวทยาลยขอนแกน

148 Journal of Mekong Societies

ปท 10 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2557

attemptstosimulatetheworkofacomposertofindthehiddenmeaningofnumbersthatinfluencedSadhukarncomposition.Ananalysisof thephrasestructureofSadhukarnmelodiesclearlyshowsthatthenumber108wascomposedasthemelodicstructureofSadhukarn.ThisnumberisrelatedtobothThaitraditionalmusicandBuddhistandastrologicalbeliefsthathaveremainedinThaicultureaswellastheculturesthroughoutSoutheastAsiatothepresentday.

Keywords:sacrednumber,Sadhukarnsong,Thaitraditionalmusic

บทน�ำ

แนวคดตามหลกพทธศาสนาเปนเสมอนแรงผลกดนใหเกดงานสรางสรรค

ทางศลปกรรมดงทปรากฏใหเหนตามสงปลกสรางวดวาอารามคมภรใบลานดนตร

และวรรณกรรมตางๆการตความหมายทแฝงไปดวยพทธปรชญาจงเปนเรองส�าคญ

ไมยงหยอนไปกวาการชนชมในผลงานศลปะอคนรพพฒน (2551:212)ไดสรป

ทฤษฎและวธการของคลฟฟอรดเกยรซ(CliffordGeertz)เรองการตความหมาย

วฒนธรรมและสญลกษณวาจ�าเปนตองใหความส�าคญกบสองวธการ “วธการแรก

คอการบรรยายรปแบบสญลกษณใหชดเจนวธการทสองคอการตความรปแบบ

ในบรบทและโครงสรางของความหมายทมรปแบบของสญลกษณนนประกอบอย”

