๓๘ ประการ ประทีปของผู้ปรารถนาความเจริญรุ่งเรืองแห่งชีวิต มงคล สิริคุตฺโต ภิกฺขุ
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
๓๘ประการ
ป ร ะ ท ป ข อ ง ผ ป ร า ร ถ น า ค ว า ม เ จ ร ญ ร ง เ ร อ ง แ ห ง ช ว ต
มงคล
สรคตโต ภกข
๓๘ประการ
มงคล
สรคตโต ภกข
ป ร ะ ท ป ข อ ง ผ ป ร า ร ถ น า ค ว า ม เ จ ร ญ ร ง เ ร อ ง แ ห ง ช ว ต
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร4
มงคลสตร เปนสตรหนงในคมภรขททกปาฐะ ในพระสตตนต- ปฎก เปนพระพทธภาษตทพระพทธเจาทรงแสดงไวเปนภาษาบาล มจ�านวน ๑๑ คาถา มความยาวเพยง ๒๒ บรรทด เรมตงแตคาถา ทขนตนวา อเสวนา จ พาลาน เปนตน ไปจนถงคาถาทขนตนวา ผฏฐสส โลกธมเมห ซงมความไพเราะ ทงเบองตน ทามกลาง และทสด เปนพทธพจนวาดวยมงคล ๓๘ ประการ อนเปนสตรพฒนาการ ทางจตแบบอมตะ เปนค�าสงสอนทเสรมสรางสงคมใหเจรญดวย ศล สมาธ ปญญา ตามหลกพระพทธศาสนา แตเนองดวยพระสตรน มความยอมาก ยากทจะเขาใจและน�ามาปฏบต เมอประมาณ พ.ศ. ๙๐๖ พระพทธโฆษจารย แหงอนเดย ไดรจนาคมภรอรรถกถาชอ ปรมตถโชตกา ขน อธบายสตรตางๆ ในคมภรขททกปาฐะ ทานได อธบายเนอความในมงคลสตรนใหเขาใจงายขนดวย แตไมสพสดาร มากนก
ค�าน�าจากผเรยบเรยง
ขอนอบนอมแด
สมเดจพระผมพระภาคผทรงตรสค�าสอนน
และทานสรมงคลาจารยผรจนามงคลทปน
ตลอดจน ผทไดเรยบเรยงเรองนมาแลวทกทาน
5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ตอมาเมอจลศกราช ๘๘๖ (พ.ศ. ๒๐๖๗) ทานสรมงคลาจารย พระมหาเถระผเปรองปราดทางภาษาบาลรปหนงแหงลานนาไทย ไดรจนาคมภร มงคลตถทปน ขนเปนภาษาบาล ซงนยมเรยกสนๆ ตามภาษาไทยวา มงคลทปน คมภรนไดอธบายขยายความมงคลสตร อยางวจตรพสดาร ใหความรทงทางวรรณคด ศพทศาสตร และหลก ธรรม พรอมทงมอทาหรณประกอบค�าอธบายอยางแจมแจง นบเปน คมภรทล�าคาคมภรหนง ซงเปนผลงานของคณะสงฆไทย เปนทนยม แพรหลายในวงการศกษาและปฏบตธรรม
และตอมากไดมผรจนา มงคลสตรแปลพสดาร โดยแปลเปน ส�านวนเทศนาของ พระครสรปญญามน (ออน) ไดรจนาขนโดยแปล ถอดความจากบาลมงคลสตร แลวอธบายหลกธรรม ยกอทาหรณ ประกอบค�าอธบาย ตามแนวคมภรมงคลตถทปนของทานสรมง-คลาจารย และคมภรอนๆ
สวนส�านวนภาษาไทย ปจจบนกมผรหลายทานไดแตง โดย เฉพาะชนพระเถระกมอยสองส�านวน คอของพระเดชพระคณ ทานเจาคณพระอบาลคณปมาจารย (สรจนโท จนทร) วดบรมนวาส กบของเจาพระคณสมเดจพระมหาวรวงศ (จวน อฏฐาย ป. ๙) วด มกฏกษตรยาราม และผลงานของทานผร อกหลายทาน เชน ของพนเอกปน มทกนต อาจารยเกษม บญศร และเจาคณพระเทพ- สทธมน (โชดก) วดมหาธาตฯ ซงปจจบนเปนสมเดจพระสงฆราชเจา พระอรยวงศาคตญาณ ทานเหลานไดแตงไวอยางเรยบรอยสวยงาม
แตเนองจาก คณสรวทย ไชยพงศาวล เจาของส�านกพมพ เจรญวทยาการ ไดมความประสงคจะเผยแพรหลกธรรมในมงคลสตร
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๖
นอก ซงไดเคยบอกแลววาไดมผเขยนไวหลายส�านวน ขอใหเลอก พมพเอา แตเจาของไมมความประสงคเชนนน จงใหขาพเจาเรยบเรยง ขนใหมอกฉบบหนง
ซงการเรยบเรยงน ไดอาศยค�าอธบายจากทานผรทไดอธบาย ไวแลวเปนแนวโดยตลอด ดงนน ขาพเจาจงถอวา ขาพเจาเปนผ เรยบเรยงจากความรทไดศกษามาจากคมภร และหนงสอของทาน ผรดงกลาว ดงนนจงมไดถอวาเปนงานเขยนโดยตรงของขาพเจา เปนแตเพยงเรยบเรยงผลงานนขนมาใหม และบางตอนไดสอบทาน จากพระไตรปฎก และไดแทรกไวใหมบาง ซงเปนการเรยบเรยง ดวยกศลเจตนาเพอใหค�าสงสอนของพระพทธองคทานแพรหลาย ทวไปเทานน มไดมเจตนาเปนอน เมอมความผดพลาดใดๆ เกดขน ขาพเจาขอนอมรบวาเปนความเบาปญญาของขาพเจา สวนความด ทมอย ขออทศใหแกบรรดาทานผเปนผรจนาเรมตนทกลาวมาแลว ทกประการ
สรคตโต ภกข(วดเขาอตสคะโต หวหน)
๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ค�าน�าจากชมรมกลยาณธรรม
หนงสอมงคล ๓๘ ประการ เลมน มทมาจากความตงใจด ทจะตอบแทนพระคณครบาอาจารยเปนทตง เนองจากสมยท ขาพเจาเปนนกเรยนโรงเรยนวงไกลกงวล อ. หวหน จ. ประจวบ- ครขนธ มโอกาสเขาเรยนโรงเรยนพทธศาสนาวนอาทตยทส�านก วดหวหน เรยนอยหลายป และทานสรคตโต ภกข เปนพระ อาจารยสอนทานหนง ทานมความเมตตาขาพเจามาก ตอมาบดน ทานลาสกขานานแลว และปรารภวาตองการท�าหนงสอเลมน อกครงเพอเผยแผใหกวางขวาง ขาพเจาจงรบปากวาจะท�าใหทาน เพราะเนอหาแหง มงคล ๓๘ ประการ เลมน เปนหลกธรรม ส�าคญอนสมเดจพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจาทรงแนะน�าให เราชาวพทธถอปฏบตเปนมงคลเปนแนวทางด�าเนนชวต และทาน อาจารยไดอธบายไวเขาใจงาย มตวอยางมากมายและมความเหน ทคมคาย ชวนอาน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๘
บดนขาพเจาไดจดท�าหนงสอส�าเรจแลวดวยความรวมมอ รวมใจของทมงานชมรมกลยาณธรรม ขอขอบคณทกทานผม อปการคณตอชมรมกลยาณธรรม ในโอกาสนขอนอมถวาย อานสงสแหงธรรมเพอเปนพทธบชา เปนอาจรยบชาแดครบา อาจารยทกทาน และขออทศผลแหงบญกศลนใหแกดวงวญญาณ ของคณพอฉตร และคณแมบญเลอม กลนสวรรณ บดามารดา ผเปนทรกบชายง ขอใหทานทงสองมความสขในสมปรายภพและม ความเจรญในธรรมยงๆ ขนไป หวงวาทกทานจะไดรบประโยชน สาระแหงมงคลชวตจากธรรมทานนโดยทวกน
กราบอนโมทนาและขอบพระคณทกทานทพญ. อจฉรา กลนสวรรณประธานชมรมกลยาณธรรม
๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ทางพฒนาชวต
มลเหตแหงมงคล
ความหมายของค�าวามงคล
อยางไหนขลง
มงคลขอท ๑ อเสวนา จ พาลาน� (ไมคบคนพาล)
มงคลขอท ๒ ปณฑตานญจ เสวนา (คบบณฑต)
มงคลขอท ๓ ปชา จ ปชนยาน� (บชาบคคลทควรบชา)
มงคลขอท 4 ปฏรปเทสวาโส (อยในประเทศอนสมควร)
มงคลขอท 5 ปพเพ จ กตปญญตา (มบญวาสนามากอน)
มงคลขอท ๖ อตตสมมาปณธ (ตงตนไวชอบ)
มงคลขอท ๗ พาหสจจณจ (มความรอบร, ความเปนพหสต)
มงคลขอท ๘ สปปญจ (มศลปะ)
มงคลขอท ๙ วนโย จ สสกขโต (มวนยด)
มงคลขอท ๑๐ สภาสตา จ ยา วาจา (มวาจาเปนสภาษต)
๑๒
๑5
๑๙
๒๓
๒๘
45
5๘
๗5
๘๒
๙๖
๑๐๖
๑๑5
๑๒๑
๑๓๑
สารบญ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๐
มงคลขอท ๑๑ มาตาปตอปฏาน� (การบ�ารงบดามารดา)
มงคลขอท ๑๒ ปตตสงคโห (เลยงดบตร)
มงคลขอท ๑๓ ทารสส สงคโห (การสงเคราะหภรรยา-สาม)
มงคลขอท ๑4 อนากลา จ กมมนตา (การงานไมคงคาง)
มงคลขอท ๑5 ทานญจ (บ�าเพญทาน)
มงคลขอท ๑๖ ธมมจรยา จ (ประพฤตธรรม)
มงคลขอท ๑๗ ญาตกานญจ สงคโห (สงเคราะหญาต)
มงคลขอท ๑๘ อนวชชาน กมมาน (ท�างานไมมโทษ)
มงคลขอท ๑๙ อารต วรต ปาปา (งดเวนจากบาปกรรม)
มงคลขอท ๒๐ มชชปานา จ สญญโม
(ส�ารวมจากการดมน�าเมา)
มงคลขอท ๒๑ อปปมาโท จ ธมเมส (ไมประมาทในธรรม)
มงคลขอท ๒๒ คารโว จ (มสมมาคารวะ)
มงคลขอท ๒๓ นวาโต จ (มความถอมตน)
มงคลขอท ๒4 สนตฏ (มความสนโดษ)
มงคลขอท ๒5 กตญญตา (มความกตญญ, เปนสตบรษ)
มงคลขอท ๒๖ กาเลน ธมมสวน� (ฟงธรรมตามกาลอนสมควร)
มงคลขอท ๒๗ ขนต จ (ความอดทน)
มงคลขอท ๒๘ โสวจสสตา (เปนคนวางาย)
มงคลขอท ๒๙ สมณานญจ ทสสน� (เหนสมณะ)
๑๓๙
๑5๒
๑๖4
๑๗๖
๑๘๓
๑๙๒
๒๐๐
๒๐๗
๒๑4
๒๒๑
๒๒๘
๒๓๓
๒4๐
๒4๖
๒54
๒5๙
๒๖4
๒๗๐
๒๗๖
๑๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
มงคลขอท ๓๐ กาเลน ธมมสากจฉา (สนทนาธรรมตามกาล)
มงคลขอท ๓๑ ตโป จ (การบ�าเพญตบะ)
มงคลขอท ๓๒ พรหมจรยญจ (ประพฤตพรหมจรรย)
มงคลขอท ๓๓ อรยสจจาน ทสสน� (เหนอรยสจ)
มงคลขอท ๓4 นพพานสจฉกรยา จ
(ท�าใหแจงซงพระนพพาน)
มงคลขอท ๓5 ผฏสส โลกธมเมห จตต� ยสส น กมปต
(จตไมหวนไหวดวยโลกธรรม)
มงคลขอท ๓๖ อโสก� (จตไมโศก)
มงคลขอท ๓๗ วรช� (จตปราศจากธล)
มงคลขอท ๓๘ เขม� (จตหลดพน, จตเกษม)
๒๘๒
๒๘๗
๒๙4
๓๐๐
๓๑๐
๓๑๘
๓๒5
๓๓๐
๓๓๓
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๒
ทางพฒนาชวต
ในปจจบนน เปนสมยของการพฒนา ทกคนตางกมความตองการความกาวหนาดวยกนทงนน และตางกพยายามทกวถทาง ทจะไดมาซงความกาวหนาของชวตนน เปนตนวาตองการท�ามา คาขายขน ท�าราชการกมงหวงทจะใหเจานายรก และอกหลายประการ ซงกอใหเกดมขบวนการแปลกๆ เชน ประเดยวเครองรางของขลง อาจารยวปสสนา ไมวาจะไปทางไหนกมผอางตววาเปนผวเศษ ทงนน ซงในยามปรกตอาจารยทมคณวเศษทางของขลง จะตองเปน ผทมอายราวๆ คณป แตถาคนเราลองคลงกนแลวบางทสามเณรนอย หรอไมกยายแกอะไรคนหนงเทานนกมความขลงวเศษแลว โดยอางวา เจาพอนนเจาแมนมาเขาประทบทรง แจกของขลง บอกหวยเบอร บ�าบดโรคภยไขเจบไปตามเรองตามราว ปญหาวาท�าอยางไรจงจะรวย ท�าอยางไรจงจะกาวหนาในหนาทการงาน ฯลฯ เหลานเปนปญหา ส�าหรบสงคมปจจบน
๑๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ถาเราจะยอนกลบไปอกประมาณ ๒๖ ศตวรรษ คอกอนท พระพทธเจาของเราจะตรสรธรรม ประชาชนชาวชมพทวปกมความ คดเหนเหมอนกบเราในปจจบนนเหมอนกน แตการแสวงหาของเขา ครงกระนนแตกตางกวาของเราในปจจบนน คอมงหวงแสวงหา คณวเศษเขาตว
