ห้องสมุดดิจิทัล - DPU · 2020. 2. 17. · ห้องสมุดดิจิทัล--ความหมาย...

หองสมดดจทล: ความรเบองตน

หองสมดดจทล--ความหมาย

• องคกรทมทรพยากรสารสนเทศในรปดจทล

(digital collection) รวมทงจดบคลากรทม

ความรเฉพาะเพอท าหนาทจดการคอลเลคชน

ดจทลอยางเปนระบบ นบตงแตคดเลอก จด

โครงสราง จดชองทางในการเขาถง เผยแพร

และรกษาความคงสภาพ เพอใหสามารถเขาถง

ไดแมเวลาจะผานไป

• หองสมดดจทล กบ หองสมดอเลกทรอนกส ม

ความหมายใกลเคยงกน หองสมดดจทลเปน

ความกาวหนาลาสดของหองสมดอเลกทรอนกส

ปจจบนนยมใชค าวา หองสมดดจทล

• ทรพยากรสารสนเทศดจทล อาจเปน ขอความ

ภาพ เสยง มลตมเดย แผนท แบบจ าลอง 3 มต

สาเหตทน ามาซงการเปลยนแปลง

• ปรมาณสารสนเทศดจทลทเพมขนมากอยางรวดเรวเพราะการใชเวลดไวดเวบเผยแพรสารสนเทศ

• การผลตหนงสอในรปสงพมพมตนทนสงขน ในขณะทหองสมดตางๆ มงบประมาณการจดซอทจ ากด

• ปญหาในการจดเกบและคนหาสารสนเทศในหองสมด

• ความกาวหนาทางเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร

• เทคโนโลยทมราคาต าลง

• โครงการวจยและพฒนาดานหองสมดดจทล

ขอดของหองสมดดจทล

• หองสมดดจทลไมจ าเปนตองอาศยอาคารสถานท ผใชสามารถเขาถงจากทใดกไดถามการเชอมตอกบอนเทอรเนต

• ผใชสามารถเขาถงทรพยากรสารสนเทศดจทลไดตลอดเวลา 24/7

• ผใชหลายคนสามารถเขาถงสารสนเทศชนเดยวกนไดในเวลาเดยวกน

• เขาถงสารสนเทศทมการจดโครงสรางระดบตางๆไดโดยสะดวก เชน เมอคนรายการทางบรรณานกรมไดแลว กสามารถเขาถงเนอหาทเปนสาระสงเขป หรอเอกสารเตมรปไดทนท

• มระบบการคนคนทเปนมตรกบผใช ผใชสามารถคนหาสารสนเทศไดสะดวกรวดเรว

• สามารถผลตส าเนาจากตนฉบบไดมากเทาทตองการ โดยทเอกสารตนฉบบไมเสยหาย

• ไมมปญหาเรองตองเพมขนาดพนทเมอมสารสนเทศเพมขน เชน หองสมดรปแบบเดม

• สามารถเชอมโยงไปสสารสนเทศชนอนๆ หรอหองสมดดจทลแหงอน

• คาใชจายในการบ ารงรกษาหองสมดดจทลนอยกวาการบ ารงรกษาหองสมดทเปนอาคาร

ขอเสย

• ปญหาลขสทธ ความกาวหนาทางเทคโนโลยชวยใหการน าขอมลไปใช / การเผยแพรขอมลเกดขนไดโดยงาย โดยไมไดขออนญาตจากผเขยน

• คอมพวเตอรทเชอมโยงกบอนเทอรเนตมจ านวนมากมายมหาศาล จงอาจท าใหความรวดเรวในการเขาถงลดลง

• คาใชจายเบองตนในการท าหองสมดดจทลสงมาก

• ในการสงสารสนเทศปรมาณมหาศาล โดย

เฉพาะทเปนมลตมเดยจ าเปนตองมแบนดวธท

กวาง

• ผใชบางคนพบวาการอานจากกระดาษสบาย

ตากวาการอานจากจอคอมพวเตอร

• เทคโนโลยทกาวหนาอยางรวดเรวอาจท าให

หองสมดดจทลลาสมยเรว ผใชไมสามารถเขาถง

ขอมลทเกบรกษาไว

องคประกอบของหองสมดดจทล

ในแงของการจดโครงสรางสารสนเทศและคนคน

หองสมดดจทลมองคประกอบ ดงน

1) คอลเลคชนดจทล

2) กระบวนการจดเกบสารสนเทศ

3) บรการสารสนเทศ

4) ผใช

5) เทคโนโลย

1) คอลเลคชนดจทล

• เอกสารหรอสารสนเทศทหองสมดเกบรวบรวม

ไว เปนสารสนเทศทผใชตองการคนคน

• เปนเอกสารฉบบเตม หรอ ตวแทนเอกสาร (เชน

รายการบรรณานกรม สาระสงเขป)