เปนวธการในการตความหมายวฒนธรรมทตองใชรวมกน สวนในเรองวฒนธรรม

ของมนษยนนจ.ศรนวาสน(2534:86)เหนวาศลปะกบศาสนาไดมความเกยวของ

สมพนธกนอยางลกซงมาโดยตลอด อารมณและความหมายทางศาสนาจงถก

ถายทอดออกมาไดอยางดทสดโดยอาศยศลปะเปนสอหรอเครองมอ ดวยเหตน

มนษยจงมวรรณคดศาสนาละครศาสนาดนตรศาสนาเปนตน

เพลงสาธการ เปนเพลงหนาพาทยเพลงหนงทใชประกอบในพธกรรม

อนเปนมงคลทเกยวของในทางพทธศาสนา มความหมายในเชงนอบนอมบชา

สงศกดสทธอกทงมบทบาทส�าคญอยางมากตอการศกษาวชาดนตรไทยโดยเฉพาะ

กลมเครองปพาทย เพราะเปนเพลงเรมแรกของนกดนตรปพาทยทจะตองร�าเรยน

กนเปนระเบยบทยดถอปฏบตเรอยมาเหตทเรยนเปนเพลงแรกนนกเนองดวยเพลง

149มมมองความเชอทางเลขศาสตรในเพลงสาธการ


สาธการมการแจกแจงมอฆองไดอยางลงตว เหมาะสม ส�านวนเพลงมกลอนสมผส

ถามตอบทงดงาม ประเดนส�าคญอกอยางหนงนนคอเรองของสมาธ นกดนตรท

บรรเลงเพลงนไดดตองมสมาธทดเพราะท�านองเพลงยอกยอนไปมาท�าใหมโอกาส

พลงพลาดไดงายจงเหมาะทจะเปนเพลงเรมตนในการเรยนดนตรอยางจรงจงทงท

ความเปนมาของเพลงนยงเปนขอใหขบคดกนอยในวงการวชาการดนตรไทย

เพราะไมสามารถบอกไดถงทมาทไปหรอนกประพนธเพลงทรงสรรคบทเพลงน

ไดชดเจน พชต ชยเสร (2556: 64) มทศนะวา เพลงหนาพาทยเปนทพยดล

(Divine Inspiration) จากเทพสงคตาจารย ยงเปนหนาพาทยชนสงเทาใดกยง

มทพยดลเขมขนเทานน

เพลงสาธการจงเปนบทเพลงหนงทเขาขายกรอบแนวคดทพยดล(Divine

Inspiration) ตามทศนะของพชต ชยเสร โครงสรางของเพลงสาธการจงมนยยะท

แฝงไปดวยความเชอตางๆรวมทงความเชอเรองเลขศาสตรหรอเลขมงคล(Sacred

Number)ทปรากฏอยในความเชอดงเดมของมนษยโดยเฉพาะผคนในแถบเอเชย

ทไดรบอทธพลของความเชอน ดงท Sam-Ang (2002) กลาวถงอทธพลของ

ระบบเลข2และเลข4ทปรากฏอยในหลายแงมมของวฒนธรรมแขมรโดยเฉพาะ

อยางยงในความเชอทางสงคมศาสนาและศลปกรรมตวอยางกรณเรองของเลข4

ทปรากฏอยในรากฐานของพธกรรมทางศาสนาและดนตรประกอบพธกรรมจะใช

เลข4ในสวนของธปเทยนหรอเครองดนตรทใชในพธกรรมซงเลข4เปนตวแทน

ของทศทง4มนยยะเพอปกปองและน�าความสขมาสผรวมในพธกรรมดงกลาวหรอ

แมแตในทางดนตร เลข 4 เปนรากฐานส�าคญทปรากฏในเพลงรองโบราณของ

วฒนธรรมแขมรทมรปแบบเปน1บทเพลงม16พยางคโดยทงหมด16พยางค

แยกออกเปนวรรคละ 4พยางคดวยกน (4x4 = 16) ดงนน นยยะทางเลขมงคล

(SacredNumber)ของเพลงสาธการทปรากฏในวฒนธรรมของดนตรไทยนจงเปน

มมมองทางวชาการดนตรไทยอกดานหนงทจะท�าใหเขาใจดนตรไทยภายใตกรอบ

พระพทธศาสนามากขนฉะนนในบทความนจงมจดประสงคเพอเสนอแนวคดความ

สมพนธระหวางศาสนาและดนตร ผานการตความหมายของต�านานและเลขมงคล

ตามวถทางพทธศาสนา



ต�ำนำนควำมเปนมำเพลงสำธกำร

สาธมาจากรากศพทค�าวาสาธหมายความวาส�าเรจตามต�านานมกลาว

ไวในคมภรพรหมประวตภาคท6ความวาเมอครงโลกบงเกดพระสมพญญผรแจง

ซงสรรพสงทงปวง ทรงพระนามวา พระตณหงกโร เปนพระพทธเจาพระองคแรก

ทโปรดเวไนยสตวไดพระนพพาน มผคนและปวงเทพตางพากนไปซกถามความ

สงสยในเหตการณตางๆจนเปนทเลอมใสเคารพบชายงพระศวะทรงทราบจงตรส

ชกชวนเหลาเทพเทวะไปกราบบงคมทลทาวมหาพรหมบรมมหาเทวราชใหทรง

ทราบถงเหตการณดงกลาวพระมาตภมทรงทราบจงใครจะประลองฤทธเพอพสจน

วาเปนพระสมมาสมพทธเจาจรงหรอไม

พระมาตภมน�าทวยเทพทงหลายไปยงส�านกของพระศาสดา เพอขอ

ประลองฤทธกบพระพทธเจา โดยใชวธการผลดกนซอนหา เปนเวลา 1 ชวโมง

ทาวมหาพรหมทรงไปซอนเรนกายณ ทใด พระพทธเจาทรงทายถกทกแหงไป

คราวนเปนแหลงสดทายพระมาตภมแปลงพระวรกายเทาตวรนลงไปอยในซอกหน

ใตทะเลลกถามพระพทธเจาวาอยณทใดพระพทธเจาทรงตอบวาอยใตทะเลลก

จนครบ 1 ชวโมงตามก�าหนดเวลาทตกลงกนไว ถงคราวพระพทธเจาไปซอนบาง

พระมาตภมทรงเนรมตใหแสงสวางโดยทวไปในโลกมนษยนแมจะมธลเทาจลนทรย

กมองเหน พระพทธเจาทรงแสดงอทธปฏหารยขนไปประทบในมนเมาลแหง

พระเศยรทาวมหาพรหมพระมาตภมทรงตรสถามพระพทธเจาอยณแหงใดจงมอง

ไมเหนพระพทธเจาตรสตอบวาอยตรงนทาวมหาพรหมกหาทราบไดวาอยณทใด

ถามเชนน 7 ครงกหาทราบทซอนไม พระพทธเจาทรงตรสวา มหาบพธอยากร

ใหชพระหตถขนมาเหนอเศยรเกลาเมาล เมอทรงกระท�าตามนนพระหตถพระองค

ไดสมผสพระเพลาพระสมพญญเจาทาวพระพรหมจงเปลงพระสรเสยงวาพทโธ โลเก

อปปนโน(พระพทธเจาเกดขนแลวในโลก)ทรงถวายดอกอบลวรรณาเปนราชบลลงก

และทรงตรสสงใหพระปรคนธรรพบรรเลงเพลงถวาย โดยเปนเพลงทแตงขนใหม

ณ บดนน ใชเวลา 5 อดใจ จงส�าเรจ พระมาตภมทรงตรสเรยก เพลงสาธการ

เปนกจพธบชาพระศาสดาสบมา(นมโพธเอยม,2541:146-149)



