Page 1
ยพา จ��วพฒนกล
หนงส�อเล�มนเป�นหนงส�อการพยาบาลครอบครวทมคณค�า สำหรบพยาบาล
ทจะศกษาทฤษฏทเกยวกบการดแลครอบครว เพ�อนำไปใช�ในการพยาบาลได�อย�าง
เหมาะสม ครอบครวเป�นหน�วยย�อยของสงคมทสำคญทมการเปล�ยนแปลงไปตาม
วงจรชว�ตของครอบครว ผ�ช�วยศาสตราจารย� ดร.ยพา จ��วพฒนกล มความมานะ
อตสาหะในการรวบรวม เร�ยบร�ยงหนงส�อเล�มนเพ�อให�ผ�อ�านเข�าใจการเปล�ยนแปลง
และความต�องการของครอบครวอย�างแท�จร�ง
ศาสตราจารย� ดร. รจา ภ�ไพบลย�
การพยาบาลครอบครว
ISBN : 978-616-279-931-0
Page 3
สงวนลขสทธของมหาวทยาลยมหดล
พมพครงท 1 พฤศจกายน 2559 จ�านวน 1,000 เลม
การพยาบาลครอบครว / ยพา จวพฒนกล. -- พมพครงท 1. -- นครปฐม : ส�านกพมพ
มหาวทยาลยมหดล, 2559.
248 หนา : ภาพประกอบ ; 28 ซม.
1. การพยาบาล. 2. การพยาบาล, ทฤษฎ. 3. การพยาบาลในเคหสถาน.
4. ครอบครว. I. ชอเรอง.
WY200 ย411ก 2559
ISBN 978-616-279-931-0
อางอง ยพา จวพฒนกล. (2559). การพยาบาลครอบครว. นครปฐม : ส�านกพมพ
มหาวทยาลยมหดล.
จดพมพโดย
ส�านกพมพมหาวทยาลยมหดล
อาคารหอสมดและคลงความรมหาวทยาลยมหดล ชน 2
25/25 ถ.พทธมณฑลสาย 4 ต.ศาลายา อ.พทธมณฑล จ.นครปฐม 73170
โทร. 0-2800-2680-9 ตอ 4302 โทรสาร 0-2441-9580
พมพท
หจก.ภาพพมพ
45/12-14, 33 หม 4 ต.บางขนน อ.บางกรวย จ.นนทบร 11130
โทร. 0-2879-9154-6 โทรสาร 0-2879-9153
[email protected]
ราคา 240 บาท
ภาพปกโดย ยพา จวพฒนกล
ขอมลทางบรรณานกรม
Page 4
ค�าน�า
การพยาบาลครอบครวเปนการใหบรการสขภาพแกบคคลและครอบครว โดยใช
ศาสตรทางการพยาบาล ศาสตรอนๆทเกยวของ รวมทงศลปะการพยาบาลมาใชในการ
สงเสรมสขภาพ ปองกนโรค ใหการพยาบาล และชวยฟนฟสภาพบคคลและครอบครว
ซงจะชวยใหบคคลและครอบครวสามารถเผชญภาวะวกฤตตางๆทเกยวของกบสขภาพได
อยางเหมาะสม หนงสอเลมนผเขยนไดผสมผสานเนอหา ความรจากประสบการณในการ
สอนนกศกษาทงภาคทฤษฏและภาคปฏบต การเยยมบานบคคลและครอบครวในชมชน
การทบทวนวรรณกรรม และประสบการณจากการศกษาวจย โดยมความมงหวงใหผอาน
มความเขาใจและสามารถดแลบคคลและครอบครวไดอยางมประสทธภาพ ซงจะชวยให
บคคลและครอบครวสามารถด�ารงภาวะสขภาพไดอยางปลอดภย และเหมาะสมกบบรบท
ของแตละครอบครว
เนอหาในหนงสอเลมนประกอบดวยเนอหา 2 หนวย คอ หนวยท 1 แนวคด ทฤษฎ
การพยาบาลครอบครว และหนวยท 2 การพยาบาลครอบครวสขภาพด ซงจะชวยใหผอาน
ไดทราบแนวคดและทฤษฏในการดแลครอบครว ความหมายของครอบครว กระบวนการ
