Page 1
สารบญ
:
วถแหงการ ‘รอด’ 6
(คำานำาสำานกพมพ)
คำาปรารภ 10
วถสวฒนธรรมแหงความตนร 17
สงคมทเปนปฏปกษกบความด 24
จากดทรอยทถงเมองไทย 34
บทเรยนจากแอฟรกาใต 44
คนผดกมสทธไดรบความเมตตา 53
ทางหลดพนจากกบดกแหงความรนแรง 63
ดแล ‘ตวก’ ใหอยเปนทเปนทาง 72
Page 2
กอนสายใยจะขาดสะบน 81
หวงสะอาด ไยสาดโคลน 99
สามมตของชวต 110
ภาคผนวก
เรองสวนตว 116
เกยวกบผเขยน 140
Page 3
6
วถแหงการ ‘รอด’
สภาพการณทวโลกยคนสะทอนสภาวะของ ‘ความ
เสอม’ ไดชดเจน ไมวาในแงของสงคม วถชวต หรอ
สงแวดลอม แมโดยภาพรวมทประจกษคอความเจรญ
ทางวตถ รมรวยดวยเทคโนโลยรดหนาอนตอบสนอง
ความสะดวกสบายในการใชชวตทกแงมม แมกระทงการ
ยดอายใหยนยาว ไมรเจบปวย ไมมแกเฒา และอนาคต
อาจไปไกลถงการพยายามมชวตเปนนรนดร
แตหากเราไมปดหปดตาและไมหลอกตวเอง
จนเกนไป คงยอมรบไดวาความเจรญตางๆ นนเปนดง
เสนทบซอนเดยวกนกบความเสอม และประเทศไทย
Page 4
7
เชนกนทอยในสภาวการณดงกลาว เหนไดจากเพยง
ชวงหนงทศวรรษทผานมา นอกจากภยธรรมชาตจะทว
ความรนแรงและแปรปรวนมากขน ความขดแยงระหวาง
ผคนในสงคมถอวาเขาขนราวลก พรอมแตกเปนเสยงได
ทกขณะ ความเหลอมลำาของมาตรฐานและคณภาพชวต
ของประชาชนทนบวนจะถางกวางขนทกท ผคนดจะ
พากนทกขงายขน สขนอยลง ฯลฯ
เหลานใชการวพากษสงคมไทยในแงลบเลว-
รายเกนจรง แตอยทเราจะกลามองและพรอมยอมรบ
เพอรวมกนคนหาคำาตอบอนนำาไปสการเปลยนแปลง
ทดขนหรอไม?
พระไพศาล วสาโล ผซงไดรบการยอมรบ
ในวงกวางวาสามารถเชอมโยงความรดานพทธธรรม
มาอธบายความเปนไปของชวตและสงคมไดอยาง
ชดเจน สมสมย ทงในมตสวนบคคล เศรษฐกจ และ
การเมอง ปรากฏเปนผลงานมากมายตอเนองมาตลอด
สามทศวรรษ
เชนเดยวกบผลงานสเลมของทานในชดน
ไดแก มงไปสหนใด บทความซงเนนถงการคนพบความ
สขทแททามกลางความผนผวนปรวนแปรของสงคม
กอนสายใยจะขาดสะบน บทความบนทกถงเหตการณ
ความขดแยงในบานเมอง และหนทางนำาไปสความ
สมานฉนท ทางธรรม บทความขนาดยาววาดวยบทบาท
Page 5
8
และคณคาของพทธศาสนาทามกลางกระแสโลกาภวตน
และ ธรรมไมไดเทศน รวมปาฐกถาและคำาบรรยาย
ในโอกาสตางๆ เชอมโยงกบคณภาพชวตและสงคม
ทสงบสนต
จากคำาปรารภและคำาถามในตอนตน...ทาม-
กลางความเปนอยและเปนไปของสงคมไทยในปจจบน
เชอวางานเขยนลาสดชดนของพระไพศาล วสาโล จะม
สวนเออใหคณไดพจารณาใครครวญหาคำาตอบอนจะนำา
ไปสสงทดขนรวมกน
เพราะหากสงคมไปไมรอด เราทกคนจะรอด
หรอ...