อกต�านานหนงเลาวา เมอพระพทธเจาตรสรแลว ในระยะปฐมโพธกาล

กตตศพทเกยรตคณของพระพทธเจาเลองลอไปทวทกศานทศ ทงในมนษยและ

สวรรค วนหนงพวกเทพบตรเทพธดาตางพากนลงมาจากสวรรค มาเฝาสดบ

พระธรรมเทศนาในทเฉพาะพระพกตรพระสมมาสมพทธเจาจนเกอบหมดทวยเทพ

ในเมองสวรรคครงถงเวลาพระอศวรตรสถามพระนนทจงทลใหทรงทราบพระอศวร

ทรงกรวทวยเทพเปนอนมาก จงพลอยกรวพระพทธเจาดวย จงตรสชวนพระอมา

และพระนนทพรอมดวยเทพบรวาร เสดจลงมายงเมองมนษย เหนเหลาทวยเทพ

ตางนงสดบพระธรรมเทศนาสงบอย ไมแสดงอาการเอาใจใสตอพระองคผเปนใหญ

พระอศวรจงทรงนรมตนาฏยสภาขน ณ ทใกลๆ พระวหารอนเปนธรรมสภาท

พระพทธเจาก�าลงประทานธรรมเทศนาอยแลวองคพระศวะพรอมดวยพระอมาและ

พระนนทกบเทพบตรอปสรบรวารทตามเสดจมากบรรเลง

ดนตรมตระหลบ เตนตาณฑพระบ�าสวรรค

จบคอยพลวน สลบกนแลตระการ

จอมผาอมาเจา ออกหนาเหลาบรวาร

ร�ารบขบประสาน นนทการตตะโพน

ซดแขนแอนอระ ปะเทงปะจงหวะโทน

เยองกายสายเอวโอน ออนแขนโยนยะยรรยง

จอมเขาร�าเลาโลม อมาโนมนอมอรองค

อายเอยงเมยงมายทรง เบอนพกตรบงองคภบาล

แซเสยงส�าเนยงรอง สนนหองกองกงวาน

เฉอยฉ�าส�าเนยงหวาน ซรองประสานกบดนตร

งามทรงองคอมร เอยมอาภรณส�าอางศร

งามสภาอารจ แจมรศมมณฉน

อ�านาจพระศาสดา เปนมหาอศจรรย

เทวฤทธรงสฤษฎสรรค อนมหนตมโหฬาร

ไมกลบลบพระฤทธ พระมนศวราจารย

รงสทบนดาล ไมแผซานถงสภา



ทพยส�าเนยงเสยงสนน กไมลนตลอดมา

รปรางส�าอางตา มไดปรากฏแกใคร

ตางนงฟงสทธรรม ไมระส�าระสายใจ

ส�าราญบานฤทย ดวยเลอมใสศรทธาธารฯ

พระอศวรทรงเหนดงนน กประหลาดพระทย จงเสดจเขาไปในพระวหาร

ประดษฐานพระองคอยตรงพระพกตรพระพทธเจา แลวตรสตอวาทาทายใหมา

ประลองฤทธกน ดวยวธซอนหาพระพทธองคกทรงรบค�าทา แลวมพระด�ารสวา

ทานเปนคนทาทายเรากอน ขอใหทานไปซอนกอน แลวเราจะคนหา พระอศวร

จงนรมตพระองคเปนธลละอองปลวไปซอนพระองคอยในเมลดรตนะซงประดบอย

บนยอดพรหมพมานพระพทธเจากทรงทราบดวยญาณแลวบนดาลดวยพทธานภาพ

ใหพทธบรษททประชมอยในธรรมสภานนมองเหนดวยพระอศวรทลขอโอกาสซอน

อก2ครงกประทานพทธานญาตครงท2พระอศวรลงไปซอนพระองคอยใตบาดาล

ครงท 3 เสดจไปซอนอยในยมโลก พระพทธเจากทรงคนพบ แลวบนดาลให

พทธบรษทเหนดวยพทธานภาพทกครง ครงถงคราวพระพทะเจาซอนบาง

ทรงนรมตพระกายเลกเปนละอองปรมาณปลวไปตดอยณปลายพระเกศาพระอศวร

พระอศวรทรงเปลงพระรศมฉายแสงสองสวางไปทวทศานทศคนหาทกหนทกแหง

กไมพบองคพระพทธเจาจ�าเปนตองจ�านนประกาศพระวาจายอมแพแกพระพทธเจา

เมอพระพทธเจาทรงเหนวาพระอศวรยอมแพแลวกทรงเปลงพระฉพพรรณรงสออก

มาจากทซอนใหทรงทราบ แมพระอศวรจะพายแพแลวกยงทรงแสดงทฐมานะอย

ซงพระพทธองคทรงรแจงในเรองน เพอจะใหคลายทฐมานะพระพทธเจาจงยงไม

ยอมไมเสดจลง จากพระเศยรเกลาของพระอศวร พระอศวรตรสเชญเสดจใหลง

กทรงปฏเสธ มพระพทธด�ารสวา ถายอมแพจรงใหพระอศวรน�าเอาดรยางคดนตร

มาบรรเลงถวายอญเชญเสดจพระอศวรจงจ�าเปนตองหาปญจดรยางคดนตรมาขบ

ประโคมถวายเปนพทธบชา ดวยเพลง “สาธการ” พระพทธเจาเสดจลงดวยเหตน

จงถอเปนธรรมเนยมปฏบตสบมา(ธนตอยโพธ,2498:48-52)



จากต�านานเพลงสาธการขางตนสงทปรากฏจากทงสองเรองมทงเหมอนกน

และแตกตางกน กลาวคอ ประเดนเรองการก�าเนดของพระสมมาสมพทธเจา

การประลองฤทธ วธการซอนหาและการสรรเสรญดวยเพลงสาธการ มความ

คลายคลงกนหากแตตวเลาเรองมคลาดเคลอนกนดงน

ตำรำงท 1 เปรยบเทยบต�านานสาธการ

ประเดน ต�ำนำนท 1 ต�ำนำนท 2

ผทาประลอง ทาวมหาพรหม พระศวะ

ผตดตาม เหลาทวยเทพ พระอมาพระนนทเหลาเทพบรวาร

จ�านวนครง หลายครง ๓ครง

ผแตงเพลง พระปรคนธรรพ ไมกลาวถง

เรองนธนตอยโพธ (2498)ไดชแจงเพมเตมจากค�าบอกเลาของคณคร

หลวงประดษฐไพเราะ (ศร ศลปบรรเลง) เรองค ซอนหาของพระพทธเจานน

ควรเปนทาวมหาพรหมจงเหมาะสมกวาเพราะเปนเทพในทางพระพทธศาสนา

จากค�าชแจงขางตนแสดงใหเหนชดวา เพลงสาธการมบทบาทตอ

พระพทธศาสนามากกวาพราหมณฮนดถงแมเรองราวจะเกยวพนกบความเปนมา

ตามความเชอของฮนดกตามแตนกดนตรไทยกใหความส�าคญกบทางพทธศาสนา

ซงเปนศาสนาหลกของชาตและเชอไดวาเพลงสาธการทกลาวถงในต�านานคงไมใช

ท�านองเพลงอยางทปรากฏอยในปจจบนนเรองต�านานเพลงสาธการเปนเพยงฐาน

ความคดตอไปในการประพนธเพลงสาธการและการสอความหมายของบทเพลงเพอ

น�าไปใชในพธกรรมหรอกจกรรมตางๆภายในสงคมไทย

โครงสรำงเพลงสำธกำร

การเขาใจโครงสรางเพลงเปนเรองส�าคญอยางมากในการทจะหาค�าตอบ

ของค�าถามตางๆ เกยวบทเพลงนนๆ เพราะดนตรเปนเพยงสญลกษณหนง



ทางวฒนธรรม การเขาใจโครงสรางของสญลกษณนนจงเปนสงส�าคญทจะน�าไปส

ความหมายในเชงลกตอไป

เพลงสาธการเปนเพลงอตราจงหวะสองชนทมเนอท�านองเปนส�านวนเพลง

ประเภทปรบไก หนาทบเฉพาะ เพลงสาธการมทงหมด 54 ประโยค (1 ประโยค

เทากบท�านองเพลง1บรรทด)โดยจ�าแนกท�านองเพลงไดหลายรปแบบในการน

จกขอยกตวอยางมา 2 รปแบบดวยกน เพอใหเหนภาพชดเจนมากยงขนในหวขอ

ตอไป

จากงานวจยเรอง “การวเคราะหทางฆองเพลงสาธการ” ของณรงคชย

ปฎกรชต(2534:31)ไดจ�าแนกท�านองออกเปนวรรคทงหมด9วรรคตามค�าอธบาย

ของครพนจฉายสวรรณซงจ�าแนกออกเปนดงน

ตำรำงท 2การจ�าแนกเพลงสาธการออกเปนวรรค

วรรค ประโยค(เทยวตน) ประโยค(เทยวยอน)

