บทที่2 การศึกษากฎหมายอิสลาม ( ฟ กฮฺ) 2.1 ความหมาย

บทท 2

การศกษากฎหมายอสลาม ( ฟกฮ )

ในการวจยเรอง “รปแบบการศกษากฎหมายอสลามของมสลมในจงหวดชายแดน ภาคใต” ครงน ผวจยไดทาการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ ซงแบงเปน 10 หวขอ ดงน

2 .1 ความหมายของฟกฮ 2 .2 แหลงทมาและหลกฐานของฟกฮ 2 .3 ประเภทของฟกฮ 2 .4 วชาทเกยวของกบวชาฟกฮ

2 .5 ลกษณะเฉพาะของฟกฮ 2 .6 สาเหตความแตกตางทางทศนะของฟกฮ 2 .7 มซฮบตางๆของฟกฮ

2 .8 ฟกฮในยคตางๆ 2 .9 ฟกฮยคปจจบน 2 .10 ฟกฮในจงหวดชายแดนภาคใต

2.1 ความหมายของฟกฮ

2.1.1 ฟกฮ ความหมายเชงภาษาศาสตร

ฟกฮ คอ ความเขาใจ (Ibn al-Manzur, 1994: 13/522) ซงหมายรวมถง ความเขาใจทละเอยดและไมละเอยด ตลอดจนความเขาใจทเปนวตถประสงคของผพดหรอทไมเปนวตถประสงค แตมกจะถกเจาะจงใชเกยวกบความเขาใจในวชาการดานศาสนา

ในอลกรอานไดมการใชคาวาฟกฮในความหมาย “ความเขาใจ” ในหลายอายะฮ ดงน

14

15

1 . อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาไดตรสวา

ความวา “พวกเขากลาววา โอ ชอยบเอย เราไมเขาใจสวนมากทเจากลาว และแทจรงเราเหนวาทานเปนคนออนแอในหมพวกเรา ถามใชเพราะครอบครวของทานแลว เราจะเอาหนขวางทานและทานกมไดเปนผมเกยรตเหนอพวกเรา”

(ฮด: 91) 2 . อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาไดตรสวา

ความวา “ณ ทใดกตามทพวกทานปรากฏอย ความตายกยอมมาถงพวกเจา และแมวาพวกเจาจะอยในปอมปราการอนสงตระหงากตาม และหากม

16

ความดใดๆ ประสบแดพวกเขากจะกลาววาสงนมาจากอลลอฮ และหากมความชวใดๆ ประสบแกพวกเขา พวกเขากจะกลาววาสงนมาจากเจา จงกลาวเถด (มฮมมด) ทกอยางนนมาจากอลลอฮทงสน มเหตใดเกดขนแก กลมชนเหลาน กระนนหรอ ทพวกเขาหางไกลทจะเขาใจคาพด”

(อลนสาอ: 78)

3 . อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาไดตรสวา

ความวา “ชนฟาทงเจดและแผนดนและผทอยในนนสดดสรรเสรฐแดพระองค

และไมมสงใดเวนแตจะสดดดวยการสรรเสรฐแดพระองค แตวาพวกเจา ไมเขาใจคาสดดของพวกเขา แทจรงพระองคเปนผทรงหนกแนน ผทรง อภยเสมอ”

(อลอสรออ : 44) จากอายะฮทงสามดงกลาวเหนไดชดวาฟกฮในทางภาษาศาสตรนนหมายถง ความเขาใจทวไป ความเขาใจทละเอยด และไมละเอยด ความเขาใจทเปนวตถประสงคของผพดหรอทไมเปนวตถประสงค

17

2.1.2 ฟกฮ ความหมายเชงวชาการ

ความหมายของฟกฮเชงวชาการม 2 ความหมายทนกวชาการมกกลาวถง คอ

2.1.2.1 ความหมายของฟกฮตามทศนะของอหมามอบหะนฟะฮ1

معرفة النفس ما لها وما عليها

หมายความวา “การรของคนๆหนงเกยวกบสทธและหนาทของตน” จากนยามฟกฮตามทศนะของอหมามอบหะนฟะฮขางตน ฟกฮจะหมายรวมถง

บทบญญตอสลามทวไปทงบทบญญตเกยวกบการยดมน ( أحكام اإلعتقاديات ) เชนหลกการศรทธา และบทบญญตเกยวกบการปฏบต ( أحكام العمليات ) เชนการละหมาด การถอศลอด และการคาขาย ความหมายทวไปของฟกฮตามทศนะของอหมามอบหะนฟะฮมความเหมาะสมกบสมยของทาน ซงในสมยนนยงไมมการแบงแยกสาขาวชาตางๆของบทบญญตอสลาม หลงจากนนมการแบงแยกสาขาวชา เชนวชาเตาหด (วชาทศกษาเรองการยดมน) วชาอะคลากวตตะเซาวฟ (วชาทศกษาเรองมารยาท และจตใตสานก) และวชาฟกฮ (วชาทศกษาเรองบทบญญตอสลามทางปฏบต) (al-Zuhayli , 1989:16)

2.1.2.2. ปราชญกฎหมายอสลามสงกดมซฮบอหมามชาฟอย 2 ไดใหความหมายของฟกฮวา

1 อหมามอบหะนฟะฮ (ฮ.ศ. 80-150) มชอเตมวา อนนอมาน อบนษาบต เกดทเมองกฟะฮ ประเทศอรก สนชพ ณ กรงแบกแดด ประเทศอรก เปนอละมาอ (นกวชาการ)ฟกฮผยงใหญ หนงในส ของโลกอสลาม เจาของมษฮบ ซงมผสงกดมษฮบของทานมากมาย ทวโลก (Abu Zahrah, n.d. : 329-326) 2 อหมามชาฟอย (ฮ.ศ. 150-204) มชอเตมวา อบอบดลลอฮ อบนอดรส อบนอลอบบาส อบนอสมาน อบนชาฟอย เกดทฉนวนกาซา ดนแดนปาเลสไตน สนชพ ณ กรงไคโร ประเทศอยปต เปนอละมาอฟกฮผยงใหญ หนงในส ของโลกอสลาม เจาของมษฮบชาฟอย ซงมผสงกดมษฮบของทานมากมายทวโลก ทานเปนศษยเอกของอหมามมาลก ทานมผลงานการแตงหนงสออยางมากมาย เชน AL- risalah และAl-um ซงเปนตาราทางดานฟกฮ (al- Bayhaki ,1991/2/23-29 อางถงใน อบดลสโก ดนอะ,2544 : 19)

18

من أدلتها التفصيليةةالعلم باألحكام الشرعية العملية المكتسب

หมายความวา “การรเกยวกบบทบญญตอสลามทางปฏบต ทไดมาจากบรรดา แหลงทถกกาหนดอยางละเอยดของบทบญญต”

( Ibn al-Sabki , 1937 :1/42 ; Abd al-kafi, n.d. : 1/28 )

จากนยามฟกฮตามทศนะของอหมามชาฟอย คาวา “อลอลม” ( العلم ) คอ การรทวไป ซงหมายรวมถงการรจรงอยางมนใจ ( علم اليقني ) และการรแบบมนาหนกแตไมมนใจ ( علمทงนเพราะ บทบญญตอสลามทางปฏบตนน บางเรองมหลกฐานชดเจนเดดขาด ในขณะท ( الظن บางเรองมหลกฐานไมชดเจนและไมเดดขาด(al-Zohayli , 1989:16)

คาวา “อลอะหกามชชรอยยะฮ” ( عية الشر األحكام ) คอ บทบญญตของอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาทเกยวของกบการกระทาของบรรดามกลลฟ 1 ทมลกษณะเปนการสงการใหกระทาหรองดกระทา ใหเลอกระหวางการกระทาและไมกระทาหรอโดยการวางสญญาณไว

คาวา “อลอะมะลยยะฮ” ( العمليةا ) คอ การปฏบตทวไป ซงหมายรวมถงการปฏบตของจตใจ ( العمل القليب)เชนการนยะห (การนกในใจ ) หรอมใชการปฏบตของจตใจ( العمل غري โดยทงหมด เชน การละหมาด การถอศลอด การอานอลกรอาน และการให เปนตน( القليب

คาวา “อลมกตะสบ” ( ةالمكتسب ) เปนการจากด“การร”ทไดมาของบรรดานกกฎหมายอสลามวาไดมาโดยการวนฉฉย ซงแตกตางกบการรของอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา

คาวา “มนอดลละตหา อตตฟศลยยะฮ” ( ةليفصيا التأدلته من ) หมายถงจากบรรดาแหลงทถกกาหนดอยางละเอยดของบทบญญตไดแก อลกรอาน อสสนนะฮ อลอจมาอ อลกยาส และอนๆ

ความหมายฟกฮตามทศนะของมซฮบอหมามชาฟอยถกนามาใชอยางแพรหลาย

มากกวาความหมายฟกฮของอหมามอบหะนฟะฮเนองจากอหมามชาฟอย เปนคนแรกทนพนธตารา

1 ผทบรรลนตภาวะ

19

ทางดานอศลลฟกฮ ซงตารานนมชอวา อล รสาละฮ ( الرسالة ) และความหมายตามนยามของทานยงมความชดเจนและครอบคลมกวา 1

2.2 แหลงทมากฎหมายอสลาม

แหลงทมากฎหมายอสลาม หมายถง หลกฐานตางๆทางศาสนาทสามารถนามาใชในการกาหนดบทบญญตตางๆ ของกฎหมายอสลาม อซซไหลย (1996/1/417) เหนวา หลกฐานกฎหมายอสลาม ม 2 ประเภท

ประเภทท 1 หลกฐานทนกวชาการสวนมากเหนพองกน ซงประกอบดวย

1.1 อลกรอาน القران الكرمي( ) 1.2 อล สนนะฮ ( السنة النبوية) 1.3 อล อจญมาอ ( اإلمجاع) 1.4 อล กยาส (القياس)

โดยนกวชาการกลมนนาเสนอหลกฐานดงน

หลกฐานท 1 อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาไดตรสวา

1 ดรายละเอยดการนาเสนอนยามตางๆเพมเตมใน ( Abu Yasir , 2005 : 105-126 )

20

ความวา “ และผใดทฝาฝนรสลหลงจากทคาแนะนาอนถกตองไดประจกษแกพวก เขาแลว และเขายงปฏบตตามทมใชทางของบรรดาผศรทธานน เราจะ ใหเขานนหนไปตามทเขาไดหนไป เราจะใหเขาเขานรกญะฮนนม และ มนเปนทกลบอนชวราย” ( อล นสาอ :115 ) หลกฐานท 2 อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาไดตรสวา

ความวา “และสงทพวกเจามความขดแยงกนนน บทบญญตของมนกอยทอลลอฮ” ( อล ชรอ :10 )

หลกฐานท 3 หะดษมอาษ อบนญะบล “เมอครงททานรสลศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมสงมอาษ

ไปยงประเทศเยเมน ( เพอทาหนาทเปนผพพากษา ) ทานนบถามขนวา เมอมการตดสนทานจะตดสนอยางไร? มอาษตอบวาฉนจะตดสนดวยคมภรของอลลฮ ทาน รสลถามขนอกวา หากไมปรากฏขอตดสนในคมภรของอลลฮละ? มอาษตอบวา ฉนจะตดสนดวยสนนะฮของรสลทานรสลถามขนอกวา หากไมปรากฏขอตดสนใน สนนะฮของรสลละ? มอาษตอบวา ฉนจะวนจฉยดวยความคดของฉนทาน รสลศอลลลอฮอะลยฮวะสลลมจงตบหนาอกของมอาษพรอมกบกลาววา มวลการสรรเสรญแดอลลอฮททรงใหทตของรสลลลอฮ มความคดตรงกบความตองการของอลลอฮและรสลของพระองค (อบดาวด : 3119)

หลกฐานท 4 “การกระทาของอบบกร1 เราะฎยลลอฮอนฮ เมอมขอขดแยงมายงทาน ทานศกษาใน

1 อบบกร มชอวา อบดลลอฮ อบนเกาะหาฟะฮ เปนชนเผาตะมมเดมทานชออบดลกะบะฮ และไดเปลยนชอเมอเขารบอสลาม ทาน เปนทงสหายรกและพอตาทานนบศอลลลลอฮออะลยฮวะสลลม ทานเปนหนงในสบคนททานนบรบรองวาเขาสวรรคทานเปน เคาะลฟะฮคนแรกหลงจากทานนบไดเสยชวต และทานไดเสยชวตหลงจากทานนบปะมาณ 2 ปกวา ( al-Sabbagh ,1995 : 7-25 )

21

อลกรอานหากมขอตดสนอยแลว ทานกตดสนตามนน ถาไมปรากฎขอตดสนใน อลกรอานแตทานรวาทานนบศอลลลอฮอะลยฮวะสลลมไดตดสนมาแลว ทานกตดสนตามนน หากไมมขอตดสนจากทานนบศอลลลอฮอะลยฮวะสลลม ทาน อบบกรกจะรวบรวมบรรดาผนาและผรเพอประชมหารอ ถาบรรดาผนา ผรเหลานนเหนพองกนในขอตดสนนนๆ ทานกจะปฏบตตามมตทประชม” (al-Zuhayli , 1996:1/418)

และการกระทาดงกลาว กใชปฏบตโดยบรรดาเศาะหาบะฮเราะฎยลลอฮอนฮและ

บรรดาฟเกาะฮาอรนหลงมาโดยตลอด จนกระทงในสมยปจจบน

ประเภทท 2 หลกฐานทนกวชาการมความเหนแตกตางกนในการทจะนามาใชประกอบการวนจฉยขอกฎหมายอสลาม ซงประกอบดวย 8 หลกฐานทสาคญดงน

2.1 อล อสตหสาน (اإلستحسان) 2.2 อล มะศอลห อล มรสะลฮ (املصاحل املرسلة) 2.3 อล อสตศลาห (اإلستصالح) 2.4 อล อสตศหาบ (اإلستصحاب) 2.5 อล อรฟ (العرف ) 2.6 มษฮบ อล เศาะหาบย ( هب الصحايب مذ ) 2.7 หลกศาสนาทมาจากอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลากอนศาสนาอสลาม

เชน ศาสนาครสต ศาสนายดาย 2.8 อลษะรอออ ( رائعالذ )

อยางไรกตามในเรองแหลงทมากฎหมายอสลาม อหมามอลเฆาะซาลย 1(n.d.:2) เสยชวตฮ.ศ. 505 เหนวามทมาแหลงเดยวกน คอ อลกรอาน ซงสอดคลองกบความเหนของ

1 อหมามเฆาะซาลย (ฮ.ศ.450-505) มชอเตมวา อบหามด มฮมมด อบน มฮมมด อบนอหมด อฎฎสย อลเฆาะซาลย เกดท ฏสย ชายแดนตดกบเมอง ครอสาน ประเทศอหราน ทานเปนปราชญ สงกดมซฮบ อล อะชาอเราะฮ ทานแตงหนงสอมากกวา 200 เลม (al-Ghazali ,1992:1/3-4)

22

Al-Qardawi (1990:39) ทเหนวาแหลงทมากฎหมายอสลาม คอ วะหย 1 จากพระเจา แตวะหยแบงออกเปน 2 ประเภท ประเภทท 1 วะหยทถกอาน2 คอ อลกรอาน ประเภทท 2 วะหยทไมถกอาน คอ อลสนนะฮ อลนะบะวยะฮ สวนแหลงทมากฎหมายอสลามทเหลอ ลวนแตเปนแหลงรองซงเปนผลทไดจากแหลงแรกคออลกรอาน และเนองจากนกวชาการ มความเหนแตกตางกน ในแหลงทมากฎหมายอสลาม ผวจยจงเลอกศกษาเฉพาะแหลงทมาทสาคญ ทนกวชาการเหนพองกนและนามาเปนหลกฐาน ดงน :

1 . อลกรอาน القران الكرمي( )

ในหวขอนผวจยจะศกษารายละเอยดดงน

1.1 ความหมายอลกรอานเชงภาษาและเชงวชาการ 1.2 ลกษณะเฉพาะของอลกรอาน 1.3 อลกรอานกบการเปนแหลงทมากฎหมายอสลาม

1.1 ความหมายอลกรอาน

1.1.1 อลกรอานความหมายเชงภาษาศาสตร

อลกรอาน ( القران )เปนรากศพทของคาวา กอรออา قرأ( )หมายถง อาน ดงคาตรสของอลลอฮสบหานะฮวาตะอาลาวา (al-Fayruz Abadi ,1998 :49) (قراءة)

1 วะหย คอ สานสจากพระเจา ทถประทานแกบรรดาศาสดาโดยผานทตพระเจา ญบรล อะลยฮสละลาม 2 วะหยทถกอาน หมายถง การอานวหยชนดน ถอเปนอบาดระฮ (การเคารพสกการะ)

23

ความวา “แทจรง หนาทของเราคอการรวบรวมอลกรอาน (ใหอยในทรวงอกของ เจา )และการอานเพอใหจดจา ดงนนเมอเราอานอลกรอาน เจากจง ตดตามการอานนนไว แทจรงหนาทของเราคอการอธบายอลกรอาน”

(อลกยามฮ :17-19)

ในอายะฮขางตนนเราจะเหนวา คาวา กรอาน คอ การอานนนเอง

1.1.2 อลกรอานความหมายเชงวชาการ อลกรอาน คอ คาตรสอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาทเปนมอญซ 1 ทถกประทานแกทานศาสดามหมมดศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ทถกบนทกไวในคมภรทถกรายงานอยางมากมาย ทการอานมนถอวาเปนอบาดฮ ( การเคารพภกด) ทเรมดวยสเราะฮอล ฟาตหฮ และจบดวยสเราะฮอล นาส (Mohd. Isma‘il ,1994:55) จากความหมายดงกลาวแสดงถงความศกดสทธของอลกรอานทมนษยหรอผอนจากอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา ไมสามารถสราง คด เขยนหรอนพนธขนเองได และแสดงถงความยงใหญของอลกรอาน ทแมแตการอานธรรมดา อลลอฮสบหานะฮวาตะอาลา ยงถอวาเปนการเคารพสกการะ 1.2 ลกษณะเฉพาะของอลกรอาน

นกวชาการไมสามารถจากดลกษณะเฉพาะของอลกรอาน(Mohd.Salkiti ,1996:58, al-Zuhayli ,1996:1/421-425) แตพอทจะสรปไดดงน

1 มอญซ เปนคาภาษาอาหรบ หมายถง ผททาใหออนแอ ซงในนยามน เปนการมอบคณลกษณะความออนแอ ตาตอย ไมสามารถ กระทา ใหแกผอนทงหมดนอกจากอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา ( Mohd. Isma‘il,1994:56 )

24

1.2.1 อลกรอานถกประทานโดยอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาดวยภาษาอาหรบซงแตกตางจากบรรดาคมภรอนๆ เชน คมภรโตรา ( ทถก( اإلجنيل )คมภรอนญล ( التوراة ประทานดวยภาษาอนจากภาษาอาหรบดวยเหตน คาอรรถาธบายหรอคาแปลอลกรอานถงแมวาจะสมบรณเพยงใด กจะไมถกเรยกวาอลกรอาน 1.2.2 อลกรอานนนทงคาและความหมาย ถกประทานจากอลลอฮสบหานะฮวะ ตะอาลา โดยทานรสลศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เพยงแตทาหนาทนามาประกาศแกมวลมนษยชาตเทานน ซงแตกตางจากหะดษ(วจนศาสดา)ทอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา ประทานเฉพาะความหมาย สวนคาและประโยคนนมาจากตวศาสดาศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมเอง 1.2.3 อลกรอานถกรวบรวมเปนเลม โดยปราศจากการแตงเตม และถกปกปองรกษาโดยอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา ดงคาตรสของพระองคทวา:

ความวา “แทจรงเราไดใหขอตกเตอน (อลกรอาน) ลงมา และแทจรงเราเปน ผรกษามนอยางแนนอน” (อลหจญร:9)

1.2.4 อลกรอานมความกวางขวาง ทงตวบท ความหมาย หลกการและทฤษฎ และขอคนพบตางๆ ของมนษยจะสอดคลองกบทฤษฎทมอยในอลกรอาน(Khallaf ,1995:30-32) 1.3 อลกรอานกบการเปนแหลงทมาของกฎหมายอสลาม นกวชาการตงแตอดตจวบจนปจจบนตางเหนพองกนวา อลกรอาน คอ แหลงทมาของกฎหมายและหลกการอสลาม ซงสบทอดมาดวยวธเขยนและบอกเลาปากตอปาก อลกรอานถกประทานใหแกทานศาสดาศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม โดยผานศาสนทต ญบรล อะลยอสสะลาม ( Mohd. Isma‘il , 1994 :62 ) ซงทาหนาทนาสานสจากพระองคอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาใหแกบรรดาศาสดาอะลยฮมสสะลาม

25

ออญาซ 1 คอหลกฐานสาคญทยนยนวา อลกรอานนนถกประทานมาจากอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา(Mohd.Salkiti ,1996:59) และออญาซจะไมเกดขน นอกจากตองมองคประกอบตอไปน ก. อล ตะหดดาย ( التحدى) หมายถง การเรยกรองใหเกดการแขงขนและนาเสนอ โดยทอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาไดทาทายเหลาผปฏเสธศรทธาวา:

ความวา “ และหากปรากฏวาพวกเจาอยในความแคลงใจใดๆ จากสงทเราไดใหลง มาแกบาวของเราแลวกจงนามาสกสเราะฮเยยงสงนน และจงเชญชวนผท อยในหมพวกเจาอนจากอลลอฮหากพวกเจาเปนผพดจรง”

(อลบะกอเราะฮ : 23)

ข . ม ส งจ ง ใจท จะท าใหมการน า เสนอและแข งขน โดยทท านศาสดาศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมประกาศแกมวลมนษยวา ทานคอศาสนทตของอลลอฮสบหานะฮวาตะอาลา ผนาศาสนาทจะลบลางศาสนากอนๆ โดยททานศาสดาศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดทาทายทกคนในสมยของทาน ใหนาเสนอสงทเหมอนอลกรอาน (Mohd.Salkiti ,1996 : 60) แตพวกเขากทาไมไดและไมมวนทาได ดงคาตรสอลลออฮสบหานะฮวะตะอาลาวา:

1 ออญาซ มาจากรากศพท ( عجز ) หมายถง หมดความสามารถและออญาซ ( إعجاز ) หมายถงการทาใหผอนหมดความสามารถ หมายความวา อลกรอานมความเปนเลศจนมนษยหมดความสามารถทจะเลยนแบบได ( อสมาแอ อาล , 2546 : 39 )

26

ความวา “ จงกลาวเถด (มหมมด) แนนอนหากมนษยและญนรวมกนทจะนามา เชนอลกรอานนพวกเขาไมอาจนามาเชนนนไดและแมวาบางคนในหม พวกเขาเปนผชวยเหลอแกอกบางคนกตาม”

( อลอสรออ : 88 ) ค. ปลอดจากอปสรรคไมใหมการนาเสนอและแขงขน ทงนเพราะอลกรอานถกประทานเปนภาษาอาหรบ ผปฏเสธศรทธาในสมยนน ลวนแตเปนผเชยวชาญทางภาษาอาหรบ เปนนกกว หากพวกเขานาเสนอโองการใหเหมอนอลกรอานได พวกเขากคงทาแลว แตพวกเขากทาไมได (al-Zuhayli ,1996:433) และหากพวกเขาทาไดกคงไมเกดการทาสงครามแทนทการนาเสนอและแขงขน นนคอธงขาว ทพวกเขายอมแพ และยอมรบวาอลกรอาน คอสงทอยเหนอมนษย และทงหมดนคอหลกฐานวา อลกรอานถกประทานจากอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา (Khallaf ,1995:29) 2. อสสนนะฮ อลนะบะวยะฮ ( السنةالنبوية ) สนนะฮ คอวถชวตของทานนบมหมมดศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ทอธบายถงหลกคาสอนตางๆของอสลาม เพอเปนแบบอยางใหกบประชาชาตมสลม (al-Qardawi ,1993:63) อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาทรงตรสวา:

27

ความวา “ แนนอนยง อลลอฮนนทรงมพระคณแกผศรทธาทงหลาย โดยท พระองคไดทรงสงรสลคนหนง จากพวกเขาเองมาอยในหมพวกเขา โดย ทเขาจะไดอานบรรดาโองการของพระองคใหพวกเขาฟง และจงทาให พวกเขาสะอาดและจงสอนคมภร และความรเกยวกบขอปฏบตใน บญญตศาสนาแกพวกเขาดวย และแทจรงเมอกอนนนพวกเขาเคยอยใน ความหลงผดอนชดเจน”

(อาละอมรอน:164)

ในหวขอนผวจยจะศกษารายละเอยดดงน 2.1 ความหมายสนนะฮเชงภาษาและเชงวชาการ

2.2 ชนดตางๆของสนนะฮ 2.3 สนนะฮแหลงทมากฎหมายอสลาม 2.1 ความหมายสนนะฮ

2.1.1 สนนะฮ.ความหมายเชงภาษาศาสตร สนนะฮ.( السنة) คอวถทาง ( السرية) (Ibnu Faris,2000:453) หรอแนวทางซงหมายรวมถงแนวทางทดและไมด(Ibn al-Manzur,1994:13/225) ดงคาตรสอลลอฮสบ (الطريقة )หานะฮวะตะอาลา :

ความวา “แนนอนไดผานพนมาแลวกอนพวกเจาซงแนวทางตางๆ ดงนนพวกเจา จงทองเทยวไปในแผนดน แลวจงดวาบนปลายของผปฏเสธนนเปน อยางไร”

(บทอาละอมรอน:137)

28

และวจนศาสดาศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมทกลาววา :

من سن فى اإلسالم سنة حسنة فله أجره وأجرمن عمل بها بعده من غير" ئة كان عية سنالم ساإلس فى نس نمئا ويش رهموأج قص منناأن يهره وزلي

"ووزرمن عمل بها بعده من غير أن ينقص من أوزارهم شيئا

ความวา “ใครทสรางแนวทางแหงความดในอสลาม เขาจะไดรบผลบญทเขาไดทา และผลบญผคนทไดกระทาตามเขา โดยไมไดลดหยอนในผลบญของผคนนนแตอยางใด และใครทสรางแนวทางแหงความชว เขาจะไดรบผลบาปทเขาไดทา และผลบาปของผคนทไดกระทาตามเขา โดยไมไดลดหยอนในผลบาปของผคนนนแตอยางใด”

( มสลม : 1017 )

2.1.2 สนนะฮความหมายเชงวชาการ

สนนะฮ หมายถง สงทมาจากทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไมวาจะเปนคาพด การกระทาหรอการยอมรบ (อสมาแอ อาล ,2535 : 54 ; Mohd.Salkiti ,1996 :73 ; Khallaf ,1995:35 ; al-Zuhayli ,1996 :1/450)

จากความหมายขางตนเราสามารถแบงประเภทของสนนะฮได 3 ประเภทดงน

1. สนนะฮทเปนคาพด ( ليةالسنة القو ) คอ วจนะศาสดาศอลลลลอฮอะลยฮ วะสลลม ททานไดกลาวไวในหลายเรอง หลายโอกาส เชน หะดษททานนบกลาววา :