ปรากฏเรองตามคมภรทางศาสนาวา คนสมยนนก�าลงตนตว ในการคนควาปญหาเกยวกบชวตจตใจ เชนปญหาวา คนเราเกดมา อยางไร เกดมาแลวท�าไมจงตองตาย ตายแลวไปไหน ตลอดจนปญหา เกยวกบเรองความสขความทกข เคราะหดหรอเคราะหราย และตางก แสดงความคดเหนกนแตละทศนะ แลวกโฆษณาความคดของตนวา ถกตอง อยางอนผด พอเผยแพรไปหนกๆ เขา เมอมคนเชอมาก ตวเองกเลยเปนคณาจารย มลกศษยคนละมากๆ และตางคนตางก มงอวดคณวเศษของตวเอง เพอมงหวงแสวงหาศษย และศษยก แสดงคณของอาจารย สบสนวนวาย จนกระทงยางเขาสสมยพทธ-กาล คอสมยทพระพทธเจาของเราตรสรแลว การแขงขนประชนด กนระหวางศษยตางอาจารยกทวความรนแรงยงขน
ในครงกระนน มการชมนมสาธารณะกนอยางกวางขวาง ตามหวเมองตางๆ เกอบจะทวเจดแควนของภาคกลางในชมพทวป สถานทชมนมใชสถานทภายใตรมไมบาง ศาลากลางเมองบาง สวน สาธารณะ และจตรสตางๆ บางแหงบาง บางแหงเจาบานผานเมอง นยมในเรองการอภปราย กอนญาตใหใชสณฐาคารหรอหอประชม ส�าหรบเมองนนๆ พอถงวนนดกไปประชมกน และผลดกนพด ผลดกนอภปรายเสนอความคดความเหนจนถงกบตงรางวลเอาแพ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑4
ชนะกนกมสวนทางดานพทธสาวก ไมปรากฏวาพระพทธเจาทรงสนบสนน
ในเรองการโตวาทะน แตกมบางปญหาทขดแยงกนในวงอภปราย มาทลถามพระพทธเจาอยเสมอ และพระองคกทรงวนจฉยชถก ชผดใหเสรจสนไป เมอถงตอนนแลวกมปญหาขนวา ท�าไมพระองค จงไมสงสาวกออกไปโตวาทะกบเขาหรอ พระองคทรงเปนหวงใน สาระธรรม เกรงวาจะไมสามารถจะทนตอการวพากษวจารณ ตรง กนขาม พระองคกลบทาอยตลอดเวลาวา “เอหปสสโก” แปลวา “เชญมาพสจน” และขอความเหลานกไดถกประกาศออกไปอยาง กวางขวาง ทงนเพอทจะทาพวกนกอภปรายทงปวงใหมาพสจนด พระธรรมของพระพทธเจานนนอกจากจะทนตอการเพงพสจนแลว ยงสามารถทจะท�าใหคนทมาพสจนนนเกดความเลอมใสศรทธาได
๑5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ในขณะททกคนตางด�าเนนการอภปรายกนอยอยางถงพรก ถงขงนน กเกดปญหาขน แรกในระหวางวงสนทนาขนวา “อะไรเปน มงคล”
เมอเราดรปของปญหาแลวไมนาทจะยาก แตวากกอใหเกด ความสบสนอยไมนอยในวงของนกอภปราย และนกอภปรายตางก เสนอความคดเหนของตนออกมาวา
“ทานทงหลายโปรดฟงทางน” นกคดคนหนงพด “ขาพเจารดวา อะไรเปนมงคล”
“ไหนลองเสนอความคดของทานมาดซวา ทานมความเหนวาอยางไร” นกคดอกคนหนงถามขน
มลเหตแหงมงคล
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๖
“ออ แนนอนทสด ขาพเจาจะตองแถลงแน” นกคดคนนนพด อยางมนใจ “ตามธรรมดาในรางกายของคนเรานนมสงหนงทเชดช อวยวะทงหลาย สงนนคอ “ตา” ตาสามารถทจะเหนสงสวยๆ งามๆ เปนตนวา เหนปราสาททงดงาม เหนนางงาม เหนแสงสอนสวยงาม ตลอดจนไดถายทอดความรสกของธรรมชาตมาสจตใจได ฉะนนสงท ตาเหนนนแหละเปนมงคล”
“ประเดยวกอนทาน” นกคดอกผหนงแยง “ททานวาสงทด ทเหนนนเปนมงคลจรงแนหรอ” นกคดอกคนหนงเรมจะแยง
“ไมนาจะถามเลยนทาน ขาพเจาไดบอกแลวอยางไรละวา ตาน เปรยบเหมอนเทพเจาแหงชวต ฉะนนสงทตาเหนกตองเปนมงคล” เจาของความคดตอบอยางภาคภมใจและนกกระหยมวา วาทะของตน จะตองถกแน
“ถกแลว ขาพเจาเขาใจตามททานพด แตยงไมมนใจจงถามด ขอถามสกหนอยเถอะวา ตาของคนเราเหนของด ของสวยงามเสมอ ไปหรอ คนรางกายผดผองสวยงามกเหน และไอตาดวงเดยวกน นนแหละกเหนคนรปรางนาเกลยด คนเปนโรคเรอน มน�าเลอด น�าหนองไหลเยมไปหมดทงตว เงนทองตากเหน สงสกปรกโสโครก มตรคถตากเหน ยาส�าหรบรกษาโรคตากเหน ยาพษตากเหน ปราสาทสวยงามตากเหน เรอนจ�าและขอคาทตาเหนกตองเปนมงคล ไปดวยละส เพราะสงเหลานตากเหน”
วาทะของนกคดคนแรก เปนอนวาลมพบไป “โปรดฟงขาพเจา บาง” นายสตมงคลกะ นกอภปรายคนทสองเรมเสนอตว “เปน ความคดทเบาเหลอเกนทนายคนนนวาตาเปนอวยวะส�าคญ ซง
๑๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ความจรงแลว ตาเปนอวยวะหยาบๆ สวนหนงเทานน คนเราถา ลองหลบตาเสยแลว รางกายกไมมความหมายอยางไร สงหนงทม ความส�าคญของรางกายกคอ “ห” เพราะหของคนเรานนตนท�างาน เกอบตลอดเวลา ขณะทเราหลบอย ถามอะไรเกดขนหจะรบรายงาน ทนท แมสงทตาไมสามารถเหนได แตหกสามารถไดยน ไมวาเสยง นนจะมาทางทศไหนหเปนไดยนทงนน นอกจากนนเสยงเพลงท เพราะๆ ซงเราไมสามารถจะรบดวยตา จมก ลน และไมสามารถ จะถกตองลบคล�าไดดวยรางกายได รวมความแลวเสยงทหไดยน แลว เปนของทพนจากส กลน รส และสมผส เปนของทละเอยด สะอาดแท ฉะนนเสยงทหไดยนจงเปนมงคล”
“นาคดเหมอนกน ทานสตมงคลกะ” นกพดอกคนหนงเรมจะ คดคาน “แตขอโทษเถอะ เสยงทเราไดยนนนเปนมงคลไปทกอยาง หรอ”
“ออ แนนอน” นายสตมงคลกะตอบ“ถาอยางนน เสยงดาทอ เสยงสาปแชง เสยงขเขญ เสยงโกหก
ตอแหล เสยงสอเสยดยยง เหลานกจดเปนมงคลดวยละส ทาน สตมงคลกะ” นายสตมงคลกะนงเงยบ เปนอนวาวาทะของนาย สตมงคลกะไดถกหกลางแลวอยางสนเชง
“ทานผเจรญทงหลายโปรดฟงทางน ถาทานอยากทราบความ จรง” นกอภปรายคนทสามเรมเสนอตวเอง “ขาพเจารสกสงสาร ทานทงสองเปนอยางยง ทมความคดเหนผดๆ อยางนน ความจรง แลวทานไดลมไปแลวหรอวา สงทส�าคญภายในรางกายของเรานน นอกจาก “ปาก” แลวจะมอะไรส�าคญกวาเปนไมม เพราะปากของ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๘
เรานสามารถทจะกนอาหารเพอน�าไปหลอเลยงสวนตางๆ ของ รางกาย และท�าใหรางกายเปนอยได ปากและลนของเราสามารถท จะลมรสอาหารทเอรดอรอยได ฉะนนสงทลนไดลมรสนนแหละ เปนมงคล”
“ประเดยวกอนทาน ทานวาทกอยางทลนลมรสนนเปนมงคล ทงหมดใชไหม” นกคดอกคนเรมแยง
“ออ แนนอนทสดละทานเอย” นายมตมงคลกะตอบ“ถาอยางนน ของตางๆ เปนตนวาของขมๆ รสเผดจดๆ และ
รสเฝอนๆ จนเหลอจะกนเขาไปไดกเปนมงคลละซ” เปนอนวา ความคดของนายมตมงคลกะไดถกลบลางไปอก
ในทสดกไมมใครสามารถจะตอบไดวาอะไรเปนมงคล ญตต เรองมงคลนไดกลายเปนขอพพาทและไมเบอไมเมาของบรรดา คณาจารยตางๆ ปญหาเรองนไดถกน�ามาคดกนอยเนองๆ ตามคมภร ไดกลาวไววา เรองมงคลนไมคดกนเฉพาะในหมมนษย แมแตเหลา เทวดากน�าเอาไปคดกน กาลไดลวงไปดวยความวนวายถง ๑๒ ป
ครนแลวไดมผน�าเรองราวนไปทลถามตอพระผมพระภาคเจา ซงขณะนนเสดจประทบอยทพระวหารเชตวนใกลๆ เมองสาวตถ และพระองคกไดตรสเรองมงคลในทางพระพทธศาสนาใหพระสงฆ และประชาชนฟง เรองทพระองคแสดงมทงหมด ๓๘ ขอ ทกขอ เปนผลจากการตรสรของพระองคทงสน เพราะพระองคมไดคดเอา เดาเอา ฉะนนแตละขอของพระองคจงเขาถงสจธรรมทงสน ไมม ใครผใดคดคานหรอทกทวง เรองราวทงหลายทสบสนกนอยถง ๑๒ ป กเปนอนหมดไป
๑๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ความหมายของค�าวามงคล
เมอพดถงเรองมงคลแลว บางคนอาจจะนกวาดภาพไปวาคงจะ เปนเรองอภนหาร เรองมหศจรรย เรองลงขมอม เครองรางของขลง อะไรท�านองนน ความจรงกนาจะใหคดอยางนน เพราะสมยเมอ ขาพเจายงเดกอยกมกจะไดยนเรองนในท�านองของขลงอยบอยๆ ถาเราคดไปในท�านองนนกเปนเรองทนาเสยใจไมนอยทเรายงพากน คดอยางนน
ความจรงแลวกไมนาทจะต�าหน เพราะวาเมอเราไดยนวา มงคล แลวท�าใหเราเกดความคดเชนนนจรงๆ ความจรงแลวมนเปนเรองท เราเขาใจผดกนในเรองของภาษา ฉะนนเมอพระจะแสดงเรองมงคล หรอวาเหนหนงสอทเกยวกบเรองของมงคลแลว โดยเฉพาะอยางยง พวกหนมๆ สาวๆ จะรสกวาหวใจและตาปรอลงไปถนดเมอไดยน ค�าวามงคล บางทกคดเลยไปวาควรจะน�าไปอานเมอเราแกแลว หรอน�าไปฝากคณยาคณยายทางบานตามเรอง
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๐
ทนเราลองมาศกษาเรอง “มงคล” กนเสยกอนเพอความเขาใจ ค�าวามงคล มงคลนในทางภาษาไทยของเรากยากทจะหาค�าแปลท ตรงตวไดยากสกหนอย แตถาจะเอาความหมายแลว ค�าวา “มงคล” หมายถงเหตทท�าใหคนเจรญขน มฐานะดขน มวชาความรดขน มยศ มต�าแหนงสงขน ไดบรรลความส�าเรจ ความสมบรณยงขน เหลานลวนแตเปนความหมายของค�าวามงคลทงสน ในขณะทเขยน เรองนอยกยงหาความหมายของค�านใหกะทดรดกนใจความยาก ไดพยายามหาหนงสอททานผรไดแตงเอาไวกยงไมสกระจาง ใน หนงสอมงคลชวตของ พนเอกปน มทกนต อธบดกรมการศาสนา ไดใหความหมายของค�าวามงคลวา “ทางกาวหนา” แตขาพเจากเลย มาไดแงคดอกอยางหนงวา “ทางพฒนาชวต” ดจะเหมาะกวา เพราะวา สมยนเปนสมยทเราก�าลงแขงขนกนในดานพฒนาและอกประการ หนง กเปนค�าแปลทกนใจความทงบาลเดมและภาษาปจจบน เปน อนตกลงกนในทนวาขาพเจาจะถอแปลค�าวา “มงคล” หมายถง “ทางพฒนาชวต” นหมายถงความเขาใจของขาพเจาเทานน
เปนอนวา มงคล หมายถงทางพฒนาชวตนนเอง ในสมยน เปนสมยแหงการพฒนา ไมวาประเทศใดกตางเรงรดพฒนากน เปนการใหญ เชน พฒนาชนบท พฒนาการศกษา และอกหลายๆ อยางทเราตนเตนกบความกาวหนาในดานการพฒนาของชาต ตางๆ ซงความจรงไมใชอะไร คอมงคลของเรานนเอง การพฒนา กหมายความถงการท�าสงหนงใหเจรญกาวหนาขนอก
การพฒนาไมใชจะมาเรมกนแตยคนเทานน ความจรงแลว เปนเรองทผคนในชมพทวปไดสงสยและพยายามหากนมานานแลว
๒๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ถงกบเถยงกนเปนระยะเวลา ๑๒ ป ความคดการพฒนาของคน สมยกอนนนเขาคดกนรอบคอบมาก และถงกบอภปรายกนถง แตกหกเลย แตความคดของเขาเปนไปอยางชาๆ แตวาไดผลด ไมเหมอนคนสมยนคดทจะพฒนาตวเองในทางลด บางคนสบบหร ไมเปน รสบบหรเพอทจะเขาสงคมงาย บางคนรดมสราเพอหา เพอนฝง บางคนคดอยากจะรวยทางลด ถงกบลงทนไปหาหลวงพอ นนเจาพอนกนใหว นไปหมด ทงนกเพอจะพฒนาตวเองและ ครอบครวนนเอง แตนาเสยดายทใชความพยายามในการนกเอา เดาเอา ผลทสดกไมไดรบผลตามความมงหมาย