1 0-1 33

2 2-4 34-36

3 5-7 37-39

4 8-11 40-43

5 12-14 44-46

6 15-20 47-50

7 21-26

8 27-28

9 29-32

*พระเจาเปดโลก 51-54

รปแบบตอมาทจะกลาวถง คอ การจ�าแนกเพลงสาธการออกเปนทอน

มการจ�าแนกออกเปนดงน



ตำรำงท 3 การจ�าแนกเพลงสาธการออกเปนทอน

ทอน ประโยค

1 1-18

2 19-32

3

(สาธการเทยวนอยหรอพระเจาเปดโลก)51-54

การจ�าแนกเพลงกเพอใหชวยงายแกการจดจ�าท�านองเพลงและการน�าไป

ใชในกจกรรมตางๆ ทงนการจ�าแนกเปนวรรคกด การจ�าแนกเปนทอนกด อาจม

รปแบบการแบงวรรคหรอแบงทอนไมเทากนแลวแตบคคลดวยประการหนง

จากแนวคดการจ�าแนกเพลงสาธการออกเปนทอน ท�าใหสามารถจดรป

แบบการบรรเลงเพลงสาธการออกเปนABAC(Aคอทอน1Bคอทอน2และC

คอสาธการเทยวนอยหรอพระเจาเปดโลก)โดยรปแบบของท�านองมความสมพนธ

กบหนาทบตะโพนทเปนหนาทบเฉพาะเพลงสาธการ กลาวคอ หนาทบตะโพน

สาธการมทงหมด4มอ ในแตละมอมความยาวเทากบ4ประโยค (หนาทบเพลง

สาธการมทงหมด 16 ประโยค) สวนท�านองหนาทบส�าหรบเรม เรยกวา มอขน

มความยาวเทากบ2ประโยคและเมอตดลงจบจะมสวนท�านองหนาทบส�าหรบจบ

เรยกวา มอหมดซงมาจาก 2ประโยคทายของมอท 4 เพลงสาธการบรรเลงสอง

เทยวแลวจงออกสาธการเทยวนอยนนตมอ1ถงมอ4ทงหมด3ครงแลวแถมมอ

แรกอกหนงครงจงออกมอหมดจะไดเทากบจ�านวนประโยคเพลงสาธการพอดคอ

54ประโยคเพลงสาธการใช2กลมเสยงไดแกซลทXรมและรมฟXลทเปนหลก

เลขศำสตรและควำมหมำยทปรำกฏในเพลงสำธกำร

ดวยคตความเชอและการใหความส�าคญตอเพลงสาธการมความละเอยด

ออนอยางมากการร�าเรยนตลอดจนการบรรเลงนนกออกมระเบยบวธทพเศษดงท

ปรากฏตามกระบวนการบรรเลงเพลงสาธการการขนเพลงเปนหนาทของตะโพนต



น�ามากอนเปนเสยง“ตบตง ตบเทง”เพอใหเครองด�าเนนท�านองรบไดพรอมเพยง

กนพจารณาแลวเปนการอธบายอยางมเหตและผลรองรบทด แตกระนนการมอง

เพยงเรองกระบวนการหรอวธการอยางเดยวกยงไมหมดสนซงความหมายทางดนตร

เนองดวยวงการดนตรไทยถอวาตะโพนเปนคร เปรยบดงกบองคพระปรคนธรรพ

เทพทไดรจนาเพลงนขนดงนนการขนเพลงดวยครจงแลดเปนมงคลศกดสทธเหน

ไดวาบรบททางดนตรมนยยะทส�าคญตอเพลงสาธการสญญะทแฝงอยเปนเรองตอง

ขบคดกนเพอหาแกนแทของความหมาย และเลขมงคล (Sacred Number)