ال وصية لوارث

ความวา “ ไมมพนยกรรมสาหรบทายาท” ( อะหมด :17004 )

29

2. สนนะฮทเปนการกระทา ( السنةالفعلية ) คอ วจนะศาสดาศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมทบรรดาเศาะหาบะฮ เราะดยลลอฮอนฮม ไดรายงานเกยวกบการกระทาของทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมเชนพฤตกรรมทานนบในขณะทาการละหมาด และวธการของทานในการทาฮจย ฯลฯ 3. สนนะฮทเปนการยอมรบ ( السنة التقريرية) คอ การยอมรบของทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ตอคาพดหรอกการกระทา ของบรรดาเศาะหาบะฮ ไมวาจะเปนการเงยบ การแสดงทาทางยนดและไมไดหามปรามเชน การทบรรดาเศาะหาบะฮรบประทาน ฎอบ 1 ในสารบเดยวกบทานนบ ปรากฏวาทานนบไมไดหาม ในขณะเดยวกนทานนบกไมไดรบประทาน 2.2 ชนดตางๆของสนนะฮ ก. อสสนนะฮ อลมตะวาตเราะฮ ( السنةاملتواترة) คอหะดษทมผรายงานมากมาย จนบรรดาผรายงานไมอาจตกลงกนเพอรายงานเทจได ตอมามผรายงานจานวนมากรายงานตอๆมาจนถงปจจบน( khallaf,1995:41 ) ข. อสสนนะฮ อลมชฮเราะฮ ( السنةاملشهورة) คอหะดษทมผรายงานจานวนหนง (ในชวงแรก) ซงไมมากจนถงระดบอลสลนะฮ อลมตะวาตเราะฮ แตมการรายงานอยางมากมายในศตวรรษท 2 หลงจากเศาะหาบะฮ จนบรรดาผรายงานไมอาจตกลงกนเพอรายงานเทจได (al-Zuhayli ,1996 : 1/453) ค. อสสนนะฮ อลอาหาด ( سنة اآلحاد ) คอ หะดษทมผรายงานเพยงหนงคน สองคน หรอสามคน ซงไมถงระดบอลสนนะฮ อลมชฮเราะฮและระดบอลสนนะฮ อลมตะวาตเราะฮ ตอมาไดมผรายงานลกษณะเดยวกนจนถงปจจบน (Mohd.Salkiti ,1996 :76-77) 2.3 สนนะฮกบการเปนแหลงทมาของกฎหมายอสลาม นกวชาการเหนพองกนวา สนนะฮคอแหลงทมาของกฎหมายและหลกการอสลาม ทงนเพราะสนนะฮนนถอวาเปนวหย ( الوحي ) เชนเดยวกบอลกรอาน (อสมาแอ อาล ,2535:57) ดงคาตรสอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา : 1 ฎอบ เปนชอสตวชนดหนงทอาศยอยกลางทะเลทรายมลกษณะคลายตะกวด

30

ความวา “และเขา (มหมมด) มไดพดตามอารมณ สง (ทเขาพด) นนมใชอนใด นอกจากเปนวหยทถกประทานลงมา”

( อลนจม : 3-4 )

สวนหลกฐานทแสดงถงการเปนแหลงทมาของกฎหมายและหลกการอสลาม ของอลสนนะฮ นนมากมายทงจากอลกรอาน อจญมาอ 1 และมะอกล 2 ก. หลกฐานจากอลกรอาน 1. คาตรสอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาทกลาวถงการเชอฟงรสล ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมพรอมๆกบการกลาวถงการเชอฟงพระองค :

ความวา “ ผศรทธาทงหลาย จงเชอฟงอลลอฮ และเชอฟงรสลเถด และผปกครอง ในหม พวกเจาดวยแตถาพวกเจาขดแยงกนในสงใด กจงนาสงนนกลบไปยงอลลอฮและรสล หากพวกเจาศรทธาตออลลอฮและวนอคเราะฮ นนแหละเปนสงทดยง และเปนการกลบไปทสวยงามยง”

( อลนสาอ : 59)

1 อจญมาอ หมายถง ความเหนทเปนเอกฉนฑของบรรดานกปราชญกฎหมายอสลาม 2 มะอกล หมายถง เหตผลทางสตปญญาทจะนามาเปนหลกฐาน

31

2. คาตรสอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา ทถอวาการเชอฟงรสล ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมคอการเชอฟงพระองค :

ความวา “ ผใดเชอฟงรสล แนนอนเขากเชอฟงอลลอฮแลว และผใดผนหลงให เรา กหาไดสงเจาไปในฐานะเปนผควบคมพวกเขาไม”

( อลนสาอ : 80 )

3. คาตรสอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา ทมคาสงใหปฏบตตามในสงทรสลไดสงการ และละเวนในสงททานรสลไดหาม

ความวา “และอนใดททานรสลไดนามายงพวกเจากจงยดเอาไว และอนใดททาน ไดหามพวกเจากจงละเวนเสย พวกเจาจงยาเกรงตออลลอฮเถด แทจรงอลลอฮเปนผทรงเขมงวดในการลงโทษ”

( อลฮชร : 7 )

นอกจากนยงมโองการอนๆ จากอลกรอานอกมากมายทแสดงถงการเปนแหลงทมากฎหมายและหลกการอสลามของสนนะฮ

32

ข. หลกฐานจากอจมาอ บรรดาเศาะหาบะฮเราะฎยลลอฮอนฮม มความเหนเปนเอกฉนฑ หลงจากททานรสลศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมไดเสยชวตไปแลววา วายบ (จาเปน) ตองปฏบตตามสนนะฮของทานศาสดาศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ซงเราสามารถเหนไดจากหะดษเกยวกบ มอาษ อบนญะบล ทไดกลาวมาแลววาเมอทานนบถามอมาษวา “หากทานไมพบขอบญญตในคมภรของอลลอฮละ ? มอาษกตอบวา “ฉนจะตดสนตามสนนะฮ” (al-Zuhayli ,1996:1/456-457)

ความเหนเปนเอกฉนฑในเรองนยงคงอยทกยคทดสมย จนถงปจจบน

ค. หลกฐานจากมะอกล อลกรอานไดบญญตหลกการตางๆ แบบทวไปหรอแบบยอ โดยไมไดอธบาย ตอมาสนนะฮกไดอธบายบทบญญตเหลานน หากไมมสนนะฮเราทกคนกคงไมสามารถทจะเขาใจและปฏบตตามหลกการเหลานนได (Mohd. Salkiti ,1996:75) เชนอลกรอานไดบญญตไววา :

ความวา “และพวกเจาจงดารงไวซงการละหมาดและจงชาระซะกาต และจง รกวะอรวมกบผรกวะอทงหลาย”

( อลบะเกาะเราะฮ : 43 )

จากอายะฮขางตนเราจะเหนไดวา อลออฮเพยงแตมคาสงใหเราทกคนทาการละหมาด และชาระซะกาตโดยๆไมไดบอกวธการตางๆ ในการปฏบต ดวยเหตผลนสนนะฮจงมหนาทอธบายวธการตางๆ ดงนนอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา จงตรสวา

33

ความวา “และเราไดใหอลกรอานแกเจาเพอเจาจะไดชแจง (ใหกระจาง) แกมนษย ซงสงทไดถกประทานมาแกพวกเขา และเพอพวกเขาจะไดไตรตรอง”

( อลนหล : 44)

จากหลกฐานดงกลาวขางตน แสดงใหเหนวาสนนะฮคอหนงในแหลงทมาของกฎหมายอสลาม ทตองนามาใชในการกาหนดขอกฎหมายอสลาม 3. อลอจญมาอ ( ( اإلمجاع

หลงจากททานนบ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมเสยชวต ไดมปญหาทางกฎหมายอสลามตางๆมากมายทถกนามาสการพจารณาและวนจฉยซงบางปญหาไมปรากฏในอลกรอานและสนนะฮ บรรดาเศาะหาบะฮเราะฎยลลอฮอนฮมจงรเรมกระบวนการพจารณาทเรยกวา อลตะชาวร 1 ขนมา ดงเหตการณทเกดขนในสมยอบบกรเราะฎยลลอฮอนฮ เมอมขอขดแยงมายงทาน (التشاور )ทานคนหาในอลกรอาน หากมขอตดสนอยแลวทานกตดสนตามนน หากไมมขอตดสนในอลกรอานแตทานรวาทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมไดตดสนมาแลว ทานกตดสนตามนน หากไมมขอตดสนจากทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ทานอบบกรกจะรวบรวมบรรดาผนาและผร เพอประชมหารอ ถาบรรดาผนา ผร เหลานนเหนฟองกนในขอตดสนนนๆ ทานกจะปฏบตตามมตทประชม

เหตการณดงกลาวชใหเหนถงจดเรมตนของแนวคดอลอจญมาอ ทงนเพราะโดยพนฐานแลว อสลามกาเนดเพอบรหารจดการวถชวตของมสลม โดยเปนหนาทของอลลอมร 2

1อลตะชาวร คอ การประชมหารอในเรองใดเรองหนง 2 อลลอมร คอ ผมอานาจเหนอประชาชน เชน ผปกครอง ผบรหาร ผตดสนและผพพากษา (Nasir al-Sa‘di , 1998:148)

34

หลงจากทานนบทจะตองบรหารจดการ ทงในดานกฎหมาย การเมอง เศรษฐกจและ ( أوىل األمر )ดานอนๆ อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาทรงตรสวา :

ความวา “ดงนนจงอภยใหแกพวกเขาเถด และจงขออภยใหแกพวกเขาดวยและจง ปรกษาหารอกบพวกเขาในกจการทงหลาย” ( อาละอมรอน : สวนหนงของอายะฮท 159)

จากโองการดงกลาวคาดารสทวา ( وشاورهم يف األمر ) ซงมความหมายวา “และจงปรกษาหารอกบพวกเขาในกจการทงหลาย” อลลอฮมไดเจาะจงการชรอในเรองใดเรองหนง ดงนนจงหมายถงการชรอในทกเรองรวมทงเรองขอกฎหมายและหลกการอสลาม

อนง อลอจญมาอเปนกระบวนการพจารณาขอกฎหมายและหลกการอสลามทมคา และเหมาะสมกบพฒนาการตางๆของขอกฎหมายและหลกการในทกยคทกสมย ทมสลมในสงคมและสงแวดลอมทแตกตางกนตองประสบ ซงบางเหตการณไมปรากฏคาวนจฉย ทงในอลกรอานและสนนะฮ อลอจญมาอจงเปนแหลงทมาหนงของกฎหมายอสลามซงอาจดาเนนการผานกระบวนการอลตะชาวร แตสงทตองระมดระวงคอ อลอจญมาอตองมพนฐานจากอลกรอานแลอสสนนะฮ (al-Baghwi , n.d :1/159 )

ในเรอง อลอจญมาอผวจยจะศกษาละเอยดดงน

3.1 ความหมายอลอจญมาอเชงภาษาและเชงวชาการ 3.2 ประเภทตางๆ ของ อจญมาอ 3.3 อจญมาอแหลงทมากฎหมายอสลาม

35

3.1 อลอจญมาอ ความหมายเชงภาษาและเชงวชาการ

3.1.1 อลอจญมาอความหมายเชงภาษาศาสตร อจญมาอในเชงภาษาม 2 ความหมาย ไดแก 1 . ก า ร เ ต ร ย ม ก า ร ต ง ใ จ ใ น ส ง ห น ง อ ย า ง แ น ว แ น ( ในความหมายนอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา (Ibn al-Manzur,1994 :8/57)( الشئىاإلعدادوالعزميةعلทรงตรสวา :

ความวา “พวกทานรวมกนวางแผนของพวกทาน” ( ยนส:สวนหนงของอายะฮท 71)

และทานนบ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม กลาววา :

" له امر فال صيل الفجام قبيالص معجي لم نم"

ความวา “ไมมการถอศลอดสาหรบผทมไดตงเจตนาถอศลอดกอนเวลาเชา” ( อตตรมซ : 662 )

2. ความเหนทเหมอนกน ( اإلتفاق) (a1-Fairuz Abadi , 1998 :710)

ไมวาความเหนนนจะเกยวของกบเรองศาสนาหรอเรองอนๆ จนกระทงความเหนทเหมอนกนของ ยวและครสต กถกเรยกวา อจญมาอ

36

3.1.2 อลอจญมาอ ความหมายเชงวชาการ

นกวชาการไดนยามความหมายอจญมาอเชงวชาการไวอยางมากมาย โดยมความแตกตางกนในการกาหนดชวงเวลา และเรองทมการอจญมาอ ซงสามารถศกษาเพมเตมไดในตาราทางดานอศลฟกฮ แตสงทนกวชาการเหนพองกน คอ ความเหนเหมอนกนนน ตองเกดจากประชาชาตของนบมหมมดศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมเทานน ในความหลากหลายของความหมายอจญมาอเชงวชาการนน ผวจยจงขอนาเสนอ 4 ความหมายทสาคญ ดงน

1. อหมามเฆาะซาลย ฮ.ศ. 505 (n.d : 2/294) ไดนาเสนอความหมายเชงวชาการของอจญมาอวา :

"مة محمد صلى اهللا عليه وسلم خاصة على أمر من األمور الدينية إتفاق أ"

ความวา “ความเหนทเหมอนกนของประชาชาตมหมมดศอลลลลอฮอะลยฮ วะสลลมในเรองศาสนา”

2. ความหมายอจญมาอของอหมาม อามดย 1 ฮ.ศ. 551-631

(1996:1/138 )

تفاق جملة أهل احلل والعقد من أمة محمد فىاإلجماع عبارة عن ا" "عصر من األعصار على حكم واقعة من الوقائع

1 อหมาม อามดย มชอวา อลอบน อบอล อบน มฮมมด เกดท อามด ป ฮ.ศ. 551 และเสยชวตทดามสกส ประเทศซเรย ป ฮ.ศ. 631 เปนนกวชาการทมชอเสยง ซงไดนพนธตาราไวมากมาย เชน อหกาม ฟ อศลลล อหกาม ซงเปนตาราทางดานอศลลฟกฮ (Dar al-Fikr ,1996:3-6)

37

ความวา “ความเหนทเหมอนกนของบรรดามจญตะฮดน 1 จากประชาชาตมหม

มดศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมในชวงเวลาหนง ในเรองใดเรองหนง”

3. ความหมายอจญมาอของอหมามบยฎอวย 2 ฮ.ศ. 685(al-Asnawi , n.d.:3/237) และอหมาม อล รอซย ฮ.ศ. 606 (al-Razi ,1992:4/20 )

"يه وسلم على أمر من األمورإتفاق أهل احلل والعقد من أمة محمد صلى اهللا عل"

ความวา “ความเหนทเหมอนกนของบรรดามจญตะฮดนจากประชาชาตมหม มดศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมในเรองใดเรองหนง”

4. ความหมายอจญมาอของมหมมด สลกตย (1996:92) ซงเปนนกวชาการยคปจจบน

إتفاق جميع املجتهدين من املسلمين فى عصر من العصور بعد وفاة" عيركم شلى حلم عسه وليلى اهللا عل صوسالر"

ความวา “ความเหนทเหมอนกนของบรรดามจญฮดนมสลมนทงหมดในชวงเวลา หนงหลงจากทานรสล ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมเสยชวตในเรอง

บทบญญตทางศาสนา”

1 มจญตะฮดน ( พหพจนของคาวา มจญตะฮด ) หมายถง ผบรรลนตภาวะมสตปญญาสมบรณ มความรความสามารถวนจฉยขอช ขาดทางศาสนาจากแหลงทมาของกฎหมายอสลามได ( al-Zurkashi , 1992:199 อางถงใน กอซนหล เบญหมด 2546:10 ) 2 อหมามบยฎอวย มชอวา อบดลลอฮ อบนอมร อบนมหมมด อบนอล อลไบฎอวย เสยชวตเมอป ฮ.ศ .685 ทานเปนนกวชาการท เรยบรอยและมความรกวางขวางในหลายสาขาวชา เชน สาขาอศลดดน ตฟสร อศลลฟกฮ ฟกฮ และภาษาอาหรบ ทานไดนพนธ ตาราไวมากมายในทกสาขาวชา ( al-Asnawi ,n.d.: j-d )

38

3.2 ประเภทของอจญมาอ นกวชาการไดแบงประเภทอจญมาอแตกตางกน ทงนขนอยกบวธการศกษา แตสามารถสรปไดเปน 2 ประเภทดงน :

3.2.1 อจญมาอทชดเจน ( مجاع الصريح اإل ) คอ ความคดเหนทเหมอนกนของบรรดามจญตะฮดนรวมสมยในขอกฎหมายหนง โดยใชแสดงความเหนเปนคาพด หรอเปนลายลกษณอกษรอยางชดเจน ( Khallaf ,1995 : 50)

3.2.2 อจญมาอเงยบ ( اإلمجاع السكويت ) คอ การทบรรดามจญตะฮดน กลมหนง แสดงความคดเหนในเรองใดเรองหนง ในขณะทบรรดามจญตะฮดนทเหลอ ไดเงยบ โดยมไดคานหรอสนบสนนแตอยางใด (Hasan Hito ,1990 :374)

อจญมาอประเภทแรกถอวาเปนหลกฐานของกฎหมายและหลกการอสลามได โดยไมตองสงสยแตอจญมาอประเภทหลงนน นกวชาการสวนใหญถอวาใชเปนหลกฐานมได เพราะผทเงยบนนเราไมสามารถจะรทศนะของเขาได เขาอาจเหนดวยหรอไมเหนดวยกได (อสมาแอ อาล, 2535 :74) อหมามอบหะนฟะฮและอหมามอหมด 1 ถอวาอจญมาอประเภทหลงนใชเปน หลกฐานได โดยใหเหตผลวา นกวชาการเหนพองวาอจญมาอเงยบใชเปนหลกฐานไดในเรองการยดมน ( إعتقاديات ) ดงนนอจญมาอเงยบจงใชเปนหลกฐานไดในเรองอนๆ โดยใชวธ กยาส (การเปรยบเทยบ) ( al- Zuhayli ,1996:1/552-553) 3.3 อจญมาอ แหลงทมากฎหมายอสลาม นกวชาการมความเหนแตกตางกน ในการนาอจญมาอมาเปนแหลงทมาของกฎหมายและหลกการอสลามดงน :

1 อหมามอหมด (ฮ.ศ 164-241 )มชอวา อหมด อบนหนบล อบนฮลาล เกดและสนชพ ณ กรงแบกแดด ประเทศอก ทานเปนอละมาอฟกฮ หนงในส ของโลกอสลาม ทานไมไดนพนธตาราทางดานฟกฮเลย แตทศนะตางๆ ของทานไดรบการถายทอดมาจากสานศษยของทาน ทงนเพราะทานกลววาประชาชนจะสนใจตาราของทานมากกวาอลกรอานและสนนะฮ ดงนนทานจงนพนธตาราหะดษแทน คอ อล มสนด (Abu Zahrah ,n.d:451-504 )

39

3.3.1. นกวชาการสวนมาก ( اجلمهور) เหนวาอจญมาอเปนแหลงทมาของกฎหมายและหลกการอสลาม( Ibn al-Qudamah , n.d.:1/224 ; al-Amidi ,1996:1/139 ;al-Razi , 1992:4/35) โดยมหลกฐานมาประกอบความเหนจากอลกรอาน สนนะฮ และมะอกล ดงน : ก. หลกฐานจากอลกรอาน อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาทรงตรสวา :

ความวา “ และผใดทฝาฝนรสลหลงจากทคาแนะนาอนถกตองไดประจกษแกพวก

เขาแลวและเขายงปฏบตตามทมใชทางของบรรดาผศรทธานน เราจะใหเขานนหนไปตามทเขาไดหนไป เราจะใหเขาเขานรกญะฮนนม และมนเปนทกลบอนชวราย”

( อล นสาอ :115 ) ในอายะฮดงกลาวอลลอฮสบหานะวะตะอาลา ไดทรงประณามผทฝาฝนแนวทางของบรรดามมนวาเสมอนฝาฝนแนวทางของทานรสลศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม และผนนจะไดรบการลงโทษอยางหนกในวนปรโลก และการฝาฝนแนวทางของบรรดามมน คอ การขดกบมตเอกฉนทของพวกเขานนเอง (อสมาแอ อาล 2535 : 71-72) ข. หลกฐานจากสนนะฮ 1. ทานนบ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมกลาววา :

"إن أمتي ال تجتمع على الضاللة "

40

ความวา “ประชาชาตของฉนจะไมลงมตในทางทหลงผด” ( อบนมาญฮ :3940 ) 2. ทานนบ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม กลาววา :

"لة فأعطانيهاسألت اهللا تعاىل أن ال جيمع أمتي على الضال"

ความวา “ ฉนไดขอจากอบลอฮเพอมใหรวมประชาชาตของฉนในหนทางทหลงผด ดงนน พระองคจงใหสงดงกลาวแกฉน”

( อะหมด : 25966 ) จากหะดษดงกลาว แสดงใหเหนวา ทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดปฏเสธการหลงทางและผดพลาดจากประชาชาตของทาน ดงนนเราเขาใจไดวา สงทประชาชาตมสลมเหนพองเปนเอกฉนฑนน เปนสจธรรมและสามารถนามาเปนหลกฐานของกฎหมายและหลกการอสลาม ค. หลกฐานจากมะอกล ( เหตผลทางสตปญญา) การทบรรดามจญตะฮดนมมตเปนเอกฉนฑในเรองใดเรองหนงนน เชอไดวามตดงกลาวตองวางอยบนหลกฐาน ทงนเพราะมจญตะฮดทกคนจะตองทาการวเคราะหและวนจฉยภายในขอบเขตทเขาไมอาจออกนอกลนอกทางได หากเขาวเคราะหขอกฎหมายทไมมหลกฐานหรอตวบท การวเคราะหของเขากจะอยในลกษณะเปนความพยายามทจะเขาใจหลกการทวไปหรอจตวญญาณของกฎหมาย และการทเปนอนหนงอนเดยวกน แมวาจะมาจากบคคลหลายๆคนกตาม (อสมาแอ อาล, 2535 : 72-73)

41

3.3.2. นกวชาการสานกคด ชอะฮ 1เคาะวารจญ 2และนซซอม 3 เหนวา อจญมาอมใชเปนแหลงทมาของกฎหมายและหลกการอสลาม(Ibn al-Qudamah , n.d.:1/222 ; al-Amidi :1996:1/139 ; al-Razi ,1992:4/35; al-Ghazali , n.d.:2/294-295) ถงแมวานกวชาการกลมหลงน มหลกฐานประกอบความเหนของพวกเขากตาม แตหลกฐานเหลานน กถกคดคานและปฏเสธโดยนกวชาการสวนมากผวจยจงมไดนาเสนอ ณ ทน 4

4. อลกยาส (القياس) ในหวขอนผวจยจะศกษารายละเอยดดงน : 4.1 ความหมาย กยาส เชงภาษาและเชงวชาการ 4.2 องคประกอบของกยาส 4.3 กยาสแหลงทมากฎหมายอสลาม 4.4 เงอนไขกยาส 4.1 กยาส ความหมายเชงภาษาและเชงวชาการ

4.1.1 กยาส ความหมายเชงภาษาศาสตร กยาสหมายถง การวด ( تقدير الشيء بالشيء) คอการวดสงหนงกบอกสงหนง (Ibn al-Faris , 2000:838)

1 ชอะฮ คอกลมคนทางการเมอง ทเรมกอแนวคดขนในปลายรชสมยเคาะลฟะฮอสมาน อบนอฟฟาน และรงเรองพฒนามาเปนกลมในสมยเคาะลฟะฮอล อบนอบตอลบ กลมชอะฮไดพฒนามาเปนมซฮบในทสด แนวคดชอะฮ คออหมามปลอดจากความผด(บาป)ทงมวลและคนทเหมาะสมเปนเคาะลฟะฮหลงจากทานนบเสยชวตคอ อล อบนอบตอลบ ปจจบนกลมชอะฮมมากในประเทศอรกและอหราน (Abu Zahrah , 1987 : 33-59)

2 เคาะวารจญ คอกลมคนทางการเมอง ทถอตวเองวาเปนกลมทตองการมอบการตดสนใหอลลอฮ เมอครนมการทาสงคราม ศอฟฟยระหวางอหมาม อาล อบนอบตอลบกบทานมอาวยะฮ อบนอบสฟยาน ซงเรมแรกทหารมอาวยะฮกลมหนงเรยกรองใหยตสงครามและหนมาตดสนปญหาดวยอลกรอาน แตฝายอหมามอาลไมยอม จงเกดกลมเคาะวารจญจากทหารของอหมามอาลและกลาวหาวา

การยตสงครามของอหมามอาลนนเปนความผดอนใหญหลวง ทงๆทเรมแรกเปนความคดของกลมตวเอง กลมเคาะวารจญเกดขน พรอมๆกบกลมชอะฮ (Abu Zahrah, 1987 : 60-79 ) 3 นซซอม คอ อบอสหาก อบรอฮมอบนสยยาร อลนซซอม ผรเรมแนวความคดนซซอมมยะฮ ซงสงกดมซฮบมอตะซลฮ ( al- Zuhayli ,1996:1/539 ) 4 ดการนาเสนอหลกฐานของ ชอะฮ เคาะวารจญ และนซซอมยะฮไดใน (al-Zuhayli ,1996:1/546-549 ; Husain al-Shaykh ,1991:175 – 177 )

42

4.1.2 กยาส ความหมายเชงวชาการ

มผนาเสนอนยามของกยาสไวอยางมากมาย แตผวจยเลอกนาเสนอนยามของอบดลวฮฮาบคอลลาฟ (1995:52) เพราะเปนนยามรวมสมยและเขาใจงาย

القياس هو إلحاق واقعة ال نص على حكمها بواقعة ورد نص بحكمها" "ا الحكم ين فى علة هذ الواقعتي ورد به النص لتساويفى احلكم الذ

ความวา “กยาส คอการผนวกเหตการณทไมมหลกฐานกาหนดบทบญญต เขากบ เหตการณทมหลกฐานกาหนดบทบญญต เพราะทงสองเหตการณม สาเหต( علة )ของการกาหนดบทบญญตเหมอนกน”

ตวอยางของกยาส

ก . กญชาเปนสงหะรอม 1 เหมอนกบเหลา เพราะทงสองมลกษณะมนเมา เปนสาเหตในการถกหามเหมอนกน (اإلسكار) เหลานนเปนสงทหะรอมและถกหามโดยมนศศ (หลกฐาน) อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลามพระดารสวา :

1 หะรอมคอสงทศาสนาไดหามกระทาอยางชดเจน ซงผทกระทาหะรอมจะไดรบผลบาปและถกตอบแทนในวนปรโลก และสง หะรอมบางชนดผทกระทาหะรอมจะไดรบผลตอบแทนตงแตในโลก เชน การขโมย การฆาโดยเจตนา ( al-Qardawi , 1994:17 )

43

ความวา “ผศรทธาทงหลาย ทจรงสราและการพนนและแทนหนสาหรบเชอดสตว บชายญ และการเสยงเตยวนนเปนสงโสมมอนเกดจากการกระทาของซยฎอน ดงนนพวกเจาจงหางไกลจากมนเสย เพอวาพวกเจาจะไดรบความสาเรจ”