ถาเราเดากนอยางในสมยเมอ ๒,5๐๐ ปกอนนนกไมเปนไร เพราะในสมยนนบานเมองยงไมเจรญและกยงไมมผรคอยแนะน�า เหมอนคนทเดนบกปาฝาดง เพราะวาในสมยนนถนนหนทางยงไมม เหมอนในสมยน แตเดยวนทางเขามไวใหเดนอยางสบาย ถาใคร ขนยอมบกปาอยางเดมกนาจะต�าหน เรองมงคลนกเหมอนกน ความจรงแลวพระพทธเจาของเราไดแสดงไวอยางสมบรณทสด แตแลวเรากยงแสวงหาทางพฒนาทลาสมยกนอยกเปนเรองท นาสงเวช
เปนอนยตไดวา มงคล แปลวา ทางพฒนาชวต ทนกเกดเปน ปญหาขนมาอกวา เราจะท�าอยางไรจงจะเปนการพฒนาชวต ปญหานกมตอบกนเปนสองสายคอ จากฝายคณาจารยเจาลทธตางๆ ซงท�าใหตองถกเถยงกนอยถง ๑๒ ป นนทางหนง และจากพระพทธ- เจาทางหนง มงคลแรกเปนมงคลของนกคด สวนมงคลของพระ พทธเจา เปนมงคลของผตรสร และเรองมงคลตางๆ กมเชอสายตดกน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๒
มาอยจนถงทกวนน เปนตนวา เราจะท�าการมงคลใดๆ กตาม จะตอง มใบไมอยางนนอยางนจงจะเปนมงคล เชนตองใสใบมะตม เพอจะ ใหชอเสยงโดงดง ใสใบทอง ใบนาก ใบเงน ผวมะกรด ขมนชน หญาแพรก ใบมะขาม ฝกราชพฤกษ เหลานเรยกวาเบญจมงคล เพราะวาจะท�าใหเจาของงานไดเปนใหญเปนโต
นเรากสงเกตไดวามงคลของนกคดนน ถอวตถตางๆ วาเปน มงคล ถาใครมสงนนไวแลวเปนอนวามมงคลทเดยว เพราะฉะนน เวลาจะท�างานมงคลตางๆ จงตองวงหากน เชน งานแตงงานตองม หอยสงข มมงคลแฝด เปนตน มไวเองไมได กตองไปขอยมหรอไม กตองเชาเขามา ทงนเพราะอยากไดมงคล เรองพธกรรมนยงหลายคน ยงหลายความคด ยากทจะประมวลกนมาหมดสนได เพราะเจาลทธ เหลานถอจากการเดานนเอง เมอตางคนตางเดากเดากนไปตางๆ นานา อยางเชนเราจะใหใครเขยนรป “พระปฐมเจดย” ถาคน ไมไดเหนพระปฐมเจดยเลย จะเขยนภาพไมถก และถาเขยน รอยภาพกเปนรอยอยาง ถาไดเคยเหนแลวรอยคนหรอพนคน กเขยนไดเหมอนกน
๒๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
มงคลทงสองอยางน เราลองมาพจารณากนดวา อยางไหน จะขลงกวากน อนนกตองอาศยททานผอานไดตดสนพจารณากน เอาเอง คอการตงมงคลของนกคดนน ใชวธถามตวเอง เอาความ ตองการของตวเองไปตงเปนมงคล และความคดเหลานเมอจะสรป แลวจะไดอย ๖ ทาง คอ ทางตา ห จมก ลน กาย ใจ อยางไหน ตองการอะไร ชอบอะไร แลวกยกเอาสงนนขนมาเปนมงคล เชน
พวกทเอาตาเปนเกณฑ ไดแก พวกทถอขนาดรปราง เชน ตะพดตองยาวขนาดนน ไมเทายาวเทานน พวกทถอส กนยมใชส ตามวน เชน วนอาทตยสแดง วนจนทรสเหลอง เปนตน นเปนการ ถอโดยเอาตาเปนเกณฑ ถอเปนมงคล
อยางไหนขลง
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒4
พวกทเอาหเปนเกณฑ ไดแกพวกทถอเสยงอยางพวกพราหมณ ถอหอยสงข และทถอวาใบมะตมเปนไมมงคลเพราะเอาชอมนเปน เกณฑ ไดยนค�าวา “ตม” กรสกวาเปนเสยงดง ฉะนนพวกทอยาก จะดงทงหลาย เวลาประกอบการมงคลกเลยเอาใบมะตมมารวมดวย หรอบางทกใชใบเงน ใบทอง เพราะชอของมนกระเดยดไปทาง เงนๆ ทองๆ เหลานเอาเสยงหมาเปนเกณฑในการตดสนเรอง มงคล
แตมงคลอยางพระพทธเจา ไมไดเอาสงทคนชอบมาเปนเกณฑ แตทรงเอาเหตผลเปนทตง เชน คนอยากจะเจรญกาวหนา ทรงพบวา อยางไหนทจะท�าใหเจรญกาวหนา กทรงแสดงวาการท�าอยางนนๆ เปนมงคล และในชวตของคนๆ หนง ถาไดฝกฝนตนเองอยางเตมท แลวกจะสามารถทจะพฒนาตวเองใหเจรญไดเทาไร ทรงแสดงไว หมดสนรวม ๓๘ ขนดวยกน
เมอกลาวถงมงคลภายนอกแลวเชนน กจะมปญหาถามวา ถาอยางนน เมอวตถทท�ากนในศาสนพธนน เชน ใบเงน ใบทอง ใบนาก ใบทบทม เหลานจะไมมผลทางมงคลเลยหรอ เรองนกขอ ตอบวาตามธรรมดาของคนเราทอยในสงคมและอยในสงแวดลอม ของขนบประเพณ ฉะนนการท�าสงใดทชอบดวยขนบประเพณ แลว เปนผลดทางดานจตใจแลความสามคค แตส�าคญอยทวาเราไมควร ทจะฝากความส�าคญ หรอความเจรญกาวหนาไวกบสงเหลานน ซงถงแมวาเราจะมของครบตามทนกคดทงหลายระบไวแลวในพธ มงคลสมรส ถาคมงคลสมรสไมมมงคลของพระพทธเจาเลย เชน ไมซอสตยตอกน ไมเออเฟอตอกน ชวตของคสมรสจะไมราบรน
๒5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เลย น�าสงขจากมงคล นกคดนน จะเปยกชมเฉพาะทรดมอเทานน แตมงคลของพระพทธเจาจะใหความชมฉ�าไปตลอดชวต
เพอพสจนความจรง ขอเชญทานศกษามงคลทง ๓๘ ขอ ของพระพทธเจาได
๑. ไมคบคนพาล๒. คบบณฑต๓. บชาบคคลทควรบชา4. อยในประเทศอนสมควร5. มบญวาสนามากอน๖. ตงตนไวชอบ๗. มความรอบร (ความเปนพหสต)๘. มศลปะ๙. มวนยด๑๐. มวาจาเปนสภาษต๑๑. การบ�ารงบดามารดา๑๒. เลยงดบตร๑๓. การสงเคราะหภรรยา-สาม๑4. ท�างานไมคงคาง๑5. บ�าเพญทาน๑๖. ประพฤตธรรม๑๗. สงเคราะหญาต๑๘. ท�างานไมมโทษ๑๙. งดเวนบาปกรรม
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๖
๒๐. ส�ารวมจากการดมน�าเมา๒๑. ไมประมาทในธรรม๒๒. มสมมาคารวะ-มความเคารพ๒๓. มความถอมตน๒4. มความสนโดษ๒5. มความกตญญ (เปนสตบรษ)๒๖. ฟงธรรมตามกาลอนสมควร๒๗. ความอดทน๒๘. เปนคนวางาย๒๙. เหนสมณะ๓๐. สนทนาธรรมตามกาล๓๑. การบ�าเพญตบะ๓๒. ประพฤตพรหมจรรย๓๓. เหนอรยสจ๓4. ท�าใหแจงซงนพพาน๓5. จตไมหวนไหวในโลกธรรม๓๖. จตไมโศก๓๗. จตปราศจากธล๓๘. จตหลดพน (จตเกษม)
๒๘ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
ในบรรดาสตวโลกทงหลาย สงทนาสนใจทสดคอคน เพราะวา ตวเราเองกเปนคน พอแมพนองตลอดจนเพอนฝงกเปนคน เมอเรา โตขนพอทจะไดรบการศกษาได เรากไปเรยนอยกบครซงกเปนคน ตลอดจนการคาขายเรากตองพบปะอยกบคน แมตวตายเรากไมวาย ทจะตองยงกบคน เพราะวาคนนนเองเปนผน�าเราไปเผาไปฝง
เมอสงแวดลอมทงหลายของเราขนอยกบคนเชนนแลว สงท เราจะตองศกษาหาความเขาใจใหดเกยวกบเรองของคน เพราะคนเรา
มงคลขอท๑
อเสวนา จ พาลาน� (ไมคบคนพาล)
๒๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
จะดกเพราะคน และจะเสยคนกเพราะคน จะร�ารวยหรอยากจน กเพราะคนอกเหมอนกน สวนสงอนสตวอนเปนแตเพยงสวนประกอบ เทานน ฉะนนในมงคลหรอทางพฒนาชวตขอตนนน พระพทธองค จงทรงสอนเรองคนและขอท ๒ กเกยวกบคน
ไมวาเราจะท�างานอะไร จะเปนการคาหรอวาการแตงงานกตาม สงทเราจะตองค�านงอยเปนประการแรกกคอ คน ถาสมมตวาทาน จะแตงงานกบใครสกคนหนง แทนทจะเปนหวงเรองสนสอดทองหมน แทนทจะเปนหวงน�าหอยสงขมงคลแฝด และหวงจ�านวนคนทจะ มารดน�าอวยพร แตควรทจะหวงคนทจะรวมกบเรานนแหละเปน ประการส�าคญ ดวาเขาจะเปนคนดหรอไมด เปนปญหาแรกทสด
คนพาล
คนในโลกนมอยสองประเภท คอ คนดกบคนพาล ในมงคล ขอแรกของพระพทธเจา พระองคทรงสงสอนใหเวนจากการคบ คนพาล กอนทเราจะเวนจากการคบกบคนพาลนน เรากควรท จะทราบเสยกอนวาคนพาลมลกษณะอยางไร เพราะเปนเรองท ยากมากทจะรไดวาคนไหนเปนคนพาล เพราะเราไมสามารถทจะ พสจนได โดยทางเครองแตงตวหรออาภรณประดบรางกาย ทงน เพราะวาคนพาลบางคนแฝงมาในรางของผดกม วธทจะสงเกต คนพาลไดนน กอาศยจากการสงเกต กรยาอาการทแสดงออก เพราะ คนพาลนนยอมจะมอาการทจะแสดงออกมาอย 5 อยางดวยกน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๐
เพอความเขาใจในเรองของคนพาลจงใครทจะยกนทานมา ใหไดฟงสกเรอง เปนเรองสมยกอนพทธกาล คอ มดาบสคนหนง มนามวาอกตต ทานดาบสผนเมอกอนจะบวชทานเปนคนมงคง โดยไดรบมรดกจากมารดาบดา ทานเปนคนชาวเมองพาราณส ทาง ภาคเหนอของประเทศอนเดย แตทานจะออกบวชดวยเรองอะไร ไมทราบได แตความในทองเรองนนบงชดวาทานบวชเพราะไดรบ ความกระทบกระเทอนใจจากคนบางพวก หลงจากททานไดบวชแลว กไดออกจารกไปทางภาคเหนอจนกระทงเขาไปตงส�านกท�าความเพยร อยทแควนกาฬะ และในทนนทานตองไดประสบกบความอดอยาก ยากแคนจนกระทงตองฉนเปลอกไมทเดยว ขาวนไดทราบไปถง ทาวสกกะ พระองคจงเสดจมายงส�านกของดาบส
“พระคณเจา โยมขอปวารณา หากพระคณเจาตองประสงค สงใดแลวโปรดเรยกรองเอาเถด โยมจะจดถวาย” ทาวสกกะปวารณา ตอดาบส
“ขอถวายพระพร การทมหาบพตรไดปวารณานนเปนพระมหา- กรณาอยางหาทเปรยบมได” พระดาบสตอบ
“โปรดบอกมาเถดพระคณเจา ตองการปจจยสงใดโยมจะจด ถวาย”
“ปจจยเครองขบฉนไมสจะเดอดรอน ขอถวายพระพร”“โยมไดทราบวาเวลานพระคณเจาถงกบฉนเปลอกไมใบไม
แลวมใชหรอ”“ถกแลวถวายพระพร แตเวลานเปลอกไมใบไมยงพอประทง
ชวตอย ถามหาบพตรจะโปรดประทานพรแลว อาตมาภาพมขออน
ไมคบคนพาลมงคลขอท ๑
๓๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ทจะประสงคยงกวา”“ออ ไมเปนไร พระคณเจา บอกโยมมาซพระคณเจาประสงค
สงใด เภสชแกโรคหรอ หรอขดของดวยเครองบรขารอยางไร”“เภสชกด บรขารอนๆ กด อาตมาไมตองการ มหาบพตร”“ถาเชนนนพระคณเจาประสงคสงใด”“มหาบพตร ประการแรกทสด ขอใหอาตมาอยาไดพบ อยา
ไดเหนคนพาล...”“อาว...” ทาวสกกะอทานดวยความแปลกพระทย เพราะทรง
คาดคดวาพระดาบสคงจะขอเครองขบฉน หรอไมกใหหาพาหนะ อพยพไปยงถนอน แตแลวความคาดหมายของพระองคกกลายเปน อนไป จงตรสถามซ�าอกวา “ไหน พระคณเจาวาอยางไรนะ พระคณ เจาตองการอะไร”
“ขอถวายพระพร ขออยาใหอาตมาภาพอยาไดพบไดเหน คนพาลเลย...”