ตามกรอบคตนยมแบบพทธกเปนอกประเดนหนงทควรน�าพจารณาเพอใหทราบ

ความหมายของเพลงซงอาจน�าไปสจดเรมตนของการประพนธเพลงสาธการ

แนวทางการวเคราะหเพลงสาธการเพอทราบถงเลขมงคลและความหมาย

ทแฝงอยในบทเพลงไดใชแนวคดการวเคราะหดนตรแบบPhrasae-Structureของ

RiemanการวเคราะหตามแนวทางของRiemanยดหลกทวาโครงสรางหลกทส�าคญ

ของดนตรคอWeak-StrongBeatหรอ“จงหวะเบาและจงหวะหนก”ซงโครงสราง

ดนตรนเรยกวาMotiveและจากโครงสรางของMotiveนกมโครงสรางในลกษณะ

เดยวกนแตเปนโครงสรางทใหญกวา เปนวรรคถาม-วรรคตอบ และมโครงสราง

ทใหญกวาเปนขนๆ (จรญ กาญจนประดษฐ, 2553: 14) มานพ วสทธแพทย

(2556:11)กลาววาการวเคราะหวธนสามารถน�าไปวเคราะหเพลงไทยไดในลกษณะ

การวเคราะหประโยควรรคตอนหนาทบทอนเพลงหรอการวเคราะหตามจ�านวน

หองเพลงเชน2หอง,4หอง,16หอง,32หองเปนตน

อยางไรกตามพชตชยเสร(2556:2)ชวาแรงบนดาลใจมผลอยางมากตอ

งานศลปะผประพนธทสรางทวงท�านองขนมาจากความบนดาลใจเรยกวาบลดาล

รงสฤษฏ แรงบนดาลใจนอาจมาจากปจจยภายนอก คอ สงแวดลอมหรอ

ปรากฏการณหรอจากปจจยภายในคอความสะเทอนใจของศลปนแรงบนดาลใจ

นถามาจากสงเหนอธรรมชาต เรยกวาทพยดล(DivineInspiration)เหตนเองใน

การตความหมายทางศลปะจงตองสนใจในบรบทหรอปจจยตางๆ ทเกยวของและ

สงผลกระทบตอแนวทางการสรางงานของศลปน



จากการวเคราะหโครงสรางเพลงทไดกลาวมาแลวการจ�าแนกเพลงสาธการ

ออกเปนวรรค แนวความคดเรองเลขศาสตรไดแฝงอยในวถทางดนตรอยางชดเจน

เหนไดจากการแบงวรรคเพลงออกเปน9วรรคทงทความจรงแลววรรค1(ประโยค

ท0)เปนการน�าประโยคทายของวรรค9(ประโยคท32)มาขนซงเปนลกษณะเพลง

ไทยอยางหนงทน�าทายเพลงมาขนตน ดงเชน เพลงพญาโศก สามชน ทยอยใน

สามชนทอน1เปนตน

วรรค1(ประโยค0)

---ร ---ม ---ม -ซ-ล -ร�-ท -ล-ฟ ฟฟ-ม มม-ร

วรรค9(ประโยค32)

-ม-ท มร-ม -ล-ซ ซซ-ล -ร�-ท -ล-ฟ ฟฟ-ม มม-ร

ฉะนนการจ�าแนกเพลงออกเปน 9 วรรค นอกจากเพอชวยในการจดจ�า

ท�านองเพลงอยางมระบบแลวความเชอเรองเลขมงคล(SacredNumber)ไดแฝง

อยในวธคดของชาวพทธดวยเชนกนอกทงความลงตวกลมกลนในการแบงวรรคเปน

สงส�าคญอยางมากในทางศลปะจ.ศรนวาสน(2534:42)กลาววาการจะเลงเหน

คณคาในงานศลปะเกดจากการทเราเหนรปทรง (Form) และเขาใจความหมาย

(Content)ของศลปะชนนนเปนอยางด

ควำมหมำยของเลข 9 ในเพลงสำธกำร

สงคมไทยใหความส�าคญกบตวเลขมงคล(SacredNumber)นอยางมาก

ยกตวอยางเชนการนมนตพระมาเจรญพระพทธมนตนยมนมนตพระ9รปการเรม

กจกรรมใดกมกเรมทเวลา9.00น.เปนตนนนเพราะตางเชอวาเลขดงกลาวแสดง

ถงการกาวผานหรอการกาวหนาในสงตางๆของชวต (น�าเอากรยาการยางกาวมา

เปรยบเทยบกบตวเลข)แลดเปนความเชอทไรซงวญญชนโดยสนเชงการใหความ

ส�าคญตอเลข9นนนาจะไดมาจากหลกวธคดแบบพทธศาสนาเรองโลกตตรธรรม

9 ประกำรธรรมอนมใชวสยของโลกประกอบดวยมรรค4ผล4นพพาน1ซงด

มมลเหตมากกวาประเดนทกลาวมา



จ�านวนประโยคของเพลงสาธการเปนอกประเดนทจะขอน�ามาแถลงชแจงใหกระจาง เพลงสาธการเมอบรรเลงจบทงกระบวนตามกรอบวธปฏบต มประโยคเพลงทงสน54ประโยค(ไมนบรวมประโยคขนเพลง)ใน1ประโยคประกอบดวยส�านวนถามและส�านวนตอบฉะนนจะไดเปน54x2 = 108ส�านวนประเดนนอาจเกดขอสงสยวาเหตใดจงไมนบประโยคขนเพลง นนกเพราะประโยคขน คอการน�าเนอเพลงในสวนทายมาขนตามหลกวชาดนตรไทยดงทไดอธบายไปแลวขางตนจงถอวาเนอความของท�านองเพลงเรมตนทประโยคท 2 ไปจนถงสวนของสาธการเทยวนอยหรอพระเจาเปดโลกและอกประเดนซงอาจเกดขอสงสยขนไดวาเหตใดจงใหความส�าคญส�านวนเพลงมากกวาประโยคเพลง เรองนนนกดวยเมอเราจะท�าการวเคราะหสงใดแลวควรใหความส�าคญจากสวนยอยเสยกอนตามลกษณะการวเคราะหแบบPhrasae-Structureและการสรางสรรคบทเพลงทดคอการจดวางส�านวนเพลงอยางลงตวและกลมกลนเปรยบเสมอนการทองบาลในพระคาถาตางๆพระสงฆจะใหความส�าคญในการออกเสยงแตละค�าใหชดเจนถกตองตามอกขระเนองดวยในแตละค�าของบาลลวนมความหมาย เมอเปนดงนนแลว เลข 108 อาจไมใชเรองบงเอญหากเปนความจงใจของนกประพนธเพลงกเปนได ตามวสยของศลปนทตองคดตรกตรองวางรปทรงกอนลงมอสรางงานศลปะตางๆ ดงท เบลล อธบายวา ในขณะดดนตร ขาพเจารสกวาดนตรมรปทรง หรอ Form ดวย กเพราะวาเรารสกวาเรองของดนตรนนมความสมพนธตามกฎเกณฑของธรรมชาตอนลกลบ (MysteriousNecessity)เชนเดยวกบศลปบรสทธมความสมพนธกบความหมายอนลกซงของศลปนนเอง(พระมหารงสนตกตตปญโญ,2553:53) ความเชอเรองเลขมงคลนน มอทธพลตอผคนในแถบเอเชยมาเปนเวลานาน จงไมใชเรองแปลกทแนวความคดนจะแทรกซมอยในศาสตรตางๆ อยางแนบเนยนพชตชยเสร(2557)กลาววา