• อยในรปดจทล คอ เปนไฟลขอความ ไฟลเสยง ไฟลภาพ เวบเพจ เปนตน

1.1 รปแบบของเอกสาร คอลเลกชนดจทล อาจ

เปนเอกสารทอยในรปแบบดจทลตงแตเรมผลต

หรอเรยกวา เกดในรปดจทล (born digital) หรอ

เอกสารทจดท าในรปดจทลและสงพมพควบคกน

ไป เชน วารสารทจดท าในรป eJournal และ

กระดาษ

1.2 ราคาของเอกสาร เอกสารอาจเผยแพรโดยไม

คดมลคา หรอมคาธรรมเนยมลกษณะตางๆ เชน

คาบอกรบเปนสมาชก คาใชตอครง

1.3 การเปลยนแปลงเนอหา เนอหาของเอกสารอเลกทรอนกสเอาจเปลยนแปลงไดโดยสะดวกรวดเรว จงนยมแบงเอกสารออกเปน 2 ประเภท คอ เอกสารทมเนอหาคงท (fixed document) และเอกสารทมเนอหาเปลยนแปลงไดงาย (fluid document)

1.4 การประเมนคณคาเอกสาร ทงดานเนอหา ผจดท า การเขาถง การใหบรการ ลขสทธ ความเสถยรของเนอหา

1.5 อายของเอกสาร เอกสารมชวงอายส าหรบการใชประโยชนตางกน เอกสารทมอายสนอาจถกลบทงไปอยางงายดาย ทงทแทจรงแลวอาจมคณคาตอการศกษา เชน จดหมายโตตอบระหวางนกวจย

2) กระบวนการจดเกบสารสนเทศ

2.1 การจดเกบสารสนเทศเชงกายภาพ เอกสาร

อเลกทรอนกสรายการหนง อาจประกอบดวย

เอกสารหลายประเภท เชน ขอความ ภาพลกษณ

เสยง เปนตน หองสมดตองตดสนใจวาจะเกบ

รวมกนทงหมดในทเดยวกน หรอเกบแยกจากกน

ตามประเภทของสารสนเทศ ถาเกบแยกกน ตองม

ระบบเชอมโยงหรอดรรชนทชใหรวาเปนเอกสาร

รายการเดยวกน

2.2 การจดเกบตวแทนสารสนเทศ ทรพยากร

สารสนเทศในหองสมดดจทลมทงทอยภายใน

หองสมด และแหลงสารสนเทศจากภายนอก เชน

บรษทผใหบรการ หองสมดจงตองจดโครงสราง

สารสนเทศเพอใหคนคนได พรอมทงจดท า link

เพอเชอมโยงระหวางผใชกบแหลงสารสนเทศ

ภายนอก หองสมดตองตรวจสอบ link ตางๆ

ตลอดเวลาเพอใหมนใจวาผใชสามารถเขาถงได

ทนททตองการ

3) บรการสารสนเทศ

บรการสารสนเทศจดขนเพอชวยใหผใชเขาถงสารสนเทศทตองการได แบงออกเปน 2 งาน คอ

3.1งานบรการเทคนค หรอ งานวเคราะหสารสนเทศ ซงครอบคลมการคดเลอก การจดหมวดหม การท ารายการ การท าเมตาเดตา การท าดรรชน/สาระสงเขปเพอเปนเครองมอชวยคนเนอหาสารสนเทศในฐานขอมล

3.2 งานบรการผใช ครอบคลมงานทประสานและตดตอกบผใช เชน การคนหา การเผยแพร การคนคน การจดสง การสงวนรกษา เปนตน

4) ผใช

ผใช คอ กลมเปาหมายทจะใชประโยชนจากหองสมดดจทล ดงนน ในการออกแบบและพฒนาหองสมดดจทล จ าเปนตองพจารณาความตองการและลกษณะของผใช

ประเภทของหองสมดดจทล แบงตามกลมผใช

- หองสมดดจทลเพอการสาธารณะ (public digital library)

- หองสมดดจทลเพอการเฉพาะ (private digital library)

5) เทคโนโลย

• เทคโนโลยมความส าคญกบหองสมดดจทลอยาง

ยง กลาวไดวา เปนโครงสรางทเชอม

องคประกอบตางๆของหองสมดดจทลเขา

ดวยกนเพอใหสามารถด าเนนงานและจดบรการ

ไดโดยอาศยอปกรณ ฮารดแวร ซอฟตแวร และ

เครอขายระดบทองถน ภมภาค และสากล

การพฒนา/สรางคอลเลคชนดจทล

• ทมาของคอลเลคชนดจทลในองคกรสารสนเทศ

– ภายในองคกร คอลเลกชนอาจจะอยในรปดจทลมาตงแตเดม หรอตองแปลงจากรปอนาลอกใหอยในรปดจทล โดยตองพจารณากระบวนการจดเกบ การใหบรการ และกฎหมายทเกยวของ