“แลวอยางไรอก” ทาวสกกะตรสถาม“ขออยาไดยนไดฟงเรองราวของคนพาลดวย ขอถวายพระพร”“เทานหรอ พระคณเจา”“ขออยาไดอยรวมกบคนพาลอก”“แลวอยางไรอก”“ขออยาได แมแตจะท�างานเกยวของกบคนพาลเลยทเดยว
ขอถวายพระพร”“แหม พระคณเจานเกลยดคนพาลเอามาก...”“มใชแตเทานน มหาบพตร ขออยาใหจตใจของอาตมาหลงใหล
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๒
นยมชมชอบกบคนพาลเปนอนขาด...” พระดาบสทลในทสด“หมายความวา พระคณเจาไมประสงคทจะเกยวของกบคนพาล
อยางเดดขาด ไมวาในกรณใดๆ”“ใชแลวมหาบพตร”“เอาละ โยมขอถามพระคณเจาสกนดเถอะ คนพาลนะท�าอะไร
ใหกบพระคณเจาหรอ บอกโยมหนอยไดไหม”“มหาบพตร ขออยาใหอาตมาไดเลาเรองทไดผานมาแลวเลย
เมอเรองมนผานมาแลวกใหมนแลวไป แตอาตมาจะขอสรปพฤต- การณของคนพาล เพอทรงทราบดงนคอ
๑. คนพาลชกน�าในทางผด๒. คนพาลชอบท�าในสงทไมใชธระ๓. คนพาลเหนผดเปนชอบ4. คนพาลแมเราพดดกโกรธ5. คนพาลไมรจกระเบยบวนยคนพาลเปนอยางนแหละมหาบพตร อาตมาภาพจงไมปรารถนา
จะพบ หรอไดยนไดฟงขาวคราววามคนพาลอยทนนทน มหาบพตร” พระดาบสเนนความประสงคของตนในทสด
เมอเราไดอานเรองนจบลง เรากพอทจะรวบรวมความหมาย ของค�าวา คนพาล แลววาเปนอยางไร มลกษณะอยางไร และคงจะ ท�าใหทานดาบสปนปมาแลวเมอคราวครองฆราวาส ซงแทนทจะกลว อดตาย กลบกลวจะตองเผชญกบคนพาล ดวยเหตนเองทานจง ตงขอสงเกตคนพาลไดอยางเหมาะสม
อกประการหนงความหมายของค�าวา พาละ ค�านเปนค�าบาล
ไมคบคนพาลมงคลขอท ๑
๓๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
แปลวา เยาว ออน อยางเชน พาลทารกะ เดกเยาว ฉะนนเมอเอา ความหมายของค�านมาเปนฉายาของคน เราเรยกวาคนพาล หมายถง คนมก�าลงนอย หรอคนออนแอ ตามทศนะทางพทธศาสนานน เหนวาคนพาลคอคนออนแอ เปนคนประเภทมก�าลงนอย ซงถาจะ เทยบกบความเขาใจของชาวบานแลวออกจะไมถกตองนก ซง ชาวบานเขาใจวาคนพาลคอคนแขง
ทนเหตไรจงวาคนพาลเปนคนออนแอ กอนอนเราจะตองเขาใจ เสยกอนวา ตามธรรมดาคนเรานนมก�าลงอยในตวดวยกนทงหมด ๓ กอง คอ
๑. ก�าลงความด๒. ก�าลงความร๓. ก�าลงกายนแหละเปนกองก�าลงของคนเราละ ใครจะสามารถทจะพฒนา
ชวตของตนเองไดมากนอยเพยงไร กตองแลวแตจะมก�าลง ๓ กองน มากเพยงไร และจะตองใชประกอบใหครบ ไมใหสกแตวาจะมเฉยๆ บางคนมไมครบ หรอมแตใชไมครบ นยมใชแตก�าลงกายอยางเดยว เชนเวลาเกดขดแยงกบใคร แทนทเราจะเอาชนะกนดวยความร หาเหตผลตามความเปนจรงเขาสกน แตเรากลบไมใช ชอบใชก�าลง เขาสกนแตอยางเดยว พงแตก�าลงกายอยางเดยว คนประเภทนเรยกวาคนมก�าลงนอย ในเมอคนทวไปเขามก�าลง ๓ อยาง แตเรา ใชเพยงอยางเดยว ฉะนนตามหลกศาสนาจงถอวาผนเปนคนออนแอ ซงความออนแอนตามภาษาบาลเรยกวา พาโล หรอพาละ ถกตอง ทกประการ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓4
เมอเราจะสรปคนพาลตามนยของพระไตรปฎก ในพาล บณฑตสตร ในอปรปณณาสก พระพทธองคทรงแสดงลกษณะ ของคนพาลแกพระภกษสงฆวา คนพาลมลกษณะ ๓ คอ
๑. มความคดชว๒. พดจาชว๓. ชอบท�าชวเมอไดอธบายลกษณะของคนพาลมาพอสมควรแลว คดวา
ทานคงสามารถทจะรโฉมหนาของคนพาลแลววามลกษณะอยางไร ตอไปนจะอธบายถงวาการคบ การคบ ในทางภาษาบาลทานเรยกวา เสวนา ชาวบานเรยกวา สองเสพ คบหาสมาคม ทนการคบของ คนเรากมอย ๒ ขน คอ
ใกลกนคบกนค�าวาใกลกน หมายความวา เดนใกลกน ยนใกลกน นงใกลกน
นอนใกลกน อยางเชนเราท�างานอยในทเดยวกน การเขาใกลกนนน ไมใชหมายความวาจะคบกนเสมอไป
คบกน หมายถงการรวมจตใจดวย เหนพรอมกบเขา ผสม กบเขา ตางจากลกษณะทกลาววาใกลกน เพราะเมอถงตอนนแลวก เปนอนวาคบ คอถายทอดเอานสยใจคอตลอดจนการกระท�าของเขา มาทเดยว ตามทศนะของทางพระพทธศาสนา ถอวาคนพาลเปน บคคลทพงรงเกยจ ทหามโดยตรงกคอการหามคบ เพราะแมไมรวม กนรวมอธยาศยกยงเปนขอเสยหายหลายอยาง เชน อาจถก คนพาลท�าอนตราย รงแก ขมเหง อาจถกคนต�าหนตเตยน อาจ
ไมคบคนพาลมงคลขอท ๑
๓5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
พลาดพลงคบคนพาลเขาจรงๆทกอยางทยกมาลวนแตเปนสงทไมเปนมงคลแกตวทงสน ถง
แมวาเราจะเปนคนด แตลงไดคลกคลกบคนพาลแลว ยอมเปนทหวาด ระแวงแกคนทงหลาย
จะอยางไรกตาม บางครงเราจ�าเปนจะตองอยใกลกบคนพาล ซงไมมทางทจะหลกเลยงได เชนบดามารดาเปนคนพาล บตรตอง คอยปรนนบตตามหนาท หรอสามภรรยาเปนคนพาล อกฝายหนง กจะตองเลยงด แตการกระท�าดงกลาวนไมไดชอวาคบคนพาล หรอ บางทพระสงฆกจะตองไปเทศนโปรดคนพาลกม คนควบคมนกโทษ ตองคลกคลอยกบนกโทษตลอดวน กไมจดวาเปนคนพาล
ในขณะทเราอยใกลคนพาล จ�าเปนจะตองคดไวเสมอวา เรา อยใกลสงทเปนอนตราย เหมอนเราก�าลงอยใกลคนทเปนโรคตดตอ คนทอยใกลคนพาลจะตองระวงตวแจ คอระวงความพาลของเขา จะมาตดตอเอาเราเขา ถาเผลอกนบวาเปนกรรมของเรา
คบพาล
การคบคนพาลนนมลกษณะทจะพอแสดงใหเหนเปน ๓ ลกษณะคอ การรวม ๑ การรบ ๑ และการให ๑
การรวมนน หมายความวา ตกลงปลงใจรวมกน รวมการงาน รวมกน รวมนอน รวมสข รวมทกข รวมเทยวเตร รวมพรรค รวม ความคด กรยาอยางนเปนลกษณะของการคบ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๖
การรบ หมายความวารบเปนนาย รบเปนลกนอง รบเปนคร รบเปนผว รบเปนเมย รบเปนผอดหนนเชอเชญ เหลานเปนเครอง แสดงออกซงการคบเหมอนกน
การให หมายถงการใหความสนบสนนยกยอง ใหยศ ให ต�าแหนงใหบ�าเหนจ ใหค�าชมเชย แมแตจะปรบมอใหกเขาใน ลกษณะคบทงสน
การทพระพทธองคทรงแสดงมงคลขอแรกวาอยาคบคนพาล กหมายความวาอยารวม อยารบ อยาใหแกคนพาล เพราะเมอเรา ไปคบเขาแลว กจะถายเอาความเสยมาสตวเรา และเปนอปมงคล คอไมเปนมงคลแกเราเลย เพอประกอบเรองใหชดในมงคลขอน จงจะขอยกเรองราวมาแสดงสก ๒-๓ เรอง
นทานกมารโจรและเทวทต
เรองมอยวา มชายหนมคนหนงเปนคนมนสยเกกมะเหรกเกเร บดาจะวากลาวสงสอนกไมยอมฟง ในทสดกถกบดาขบไลออกจาก บานไป ชายหนมนนกเทยวซดเซพเนจรไปคบหากบพวกโจร พวกโจร ไดพากนไปโจรกรรมในทตางๆ บางทกปลนฆาเจาทรพยตาย ปลน ววปลนควายเอามาขาย แบงปนทรพยทได การกระท�านไดลวงร ไปถงพระมหากษตรย พระองคจงตรสสงใหเสนาอ�ามาตยยกไพรพล ทหารไปจบพวกเหลาโจร รวมทงชายหนมนนดวยเอามาประหารสน ชายหนมคนนนตองตายลงอยางนาอนาถ เพราะโทษทคบกบคนพาล
ไมคบคนพาลมงคลขอท ๑
๓๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
จงถงความพนาศในทสดอกเรองหนงกคอเรองของพระเทวทตกบพระเจาอชาตศตร ม
เรองด�าเนนความวา พระเทวทตซงเปนคเวรคกรรมกบพระพทธเจา ไดเกดมารวมวงศศากยะกบพระพทธเจา และไดออกบวชพรอมกบ ศากยวงศอนๆ เมอบวชแลวกเจรญฌานจนไดฌานโลกย สามารถ ทจะแสดงฤทธตางๆ ได พระเทวทตมความนอยพระทยเปนอยางมาก ทบรรดาพทธบรษทเมอมาสพระอารามแลวตางถามหาแตพระพทธ- เจา พระอครสาวกทงสอง พระอนรท พระอานนท ไมมใครถามหา พระเทวทตเลย จงบงเกดความรษยา มความคดทจะหาอ�านาจและ ผอปฏฐาก ไดเลงเหนวาพระเจาอชาตศตรราชกมารของพระเจา พมพสารเปนกมารยงเยาวอย เมอพระเทวทตไดแสดงอทธฤทธ แปลงตวเปนกมารนอยมอสรพษพนกาย ยงความเลอมใสแกพระ- กมารเปนอยางมาก พระกมารไดถวายตวเปนโยมอปฏฐากเลย ท�าใหฐานะของพระเทวทตดขนมาก แตตอมาพระเทวทตเกดม ความคดรายตอพระพทธเจา โดยตนเองจะเปนพระพทธเจาเสยเอง และไดยยงใหพระเจาอชาตศตรปลงพระชนมพระบดาเสย
“ทานอาจารย ขาพเจานนกมฐานะทจะไดรบพระราชบลลงก แทนเสดจพออยแลว” พระเจาอชาตศตรแยง
“มหาบพตรไมรอะไร” พระเทวทตแหย “พระองครหรอไมวา เดยวนคนเราไมแนนอน บางทลกตายกอนพอกมมาก ขอมหา- บพตรเชอหมอมฉนเถด”
เมอโดนไมนเขา พระกมารซงยงออนตอความคดกคลอยตาม ดงนน ในวนหนงพระกมารจงไดเหนบกรชเขามาในวง แตเนองจาก
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๘
ไมเคยท�าความผดมากอน ฉะนนการท�าจงสอพรธและถกอ�ามาตย จบได พระเจาพมพสารเมอไดทราบวาอ�ามาตยจบพระกมารได จง ไดสอบถามวา
“การทลกของพอเหนบกรชเขามาในวงน มความประสงค อยางไร”
“หมอมฉนตองการราชสมบตพระเจาขา” พระกมารตอบ“เมอลกตองการอยางนนกจะเปนไร เอาเถอะพอยกให”แลวพระเจาพมพสารกไดสถาปนาพระเจาอชาตศตรใหเปน
พระราชาแหงมคธตอไป เมอแผนของตนไดรบความส�าเรจ พระเจา อชาตศตรจงไดแจงแกพระเทวทต วาบดนตนไดรบมอบราชสมบตแลว
“มหาบพตร การท�าอยางนจะไดชอวาส�าเรจกหาไม” พระ เทวทตกลาวขนเมอไดรบรายงานจากพระกมาร “การกระท�าอยางน เปรยบเหมอนพระองคขงสนขไวในกลอง เมอสนขมนหวขนมา มนกจะกดหนงกลองกนฉนใด ราชสมบตทบดายกใหทานโกรธ ขนมาเมอไร ทานกจะเอาคนไปเมอนน อาตมาคดวา ฆาเสยให ตายนนแหละ สมบตจงจะเปนสทธแกมหาบพตรโดยแท”
“อะไรทานอาจารย” พระเจาอชาตศตรอทาน “ขาพเจาไม สามารถทจะประหารพระราชบดาดวยศาสตราไดหรอก”
“มหาบพตรไมตองท�าถงอยางนนหรอก เพยงแตพระองค จบพระราชบดากกขงใหอดพระกระยาหาร ในไมชากจะตองตาย ไปเอง” พระเทวทตแนะ
พระเจาอชาตศตรกเหนดวยกบความคดของพระเทวทต จง
ไมคบคนพาลมงคลขอท ๑
๓๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ตรสสงใหจบบดาไปขงไวในเรอนจ�า สงไมใหใครเขาเยยมนอกจาก พระราชมารดา
พระนางเวเทห ซงเปนพระมเหสมความกตญญตอพระราช สวามยง จงไดจดอาหารใสขนทองคลมดวยผาหมนอนซอนเขาไป ถวายพระสวาม พระเจาพมพสารกอาศยอาหารนนยงพระชนมอย ตอมาเมอพระเจาอชาตศตรจบได กหามไมใหพระมารดาหมผาคลม เขาไป พระนางกเอาอาหารซอนไปในฉลองพระบาทเขาไปถวายแก พระราชสวาม พระเจาอชาตศตรทราบเขากสงหามไมใหพระมารดา ใสฉลองพระบาทเขาไปเยยม พระนางกใชอาหารมาเคลาขย�าบดทา พระกายของนาง คลมพระกายดวยผาเขาไปเยยม และใหพระเจา พมพสารเลยอาหารตามรางกายนน พระเจาพมพสารกอยได ตอมาเมอพระเจาอชาตศตรทราบความจงสงหามเยยมโดยเดดขาด พระราชมารดาถงกบเศราโศกพระทยอยในเคราะหกรรมของ พระสวาม คร�าครวญดวยน�าเสยงละหอยแตภายนอกวา