“Sacred number ทเดนทสดคอ 108 ซงอาจจะมาจากจ�านวนนวางคใน จกราศ จกรราศ ม 360 องศา แบงออกเปน 12 ราศ ราศหนงม 9 นวางค เพราะฉะนน 12 ราศ กจะม 108 นวางค (9x12 ได 108) อาจเปนไดวาเลข 108 มาจากโหรศาสตร ความเชอทางโหราศาสตรมอทธพลมากในเอเชยและเปนศาสตรทมความคลายกนทวโลก เลข 108 จงถอเปนเลขส�าคญในคตความเชอของชาวเอเชยและมใชกนทวไป”



ดงทกลาวมาความเชอในเลข 108 มความส�าคญตอคตความเชอของ

ชาวเอเชยโดยทวไปโดยเฉพาะอยางยงความเชอทมตอศาสนาอนกอใหเกดผลงาน

ทางศลปะดงเชนวหารทสรางบนเนนเขาบาเกง เมอปพ.ศ.1436อนถอวาเปน

ศนยกลางของกษตรยเขมร เปนเทวสถานแหงแรกทสรางดวยหนทราย บาเกง

เปรยบเสมอนแผงผงของสวรรคคอมปรางค108ในมมอนเทาๆกนอยลอมรอบ

ปรางคใหญเปนลกษณะของเขาพระสเมรจ�านวน108กคอกลมดาวฤกษ27ดวง

เปนจ�านวน4เทาซงเทากบจ�านวนขนแรมทางจนทรคตบาเกงจงนบเปนสถานท

แสดงความคดอนสมบรณทสด(น.ณปากน�า,2517:51-52)

เลข 108 ในเพลงสำธกำร ต�ำนำนและควำมหมำยทสอดคลอง

คาถารตนมาลาหรอคาถาอตปโสรตนมาลา เปนพระคาถารอยกรอง

พระบาลทบรรยายคณงามความดของพระพทธเจาความยงใหญของพระธรรมวนย

และความดงามของพระสงฆ มทงหมด 108 คาถา แบงออกเปนบทสรรเสรญ

พระพทธคณ56สรรเสรญพระธรรมคณ38และบทสรรเสรญพระสงฆคณ14ดงน

ตำรำงท 4คาถารตนมาลา

คำถำรตนมำลำ บทคำถำ แปล

พระพทธคณ อตปโสภะคะวาอะระหงสมมา

สมพทโธ วชชาจะระณะสมปนโน

สคะโต โลกะวท อะนตตะโร

ปรสะทมมะสาระถสตถาเทวะมะ

นสสานงพทโธภะคะวาตฯ

(บทพระพทธคณ นบค�าอานตว

แรกค�าวา“อ”ไปจนถงตวสดทาย

ค�าวา“ต”จะได56ค�า)

เพราะเหตอยางนๆ พระผมพระภาค

เจานนเปนผไกลจากกเลสเปนผตรสร

ชอบไดโดยพระองคเองเปนผถงพรอม

ดวยวชาจรณะเปนผไปแลวดวยดเปน

ผรโลกอยางแจมแจงเปนผสามารถฝก

บรษทสมควรไดอยางไมมใครยงกวา

เปนครผสอน ของเทวดาและมนษย

ทงหลายเปนผรผตนผเบกบานดวย

ธรรมเปนผมความจ�าเรญจ�าแนกธรรม

สงสอนสตวดงน



คำถำรตนมำลำ บทคำถำ แปล

พระธรรมคณ สวากขาโต ภะคะวะตา ธมโม

สนทฏฐโก อะกาลโก เอหปสสโก

โอปะนะยโกปจจตตง เวทตพโพ

วญญหตฯ

(บทพระธรรมคณนบอานตวแรก

ค�าวา “สวาก” ไปเรอยๆ จนตว

สดทายค�าวา“ต”จะได38ค�า)

พระธรรมเปนสงทพระผมพระภาคเจา

ไดตรสไวดแลว เปนสงทผศกษาและ

ปฏบตพงเหนไดดวยตนเอง เปนสงท

ปฏบตไดและใหผลไดไมจ�ากดกาล

เปนสงทควรกลาวกบผอนวา ทานจง

มาดเถดเปนสงทควรนอมเขามาใสตว

เปนสงทผรไดเฉพาะตนดงน

พระสงฆคณ สปะฏปนโนภะคะวะโต สาวะกะ

สงโฆ อชปะฏปนโน ภะคะวะโต

สาวะกะสงโฆ ญายะปะฏปนโน

ภ ะค ะ ว ะ โ ต ส า ว ะ ก ะ ส ง โ ฆ

สามจปะฏปนโนภะคะวะโตสาวะ

กะสงโฆยะททง จตตาร ปรสะย

คานอฏฐะปรสะปคะลาเอสะภะ

คะวะโตสาวะกะสงโฆอาหเนยโย

ปาหเนยโย ทกขเณยโย อญชะล

กะระณโยอะนตตะรงปญญกเขต

ตงโลกสสาตฯ

(บทสงฆคณนบเพยงบทแรก คอ

สปฏปนโน ภะคะวะโต สาวะกะ

สงโฆจะได14ค�า)

สงฆสาวกของพระผมพระภาคเจาหม

ใดปฏบตดแลวสงฆสาวกของพระผม

พระภาคเจาหม ใด ปฏบตตรงแลว

สงฆสาวกของพระผ มพระภาคเจา

หมใด ปฏบตเพอร ธรรมเปนเครอง

ออกจากทกขแลว สงฆสาวกของพระ

ผมพระภาคเจาหมใด ปฏบตสมควร

แลวไดแกบคคลเหลานคอคแหงบรษ

4คนบเรยงตวบรษได8บรษนนแหละ

สงฆสาวกของพระผมพระภาคเจาเปน

สงฆควรแกสกการะทเขาน�ามาบชา

เปนสงฆควรแกการสกการะทเขาจดไว

ตอนรบ เปนผ ควรรบทกษณาทาน

เปนผทบคคลทวไปควรท�าอญชลเปน

เนอนาบญของโลก ไมมนาบญอน

ยงกวาดงน

ทมา:วกพเดย.(2557)