( อลมาอดะฮ :90 ) และสาเหต ( علة) ในการหามคอ มนเมา ( اإلسكار) และสาเหตนมอยในกญชาดงนนกญชาจงถกหามและถอเปนสงหะรอมเชนกน ข. การลกขโมยเหมอนกบการปลน ในการทจะตองชดใชคาเสยหาย ทงนเพราะสาเหต (علة ) ในการหามพฤตกรรมทงสองเหมอนกนคอ สรางความเสยหายในทรพยสน 4.2 องคประกอบของกยาส ( ركان القياسأ ) กยาสประกอบดวย 4 ประการ (lbn al-Qudamah , n.d:1/193 ; al-Ghazali ,n.d:3/481) ดงน :

4.2.1 อลอศล( صلاأل ) 4.2.2 อลฟรอ(الفرع) 4.2.3 อลอลละฮ(العلة) 4.2.4 หกมลอศล(حكم اآلصل)

4.2.1 อลอศล

อลอศล คอ กฎหมายทมหลกฐาน( Khalaf ,1995:58) หรอสงทเปนหลกในการเปรยบเทยบ (อสมาแอ อาล ,2535:84)

44

เงอนไขของอศล 1. ขอกฎหมายอศลตองถกกาหนดดวยนศศ(หลกฐาน) ซงประกอบดวย อลกรอาน หะดษและอจญมาอและนศศดงกลาวจะตองไมใชนศศทถกลบลาง ( املنسوخ ) ( Mohd.Salkiti , 1996:131) 2. ขอกฎหมายของอศลมไดเปนขอกฎหมายทไดรบการยกเวนจากหลกการทวไป เชนการแลกเปลยนลกอนทผลมแหงกบลกอนทผลมสดทอยบนตน หรอทเรยกวา อลอะรอยา ซงตามหลกการแลวทาไมได แตมหะดษอนญาตใหทาไดเปนกรณยกเวน จงเอาสงนมา ( العرايا )เปนขอกฎหมายหลกการกยาสมไดเพราะเปนขอกฎหมายหลกทมการบญญตในลกษณะยกเวนจากหลกการทวไป (อสมาแอ อาล , 2535:84) 4.2.2 อลฟรอ

อลฟรอ คอ ขอกฎหมายทไมมหลกฐาน และตองนาไปเปรยบเทยบกบอลอศล ในดานบทบญญต (Khalaf,1995:58)

เงอนไขของอลฟรอ 1. สาเหตของการบญญตหลกการ ( علة احلكم ) ของฟรอตองเหมอนกบอศล (Mohd. Salkiti ,1996:131) 2. ไมมบทบญญตเกยวกบฟรอ เพราะหากมบทบญญตแลวกมอาจนาไปเปรยบเทยบกบสงอนได ตามหลกการทวไปแลว “ไมมการเปรยบเทยบในเมอมนศศอยแลว” (อสมาแอ อาล,2535:85) (القياس مع النص) 4.2.3 อลอลละฮ

อลอลละฮ คอลกษณะทเปนพนฐานในการกาหนดบทบญญตของอศล เมอลกษณะนนมอยกบฟรอดวยแลว ฟรอจงมบทบญญตเหมอนกน(อสมาแอ อาล, 2535:84)

45

เงอนไขของอลอลละฮ 1. เปนลกษณะทชดเจน (Mohd.Salkiti ,1996 :133) เพราะลกษณะคอสงทบงบอกถงบทบญญตฟรอดงนนจงจาเปนตองชดเจน เชน มนเมา ( اإلسكار ) ทเปนสาเหตของการหามดมเหลา เมาเปนลกษณะทชดเจนซงสามารถพสจนไดในกญชา ดงนนกญชาทเสบแลวเมาจงเปนสงหะรอม 2. เปนลกษณะทมนคงแนนอน(Mohd.Salkiti ,1996:133) ทงนดวยความมนคงและแนนอนของอลละฮเราสามารถวนจฉยสองสาเหตไดเหมอน 3. เปนลกษณะทเหมาะสม (Khalaf,1995:66) หมายถงเหมาะสมทจะเปนพนฐานหรอสาเหตในการกาหนดบทบญญต ทาใหเชอไดวาจะเกดผลประโยชน และบรรลตามเจตนารมณของกฎหมาย อยางไรกตามนกวชาการมความแตกตางกนในการนาเสนอเงอนไขของอลละฮ บางทานไดสรางเงองไขไวอยางมากมาย ซงผวจยขอเลอกนาเสนอพยง 3 ขอขางตน ทงนเพราะบางเงอนไขนน นกวชาการมทศนะทแตกตางกนในการยอมรบและไมยอมรบ 4.2.3 หกมลอศล

หกมลอศล คอบทบญญตทางศาสนาทมนศศ (หลกฐาน)ของอศลทผทาการ กยาสตองการใหเกดขนกบฟะรอ

เงอนไขของหกมลอศล

1. เปนบทบญญตทางศาสนาทเกดขนดวยนศศ (หลกฐาน) (Khalaf,1995:59) 2. เปนบทบญญตทางศาสนาทมอลละฮ (สาเหต) โดยทมนษยสามารถเขาใจอล

ละฮนนได( Mohd.Salkiti ,1996:132) หากมนษยไมสามารถเขาใจอลละฮนน กทาการกยาสไมได เชน บทบญญตเกยวกบการสกระบชา จานวนและเวลาตางๆของการสกระบชา มนษยไมสามารถเขาใจอลละฮในการบญญตดงนนไมสามารถนาหกมลอศลมาดาเนนการกยาสได

3 . ไม เ ปนบทบญญต ท า งศาสนาท บญญต เ ฉพาะส าห รบอ ศ ล เท าน น (aI-Zuhayli ,1996:1/637) เชน บทบญญตทบญญตเฉพาะสาหรบนบ ในเรองการมภรรยาไดถง 9 คน

46

และสามารถแตงงานไดโดยไมตองใชสนสอด เราไมสามารถจะนามาเปนหกมลอศลในการกยาสได

4. ไมปรากฏหลกฐานหรอนศศในบทบญญตฟรอ (aI-Zuhayli ,1996:1/640 ) เพราะหากปรากฏหลกฐานแลวกไมจาเปนตองดาเนนการกยาสอก

5. บทบญญตทางศาสนาของอศลถกบญญตกอนฟรอ (aI-Zuhayli ,1996:1/640) เชน การอาบนาละหมาด ( الوضؤ ) ไมสามารถกยาสกบการตะยมมม 1( التيمم ) โดยนาสาเหตคอ ความสะอาด ( الطهارة ) ในการกาหนดเงอนไข การนยยะฮ 2 เพราะการอาบนาละหมาดถกบญญตกอนฮจเราะฮ 3สวนการตะยมมมถกบญญตหลงฮจเราะฮ 4.3 กยาส แหลงทมากฎหมายอสลาม

นกวชาการเหนพองกนวา กยาสเปนแหลงทมากฎหมายอสลามใน 2 กรณ (al-Zuhayli ,1996:1/607) คอ

1. ขอกฎหมายทางโลก เชน อาหาร ยา ยานพาหนะ 2. กยาสทดาเนนการโดยทานบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

สาหรบกยาสทนอกเหนอจากสองกรณดงกลาว นกวชาการมทศนะทแตกตางกนและมการนาเสนอเหตผลและหลกฐานอยางมากมาย หลงจากทผวจยไดศกษาตาราทางดานอศลลฟกฮ สามารถสรปไดวานกวชาการมทศนะทแตกตางกนในรายละเอยดบางประการ สวนในเรองการเปนแหลงทมาของกฎหมายอสลามของกยาสนนสามารถสรปไดเปน 2 ทศนะดงน :

4.3.1 นกวชาการสวนมาก ( اجلمهور) เหนวา กยาสเปนแหลงทมาของกฎหมายอสลาม และไดนาเสนอหลกฐานจากอลกรอาน สนนะฮ อจญมาอ และมะอกล ( al-Razi ,1992:5/26 ; al-Amidi , 1996:4/209 ดงน :

1 ตะยมมม คอ กระบวนการหนงทใชทดแทนการอาบนาละหมาด โดยใชฝนแทนนา 2 การนยยะฮ คอการนกในใจถงสงทตนเองปฎบต ซงมรายละเอยดทแตกตางกนระหวางนกวชาการ 3 ฮจเราะฮ คอการอบยพของทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม จากนครมกกะฮสนครมดนะฮ

47

1. หลกฐานจากอลกรอาน 1.1 อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาทรงตรสวา :

ความวา ”พระองคคอผทรงใหบรรดาผปฎเสธศรทธาในหมพวกอฮลลกตาบ (ยว และครสต) ออกจากบานเรอนของพวกเขาครงแรกของการถกใลออกเปนกลมๆพวกเจามไดคาดคดกนเลยวาพวกเขาจะออกไป(ในสภาพเชนนน) และพวกเขา คดวา แทจรงปอมปราการของพวกเขานน จะปองกนพวกเขาใหรอดพนจากการลงโทษของอลลอฮได แตการลงโทษไดมมายงพวกเขา โดยมไดคาดคดมากอนเลย และพระองคทรงทาใหความหวาดกลวเกดขนในจตใจของพวกเขาโดยพวกเขาไดทาลายบานเรอนของพวกเขาดวยนามอของพวกเขาเอง และดวยนามอของบรรดามอมน ดงนนพวกเจาจงยดถอเปนบทเรยนเถด โอผมสตปญญาทงหลายเอย”

( อลหชร : 2 ) อายะฮดงการกลาวอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาเลาถงพฤตกรรมของวงวารเผานะฎร ทปฏเสธศรทธา และในทสดอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาทาลาย ตอมาในปลายโองการอลลอฮจงตรสวา ( หมายถง จงเปรยบเทยบตวพวกเจากบสงทวงวารเผา ( فاعتربوا ياوىل االبصار นะฎรไดกระทา เพราะหากพวกเจากระทาเหมอนกน พวกเจากไดรบผลตอบแทนเหมอนกน ในฐานะทพวกเจาคอมนษยเหมอนกน 1.2 อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาทรงตรสวา :

48

ความวา “จงกลาวเถด (มหมมด) พระผทรงใหกาเนดเจาครงแรกนน ยอมจะทรง ใหมนมชวตขนมาอก และพระองคเปนผทรงรอบรการบงเกดทกสง”

( ยาสน:79 ) เพอเปนคาตอบสาหรบผทกลาววา :

ความวา “ใครเลาจะใหกระดกมชวตขนมาอก ในเมอมนเปนผยผงไปแลว”

(ยาสน : สวนหนงของอายะฮท 78) อายะฮดงกลาวอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาไดดาเนนการกยาส เพอเปนหลกฐานสาหรบผปฏเสธวนปรโลก อลลอฮทรงกยาสการฟนคนชพของสงมชวตหลงมนไดพนาศไป กบการเรมสรางในตอนแรกเพอใหผปฏเสธยอมรบวา ผทสามารถทาใหเกดในตอนเรมแรก ยอมทาใหมนเกดอกครงหลงจากพนาศได และในการแสดงหลกฐานดวยการกยาสของอลลอฮ ยอมหมายถงการยอมรบกยาสนนเอง 2. หลกฐานจากสนนะฮ

2.1 หะดษเกยวกบมอาษ อบนญะบล “เมอครนททานเราะสลศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมสงมอาษไปปฏบตหนาทเปนผพพากษาทเมองเยแมน และทานเราะสลศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมกถามขนวา : เมอมการตดสนทานจะตดสนอยางไร? มอาษตอบวา ฉนจะตดสนดวยคมภรของอลลอฮ ทานเราะสลถามขนอกวา :

49

หากไมปรากฏขอตดสนในคมภรของอลลอฮละ? มอาษตอบวา ฉนจะตดสนดวยสนนะฮของรสล ทานรสลถามขนอกวา หากไมปรากฏขอตดสนในสนนะฮของรสลละ? มอาษตอบวา ฉนจะวนจฉยดวยความคดของฉน ทานเราะสลศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมจงตบหนาอกของมอาษ พรอมกบกลาววา มวลการสรรเสรญแดอลลอฮททรงใหทตของเราะ สลลลอฮมความคดตรงกบความตองการของอลลอฮและเราะสลของพระองค

จะเหนไดวาทานเราะสลยอมรบมอาษ ในการอจญตฮาดดวยความคดตวเอง หากไมปรากฎหลกฐานในขอกฎหมาย และการอจญตฮาดกคอความพยายามในการวนจฉยเพอไปสบทบญญต ซงหมายรวมถงกยาสดวยเพราะกยาสคอสวนหนงของอจญตฮาด

2.2 ไดปรากฏในตาราหะดษวา มผหญงคนหนงจากเผาคอชอะมยะฮ ( خثعمية ) กลาวแกทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมวา :

لك ؟ حججت عنه أينفعه ذيا رسول اهللا إن أبي شيخ كبير عليه فريضة احلج، إن لك ؟نفعه ذأرأيت لو كان علي أبيك دين فقضيته أكان ي: فقال هلا

قالت :معاء: ، قال نبالقض قاهللا أح نيفد

ความวา “โอเราะสลลลลอฮ พอของดฉนทานเปนคนชราซงไมสามารถปฏบต บทบญญตของอลลอฮเกยวกบอจญ หากดฉนปฏบตแทนจะไดไหม ? ทานเราะสลกลาววา : หากพอของเธอมหนสนและเธอชาระหนนนแทนจะถอวาไดไหมละ?หญงคนนนตอบวา : ได (ใชได) ทานเราะสลจงกลาววา : หนของอลลอฮควรแกการชาระกวาหนของมนษย”

( มสลม :2376 )

หะดษดงกลาวแสดงใหเหนวา ทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดกยาสการปฏบตศาสนกจฮจยกบการชาระหน ในการกาหนดบทบญญต 3. หลกฐานจากอจญมาอ

50

บรรดาเศาะหาบะฮเราะฎยลลอฮอนฮม ไดดาเนนการกยาสในหลายๆเรอง ในขณะทไมมเศาะหาบะฮคนไหนทปฏเสธหรอคดคาน จงถอวากยาสเปนแหลงทมาของกฎหมายอสลาม(al-Razi ,1992 :5/54) ตวอยางกยาสจากเศาะหาบะฮ

ก . อบบกรถกถามเกยวกบคาวา อล กะลาละฮ ( الكاللة ) ในบทบญญตทเกยวกบ

การแบงมรดกทานอบบกรตอบวา :

أقول فيها برأيي ، فإن يكن صوابا فمن اهللا وإن يكن خطأ فمني ومن الشيطانلولدما عدا الوالد وا: الكاللة

ความวา “ฉนจะวนจฉยดวยความคดของฉน หากถกตองถอวามาจากอลลอฮ และ หากผดไปถอวาผดจากฉนเองและจากมารราย, อลกะลาละฮ คอ ศพทไม

มผรบมรดกเปนพอและลก” ( มสลม : 1616 )

จากคาตอบอบบกรดงกลาว คาวา “ความคดของฉน” กคอกยาสนนเอง ทงนเพราะอบบกรไดกยาส พอ กบลกชาย ในการหามหรอกนมใหพหรอนองผตายรบมรดก ซงอล กรอานไดกลาวถงลกชายเทานนในโองการทวา :

51

ความวา “เขาเหลานนจะขอใหเจาชขาดปญหา (มรดก) จงกลาวเถด (มหมมด) วาอลลอฮจะชขาดแกพวกเจาในเรองของผเสยชวตทไมมบดาและบตร

คอถาชายคนหนงตาย โดยทเขาไมมบตรแตมพสาวหรอนองสาวคนหนงแลว ยางจะไดรบครงหนงของมรดกทเขาทงไว และขณะเดยวกนเขากจะไดรบมรดกของนาง หากนางไมมบตร แตถาปรากฏวาพสาวหรอ นองสาวของเขามดวยกนทงสองคนทงชายและหญง สาหรบชายจะไดรบเทากบสวนไดของหญงสองคน ทอลลอฮทรงแจกแจงแกพวกทานนน เนองจากพวกเจาจะหลงผดและอลลอฮนนทรงรอบรในทกสงทกอยาง”

( อลนสาอ : 176 ) ข. บรรดาเศาะหาบะฮเหนพองกน(อจญมาอ) ในการมอบตาแหนงเคาะลฟะฮ (ผนา) ใหกบอบบกรโดยกยาสจากการทอบบกรถกมอบหมายจากทานนบใหเปนอหมามละหมาด(Mohd.salkiti ,1996:145) 4. หลกฐานจากมะอกล(เหตผลทางสตปญญา) กฎหมายอสลาม คอกฎหมายสดทายทถกประทานจากฟากฟา ซงเปนกฎหมายทสมบรณครอบคลมในสงทมนษยประจกษและยงมไดประจกษ เมอกาหนดบทบญญตของอล กรอานและสนนะฮไดสนสด พรอมกบการเสยชวตของทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ในขณะทปรากฏการณตางๆยงไมสนสด ขอกฎหมายใหมๆยงมปรากฏใหวนจฉย ดงนนจง

52

จาเปนตองศกษาและวเคราะห เกยวกบปรากฎการณและสาเหต( علة ) ของปรากฎการณนนๆ ซงหมายถง กยาส นนเอง (Husain al-Shaykh ,1991:192)

4.3.2 นกวชาการจากสานกคด ชอะฮ นซซอม และดาวด ซอฮรยยะฮ 1เหนวา กยาสมใชแหลงทมาของกฎหมายอสลาม (al-Amidi , 1996:4/209;al-Razi ,1992:5/21-24) โดยไดนาเสนอหลกฐานดงน 1. หลกฐานจากอลกรอาน 1.1 อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาตรสวา :

ความวา “ โอศรทธาชนทงหมาย พวกเจาอยาไดลาหนา (ในการกระทาใดๆ) เมอ อยตอ หนาอลลอฮและเราะสลของพระองค พวกเจาจงยาเกรงอลลอฮเถด แทจรงอลลอฮนนเปนผทรงไดยน ผทรงรอบร” ( อลหญรอต :1 )

อายะฮดงกลาวไดหามมใหปฏบตตามสงอน นอกเหนอจากอลกรอานและสนนะฮ

และการดาเนนการกยาสกคอการนาสงอนมาเปนเครองตดสน เพราะเปนการลาหนาเมออยตอหนาอลลอฮ และรสลของพระองค ดงนนกยาสจงไมเปนแหลงทมาของกฎหมายอสลาม

1 ดาวดซออรยะฮ คออบสไลมาน ดาวด อบนอล อบนคอลฟ อลบฆดาด อลอศบหานย ผนาสานกคดซอฮรยะฮ ทานเปนอหมามคน หนงทมความรกวางขวาง ทานคอคนหนงทเลอมใสอหมามซาฟอย ทานเสยชวต ณ เมองแบกแดด ประเทศอรก ปฮ.ศ. 270 (aI- ‘IIwani ,1992 :5/24)

53

1.2 อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาตรสวา :

ความวา “และจะใชพวกเจากลาวความเทจใหแกอลลอฮในสงทพวกเจาไมร” ( อลบาเกาะเราะฮ.: 169 ,อลอะอรอฟ :33 )

อายะฮขางตนไดหามมนษยมใหกลาวหรอตดสนในเรองทตนเองไมร ไมมนใจ ซงการวนจฉยโดยนากยาสมาเปนหลกฐาน คอการวนจฉยบนพนฐานของความไมมนใจ 2. หลกฐานจากสนนะฮ

2.1 ทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมกลาววา :

اة ، وبرهة بالرأي ، فإذ برهة باالكتاب ، وبرهة بالسنه األمةتعمل هذ"

"لك فقد ضلوا فعلوا ذ

ความวา “ในชวงเวลาหนงประชาชาตน(ประชาชาตอสลาม) จะปฏบตตามกตาบ (อลกรอาน) ตอมาชวงเวลาหนงพวกเขาจะปฏบตตามสนนะฮและในอกชวงเวลาหนงพวกเขาจะปฏบตตามความคด(ปฏบตตามกยาส) เมอพวกเขากระทาเชนนน(ปฏบตตามความคด) พวกเขาจะหลงผด” ( อบยะอลา :5856 )

จากหะดษดงกลาวทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมกลาวอยางชดเจนวา การดาเนนการกยาส จะนาไปสการหลงผด ดงนนจงมควรนากยาสเปนแหลงทมาของกฎหมายอสลาม

54

3. หลกฐานจากอจญมาอ บรรดาเศาะหะบะฮเหนพองกนในการตอตานกยาส และไมมเศาะหะบะฮทานใดปฏเสธการตอตานนน ดงนนถอเปนการอจญมาอจากเศาะหะบะฮวา กยาสนนเปนโมฆะ(นามาเปนแหลงทมาของกฎหมายอสลามมได) (al-Zuhayli ,1996:1/614) 4. หลกฐานจากมะอกล (เหตผลทางปญญา) การกยาสนาไปสการถกเถยงและขดแยงกน ทงยงเปนการดาเนนการบนพนฐานของความไมมนใจ ซงความไมมนใจนาไปสความขดแยงทางความคด การกยาสจงเปนสงทตองหาม (al-Zuhayli ,1996 :1/616;al-Razi ,1992:5/106) ทงนเพราะอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาไดหามการขดแยงกน โดยพระองคไดตรสวา :

ความวา “และจงอยาขดแยงกน จะทาใหพวกเจายอทอ และทาใหความเขมแขง ของพวกเจาหมดไป”

( อล อนฟาล : สวนหนงของอายะฮท 46 ) อนงในประเดนการเปนแหลงทมากฎหมายอสลามของกยาสนน มการนาเสนอหลกฐานและตอบโตอยางกวางขวางระหวางนกวชาการ ซงผวจยมไดนาเสนอ ณ ทนอยางครบถวน 4.4 ประเภทของกยาส

กยาสแบงออกเปน 3 ประเภทดงน 1. กยาสเอาลาย ( وىلاأل ) หรอกยาสญะลย (اجللي) (Al-Razee,1992:5/121)

55

กยาสเอาลาย คอ ขอกฎหมายทสาเหต( العلة)ในฟรมอ.นาหนกกวาสาเหตในอศล เชน กยาสการตบตพอแม กบการกลาวอฟ 1 ทถกหามโดยอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาไดตรสวา :

ความวา “ ดงนนอยากลาวแกทงสอง (พอแม) วาอฟ” ( อลอสรออ : สวนหนงของอายะฮท 23 )

ซงทงสองขอกฎหมายดงกลาวมสาเหตเหมอนกนคอ สรางความเสยใจ( اء اإليذ )

สรางความเสยใจทมอยในการตบตนน มนาหนกกวาและควรแกการกาหนดบทบญญตยงกวา 2. กยาสมสาวย (املساوي) ( Husain al – Shaykh ,1991:196)

กยาสมสาวย คอ ขอกฎหมายทนาหนกของสาเหต ( العلة ) เทากน ทงในฟรอและอศล เชนกยาสการทาลายทรพยสนเดกกาพรากบการกนทถกหาม โดยอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาไดตรสวา :

ความวา “ แทจรงบรรดาผทกนทรพยของบรรดาเดกกาพราดวยความอธรรมนน แทจรงพวกเขากนไฟเขาไปในทองของพวกเขาตางหาก และพวกเขากจะ

เขาสเปลวเพลง” ( อลนสาอ :10 )

1 อฟ เปนคาอทานทหมายถงการปฏเสธ )أف((

56

สาเหตของการหามกนนนคอ ทาใหทรพยสนเดกกาพราสญหาย ซงสาเหตอนนปรากฏอยในการทาลายทรพยสนเดกกาพรา เหมอนกนและมนาหนกเทาๆ กน

3. กยาสอดนา ( دىناأل ) ( al-Zuhayli , 19961:702 ) กยาสอดนา คอ ขอกฎหมายทสาเหตในการกาหนดบทบญญตของฟรอมนาหนกออนกวาสาเหตทมอยในอศล เชนการกยาสแอบเปลกบแปง ในการวนจฉยเรองดอกเบย ททงสองมสาเหตเหมอนกนคอเปนอาหาร แตคณคาทางของแอบเปลนนตาหรอออนกวาแปง 2.3 ประเภทของฟกฮ

นกวชาการมทศนะทแตกตางกนในการแบงประเภทฟกฮ แตทงนและทงนนกมเนอหาเดยวกน ซงสามารถแบงประเภทของฟกฮได ดงน:

1. อลอบาดาต ( العبادات ) คอศาสนพธตางๆ ซงเปนการกาหนดความสมพนธระหวางมนษยกบอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา เชน การละหมาด การถอ ศลอด การจายซะกาต การบนบาน การสาบาน การเชอดตางๆ แมวาอบาดาตนนเปนการเคารพภกดของมนษยตออลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา แตอบาดาตเหลานจะมผลตอชวตมนษยดวย เชนการละหมาดจะกระทามไดหากขาดความสะอาดทงรางกายและจตใจ

2. อลมอามะลาต ( املعامالت ) คอฟกฮทกาหนดความสมพนธระหวางมนษยดวยกนในทางแพงและพาณชย เชนการซอขาย การจานา การจานอง

3. บทบญญตเกยวกบครอบครวและมรดก ( املناكحات ) เชนการหมน แตงงาน และการหยาราง มรดกและพนยกรรม เปนตน

4. อลญนายาต ( اجلنايات ) คอบทบญญตกาหนดความผดและบทลงโทษทางอาญา เชนความผดฐานลกทรพย การผดประเวณ และความผดฐานฆาผอน เปนตน 1

1 ดรายละเอยดเพมเตมใน ( al-Zuhayli ,1989: 4 / 7-338 ; อสมาแอ อาล , 2537 : 3-4 ; อสมน แตอาล , 2547 : 21 )

57

2.4 วชาทเกยวของกบวชาฟกฮ

ฟกฮ เปนวชาหนงทมความสาคญในการศกษาอสลาม อกทงยงมความกวางขวางมอาจจากดแขนงหรอวชาทจะมาเกยวของได กลาวคอ วชาทเกยวของกบฟกฮนนสามารถเปลยนแปลง หรอววฒนาการอยางหลกเลยงไมได ตามความเจรญและความจาเปนของแตละยคสมย ดงนนผวจยจะเลอกนาเสนอ สองวชาทเกยวของกบฟกฮ ดงน 2.4.1 วชาอศลลฟกฮ ( أصول الفقه ) 2.4.2 วชาเกาะวาอด อลฟกฮยะฮ ( القواعد الفقهية ) 2.4.1 อศลลฟกฮ ( أصول الفقه )

อศลลฟกฮ เปนวชาทสาคญวชาหนง ทกาเนดมาบนพนฐานของความตองการทาง

สงคมและวชาการ ในความเปนจรง อศลลฟกฮในเนอหาและความหมาย เกดขนพรอมๆกบฟกฮ หากแตในยคทานนบและเศาะหาบะฮนนมไดมการกาหนดเปนวชาและมไดมการนพนธตารา ซงเราจะเหนไดจากหะดษของมอาษ อบนญะบล เมอครนททานรสลศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม สง มอาษไปยงประเทศเยเมน ( เพอทาหนาทเปนผพพากษา ) ทานนบถามขนวา :