นภา เผาศรเจรญ
บรรณาธการพเศษ
7 มกราคม 2555
Page 7
10
คำาปรารภ
ในรอบหลายปทผานมา สงคมไทยมความราวฉาน
อยางหนกจนถงกบเกดเหตการณนองเลอดกลาง
มหานคร แมจนบดนกยงไมมททาวาความปรองดอง
จะกลบคนมาในระยะเวลาอนใกล ปญหาดงกลาวหาก
เปนแคความขดแยงระหวางบคคลทเปนชนชนนำาของ
ประเทศ กอาจแกไดดวยการขจดคนใดคนหนงออกไป
หรอไมกดวยการประนประนอมแบงปนผลประโยชน
ใหเปนทพอใจของทกคน แตแทจรงแลวความขดแยง
ทกำาลงเกดขนนมรากเหงามาจากปญหาเชงโครงสราง
ซงกอใหเกดความเหลอมลำาอยางมากระหวางคนใน
Page 8
11
ชาต รวมทงซำาเตมความไมเปนธรรมใหหนกหนวงขน
เปนเหตใหผคนเปนจำานวนนบลานลกขนมาเขารวมหรอ
สนบสนนความขดแยงทเกดขน
ใชแตเทานน ความแตกตางทางดานทศนคต
วถชวต และผลประโยชน ซงหนนเสรมความขดแยง
ใหขยายตว ยงเกดขนจากปจจยอนๆ อกมาก รวมทง
กระแสโลกาภวตน ซงนอกจากทำาใหความเหลอมลำา
หรอชองวางในแนวตงขยายตวแลว ยงทำาใหสงคมไทย
มการแตกตวในแนวราบมากขน แมกระทงในหมคน
ชนกลางดวยกนกมรสนยมและมมมองตางกนอยาง
ไมเคยปรากฏมากอน เนองจากไดเขาถงขอมลขาวสาร
ทหลากหลาย และมเสรภาพในการบรโภคทแตกตาง
กนมากขน
ปจจยเหลานลวนมสวนทำาใหความเปนหนง
เดยวกนของคนในชาตยากจะเกดขนได แตกไมถงกบ
ทำาใหผคนแบงฝกแบงฝายจนถงกบมงรายตอกน หากวา
ผคนไมถกครอบงำาดวยความโกรธเกลยดอยางทเปนอย
ในปจจบน ความยดตดถอมนในอดมการณและความคด
ของตนจนไมยอมรบความเหนตางเปนทมาแหงอคต
จนมองเหนผคดตางจากตนเปนคนเลวราย หรอเหยยด
เขาใหตำากวาความเปนมนษย ผลทตามมากคอความ
รนแรงและการประหตประหาร
สงคมไทยจะหลดพนจากกบดกแหงความ
รนแรงไดกตอเมอมการปฏรปเชงโครงสราง เพอลด
Page 9
12
ความเหลอมลำาและสรางความเปนธรรมใหเกดขน ขณะ
เดยวกนกตองรวมกนนำาพาจตสำานกใหหลดพนจากการ
ครอบงำาของความโกรธเกลยด ยอมรบความหลากหลาย
และเคารพความเปนมนษยของทกคนแมจะเหนตางจาก
ตน รวมทงเชอมนในการแกปญหาความขดแยงดวย
สนตวธ
แนวทางสความสมานฉนทของสงคมไทย
เปนเนอหาหลกของหนงสอเลมน ซงประกอบขนจาก
บทความสวนใหญทเคยตพมพในคอลมน ‘มองอยาง
พทธ’ และ ‘จตววฒน’ ในหนงสอพมพ มตชน ระหวาง
ป 2551-2554 มสวนนอยทเคยตพมพในแหลงอน แต
กลวนอยในแนวเรองเดยวกน
นอกจากเลมนแลว ยงมอกสามเลมทออกมา
ในชดเดยวกน คอ มงไปสหนใด ทางธรรม และ ธรรม
ไมไดเทศน แตละเลมมจดเนนทตางกน กลาวคอ มงไป
สหนใด เนนเกยวกบการรกษาใจใหเปนสขทามกลาง
ความผนผวนปรวนแปร ทางธรรม ประกอบดวยบทความ
ขนาดยาววาดวยบทบาทและคณคาของพทธศาสนา
ทามกลางกระแสโลกาภวตน สวน ธรรมไมไดเทศน
เปนงานรวมปาฐกถาและคำาบรรยายในโอกาสตางๆ ซง
เนนถงความสมพนธระหวางคณภาพจต ชวตทผาสก
และสงคมทสงบสนต
Page 10
13