เหนไดวาค�าแปลบทพระคาถารตนมาลานนมความหมายสอดคลองตรงกบ

ต�านานก�าเนดเพลงสาธการทกลาวมาแลวขางตนรตนำมำลำ ทหมายถง “มาลย

แหงดวงแกว”นเปรยบประดจเครองบชาแดพระพทธพระธรรมและพระสงฆดงท



พระพรหมตรสสงใหพระปรคนธรรพรจนาเพลงถวายเพอเปนการบชาอยางนอบนอม

แดพระศาสดาองคพระสมมาสมพทธเจาฉนนนอกทงความสมพนธเชงตวเลขมงคล

(SacredNumber)108กบโครงสรางท�านองเพลงทมส�านวนถามตอบจนจบเพลง

เทากบ108เปนอกขอสนนษฐานไดอยางหนงวาการประพนธเพลงสาธการไดน�า

เอาเลข108เปนหลกในการคดงานสรางสรรคตามหลกคตนยมแบบพทธศาสนา

โนตเพลงสำธกำร

ทอน1---ร ---ม ---ม -ซ-ล -ร�-ท -ล-ฟ ฟฟ-ม มม-ร

1/65 2/66

---ท -ล-ร รร-ม มม-ฟ -ล-ท -ล-ฟ ฟฟ-ม มม-ร

3/67 4/68

---ล -ล-ล -ท-ล -ซ-ม -ม-ล รร-ท มม-ซ ซซ-ล

5/69 6/70

-ร�-ม� -ร�-ท ทท-ล ลล-ซ -ซ-ซ ลท-ร� -ม�-ร� -ท-ล

7/71 8/72

-ม-ท มร-ม -ล-ซ ซซ-ล -ท-ร� -ท-ล ลล-ซ ซซ-ม

9/73 10/74

-ฟมร -ม-ร -ร-ร ---ท -ซ-ซ ลท-ร� -ม�-ร� -ท-ล

11/75 12/76

-ท-ร� -ท-ล ลล-ซ ซซ-ม -ม-ล รร-ท มม-ซ ซซ-ล

13/77 14/78

-ทลล -ล-ล -ร-ซ --ลท -ร�-ม� -ร�-ท ทท-ล ลล-ซ

15/79 16/80

-ฟมร -ม-ร -ร-ร ---ซ -ลลล -ท-ซ ซซ-ล ลล-ท

17/81 18/82

-ท-ล ลล-ท ทท-ร ร�ร�-ม� -รมฟ -ล-ม -ล-ฟ มร-ท

19/83 20/84




21/85 22/86


23/87 24/88

-ฟ-ม -ร-ด ทล-ท -ดรม -ลลล -ท-ล -ซ-ม -ซ-ล

25/89 26/90


27/91 28/92


29/93 30/94

-ลลล -ลลล -ล-ซ ซซ-ล -ร�-ท -ล-ฟ ฟฟ-ม มม-ร

31/95 32/96

-ลลล -ท-ซ -ล-ท -ด�-ร� -มมม -ร�-ท ทท-ล ลล-ซ

33/97 34/98

-ม-ล รร-ซ ซซ-ล ลล-ท -ร�-ม� -ร�-ท ทท-ล ลล-ซ

35/99 36/100

-รมฟ -ล-ม -ล-ฟ มร-ท -ท-ฟ ทล-ท -ม-ร รร-ม

ทอน 2

37 38

-ฟมร -ม-ร -ร-ร ---ซ -ล-ล -ท-ซ ซซ-ล ลล-ท

39 40

-ซลท -ร�-ม� -ล�ซ�ม� -ร�-ท -ร�-ม� -ร�-ท ทท-ล ลล-ซ

41 42

-ม-ท มร-ม -ล-ซ ซซ-ล -ซ-ซ ลท-ด� -ร�-ด� -ท-ล

43 44

-ล-ร -รมฟ -ล-ฟ -ฟมร -มซม รท-ร -ท-ด รม-ซ

45 46

-ดรม -ซ-ล -ท-ล -ซ-ม -ม-ล รร-ท มม-ซ ซซ-ล

*



47 48

-ท-ล -ซ-ม -ดรม -ซ-ล ---ร -ดทล ---ท -ททท

49 50

-ท-ม ลล-ฟ ทท-ร รร-ม -รมฟ -ล-ม -ล-ฟ มร-ท

51 52

-ดทล -ฟมร -ล-ร -รมฟ -ล-ท -ล-ฟ ฟฟ-ม มม-ร

53 54

-ลลล -ท-ซ -ล-ท -ด�-ร� -ดทล -ฟมร -ล-ร -รมฟ

55 56

-รมฟ -ล-ท -ร�-ท -ล-ฟ -ล-ท -ล-ฟ ฟฟ-ม มม-ร

57 58

-ท-ฟ ทล-ท -ม-ร รร-ม -รมฟ -ล-ม -ล-ฟ มร-ท

59 60

-ร�-ท -ล-ซ ซซ-ล ลล-ท -ฟ-ม -ร-ด ทล-ท -ดรม

61 62

-ร-ซ --ลท -ร�-ท -ล-ซ -ร�-ท -ล-ร� -ม�-ร� -ท-ล

63 64

-ม-ท มร-ม -ล-ซ ซซ-ล -ร�-ท -ล-ฟ ฟฟ-ม มม-ร

สำธกำรเทยวนอย

101 102

-ท-ท ทท-ร� -ม�-ร� -ท-ล -ท-ร� -ท-ล ลล-ซ ซซ-ม

103 104

-ฟ-ม -ร-ด ทล-ท -ดรม -ลลล -ท-ล -ซ-ม -ซ-ล

105 106


107 108

-ร-ร ---ม ---ซ ---ล -ม�ร�ท -ล-ฟ ---ม ---ร

(*เมอบรรเลงกลบมาถงประโยคทมเครองหมายนใหออกสาธการเทยวนอย)