– ภายนอกองคกร เอกสารดจทลทไดจากภายนอกองคกรมกอยในรปดจทลแลว โดยแยกไดเปน 2 ประเภท คอ • ตวแทนสารสนเทศ (ขอมลบรรณานกรม ดรรชน/สาระสงเขป เมตะดาตา)

• เอกสารฉบบเตม (วารสาร หนงสอพมพ หนงสอ)

การแปลงทรพยากรสารสนเทศใหอยในรปดจทล

• อาศยเทคโนโลยทมสมรรถนะสง ไดแก

ฮารดแวร สแกนเนอรแบบตางๆ เชน ส าหรบ

ถายกระดาษ สไลด ไมโครฟอรม กลองถายภาพ

ดจทลประเภทตางๆ

• การก าหนดโครงสราง การจดหมวดหม ท า

รายการ เพอสรางตวแทนสารสนเทศ ซงจะชวย

ใหผใชสามารถคนหาสารสนเทศดจทลท

ตองการได

การพมพอเลกทรอนกส

• การพมพอเลกทรอนกส ขยายตวอยางรวดเรว เนองจากความกาวหนาดาน ICT ท าใหมการผลต จดเกบ และเผยแพรสารสนเทศอเลกทรอนกสอยางกวางขวาง การพมพอเลกทรอนกสมความส าคญกบการเผยแพรสารสนเทศทางวชาการ มประเดนส าคญทควรศกษา 3 ประเดน คอ 1) ลกษณะการเผยแพรสารสนเทศทางวชาการในรปดจทล 2)ปญหาการเผยแพรสารสนเทศทางวชาการในรปดจทล 3) การควบคมทางบรรณานกรมกบการเขาถง สงพมพทางวชาการในรปดจทล

ลกษณะการเผยแพรสารสนเทศทางวชาการ

ในรปดจทล

1) คณภาพของสงพมพทางวชาการ การพมพ

อเลกทรอนกสเปดโอกาสใหนกวชาการสามารถ

ผลตและเผยแพร เอกสารผานเครอขาย

อนเทอรเนต ทงทเปนผลงานเดยว และรวมกบผอน

โดยไมจ ากดเวลาและสถานท ท าใหมระยะแรกม

ขอวจารณเรองคณภาพโดยเปรยบเทยบกบการ

เผยแพรสงพมพในรปกระดาษ แตตอมาไดมการ

น ากระบวนการพจารณาคณภาพมาใช รปแบบ

ของสงพมพจงไมเปนปญหาอกตอไป

เอกสารกอนการตพมพและเผยแพร

• ปจจบน นกวชาการและนกวจยสามารถเผยแพร

ผลงานของตนทาง www ไดกอนการตพมพ ท า

ใหฉบบทเผยแพรและฉบบทตพมพแตกตางกน

เพราะฉบบทตพมพไดรบการปรบปรงแกไข และ

เปนลขสทธของส านกพมพ ผเขยนจงมอาจ

น ามาเผยแพรซ าบน www อก

เอกสารทตพมพเผยแพรดวยตนเอง

• เปนการเผยแพรสงพมพวชาการผาน www

สวนตว หรอ www ของหนวยงาน การตพมพ

เผยแพรในลกษณะนไมไดผานกระบวนการ

พจารณาคณภาพ ผใชจงตองประเมนคณภาพ

กอนการน าไปใชประโยชน

ปรมาณสงพมพวชาการในรปดจทล

• จากการส ารวจจ านวนสงพมพทางวชาการ พบวา ป 2006 มวารสารวชาการประมาณ 21,000 ชอเรอง จดพมพบทความประมาณ 1.4 ลานบทความตอป

• อตราวารสารวชาการใหมเพมขนเฉลยปละ 3.5%

• อตราบทความวชาการใหมเพมขนเฉลยปละ 3%

• วารสารใหมๆ สวนใหญเปนวารสารอเลกทรอนกส

• วารสารทมอยเดมสวนใหญผลตในรปกระดาษควบคกบอเลกทรอนกส

• อนมานไดวาสงพมพวชาการในรปดจทลเพมปรมาณขน

ปญหาของการเผยแพรสารสนเทศทางวชาการ

ในรปดจทล

1. ความคงทน หมายถง การทเวบไซต/เวบเพจหนงๆ ยงคงอยเมอตองการด หรอ คนหาสารสนเทศ จากการศกษา พบวา สารสนเทศ/สงพมพบน www โดยทวไปมความคงทนต า มเวบไซต/เวบเพจจ านวนไมนอยทสญหายไป