พยาบาลครอบครว บรบทสงคมไทยกบการพยาบาลครอบครว นอกจากนนยงไดทราบ
เกยวกบการพยาบาลครอบครวสขภาพด โดยน�าทฤษฎพฒนาการครอบครวของ Duvall
มาเปนพนฐานในการแบงครอบครวในแตละระยะ ซงจะชวยใหผอานไดความรเกยวกบการ
พยาบาลครอบครวระยะเรมตนและเรมเลยงดบตร การพยาบาลเดกวยตางๆในครอบครว
การพยาบาลครอบครวระยะวยกลางคนและระยะวยสงอาย
หนงสอเลมนส�าเรจลงไดดวยความเออเฟอจากส�านกพมพมหาวทยาลยมหดล รวมทง
คณาจารยคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล ทคอยถายทอดองคความรและทกษะ
ทางการพยาบาลใหอยางตอเนอง อกทงผเชยวชาญซงอทศเวลาอานและใหขอเสนอแนะ
ทเปนประโยชนเพอปรบปรงเนอหาในหนงสอเลมนใหมความสมบรณมากทสด ตลอดจน
ความรวมมอทไดรบจากผรบบรการทอาศยอยในชมชนตางๆในกรงเทพมหานคร และผรบ
บรการทอาศยอยในต�าบลโคกคราม จงหวดสพรรณบร ผเขยนขอขอบพระคณในความ
กรณาและขอระลกไว ณ.ทน
ยพา จวพฒนกล
25 พฤษภาคม 2559
Page 5
สารบญ
หนา
หนวยท 1 แนวคด ทฤษฎการพยาบาลครอบครว 1
บทท 1 บทน�าในการพยาบาลครอบครว 3
ความหมายของครอบครว 3
กรณตวอยางครอบครว 6
อภปรายกรณตวอยางครอบครว 7
แนวคดในการพยาบาลครอบครว 7
สถานการณครอบครว “เจรญตระกล” 23
บทท 2 มลฐานทางทฤษฏในการพยาบาลครอบครว 29
ทฤษฎโครงสรางและหนาท 29
สถานการณครอบครว “ทรงธรรม” 32
สถานการณครอบครว “เปลงอรณ” 33
ทฤษฎปฏสมพนธเชงสญลกษณของครอบครว 36
ทฤษฎระบบครอบครว 39
สถานการณครอบครว “ยงยน” 42
ทฤษฎพฒนาการครอบครว 43
สถานการณ “ครอบครวตงเจรญ” 50
บทท 3 กระบวนการพยาบาลครอบครว: รปแบบตางๆในการประเมนครอบครว 55
การประเมนครอบครว 55
การตงขอวนจฉยการพยาบาลครอบครว 62
การวางแผนการพยาบาลครอบครว 65
การปฏบตการพยาบาลครอบครว 68
การประเมนผลการพยาบาลครอบครว 69
ตวอยางการพยาบาลครอบครว “แสงอรณ” 76
บทท 4 บรบทสงคมไทยกบการพยาบาลครอบครว 81
วฒนธรรม ความเชอ และทศนคตของครอบครว 81
แบบแผนการด�าเนนชวตของครอบครว 84
Page 6
รายไดของครอบครว 85
การเขาถงขอมลขาวสารดานสขภาพ 85
ปฏสมพนธระหวางสมาชกในครอบครว 86
เหตการณส�าคญในครอบครว 87
รปแบบการสอสารภายในครอบครว 88
ระดบความรวมมอของสมาชกตอกจกรรมสรางเสรมสขภาพ 88
แบบแผนสวนบคคลของผดแลในครอบครว 89
พนธกรรม 90
สงแวดลอม 90
นโยบายและระบบบรการสขภาพ 91
ระดบการศกษา 92
เครอขายการสนบสนนทางสงคม 92
กรณศกษา ครอบครว “เอออารมณ” 93
หนวยท 2 การพยาบาลครอบครวสขภาพด 101