สรป

จากมมมองในดานเลขมงคล(Sacrednumber)ทมอทธพลตอความเชอ

โดยเฉพาะอยางยงภาพสะทอนทเกดจากพทธศาสนาตอดนตรไทย ยงผลใหเกด

แรงดลใจแกคตกวใหรงสรรคบทเพลงสาธการ ผสมผสานส�าเนยงเสยงส�านวนทาง

ดนตรอยางสมดล กลมกลน และงดงาม ระคนไปกบทวงท�านองยอกยอนวกวน

เพอแสดงความประหลาดใจแกผฟงแตกระนนกไมอาจละไดซงภาวะศำนตะคอ

อารมณสงบอนเปนเนอแทของเพลงไดดงปรากฏใหเหนถงโครงสรางเพลงสาธการ

นน มรปทรง (form) ชดเจนพอเหมาะพอเจาะ อกทงยงแสดงใหเหนถงความ

สอดคลองสมพนธกบอดมคตในทางพทธศาสนา เลขศาสตรทปรากฏไดแกเลข 9

และเลข108จงเปนนยยะของการแฝงภมปญญาของนกประพนธเพลงไทยในอดต

อนแสดงถงความรอบรในพทธศาสตรและดรยางคศาสตรอยางถองแทจนสามารถ

ประพนธรอยเรยงเปนเพลงสาธการทเปรยบเสมอนพทธศลปทปรากฏในดนตรไทย

อยางไรกตามมมมองและทศนะในเรองเพลงสาธการนไดน�าการวเคราะห

ทางกายภาพของบทเพลงผสานกบแนวความคดทางดานสนทรยศาสตรและความ

เชอดานเลขศาสตรซงเปนอกแนวทางหนงในการคนหาความหมายของศลปะทาง

ดนตรในวฒนธรรมไทยดงค�าชแจงของพระยาอนมานราชธนทวาไวเกยวกบปจจย

ทใหมนษยรจกสรางสงทเปนวฒนธรรม กดวยมนษยรจกคด มนษยรจกใช และ

มนษยรจกพด เพอถายทอดความรและความรสกแกกน ท�าใหมนษยมวฒนธรรม

(อนมานราชธน,2515)

เลขศาสตรทปรากฏในเพลงสาธการจากบทความนจงเปนอกมมมองหนง

ในทางวชาการดนตร ทตองการเสนอความสมพนธทางความคดของมนษย

ความเชอ แรงศรทธาตอพระพทธศาสนาทสงผลตอแรงบนดาลใจของคตกว และ

เพอเปนประโยชนตอการศกษาถงความหมายอนลกซงของเพลงหนาพาทยทนบวา

เปนเพลงทพยดล(Divineinspiration)ทยงคงมบทบาทในวฒนธรรมดนตรของไทย

ดงทกลาวมา



เอกสำรอำงอง

จ.ศรนวาสน.(2534).สนทรยศำสตร: ปญหำและทฤษฎวำดวยควำมงำมและ

ศลปะ. (สเชาวนพลอยชม,ผแปล).พมพครงท 2.กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหามงกฏราชวทยาลย.

จรญ กาญจนประดษฐ. (2553). เอกสำรประกอบกำรสอน วชำ 864 321

สงคตลกษณและกำรวเครำะหดนตรไทย. ขอนแกน: มหาวทยาลย

ขอนแกน.

ณรงคชยปฎกรชต.(2534).กำรวเครำะหทำงฆองเพลงสำธกำร.วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาวฒนธรรมศกษา บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหดล.

ธนตอยโพธ.(2498).ดนตรในพระธรรมวนย. พระนคร: โรงพมพพระจนทร.

น.ณปากน�า.(2517).ศำสนำและศลปะในสยำมประเทศและแหลมอนโดจน

สมยโบรำณ.กรงเทพฯ:โอเดยรสโตร

นมโพธเอยม.(2541).“ภาคพเศษ”ในอษฏาวธสาครก,อานนทนาคคง,สมนก

แสงอรณ, นธ ศรสวาง และธงไชยบตรพรหม (บรรณาธการ).สำธกำร.

(หนา128-176).กรงเทพฯ:ปนเกลาการพมพ.

พระมหารงสนตกตตปญโญ.(2553).กำรศกษำวเครำะหสนทรยศำสตรในพทธ

ปรชญำเถรวำท. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาปรชญา

บณฑตวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พชตชยเสร.(2556).กำรประพนธเพลงไทย.กรงเทพฯ:ส�านกพมพจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

มานพวสทธแพทย.(2556).ทฤษฎกำรวเครำะหเพลงไทย.กรงเทพฯ:สนตศร

การพมพ.

วกพเดย. (2557).พระคำถำรตนมำลำ. คนเมอ5สงหาคม2557,จากhttp://

th.wikipedia.org/wiki/พระคาถารตนมาลา.



อคนรพพฒน,ม.ร.ว. (2551).วฒนธรรมคอควำมหมำย : ทฤษฎและวธกำร

ของคลฟฟอรด เกยรซ. กรงเทพฯ : ศนยมนษยวทยาสรนธร (องคกร

มหาชน).

อนมานราชธน,พระยา.(2515).วฒนธรรม.กรงเทพฯ:ส�านกพมพบรรณาคาร.

Sam-Ang,Sam.(2002).MathematicalConceptsintheMusicofCambodia.

InJ.S.Buenconsejo (Eds.).A Search in Asia for a NewTheory of

Music.(pp.211-228).Quezon:U.P.CenterforEthnomusicology.

สมภำษณ.

พชตชยเสร.(28เมษายน2557).สมภำษณ.รองศาสตราจารย.คณะศลปกรรมศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

มุมมองความเชื่อทางเลขศาสตร์ในเพลงสาธุการ A Perspective on ...148 Journal of Mekong Societies ปีที่

Documents