فإن مل يكن: قال . أقضى بكتاب اهللا: ا عرض لك قضاء ؟ قال ذكيف تصنع إ فإن مل يكن: قال . فسنة رسول اهللا صلى اهللا عليه وسلم : ىف كتاب اهللا ؟ قال

فضرب رسول اهللا. آلوقلت أجتهد رأيي وال : ذىف سنة رسول اهللا ؟ قال معا .ي وفق رسول رسول اهللا ملا يرضى اهللا ورسولهذاحلمدهللا ال: صدري مث قال

أبوداود رواه

ความวา “ เมอมการตดสนทานจะตดสนอยางไร? มอาษตอบวาฉนจะตดสนดวย คมภรของอลลฮ ทานรสลถามขนอกวา หากไมปรากฏขอตดสนในคมภรของอลลฮ ละ?มอาษตอบวา ฉนจะตดสนดวยสนนะฮของรสลทานรสลถามขนอกวา หากไมปรากฏขอตดสนในสนนะฮของรสลละ? มอาษตอบวา ฉนจะวนจฉยดวยความคดของฉนเอง ทานรสลศอลลลอฮอะลยฮ

58

วะสลลมจงตบหนาอกของมอาษพรอมกบกลาววา มวลการสรรเสรญแดอลลอฮททรงใหทตของรสลลลอฮมความคดตรงกบความตองการของอลลอฮและรสลของพระองค ”

( อบดาวด : 3119)

ความหมายของคาวา “ ฉนจะวนจฉยดวยความคดของฉนเอง ” ไดรบการอธบายโดยทานอมร เมอทานไดแตงตงใหอบมซา อลอสอะรย ( أبو موسى األشعري ) เปนผพพากษา ทานไดกลาววา( อสมาแอ อาล,2546 :3)

القضاء فريضة حمكمة أوسنة متبعة

ความวา “ การพพากษานนเปนหนาททหลกเหลยงมได หรอไมกเปนวถทางทจะตองปฏบตตาม ”

ทานอมรยงไดกลาวอกวา

الفهم الفهم تلجلج يف صدرك مماليس يف كتاب وال سنة، فاعرف األشباه.لك، واعمد إىل أقرا إىل اهللا وأشبهها باحلق واألمثال،وقس األمورعند ذ

ความวา “ จงทาความเขาใจในสงทเจากาลงลงเลใจอย ซงไมมหลกฐานจากอล กรอานหรออสสนนะฮ เจาจงศกษาสงทใกลเคยงและคลายคลงกนและจง เทยบเคยงกบมน และเจาจงยดถอสงทใกลเคยงมากทสดกบเจตนารมณของอลลอฮและมความเหมอนกบความถกตองมากทสด ”

จากหลกฐานขางตนจะเหนไดวา อศลลฟกฮในเนอหาและความหมาย มมาตงแต

ยคทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม และยคเศาะหาบะฮเราะฎยลลอฮอนฮม ตอมาเมอรฐอสลามไดขยายอาณาเขตออกไป มประชาชนมากมายทมใชชาว

อาหรบทเขารบนบถอศาสนาอสลาม และอาศยปะปนอยกบมสลมทเปนชาวอาหรบ จนทาใหความสามารถในการใช และเขาใจภาษาอาหรบของมสลมท เปนชาวอาหรบ เรมออนแอลง

59

ตามลาดบ ในทสดจงมความจาเปนทจะตองวางกฎเกณฑในการใชภาษาขน เพอรกษาสถานภาพของภาษาอาหรบ ตลอดจนเพอใหผคนทวไปสามารถเขาใจความหมายของอลกรอานและอสสนนะฮไดอยางถกตอง

ในระยะตอซงหางไกลจากจดเรมตนมากพอสมควร กเรมเกดความขดแยงระหวาง นกวชาการหะดษ( أهل احلديث ) และนกเหตผลนยม ( أهل الرأي ) ตลอดจนมกลมบคคลทยดเปนหลกฐานสงทมอาจใชเปนหลกฐานได ขณะเดยวกนมอกกลมหนงปฏเสธการเปนหลกฐานสงทใชเปนหลกฐานได ทงหมดนลวนเปนสงผลกดนใหมการกาหนดหลกฐานทางกฎหมายอสลาม( أدلةเงอนไขในการใชเปนหลกฐาน ตลอดจนวธการใชขนมา จากการประมวล ( األحكام الشرعية กฎเกณฑเหลานทาใหเกดวชา “อศลลฟกฮ” ( أصول الفقه )( อสมาแอ อาล , 2546 : 4 )

ปราชญคนแรกทรวบรวมกฎเกณฑตางๆขนเปนตาราแขนงน คอ อหมามชาฟอย ซงทานไดเขยนจดหมายใหกบอบดลเราะหมาน อบนมะหดย 1 ตอมาไดกลายเปนตาราทางอศลลฟกฮทเปยมดวยคณคาทางวชาการและเปนทยอมรบของนกวชาการในยคของทานและยคตอมา

ตาราอกเลมหนงทยดแนวและเปาหมายของอหมามชาฟอย คอ ตาราทเขยนโดยอหมาม ชาตบย 2 ชอวา อลมวาฟะกอต ( املوافقات ) ทมความโดดเดนในการศกษาถงกฎเกณฑ เงอนไข หลกการตางๆของอสลามในการกาหนดบทบญญต อกทงทานยงเขยนถงสงทจาเปนและวธการวนจฉยขอกฎหมายอสลาม (al-Zuhayli , 1996 :1 / 5-6)

การนพนธตาราวชาอศลลฟกฮ ม 2 แนวทาง คอ (อสมาแอล อาล, 2546 : 5) 1. แนวทางของปราชญวชาการอลกะลาม( علماءالكالم )โดยปราชญกลมนจะยดกฎเกณฑ ทสบบสนนโดยหลกฐาน เหตผลและความถกตองตามหลกวชาการตรรกวทยาเปนหลก ตาราสาคญๆทนพนธตามแนวน เชน ตาราอลมสตศฟา ( املستصفى لإلمام الغزايل ) เขยนโดยอหมามเฆาะซาลย ตาราอลอะหกาม ( األحكام لآلمدي) เขยนโดยอลอามดย และตาราอลมนฮาจญ ( املنهاج للبيضاوي ) โดยอลบยฎอวย 2. แนวทางของนกกฎหมายอสลามสงกดมซฮบหะนะฟย ( احلنفية ) โดยนกกฎหมายกลมนจะยดความสอดคลองกบบทบญญตทางกฎหมายทนกกฎหมายรนกอนไดกาหนดไว ตาราสาคญๆทนพนธตามแนวน คอกตาบอศลอบซยด อลดบบสยโดยอลดบบสย

1 อบดลเราะหมาน อบนมะหดย คอผนาดานวชาการรวมสมยกบอหมามชาฟอย ทานพานกในเมองแบกแดด ( بغداد ) ในปฮ.ศ. 180 ทานเกดเมอปฮ.ศ. 135 และเสยชวตปฮ.ศ.198 เดอนญะมาดลอาคร ( Mohd.Shakir ,ed n.d. : 11 ) 2 อหมาม ชาตบย คอ อบ อสฮาก อบรอฮม อบน มซา อลฆอรนาฏย อลมะลกย นกกฎหมายอสลามทเจรญรอยตามอหมามชาฟอยใน การนพนธตาราดานอศลลฟกฮ ตาราของทานมชอวา อลมวาฟะกอต ทานเสยชวตปฮ.ศ.790 ( al-Shatibi , n.d. : 1/1 ) )املوافقات(

60

) กตาบอศลฟครลอสลาม อลบซดะวย โดยอลบซดะวย ( كتاب أصول أيب زيد الدبوسي ) كتاب دوي أصول فخراإلسالم البذ ) และกตาบลมะนาร โดยอลนะสะฟย ( كتاب املنار للنسفي )

ตอมาไดมการนพนจตาราในรายวชานอยางกวางขวาง โดยผเขยนจะยดและขยายเนอหาทนกวชาการรนกอนไดเขยนไว 2.4.2 อลเกาะวาอด อลฟกฮยะฮ ( القواعد الفقهية )

อลเกาะวาอด อลฟกฮยยะฮ คอวชาหลกทวไปของฟกฮ ซงเปนมรดกทางกฎหมายอสลามทมไดถกกาหนดโดยนกกฎหมายอสลามอยางครบถวนในคราวเดยว เหมอนกบกฎหมายทวไปของประเทศ หากแตหลกทวไปของฟกฮนน ถกกาหนดขนเรอยๆตามสถานการณ และความจาเปนทางสงคมและวชาการ กลาวคอหลกทวไปของฟกฮมไดถกกาหนดแบบเบดเสรจโดยนกกฎหมายอสลามคนใดคนหนง นอกจากทมอยในอสสนนะฮอยแลวเชน ( Ali ,1991 : 2 -4 )

1. ไมกอความเสยหายแกตนเองและผอน ( رروالضرارالض ) 2. ผลประโยชนไดมาเพราะตองประกนความเสยหาย ( مانبالض اخلراج ) นกกฎหมายอสลามสงกดมซฮบฮานะฟย เปนนกกฎหมายอสลามกลมแรกๆ ท

รเรมในการกาหนดหลกทวไปของฟกฮ หลงจากนนไดมนกกฎหมายอสลามจากมซฮบอนๆเจรญรอยตามในการกาหนดหลกทวไปตางๆของฟกฮ อหมามอบฏอหร อลดบบาสย คอนกกฎหมายอสลามคนแรกทรวบรวมหลกทวไปของฟกฮทสาคญๆไดถง 17 หลก ซงอหมามอบสอด อลหะรอวย อลชาฟอยไดนามาพดถง

ตาราอลเกาะวาอด อลฟกฮยะฮเลมแรก คอตารา เกาะวาอด อลอหมาม อบ หะสน อลกรคย อลหะนะฟย ( قواعد اإلمام أىب حسن الكرخى احلنفى ) ซงถกอธบายและนาเสนอในรปแบบการยกตวอยางโดยอหมามนจญมดดน อมร อลนะสะฟย อลหะนะฟย เสยชวตปฮ.ศ. 573 หลงจากนนไดมการนพนธตาราดานนเพมขน เชน ตาราตะสสนนซรย ( تأسيس النظر )โดยอหมามอบซยด อบยดลลาฮ อบนอมร อลดบบสย อลหะนะฟย ตาราอลอชบาฮ วนนะซออร โดยซยนลอาบดน อบรอฮม อบนนะญม อลมศรย เสยชวตป ฮ.ศ.970 ตารา( األشباه والنظائر )มะญามอลหะกออก ( جمامع احلقائق ) โดยมหมหมด อบ สะอด อลคอดมย อลตรกย อลหะนะฟย ตาราอลอชบาฮ วนนะซออร ( األشباه والنظائر ) โดยอหมามญะลาลดดน อลสะยฏย ตารา ฟะรออดลบะหยยะฮ ฟลเกาะวาอด อลฟกฮยยะฮ ( القواعد الفقهية الفرائد البهية ىف ) โดยซยด มะหมด

61

ฮมซะฮ มฟต ดมซก ประเทศซเรย และตาราอลฟกฮลอสลามย ฟเษาบฮลญะดด( الفقه اإلسالمى ىف โดยศ.ดร.มศเฏาะฟาร อะหมด อลซรกอ คณะนตศาสตรอสลามมหาวทยาลยดมชก( ثوبه اجلديد ประเทศซเรย ( Abd.Aziz al-‘Ajlan , 1995 : 29-37 ) หลกทวไปของฟกฮนนมมากมายขนอยกบผทนาเสนอแตมหลกพนฐานอย 6 กฎดงน :( Abd.Aziz al-‘Ajlan, 1995 : 46 ; Haji Salih , 1976 : 54-200 ; Ahmad , 1996 : 62-63 )

1. การกระทาทงมวลขนอยกบเจตนารมณ ( األمور مبقاصدها ) 2. ความมนใจจะไมหายไปดวยการสงสย ( اليقني ال يزول بالشك ) 3. ความลาบากนามาซงความสะดวก ( املشقة جتلب التيسري ) 4. ความเดอดรอนจะถกยกไป ( الضرر يزال ) 5. จารตประเพณจะถกนาไปใชในการกาหนดบทบญญต( العادة

(حمكمة6. การใหคาพดมผลนนดกวาการเพกเฉย ( إعمال الكالم أوىل من إمهاله )

2.5 ลกษณะเฉพาะของฟกฮ

หลงจากท ไดศกษาตาราตางๆทางกฎหมายอสลาม ผ วจยสามารถสรปลกษณะเฉพาะของฟกฮไดดงน

1. ฟกฮมพนฐานจากวหยของอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา ซงมความแตกตางจากกฎหมายทวไปทมพนฐานจากมนษย

2. ฟกฮมเนอหาครอบคลมวถชวต 3. ฟกฮมคณลกษณะทางศาสนา โดยมองคประกอบของคาวา “หะลาล” ( حالل )

และคาวา “หะรอม” ( حرام ) 4. ฟกฮมความผกพนกบมารยาทโดยฟกฮจะใหความสาคญในการรกษาความ

ประเสรฐของมนษย แบบอยางทด และมารยาททดงาม ซงมความแตกตางจากกฎหมายทวไปทมกจะมเปาหมายเพอปกปองระเบยบและความมนคงของสงคมถงแมกฎหมายเหลานนจะขดกบหลกการศาสนาและมารยาททดงาม

5. ฟกฮไดกาหนดบทบญญตสาหรบผทฝาฝนทงในโลกนและโลกอาคเราะฮ ซงกฎหมายทวไปนนกาหนดแคบทลงโทษในโลกนเทานน

62

6. บทบญญตทางฟกฮมความเหมาะสมและสามารถนามาใชไดทกยคทกสมย โดยใชวธการเทยบเคยง ( قياس ) อกทงยงรกษาไวซงผลประโยชนและวฒนธรรมของแตละสงคม

2.6 สาเหตความแตกตางทางทศนะของฟกฮ 1

ความแตกตางทางทศนะของฟกฮตงแตอดตจนถงปจจบน เปนธรรมชาตและ

ความงดงามทางวชาการ อกทงยงอานวยความสะดวกแกประชาชาตมสลม ในขณะทบางกลมคนทไมมความเชยวชาญดานฟกฮมความเขาใจทผดๆ ซงเขาใจวาศาสนา ชารอะฮ และความถกตองนนมหนงเดยว สวนแหลงทมากฎหมายอสลามนนมแหลงเดยวคอ วะหยจากอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา คนกลมนเขาใจวาความแตกตางทางทศนะของฟกฮนาสความแตกตางทางชารอะฮหรออะกดะฮ ( หลกยดมน )เหมอนกบความแตกตางของนกายตางๆในศาสนาครสตและพทธศาสนา

จดเรมตนของความแตกตางทางทศนะของฟกฮคอ ความพยายามอยางจรงจงของมนษยในการทาความเขาใจหลกฐาน การกาหนดบทบญญตตางๆ และการคนพบสาเหตและเจตนารมณของศาสนาในการกาหนดบทบญญตตางๆ

ความแตกตางทางทศนะของบรรดานกกฎหมายอสลาม มสาหตมาจากความพยายามคนหาและวนจฉยบทบญญตทางศาสนาจากบรรดาหลกฐานทมความคลมเครอ ( األدلة : ซงสามารถสรปไดดงน ( الظنية

1. ความแตกตางของความหมายในคาภาษาอาหรบ เชน คาวา กรอ ( القرء ) ทสามารถตความหมายไดทง ความสะอาด ( الطهر ) และการมประจาเดอน( احليض )

2. ความแตกตางของการรายงานหะดษ เชน การทมจญตะฮดคนหนงไดรบรายงานหะดษบทหนงเกยวกบขอกฎหมายอสลาม ในขณะทมจญตะฮดอกคนไมไดรบรายงาน

3. ความแตกตางในการยอมรบแหลงทมาของกฎหมายอสลาม เชน กรณทอหมามชาฟอยไมยอมรบในความเปนแหลงทมากฎหมายอสลามของอลอสตหสาน( اإلستحسان ) ในขณะทอหมามหะนะฟย มาลกย และหมบะลย นนยอมรบวาอลอสตหสานเปนแหลงทมาของกฎหมายอสลาม

1 ดรายละเอยดเพมเตมใน ( al-Zuhayli ,1989: 1 / 69-72 ; al-Shatibi , n.d. : 4 / 211-214 )

63

4. ความแตกตางในการยอมรบกฎอศลลฟกฮ ( القواعد األصولية ) เชนการยอมรบและไมยอมรบในกฎอลมฟฮม ( املفهوم )ของบรรดามจญตะฮดน 5. การวนฉยโดยใชอลกยาสเปนแหลงทมาของกฎหมายอสลาม ซงบรรดามจญตะฮดนมทศนะทแตกตางกนในรายละเอยดของกยาส เชน บทบญญตเดม สาเหต และบทบญญตทแตกสาขาจากบทบญญตเดม เปนตน

6. มมมองทตางกนของบรรดามจญตะฮดนในการตะอารฎ 1( التعارض)และตรญห2 ตอหลกฐานตางๆ 2.7 มซฮบตางๆของฟกฮ ในการเขาใจสาเหตความแตกตางระหวางมซฮบ ควรเขาใจ 2 ประการตอไปนเปนเบองตน 1. สงทเหนพองกนมมากมายยง การยดถอแตเฉพาะสวนทเหนพองกน เพยงพอสาหรบการเปนมสลมทด การศรทธาตออลลอฮ เชอมนในวนแหงการสอบสวนและการพบกบพระองค การปฏบตอบาดะฮทเหนพองกนและละทงขอหามทเหนพองกน การขดเกลาจตใจดวยจรรยามรรยาททดงาม และขนบธรรมเนยมทถกตอง สงเหลานสามารถทาใหประชาชาตมสลมอยไดอยางมเกยรตทงในโลกนและโลกหนา

2. มซฮบทสาคญ ๆ ขดแยงกนในขอปลกยอย มใชในหลกการ ผตามสามารถรวมมอกนแสวงหาจดรวมและสงวนจดตางไวเปนเรองสวนตวโดยไมนามาโตแยงซงกนและกน ความขดแยงในขอปลกยอย เปนสงทจะตองเกดขนทงในอดต ปจจบน และอนาคตดวยเหตผลปกตทวไป ทยอมรบได ไมควรคบของใจ หรอพยายามกาจดใหหมดสน เพราะมสลมทงมวลเหนพองกนวา อลกรอานและสนนะฮ เปนแหลงทมาของกฎหมายอสลาม โดยปราศจากขอโตแยง สวนมซฮบจงเปนเพยงทศนะของนกกฎหมายอสลามในการทาความเขาใจตวบทอลกรอานและหะดษ ซงทศนะดงกลาวไมถอวาเปนทศนะทถกตองสมบรณ โดยปราศจาก

1 ตะอารฎคอการเสนอการคดคานดวยเหตผลและหลกฐาน 2 การตรญห คอการเลอกใชสงหนงแทนอกสงหนงโดยเหนวามหลกฐานทดกวา

64

ขอผดพลาด เพราะเปนเพยงความเหนของมนษยในการทาความเขาใจตวบทแหงศาสนา เกยรตของทศนะเหลานอยทการอางองไปยงวะหยจากพระเจาเทานน ( Abu Zahrah , n.d.:79 ) 2.7.1 สาเหตการเกดมซฮบ ในยคของทานศาสดามฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม มสลมมความเปนเอกภาพ การใชความคดเหนในการตความและวนจฉยอยในวงแคบมาก เพราะยงมวะหย จากอลลอฮ การวนจฉยตความเกดขนกบเศาะฮาบะฮขณะเดนทางโดยไมมศาสดารวมเดนทางไปดวย เมอเกดปญหาขนพวกเขากจะทาการวนจฉย ครงหนงทานอมร บน อาศ และเศาะหาบะฮ เดนทางไปในกองกาลงสอดแนม พวกเขาเกดความจาเปนตองทาการฆสล 1 มนาเยนจดทไมสามารถใชงานได และไมมเชอเพลงและอปกรณในการตมนา พวกเขาจงทาตะยมมม และละหมาดโดยไมกลบมาละหมาดอก แตในอกกองหนงเกดเหตการณนเชนกน เศาะหาบะฮกองนทาการตะยมมมและละหมาด พรอมกลบมาละหมาดใหมอกครงหนง ทานศาสดากไดยอมรบการวนจฉยทงสองวธดงกลาว (Abu Zahrah , n.d. : 8) หลงจากททานศาสดาไดเสยชวตลงในป ฮ.ศ.11 ทานอบบกรและอมรไดเปนผนา อสลาม มสลมยงคงมความเปนเอกภาพในทก ๆ ดาน เพราะมเคาะลฟะฮเปนสญลกษณแหงความเปนอนหนงอนเดยวกนของมสลม ทงสองทานไมอนญาตใหเศาะหาบะฮออกนอกนคร มะดนะฮไปยงหวเมองตาง ๆ ยกเวนในกรณทมความจาเปนเทานน เศาะหาบะฮ จงมเพยงในนครมะดนะฮ คอยชแนะเรองราวทเกดขนตามสงทไดรบมาจากทานศาสดา ทาใหความคดเหนตาง ๆ เกยวกบกฎหมายอสลามมความสอดคลองกน มตเอกฉนทระหวางเศาะหาบะฮ จงเกดขนได อกทงทานทงสองไมอนญาตใหรายงานหะดษอยางพราเพรอโดยไมจาเปน นอกจากนนยคของทานศาสดากบพวกเขายงหางไมมาก จงไมมเหตผลททาใหตองกหะดษปลอมขนมา ตอมาในสมยททานอษมาน อบนอฟฟาน เปนเคาะลฟะฮทานอนญาตให เศาะหาบะฮออกจากนครมะดนะฮไปยงหวเมองตางๆในอาณาจกรอสลามได ทาใหเกดการรายงาน หะดษและการวนจฉยแตกตางกนตามความแตกตางทางความคดเหนระหวางเศาะหาบะฮ ( ‘Ubbadah , 1968 : 126 )

1 ฆสล หมายถง การชาระรางกายทกสวนดวยนา เนองจากสาเหตตางๆ ทศาสนากาหนดใหอาบนา ซงมทงทเปนวาญบและสนต

65

ในสมยการเปนเคาะลฟะฮของทานอล บนอบตอลบ เกดความขดแยงทางการเมองระหวางทานกบมอาวยะฮ บนอบสฟยาน ทาใหเกดความขดแยงทางการเมองและทางกฎหมายอสลามรนแรงยงขนและเปนปฐมเหตแหงการเกดมซฮบทงในดานหลกการและขอปลกยอย( ‘Ubbadah ,1968 : 126) เนองจากความขดแยงทางการเมองดงกลาว ทาใหมสลมแตกออกเปนสามกลมคอ

2.7.1.1. กลมสนนะฮและมสลมสวนใหญ ( أهل السنة واجلماعة ) 2.7.1.2. กลมชอะฮ ( الشيعة ) 2.7.1.3. กลมเคาะวารจญ ( اخلوارج ) (Abu Zahrah , n.d. : 48-49) โดยกลมชอะฮ มความเหนวา ตาแหนงเคาะลฟะฮเปนสทธของอลและวงศ

ตระกลของทานเทานน โดยปฏเสธหะดษ ทรายงานโดยเศาะฮาบะฮฝายอน ๆ ดวยเหตนเองทาใหเกดแนวคดทางกฎหมายอสลาม เฉพาะกลมของตนเองขน

สวนฝายเคาะวารจญ เปนฝายทเหนวา ตาแหนงเคาะลฟะฮ ขนอยกบเสยงสวนใหญของชาวมสลมเทานน มใชเปนสทธของตระกลใดๆเปนการเฉพาะ แตวาเปนสทธของมวลมสลมทจะเลอกผนาทพวกเขาพอใจ หากวาผนาทาผดจะตองมการถอดถอนทกวธทาง

ฝายสนนะฮและมสลมสวนใหญ เปนผยดมนในสนนะฮอนถกตองโดยไมยดตดกบตวบคคล ทาใหกฎหมายอสลามในทศนะของฝายชนสวนใหญตางจาก 2 ฝาย ดงกลาว ( ‘Ubbadah ,1968 : 127)

2.7.1.1 มซฮบสนนะฮและเอกลกษณของแตละมซฮบ ฝายกลมมสลมสวนใหญ เกดมซฮบ 5 มซฮบหลกกบอก 1 แนวคด

1) มซฮบหะนะฟย 2) มซฮบมาลกย 3) มซฮบชาฟาอย 4) มซฮบหมบะลย 5) มซฮบซอฮรย 6) แนวคดอบนตยมยะฮ (Abu Zahrah, n.d. : 58-459)

66

1 ) มซฮบหะนาฟย อหมามอบหะนฟะฮ เกด ปฮ.ศ. 80 และเสยชวต ปฮ.ศ. 150 ทานมชอจรงวา อนนอมาน บน ษาบต อบนซฏอย เปนชาวอหราน ทานษาบตเปนตาบอน ซงสมยยงเยาววยทานไดเจอกบ ทานอล บนอบฏอลบ และมรายงานวาทานไดเจอกบอนส บนมาลก ทเมองบศเราะฮ ประเทศอรก เจอกบอบดลลอฮ บนอบเอาฟาย ทเมองกฟะฮ ประเทศอหราน เจอกบสฮล บนสอด อสสาอดย ทนครมะดนะฮ ประเทศซาอดอารเบย และเจอกบอามร บนวาอละฮ ทนครมกกะฮ ประเทศซาอดอารเบย สวนอหมามอบหะนฟะฮเปนตาบอตาบอน ( al-Qattan ,1987:268-269 ) อหมามอบหะนฟะฮ ไดกลาวถงแนวกฎหมายอสลามของทานวา :

اهللات بسنة رسول إين آخذ بكتاب اهللا إذا وجدته ، فما مل أجده فيه أخذا مل أجد يف كتاب اهللااح اليت فشت يف أيدي الثقات ، واذآلثار الصحاو

ت بقول أصحابه من شئت وأدع قول أخذ وال يف سنة الرسولا انتهىذفا. هم من شئت مث إال أخرج من قوهلم إىل قول غري

األمرإىل إبراهيم والشعيب ، واحلسن وابن سريين فلي.أن أجتهد كما اجتهدوا

ความวา “ ฉนเอาจากคมภรของอลลอฮ หากไมพบกเอามาจากสนนะฮของศาสดา

มฮมมดศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม หากไมมทงในคมภรของอลลอฮและสนนะฮของทานศาสดากเอาจากคาพดของเศาะหาบะฮของทาน โดยฉนเลอกเอาทศนะของผทฉนประสงคและละทงทศนะของผทฉนไมประสงค แตฉนจะไมละทงทศนะของพวกเขาเพอไปเอาทศนะของบคคลอน ๆ หากเปนทศนะของอบรอฮม ชะอบย หะสน อบนสรน(หมายถง ตาบอนทงหมด) ซงพวกเขาทาการวนจฉยไว ฉนกจะวนจฉยเหมอนทเขาวนจฉย ( ‘Ubbadah , 1968 : 134)