ขอขอบคณคณนภา เผาศรเจรญ ซงนอกจาก
รเรมและสนบสนนใหมหนงสอชดนแลว ยงรบเปน
บรรณาธการตนฉบบใหดวยความใสใจทงๆ ทมงาน
ประจำารดตว ทำาใหหนงสอชดนสำาเรจดวยด พรอมกนน
ขอขอบคณสำานกพมพโพสตบกสทเหนวาหนงสอชดน
มคณคาควรแกการเผยแพรใหกวางขวาง หวงวาผอาน
จะไดรบประโยชนสมความมงหวงของผจดพมพ
พระไพศาล วสาโล
1 มกราคม 2555
Page 12
17
ในยคทกระแสโลกาภวตนกำาลงเชยวกราก ผลพวง
ประการหนงทเกดขนไปทวทงโลก โดยทสงคมไทยกหน
ไมพน ไดแกการแพรระบาดของวฒนธรรม 2 กระแส
ใหญ คอ ‘วฒนธรรมแหงความละโมบ’ และ ‘วฒนธรรม
แหงความโกรธเกลยด’
การเชอมโลกใหเกอบจะเปนหนงเดยวกนดวย
โลกาภวตนทางเศรษฐกจและเทคโนโลยนน ในดานหนง
ทำาใหลทธบรโภคนยมแพรขยายไปทกมมโลกอยางไม
เคยปรากฏมากอน แมกระทงในปาลกและภเขาสงกยง
หนไมพน ระบบโทรคมนาคมทเชอมโยงถงกนทงโลก
วถสวฒนธรรมแหงความตนร
Page 13
18
ไดถกใชเพอกระตนการบรโภคทงวตถและภาพลกษณ
อยางไมหยดหยอน จนผคนไมเคยรสกพอเสยท
ในอกดานหนง กระแสโลกาภวตนไดทำาให
ผคนทวทงโลกไดเผชญกบการไหลบาของอตลกษณ
ทแตกตางจากตน ไมวาจะเปนศาสนา เชอชาต และ
ภาษา ระยะหางทางภมศาสตรทครงหนงเคยเปน
กำาแพงขวางกนคนตางเชอชาต ศาสนา และภาษา ให
อยแยกหางจากกน เมอพงทลายลงหรอไรความหมาย
ผคนกสามารถเดนทางขามทวปหรอขามพรมแดนงาย
กวาแตกอน อกทงยงสามารถตอกยำาอตลกษณของตน
ผานสอไรพรมแดน ผลทตามมากคอคนตางอตลกษณ
ตองมาอยประชดกน แตแทนทจะเขาใจกนมากขน กลบ
หวาดระแวงกน และรสกวาอตลกษณของตนกำาลงถก
คกคาม จงพยายามปองกนอตลกษณของตนมากขน
ซงเทากบผลกอกฝายใหกลายเปนคนละพวกคนละฝาย
มากขน ผลกคอเปนศตรกน เกดความโกรธเกลยดตอ
กน ทงนยงไมพดถงการแผขยายและรกรานของทนท
ทรงพลงในการเขามาตกตวงผลประโยชนในทองถนอน
ไดอยางสะดวกขน เพราะตลาดถกเปดอยางเสร ทำาให
เกดความขดแยงและตอสขดขนจนระเบดเปนความ
รนแรงในหลายท
สงคมทดงามนอกจากจะตองมโครงสราง
และระบบทเออใหเกดชวตทดงามแลว ยงจำาเปนตอง
มวฒนธรรมทสอดคลองไปในแนวทางเดยวกน เรา
Page 14
19
อาจเรยกวฒนธรรมดงกลาววา ‘วฒนธรรมแหงความ
ตนร’ โครงสรางนนไมวาจะดเพยงใดยอมตองมการ
ปรบเปลยนตามยคสมย แตถามวฒนธรรมทดงาม
เปนเครองรองรบ กชวยใหการปรบเปลยนนนเปนไป
อยางเหมาะสมกบกาลเวลา แทนทจะแขงตวจนฝน
ความเปลยนแปลง นอกจากนน โครงสรางยงเปนสงท
ขนอยกบตวบคคลทอยในโครงสรางนนไมใชนอย แม
โครงสรางจะดเพยงใด แตตวบคคลไมดดวย กอาจกอ
ใหเกดผลทไมพงปรารถนา วฒนธรรมนนมบทบาท
โดยตรงในการกำาหนดจตสำานกและพฤตกรรมของผคน
วฒนธรรมทดยอมอำานวยใหเกดบคคลทมจตสำานกและ
พฤตกรรมทดงาม จงเปนองคประกอบสำาคญทเสรมกบ
โครงสราง เพอกอใหเกดสงคมทดงาม
สงคมไทยกำาลงตองการวฒนธรรมแหงความ