“ขาแตพระองคผ เปนราชสวาม ตงแตบดนไปเบองหนา หมอมฉนจะไมไดเหนพระองคสบไป นบแตจะไกลกนไมมก�าหนด ราวกบวาพระจนทรดบลบบรรพตเหลยมพระสเมร โทษานโทษ อนใดทขาพเจาท�าผดมาแตกอนดวยกาย วาจา ใจ ขอพระองคทรง ใหอภยแกหมอมฉนในวนน ถงพระองคจะทรงสนพระชนม เกลา กระหมอมฉนกมไดเหนพระองคอกแลว ขอทลกระหมอมแกว จงให อภยโทษแกเกลากระหมอมผเปนอครชายาในกาลบดน”
เมอพระเจาพมพสารไมไดเสวยพระกระยาหารเลย แตอาศย ทวาพระองคทรงเปนพระอรยบคคลชนตนคอพระโสดาบน พระองค
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร4๐
กอาศยการเดนจงกรม มพระพทธคณเปนอารมณ ยงปตใหบงเกด ขน ท�าใหรางกายและวรรณะของพระองคนนผองใส มปตหลอเลยง พระชนมชพอยโดยมตองเสวยอะไรเลย
พระเจาอชาตศตร หลงจากทไดสงหามไมใหพระราชมารดา เขาเยยมพระเจาพมพสารแลว กคอยฟงขาวการสนพระชนมของ พระราชบดาอย เมอทรงทราบวา พระราชบดามไดทรงสนพระชนม เพราะอาศยการเดนจงกรม มปตหลอเลยงพระชนมชพอย จงสงให ชางกลบกเอามดโกนกรดฝาพระบาททงสองขางแลวทาดวยน�าเกลอ พระเจาพมพสารไดเสวยทกขเวทนากลา ไมสามารถจะทรงพระ ชนมายอยได ในทสดกทรงสนพระชนม
ในวนเดยวกนนนเอง ไดเกดมเหต ๒ อยางพรอมกน กลาว คอในขณะทพระเจาพมพสารไดสวรรคตลง พระมเหสของพระเจา อชาตศตรไดประสตพระราชโอรส เมอมเหตเกดขนอยางน อ�ามาตย จงปรกษากนวา เราจะควรกราบทลเรองอะไรกอน ในทสดกลงมต กนวา ควรทจะกราบทลเรองการประสตพระราชโอรสกอน เพราะ เปนเรองมงคล เมอไดปรกษากนตกลงแลวกคอยอย
พอพระเจาอชาตศตรเสดจมา อ�ามาตยผหนงกกราบทลเรอง การประสตพระราชโอรส เมอพระเจาอชาตศตรไดทรงสดบ กบงเกด ความปตโสมนสอยางแรงกลา ถงกบร�าพงในพระทยของพระองค เองวา
“อา...นพระบดาของเรานนจะมความรสกเหมอนกบทเราน รสกปตขณะนหรอไม พระบดาของเรากคงจะรกเราเหมอนอยางทเรา มความรสกอยขณะน แลวปานนพระบดาของเราจะเปนอยางไรบาง
ไมคบคนพาลมงคลขอท ๑
4๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
กไมร”เมอทรงร�าพงในพระทยเชนนนแลวกทรงรบสงถามวา“นอ�ามาตย แลวพระราชบดาของขายงมพระชนมชพสบายด
อยหรอ”“หามได พระอาญามพนเกลา บดนพระเจาพมพสารพระบดา
ไดสนพระชนมเสยแลวพระเจาขา”“หา เจาวาอยางไรนะ พระบดาขาสนพระชนมแลวกระนนหรอ”
ตรสถาม“พะยะคะ”พระเจาอชาตศตรไดทรงสดบเรองราว กมความโทมนสพระทย
ยงนก ยงเมอไดทราบขาวถงความรกของพระบดาทมตอตนเมอยง เยาววย กยงมความโทมนสเปนทวคณ ทรงวปโยคโศกเศราทไดทรง พลดพรากจากพระราชบดา ถงกบเสวยมได บรรทมกไมหลบ พระกายผายผอมลง นายแพทยโกมารภจจจงไดทลแนะน�าใหไปเฝา พระผมพระภาคเจา แลวพระพทธเจากไดเทศนา สามญญผลสตร ใหฟง ยงความเลอมใสในพระรตนตรย มพระทยเบกบาน เสอมสน จากความเศราโศก
ตงแตบดนนมา พระเจาอชาตศตรกสนความเลอมใสในพระ เทวทต ไมไปมาหาสและคอยอปฏฐากเหมอนอยางเคย
พระเทวทต เมอสนความอปถมภเสอมจากลาภสกการะจงเขา ไปเฝาพระพทธเจา ทลขอทจะปกครองสงฆ และพรอมกนนนกทล ขอใหพระองคบญญตวตถ 5 ประการแกสงฆ คอ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร4๒
๑. พงเปนผอยปาเปนวตร ผใดเขาบานตองอาบต๒. พงเทยวบณฑบาตเปนวตร๓. พงถอผาบงสกลเปนวตร4. พงอยโคนไมเปนวตร5. หามฉนปลาและเนอพระพทธองคทรงเหนวา บญญตทพระเทวทตขอนนเปนการ
ตงจนเกนพอด จงไมทรงประทานอนญาตให และพระเทวทตกได ท�ารายพระพทธเจาดวยวธการตางๆ ตงแตใหนายขมงธนยง ให ชางซบมนไลแทง และในทสดกกลงหนบนยอดเขาคชกฏลงมาทบ แตท�าไดเพยงยงพระโลหตของพระพทธเจาใหหอเทานน
ในทสดพระเทวทตกคดการใหญ ยยงพระสงฆทบวชใหมยงไมร พระธรรมวนยแยกพวกออกไป พระพทธเจาจงไดรบสงใหพระโมค-คลลานะและพระสารบตร อครสาวกทงสอง ไปน�าพระสงฆกลบคน มาได พระเทวทตซงตอมากไดลมปวยลง เมอเหนอาการจะไปไมรอด กส�านกในความผดของตนทไดกระท�ามา จงขอรองใหศษยของตน ใหหามไปทกรงสาวตถเพอท�าการขอขมากรรม เมอลกศษยไดหาม พระเทวทตมาถงสระโบกขรณ ใกลพระเชตวน พระเทวทตกใหวาง เตยงลงเพอจะสรงน�า
พอพระเทวทตหยอนเทาถงพน แผนดนไมสามารถจะทนทาน ความบาปของพระเทวทตไดจงสบลงไป พระเทวทตไดยกสองมอ ขนถวายบงคมพระศาสดาบชาดวยกระดกคางทงสอง แลวแผนดน กสบลงไปสอเวจมหานรก ไดเสวยทกขเวทนาอยางแสนสาหส เทา ทงสองจมลงไปในพนเหลกเพยงขอเทา มอทงสองจมลงไปเสมอ
ไมคบคนพาลมงคลขอท ๑
4๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ขอมอ ศรษะนนจมลงไปในเหลกแดงถงขอบหบน มหลาวเหลกโต เทาล�าตาลทมแทงกายอยตลอดเวลา ทงมเปลวไฟลกโชตชวงทง สทศ คอ ดานขางทงสอง เบองบน เบองลาง กายของพระเทวทต เหมอนดงเหลกแดงทถกไฟเผา ฉะนน ไดรบทกขเวทนาอยในอเวจมหานรกนน
แตพระเทวทตจะพนทกขกเมอสนภทรกปปน คอหมายความวา จะตองสนพระศาสนาของพระศรอารยแลว นนแหละจงจะพน และ กจะไดมาตรสรเปนพระปจเจกพทธเจา เพราะผลทไดบวชใน พระพทธศาสนาน สวนพระเจาอชาตศตรนนไดรบผลกรรมชวใน ชาตน คอไมสามารถทจะบรรลเปนพระอรยบคคลได แตพระเจา อชาตศตรไดส�านกผดรซงบาปบญคณโทษ และทลขออจจโยโทษแก พระพทธเจา พระองคกทรงอภยใหดวยพระกรณา โทษทพระเจา อชาตศตรฆาพระบดาจงเสวยเพยงโลหกมภนรก ซงเปนเพยงบรวาร ของอเวจมหานรกเทานน เมอพนจากโทษนนแลวกจะไดมาตรสร เปนพระปจเจกพทธเจา เพราะผลทไดอปถมภการสงคายนา และ กอสถปบรรจพระบรมธาตไว
เมอไดอานเรองนทานกมารโจร และเรองของพระเทวทตมา แลว กคงจะเหนไดแลววา การทเราคบกบคนพาลนน ยอมเสย ผลประโยชนทงในชาตนและชาตหนา ฉะนนการคบคนจงเปนเรอง ส�าคญ เพราะมนจะท�าใหเราไดรบความพนาศในทสด พระพทธ- องคจงตรสถงการเวนจากการคบคนพาลเปนขอตน
ขอส�าคญบางคนอาจจะคดวา คนพาลนนมประโยชนในการ แผอ�านาจ จงแสดงความยงใหญดวยการชบเลยงคนพาลไวเปนพวก
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร44
พยายามทจะฝนพทธวจนะซงเปนสจธรรมความจรงมอยวา ความ รงโรจนทไดจากคนพาลนน เปนความรงโรจนทแฝงไปดวยความ หายนะ อยางเชนเดยวกบไฟทลกไหมบานเรอน มนจะสวางไสวไป ทวบรเวณ แตแสงสวางทเกดจากเปลวไฟไหมบานเรานน ไมม คนฉลาดคนไหนหลงยนด เพราะมนเปนแสงสวางทแฝงไวดวย ความหายนะของเราเอง มนเปนแสงสวางเพยงชวครทจะน�าความ มดมนมาสชวกาลนาน
ไมคบคนพาลมงคลขอท ๑
45ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
มงคลขอท
๒
ตามธรรมดาเมอเรารจกช�าระรางกายใหสะอาดแลวยงไม พอ จะตองแสวงหาสงทมาประดบตกแตง และอบตวใหเกดความ งดงามหรอมกลนหอมอกดวย เรองนกเหมอนกน การทเราเวน จากการไมคบคนชวแลว ยงไมไดชอวาจะเปนคนดได เหมอนคนท ช�าระรางกายแลวจะยงไดชอวา เปนผทสวยงามกยงไมถกตองนก
ลกษณะค�าสอนในมงคลขอท ๒ นแตกตางจากขอท ๑ คอ มงคลขอท ๑ เปนค�าสอนททวนกระแส เพราะวาคนเรานนยอมม การคบหาสมาคมกน ทนเมอมาหามเสยแลวกเปนการฝนหลกการ ไป พระพทธองคทรงเหนความส�าคญของคน เพราะวาสงแวดลอม
ปณฑตานญจ เสวนา(คบบณฑต)
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร4๖
ตางๆ นนกเกดมาจากคนเปนสวนใหญ ดงนนจงไดทรงชใหเหน สงทสามารถจะเหนไดชดมาแสดง ปญหาส�าคญของทางพฒนา ชวตขอน คอลกษณะของบณฑต เพราะทานสอนใหเราคบบณฑต ฉะนนเราจงจะตองรเสยกอนวา บณฑตมลกษณะอยางไรเราจง จะคบหาถก เหมอนวาเราจะไปหาใครสกคนหนง เราจะตองรจก ลกษณะ ชอ ทอย แลวจงจะหาไดถก ถาไมอยางนนตอใหอยตรง หนาเรากหาไมถก
ลกษณะอยางไรเรยกวาบณฑต
ลกษณะคนทพระพทธองคทรงใหคบนนทรงเรยกวา บณฑต ชอนเปนคณลกษณะทบอกถงคณความดของคนๆ นน กอนอน เราจะตองท�าความเขาใจเสยกอนวา บณฑต นนหมายความวา อยางไร
เพราะความหมายของทางโลกกบทางธรรมนน ดเหมอนจะ ใหความหมายเหลอมล�ากนอย ความจรงค�าวา “บณฑต” เมอแปล แลวจะไดความหมายวา ดวงปญญาทฉลาดรอบรเหมอนกน แต เวลาตความหมายแลวจะไมตรงกนนก ชาวบานถอกนวา บณฑต คอคนมความร ซงตอมากไดถอเอาเปนดกรประกาศคณความร ของผนน เชน ผสอบในทางกฎหมายเรากเรยก เนตบณฑต ผสอบ ทางแพทยเรากเรยก แพทยศาสตรบณฑต รฐศาสตรบณฑต นเปน ตวอยาง หรอในวงการศกษาของคณะสงฆปจจบน อยางทมหา
คบบณฑตมงคลขอท ๒
4๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
จฬาลงกรณ วทยาลยสงฆ วดมหาธาตฯ ผจบหลกสตรเรยกวา พทธศาสตรบณฑต ทมหามกฏฯ กเรยก ศาสนศาสตรบณฑต คอ เอาค�าวาบณฑตนมาวดความรกน หมายความวาใครมความรมาก กเรยกวา บณฑต นเปนความหมายของทางโลก
แตความหมายในทางธรรมนน ค�าวา บณฑต นนไมใชหมาย เอาความรเปนเกณฑในการตดสนความเปนบณฑตแตอาศยอาการ ทใชความรมาตดสน เมอจะแปลเอาใจความแลว กจะไดความวา “ผทด�าเนนชวตดวยความร” ขอเปรยบเทยบใหเหนชดอกสกหนอย คอ บณฑต ทางโลกหมายถงคนทมความร สวนในทางธรรมนน หมายถงผทใชความรนนใหเปนประโยชน โดยความหมายนถงแม วาผนนจะมความรทางศาสนาจบพระไตรปฎก แตถาไมสามารถท จะปฏบตตามความรนนได หาไดชอวาเปนบณฑตไม ยกตวอยาง เชน คนตาบอดกบคนตาด คนตาดนนหมายถงคนทมนยนตา ครบสองขางอยในสภาพด นในความรสกของชาวบาน ถอวาคนม นยนตาสวาง แตความจรงแลว ถาคนตาดนนลองหลบตาเดน ก จะมสภาพไมผดอะไรกบคนตาบอด ฉะนนคนทมนยนตาดนนตอง หมายถงตองลมตาดวย ไมใชสกแตวามตาเทานน
รอยางไรจงไดชอวาเปนบณฑต
เพราะวาความรในโลกนมมาก ฉะนนจงยากทจะตดสนลงไป ไดวาจะมความรอยางไรทานจงเรยกวา บณฑต เรองนพระพทธเจา
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร4๘
ของเราไดตรสไวอยางชดเจน ในทนจะถอดเอาเฉพาะใจความ ไม แปลตามตวอกษรนก เพราะถาจะแปลตามตวอกษรแลวกจะกลาย เปนหนงสอของชาววดไป เพราะไมมความประสงคจะใหเปนเชน นน
ลกษณะความรทจะท�าใหคนเปนบณฑตนน พระพทธเจา ไดทรงแสดงวา “คนทฉลาดรประโยชนชาตน ประโยชนชาตหนา และประโยชนอยางสงสด เรยกวาบณฑต” ถาเราจะสรปเอาสาระ ใจความกจะไดดงน คอ
• รจกผดชอบ• รจกบาปบญ• รจกประโยชนและไมใชประโยชนลกษณะความรดงกลาวน ในทางศาสนาเรยกวา ปญญา ซง
แปลความวา รรอบหรอรทว ฉะนนคนทเปนบณฑตจะตองเปนคน มปญญา มความรจกผดชอบชวด ถงจะมความรอยางอนมากสก เพยงใด แตถาขาดความรจกผดชอบชวดแลว กเปนบณฑตไมได
ลกษณะของบณฑต
ถาพดถงเรองลกษณะของบณฑตทางโลกนน เราจะด ลกษณะไดไมยาก เพราะวาเมอเราเขาไปในบานของเขา เรากจะ สามารถทจะเหนได โดยถาเขาเปนบณฑตกจะมใบประกาศความ เปนบณฑตใหเรารได แตบณฑตทางธรรมไมมใบรบรอง ไมมบตร