โดยสรปแลวแนวทางการวนจฉยกฎหมายอสลามของทาน ประกอบดวย แหลงทมา 7 ประการดวยกน

67

1. อลกรอาน 2. อสสนนะฮ 3. กยาส

4. ทศนะของเศาะหาบะฮ 5. อสตหสาน 6. อจญมาอ 7. อรฟ (จารตประเพณ) ทไมขดกบหลกศาสนา

ทานยอมรบการวนจฉยของเศาะหาบะฮ เนองจากพวกเขามชวตรวมสมยกบทานเราะสล ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เปนผประจกษเหตการณและการวนจฉยปญหาตาง ๆ ในยคของทานเราะสล ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เปนผรตนสายปลายเหตของโองการอลกรอานและสนนะฮ ของทานศาสดา ดงนน การวนจฉยปญหาของพวกเขา จงมไดตงอยบนความคดเหนเพยงประการเดยว หากทวาสวนใหญแลว จะอางองคาพดของทานศาสดา เพยงแตวามไดระบอยางชดเจนเทานน สวนทศนะและขอวนจฉยของตาบอนมไดมสวนน ทานจงไมยอมรบการวนจฉยของพวกเขา (Abu Zahrah , n.d. : 160-163) เนองจากอบหะนฟะฮ เปนพอคาและนกกฎหมาย การยอมรบเฉพาะการวนฉยของเศาะหาบะฮและไมยอมรบขอวนจฉยของตาบอน กฎหมายอสลามมซฮบหะนะฟยจงมลกษณะเดนหลายประการดวยกน คอ

1. ลกษณะทางการคาขายมอทธพลอยางยงตอแนวคดของทาน ซงเหนไดจากการททานถอเอาจารตประเพณและอสตหสานเปนแหลงทมาของกฎหมายอสลาม ทสามารถใชแทน การกยาสได ทานถอวาจารตประเพณในการคาขายเปนกฎเกณฑสาหรบการประกอบธร กรรม ตาง ๆ ทางการคา ดงนนขอวนจฉยของทานเกยวกบธรกรรมทางการคาจงเปนความเหนทมเหตผลทสด

2. เสรภาพสวนบคคล เสรภาพสวนบคคล เปนสงทอบหะนฟะฮใหความสาคญอยางยง โดยไมยนยอมใหบคคลหนงไปกาวกายสทธของอกบคคลหนง สงคมไมสามารถกาวกายเรองสวนตวของปจเจกบคคลได ตราบใดทเขาอยในกรอบของกฎหมาย ดวยเหตดงกลาวทานจงมทศนะวา ไมอนญาตใหผปกครองบงคบบตรสาวใหแตงงาน และหลอนสามารถจดการสมรสตวเองไดโดยไมจาเปนตองอาศยความเหนชอบจากผปกครอง ตราบใดทคครองมคณลกษณะทเหมาะสมและคควร เพราะเปนสทธสวนตวเหมอนกบผชายททาการสมรสตวเองไดโดยไมตองอาศยการยนยอมจากผปกครอง ในขณะทนกกฎหมาย

68

อสลามสวนใหญไมเหนดวย โดยเหนวา ผปกครองไมสามารถบงคบบตรสาวใหแตงงานได แตอยางไรกตามหลอนกไมสามารถจดการสมรสโดยตนเองได แตใหรวมกนระหวางบตรสาวกบผปกครอง โดยใหเลอกคครองรวมกนและผปกครองเปนผกลาวคาสมรส ซงอบหะนฟะฮถอวาการกระทาดงกลาวเปนการกาวกายสทธสวนบคคล ซงถอเปนการทารายประเภทหนง (Abu Zahrah , n.d. : 163-167)

3. มการใชเหตผลทางปญญามากเปนอยางยง เนองจากการไมจากดตวเองอยกบทศนะของตาบอน

4. เปนกฎหมายลกษณะคาดการณทจะเกดขนลวงหนา 5. การตงเงอนไขทเขมงวดในการยอมรบหะดษ(‘Ubbadah ,1968:135 ) การทอบหะนฟะฮมทศนะตอหะดษและเหตผลทางปญญาดงกลาว ทาใหทานไดรบการขนานนามวาเปนผนาดานเหตผล

2 ) มซฮบมาลกย มซฮบมาลกย นาโดยอหมามมาลก บนอะนส อลอศบะหย อลมะดะนย เกดเมอป ฮ.ศ.93 หรอป ฮ.ศ. 97 ณ นครมะดนะฮ ทานใชชวต ณ นครมะดนะฮ จนถงแกกรรมป ฮ.ศ.179 และมไดเดนทางไปทใด นอกจากนครมกกะฮ เพอประกอบพธฮจญ ( ‘Ubbadah , 1968: 140) ทานเปนทงนกกฎหมายอสลาม เจาของตารา อลมวฏฏออ ( املوطأ ) และเปนนกรายงานหะดษทดเยยม อหมามบคคอรย เหนวา เปนหนงในสายรายงานทองคา โดยกลาววา

ن عمربامالك عن نافع عن د كلها أ صح األساني

ความวา “สายรายงานทถกตองทสด คอ จากมาลก จากนาฟอ จากอบนอมร” ( al- ‘Asqalani ,1986 : 516 ) ทานกอฎ อยาฎ กลาวไวในหนงสอ อลมะดารก และรอชด ในหนงสอ อลบะฮญะฮ ถงแนวทางการวนจฉยของอหมามมาลกวา ลาดบแรกทานเอาจากอลกรอาน หากไมพบกไปทสนนะฮ ซงประกอบดวย หะดษของทานศาสดา ขอวนจฉยและคดความทเกดขนในยค

69

ของเศาะฮาบะฮ และวตรปฏบตของชาวมาดนะฮ หากไมมกใชวธการกยาส หรอมะศอลห หรอ สดดซซะรอออ 1 หรอจารตประเพณ ( Abu Zahrah , n.d. : 213-214) ทานอหมามมาลก.. มไดตงเงอนไขในการยอมรบสนนะอวา ตองเปนมตะวาตรเหมอนอบหะนฟะฮ แตทานยอมรบหะดษอาหาดทศอเหยะหหรอหะสน2 และเหนวา วตรปฏบตของชาวมะดนะฮเปนแหลงทมาหนงของกฎหมายอสลาม หากพวกเขามมตหรอปฏบตเหมอนกนในเรองหนงเรองใดถอเปนหลกฐานทสาคญกวาการกยาสและหะดษศอเหยะห หากวาไมไดปฏบตเหมอนกนทงหมด แตวาเปนชนสวนใหญใหถอวาสาคญเหนอกวา หะดษอาหาด โดยสรปแลว ( ‘Ubbadah , 1968 : 142-144 ; al-Qattan ,1987:291-294 ) แนวทางการวนจฉยกฎหมายอสลามของทาน ประกอบดวย แหลงทมา 7 ประการดวยกน

1. อลกรอาน 2. อสสนนะฮ 3. วตรปฏบตของชาวมะดนะฮ 4. ทศนะของเศาะหาบะฮ 5. อลมะศอลห อลมรสะละฮ 6. อลกยาส 7. สดดซซะรอออ

3 ) มซฮบชาฟอย มซฮบชาฟอย นาโดยอหมามชาฟอย ทานเกดเมอ ปฮ.ศ. 150 ณ เมองฆอซซะฮ (ฉนวนกาซาร)ประเทศปาเลสไตน ซงเปนปเดยวกนทอหมามอบหะนฟะฮถงแกกรรม (al-Qattan ,1987:296 ) และทานถงแกกรรมเมอ ปฮ.ศ. 240 ณ เมองไคโร ประเทศอยปต ( ‘Ubbadah , 1968 : 149 ) ทานอหมามชาฟอย ไดกลาวถงแนวทางในการวนจฉยกฎหมายอสลามไวในหนงสอ อลอมมของทานวา

اإلمجاع: ا ثبتت، مث الثانية الكتاب ، والسنة ، إذ: ، األوىل العلم طبقات شىت"

1 สดดซซะรอออ หมายถง สอทนาไปสสงตองหาม ถอวาเปนสงตองหาม สวนสอทนาไปสสงทอนมตถอวาเปนสงทอนมต (Abu Zahrah , n.d. : 219) 2 หะสน หมายถง หะดษทรผรายงานทเปนแหลงทมาของมน ผรายงานเปนผมชอเสยง มหะดษมากมาย และนกกฎหมายอสลาม สวนใหญนาไปใช (Hashim , 1986 : 62)

70

قوال ، أن يقول بعض أصحاب النيب: فيما ليس فيه كتاب وال سنة ، والثالثة لك،يف ذ ب النيباختالف أصحا: وال نعلم له خمالفا منهم ، والرابعة

وال يصار اىل شيء غري. القياس على بعض الطبقات: واخلامسة " العلم من أعلى والسنة، ومها موجودان،وإمنا يؤخذالكتاب

ความวา “ศาสตรมหลายระดบ ระดบทหนงคอ อลกรอานและอสสนนะฮท เศาะเหยะห ทสองคออจญมาอ ในกรณทไมมตวบทจากอลกรอานและ

อสสนนะฮ ทสามคอทศนะของเศาะหาบะฮของทานศาสดาศอลลลลอฮ อะลยฮวะสลลมบางทานทเราไมรวามทานอนมความเหนเปนอยางอน ทสคอ ความเหนทขดแยงกนระหวางเศาะฮาบะฮ ทหาคอการกยาส อยางไรกตามขณะทมตวบทจากอลกรอานและอสสนนะฮ แหลงทมาอน ๆจะไมถกยดถอ การรบศาสตรจะตองรบจากทสงสดกอนเสมอ” ( al-Shafi‘i , n.d. :7 / 246-247 )

แนวกฎหมายอสลามของทานอหมามชาฟอย ม 2 แนวดวยกน

1.ทศนะเกา 2.ทศนะใหม

ทศนะเกาเปนแนวกฎหมายอสลามของทานขณะอยในประเทศอรก แนวนรายงานโดยอซซะฟารอนย มหนงสอหลก ๆ ททานเปนผบอก โดยมอซซะฟารอนย เปนผเขยน ไดแก หนงสอ อรรสาละฮ อลอมม อลมบสฏ สวนทศนะใหมเปนแนวของทานเมอไดอพยพมายงอยปต ในป ฮ.ศ.199 ทานไดตรวจสอบแกไขหนงสอตาง ๆ ทไดเขยนไว ไดแก หนงสอ อรรสาละฮและอลมบสฏ โดยไดตรวจสอบและแกไขบาง ๆ ทศนะและยดมนในบางทศนะ ไดแกไขขอชขาดทม 2 ทศนะ ใหทศนะใด

ทศนะหนงมนาหนกมากกวา หรอเพมทศนะทสามทมนาหนกมากกวา เนองดวยหะดษททานเพงรหรอ กยาสททานเพงประจกษ (Abu Zahrah , n.d. : 270 ; ‘Ubbadah ,1968 :151) ทานอหมามชาฟอย ใชหนงสอทศนะใหมของทานและยกเลกทศนะเกาทเขยนไวทแบกแดด โดยกลาววา ฉนไมอนญาตใหรายงานหนงสอทฉนเขยนไวทแบกแดด (Abu Zahrah , n.d. : 270-271 )

71

ขอแตกตางระหวางทานกบนกกฎหมายอน ๆ 1. ทานเหนวา สนนะฮเปนสงจาเปนตองเชอฟงเหมอนอลกรอาน

ดงนน จงไมตงเงอนไข จะตองเปนหะดษมตะวาตร หรอมชฮร เหมอนอบหะนฟะฮ 2. ทานไมตงเงอนไขวา สนนะฮ จะตองไมขดแยงกบวตรปฏบตของ

ชาวมะดนะฮ เหมอนอหมามมาลก เพยงแตมเงอนไขวา จะตองเปนหะดษเศาะเหยะหและมสายรายงานถงทานศาสดาเทานน แตกไมยกเวนหะดษทสายรายงานไมถงศาสดา (หะดษมรสล) ทรายงานโดย สะอด บน มสยยบ ซงตางกบอหมามเษารย มาลก และอบหะนฟะฮ ทไมยอมรบหะดษทสายรายงานไมถงทานศาสดา

3. ทานปฏเสธอสตหสานอยางชนเชง ซงตางกบอบหะนฟะฮ และมาลก ทยอมรบอสตหสาน

4. ทานปฏเสธอลมะศอลห อลมรสะละฮ วตรปฏบตของชาวมะดนะฮ ทศนะของเศาะฮาบะฮ

5. ทานตงเงอนไขในการกยาสวา เหตผลรวม (อลอลละฮ) ตองชดเจนแนนอน การกยาสของทานจงมบทบาทในวงแคบอยางยง ตางกบมซฮบหะนะฟยทใชกยาสอยางกวางขวาง ( ‘Ubbadah , 1968 : 152-153) 4 ) มซฮบหมบะลย มซฮบหมบะลย นาโดย อหมามอะหมด อบนหมด อบนหมบล อบนฮลาล อบนอสด อลชยบานย ทานเกดเมอ ปฮ.ศ.164 ณ กรงแบกแดด ประเทศอรก ( ‘Ubbadah , 1968 : 157 ) และถงแกกรรม เมอ ปฮ.ศ. 241( al-Qattan ,1987:315 ) อหมามอะหมดเปนผนาดานกฎหมายอสลาม พรอม ๆกบการผนาดานหะดษ ดงนนกฎหมายอสลามททานวนจฉย จงมความแนบแนนกบหะดษเปนอนมาก แนวกฎหมายอสลามของอหมามอะหมด ทานยดถอแหลงทมา 5 ประการ ดงน

1. ตวบท ทงจากอลกรอานและสนนะฮ 2. ขอวนจฉยของเศาะฮาบะฮ ทไมมผมความเหนขดแยง ถามขอ

วนจฉยนอย ทานจะไมยอมรบจารตประเพณ ทศนะ หรอการกยาสของผใด 3. หากมความเหนทขดแยงกนระหวางเศาะหาบะฮ ทานเลอกความเหน

ทสอดคลองกบอลกรอาน และสนนะฮ ทชดเจน และจะไมออกจากแนวความคดเหนของพวกเขา

72

หากวาทานไมเหนดวยกบความเหนใด ๆ ทงหมด ทานจะรายงานความขดแยงดงกลาวโดยไมตดสน

4. ทานนบหะดษมรสล และถอวาหะดษเฎาะอฟทไมมหะดษอนมาหกลางในเรองเดยวกนมากอนการกยาส

5. การกยาสจะถกนามาใช กตอเมอกรณนน ๆ มไดมการระบไวในอล กรอาน สนนะฮ ทศนะของเศาะหาบะฮ ตาบอน หะดษมรสล หรอเฎาะอฟเทานน ( Ibn Qayyim , 1973 : 29)

สวนการอจญมาอ ทานยอมรบเฉพาะในยคของเศาะหาบะฮเทานน โดยไมยอมรบอจญมาอในยคหลงจากนน

มซฮบหมบะลย เปนมซฮบทยดถอซะรอออมากทสด ทงสอดานประสงคและดานปฏเสธ สอนาไปสสงทดถอวาเปนสงทด เปนสงทศาสนาสนบสนน สอทนาไปสสงทผด ถอวาเปนสงทศาสนาหาม (Abu Zahrah , n.d. : 331-336)

5 ) มซฮบซอฮรย มซฮบซอฮรย นาโดยอหมามดาวด บนอล อลอศบะฮานย ทานเกดเมอ ปฮ.ศ. 203 และถงแกกรรม เมอ ป ฮ.ศ. 207 และนาโดยอบนหซม อลอนดาลซย ทานเกดเมอ ป ฮ.ศ. 384 และถงแกกรรมเมอ ป ฮ.ศ.456 เปนมซฮบทถอวาทมาของกฎหมายอสลามมเพยงอลกรอานและสนนะฮเทานน สวนแหลงอน ๆ ถอวาใชไมไดทงสน มซฮบนจงไมยอมรบการกยาส ทศนะของเศาะหาบะฮหรอตาบอน ( ‘Ubbadah ,1968 : 229 ) เพราะวาเปนการเสรมแตงบทบญญตของอลลอฮโดยใชความคดเหน ซงเปนความผดทเลวรายทสดประการหนง มซฮบนถอวาในกรณทไมมตวบททชดเจนจากอลกรอานและสนนะฮ ใหถอวา เปนการอนมตโดยสามญตามโองการอลกรอานทวา

ความวา “พระองค คอผทสรางสรรพทกสงในโลกนมาเพอทานทงหลาย” (บะเกาะเราะฮ : 29)

73

โดยเรยกวธการนวา อสตศหาบ ซงหมายความวาอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา ไดอนญาตทกสงทกอยาง ตอมาพระองคไดหามบางอยางในสงทพระองคประสงค มซฮบนแตกตางกบมซฮบอนๆทการใหเหตผลแกตวบท ในขณะทนกวชาการสวนใหญเหนวาตวบทมความหมายทสามารถเขาใจได และมเปาหมายเพอจดระบบบทบญญตเกยวกบโลกนและโลกหนา การทศาสนาหามสรากสามารถรไดวาสราและสงอนๆทมคณสมบตเหมอนสรา ยอมเปนสงตองหามเชนกน ในขณะทมซฮบซอฮรยเหนวาตวบททางศาสนามความหมายทเฉพาะไมสามารถตความใหเกนความหมายนน ๆ ได ผลจากการยดถอเฉพาะตวบทอลกรอานและหะดษของมซฮบซอฮรย ทาใหเกดการแสวงหาหะดษอยางกวางขวางในทก ๆ ท ทคาดวามหะดษอย (Abu Zahrah , n.d. : 345-399) 6 ) แนวคดอบนตยมยะฮ ทานชออหมด บนอบดลหะลม บนอบดสสะลาม บนอบดลลอฮ บนอบกอเสม บนมหมมด บนตยมยะฮ อลหะรอนย อลดมชกย ทานเกดเมอ ป ฮ.ศ. 661 ณ เมองหะรอน ประเทศตรก และถงแกกรรมในเรอนจา ณ เมองดมสกส ประเทศซเรย เมอ ป ฮ.ศ. 728 ( Harbi , 1987 : 28-41 ) แนวคดของทานอหมามอบนตยมยะฮ เปนแนวคดกฎหมายอสลามแนวปฏรป เปนแนวคดกฎหมายอสลามจากอลกรอานและสนนะฮ รวมทงกฎหมายอสลามจากมซฮบฝายชอะฮ ถงแมวาทานไมชอบบางพวกบางกลมของชอะฮ แตวาทานยอมรบบางสวนของแนวคดผนาฝายชอะฮหลาย ๆ ทานดวยกน ( Abu Zahrah , n.d. 429 ; al-Hajj , 1992 : 457-458 ; ‘Ubbadah , 1968 : 300 )

ทานถอวาตวเองเปนผตามมซฮบกฎหมายฮมบะลยคนหนงพรอม ๆ กบการศกษา อลกรอานและสนนะฮ โดยไมผานสอกลางใด ๆ ทานพอใจกฎหมายอสลามมซฮบหมบะลยอยางผทเขาใจ ทานใหนาหนกแกทศนะของอหมามอะหมด บนหมบล มใชเพราะเหตผลสวนตว แตเพราะความแนบแนนอยางยงกบอลกรอานและสนนะฮ และถอวการคลงไคลในมซฮบกฎหมาย เกดจากอารมณ เปนสงไมถกตองและขดแยงกบคาสอนของอลกรอานดานการศกษา ( التعصب )กฎหมายอสลาม โดยไมยดตดกบมซฮบใด ๆ ทาใหทานคนพบขอชขาดทางศาสนาบางประการ ทตางกบมซฮบกฎหมายฝายสนนะฮทงส ตวอยางความเหนของทาน เชน การททานฟตวาวา การหยาสามครงดวยถอยคาเดยวกน เปนการหยาเพยงครงเดยว การฟตวาครงนทาใหทานถกจาคกในป ฮ.ศ. 720 / ค.ศ.1320

74

เปนเวลา 5 เดอน 18 วน นอกจากนนทานยงมทศนะวา การสาบานวาจะหยาไมถอเปนการหยา การหยาขณะมประจาเดอน ถอวาเปนการหยาทโมฆะ ซงทศนะนทานนาความเหนจากฝายชอะฮมาสนบสนน (Abu Zahrah , n.d. : 429-436)

ขอวนจฉยดงกลาวขางตน ขดแยงกบความเหนของมซฮบทงสอยางสนเชง ทานจงเดอดรอนจากการลงโทษของนกวชาการและจากราชอาณาจกรในหลาย ๆ ครง ครงสดทายทาน ฟตวาวาการเยยมสสานนบและปชนยบคคลไมเปนทอนมต ทานและเหลาสานศษยถกคมขงอกครงจนในทสดทานเสยชวตในทคมขงอยางอนาถในป ฮ.ศ. 728

2.7.1.2 มซฮบชอะฮ ชอะฮเปนผตามอล บนอบตอลบและเปนผจงรกภกดตอวงศวานของทานเราะ สลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ซงมสลมทกคนตองรกและหวงตอวงศวานของทาน

อลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ตรสวา

ความวา “จงกลาวเถด ฉนไมขอการตอบแทนจากพวกทาน นอกจากความรกหวง ตอเครอญาต” ( อชชรอ : 23 )

และอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ตรสวา

ความวา “แทจรงอลลอฮเจตนาใหพวกทานหมดสนมลทน โออะฮลลบยตและทา ใหพวกทานสะอาดหมดจด” ( อลอะหซาบ : 33 )

75

อยางไรกตามนกอธบายอลกรอานมความเหนแตกตางกน เกยวกบนยามของวงศวานของทานเราะสลลลอฮศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ( al-Azhar ,1994 :12 )

มหมมด อบซะฮเราะฮ เหนวา มซฮบชอะฮทมแนวกฎหมายอสลาม ม 2 มซฮบคอ 1. มซฮบซยดยยะฮ ( الزيدية ) 2. มซฮบอหมามสบสอง ( اإلمامية ) มซฮบซยดยยะฮ นาโดยอหมามซยด บนอล ซยนลอาบดน ( ฮ.ศ.80-122 ) และ

อหมามฮาดย ยะหยา บน หเสน บนกอสม ( ฮ.ศ.245 ) เนองจากอหมามซยด เปนนกกฎหมายและนกหะดษ แนวทางของทานจง

คลายคลงกบมซฮบกฎหมายฝายสนนะฮทงสเปนอยางยง ขอวนจฉยของทานจงไมไดแตกตางไปจากขอวนจฉยของอหมามทงส

แนวทางการวนจฉยของทานเหมอนกบแนวทางของอหมามอบหะนฟะฮ ซงเปนนกวชาการยคเดยวกน โดยเฉพาะอยางยงในเรองการประกอบธรกรรมตาง ๆ เนองจากอบหะนฟะฮเคยพบปะพดคยและแลกเปลยน ความรความคดเหนกบทานอหมามซยด และมนกกฎหมายมซฮบซยดยบางทานใชทศนะของอหมามหะนะฟย ในกรณทไมมทศนะจากอหมามซยด (Abu Zahrah , n.d. : 492-493 , 499-500 )

แนวทางในการวนจฉยกฎหมายอสลาม คอ ทานเรมจากอลกรอานและสนนะฮ หากไมมตวบท กใชวธการกยาส อสตหสาน และมะศอลหมรสะลฮ หากไมมกใชเหตผลทางปญญา หากเหตผลทางปญญาบงชวาเปนสงทดถอวาใชได หากบางชวาไมด ถอวาตองหาม

สนนะฮททานยดถอ คอ สนนะฮทรายงานผานสายรายงานอหมามอลในตารา หะดษมจญมอของทาน อนประกอบดวยหะดษทสอดคลองกบหะดษฝายสนนะฮ โดยมการศกษาเปรยบเทยบระหวางหะดษมจญมอของอหมามซยด กบตาราสนนของฝายสนนะฮ ปรากฎวาเกอบไมมหะดษใดทมเนอความไมสอดคลองกน (Abu Zahrah , n.d. : 492)

สวนมซฮบอหมามสบสอง ใชแนวกฎหมายอสลามของ อหมามญะอฟร อศศอดก( ฮ.ศ. 80-148 ) ทานอหมามเปนผทมแนวคดดานความศรทธากฎหมายอสลาม ความเชอเกยวกบอลกรอานและสนนะฮทสอดคลองกบฝายสนนะฮ ทานเปนอาจารยของอหมามมาลก อบหะนฟะฮ สฟยานอษเษารย และสฟยาน บนอยยนะฮ

ชะรฟ อลมรตะฎอ รายงานวา ทานอหมามญะอฟร อศศอดก กลาววา อลกรอานในสมยของทานศาสดา ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดรบการรวบรวมไวเหมอนในยคปจจบนน

76

ซงทานนบไดสอนและทองจาไดหมดสน และไดใหเศาะหาบะฮบางทานทองจาดวย ซงพวกเขาไดอานและทองใหทานศาสดาฟง เศาะหาบะฮกลมน ไดแก อลดลลอฮ บนมสอด อบย บนกะอบ และทานอน ๆ ซงพวกเขาไดอานอลกรอานใหทานศาสดาฟงจนจบหลายครงดวยกน (Abu Zahrah , n.d. : 537)

ทานอหมามญะอฟร อศศอดก มแนวทางในการวนจฉยกฏหมายอสลามทเดนชด ทานเรมจากอลกรอานโดยการตความและวนจฉยประโยคและสานวนอลกรอานไดอยางยอดเยยม หากไมมในอลกรอาน ทานกใชสนนะฮทรายงานจากเศาะหาบะฮและตาบอน ทงจากสายรายงานของอหมามอล และสายรายงานของเศาะหาบะฮ และตาบอนทานอน ๆ หากไมมในสนนะฮ ทานกใชมะศอลหมรสะลฮ และเหตผลทางปญญา และทานยอมรบอจญมาอ แตไมยอมรบการกยาส (Abu Zahrah , n.d. : 538)

2.7.1.1 มซฮบเคาะวารจญ เคาะวารจญคอกลมคนทมทศนะวา เคาะลฟะฮจะตองไดมาโดยการเลอกอยางเสร และไดตงตวเปนปฏปกษตอผทมทศนะไมเหมอนตนเอง และบางกลมกลาวหาวาผทมทศนะตางไปจากนเปนผตกศาสนา ( املرتد ) ไมอนญาตใหรบหะดษจากพวกเขา และจะตองทาสงคราม ( ‘Ubbadah ,1968 :128)

อยางไรกตามเคาะวารจญมหลายกลม กลมทใกลเคยงกบมซฮบสนนะฮมากทสดคอ กลมมซฮบอบาฏย ซงนาโดย อลดลลอฮ บนอบาฎ ซงเปนตาบอนทานหนง มซฮบนเหนวาฝายอนๆมไดเปนผปฏเสธศาสนา เปนเพยงผฝาฝนเทานนจงไมอนญาตใหทาสงครามกบพวกเขา และอนญาตใหยอมรบการเปนพยานจากฝายอนๆได (Abu Zahrah , n.d. : 54)

ดวยการยดสายกลางโดยไมสดโตงของมซฮบน ทาใหยงคงมผยดถออยจนถงปจจบน ในเกาะซนญะบาร (Zanzibar) ของประเทศแทนซาเนย แถบตะวนออกและตอนเหนอของทวปแอฟรกา ลเบย ลมนามซาบในแอลจเรย (al-Azhar , 1994 : 19) และยงเปนมซฮบของราชสานกแหงประเทศโอมานปจจบน 2.8 ฟกฮในยคตางๆ ฟกฮเรมเกดขนครงแรกพรอมๆกบการตรสรของทานศาสดามหมมดศอลลล ลอฮอะลยฮวะสลลม ซงไดรบการพฒนาเรอยมาจนถงปจจบน โดยยคตางๆของฟกฮนนมความแตกตางกนอยางสนเชง ดงนนผวจยจงขอนาเสนอยคตางๆ ของฟกฮดงน :