ตนร กลาวอยางถงทสดแลว วฒนธรรมแหงความตนร
จะเกดขนไดกดวยการทผคนมโลกทศนทไปพนจาก
วตถนยม แมวตถเปนสงสำาคญตอชวต แตความสข
ของคนเรากมไดขนอยกบวตถเสมอไป นอกจากความ
สขทางกายแลว เรายงตองการความสขทางจตใจ และ
ความสขทางใจนเองทเปนความสขทลกซงทสดทมนษย
ทกคนควรเขาถงใหได จดมงหมายสงสดของมนษยจง
มไดอยทการครอบครองวตถใหไดมากทสด แตอยทการ
เขาถงความสขทางจตใจดวยตนเอง และเออใหผอนเขา
ถงดวยเชนกน ความสขดงกลาวจะชวยใหเราไมหลงใหล
Page 15
20
มวเมากบวตถ เพราะประจกษดวยตนเองวามความสข
ทประเสรฐและลกซงกวาความสขจากวตถมากนก
นอกจากโลกทศนทเหนมนษยในแงมมทลก
ซงแลว เรายงจำาเปนตองมโลกทศนทมองเหนมนษย
อยางเชอมโยงสมพนธกบสรรพชวตและสงแวดลอม
ชวต สงคม และธรรมชาต ไมอาจแยกจากกนได ความ
ผาสกของเราแตละคนผกตดอยกบความผาสกของผคน
รอบขาง สงคมรอบตว และธรรมชาตแวดลอม สำานก
ดงกลาวจะชวยใหเราออนโยนตอธรรมชาตและรสกถง
บญคณของสรรพชวตและทกผคนในสงคมมากขน เอา
ตวเองเปนศนยกลางนอยลง ไมมองตนเองในกรอบ
แคบๆ โดยมองคนตางเชอชาต ศาสนา ภาษา เปนคน
อน หากมองเหนมนษยทกคนและทกชวตวาเปนเพอน
รวมโลกทอยภายใตสายสมพนธเดยวกน มความรกและ
ความเหนอกเหนใจกนมากขน
โลกทศนทง 2 ประการ อนไดแกการไมของตด
อยกบวตถนยมและการมองเหนมนษยเปนหนงเดยว
กบสรรพชวตและสงแวดลอม เปนโลกทศนทผนกแนน
อยกบแกนแกนของพทธศาสนาอยแลว แตถกละเลย
ไปนาน จงจำาเปนอยางยงทจะตองมการฟนฟหรอปฏรป
พทธศาสนาเพอใหกลบมามพลงในการเสรมสราง
โลกทศนดงกลาวขนมาใหสมสมย เพอเปนพนฐานให
แกวฒนธรรมแหงความตนร
พทธศาสนายงสามารถเสรมสรางวฒนธรรม
Page 16
21
แหงความตนรไดดวยการสงเสรมการพฒนาจต พทธ-
ศาสนามระบบการพฒนาจตโดยอาศยสมาธภาวนาเปน
พนฐาน จตนนมคณภาพหลายประการทสามารถพฒนา
ได เชน สต สมาธ เมตตา กรณา รวมทงปญญา แมวา
คณภาพแตละชนดตองการวธการทแตกตางกน แตจด
รวมกคอการกลบมารจกตนเอง และมความสงบเยน
เปนผลทตามมา การพฒนาจตใหมคณภาพดงกลาว
นอกจากชวยใหตนเองเปนสขและเปนทาสวตถนอยลง
แลว ยงเออใหเกดสมพนธภาพทดงามกบผอน มความ
เอออาทร ไมระบายทกขใสคนอน หากปรารถนาจะชวย
ใหผอนมความสข การพฒนาจตจงเปนพนฐานสำาคญ
ของการมจรยธรรม (หรอศล) ทดงามในสงคม
จรยธรรมทดงามนอกจากจะเกดจากการ
พฒนาจตโดยอาศยสมาธภาวนาแลว ยงสามารถบม
เพาะไดดวยการอาศยกลยาณมตรและกระบวนการกลม
พทธศาสนาควรถอเปนบทบาทสำาคญในการสงเสรม
ใหเกดกระบวนการกลมดงกลาวไดในหลายลกษณะ
ดงทพระสงฆในหลายทองทสงเสรมใหชาวบานรวมกลม
เพอการพฒนาชมชน อนรกษวฒนธรรมและสงแวดลอม
รวมถงกลมสจจะสะสมทรพย กลมดงกลาวหากม
กระบวนการทด เชน สงเสรมใหทกคนมสวนรวม มการ