คบบณฑตมงคลขอท ๒
4๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
แสดง จะดทไหนกรไมไดวาเปนบณฑต นอกจากดทตวผนน แตนน กไมไดหมายความวาเราจะดทหนาของเขาหรอวาดทเครองแตงตว นนไมใชทางทเราจะสามารถจะทราบได แตสงทเราจะสามารถ ทราบไดกคอ ดความประพฤตหรอพฤตการณทเขาแสดงออกมา
ในพาลบณฑตสตร พระพทธเจาไดแสดงลกษณะของบณฑต ไว ๓ อยาง คอ
• มปกตท�าด• มปกตพดด• มปกตคดดค�าวาปกตนนหมายเอาถงพนเพของจตใจ คอโดยทวๆ ไปแลว
เขาท�าอยางนน ไมใชเวลานท�าไปอยางอกเวลาท�าไปอยาง เชน ปกตท�าดกตองท�าดเปนปกต ไมใชท�าพอเอาหนา กลวถกฟองรอง กท�าดท หรอคนทมปกตพดด คอพดจาสภาพเรยบรอยซอสตย เปนปกต มพนเพนสยใจคอเปนอยางนนจรงๆ ไมวาจะพดกบใคร เมอไร ทไหน ไมใชตอหนาคนรกพดจาออนหวาน แตกบผอนพด หยาบคาย หรอปกตคดดกเหมอนกน ถงแมวาจะตกอยในฐานะใด กตาม จะตองคดในทางดอยเสมอ เรองนเปนเรองทเราจะตองดกน นานหนอย แตทงนไมไดหมายความวาจะตองดตลอดกาล เพราะ คนเรานนเปนปถชน ฉะนนจงตองมบางครงยอมพลงพลาดบาง แต สวนใหญแลว เปนคนดกแลวกน
อาการคบหากบบณฑต กเปนเชนเดยวกบทไดแสดงเรอง คบหากบคนพาล ทไดแสดงแลวในทางพฒนาขอแรก สวนการทเรา จะเอาอะไรมาเปนเครองวดของการพด การท�า การคดนน วา
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร5๐
อยางไหนด อยางไหนไมดนน เรากตองอาศยเรองของศลธรรม ถามการกระท�าเพอเปนไปในทางเบยดเบยนตนและผอนใหไดรบ ความเดอดรอนแลว กจดวาไมด การคบบณฑตนน ไดรบประโยชน ทงชาตนและชาตหนา รวมทงประโยชนอยางยงคอ พระนพพาน
นทานเรองลกนกแขกเตา
ในอดตกาลนานมาแลว ยงมนกแขกเตาสองพนองอาศยอยใน รงของปาไมงว และทเหนอลมขนไปเปนหมบานของพวกโจร 5๐๐ ทางขางใตลมเปนทตงอาศรมของพวกฤๅษ 5๐๐ ลกนกทงสองน ยงมปกออนอย ไมสามารถทจะบนไปทไหนตามความปรารถนา ได ดงนนเมอเกดพายใหญ กไดหอบเอาลกนกทงสองไปตกอยท ของโจรและฤๅษ
ลกนกตวหนงทตกลงไปในหมของโจรนน ตกลงไปทามกลาง กองอาวธ จงไดชอวา สตตคมพะ สวนอกตวหนงไดตกลงไปใน กองดอกไมของฤๅษจงไดนามวา ปปผกะ ลกนกทตกลงไปในหม ของโจร กไดรบการสงสอนในเรองของโจรและเรองของคนพาล สวนลกนกทตกอยในหมของฤๅษกไดรบการสงสอนทางเรองของ นกปราชญ
กาลไดผานมา ยงมพระมหากษตรยครองกรงปญจาละ ไดเสดจออกประพาสยงเนอในปา และไดสงแกเหลาเสนาทมากบ พระองควา ถาเนอหนหลดรอดออกไปทางผใด ผนนจะตองไดรบ
คบบณฑตมงคลขอท ๒
5๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
โทษ แตเนอนนไดหนออกไปทางทพระราชายนอย พระองคจงม ความแคนพระทยขบมาออกกวดตามมฤคนน แตพอกวดตามไปไดสกพก เนอนนกหายไป พระองคมความกระหายน�าเปนอยางมาก จงไดเสดจไปเสวยอทกวารในล�าธาร และไดทรงพกผอนพระวรกาย ทโคนตนไทรใหญใกลกบทอยของหมบานโจร
เวลานนพวกโจรไมอยออกไปสปาใหญกนหมด คงอยแต พอครวกบนกแขกเตาเทานน นกแขกเตาตวทอยกบพวกโจรไดบน มาพบพระราชาบรรทมอย จงไดบนไปทพอครวแลวพดวา
“นแนะนายทาน เราไดพบบรษผหนงนอนหลบอยทโคน ตนไทรใหญ มเครองประดบรางกายมาก เราจงออกไปชวยกนฆา เสยแลวเปลองเอาเครองประดบมา ลากเทาของเขาเอาตวไปทง เสยในทไกลๆ เรวเขาเถด”
ขณะนน พระราชาไดตนจากบรรทม ไดสดบเสยงสนทนาของ นกกบพอครวกมความตกพระทย เสดจขนสมาพระทนง แลวตรงมายงทอยของฤๅษ 5๐๐ และในวนนน พระดาบสทง 5๐๐ กไมอย ออกไปปาหาผลไม จงคงอยแตนกแขกเตาตวเดยวเทานน
นกแขกเตาเมอเหนพระราชาเสดจมาแตไกล จงไดบนเขาไป ใกล แลวปฏสนถารตอนรบดวยวาจาอนไพเราะออนหวานวา
“ขาแตพระราชาผประเสรฐ พระองคเสดจมาในทน นบวา เปนบญอยางใหญหลวงนกแลว เชญพระองคเสดจไปยงอาศรม ทรงประทบพกพระวรกายใหสบายอารมณ แลวจงคอยเสดจตอไป ในเบองหนา”
พระราชาไดฟงค�ากลาวของนกแขกเตาตวน กมความชนชม
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร5๒
เปนอนมาก พระองคไดกลาวสรรเสรญนกแขกเตามประการตางๆ และพรอมกนนนกไดทรงตเตยนนกแขกเตาตวแรกใหฟงจนสน
เมอนกแขกเตาไดยนพระราชาตรสเชนนน จงไดกราบทลแก พระราชาวา
“ขาแตพระราชาผประเสรฐ อนนกแขกเตาทอยกบโจรนน เปนพนองทองเดยวกนกบขาพเจา แตไปอยกบพวกโจร โจรจง สงสอนแตในเรองของพวกคนพาล นกนนเปนพาลใจบาปหยาบชา สวนตวขาพเจานนไดมาอยในหมของฤๅษ จงไดรบการสงสอน ในทางปราชญ ตวขาพเจาจงฉลาดในทางธรรม ขาแตพระองค ผเจรญ บคคลใดกตามทคบคาสมาคมอยกบคนพาลกยอมจะเปน พาล อาจารยเปนพาลแลวศษยกเปนพาล บคคลใดคบหาสมาคม กบนกปราชญแลวกจะเปนนกปราชญ คนพาลเปรยบเหมอนยาพษ บคคลใดบรโภคเขาไปแลว กยอมไดรบอนตราย คนพาลเปรยบ เหมอนปลาเนา เอาใบไมมาหอกพาใหใบไมเหมนไปดวย คนพาล สนดานหยาบชากยอมชกน�าไปสอบายภมทง 4 คนพาลยอมน�ามา ซงความฉบหายทงชาตนและชาตหนา ขอพระองคผประเสรฐจงใช วจารณญาณใครครวญดเถด”
พระราชาไดฟงค�าของนกแขกเตากมความชนชมหรรษา ทรง สรรเสรญนกนนมประการตางๆ ขณะนน บรรดาพระฤๅษไดกลบ มาจากปา เมอพระราชาไดท�าอภวนทนาและไดสนทนากนเปนท ตองอธยาศยแลว พระองคกอาราธนาใหบรรดาฤๅษทงหลายไปพก ทสวนหลวง แลวสงใหอภยแกบรรดานกแขกเตาทงมวลอยาใหใคร ท�าอนตรายเปนอนขาด สวนพระองคเองกไดถวายอาหารแกฤๅษ
คบบณฑตมงคลขอท ๒
5๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ทง 5๐๐ ตราบจนเทาอาย จตจากมนษยแลวกไดไปเกดบนสวรรค ดวยอ�านาจของกศลทไดท�าไว
ตวอยางเรองของการคบคนพาลและการคบบณฑต หาไดม เพยงเทานไม ยงมอกหลายเรอง ดงจะน�ามาเลาเพอเปนตวอยาง ดงตอไปน
เรองชางมหฬามข
ชางมหฬามข เปนชางทรงรปงามของพระเจากรงพาราณส เปนชางทไมดราย มความละมนละมอม สมกบเปนชางทรงของ พระราชาทเดยว
แตในกาลตอมา มเหตการณอยางหนงเกดขน กลาวคอ ไดม พวกโจรไดลกลอบเขามาปรกษาความกนในเรองของการโจรกรรม เปนตนวา ใหฆาเจาของทรพยชงเอาทรพยมา พบปะใครเดนทาง มามขาวของแลว กฆาใหตายแลวเอาขาวของมาแบงปนกน โจรทง หลายมาพดกนอยอยางนทกวนๆ ชางนนกมความส�าคญวามาสอน ใหมนท�าอยางนน ชางทมใจออนกเกดความดราย ฆาหมอควาญ และผอนถงแกความตาย และกมจตใจหยาบชายงขน
เมอพระราชาไดทราบขาวเชนนน จงมรบสงใหพระโพธสตว ออกสบสวนดวามนมเหตอยางไร ในเมอชางทไมเคยดรายกลบ ดราย พระโพธสตวไดรบค�าสงกออกตรวจสอบ ในทสดกไดความ จรงวา การทชางดรายเพราะวาไดฟงค�าปรกษาของพวกโจร จงได
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร54
กราบทลใหพระเจากรงพาราณสใหทรงทราบ แลวจดการใหพวก พราหมณผมความรไดมานงสนทนาถงเรองทางธรรม ในทสด ชางนนกเสอมจากพยศราย กลบมจตใจเมตตาปราณดงเดม
เรองพระยาโสมราช
ในอดตกาล มพระราชาพระองคหนงนามวาโสมราชอยใน เมองพาราณส ครงนน พระโพธสตวเกดเปนพราหมณปโรหต สงสอนอรรถธรรมแกพระราชา และพระราชากมมาพระทนงอยตว หนงชอวา ปณฑวะ และกมคนเลยงมาเปนคนพการคอเดนขา กระเผลก ชอนายครทตต นายครทตตแกเปนคนขากระเผลกอย แลว เมอเดนจงมากเดนขากระเผลกไปขางหนา ฝายมาทรง ของพระราชาเมอเหนเชนนน กมความส�าคญวาสอนใหมนเดน อยางนน มากเลยเดนขากระเผลกอยางนายครทตต
เมอพระราชาไดทราบเหต กไดใหนายแพทยไปตรวจอาการ ของมาวาเปนอยางไร แตนายแพทยกตรวจดแลววาไมมอาการผด ปกตทางรางกายอยางไร จะเปนกหมอๆ กลงความเหนกนวาไมม โรคแตอยางไร จงไดกราบทลใหพระราชาทรงทราบ พระราชาจง ใหพระโพธสตวไปพจารณา
เมอพระโพธสตวไปพจารณาด กทราบชดวาการทมาเดน อยางนน เพราะวามนเดนตามคนทเลยง พระราชาจงมรบสงให เปลยนคนเลยงใหม มาทรงของพระราชากเดนเปนปกตเหมอนเดม
คบบณฑตมงคลขอท ๒
55ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เรองมะมวงพระยาทธวาหนะ
ในอดตกาล มพระมหากษตรยพระองคหนงทรงพระนามวา พระยาทธวาหนะ ครองกรงพาราณส และพระโพธสตวไดไปเกด เปนครปโรหตสอนอรรถธรรมแกพระราชา อยมาวนหนงพระองค พรอมดวยเหลาสนมไดไปสรงน�าทล�าธารแหงหนง ในขณะนน มมะมวงสกผลหนงลอยตามน�ามาและมาตดอยทตาขาย ทเหลา ขาราชการไดกนไวปองกนอนตรายตางๆ เมอพระราชาเสดจขน จากการสรงน�าแลว พนกงานกไดจดการเลกตาขายขน และไดพบ มะมวงผลหนงสกงอมงดงามประหลาด บรษนนจงน�าไปถวาย พระราชา พระองคไดทรงเสวยมะมวงผลนนแลวกมความรสกวา มะมวงผลนมรสหอมหวานอยางประหลาดกวาทไดเคยเสวยมา จง มรบสงใหพนกงานน�าไปปลกไว โดยใหรดดวยน�านมและทนบ�ารงอยางด มะมวงนนกเจรญงอกงามเตบโตแผกงกานสาขาใหญโต ผลตดอกออกผลตามฤดกาล เมอออกผลแลวกมรสหวานอยาง ประหลาด พระองคไดโปรดใหสงไปยงเมองตางๆ แตกไดท�าลาย เมลดมะมวงนนเสยเพอไมใหเพาะขน เมอพระราชาตางนครไดเสวยกมความพอพระทย เพราะไมเคยประสบมากอน รบสงใหน�า เมลดไปปลกกไมขน เพราะเมลดนนไดถกท�าลายเสยแลว
ยงมอกนครหนง พระราชาแหงนครนนเมอทราบขาววา เจา กรงพาราณสมมะมวงรสหอมหวานกมความรษยา จงไดมรบสง ใหนายอทยานผมความสามารถผหนงมาเขาเฝา แลวจางใหนาย
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร5๖
อทยานนนไปท�าลายรสของมะมวงนนเสย นายอทยานนนเมอได รบพระราชโองการแลว กมาสกรงพาราณสและไดทลขออาสาเปน ผดแลอทยานหลวง
เมอไดโอกาสเชนนนแลว นายอทยานคนใหมกด�าเนนการ บอนท�าลายทนทตามวธการทไดคดไว กลาวคอไดปลกตนบอระเพด ไวโดยรอบ ใหพนตงแตโคนตนจนตลอดถงยอด เมอแผนการณของ ตนเสรจแลวกหนกลบไปเมองของตน
ครนปตอมา เมอมะมวงไดผลดอกออกผลกมรสขม พระราชา ไดเสวยแลวกมความขมขนจนไมอาจทจะเสวยได จงไดมรบสงให พระโพธสตวไปพจารณาด พระโพธสตวเมอเขาไปพจารณาดอยาง ถถวนแลวกทราบความ จงกราบทลแกพระราชาวา
“ขาแตพระองคผประเสรฐ ตนมะมวงนมของขมเปนบรวาร ตงแตรากไปยงโคนและยอดโดยตลอด เหตนนมะมวงจงมรสขม เพราะปะปนอยกบของขม”
พระราชาจงมรบสงใหตดตนบอระเพดออกใหหมด ทงขดดน ทโดยรอบนนออกหมด แลวใหน�าดนใหมมาใส รดดวยน�าหอมและ นมสด ครนมะมวงออกผลมาใหมกมรสหวานหอมอยางเดม