77

2.8.1 ยคทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม 2.8.2 ยคสรางฐาน 2.8.3 ยคแหงความรงเรอง 2.8.4 ยคแหงการถดถอย 2.8.1 ยคทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม นบวายคทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมเปนยคทสาคญทสดของฟกฮ ทงนเพราะการกาหนดบทบญญตตางๆสมบรณและไดสนสดในยคน อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาไดตรสไววา :

ความวา “ วนนขาไดใหสมบรณแกพวกเจาแลวซงศาสนาของพวกเจา และขาได ใหครบถวนแกพวกเจาแลวซงความกรณาเมตตาของขา และขาไดเลอกอสลามใหเปนศาสนาแกพวกเจาแลว”

( อลมาอดะฮ : สวนหนงของอายะฮท 3 )

ฟกฮในยคน ถอวาเปนฟกฮวหย โดยอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลากาหนดบทบญญตตางๆ แกทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม 2 ลกษณะ คอ

1 . กาหนดบทบญญตทงตวบทและความหมาย ไดแก อลกรอาน 2. กาหนดบทบญญตเฉพาะความหมาย สวนตวบทมาจากทานนบเอง ไดแก อลสนนะฮ

78

สวนการอจญตฮาดของทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมนน ขนอยกบการอนมตจากอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา เราจะเหนวาการอจญตฮาดของทานนบนนถกปฏเสธโดยอลลอฮหลายครง เชน การอจญตฮาดของทานนบกรณเชลยศกสงครามบดร ( Zaidan ,1990:97) อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาไดปฏเสธในคาวนจฉยของทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม โดยไดตรสวา :

ความวา “ อลลอฮนนไดทรงใหอภยใหแกเจา (โอมหมมด) แลวเพราะเหตใดเหลา

เจาจงอนมตใหแกพวกเขา จนกวาจะไดประจกษแกเจากอนซงบรรดาผทพดจรง และจนกวาเจาจะไดรบรรดาผทกลาวเทจ” ( อลเตาบะฮ : 43 )

การอจญตฮาดของบรรดาเศาะหาบะฮกเชนเดยวกน ขนอยกบการยอมรบจาก

ทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ดงนนการอจญตฮาด จงมใชกระบวนการวนจฉยเพอไดมาซงกฎหมายอสลามในยคแรกน ลกษณะเฉพาะของการดาเนนการกาหนดบทบญญตในยคทานนบ 1.มการผอนผนในการกาหนดบทบญญต ( التدرج يف التشريع ) โดยทอล กรอานมไดถกประทานในครงเดยวทงหมด แตอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาทรงประทานตามความเหมาะสมของโอกาส เวลาและปรากฎการณ 2. ปลอดจากความยงยาก ( رفع احلرج ) อาจจะกลาวไดวาเปนพนฐานของการกาหนดบทบญญตเพราะอลออฮสบหานะฮวะตะอาลาในหลายๆโองการ พระองคไดปฏเสธการบงคบและความยากลาบากในการปฏบตตามบทบญญต ดงโองการทวา :

79

ความวา “อลลอฮ.จะไมทรงบงคบชวตใด นอกจากตามความสามารถของชวตนน เทานน”

( อลบะเกาะเราะฮ : สวนหนงของอายะฮท 286 )

และอายะฮทอลลอฮสบหานะฮวาตะอาลาตรสวา :

ความวา “ อลลอฮทรงประสงคใหความสะดวกแกพวกเจา และทรงใหมความ ลาบากแกพวกเจา”

(อลบะเกาะเราะฮ: สวนหนงของอายะฮท 185) จากอายะฮดงกลาวแสดงใหเหนอยางชดเจนวา อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาไม

ตองการใหมความยากลาบากเกดขนแกมวลมนษย และอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาทรงกาหนดบทบญญตทมวลมนษยสามารถทาไดเทานน 3. มนศคเกดขน ( النسخ) หมายถง การยกเลกบทบญญตทไดถกกาหนด ดวยบทบญญตทเปนปจจบน ( Zaidan ,1990:95) การนศคเกดขนในยคทานนบเทานน เพอเปนการรกษาผลประโยชน และปลดความยงยากจากมวลมนษย เชน การเยยมสสาน ททานนบศอลลลลอฮ อะลยฮวะสลลมเคยหาม แตหลงจากนนไมนานทานนบกยกเลกบทบญญตนน และเหนวาการเยยมสสานนนเปนการชวยใหราลกวนปรโลก การนพนธตาราทางฟกฮ มปรากฏการนพนธตาราทางฟกฮในสมยทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ทงนเพราะไมมความจาเปนและไมเปนทสนบสนนจากทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เมไดรบวหยทานนบจะเรยกผทสามารถเขยนได เพอการบนทกตวบท (อลกรอาน) ตางๆทเกยวกบ

80

บทบญญต โดยใชวสดจากธรรมชาตในการบนทกเชน ทางอทผลม ใบไม หนงสตว ซงมไดรวมเลมเหมอนในปจจบน อสสนนะฮซงเปนแหลงทมาของกฎหมายอสลามรองจากอลกรอานกมไดมการบนทก และไดปรากฏการหามบนทกสนนะฮจากทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เพอมใหปะปนกบอลกรอาน ดงหะดษททานนบกลาววา :

التكتبوا عني ، ومن كتب عني غيرالقرآن فليمحه وحدثوا عني" "ب علي متعمدا فليتبوأ مقعده من النار وال حرج ومن كذ

ความวา “ อยาเขยนหรอบนทกสงใดจากตวฉน และใครทบนทกสงใดจากตวฉน จงลบมนเสย และจงรายงานจากฉนโดยไมตองกงวล และใครทกลาวเทจในการรายงานจากฉน เขาจงเตรยมตวทจะไดรบทนงในนรก”

( มสลม : 3004 ) จากหะดษบทนทาใหบรรดาเศาะหาบะฮและตาบอนกวดขนในการบนทกสงตางๆนอกเหนอจากอลกรอาน และมทศนะทแตกตางกนเกยวกบการนพนธตาราตางๆทางศาสนา แตในทสดพวกเขามความเหนเปนเอกฉนฑ ในการอนมตใหนพนธตารา (al-Nawawi , 1996:18/419) ทงนอาจเปนเพราะสาเหตของความขดแยงคอ กลวการปะปนนนหมดไป เพราะไดมการบนทกทงอลกรอานและสนนะฮแลว ดงนนในยคทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม จงมการบนทกเพยงอยางเดยวคอ อลกรอาน สวนอลสนนะฮกยงคงอยในความทรงจาของบรรดาเศาะหาบะฮเทานน แตสนนะฮกมบทบาทมากในการอรรถาธบายอลกรอาน สนนะฮจงอยคอลกรอานตลอดมาจนถงปจจบน และไดรบการคมครองจากอลลอฮดงอายะฮทวา :

81

ความวา “ แทจรงเราไดใหขอตกเตอน (อลกรอาน) ลงมา และแทจรงเราเปนผรกษามนอยางแนนอน”

( อลหจญร : 9 ) 2.8.2 ยคสรางฐาน หลงจากทยคแรกของฟกฮจบสนไปกบการเสยชวตของทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมการกาหนดบทบญญตกไดสนสดลงอยางสมบรณ ตอมาเปนยคของบรรดาเศาะหาบะฮเราะฎยลลอฮอนฮมทจะสารตอเจตนารมณของทานนบศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ยคท 2 นเปนยคทฟกฮเรมพฒนา ทงนเพราะปรากฏการณตางๆไดเกดขน ซงเปนหนาทของผรจากบรรดาเศาะหาบะฮทตองวนจฉยขอกฎหมายของปรากฎการณเหลานน ในยคนอสลามไดแผขยายขอบเขตไปทกสารทศ จนสามารถครอบครองประเทศอรก ชาม อยปตและประเทศในแถบอฟรกาเหนอ (อสมาแอ อาล , 2545:28) การแผขยายของอสลาม เปนสาเหตสาคญททาใหมขอกฎหมายใหมๆมากมาย ทไมปรากฏบทบญญตทงในอลกรอานและสนนะฮ ซงทาใหบรรดาเศาะหาบะฮจาเปนตองวนจฉยขอกฎหมายเหลานน เพอใหไดมาซงบทบญญต กระบวนการนเรยกกนในหมนกวชาการวา “การอจญตฮาด” (اإلجتهاد) การอจญตฮาดในยคเศาะหาบะฮมอย 2 ลกษณะ (Zaidan ,1990:100)

1.อจญตฮาดเปนกลม( اإلجتهاد اجلماعي ) เปนการอจญตฮาดรวมระหวางบรรดาเศาะหาบะฮซงลกษณะการอจญฮาดลกษณะน ทาใหเกดแหลงทมาของกฎหมายอสลามแหลงท 3 คอ อจญมาอ ( اإلمجاع) การอจญตฮาดเปนกลมนยมปฏบตกนในสมยเคาะลฟะฮอบบกรและเคาะลฟะฮอมรเราะฎยลลอฮอนฮมา เมอมขอกฎหมายใหมเกดขนและจาเปนตองวนจฉย เคาะลฟะฮทงสองจะรวบรวมบรรดาผร ผนา เพอประชมหารอ ( الشورى ) และลงมตในทสด หากไมมขอยตเคาะลฟะฮซงเปนผนาสงสด จะเปนผวนจฉยในคาวนจฉยตางๆของบรรดาเศาะหาบะฮแตผเดยว 2. อจญตฮาดเดยว ( اإلجتهاد الفردي) เปนการอจญตฮาดทเศาะหาบะฮแตละคนวนจฉยขอกฎหมายเพยงลาพง เนองจากเศาะหาบะฮตองรบผดชอบหนาทผปกครองหรอผพพากษาของหวเมองตางๆจงจาเปนตองวนจฉยขอกฎหมายตางๆทปรากฏขนในแตละพนท

82

นอกจากแหลงทมาของกฎหมายอสลามทง 3 แหลงดงกลาว บรรดาเศาะหาบะฮยงนาการเทยบเคยงหรอกยาส ( القيا س ) และจารตประเพณ ( العرف )เปนแหลงทมาของกฎหมายอสลาม ทงนเนองจากแตละพนทมวฒนธรรม จารตประเพณทแตกตาง ความแตกตางทางดานความคดของบรรดาเศาะหาบะฮ การอจญตฮาด คอ การพยายามวนจฉยขอกฎหมายของบรรดามจญตะฮดน ซงสงทตองตามมาอยางแนนอนคอ ความเหนทเหมอนกนและความเหนทแตกตางกน ความเหนทแตกตางกนคอผลทไดจากการอจญตฮาดทแทจรง และเปนหลกฐานชนสาคญทแสดงถงความพยายามของบรรดานกวชาการในการใชความคดความสามารถ เพอใหไดมาซงคาวนฉยทถกตองทสด นกกฎหมายอสลามในยคเศาะหาบะฮ เมอทาการอจญตฮาดจงมลกษณะเดยวกน คอมความแตกตางกน ซงสาเหตททาใหพวกเขามความแตกตางกนทางความคด คอ 1. นกกฎหมายอสลามบางคนมความรเกยวกบสนนะฮมาก ในขณะทบางคนมความรทางดานนนอยซงเปนขอเทจจรงททกคนมอาจปฏเสธได ทงนเพราะเปนไปไมไดทคนๆหนงจะลวงรในสนนะฮทงหมดทกเรอง( Zaidan ,1990:107) 2 . ความแตกตางกนในการยอมรบหะดษ โดยบางคนยอมรบหะดษบทหนงในขณะทอกคนไมยอมรบทาใหคาวนจฉยแตกตางกนอยางสนเชง 3 . ความแตกต างกนในการท าความ เข า ใจอลก รอาน ( al-Hajj ,1992:2/277) ทงนเพราะตวบทอลกรอานบางโองการมความชดเจนสามารถนามาเปนหลกฐานไดเลย ในขณะทบางโองการนนคลมเครอไมชดเจน ซงจาเปนตองตความ อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาตรสวา :

83

ความวา “พระองคคอผทรงประทานคมภรลงมาแกเจา โดยทสวนหนงจากคมภร นนมบรรดาโองการทม ขอความรดกมชดเจน(โดยไมตองตความ) ซงโองการเหลานนคอรากฐานของคมภร และมโองการอนๆอกทมขอความเปนนย (อาจเขาใจไดหลายทาง)”

(อาละอมรอน : สวนหนงของอายะฮท 7)

จากอายะฮดงกลาว เมอบางอายะฮทมขอความเปนนย บรรดานกกฎหมายอสลามจงใชความร ความสามารถในการตความอายะฮเหลานน เชน คาวา “ กรอ” (قروء )ในอายะฮทวา :

ความวา “ และบรรดาหญงทถกหยาราง พวกนางจะตองรอคอยตวของตนเอง สามกรอ”

( อลบะเกาะเราะฮ : สวนหนงของอายะฮท 228 )

นกกฎหมายอสลามบางคนตความคาวา “ قروء “ วา หมายถง สะอาด ( الطهر) ในขณะทนกกฎหมายอสลามอกคนหนงตความหมายวา ประจาเดอน ( احليض ) ดงนนคาวนจฉยจงแตกตางกน 4. ความแตกตางทมสาเหตจากการอจญตฮาดในขอกฎหมายทไมปรากฏหลกฐาน (Zaidan ,1990:108) เมอขอกฎหมายใหมๆทเกดขน บรรดานกกฎหมายอสลามจงอจญ ตฮาด ในการอจญตฮาดนนบรรดานกกฎหมายอสลามมวธการและแนวคดทแตกตางกน เชนบางคนอาจนาการเทยบเคยง ( القياس ) มาประกอบการวนจฉย ในขณะทอกคนปฏเสธกยาส ตวอยางความแตกตางทางความคดในการอจญตฮาดทเหนไดชดเจน เชนความแตกตางระหวางเคาะลฟะฮอมรอบนศอฎฎอบกบอลอบนอบตอลบ ในกรณผทแตงงานและรวมหลบนอนกบสตรทยงไมสนอดดะฮ(عدة)โดยทานอมรเหนวา ทงคแตงงานกนมไดตลอดกาล ( حرمةเพอเปนเยยงอยางกบคนอน สวนทานอลเหนวา การบงคบใหหยาระหวางทงสองและ (مؤبدة ประจานกเพยงพอแลว (al-Khodri , n.d.:117-118,quoted in Zaidan ,1990:109)

84

5. ความแตกตางของวฒนธรรม จารตประเพณในพนทตางๆ(al-Hajj ,1992:2/279) เนองจากกฎหมายอสลามถกกาหนดบนพนฐานเพอรกษาผลประโยชนของมนษย ดงนนวฒนธรรม ประเพณทแตกตางกนยอมนามาซงคาวนจฉยทแตกตางกนดวย อนง ความขดแยงทางความคดในยคเศาะหาบะฮนนไมวาจะมาจากสาเหตใดสาเหตหนงทกลาวมาแลวหรอสาเหตอนๆทคลายคลงกน ความจรงความขดแยงจะไมเกดขน หากมตวบททชดเจนจากอลกรอานและอลสนนะฮทไมมขอสงสยใดๆวามาจากทานศาสดาศอลลลลอฮ อะลยฮวะสลลม(อสมาแอ อาล ,2545 : 45) การนพนธตาราทางฟกฮ ไมปรากฏการนพนธตาราทางฟกฮในยคเศาะหาบะฮ หากแตในยคนมการรวบรวมอลกรอานเกดขนเนองจากในยคนน บรรดาเศาะหาบะฮททองจาอลกรอานลมตายจากหายไปดวยสาเหตจากการทาสงคราม ทานอมรจงเสนอใหเคาะลฟะฮอบบกรรวบรวมอลกรอาน ในตอนแรกขอเสนอของอมรถกปฏเสธ แตทานอมรใชความพยายามเสนอและแสดงเหตผลจนอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาชนาจตใจทานเคาะลฟะฮอบบกรและมการรวบรวมอลกรอานในทสด สวนอลสนนะฮกยงอยในความทรงจาของบรรดาเศาะหาบะฮโดยมไดมการรวบรวม มรายงานวาทานอมร อบนคอฎฎอบ เคยมความคดทจะรวบรวมสนนะฮ แตทานไดลมเลกความตงใจในภายหลง( Zaidan ,1990:110 ) 2.8.3 ยคแหงความรงรองทางฟกฮ ยคนคอยคแหงความสมบรณทางฟกฮ และเปนยคทมระยะเวลานานทสดคอ ตงแตศตวรรษท 2และสนสดลงกลางศตวรรษท 4 ( Zaidan ,1990:118 ) เปนยกทฟกฮไดรบการพฒนาอยางเหนไดชด มการนพนธตาราทางฟกฮอยางมากมาย และในยคนเชนเดยวกนมการบนทกสนนะฮ มซฮบใหญๆซงเปนทรจกกนจนถงยคน ลวนเกดขนในยคน เชนมซฮบหะนะฟย มซฮบมาลกย มซฮบชาฟอย มซฮบหมบะลย ซงเปนมซฮบในกลมสนนย นอกจากนยงมมซฮบจากกลมอนๆเชนกลมชอะฮเกดขนในยคนเชนเดยวกน (อสมาแอ อาล,2545:51) ในยคนมการนพนธตาราทางฟกฮตามมซฮบตางๆตาราเหลานเปรยบเสมอนแมแบบของตาราดานฟกฮในยคตอๆมา

85

การทฟกฮในยคนมความรงเรองนน มสาเหตปจจยมากมาย ผวจยขอสรปพอสงเขปดงน :

1. ไดรบการสนบสนนจากภาครฐ(al-Hajj ,1992:2/317) ซงราชวงค อบบาสยยะฮไดใหความสาคญกบศาสนา โดยพยายามบรหารประเทศใหสอดคลองกบนโยบายการปกครองของศาสนา มรายงานวา ครงหนงเคาะลฟะฮอลรอชด 1 ไดขอใหอบยสฟ 2 รางกฎหมายอสลามเกยวกบการเงนการคลง เพอเปนแนวทางในการบรหารการคลงของแผนดน อบยสฟไดตอบรบ และไดนพนธตาราทโดงดงมชอวา กตาบลเคาะรอจญ ( كتاب اخلراج ) นอกจากนยงมคอลฟะฮอกหลายคทกาลงพยายามนาศาสนาหรอตาราทางฟกฮมาเปนกฎหมายบรหารประเทศ เชน เคาะลฟะฮอลมนศรทเคยพยายามจะนาตารา อลมวฎเฎาะอ( املو طأ ) ของอหมามมาลก 3 มาเปนธรรมนญของประเทศ แตกถกปฏเสธโดยอหมามมาลก เพราะอหมามมาลกเหนวา ตางคนกมความร ความเขาใจและถกตอง ดงนนจงมควรนาตาราของคนใดคนหนง มาเปนกฎหมายของประเทศ การสนบสนนจากภาครฐดงกลาว ทาใหเกดอสรภาพทางความคด อสระในการวจยเชงวชาการ และมการแขงขนทางวชาการเพอนาผลงานสสายตาประชาชน 2.การแผขยายของอาณาเขตอสลาม(Ziadan ,1990:119) ตงแตประเทศสเปน จนถงประเทศจน พนทเหลานยอมมวฒนธรรม จารตประเพณทแตกตางกน ซงจาเปนตองรกษาตราบใดทวฒนธรรมประเพณเหลานน ไมขดตอหลกฐานทางศาสนา ดงนนคาวนจฉยจงแตกตางกน ซงสาเหตกมาจากวฒนธรรมจารตประเพณทแตกตางกน บวกกบประชาชนทวไปมความสนใจศาสนา ซงพวกเขานาปญหาตางๆทงทางดานสงคมและอบาดาต(การเคารพสกรตางๆ)ใหบรรดามจญตะฮดนวนจฉย สวนบรรดามจญตะฮดนเองกชอบทจะวนจฉยเพอใหไดมาซงขอกฎหมายอสลาม ซงองคประกอบเหลานนทาใหฟกฮมความรงเรองและกวางขวาง

1 เคาะลฟะฮอลรอชดเปนเคาะลฟะฮอนลอชอในดานการใหความสาคญกบศาสนา ซงดารงตาแหนงเคาะลฟะฮระหวางปฮ.ศ. 170- 193 ตรงกบปค.ศ. 786-809 ( อสมาแอ อาล, 2545 :52 ) 2 อบยสฟ มชอวา ยะอกบ อบนอบรอฮม อลอนศรย เกดเมอป ฮ.ศ. 113 และเสยชวตเมอป ฮ.ศ. 182 ณ นครมะดนะฮ ประเทศซาอด อารเบย ทานเปนคน ยากจน ดงนนมรายงานวาอหมามอบฮะนฟะฮ เปนผอปการะในชวงทานกาลงศกษา ทานเปนผพพากษาสามยค คอยคเคาะลฟะฮอลมฮดย เคาะลฟะฮอลฮาดยและเคาะลฟะฮฮารนอลรอชด ( ‘Ubbadah , 1968:165 ) 3 อหมามมาลก มชอวา มาลก อบนอนส อลอศบะฮย อลมะดะนย เกดเมอป ฮ.ศ. 93 และเสยชวตเมอป ฮ.ศ. 197 ณ นครมะดนะฮ ประเทศซาอดอารเบย ทานคอเจาของสานกคดหนงในส ทโลกมสลมยอมรบทงในอดตจนถงปจจบน ทานไมเคยจากนครมะดนะฮ นอกจากเดนทางไปประกอบพธฮจย ณ นครมกกะฮเทานน ทานคอเจาของตาราอลมวฎเฎาะอ ซงเปนตาราทบรณาการ )املو طأ( ระหวางสาขาหะดษและสาขาฟกฮ ( ‘Ubbadah , 1968:140-147 )

86

3. มการรวบรวมสนนะฮเปนเลมโดยมการจาแนกระหวางสนนะฮท ศอเฮยะฮ 1 กบสนนะฮ.ทเฎาะอฟ 2 (Zaidan ,1990:119) ซงทาใหเกดความสะดวกสาหรบบรรดามจญตะอดนทวนจฉยขอกฎหมายตางๆ ในการทจะนามาประกอบการวนจฉย ทงนเพราะอลสนนะฮคอแหลงทมาอนดบรองจากอลลกรอาน ตารารวบรวมสนนะฮทสาคญๆ ซงเปนทรจกกนอยางแพรหลาย คอ บนทกสนนะฮจานวน 6 เลม (السنن الستة) ไดแก : (อลดลเลาะห หนมสข ม.ป.ป. :2)

1.อลบคอรย( มฮมมด อบนอสมาอล) เกดเมอป ฮ.ศ. 194 ตรงกบปฮ.ศ. 810 และเสยชวตป ฮ.ศ. 256 ตรง กบป ค.ศ. 870

2. มสลม อบนอลฮจญาจญ เกดเมอป ฮ.ศ. 204 ตรงกบป ค.ศ. 819 และเสยชวตปฮ.ศ. 261 ตรงกบป ค.ศ. 875 3. อบดาวดอลสญสตานย เกดเมอป ฮ.ศ. 202 ตรงกบค.ศ. 824 และเสยชวตปฮ.ศ. 75 ตรงกบป ค.ศ. 888 4. อบอสา อลตรมษย เกดเมอป ฮ.ศ. 209 ตรงกบป ค.ศ. 824และเสยชวตป ฮ.ศ. 279 ตรงกบป ค.ศ.892 5. อลนะสาอย (อหมด อบนชอยบ) เกดเมอป ฮ.ศ. ตรงกบป ค.ศ. 829 และเสยชวตป ฮ.ศ. 303ตรงกบป ค.ศ. 915

6. อบนมาญะฮ อลกอชวนย เกดเมอป ฮ.ศ. 207 ตรงกบวนทป ค.ศ. 855 และเสยชวตป ฮ.ศ. 276 ตรงกบปค.ศ. 888

นอกจากนยงมสาเหตและปจจยอนๆอกมากมายททาฟกฮไดรบการพฒนาจนมความรงเรอง เชน การบงเกดขนของบรรดามจญตะฮดนอวโส อหมามอบหะนฟะฮ อหมามมาลก อหมามชาฟอย อหมามอหมด อบนหมบล เปนตน

1 สนนะฮเศาะเฮยะฮ คอสนนะฮทใชได หลงจากทพจารณาตามเงอนไขทถกกาหนดโดยนกวชาการดานหะดษ 2 สนนะฮเฎาะอฟ คอสนนะฮทออนคา ( ใชมได ) หลงจากทพจารณาตามเงอนไขทถกกาหนดโดยนกวชาการดานหะดษ

87

2.8.4 ยคแหงการถดถอย หลงจากทฟกฮไดพฒนามาทงสามยคทผานมา ในยคนซงเรมตงแตกลางศตวรรษท 4 ของฮจเราะฮศกราช วงการฟกฮกเรมเสอมสภาพลง เมอราชวงคอบบาสยยะฮเรมออนแอลง ราชวงคอมาวยยะฮซงเคยปกครองประเทศมากอนแลว จงไดจดตงรฐบาลใหมทอฟรกาตอนเหนอ มเมองหลวงทอลมฮดยยะฮ( املهدية)สวนทอยปยมการจดตงรฐบาลของตระกลอคซดย และดานตะวนออกกมรฐบาลสามานยยะฮ ซงเมองหลวงตงอยทบคอรอ (ประเทศอซเบกสถานปจจบน) ยงไปกวานนทกรงแบกแดดเองกมรฐบาลแหงสลก สาหรบเคาะลฟะฮแหงราชวงคอบบาสยยะฮมเพยงแตชอเทานน และทตกตายงกวานนคอ รฐตางๆเหลานนมการแยงชงอานาจอทธพลและสรบระหวางกนเองอกดวย จนในทสดกรงแบกแดดกตกอยในมอของโฮลาโกหลานชายของเจงกสขานจากมองโกเลย (อสมาแอ อาล , 2545:56) ความรงเรองและความเขมแขงของฟกฮนนขนอยกบความเขมแขงของรฐบาล เราจะเหนไดวายคทผานมารฐบาลอสลามมความเขมแขงพอทจะสนบสนนเกอกลฟกฮ ตลอดจนการนาฟกฮมาประกอบการบรหารทางกฎหมายของประเทศ ซงเปนแรงจงใจและกาลงใจททาใหบรรดามจญตะฮดนทงหลายพยายามวเคราะห วนจฉยขอกฎหมายตางๆ ความออนแอทางฟกฮในยคน ทาใหบรรดานกกฎหมายอสลามนนสรางกรอบกบตวเองทงดานความคดและความร ซงนาสการบงเกดขนของพฤตกรรมทไมพงประสงคโดยอสลาม พฤตกรรมนนคอ พฤตกรรมการตกลด 1 ( التقليد) ซงมสาเหตจากการไมเอาใจใสตอฟกฮของบรรดานกกฎหมายอสลามในยคนนนเอง องคประกอบสาคญของพฤตกรรมตกลดนนคอ ตาราฟกฮทบรรดามจญตะฮ ดนยคกอนๆไดนพนธขนมา (al-Hajj,1992:2/432)ซงทาใหบรรดานกกฎหมายอสลามรนหลงรสกพอเพยง และเฝาอธบาย คนหาสาเหต ( علة ) ของคาวนจฉยตางๆ ของบรรดามจญตะฮดนรนกอน นอกจากนนในยคน ยงไมมการจดระบบการใหคาฟตวา (คาวนจฉย) ดวยการกาหนดใหกระทาไดเฉพาะผทมความสามารถทแทจรงเทานน ทงยงไมมการกาหนดลงโทษแกผทฝาฝน จงมผคนมากมายทเสนอตวทาหนาทในดานน และผลทตามมากคอ มฟตวามากมายทขดแยงกนในปญหาเดยวกน ซงทาใหผขอฟตวาตองตกอยภาวะสบสน ดวยเหตนเองบรรดานกปราชญในยคนจงมความเหนวา สมควรปดประตอจญตฮาด ผลทตามมากคอ การบงคบใหผพพากษาและ