สรปบทเรยนและแลกเปลยนประสบการณ นอกจากจะ
สรางความไววางใจใหเกดขนแลว ยงชวยหลอหลอมให
เกดความเสยสละและรบผดชอบตอสวนรวม ตลอดจน
Page 17
22
ตงมนในศลมากขน
ปรมณฑลของธรรมนนมไดอยทจตใจของผคน
เทานน หากยงครอบคลมไปถงสงคมและชมชนทอยรอบ
ตวเราดวย ดงนนเมอจะนำาธรรมมาใชใหเกดผล นอก
เหนอจากการนอมนำาเขามาเปนสวนหนงของชวตและ
ตงมนในจตใจแลว การจดวางธรรมใหเปนพนฐานของ
สงคมและวฒนธรรมกมความสำาคญเชนกน การบรณา-
การธรรมอยางรอบดานเทานนทจะชวยใหชวตทดงาม
บงเกดขนไดในทกมต และชวยใหวฒนธรรมแหงความ
ตนรงอกงามจนสามารถทดทานวฒนธรรมแหงความ
ละโมบและวฒนธรรมแหงความเกลยดชง มใหบนทอน
สงคมและทำาลายธรรมชาตแวดลอมดงทกำาลงเปนอย
เอกสารแจกในการประชมของมหาวทยาลยเทยงคน
ตลาคม 2551
Page 18
24
พฤตกรรมทางศลธรรมของคนเราไมไดขนอยกบ
ทศนคตหรอความรสกผดชอบชวดภายในใจเทานน แต
ยงถกกำาหนดโดยสงแวดลอม รวมถงสถานการณและ
ผคนรอบตวดวย หากมใครสกคนเปนลมอยบนถนนทม
คนพลกพลาน ถาทกคนพากนเดนผานผเคราะหรายโดย
ไมหยดชวยเหลอเขาเลย คนทเดนตามมากมแนวโนมท
จะเดนผานเขาไปดวยเชนกน แตถาบงเอญมใครสกคน
หยดเดนแลวเขาไปชวยเขา กจะมใครตอใครอกหลายคน
เขาไปทำาอยางเดยวกน เชน ซอยาดมหรอหานำาใหกน
สงคมทเปนปฏปกษกบความด
Page 19
25
นกจตวทยาคหนงแหงมหาวทยาลยโคลมเบย
เคยทำาการทดลองดวยการมอบหมายใหนกศกษา
คนหนงแกลงทำาเปนโรคลมบาหมอยคนเดยวในหอง
โดยมนกศกษาอกคนหนงนงอยในหองตดกน (แตไมร
วามการทดลอง) จากการทดลองทำาซำาหลายๆ ครง
พบวานกศกษาขางหองเมอไดยนเสยงรองจะเขาไปชวย
‘ผปวย’ ถงรอยละ 85 ของการทดลอง แตถาหากในหอง
ขางๆ นนมคนอย 5 คน รอยละ 31 เทานนทจะมคนจาก
หองนนไปชวย
เขายงไดทดลองดวยการสมควนในหอง
ปรากฏวาคนทอยนอกหองหากเหนควนพวยพงจาก
ใตประตจะรบวงไปบอกเจาหนาทถงรอยละ 75 ถาเขา
อยคนเดยว แตถาอยกนเปนกลม จะมการรายงาน
เจาหนาทเพยงรอยละ 38 ของการทดลองเทานน
การทดลองนไดขอสรปวาผคนมแนวโนมทจะ
ทำาตวเปนพลเมองดหากวาอยคนเดยว แตถาอยกน
หลายคน ความใสใจทจะเปนพลเมองดกลดลง
กลาวกนวาคนเรามกจะทำาดตอหนาผคน ขอน
มความจรงอย แตถาผคนสวนใหญทำาตวเฉยเมย ดดาย
ตอปญหา ไมอนาทรตอผเดอดรอน คนอนกมกจะทำาตาม
ดวย นคอเหตผลวาเหตใดผหญงจงถกลวนลามในรถเมล
หรอถกฉดกระชากลากถเขาพงหญาโดยไมมใครเขาไป
ชวยเหลอเลย ในสถานการณเชนน ตางคนตางโยนความ
รบผดชอบใหคนอน (“แกทำาสๆ” หลายคนคงนกเชนน
Page 20
26
ในใจ) หาไมกนกในใจวา “ถงฉนไมทำา คนอนกทำา”
สดทายกไมมใครทำาอะไรเลยสกคน อนธพาลจงทำาราย
ผหญงไดสมใจและลอยนวลไปได
นอกจากผคนแวดลอมแลว สถานการณหรอ
สถานภาพของแตละคนกมสวนกำาหนดพฤตกรรมของ
เขาดวย เมอเกอบ 40 ปทแลวมการทดลองทมหาวทยา-