เรองนเปนเครองชใหเหนวา แมของทไมมวญญาณเมออย ปะปนกบของขมดงคนพาลกขมตามไปดวย เมอระคนดวยของ หอมหวาน กมความหอมหวานดจคบกบนกปราชญกยอมไดรบ ประโยชนอนด พระพทธองคจงไดตรสวา การคบคนพาลนนให ความฉบหายทงในโลกนและโลกหนา สวนการคบกบบณฑตนน ใหความสขความเจรญ ทงในชาตนและชาตหนา ดงนทานสาธก
คบบณฑตมงคลขอท ๒
5๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ดงตอไปน
เรองศษยพระมหากสสป
มเรองเลามาวา ศษยของพระมหากสสป ไดบวชเปนพระ ภกษไดฌานโลกย สามารถทจะเหาะเหนเดนอากาศได แตตอมา เกดความรกใครในตวของหญงสาวชาวบาน ฌานนนจงเสอม และ ไดสกออกมาครองชวตฆราวาส นอกจากนนยงประพฤตผดสมคบ กบพวกโจร ท�าการโจรกรรมตางๆ ในทสดกถกจบได และจะถกน�า ไปประหาร พระมหากสสปไดบณฑบาตผานมาทางนน ไดเหนศษย ของทานกมจตกรณา จงไดเขาไปบอกศษยของตนเจรญกรรมฐาน ศษยไดเจรญกรรมฐานจนเกดฌาน แมเพชฌฆาตจะท�าการประหาร กไมสามารถทจะท�าอนตรายได จงไดน�าความไปกราบทลแกพระเจา พมพสาร พระองคมรบสงใหปลอยตวไป ตอมาไดเจรญกรรมฐาน จนไดบรรลเปนพระอรหนตในพทธศาสนา
นเปนเรองสาธกใหเหนถงผลของการคบคนพาลและคบ บณฑตวาใหผลตางกนอยางไร พระพทธองคจงตรสวา เวนจากการ คบคนพาล คบบณฑตเปนมงคลอนประเสรฐ ดงบรรยายมาน
5๘ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
ในมงคลหรอทางพฒนาขอท ๓ ซงพระพทธองคตรสวา ปชา จ ปชนยาน แปลความวา บชาบคคลทควรบชา ซงมเรองทเราจะ ตองท�าความเขาใจในหวขอนสกเลกนอยกอน ปญหาแรกคอ บชา และท ๒ บคคลทควรบชา ๒ ประการนแหละทเราจะตองมาศกษา ท�าความเขาใจกน บางคนอาจจะคดวาเรองบชา ไมจ�าเปนตอง ศกษา เพราะวาการทเราเอาดอกไมธปเทยนมาสกการะพระพทธ- รปหรอปชนยวตถอะไรสกอยางกจดเปนบชาแลว ถาเราเขาใจอยางนน กเปนการทเราเขาใจในความหมายของค�านเบาเกนไป หรอวา มความดแคลนในความหมายของค�านมาก ซงถาเราเขาใจอยางน แลว ค�าวา บชา กเปนค�าทไรคณคา
ความหมายของค�าวา บชา ในมงคลขอน เมอไดศกษาจาก อรรถกถาโดยตลอดแลว เรากจะไดความหมายของค�าวา บชา น อย ๓ ประการ คอ
ปชา จ ปชนยาน�(บชาบคคลทควรบชา)
มงคลขอท
๓
5๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
๑. ปคคณหะ ยกยอง๒. สกการะ บชาดวยสงของ๓. สมมานะ นบถอ
๑. การบชาแบบปคคณหะ
การบชาแบบปคคณหะนหมายถงการยกยอง ถาหากจะกลาว ตามความหมายสมยน กไดแกการสนบสนนนนเอง เหมอนกบการ ทเราจะเลอกใครสกคนหนงเขาเปนตวแทนของเรา เชน การเลอก ผแทน เปนตน
เมอกลาวเชนนแลว เรากจะเหนวา การบชานไมจ�าเปนจะ ตองใชดอกไมธปเทยนกมแลว ฉะนนความหมายทเรานกเอา คดเอาวา การเอาดอกไมธปเทยนไปสกการะนน ไมใชค�าตอบทถก ตอง เพราะอยางนอยค�าตอบในเรองบชาน กใหความกระจางชด อยในตวแลว และความจรงของเราชาวบานหรอชายหนมหญงสาว กใชกนอยแลว อยางเชนชายหนมบอกหญงสาววา “คณเปนยอด บชาของผม” หรอวา “ผมจะบชาคณไปตลอดชวตของผม” อยางน เรากเหนไดแลววาการบชาไมจ�าเปนทจะตองใชดอกไมธปเทยนแต ประการใด แตการบชาแบบปคคณหะทวามาน ถาเรายกยองคนท ไมสมควรแลวแทนทจะใหประโยชนกลบจะเกดโทษ ดงตวอยางใน คมภรมงคลทปนกลาวเรองเปนอทาหรณวา
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๖๐
เรองหนมเสกเสอ
ในอดตกาล ทส�านกทานอาจารยทศาปาโมกข เมองตกศลา มเดกหนมเปนจ�านวนมากไดมาขอเปนลกศษยเรยนวชากบอาจารย ตามความสมครใจของตน และในจ�านวนนนมสญชวมาณพอยใน จ�านวนนนดวย สญชวมาณพไดมาขอเรยนวชาชบชวตใหฟนขนมา มนตประเภทน ปกตแลวจะตองเรยนทงสองอยางคอ เรยนท�าให ตาย กบเรยนท�าใหเปน แตสญชวมาณพเรยนเพยงอยางเดยว คอ เรยนแตผกไมไดเรยนแก
ครนอยมาวนหนง สญชวมาณพและเพอนๆ ไดเขาไปในปา เพอหาฟน ซงเปนหนาทของศษยทจะตองท�าเปนกจวตร เมอเขาไป ถงดงลกกไดพบเสอตวหนงนอนตายอยในปา สญชวมาณพเลยเอย อวดตวเองขนวา
“อยางนขาเปาพรวดเดยวกฟน”“ลกพท�าไดจรงร” เพอนคนหนงถาม“ท�าไมจะท�าไมได เสกเสอตวเดยว ปอกกลวยเขาปากยงยาก
กวา” สญชวมาณพคย“ลกพแนอยางนนเชยวหรอ” เพอนอกคนถาม“พดแลวจะวาคย ใครอยากจะดบางละ” สญชวมาณพถาม
อยางโอ“ผมอยากดจงเลยพ” เสยงสนบสนนกนหลายคนสญชวมาณพไดรบแรงสนบสนนจากเพอน กเกดความฮกเหม
ใจคดวาเรานแหละเปนฮโรคนหนง จงรายมนตแลวเปาพรวดไปท
มงคลขอท ๓ บชาบคคลทควรบชา
๖๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
รางของเสอนนทนท พยคฆรายคนชพขนมาอยางประหลาด มน ลมตาลกขนสะบดตว เหลยวไปรอบๆ ขางรสกหวโหยโรยแรงมาก เพราะตงแตตายมาอาหารยงไมตกถงทองเลย พอมนเหนมาณพ 4-5 คน รวมทงสญชวมาณพดวย มนกไมรอชา กระโดดตะปบราง สญชวมาณพและเพอนอกเปนอาหารเสยสน
จากนทานเรองทยกมาน กจะเหนไดแลววาการบชาบคคลท ไมควรบชานนใหผลอยางไร แทนทจะใหคณกลบจะเปนโทษ เปน เรองทเราจะตองพงสงวรไวใหมากในการสนบสนนใครสกคนหนง เพราะการบชานน จะหมายความวาสนบสนนดวยกไมผด การบชา นนอาจมไดทงทางถกทางผด บชาไมใชหมายความวาจะนงสงบใจ ภาวนา พทโธ ธมโม สงโฆ เสมอไป แมใครสกคนหนงจะชก�าปน แลวเชยรวา เอามนเลยลกพ ตะบนมนเลย อยางนกเปนการบชา เหมอนกน ทผดถกยงไมวากน วาตามความหมายของรปศพทท วา ปคคณหะ
๒. การบชาแบบสกการะ
มาถงการบชาแบบนกตรงกบความคดของทานหลายคน ทเดยว ทตความหมายวาไดแกการน�าสงของตางๆ มดอกไมธป เทยน เปนตน ไปสกการะปชนยสถานและพระพทธรป ตลอดจน โคม ธงทว และอนๆ ตามธรรมดานยม ของใชดงกลาวน รวมเรยก วา “เครองสกการะ” ฉะนนค�าวาสกการะจงแปลวา เครองประกอบ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๖๒
พธการ ถาจะเรยกตามภาษาของนกเรยนกแปลวาอปกรณประกอบ การสอน
เมอไดกลาวมาถงตอนน กจะขอท�าความเขาใจเสยกอนวา การทเราเอาดอกไม ธป เทยน และเครองประดบอนๆ ไปประดบ ทแทนพระนน ไมใชเราเอาของเหลานนไปใหพระ การใหเปนเรอง ของ “ทาน” แตนเปนการบชา เราจดของเหลานนบชาพระ และ เครองบชาเหลานเปนเครองชกจงใหจตใจของผทไดพบเหนเกด ความปสาทะและแชมชน เกดมมานะในการท�าความด เรามความ มงหมายอยางนตางหาก
ถาเราจะลองคดดใหดแลว เราจะเหนความลกซงของผคด รเรมในการจดเครองประกอบในการบชาขน กลาวคอพระพทธรป เปนสอจงใจใหเรานกถงศาสนา นกถงคณความดตางๆ เราจะ สงเกตใหด เวลาทเราเขาไปในโบสถหรอในหองพระของเรา เรา จะมความรสกปลอดโปรง รสกคลายความทกขไดอยางประหลาด เมอไดพบพระพกตรอนงดงามของพระพทธรป นกถงบาปบญ คณโทษ นกถงความดงามตางๆ มความเมตตาอยางประหลาด สง ประกอบอกอยางหนงซงเปนวตถประกอบทยอดทสดทธรรมชาตได สรางสรรคมา ความหมายของดอกไม ไดอมคตและความหมายไว หลายอยางหลายประการ ซงเราจะหาจากสงอนไมไดเลย เปลวไฟ จากเทยนขผง ตลอดจนความหอมของมวลดอกไมทมารวมกนเปน ธป มนเปนกลนหอมอยางประหลาด เปนความหอมทไมเจอดวย กามารมณ เปนกลนหอมทหยดยงความชวราย ท�าใหนกถงบาป บญไดอยางนาอศจรรย ฉะนนเครองสกการะเหลานจงเปนทหยด ความวาวนใจของเราอยางหนกใหหยดลง
บชาบคคลทควรบชามงคลขอท ๓
๖๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
๓. บชาแบบสมมานะ
แปลวา ยอมรบนบถอ คอหมายความวาไมใชแตเพยงนบถอ เฉยๆ จะตองยอมรบและนบถอดวย หมายถงถอเอาเปนคต ตวอยางดวย เปนการฝากกายถวายชวต อนเปนลกษณะหนงของ การบชา ตวอยางเชน
ชาวพทธ ยอมรบนบถอพระรตนตรยชาวมสลม ยอมรบนบถอพระอลเลาะห หรอ นบมฮมมดชาวครสต ยอมรบนบถอพระยะโฮวาห หรอพระเยซการนบถออยางน เปนการยอมรบนบถอแบบสมมานะ การท
ใครยอมรบนบถอศาสนาใดกหมายความวาบชาศาสนานน การ บชายกยองของชาวพทธนน ไมใชการนบถอหรอบชาอยางงมงาย ถาเราบชาอยางปราศจากปญญา กนบวาเปนกรรมของคนนน และ ยอมทจะเปนเครองมอของคนบางคน พระพทธเจาไมสรรเสรญการ บชาอยางปราศจากปญญา
เมอเขาใจความหมายของค�าวา “บชา” แลว ประเดนตอไปท เราจะตองเขาใจในประเดนขอท ๒ คอค�าวา “คนทควรบชา”
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๖4
คนทควรบชา
เรองนเปนเรองทเราควรจะสนใจมาก เพราะวาการทเราจะ ยกยองหรอยอมรบนบถอสกการะคนใด เรากจะตองเลอกบชา เพราะไมเชนนนแลว เราอาจจะไมไดรบมงคลทเราปรารถนาได เพราะเราอยกนทกวนในโลกน เรากตองคบกบคนจงตองระวง เรา จะเจรญหรอเสอมกขนอยกบคน ถาเราบชาคนผดแลวกจะใหโทษ อยางเรองสญชวมาณพเปนตน ในหนงสอของพนเอกปน มทกนต ไดใหแยกการบชาออกเปน ๓ ประเภทใหญๆ คอ คน ค�า คณะ
คน หมายถง บคคลเราธรรมดานแหละ อยางเชนพทธศาสนก- ชนบชาพระพทธเจา หรอคนทงหลายทเราสนบสนนใหเปนหวหนา
ค�า หมายถง ค�าสงสอน ขอบญญต และคตธรรมตางๆ ซง ไมใชตวคนแตออกมาในลกษณะ ศาสนา ลทธ นโยบาย โอวาท และอนๆ ใครเทดทนปฏบตตามค�าสงสอนชนดใดกเรยกวา บชาค�า
คณะ หมายถง หมคน เชน คณะสงฆ พรรคการเมอง นกาย รฐบาล วด สมาคม ส�านก หนวยราชการ เปนตน ใครเลอมใส ศรทธาสนบสนนคณะใครกเปนการบชาคณะนน
ผลของการบชาทถกตองนนยอมไดรบผลของการบชาหรอ เกดความสขหลายประการดวยกน กลาวคอ ไลเสนยด ปองกน ความหลงผด อบรมจตใหดขน และผลทางอภนหาร
ทกลาววา ไลเสนยดนน หมายความวาเราจะตองยดหลก บชาตามค�าสอนของพระพทธเจาอยางเครงครด กลาวคอ บชา สนบสนนแตคนด ถารวาเปนคนชวแลวเรากไมเลนดวย ไมเชญไป
บชาบคคลทควรบชามงคลขอท ๓
๖5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ปราศรย ไมเชญไปในงานมงคล ไมออกเสยงเลอกตงใหเปนนน เปนน นอกจากไมเจรญแลว กไมยอมรบเชญดวย ถาเปนคนดแลว เรากสนบสนนอยางเตมท ผลทเราจะไดรบกคอ จะไดคนดมา บรหารบานเมอง เมอบานเมองมผบรหารดแลว เราซงเปนประชาชน กยอมไดรบความสงบสข การทเราไดรบความทกขยากเกยวกบ ปญหาตางๆ อยทกวนน เพราะวาเราใชการบชาทไมถกตองไป สนบสนนใหความรวมมอกบคนชว เหนแกอามสบางอยางทเขา หยบยนให เมอเราตางชวยกนสนบสนนแตคนดแลว คนไมด ซงเปรยบเหมอนเสนยดของบานเมองกหลบหนไป