1 การตกลดหมายถงการปฏบตตามคาพดหรอความเหนของผหนง โดยทอลกรอานและอลสนนะฮมไดรบรอง (‘Ubbadah,1968:242 ) ทเรยกกนวาพฤตกรรมการลอกเลยนแบบ

88

มฟตย (ผใหคาวนจฉยประจารฐ) ทงหลายตองยกมนมซฮบทงสเทานน ซงทาใหสงคมอสลามหยดอยบนความคดของนกกฎหมายรนกอน (อสมาแอ อาล , 2545 : 57) อยางไรกตาม ทามกลางกระแสการครอบงาของพฤตกรรมการตกลดนน มผคดคานและปฏเสธพฤตกรรมนน และพยายามเรยกรองใหบรรดานกกฎหมายอสลามเปดประตอจญตฮาด ดวยการวเคราะหวนจฉยขอกฎหมายอสลามทมอลกรอานและสนนะฮเปนแหลงทมา โดยปราศจากการเกยวของกบมซฮบใดมซฮบหนง ทานเหลานนคอ อบนตยมยยะฮ 1 อบนกอยยม 2 และอหมามเชากานย 3 แตทานเหลานนเปนเพยงกลมคนสวนนอย ซงมอาจเทยบหรอสวนกระแสกบบรรดานกกฎหมายผตกลดสวนมากได สภาพทวไปของฟกฮในยคนจงมแตการลอกเลยนแบบ (Zaidan ,1990:126)

ปจจบนมการตนตวและการพฒนาวชาการศกษาฟกฮ ซงจะเหนไดจากหลกสตรการศกษาฟกฮในระดบมหาวทยาลยหลายๆ แหง มการนาเสนอคาวนจฉยทหลากหลายไมจากดมซฮบและมการตรญห 4 ระหวางการวนจฉยตางๆ และการพฒนายงเดนชดในการศกษาระดบปรญญาโทและปรญญาเอก ทบรรดานกศกษาพยายามนาเสนอแนวคดโดยปราศจากกรอบแหงการตกลด อยางไรกตามการตนตวและการพฒนา มอาจถงจดหมายและไมสามารถบรรลผลทคาดหมายได เวนแตจะมการจดการศกษาใหถกวธทงระบบในทกระดบชน และพยายามสรางคานยมใหประชาชนทวไปมความสนใจในแหลงทมาของฟกฮอนแทจรง คอ อลกรอานและสนนะฮ

1 อบนตยมยยะฮ มชอวา อหมดตะกยยดดน อบอบบาส อบนชฮาบดดน อบ มะหาสน อบดลหะลม ครอบครวของทานรจกกนในนาม อบนตยมยยะฮเกดเมอป ฮ.ศ .661 และเสยชวตป ฮ.ศ .728 ณ กรงดมชกประเทศซเรย ทานคอมจญตะฮดทใหความสาคญกบอลกรอานและสนนะฮ ทานไดนพนธตาราไวมากมาย เชน อลฟะตาวา อลกบรอ ซงเปนตาราในสาขาฟกฮ (Abu Zahrah , 1987:600-648)

2 อบนกอยยม มชอวา มฮมมด อบนอบบกร อบนอยยบ อบนสอด อบนหารซ อลซรอย อลดมชกย เปนทรจกกนในนาม อบนกอยยม อลเญาซยยะฮเกดเมอป ฮ.ศ .691 และเสยชวต ป ฮ.ศ .751 ณ กรงดมชก ประเทศซเรย ทานเปนศษยของอนดยมยยะฮ ดงนนทานจงมแนวคดเหมอนกนในการเรยกรองมวลมนษยส อลกรอานและสนนะฮ ทามกลางกระแสสงคมทถกครอบงาดวยพฤตกรรมการตกลด ทานไดนพนธตาราไว 60 กวาเลม ในทกสาขาวชา ( Arna’ut ,1994:1/15-24 )

3 อหมามเชากานย มชอวา มฮมมด อบนอล อบนอบดลลลอฮ เชากานย เกดเมอป ฮ.ศ .1172 ณ หมบานฮะญะเราะตนเชากาน ประเทศเยแมนและเสยชวตป ฮ.ศ .1250 ทานเปนนกวชาการคนหนงทมแนวคดคลายอบนตยมยยะฮ มความโดดเดนในการวนจฉย ขอกฎหมายอสลาม ทานไดนพนธตาราในหลายสาขาวชา แตทเดนทสดคอ ตารานยลลเอาฎอร ซงเปนตาราทบรณาการระหวาง สาขาหะดษและสาขาฟกฮ (al-Sobabiti ,1993:1/5-11 ) 4 การตรญห หมายถง การคดเลอกคาวนจฉยทถกทสด โดยการพจารณาจากหลกฐานตางๆทบรรดาผวนจฉยนามาประกอบการ วนจฉย

89

2.9 ฟกฮยคปจจบน

เมอววฒนาการของกฎหมายอสลามไดเรมตน ในสมยทานศาสดามฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดยตลงในยคแหงการลอกเลยนแบบ เนองจากนกกฎหมายมงเนนการคนหาเหตผลของขอชขาด ตาง ๆ ของนกกฎหมายยคกอนทตกทอดมาเพอนาขอชขาดดงกลาว มาประยกตใชกบเหตการณท เกดขนในยคหลง เรยกวธการนวา การอจญตฮาดในขอบเขตของมซฮบ นกกฎหมายอสลามยคนพจารณาการใหนาหนกของแตละความเหนทขดแยงกนในหมนกกฎหมายภายในมซฮบ ทงในดานความเหน เหตผล และหลกฐาน ยคนเปนยคแหงการคลงไคลในมซฮบทสงกด มการเขยนตาราเปรยบเทยบระหวางมซฮบ เพอศกษาขอขดแยง โดยนาหลกฐานของทกฝายมาเปรยบเทยบ และมกใหความเหนวามซฮบทตนเองสงกด มหลกฐานทมนาหนกมากกวาเสมอ ถงแมโดยขอเทจจรงแลวจะมนาหนกออนกตาม การเขยนตาราฟะตาวา 1 ในแนวดงกลาวมมากมาย เชน กตาบอนนาวาซล ของทานอาบลลยซ อซซะมรกอนดย (เสยชวต ฮ.ศ.373) หนงสอฟาตาวาอลฮกกอนยะฮ ของทานกอฏขาน (เสยชวต ฮ.ศ.592) หนงสอฟาตาวาอซซอฮรยะฮ ของทานซอฮรดดนอบบกร (เสยชวต ฮ.ศ.619) หลงจากนน จนกระทงราว ฮ.ศ. 1100 กฎหมายอสลามประสบความตกตาอยางรนแรง การเขยนตารากฎหมายมนอยมาก นกกฎหมายเพยงแตทาการยอหรอขยายความตาราทมอยเดมแลว ยคนถอเปนยคตวบท ( املنت ) สานวนหนงสอคลายเปนรหสลบ ซงตวบทเหลานตองอาศยการขยายความ( الشرح ) และแกไขรหสลบอกครงหนง ในหนงสอหนงเลมประกอบไปดวยตวบท การขยายความ การเพมเตมการขยายความ (อลหาชยะต) ซงการขยายความมกจะโตแยงกนในเรองสานวนโวหารมากกวาเนอหาของเรอง ตารากฎหมายอสลามทตกทอดมาจากยคกอน ๆ จงขาดการเหลยวแลเอาใจใส อยางไรกตามทามกลางความตกตาเชนน ปรากฏมนกวชาการอสลามทมผลงานโดดเดนในการพฒนากฎหมายอสลาม ตอตานการลอกเลยนแบบอกทงเรยกรองใหผมความรความสามารถทาการอจญตฮาด ผทมบทบาทมากทสดในการน คอ ทานอหมามอบนตยมยะฮ

1 ฟะตาวา ( พหพจนของคาวา ฟตวา ) หมายถง การตอบปญหาทางศาสนาหรอทางกฎหมายทเปนทสงสย (Majma’ al-Lughah al-‘Arabiah ,1993 : 462 )

90

(เสยชวต ฮ.ศ.728) และศษยของทานคอทานอหมามอบนกอยยม อลเญาสยะฮ (เสยชวต ฮ.ศ.751) (al-Hajj , 1992 : 457-458) ในสมยของทานทงสอง ประชาชาตอสลามตกตาอยางรนแรง อกทงมขาศกศตรจากภายนอกมายดครองหวเมองตาง ๆของอาณาจกรอสลาม มสลมแตกแยกกนเอง ในระหวางกลม และมซฮบตาง ๆ ทานจงเหนวา จะตองหนกลบคนสอลกรอาน สนนะฮทถกตองและความเหนของเหลาเศาะฮาบะฮเทานน (‘Ubbadah , 1968 : 300) หลงจากนนทานอหมามมฮมมด บนอบดลวะฮฮาบ (ฮ.ศ.1114-1206) แหงแควนนจด ผซงไดรบอทธพลจากแนวคดของทานอหมามอบนตยมยะฮจากการอานตาราททานไดเขยนไว ทานเหนวาประชาชาตอสลามจะเขมแขงได กตอเมอไดหวนคนสแนวทางของบรรพชนในยคแรกเทานน (‘Ubbadah , 1968 : 301-302) ในเยเมนมอหมามอชเชากานย (ฮ.ศ.1172-1250) เปนผทดาเนนในแนวคดเดยวกบทานอหมามมฮมมด บนอบดลวฮฮาบ ทานไดวนจฉยขอชขาดทางศาสนาตามความเขาใจอลกรอานและสนนะฮของทาน ถงแมจะขดแยงกบมซฮบทงสกตาม (‘Ubbadah, 1968 : 302) การเรยกรองสการปฏรปกฎหมายอสลาม เจรญรงเรองแลวเงยบหายไปอยหลายชวง ในระยะหลงเมอประชาชาตอสลามสวนใหญถกตางชาตเขาปกครอง ทาใหรฐบาลมสลมตองลอกเลยนแบบกฎหมายตะวนตก ในโลกมสลมจงเกดนกปฏรปทางดานศาสนาเรยกรองใหหวนกลบคนสอลกรอาน และสนนะฮ และตอตานการยดตดกบมซฮบอสลามสานกใดสานกหนงเปนการเฉพาะ มการตอตานอตรกรรมในศาสนา สงงมงายไรสาระทมอทธพลอยในสงคมมสลม มการเรยกรองใหมสลมตนตวหนกลบมายดมนในศาสนา และขบไลจกรวรรดนยมออกไป ใหปลดปลอยจากพนธนาการของตาราทเปนปรศนา ใหมการเรยบเรยงตาราทสะดวกงายดายในการนามาใชปฏบต ใหนาสวนดของทกมซฮบอสลามมาใชโดยไมยดตดกบสานกใด ๆ เปนการเฉพาะ (al-Hajj , 1992 : 459) สงทนกปฏรปมสลมเรยกรองไดปรากฎชดขนในสมยของทานญะมาลดดน อลอฟฆอนย (ฮ.ศ.1254-1314) เมอทานไดเดนทางไปยงภมภาคตาง ๆ ของโลกมสลม เพอพบกบนกคดมสลมชนนาในทก ๆ ประเทศจงปรากฏสานศษยผเผยแพรแนวคดของทานมากมาย กลมนกคดเหลานไดปฏญาณวา

ل ما يف الوسع إلحياء األخوة اإلسالمية ، باهللا العظيم أن أبذأقسم" وإنزاهلا مرتلة األبوة والبنوة الصحيحني ، وأن ال أقدم إال ما قدمه

وأال أؤخر إال ما أخره الدين ، وأال أسعى قدما واحدة فيها.الدين ضرر يعود على الدين كليا أو جزئيا ، وأن أطلب الوسائل لتقوية

91

السالمي ، عقال ، وقدرة ، وأن أوسع معرفيتالدين ا "بالدين االسالمي بكل نواحيه ، بقدر ما أستطيع

ความวา “ขอ ฯ สาบานตออลลอฮผทรงเกรยงไกร วาจะทมเทอยางสนสด ความสามารถ เพอความเปนเอกภาพในหมมสลม ทาใหพนองมสลมเปน

เสมอนบดากบบตรทแทจรง ขาจะไมปฏบตนอกจากสงทศาสนาปฏบต ขาจะไมละเวนนอกจาสงทศาสนาละเวน ขาจะไมทาในสงททาใหเกดโทษตอศาสนา แมจะมากหรอนอยกตาม ขาจะแสวงหาแนวทางททาใหศาสนามนคง ดวยสตปญญาและความสามารถ ขาจะทมเท ความพยายามทจะศกษาอสลามในทกดานเทาทขาจะกระทาได ” ( ‘Ubbadah , 1968 : 303)

นกปฏรปมสลมยคปจจบนทมอทธพลอยางยงยวดตอพฒนาการของกฎหมายอสลาม คอทานอหมามหะสน อลบนนา ( ค.ศ.1906 - 1949 ) ทานไดเรยกรองใหมการกลบไปส อลกรอาน และสนนะฮท ถกตอง เ รยกรองไปสการใชกฎหมายอสลามทครบวงจร ยซฟ อลกอรฎอวย กลาวถงการปฏรปสงคมมสลมยคปจจบนวา ประชาชาตอสลามชวงกลางศตวรรษท 14 แหงฮจเราะหศกราช (ครสตศตวรรษท 20) กอนการกอตงกลมอควานมสลมน ปรากฎวาตาแหนงเคาะลฟะฮ ซงถอเปนสญญลกษณแหงความเปนเอกภาพของประชาชาตอสลามถกลมลาง ประเทศมสลมถกแบงแยกใหกบประเทศผลาอาณานคม กฎหมายอสลามถกยกเลก กฎหมายตางชาตถกนามาใช แทน วฒนธรรมตางชาตเขามาครอบงาวฒนธรรมมสลม โดยเฉพาะอยางยงในหมผมการศกษาสง ความเสอมโทรมเหลานประกอบกบความเนาเฟะของประชาชาตมสลม ทเปนมรดกตกทอดมาจากยคแหงความตกตาและลาหลง ปรากฎวาอลลอฮ ตะอาลา ประสงคใหประชาชาตนไดฟนฟขนมาใหมโดยกลมอควานลมสลมน ซงกอตงโดยอหมาม หะสนอลบนนา ทานใชเวลาประมาณครงศตวรรษ จนกระทงผลงานของทานปรากฎชดในทกดานและทกภมภาคในโลกมสลม (al-Qardawi , 1992 : 3) ความพยายามเบองตนในการฟนฟกฎหมายอสลามในยคปจจบน คอ การระบในรฐธรรมนญวาใหกฎหมายอสลามเปนแหลงทมาของกฎหมายตางๆทงหมด และดาเนนการประมวลเปนกฎหมาย ประมวลกฎหมายอสลามฉบบแรก คอ หนงสออลอะหกาม อลอดลยะฮ ซงรางโดยนกปฏรปมสลมในอาณาจกรอษมานยะฮ (Otthoman Dynasty) ในป ฮ.ศ.1286/ค.ศ.1869 เพอพยายามจดระบบการบรหารใหสอดคลองกบกฎหมายอสลาม ซงเปนประมวลกฎหมายทเรยบเรยงตามแบบกฎหมายสมยใหม ในดานการเรยบเรยง การแบงประเภท การกากบหมายเลขเปนมา

92

ตรา ใชภาษาทงาย และกาหนดเพยงความเหนเดยวในแตละเรอง โดยไมระบความขดแยงระหวางความเหนตาง ๆ เพอความสะดวกในการตดสนคดความ ประมวลกฎหมายฉบบน เปนกฎหมายแพงและพาณชยอสลาม มจานวนทงหมด 1851 มาตรา ใชในอาณาจกรอษมานยะฮ ซเรย เลบานอน ปาเลสไตน และจอรแดนตะวนออก (al – Hajj , 1992 : 476) ตอมากฎหมายฉบบนถกยกเลกการใชในอาณาจกรอษมานยะฮ เนองจากมคดคานจากนกกฎหมายอสลาม ทเหนวาเปนการกระทาทขดแยงกบหลกคาสอนของอสลาม..รฐบาลจงหนไปเอากฎหมายของฝรงเศสและสวสเซอรแลนด ( ‘Ubbadah ,1968: 308) ในปจจบน การปฏรปกฎหมายอสลามปรากฎชดเจนยงขน โดยเฉพาะดานการสอน การอบรม การตดสนคดความทางศาล และการฟตวา การสอนกฎหมายอสลามในปจจบนตามมหาวทยาลยตาง ๆไดเพมวชากฎหมายเปรยบเทยบเพอศกษาขอชขาดทางศาสนา ในทศนะของบรรดามจญตะฮดทงสมซฮบ และมซฮบอน ๆ ของโลกมสลม โดยไมฝกใฝในมซฮบใด ๆ เปนการเฉพาะ เพอเปรยบเทยบความเหนตาง ๆ พรอมหลกฐานทมาแลวตดสนวามซฮบใดมทศนะทนาหนกมากกวา เพอใหผคนไดปฏบตอยางสะดวกทสด ( ‘Ubbadah , 1968 :314 ) และมการศกษากฎหมายจากอลกรอานและสนนะฮโดยตรง โดยกาหนดเปนรายวชาฟกฮลกตาบ และฟกฮสสนนะฮ เพอศกษาวธการไดมาซงขอชขาดทางศาสนา จากตวบทของอลกรอานและสนนะฮโดยตรง นอกจากการเรยนการสอนแลว นกปฏรปกฎหมายอสลามไดทาโครงการสรางความใกลเคยงระหวางมซฮบตาง ๆ ในอสลาม โดยศกษากรณทนกกฎหมายอสลามมความเหนขดแยงกน และนาหลกฐานมาวเคราะหวจารณ เพอใหทกฝายมความเหนทตรงกน และสรปความเหนทมนาหนกมากทสด และมความเหมาะสมทจะใชชขาดคดความตาง ๆ คณะกรรมการสรางความใกลเคยงระหวางมซฮบอสลามมทานชยคอบดลหะมด สาลม (ค.ศ. 1872-1954) มฟตแหงอยปฮและชยคอซฮร เปนประธานคณะกรรมการชดน ไดสรางผลงานเดน ๆ ไวมากมาย โดยเฉพาะในดานลดการคลงไคลในมซฮบและสรางความสมพนธระหวางนกวชาการอสลาม ในโลกมสลมโดยเฉพาะทาทตอบรบเชงบวก จากประเทศทใชมซฮบอสลามสงกดชอะฮอมามยะฮ ซยดยะฮ และฮาดะวยะฮ แตคณะกรรมการชดนยตบทบาทลงหลงการเสยชวตของทานซงเปนประธานกรรมการ อยางไรกตาม การทางานของคณะกรรมการชดนถอเปนกาวยางทสาคญอยางยงในการปฏรปกฎหมายอสลาม เปนการสรางฐานทมนคง เพอใหนกปฏรปผจะมาสานตอแนวคดนตอไปในอนาคต ( ‘Ubbadah , 1968 : 299-318)

93

สวนการฟตวา ซงมอทธพลตอการนากฎหมายอสลามไปใชในดานตาง ๆ ของชวตเปนอยางยง สานกงานฟตวา แหงอยปต และมหาวทยาลยอลอซฮร ซงทาการวนจฉยปญหาตาง ๆ ทไดรบการสอบถาม โดยศกษาและวเคราะหความเหนของบรรดามจญตะฮด และเลอกความเหนทสะดวกตอผคนมากทสด โดยไมสงกดความเหนของมซฮบใด ๆ เปนการเฉพาะ ( ‘Ubbadah , 1968 : 299-318) ปจจบน การศกษากฎหมายอสลามในสถาบนการศกษากด การตดสนคดความในศาลและดานการฟตวากด เปนการใชกฎหมายโดยไมยดตดกบมซฮบใดๆเปนการเฉพาะ แตเปนการเลอกทศนะทสะดวกและเหมาะสมทสด และถอวามซฮบตางๆลวนมทมาจากอลกรอานและ สนนะฮทงสน ( al-Hajj ,1992:478) 2.10 ฟกฮในจงหวดชายแดนภาคใต จงหวดชายแดนภาคใตประกอบดวย ปตตาน ยะลา นราธวาส สตลและสงขลา ซงอสลามไดเขามาในบรเวณนประมาณป ค.ศ. 1150 (Noordin Abdullh ,1998:123-127)ฟกฮศกษาในระยะเรมแรก เปนการศกษาเชงซกถามปญหา โดยกจกรรมการศกษาโดยทวไปในยคนถกจดขนในบานเรอน ตอมาไดพฒนาเขาสมสยด และไปสการจดการตงสถานศกษาตามลาดบ ในการศกษาถงลกษณะการศกษาฟกฮของมสลมในหาจงหวดชายแดนภาคใต นนผวจยจะศกษาในหวขอดงตอไปน

2.10.1 การศกษาฟกฮในสถาบนปอเนาะ 2.10.2 การศกษาฟกฮในโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม 2.10.3 การศกษาฟกฮในสถาบนอดมศกษาอสลาม

2.10.1 การศกษาฟกฮในปอเนาะ ปอเนาะเปนสถานศกษาแหงแรกทถกจดตงขนใน 5 ขงหวดชายแดนภาคใต ปอเนาะแหงแรกถกจดตงขนโดย ฟะกฮ เลอไบย วนมสา อลฟะตอน 1 ณ หมบาน ซอนอ อาเภอ

1 ฟะกฮเลอ ไบย วนมสา อลฟะตอน คอ เลอไบย ฟะกฮ วนมสา อบนวนมหมมดศอลห อลละกฮย อบนอล อลมนศร อลละกฮย ( Abdullah, n.d. :43, quoted in Mahmud ,2001:3) ทานคอลกหลายผสบสกลจากนกเผยแพรอสลาม ซงเดนทางจากประเทศแถบ ตะวนออกกลาง ( Nooedin Abdullah ,1998:128 )

94

ยะรง จงหวดปตตาน ในป ค.ศ. 1593(Noordin Abdullh ,1998:128) ตอมาไดมการจดตงปอเนาะอนๆอกมากมายจนถงปจจบน การศกษาในปอเนาะไดแบงการศกษาเปนสาขาวชาไดแก วชาตฟซร หะดษ เตาหด กฎหมายอสลาม ตะเซาวฟ นหว ซอรฟและวชาบะลาเฆาะฮ ซงสาขาวชากฎหมายอสลามเปนสาขาวชาหลก และมความสาคญทโตะครจดใหมการเรยนการสอน (Mahmud ,2001:11) การเรยนการสอนในยคนมการใชตารา ซงบางเลมถกแปลมาจากภาษาอาหรบ และบางเลมโตะครนพนธขนเองเปนภาษามาลาย (Noordin Abdullah , 1998:137 เพอสะดวกในการศกษา ตาราฟกฮทโตะครนามาทาการสอนในแตละสถาบนปอเนาะนนมความแตกตางกน (ถงแมวาเนอหาจะจากดอยในสานกคดเดยว คอ สานกคดชาฟอยกตาม) เนองจากบรรดาโตะครไดรบอทธพลจากตาราทตนไดศกษามา ซงแตละโตะครททาการสอนใอดตจรถงปจจบนไดศกษาจากโตะครทแตกตางกน ตวอยางตาราฟกฮทโตะครทาการสอนในสถาบนปอเนาะในจงหวดชายแดนภาคใต

1 . ตาราภาษามลาย

วชาหลอฟรอฮ ( وشاح األفراح ) มนยะตลมศอลลย ( منية املصلي ) ฮดายะตศศบยาน ( هداية الصبيان ) กฟายะตลฆลาม ( كفاية الغالم ) บฆยะตฏฏลลาบ ( بغية الطالب ) มฏละอลบดรอยน ( مطلع البدرين ) สะบลลมฮตะดย ( تدي سبيل امله )

1 . ตาราภาษาอาหรบ กฟายะตลอคยาร ( كفاية األخيار ) ฟตหะตลกอรบบ ( فتح القريب ) อตตหรร ( التحرير )

95

สละมลมบตะดย ( تديبسلم امل ) ออานะตฏฏอลบน ( إعانة الطالبني ) อกนาอ ( إقناع ) บญยรมย ( جبريمي ) กอลยบย วะอะมเราะฮ ( وعمريةقليويب ) อล บารย ( جوريالبا ) อลมหลลย ( احمللي )

สถาบนปอเนาะเปนสถาบนนารองในการจดการศกษาอสลาม ดงนนไมปรากฎหลกสตรทเปนลายลกษณอกษรและแนนอนตายตว ผสอนหรอโตะครจะจดการศกษาตามศกยภาพของตนเองโดยนาประสบการณทไดศกษามาถายทอด ลกษณะการศกษาของแตละปอเนาะจงมความแตกตางกน 2.10.2 การศกษาฟกฮในโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม โรงเรยนเอกชนสอนศานาอสลาม คอพฒนาการทางอสลามศกษา ซงเดมเปนสถาบนปอเนาะ ตอมาในป พ.ศ. 2472 ไดมการจดตงสถาบนการศกษาแบบใหมทมชอวา โรงเรยน สถาบนโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามแหงแรกในจงหวดชายแดนภาคใตถกจดตงโดย โตะครหะยสหลง บนฮจยอบดลกอดร บนมหมมด บนฮจยไซนลอาบดน บนอหมดมหมมด อลฟะฏอน ซงทานไดตงชอโรงเรยนนนวา มดเราะสะฮ อลมะอารฟ อลฟะฏอนยยะฮ (Tajuddin Saman , 1992 , quoted in Nuruddin Abdullah ,1998:140) แตนาเสยดายทโรงเรยนดงกลาวตองปดกจการลงพรอมกบการเสยชวตของผจดตงในป ค.ศ.1945( Nuruddin Abdullah , 1998:140) ตอมาในป ค.ศ. 1949 ไดมการจดตงสถาบนโรงเรยนแหงทสองโดย 3 โตะครทมชอเสยงในขณะนน คอ โตะครอจยอบดลลอฮ บนฮจยนมะ โตะครฮจยวนอาล บนวนยะอกบ อลเสาลาตย และโตะครฮจยอมร ยะลา โรงเรยนดงกลาวมชอวา มดเราะสะฮ ดารลอลม ตงอย ณ หมบาน นบงบาร เมองยะลา (Nurddin Abdullah, 1998:140) และโรงเรยนแหงนเอง คอโรงเรยนทเกาแกทสดในจงหวดชายแดนภาคใต ปจจบนไดมการพฒนาโรงเรยนดงกลาวอยางเปนระบบโดย โตะครฮจยมหมมดนะญบ ซงเปนบตรชายของโตะครฮจยนอบดลลอฮหนงในสามผจดตงในอดต