ลยสแตนฟอรด โดยทำาคกจำาลองขน และมอาสาสมคร
จำานวน 24 คนมารบบทเปนผคมและนกโทษ อาสา-
สมครเหลานลวนคดมาจากผทมสขภาพจตดมาก ผท
รบบทเปนผคมซงมอยครงหนงนนไดรบเครองแบบ ใส
แวนตาดำา และมอปกรณทกอยางเหมอนจรง รวมทงม
อำานาจเชนเดยวกบผคมทวไป
การทดลองมกำาหนด 14 วน แตหลงจากดำาเนน
ไปไดเพยง 6 วนกตองยต เพราะนกโทษทนสภาพทถก
บบคนในคกไมไหว เนองจากผคมใชอำานาจอยางเตมท
เพยงแคคนแรก นกโทษกถกปลกใหขนมาวดพนตงแต
ต 2 และทำาอะไรตออะไรอกหลายอยาง วนตอมาเมอ
นกโทษแสดงอาการตอตานขดขน กถกลงโทษหนกขน
มการเปลองผาและจบขงคกเดยว หลงจากนนนกโทษ
หลายคนมอาการหงอย หงอ และซม ขณะทผคมแสดง
อาการขมขกาวราวมากขน ผานไปไมกวน นกโทษ 4
คนถกพาออกจากการทดลอง เพราะมอาการคลมคลง
และซมเศราอยางหนก สถานการณเลวรายกวาทคด
จงตองยตการทดลองกอนกำาหนด 8 วน
Page 21
27
อาสาสมครบางคนทรบบทผคมเปดเผยในเวลา
ตอมาวาพฤตกรรมทเขาทำาในคกนนตรงขามกบทเขา
ทำาในยามปกต บางคนยอมรบวาไมคดมากอนวาตนจะ
มพฤตกรรมรนแรงอยางนน เพราะเชอวาตวเองเปนคน
รกสนต สวนฟลป ซมบารโดซงเปนผทำาการทดลองอน
ลอชอดงกลาว ยอมรบเชนกนวาไมคาดคดวาพฤตกรรม
ของผคนในคกจำาลองจะเปลยนไปอยางรวดเรวและ
เขมขนขนาดนน
การทดลองดงกลาวชใหเหนอยางชดเจน
วาสถานการณบางอยางนนสามารถเปลยนแปลง
พฤตกรรมของผคนได มนสามารถดงเอาดานลบหรอ
ความรนแรงกาวราวในตวของผคนออกมาอยางคาด
ไมถง ‘คนด’ ในยามปกตอาจกลายเปนคนทเหนแกตว
บาอำานาจ หรอนยมความรนแรงได หากมอำานาจ
มากมายในมอ
ดงทคณหมอประเวศ วะสไดเปรยบเปรยไว
ไก 2 ตวเมอถกสมครอบ จากเดมทเคยหากนอยาง
สงบ กจะเรมจกตกน คนเมอถกครอบดวยโครงสรางท
คบแคบ กจะกลายเปนปฏปกษตอกน แสดงความรนแรง
ตอกน สงคมเผดจการเบดเสรจอยางคอมมวนสต (โดย
เฉพาะรสเซยสมยสตาลนและจนยคปฏวตวฒนธรรม)
เปนตวอยางหนงทดงเอาดานลบของมนษยออกมา
อยางนาเกลยด ผคนไมเพยงระแวงตอกนเทานน แต
ยงพรอมทจะปรกปรำาใสรายกนเพอความอยรอดของตว
Page 22
28
แมกระทงสามภรรยากไมไวใจกน เพราะกลววาตางฝาย
จะเปนสายใหตำารวจ
ทมกพดกนวา “ถาทกคนเปนคนด สงคมกจะด
ดวย” เปนความจรงเพยงครงเดยว คนมใชเปนผกำาหนด
สงคมฝายเดยวเทานน สงคมกเปนตวกำาหนดผคนดวย
นนกคอ “ถาสงคมเลว ทกคนก(มสทธ)เปนคนเลว”
อทธพลของสงคมมผลทางลบตอจตใจของ
ผคนเพยงใด พระพทธองคไดตรสไวในจกกวตตสตร
โดยทรงชใหเหนถงผลกระทบเปนลกโซ กลาวคอ เมอ
(ผปกครอง)ไมจดสรรปนทรพยใหแกเหลาชนผไรทรพย
ยอมทำาใหความยากจนระบาดทว จากนนกจะมการ
ลกขโมยแพรหลาย มการใชอาวธระบาดทว มการฆา
ผคน โกหก สอเสยด ประพฤตผดในกาม ฯลฯ จนเกด
มจฉาทฏฐ ความฝกใฝในอธรรม ความละโมบ และ
มจฉาธรรม เปนตน