บทท 5 การพยาบาลครอบครวระยะเรมตนและเรมเลยงดบตร 103
การพยาบาลครอบครวในระยะเรมตน 106
การพยาบาลครอบครวระยะมารดาตงครรภ 113
การพยาบาลครอบครวมารดาหลงคลอด 116
การพยาบาลครอบครวระยะเรมเลยงดบตร 131
สถานการณครอบครว “องพฒนา” 133
บทท 6 การพยาบาลเดกวยตางๆในครอบครว 139
การปองกนปญหาของเดกวยตางๆในครอบครว 140
ครอบครวระยะบตรวยกอนเรยน 146
ครอบครวระยะวยเรยน 153
ครอบครวระยะวยรน 163
สถานการณ ครอบครว “ทรงธรรม” 170
สารบญ
หนา
Page 7
บทท 7 การพยาบาลครอบครวระยะวยกลางคน 179
การใหค�าปรกษา 180
การฝกทกษะการปรบตว 181
การเสรมสรางสมพนธภาพทดในครอบครว 182
การฝกทกษะการดแลสขภาพครอบครว 183
การกระตนใหมการวางแผนครอบครว 184
การเสรมสรางพลงอ�านาจใหสมาชกในครอบครว 184
การดแลใหครอบครวมพฤตกรรมเสรมสรางสขภาพ 185
การแนะน�าเทคนคการเตรยมตวเขาสวยผสงอาย 189
การเสรมสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจของครอบครว 190
สถานการณ “ครอบครวซอตรง” 191
บทท 8 การพยาบาลครอบครวระยะวยสงอาย 197
การปองกนปญหาทพบบอยในผสงอาย 199
ปญหาการสญเสยการทรงตวและการหกลม 200
การคนพบความเจบปวยในระยะเรมตน 205
หลกการดแลผสงอายและครอบครว 207
สถานการณครอบครว “มานะศกด” 219
ดชน 229
Index 233
สารบญ
หนา
Page 9
ประวตผเขยน 237
ผชวยศาสตราจารย ดร.ยพา จวพฒนกล ภาควชาการพยาบาลสาธารณสขศาสตร
คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล
การศกษา พยาบาลศาสตรบณฑต (มหาวทยาลยมหดล) 2538
พยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลอนามยชมชน (มหาวทยาลยมหดล)
2543
ปรชญาดษฎบณฑต (พยาบาลศาสตร) (มหาวทยาลยมหดล, The School of
Nursing, Michigan University) 2553
ประกาศนยบตเวชปฏบต การดแลรกษาโรคเบองตน คณะพยาบาลศาสตร
มหาวทยาลยมหดล 2555
Page 10
238 การพยาบาลครอบครว
วจย 1. ชนชม เจรญยทธ, อาภา ยงประดษฐ, ทพา ตอสกลแกว, ปรางทพย อจะรตน,
ยพา จวพฒนกล. ปญหาและความตองการของผสงอายทเจบปวยเรอรงในชมชนชนบท
แหงหนงของประเทศไทย. วารสารมหาวทยาลยครสเตยน. 2551; 14(1): 48-53.
2. Jewpattanakul Y, Phuphaibul R, Loveland-Cherry CJ,
Nityasuddhi D, Suwonnaroop N. Factors influencing well-weing
among families with adolescents living in and around Bangkok,
Thailand. Pacific Rim International Journal of Nursing Research. 2010;
14(3): 235-48.