96

อยางไรกตามไดมการจดตงโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามอยางมากมายในภายหลง ซงบางโรงเรยนนนไดมการจดตงใหม ในขณะทบางโรงเรยนไดแปรสภาพจากสถาบนปอเนาะเดมมาเปนโรงเรยนราษฎรและพฒนาเปนโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามตามลาดบ หลกสตรการศกษาในโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามในชวงแรก ไมปรากฏเปนลายลกอกษร กลาวคอ ผบรหารจะจดการสอนบนพนฐานของประสบการณทตนเองไดศกษามา จนกระทงป พ.ศ. 2523 ไดมการรางหลกสตรอสลามศกษา ตอนตน ( اإلبتدائية ) ตอนกลาง ثانوية ال ) และตอนปลาย ( املتوسطة ) )โดยกระทรวงศกษาธการ ตอมาไดมการเปลยนแปลงหลกสตรในปพ.ศ. 2535 และในปพ.ศ. 2540 ตามลาดบ จนกระทงปจจบนไดมการพยายามทจะพฒนาหลกสตรอสลามศกษาใหสอดคลองกบผเรยนและสภาพชมชนทจดตงโรงเรยน ฟกฮเปนสาขาวชาหนงทโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม จดการเรยนการสอนตงแตอดตจนถงปจจบน ในบรรดาหลกสตรตางๆทกระทรวงศกษาธการประกาศใช จะปรากฏสาขาวชาฟกฮอย ถงแมวาจะมการจดหมวดหมของสาขาวชาทแตกตางกน สาขาวชาฟกฮตามหลกสตรอสลามศกษาพ.ศ. 2523 มชอวชาวา ศาสนบญญต ซงมเนอหาคาอธบายรายวชา ดงน :

ชนอสลามศกษาตอนตนปท 1 (กระทรวงศกษาธการ,2523:25-27)

ใหสอนในเรอง หลกการอสลาม เหตททาใหพนสภาพความเปนมสลม การรจกเกณฑตางๆดานบทบญญต สงโสโครกตางๆ ชนดของนา การทาความสะอาดตางๆหลงการขบถาย วธอาบนาละหมาดและสงทควรปฏบตในการอาบนาละหมาด เหตททาใหเสยนาละหมาด ละหมาดทศาสนาบงคบ ชนอสลามศกษาตอนตนปท 2

ใหสอนในเรอง วธการชาระลางสงโสโครก การทาความสะอาด

ตางๆหลงการขบถายสาเหตทตองอาบนา การอาบนาทเปนสนต การแปรงฟน ขอบเขตของการบงคบ การอะษานการอกอมะฮ การละหมาดทศาสนาบงคบ หลกการ เงอนไข เวลาและสงทควรทา สงไมควรทา เหตททาใหเสยละหมาด และสนตของละหมาด

97

ชนอสลามศกษาตอนตนปท 3

ใหสอนในเรอง ละหมาดรวมกน ละหมาดวกศกร เงอนไขทตองละหมาดวนศกร และเงอนไขททาใหละหมาดวนศกรใชได การถอศลอด หลกการถอศลอด สนตถอศลอดสงทควรหลกเลยงในการถอศลอด สงททาใหเสยการถอศลอด วนทหามการถอศลอดการถอศลอดสนต การบรจากฟฎเราะฮ

ชนอสลามศกษาตอนตนปท 4

ใหสอนในเรอง ละหมาดยอ ละหมาดรวม ละหมาดขอใหสม

ประสงค ละหมาดตะรอวห ละหมาดอดทงสอง ละหมาดศพ สงจาเปนทตองปฏบตตอศพ การสมรส หลกการสมรส เงอนไขของการสมรส การซอขาย พธฮจยและอมเราะฮ ชนอสลามศกษาตอนกลางปท1( กระทรวงศกษาธการ,2523/31-33 )

ใหสอนเกยวกบเรอง ประจาเดอนและเลอหลงคลอดและขอหาม

กระทาเนองจากสาเหตทงสอง ขอหามสาหรบผมหะดษทงสอง ตะยมมมและสาเหตทาใหเสย เวลาทหามละหมาด ละหมาดภาคอาสา เอยะตกาฟ เงอนไขบงคบใหทาพธฮจย หลกการของฮจยและสนตของฮจย สงทตองหามสาหรบผทอยในอหรอม คาทตองใชในอหรอมอาหาร การทากรบาน การเชอด หนงสตวทตายสามารถทาใหสะอาดโดยการฟอก

ชนอสลามศกษาตอนกลางปท 2

ใหสอนเกยวกบเรอง เครองนงหมทตองหามสาหรบผชาย สงท

ทาใหการสมรสสมบรณ บคคลทหามสมรส การมองดของชายตอหญง สงทผชายสงคนเนองจากผหญงมตาหน สนสอด การอปการะ การเลยงในพธสมรส อะกกอฮ การอยา การหยาแบบสนนยและบดอย ขอผกพน การหยาทเปนโมฆะ การฟองหยา อดดะฮ

98

ชนอสลามศกษาตอนกลางปท 3

ใหสอนเกยวกบเรอง พนยกรรม การให การอทศ การมอบฉนทะ การใหยม การจาง การยม การเกบ โทษของการดมสราโทษของการทง ละหมาด โทษของการขโมย โทษของการผดประเวณ การตกศาสนา อาหาร

ชนอสลามศกษาตอนปลายปท 1 (กระทรวงศกษาธการ,2523:47-48)

ศ 101 ศกษาเกยวกบละหมาดส รยคราสและจนทรคราส

ละหมาดขอฝน ละหมาดในยามกลว การบรจากซะกาฮสตว และพกดของสตวทตองบรจาก การบรจากซะกาฮงนและทอง การบรจากซะกาฮพชและพกดของพชทตองบรจาค การบรจาคซะกาฮคาขาย การสาบานวาจะไมรวมประเวณกบภรรยา การซฮาร และการถายโทษ

ชนอสลามศกษาตอนปลายปท 2

ศ 202 ศกษาเกยวกบการคาขาย ดอกเบยและชนดของดอกเบย การเลอกสนคา สทธของผทอยใกลในการซออสงหารมทรพย การจานอง การโอนหน การหนสวน การรบสารภาพ การกรรโชกทรพย การใหคาไถ การเชาทดนเพาะปลก การจบจองทวางเปลาเพอการเพาะปลก การเกบของตกลนและเดกหลง ชนอสลามศกษาตอนปลายปท 3

ศ 303 ศกษาเกยวกบการแบงเวลาระหวางอยกบภรรยา การให

นมทารก การจายคาเลยงด การอปการะทารก สงชดเชยในการประทษรายผอน การใสรายผอนวาผดประเวณ โทษการปลนสะดม การพลชพและทรพยสนเพอสงครามปกปองศาสนา กฎของศาสนาเกยวกบการกบฏ ใครฆาศตรในสนามรบยอมจะไดทรพยสนของศตร การแบงทรพยสนเชลย

99

และตวเชลย การสาบานและการบนบาน เงอนไขการเปนผพพากษาชขาด (กอฎ) สภาพของกอฎทไมควรเปนผพพากษาชขาด หลกฐาน ความยตธรรม สทธตางๆ ตามศาสนา

นอกจากนสาหรบชนอสลามศกษาตอนปลายนนยงมวชาเลอกตามทหลกสตรไดกาหนด ( กระทรวงศกษาธการ ,2523:46-47) ดงน : ชนอสลามศกษาตอนปลายปท 1 ศ 111 ศาสนบญญต ศ 121 หลกการศาสนบญญต ศ 141 ประวตศาสนบญญต ศ 151 หกมะฮศาสนบญญต ชนอสลามศกษาตอนปลายปท 2 ศ 222 หลกการศาสนบญญต ศ 231 กฎศาสนบญญต ศ 242 ประวตศาสนบญญต ศ 252 หกมะฮศาสนบญญต ศ 261 ศาสนบญญตเปรยบเทยบ ชนอสลามศกษาตอนปลายปท 3 ศ 323 หลกการศาสนบญญต ศ 332 กฎศาสนบญญต ศ 343 ประวตศาสนบญญต ศ 362 ศาสนบญญตเปรยบเทยบ

100

สาขาวชาฟกฮตามหลกสตรศานาอสลามศกษาพ.ศ. 2535 มชอวชาวา ศาสนบญญต ซงมเนอหาคาอธบายรายวชาดงน :

หลกสตรอสลามศกษา พ .ศ. 2535 ตอนตน (กระทรวงศกษาธการ,2535:246-248)

ศบ 101-102 ศกษา อภปรายและสรปเก ยวกบหลกการอสลาม สาเหตททาใหสนสภาพความเปนมสลม กฎเกณฑตางๆ สงโสโครก วธชาระสงโสโครก ความสาคญและเหตผลทตองทาความสะอาด ประเภทของนา ขอกาหนดเกยวกบนาทจะใชชาระสงตางๆ วธการและขนตอนตางๆ ของการกระทาความสะอาดหลงการขบถาย ขอควรปฏบตกอนการละหมาด ขณะทละหมาด และหลงละหมาด อาษาน อกมะฮ วฎอ เหตททาใหเสยการละหมาด

ศบ 203-204 ศกษา อภปรายและสรปเกยวกบการละหมาดญะมาอะฮ ละหมาดวนศกร เงอนไขทตองละหมาดวนศกร เงอนไขททาใหละหมาดวนศกรใชไมได กฎและวธการละหมาดวนศกร การถอศลอด เงอนไขและกฎของการถอศลอด ผทตองและไมตองถอศลอด ขอควรปฎบตและไมควรปฏบตของผถอศลอด สนนะฮของการถอศลอด สงททาใหเสยการถอศลอด วนทตองหามถอศลอด การถอศลอดทเปนสนนะฮ ซะกาฮและฟฎเราะฮตอสงคม คณสมบตของผใหและผรบฟกฎเราะฮ

ศบ 305-306 ศกษา อภปรายและสรปเกยวกบกฎละหมาดยอ ละหมาดญมอ ละหมาดหาญะฮ ละหมาดตะรอวห ละหมาดอดทงสอง ละหมาดศพ สงจาเปนทตองปฏบตตอศพ การประกอบพธฮจยและ อมเราะฮ กฎและเงอนไขทตองทาพธฮจยและอมเราะฮเปนโมฆะการซอขาย การกยม การฝากและการรบฝาก การพบสงของตกหลน กฎและเงอนไขของการสมรส และคณสมบตของคสมรส

เพอใหมความรความเขาใจตลอดจนสามารถปฏบตไดถกตองตามบทบญญตของอสลาม

101

หลกสตรอสลามศกษา พ.ศ. 2535 ตอนปลาย

ศบ 401-402 ศ กษ า อภ ป ร า ยและสร ป เ ก ย ว ก บก า รมประจาเดอนและเลอดหลงคลอด และขอหามกระทาเนองจากสาเหตทงสอง ขอหามสาหรบผมหะดษทงสอง ตะยมมมและสาเหตททาใหเสย เวลาละหมาด ละหมาดสนต ออตกาฟ เงอนไขบงคบใหทาฮจย หลกการของฮจย และสนตของฮจย สงทตองหามสาหรบผทอยในอหรอม คาทตองใชในอหรอมอาหาร การทากรบาน การเชอด หนงสตวทตายสามารถทาใหสะอาดโดยการฟอก

ศบ503-504 ศกษา อภปรายและสรปเกยวกบเครองแตงกายสาหรบเพศชาย สงททาใหการแตงงานสมบรณ บคคลทตองหามแตงงาน การมองของเพศชายตอผหญงทตองการแตงงาน สงทตองคนจากสนสอดเมอมขอบกพรอง สนสอด นฟกาะฮ วะลมะฮ อะกกาะฮ การหยาสนนะฮและการอยาบดอะฮและสงทเกยวกบทงสอง สงททาใหการหยาเปนโมฆะ การฟองหยา อดดะฮ

ศบ 605-606 ศกษา อภปรายและสรปเกยวกบการแบงมรดก วกฟ การยม การมอบหมาย ฮบบะฮ เกาะรฏ การจาง การเกบของทตกหลน มรตด โทษของผทดมสรา โทษของผททงละหมาด โทษของผทลกขโมย โทษของการผดประเวณ

เพอใหมความรความเขาใจตลอดจนสามารถปฏบตไดถกตองตามบทบญญตของ

อสลาม สาขาวชาฟกฮตามหลกสตรอสลามศกษาพ.ศ. 2540 มชอวา ฟกฮ ซงมเนอหา

คาอธบายรายวชาดงน :

หลกสตรอสลามศกษา พ.ศ. 2540 ระดบตอนตน (กระทรวงศกษาธการ,2540:32-33)

ฟ 101-102 ศกษา อภปรายและสรปเกยวของกบคานยามของฟกฮ จดมงหมาย ฮกม ความสาคญและทมาของวชาฟกฮ ประเภท

102

ของนา ขอกาหนดของนาในการชาระนะญส ประเภทของนะญส ฮกมอสตนญาอ การอาบนาละหมาดของทานนบ เงอนไขขอกาหนด กฎเกณฑและสงททาใหเสยนาละหมาด หะดษเลกใหญ เลอดประจาเดอน หญง คลอดและเลอดอสตหาเฎาะฮ การตะยมมม เงอนไข ขอกาหนดและขนตอนตางๆของตะยมมม ขอปฎบตเวลาใสเผอก อาษาน อกอมะฮ การละหมาดของทานนบ เงอนไขและกฎทเกยวของกบการละหมาด

ฟ 203-102 ศกษา อภปรายและสรปเกยวกบการละหมาดมอะฮ (วนศกร) เงอนไข กฎเกณฑและวธการเกยวกบการละหมาดมอะฮ ละหมาดญะมาอะฮ การละหมาดตามอหมาม ละหมาดรวม ละหมาดกอศร ละหมาดสนนะฮตางๆ ละหมาดญะนาซะฮ กฎและเงอนไขเกยวกบศพ การถอศลอด เงอนไขและกฎการถอศลอด ขอควรปฎบตและไมควรปฎบตของผถอศลอด การถอศลอดทเปนสนนะฮ วนทตองหามถอศลอด ละหมาดตะรอวห ละหมาดอดทงสอง การออตกาฟ เงอนไขและกฎเกยวกบการออตกาฟ

ฟ 305- 306 ศกษา อภปรายและสรปเกยวกบซะกาฮ เงอนไข กฎตางๆเกยวกบซะกาฮ สงทตองจายซะกาฮ ฟฎเราะฮ ความแตกตางระหวางซะกาฮและฟฎเราะฮ ประโยชนของซะกาฮและ ฟฎเราะฮ บคคลทจะรบซะกาฮและฟฎเราะฮไดและรบไมได วธการประกอบพธฮจยของทานนบ การประกอบพธฮจยและอมเราะฮ กฎและเงอนไขของการทาพธฮจย การเยยมเยยนมสยดนะบะวยและมสยด หะรอม สงทไมควรปฎบตในการประกอบพธฮจยและอมเราะฮ การสมรส กฎเงอนไขตาวๆทเกยวของกบการสมรส

เพอใหมความรความเขาใจตลอดจนสามารถปฎบตไดถกตองตามบทบญญตของอสลาม

หลกสตรอสลามศกษาพ.ศ.2540ระดบตอนปลาย(กรทรวงศกษาธการ,2540:29-30) ฟฮ 401-402 ศกษาเกยวกบอตเฎาะฮาเราะฮ นะญสตางๆ การ

ชาระนะญสตางๆ การตะยมมม การเหฎ(เลอดประจาเดอน)นฟาส มสตะหาเฎาะฮ การละหมาดสนนะฮตางๆ เวลาและ

103

สถานททหามละหมาด การถอศลอด การละหมาดตะรอวห การออตกาฟ การทาอจย กฎและเงอนไขการทากรบาน การฟอกหนงสตวกฎและเงอนไขสงทหามในศาสนาอสลาม การเสพสงเสพตดตางๆ การเลอกสมรส สนสอด การอปการะ การเลยงด การหมน การสมรส การจดวะลมะฮ การหยาราง การคนด สทธหนาทของบดามารดา สามภรรยา บตรและบตรบญธรรม

ฟฮ 503- 504 ศกษาเกยวกบเอาเราะฮ และการแตงกายสาหรบมสลม การจดงานศพ การซอขาแลกเปลยน กฎเกฎฑ เงอนไข ประเภทของการซอขาย ดอกเบย การประกนภย การจานอง การจานา การขายฝาก การหนสวน ซะกาตตางๆ อลวะกาละฮ อลกะฟาละฮ

ฟฮ 605- 606 ศกษาเกยวกบ อลวะศยยะฮ การฮบบะฮ การวะดอะฮ การทาซนา การละทงละหมาด การมรตด การเปนพยาน การเกบของตก การวะกฟ อลฆอซบ กฎเงอนไขเกยวกบการเชาตางๆ

เพอใหมความรความเขาใจตลอดจนสามารถปฎบตไดถกตองตามบทบญญตของอสลาม

ตอมาไดมการปรบปรงและพฒนาหลกสตรเมอป พ.ศ.2546(กระทรวงศกษาธการ,2546 :)ซงเปนหลกสตรทพฒนามาจากหลกสตรอสลามศกษาระดบมธยมศกษาตอนตนและตอนปลาย พ.ศ. 2535 หลกสตรอสลามศกษาตอนตนและตอนกลาง พ.ศ. 2540 และหลกสตรอสลามศกษาตอนปลาย พ.ศ. 2523 หลกสตรดงกลาวเปนหลกสตรเฉพาะดานเฉพาะทาง สอดคลองกบหลกสตรการศกษาขนพนฐาน พ.ศ. 2544 ของกรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ ทงน เพอใหสถานศกษาทจดการศกษาเกยวกบอสลามศกษา สามารถนาไปใชจดการศกษาทงในระบบ นอกระบบ และตามอธยาศย ควบคกบการจดการศกษาขนพนฐานไดอยางตอเนองตลอดระยะเวลา 12 ป โดยแบงเปน 4 ชวงชน ชวงชนละ 3 ป คอ ชวงชนท 1 ,ชวงชนท 2 ระดบอสลามศกษาตอนตน ( อบตดาอยะฮ ) , ชวงชนท 3 ระดบอสลามศกษาตอนกลาง (มตะวซซเตาะฮ)และชวงชนท 4 ระดบอสลามศกษาตอนปลาย ( ซานะวยะฮ ) หลกสตรอสลามศกษา ประกอบดวย องคความร ทกษะ กระบวนการเรยนร คณลกษณะ และคานยม คณธรรม จรยธรรมของผผเรยนใหเปนคนด มปญญา มคณภาพชวตทด มเจตคตทดตอศาสนาอสลาม โดยจาแนกสาระการเรยนรออกเปน 3 กลมดงน 1 . กลมศาสนาอสลาม

104

2 . กลมสงคมศกษาและจรยธรรม 3 . กลมภาษา 2.10.3 การศกษาฟกฮในสถาบนอดมศกษา

สถาบนอดมศกษาในประเทศไทยทมสาขาวชาชะรอะฮ (ฟกฮ) มอย 2 สถาบนซงทงสองสถาบนดงกลาวตงอยในเขตจงหวดชายแดนภาคใต ไดแก: 2.10.3.1 วทยาลยอสลามยะลา

วทยาลยอลามยะลาเปนสถาบนการศกษาในระดบอดมศกษาทไดรบการสถาปนาขนโดยนกวชาการมสลม และผทรงคณวฒดานอสลามศกษาในภมภาคจงหวดชายแดนภาคใต ซงมเจตนารมณอนแนวแนในการสงเสรมและพฒนาการดานอสลามศกษาใหมประสทธภาพและมคณภาพตามมาตรฐานสากลทวไป วทยาลยอสลามยะลาไดรบอนญาตจากทบวงมหาวยาลยใหจดตง เมอวนท 3 เมษายน พ.ศ.2541(วทยาลยอสลามยะลา,ม.ป.ป: 12) ซงมทตงอย ณ หมท7 ตาบลบด อาเภอเมอง จงหวดยะลา โดยทาการสอนหลกสตรเดยว คอหลกสตรศลปศาสตรบณฑต ซงประกอบดวย 2สาขา ไดแก :

1. สาขาวชาชะรอะฮ (กฎหมายอสลาม) 2. สาขาวชาอศลดดน(หลกการศาสนาอสลาม)

สาขาวชาชะรอะฮ (กฎหมายอลาม) หรอสาขาวชาฟกฮ เปนสาขาวชาหนงท

วทยาลยอสลามยะลาไดเลอกมาทาการสอน ซงตามโครงสรางหลกสตรสาขาวชาชะรอะฮ รายวชาทเกยวของกบฟกฮททาการสอนประกอบดวย

1. อลกรอานเกยวกบชะรอะฮ 2. หลกศาสนบญญต 3. กฎศาสนบญญต 4. อรรถาธบายอลกรอานเกยวกบบทบญญต

105

5. หะดษเกยวกบบทบญญต 6. ศาสนบญญตเกยวกบอบาดาต 7. ศาสนบญญตเกยวกบมอามะลาต 8. ศาสนบญญตเกยวกบครอบครว 9. ศาสนบญญตเกยวกบมรดกและพนยกรรม 10. ศาสนบญญตเกยวกบอาญา 11. ระบบศาลอสลาม 12. ประวตศาสนบญญต 13. การสมมนาทางชะรอะฮ 14. สารนพนธทางชะรอะฮ 15. ศาสนบญญตเปรยบเทยบ 16. ศาสนบญญตเกยวกบสตร

(วทยาลยอสลามยะลา,ม.ป.ป.:58-61)

ตอมาวทยาลยอสลามยะลาไดมการปรบปรงหลกสตรเมอป พ.ศ. 2548 เพอความเหมาะสมและสอดคลองกบพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 ทมงเนนการพฒนาคนใหเปนผทมความคดรเรมสรางสรรค นอกจากน คณะอสลามศกษาและวทยาลยอสลามยะลา มนโยบายการศกษาทมงเนนการผลตบณฑตทมความรความสามารถซงสามารถใหบรการวชาการแกสงคมอยางมประสทธภาพ สาเหตดงกลาวนเปนสวนสาคญในการปรบปรงหลกสตร เพอใหสอดคลองกบสงดงกลาวน หลกสตรจงมการปรบเปลยนและปรบปรงเนอหาของบางกระบวนวชา ตลอดจนปรบเพมและตดบางรายวชาเพอความเหมาะสม (วทยาลยอสลามยะลา , 2549 : 55-63 ) 2.10.3.2 วทยาลยอสลามศกษา มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน วทยาลยอสลามศกษาเปนหนวยงานเทยบเทาคณะ ทอยภายใตการบรหารงานของ มหาวทยาลยสงขลานครทรวทยาเขตปตตาน ซงไดรบพระราชทานกฤษฎกาจดตงเมอ 31 ธนวาคม พ.ศ.2532 โดยกาหนดใหเปนศนยกลางการศกษา คนควา วจยดานวชาการและศลปะวทยาการเกยวกบศาสนาอสลามและบรการวชาการแกสงคม ปจจบนวทยาลยอสลามศกษาประกอบดวย สานกเลขานการ สานกงานวชาการและบรการชมชนและ1ภาควชา คอ ภาควชาอสลามศกษา(วทยาลยอสลามศษา,ม.ป.ป.:1)

106

ภาควชาอสลามศกษา จดการเรยนการสอนหลกสตรดงตอไปน :(วทยาลยอสลามศกษา,ม.ป.ป./2)

1. หลกสตรศลปศาสตรบณฑต(อสลามศกษา) 2. หลกสตรศกษาศาสตรบณฑต(ครศาสตรอสลาม) 3. หลกสตรศลปศาสตรบณฑต(อสลามศกษา โปรแกรมภาษา

อาหรบ) 4. หลกสตรศลปศาสตรบณฑต(กฎหมายอสลาม) 5. หลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต (สาขาวชาอศลดดน ชะรอะฮ

ประวตศาสตรและอารยธรรม) 6. หลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาอสลามศกษา ( หลกสตร

ใหม พ.ศ. 2549 ) (วทยาลยอสลามศกษา , 2549 : 1) ภาควชาอสลามศกษาไดใหความสาคญกบสาขาชะรอะฮ (กฎหมายอสลาม) หรอ

ฟกฮ โดยไดจดการเรยนการสอนถง 2 หลกสตรดงทไดกลาวมาขางตน ซงมรายวชาทเกยวของกบฟกฮ (กฎหมายอสลาม) ดงน:

1. หลกสตรศลปศาสตรบณฑต สาขาวชากฎหมายอสลาม (มหาวทยาลย สงขลานครนทรวทยาเขตปตตาน,ม.ป.ป. :184)

1.1 ฟกฮ 1 1.2 ฟกฮ 2 1.3 ฟกฮ 3 1.4 กฎหมายครอบครวอสลาม 1.5 กฎหมายมรดก-พนยกรรมอสลาม 1.6 อลกรอานทเกยวกบกฎหมาย 1 1.7 หะดษเกยวกบกฎหมาย 1 1.8 อศลลฟกฮ 1 1.9 อศลลฟกฮ 2 1.10 เกาะวาอดและทฤษฎฟกฮ 1.11 ฟกฮเปรยบเทยบ 1 1.12 วธวทยาการวจยทางนตศาสตรอสลาม

107

1.13 ระบบการศาลในอสลาม 1.14 สมมนาฟกฮกบปญหาปจจบน 1.15 อลกรอานทเกยวกบกฎหมาย 2 1.16 หะดษเกยวกบกฎหมาย 2 1.17 ฟกฮในชวตประจาวน 1.18 ปรชญากฎหมายอสลาม 1.19 ฟกฮ 4 1.20 ฟกฮเปรยบเทยบ 2 1.21 กฎหมายอสลามระหวางประเทศ

2. หลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชากฎหมายอสลาม (มหาวทยาลยสงขลานครทร วทยาเขต ปตตาน,ม.ป.ป. :202-203)

หลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชากฎหมายอสลาม มจานวนหนวยกจ

ตลอดหลกสตร 36 หนวยกจ โดยเลอกศกษาได 2 แผนคอ

1. แผน ก แบบ ก (1) (ศกษาเฉพาะวทยานพนธ) 2. แผน ก แบบ ก (2) ซงมรายวชาฟกฮในวชาบงคบเฉพาะสาขา

ดงน : 2.1 ประวตนตบญญตอสลาม 2.2 ฟกฮเปรยบเทยบ 2.3 ฟกฮสนนะฮ 2.4 ชะรอะฮกบจรยธรรม 2.5 สมมนาทางฟกฮในปญหารวมสมย 2.6 ชะรอะฮกบการพฒนาสงคม 2.7 ฟกฮทางอาญาเปรยบเทยบ

อยางไรกตามฟกฮ (กฎหมายอสลาม) ถอวาเปนสาขาวชาหลกทมสลมใน 5

จงหวดชายแดนภาคใตนามาจดการเรยนการสอนและใหความสาคญ นอกจากสถาบนตางๆทได

108

กลาวมาขางตนแลว ฟกฮยงถกนามาทาการสอนในมสยด ศนยอบรมเดกมสลมประจามสยด และตามสถานทละหมาด ตางๆ