เหนไดวาการปกครองทไมกอใหเกดการแบง
ปนทรพยอยางทวถง สามารถกอผลกระทบตอเนอง
ไมเพยงทำาใหผคนกนอยฝดเคองเทานน แตยงสงผล
ตอพฤตกรรมของประชาชน เรมจากการผดศลผดธรรม
ตามมาดวยการกดกรอนจตสำานกของผคน ทำาใหกเลส
และความหลงผดเพมพนขน
อทธพลของสงคมทมตอจตสำานกของผคน เปน
เรองทชาวพทธและคนไทยทวไปไมสตระหนกหรอยงให
ความสำาคญนอยมาก ดงจะเหนไดจากการนยมเปลยน
Page 23
29
จตสำานกของผคนดวยวธการเทศนาสงสอน (รวมทงพา
นงสมาธ) ซงแมจะมประโยชน แตกยงไมพอ เพราะได
ผลในระดบบคคลหรอกบคนกลมหนงเทานน แตสงผล
นอยมากตอสงคมโดยรวม
การยกระดบจตสำานกหรอเสรมสรางพฤตกรรม
ทางศลธรรมของผคนนนไมอาจเกดขนในวงกวางได
เลย ตราบใดทโครงสรางหรอเงอนไขทางสงคมยงอย
ในสภาพทเปนปฏปกษกบความด สภาพดงกลาวไดแก
ความยากจนทแพรระบาด การมอบายมขทวบานทว-
เมอง สอมวลชนทถกครอบงำาดวยบรโภคนยม การ
ศกษาทไมสงเสรมการเรยนรและใฝธรรม ประเดนเหลา
นมการพดกนมากแลว แตทยงพดถงนอยกคอความ
เหลอมลำาทางเศรษฐกจและสงคม
ปจจบนมงานวจยหลายชนทยนยนวานอก
จากความยากจนแลว ความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ
และสงคมสงเสรมใหเกดอาชญากรรมและความรนแรง
ในสงคมโดยตรง ลาสดคองานวจยของรชารด วลคน-
สน ซงเปนทกลาวขานอยางแพรหลาย เขาไดชวาเมอ
เทยบระหวางประเทศตอประเทศ รฐตอรฐ เมองตอ
เมอง จะพบวาสงคมทมความแตกตางทางดานรายไดสง
มาก (เชน สหรฐอเมรกา) มอาชญากรรมและนกโทษใน
สดสวนทสงกวาสงคมทมความแตกตางทางดานรายได
นอยกวา (เชน ญปน นอรเวย)
Page 24
30
ความรนแรงนนเกดจากคนระดบลางทรสก
คบแคน ตำาตอย และไมพอใจคนระดบบนทดถกตน
รวมทงเกดจากความรสกวาตนถกเอารดเอาเปรยบดวย
ขณะทคนระดบบนนนนอกจากมโอกาสเขาถงทรพยากร
มากกวาแลว ยงใชอภสทธดงกลาวเบยดบงผลประโยชน
ของผทอยตำากวา ทำาใหชองวางทางเศรษฐกจถางกวาง
ขน
ความรนแรงยงเกดจากชองวางทางสถานภาพ
ซงกอใหเกดความเหนหางหมางเมน และพฒนาไปส
ความรสกเปนปฏปกษตอกนไดงายมาก งานวจยดง-
กลาวชวาในประเทศทมความแตกตางทางรายไดสงมาก
จะมความไมไวเนอเชอใจสงมาก เชน ในสงคโปรมเพยง
รอยละ 20 เทานนทบอกวาผคนสวนใหญไวใจได ขณะ
ทผทมความเหนดงกลาวมมากถงรอยละ 65 ในสวเดน
และเดนมารก ซงเปนประเทศทมความแตกตางทาง
รายไดนอยมาก
ดงทการทดลองของซมบารโดไดชชด สถานภาพ
ทตางกนสามารถดงเอาดานลบหรอสวนทเลวรายใน
ใจมนษยออกมา เพราะตางฝายตางมองซงกนและกน
เปนคนละพวกคนละฝาย แมสงคมทมความเหลอมลำา
สงมากจะแตกตางจากสภาพในคก แตการทผคนแบง
กนตามสถานภาพทมความแตกตางอยางชดเจน (เชน
รายไดซงเชอมโยงกบการศกษาและรสนยมการบรโภค
รวมทงอทธพลทางการเมองและ ‘เสนสาย’) กยอมทำาให
Page 25
31