3. ยพา จวพฒนกล, อบลวรรณา เรอนทองด, ฐตรตน ทบแกว. ผลของโปรแกรม
การออกก�าลงกายโดยการแกวงแขนรวมกบครอบครวตอพฤตกรรมการออกก�าลงกาย
ของผสงอายโรคความดนโลหตสงชนดไมทราบสาเหต. วารสารพยาบาลศาสตร. 2555;
30(2): 46-57.
4. ยพา จวพฒนกล, อบลวรรณา เรอนทองด, ฐตรตน ทบแกว. แนวทางการ
เฝาระวงจากบดา-มารดาเพอลดการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลของเยาวชน.วารสาร
พยาบาลศาสตร. 2556; 31(1): 38-47.
5. ยพา จวพฒนกล, อบลวรรณา เรอนทองด. การพฒนาแนวทางลดการบรโภค
เครองดมแอลกอฮอลของเยาวชนทครอบครวบรโภคเครองดมแอลกอฮอล: การสนทนา
กลมโดยบดา-มารดา. วารสารพยาบาลทหารบก. 2556; 14(1): 35-40.
6. ยพา จวพฒนกล, ฐตรตน ทบแกว. การพฒนาแนวทางการลดความขดแยงใน
ครอบครวเพอปองกนการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลของเยาวชนไทย.วารสารบรพา.
2557; 22 (2): 15-27.
7. ยพา จวพฒนกล, ขนษฐา สมย. การบรโภคเครองดมแอลกอฮอลของครอบครว
ไทย. วารสารพยาบาลทหารบก. 2557; 15(2): 305-19.
Page 11
ประวตผเขยน 239
8. นงนช เพชรรวง, ยพา จวพฒนกล. ปญหาและความตองการของผปวยโรคหลอด
เลอดสมองและผดแลในศนยสขภาพชมชน. วารสารพยาบาลศาสตรและสขภาพ. 2557;
37(4): 37-54.
9. ยพา จวพฒนกล, สรสวด ไววอง. การปองกนการสบบหรในเยาวชนโดยการ
มสวนรวมของครอบครวและชมชน. วารสารพยาบาลศาสตรและสขภาพ. 2558; 38(3):
24-31.
10. ขนษฐา สมย, ยพา จวพฒนกล, สมจนต เพชรพนธศร. ความสมพนธระหวาง
ปจจยสวนบคคล ภาวะเศรษฐกจ และสงคม ความเครยด ตอพฤตกรรมการดมสราของ
ประชาชนในชมชนเขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร. วารสารพยาบาลศาสตร. 2558;
33(1): 42-50.
11. รงทพย กาศกด, เยาวลกษณ เสรเสถยร, ยพา จวพฒนกล. ปจจยท�านายการปรบ
ตวในชวตสมรสของสตรตงครรภวยรน.วารสารพยาบาลศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.
2558; 27(1): 133-148.
12. อาภา ภคภญโญ ยงประดษฐ, ยพา จวพฒนกล, วชชดา เจรญกจการ, นารรตน
จตรมนตร, รจา ภไพบลย. กระบวนการและปจจยความสาเรจในการพฒนาสขภาพชมชน
ตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง. วารสารพยาบาลสาธารณสข. 2558; 29(2): 87-99.
บทความ 1. ยพา จวพฒนกล. การเสรมสรางสมรรถนะแหงตนในการออกก�าลงกายของผสง
อายโรคความดนโลหตสง: บทบาทสมาชกในครอบครว. วารสารพยาบาลศาสตร. 2555;
30(1): 81-90.
2. ยพา จวพฒนกล. การสนบสนนของครอบครวในการออกก�าลงกายโดยการแกวง
แขนส�าหรบผสงอาย. วารสารพยาบาลทหารบก. 2555; 13(2): 1-7.
3. ยพา จวพฒนกล. งานวจยกบพยาบาลโภชนบ�าบด. หนงสอประกอบการอบรม
พยาบาลโภชนบ�าบด. กรงเทพฯ: สมาคมผใหอาหารทางหลอดเลอดด�าและทางเดนอาหาร
แหงประเทศไทย; 2557; 55-69.