2. เสถยรภาพ หรอ ความคงท หมายถง เอกสาร/สารสนเทศทอยใน www ยงมเนอหาคงเดมหรอไม เพราะการปรบปรงแกไขโดยผเขยนท าไดงายดายมาก

ปญหาดงกลาวท าใหเกดปญหาแกผใช / ผอางองเอกสารดจทล

การควบคมทางบรรณานกรม

• เปนเครองมอส าคญในการระบ/เขาถงสงพมพ

• นกวชาการเสนอใหปรบปรงวธการควบคมทาง

บรรณานกรมสงพมพวชาการในรปดจทล

• เสนอใหก าหนดมาตรฐานการลงรายการเนอหา

ซงไดแก เมตาดาตา เพอใหมการควบคมทาง

บรรณานกรมอยางมคณภาพ ด าเนนการดวย

ระบบอตโนมต

ทมา https://blogs.cul.columbia.edu/butler/2014/04/17/sente-for-pdf-

management-on-the-mac-and-ipad-1-capturing-and-organizing-pdfs/

ตวอยางหองสมดดจทล

• Smithsonian Libraries: Digital Library

http://library.si.edu/digital-library

• International Children’s Digital Library http://en.childrenslibrary.org/

• Project Gutenberg

https://www.gutenberg.org/

• Digital Library for SchoolNet

https://web.ku.ac.th/schoolnet/

Digital Curation

• การคดเลอก (selection) อนรกษ (preservation)

บ ารงรกษา (maintenance) และเกบรวบรวม

จดระบบ (archiving) สารสนเทศดจทล

• บ ารงรกษาและเพมคณคาใหกบสารสนเทศดจทลท

เกบไวในคลงเพอการใชประโยชนในปจจบนและ

อนาคต

• องคกรตางๆ ตองการบคลากรเพอท าหนาท Digital

Curation เพอพฒนาคณภาพสารสนเทศส าหรบ

การปฏบตงานและวางแผนขององคกร

รายละเอยดของงาน Digital Curation

• ก าหนดกรอบแนวปฏบต: สารสนเทศดจทลประเภทใดบางทตองสรางขน และจดเกบ (เชน websites สงพมพดจทล อเมล)

• สราง/ผลตสารสนเทศดจทล และท า metadata เพอใหผใชสามารถเขาถงได

• การเขาถงและการใช ก าหนดวาสารสนเทศประเภทใดทผใชสามารถเขาถงโดยเสมอภาค ประเภทใดทตองระบสทธผใช

• ประเมนและคดเลอกสารสนเทศเฉพาะทเกยวของกบสถาบน / องคกร

• จ าหนายออก คดเลอกสารสนเทศดจทลทไมเปนประโยชนตอองคกรเพอจ าหนายออก

• สงสารสนเทศดจทลไปจดเกบไวในคลง

• การอนรกษ มมาตรการในการจดการอนรกษ

• ประเมนสารสนเทศดจทลทเกบรกษาไว เพอใหแนใจไดวาสารสนเทศนนยงเปนประโยชนตอองคกร

• การจดเกบ ค านงถงความปลอดภยของสารสนเทศ

• ตรวจสอบอยเสมอวาผใชสามารถเขาถงสารสนเทศนนไดตลอดเวลา

• การแปลงสภาพ สารสนเทศดจทลทเกบไวอาจแปลงสภาพเปนรปแบบอนๆตามความตองการ / ความจ าเปนขององคกร

บรรณานกรม

สมพร พทธาพทกษผล (2554) “หองสมดและทรพยากรสารสนเทศดจทล” ใน

ประมวลสาระชดวชา การจดโครงสรางสารสนเทศและการคนคน เลม 2

หนวยท 12 นนทบร สาขาศลปศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

“Data Curation.” Wikipedia. Retrieved from

https://en.wikipedia.org/wiki/Digital_curation

“Digital Library: Advantages and Disadvantages.” Retrieved from

http://www.sscasrh.org/sri-sri-ayurveda-college/index.php/articles-

by-doctors/item/320-digital-library-advantages-and-

disadvantages#.Vp2brk8ppiw

สารสนเทศดจทลท LAIC จดบรการ

• ฐานขอมลเชงพาณชย – ฐานขอมลบทความวารสาร

– ฐานขอมลวทยานพนธ

– ฐานขอมลหนงสออเลกทรอนกส

• ฐานขอมลท LAIC พฒนาขนเอง – ฐานขอมลบตรรายการ OPAC

– ฐานขอมลวทยานพนธ

– ฐานขอมลวจย มธบ

– ฐานขอมลบทความอาจารย มธบ

– และอนๆ