แตละฝายมแนวโนมทจะแสดงพฤตกรรมทางลบตอกน
และกน ตรงกนขามกบมตรภาพทมกจะดงดานบวกหรอ
คณธรรมออกมา (เชน แยงกนออกเงนคาอาหาร)
แมวาการวจยของวลคนสนจะเนนเฉพาะประ-
เทศทรำารวย 20 ประเทศ ไมรวมประเทศระดบกลางหรอ
ยากจน แตกบอกอะไรหลายอยางเกยวกบประเทศไทย
ซงมความเหลอมลำาทางเศรษฐกจและสงคมสงกวา
ประเทศเหลานนมาก (เมอป 2549 กลมคนทรวยสดม
ทรพยสนสงเปน 69 เทาของกลมทจนสด) อยางนอยการ
ศกษาเปรยบเทยบดงกลาวบอกเปนนยวาอาชญากรรม
ความรนแรง ตลอดจนความราวฉานของคนไทยทง
ประเทศเวลาน เปนผลมาจากความเหลอมลำาของคนใน
สงคมไมนอยเลย ปฏเสธไมไดวาความแตกตางทางดาน
สถานภาพทำาใหคนไทยเกดความไมไววางใจตอกนมาก
ขน โดยเฉพาะชนชนกลางมแนวโนมดแคลนคนระดบ
ลางทมฐานะและการศกษาตำากวาตนอยางเหนไดชด
เมอเรวๆ นมการเปดเผยผลการสำารวจทศนคต
ของประชาชนในเอเชย พบวาคนไทยเพยงรอยละ 15
เทานนทเหนวาคนทมการศกษานอยหรอไรการศกษา
ควรมสทธทางการเมองเทากบคนทมการศกษาสง
ตวเลขดงกลาวนบวาตำาทสดในเอเชย นนหมายความวา
รอยละ 85 เหนวาคนทมการศกษานอย (หรอคนจน) ควร
มสทธทางการเมองนอยกวาคนทมการศกษาสง (หรอ
คนมเงน) ทศนคตดงกลาวเปนทงผลพวงและสาเหต
Page 26
32
ของความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง
ในประเทศไทยในเวลาน
การเรยกหาความสามคคหรอสมานฉนทของ
คนในชาตจะเกดขนไดอยางไร หากบานเมองมความ
เหลอมลำากนมากมายขนาดน ในทำานองเดยวกน การ
หวงใหคนมความเมตตากรณาหรอมศลธรรมตอกนจะ
เกดขนไดอยางไร หากสภาพสงคมทเปนอยมแนวโนม
ทจะดงเอาดานลบของผคนออกมา
สงคมทมความเหลอมลำาสงมากไมเพยง
บนทอนสายสมพนธของผคนในสงคมเทานน หากยง
กดกรอนจตวญญาณของผคนดวย มพกตองเอยถงการ
บนทอนสขภาพ (การวจยของวลคนสนชวาในสงคมทม
ความเหลอมลำาสง มอตราการตายของทารก โรคอวน
การใชยาเสพตด และมความเครยดสงตามไปดวย)
พระพทธเจาตรสวา ปจจยหนงทจะทำาใหเกด
ความสามคคหรอสาราณยธรรมไดแกสาธารณโภค
หรอการแบงปนกน ในสงคมระดบประเทศ การแบงปน
ไมอาจทำาดวยการแจกเงนแบบประชานยม ซงใหผล
ชวคราวและมใชการแกปญหาทถกจด แตจะตองทำาให
เกดกลไกการกระจายรายไดทเปนธรรม ทงโดยอาศย
กลไกตลาด กลไกรฐ และกลไกภาษ รวมทงกระจาย
อำานาจทางการเมองเพอใหเกดโอกาสในการเขาถง
ทรพยากรอยางเปนธรรม
Page 27
33
ชาวพทธพงระลกวาธรรมอนเปนเครองยด
เหนยวใจบคคลและประสานใหผคนเกดความสามคค
หรอสงคหวตถ 4 นน ขอสดทายไดแกสมานตตตา คอ
‘ความมตนเสมอ’ หรอปฏบตตอกนอยางเทาเทยมกน
สงทตองตงคำาถามกคอ สงคมทมความเหลอมลำาสงมาก
อยางสงคมไทยจะสงเสรมใหเกดธรรมขอนไดอยางไร
ถาไมสงเสรม เราจะหวงใหคนไทยมความรกและสามคค
กนไดอยางไร
มตชนรายวน ตลาคม 2552