บชาปองกนการหลงผด ขอนเปนเรองทเราจะตองตระหนก อยางยง เพราะในสงคมปจจบนมกจะมสงนปะปนอยมาก ถาเรา จะมองกนดๆ แลว เราจะเหนไดอยางชดเจน อยางเชน เราบชาพระ อตสาหเอาพระเลยมทองมาแขวนคอ แตตวเราเองกลบไปเทยว จ ปลน หรอดมสราตงอยในความประมาทจะใชไดอยางไรกน ปาก เราบอกวานบถอพระ แตเรากลบเดนตามหลงมาร นแหละคนหลง ผด พระพทธเจาทรงสอนใหเราบชาพระ กเพอปองกนความหลง ผดอยางน ทกครงทเราอยตอหนาพระและมพระตดตวเราอย เรา ควรทจะสอบตวเองอยเสมอวา เราเปนอะไรและอยตอหนาใคร เมอเรานกถงพระแลวเรากไมประมาท เชอพระ บชาพระแลว เราก ไมท�าความชว ถาเราประมาทท�าความชวลงไป กหมายความวาเรา ไมเชอพระ ไมบชาพระแลว มงคลจะเกดขนไมได การบชานนให มงคลคอกนความไมหลงอยางน
การบชาอบรมจตใหดขน ในประเดนขอนดเหมอนวาจะไม
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๖๖
ตองขยายความมาก เพราะวาไดอธบายในเรองเกยวกบบชาไปแลว หมายความวา ผทมความเคารพในพธกรรม มความเลอมใสใน ค�าสงสอนแลว จะท�าใหจตใจของเขาเหลานนมความเยอกเยน ทานลองสงเกตดคนในครอบครวของทานกไดวา ถาคนใดคนหนง เปนผทมความเคารพในค�าสอนอยางเครงครดแลว จะท�าใหกรยา อาการของเขานมนวล มความสภาพออนโยน ตรงขามผทไมมหลก เคารพจะเปนคนใจหยาบกระดาง นเปนผลของการบชา
ประการสดทายเกยวกบผลในทางอภนหาร ขอนเปนเรองท ยากมาก เพราะเปนสงทเราไมสามารถจะเหนไดดวยตาเพราะเปน นามธรรม เปนเรองของอ�านาจทางจตของเรา ยกตวอยางเชน พระพทธรป ซงเปนสงรวบรวมของชาวพทธทงหลาย เปนสงท ใครๆ กเอาใจจดจออยกบรปเคารพบชานน การทเราเคารพบชา กเหมอนเราเอากระแสจตของเราเอง ถายทอดไปสพระพทธรปนน และสงนนกเปนสงทตอกระแสจตของคนทงหลาย ทกครงทเรา เคารพบชาพระพทธรป เรากจะไดอานภาพทไดถายทอดจาก กระแสจตของคนทงหลาย ซงกอใหเกดผลอยางนาอศจรรย ถาเรา เชอเรองอ�านาจของจตแลว เรากจะไมปฏเสธอ�านาจของการบชา การทเราเคารพสงทคนอนเคารพ ทานกจะไดรบสงตอบแทนคอ การเคารพจากมวลชน แตถาเราดถกหรอเหยยบย�าสงทมวลชน เคารพ ทานนนแหละจะตองถกคนอนเหยยบย�า เรองนเปนเรองท เราจะตองศกษากนอกมาก
สรปความหมายของค�าวา “บชา” หมายถง ปคคณหะ ยกยอง ๑ สกการะ บชาดวยสงของ ๑ และสมมานะ ความยอมรบ
บชาบคคลทควรบชามงคลขอท ๓
๖๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
นบถอ ๑ นเปนความหมายของค�าวา “บชา” ในมงคลน และบคคล ทควรบชานนในมงคลทปนทานจ�าแนกไวหลายประเภทดวยกนคอ พระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ พระปจเจกพทธ ครอาจารย บดา มารดา และผทปฏบตดปฏบตชอบ
การบชากจ�าแนกโดยหวขอใหญๆ มอย ๒ คอ อามสบชา และปฏบตบชา อามสบชาหมายถงการสกการะดวยอามสตางๆ มดอกไมธปเทยน เปนตน สวนปฏบตบชา ไดแก การถอไตรสรณ- คม การรกษาศล 5 ศล ๘ และกศลกรรมบถ ๑๐ เจรญสมถ- วปสสนา เปนตน เปนปฏบตบชา เพอความเขาใจในมงคลขอน ขอยกเรองราวทมมาในอดตซงเปนผลของการบชาดงตอไปน
เรองนายสมนะ
นายสมนะเปนชางรอยกรองดอกไม อยทเมองราชคฤห ได เคยถวายดอกมะลแกพระเจาพมพสารวนละ ๘ ทะนาน เปนประจ�า ทกวนและไดรบพระราชทานรางวลครงละ ๘ กหาปณะ
อยมาวนหนง นายสมนะกออกไปเกบดอกมะลเชนเคย และ เตรยมทจะไปถวายพระเจาพมพสาร ในระหวางทเดนทางมานน ไดพบกบพระพทธเจากเกดความเลอมใสจงคดในใจวา
“ในวนนถาเราไมไดถวายดอกไมแกพระราชา พระองคกคงจะ กรวและลงอาญาแกเราประการใดกตาม เราจะยอมรบอาญานน สวนการทเราไดถวายดอกไมแกพระพทธเจานนยอมไดรบความสข
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๖๘
ทงในโลกนและโลกหนา เราถวายแกพระราชากมผลแตในชาตน เทานน”
เมอคดดงนนแลว นายสมนะกมความเลอมใสเกดความปต อยางมาก ไดซดดอกมะลออกไปก�าแรกเปนการบชา ดอกมะลนน แผเปนตาขายอยเบองบน ครงท ๒ ซดไปกแผเปนตาขายทางเบอง ขวา ครงท ๓-4 กอยทางเบองซายและเบองหนาของพระสมมา- สมพทธเจา ลอมรอบทง 4 ดาน และตดตามพระองคพระพทธเจา ไปทกแหง ไมวาพระองคจะยางพระบาทไปทางใด ดอกไมกตามไป ถงนน และดอกไมนนกหนทางดอกออกและหนทางกานเขาทงสน ประชาชนในนครนนเหนเปนอศจรรย จงไดพากนมาสกการะพระ ผมพระภาคอยางเนองแนน
นายสมนะมความชนชมในบญกศลทตนไดกระท�าไปแลว อยางมาก กลบมาบอกความเรองการบชาแกพระพทธเจาใหภรรยา ทบานฟง แตแทนทภรรยาจะมความชนชมยนดกบสาม นางกลบม ความโกรธแคนในการกระท�าของสามมาก ไดกลาววาจาหยาบคาย แกนายสมนะเปนอนมาก แลวไดน�าบตรของตนไปเพอเขาเฝา กราบทลการกระท�าของสามใหพระราชาทราบ
พระเจาพมพสารไดฟงภรรยาของนายสมนะเลาเรองแลว ก ด�ารในพระทยวาหญงคนนเปนคนพาล มสนดานไมเลอมใสใน พระสมมาสมพทธเจา แมการสกการะของสามกหามจตยนดดวย ไม เมอไดทรงด�ารเชนนนแลวพระองคจงไดทรงขบไลนางนนไป
เมอพระพทธเจาไดเสดจด�าเนนมา พระเจาพมพสารจงได ออกไปอปฏฐากตอนรบพระพทธเจาดวยความเลอมใส พระพทธ-
บชาบคคลทควรบชามงคลขอท ๓
๖๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
องคมความประสงคทจะประกาศคณความดของนายสมนะ พระองคจงไดสงบาตรใหพระเจาพมพสาร พระราชาไดรบบาตร นนมา แลวถวายอาหารแกพระพทธองค พระพทธองคไดท�า ภตตกจเสรจแลวกอนโมทนาในทานนน แลวถวายพระพรลามาส พระเชตวน ดอกไมทงหลายกลอมพระองคจนกระทงถงประต พระวหาร
พระเจาพมพสารไดเหนความมหศจรรยเชนนน กมความ เลอมใสในการบชาของนายสมนะ จงไดตรสเรยกนายสมนะมาแลวไดพระราชทานทรพยทงหลาย ม ๘ สงๆ ละ ๘ คอ ชาง ๘ มา ๘ ขาหญง ๘ ขาชาย ๘ นารรปงาม ๘ บานสวย ๘ เงน ๘ พนต�าลง นายสมนะไดรบพระราชทานรางวลเปนอนมาก เพราะผล ของการบชาพระพทธเจาดวยความเลอมใส พระอานนทไดทลถาม พระพทธเจาวา
“ขาแตพระองคผเปนนาถะของโลก นายสมนะไดรบผลจาก การบชาเปนอนมาก ในเบองหนานนคตของเธอจะเปนอยางไร พระเจาขา”
“นแนะอานนท” พระพทธเจาตรสตอบ “นายสมนะท�าพทธ บชาครงนเสมอดวยชวตของตน ในชาตนยอมไดรบผลเปนอนมาก ตอเบองหนานายสมนมาลาจะไมไปเกดในอบายถงแสนกลป จะไป เกดอยในมนษยและสวรรค ในชาตสดทายจะมาเกดเปนมนษยและ ไดตรสรเปนพระปจเจกพทธ ชอวาพระสมนะ แลวเสดจดบขนธ ปรนพพานในทสด”
นเปนตวอยางในอดตซงมมาในมงคลทปน ซงกลาวถงผลของ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๗๐
การบชาพระสมมาสมพทธเจาดวยจตเลอมใส และยงมตวอยาง อกเรองหนงทเกยวถงผลของการบชาในพระพทธเจาคอเรอง พราหมณจเฬกสาฎก
พราหมณจเฬกสาฎกเปนพราหมณทยากจน อาศยอยในกรง สาวตถ แกมภรรยาคนหนง แตดวยความยากจนของแกปรากฏ ตามทองเรองวามผานงคนละผน และมผาหมผนเดยวผลดกนหม อยตลอดเวลา ซงนบวาเปนคนทมความยากจนมากทสด
อยมาวนหนง มคนไดมาปาวประกาศใหคนทงหลายไปฟง พระธรรมเทศนาของพระสมมาสมพทธเจา พราหมณทงสองไดฟง ปาวประกาศเชนนน กมความปรารถนาทจะไปฟงธรรมอยางแรง กลา แตทงสองขดสนดวยเรองผาหม เพราะมเพยงผนเดยว จงได ปรกษากนวา
“นแนะแมนาง ในวนนจะมพระธรรมเทศนาจากพระบรม ศาสดาซงเปนนาถะของโลก เราและเจากมความตองการทจะไปฟง พระธรรมเทศนาในวนนเหมอนกน แตวาเรามาคดดวาเรานมผาหมเพยงผนเดยวจะไปพรอมกนไมได เอาอยางนกแลวกน”
“เอาอยางไรเลาพอ” นางพราหมณถาม“เราทงสองผลดกนไปกแลวกน เจาเลอกเอาดวาเจาจะไปฟง
ธรรมในเวลากลางคนหรอกลางวน” พราหมณผสามแนะ“เอาละ ฉนเปนหญงการไปกลางคนนนไมเหมาะสม ฉนขอ
ไปเวลากลางวนกแลวกน”เปนอนวา ทงสองไดตกลงกนผลดกนไปฟงพระธรรมเทศนา
โดยฝายภรรยาไปฟงกอนในเวลากลางวน สวนสามกไปในเวลา
บชาบคคลทควรบชามงคลขอท ๓
๗๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
กลางคน ในคนวนนนพระบรมศาสดาไดตรวจดอปนสยของเวไนย สตว กทราบดวยพระญาณวาพราหมณนมความเลอมใสในการบชา จงแสดงเทศนาในเรองของทาน ศล ภาวนา มใจความวา บคคลใด จะเปนชายหรอหญงกตามไมท�าทานการบชา ในชาตหนาจะเปน คนยากจนอนาถา จะหาขาวกน ผาจะนงหมกยากและยอมไดรบ ความล�าบากนานาประการ เมอพราหมณไดฟงอยางนนกบงเกด จตศรทธาเลอมใส คดจะเปลองผาทหมมานนถวายเปนพทธบชา แตถงกระนนความมจฉรยะความตระหนยงครอบง�าจตใจอยไม สามารถเปลองผาออกถวายได พราหมณไดฟงพระธรรมเทศนาอย จนถงยามสามกมความศรทธากลาหาญ ตดความตระหนออกจาก สนดาน เปลองผาหมออกจากกายถวายเปนพทธบชา เปลงวาจา ขนดวยความโสมนสยนดในทานของตน
“เราชนะแลว เราชนะแลว”เสยงของตาพราหมณ ทเปลงออกมานนดงกอง เพราะเปลง
ดวยความดใจอยางทสด เสยงของพราหมณนไดยนถงพระเจา ปเสนทโกศล ซงฟงพระธรรมเทศนาอย จงไดตรสใหน�าตวพราหมณ นนเขาเฝาและซกถามวา
“นแนะพราหมณ ททานวาทานชนะแลวนน ทานชนะอะไร หรอ”
“พระอาชญามพนเกลา” พราหมณตอบ “การทขาพระองค ไดเปลงวาจาวา ชนะแลว ชนะแลวนน ขาพระองคหมายถงวาขา พระองคไดมชยชนะขาศกภายในของขาพเจา คอความตระหนท ครอบคลมจตใจของขาพเจามาแตเพลาค�า บดนความตระหนนนได
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๗๒
หมดไปจากใจของขาพระองคแลว ขาพระองคจงไดกลาววา ชนะ แลว ดงนแหละพระเจาขา”
พระเจาปเสนทโกศลไดฟงค�ากราบทลของพราหมณผนน แลวกมความยนด จงไดพระราชทานผานงหมแกพราหมณคหนง พราหมณนนกน�ามาถวายเปนพทธบชา พระเจาปเสนทโกศล เลอมใสในความศรทธา จงไดพระราชทานผาใหใหม ๒ ค ๓ ค จนถง ๘ ค พราหมณไดแยกผาไว ๒ ค เพอตนเองและเพอภรรยา ของตน เหลอนอกนนไดถวายเปนพทธบชาสน
พระเจาปเสนทโกศลประทานผารตนกมพลมราคามากสอง ผนแกพราหมณ ครนพราหมณไดผานนมากคดวาผานมราคามาก ไมสมควรทจะน�ามานงหมปกปดรางกาย ควรจะน�าไปเปนพทธบชา เมอคดเชนนนจงน�าผาทงสองผนไปท�าเพดานทบรรทมพระพทธ- เจา อกผนหนงไปท�าเปนเพดานทส�าหรบสงฆนงฉนอาหาร
ครนเวลาเยนพระเจาปเสนทโกศลไดเสดจมา ทอดพระเนตร เหนผากมพล ๒ ผน มพระทยเตมไปดวยความปตพระทย จงได พระราชทานทรพยแกพราหมณนนอยางละ 4 คอ ชาง 4 มา 4 ขาทาสชายหญงอยางละ 4 นเปนผลของการบชาพระสมมาสม- พทธเจา
อกเรองหนง เปนเรองทกลาวถงผลของการบชาพระสถปเจดย ซงจะไดกลาวตอไปน
บชาบคคลทควรบชามงคลขอท ๓
๗๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เรองนางโกสาตก
เปนเรองหลงจากทพระพทธเจาปรนพพานแลว พระเจา อชาตศตรไดน�าเอาพระบรมสารรกธาตมาจากเมองกสนารา ดวย ความศรทธาเลอมใส มากอเปนพระเจดยใหญบรรจพระบรมธาต เพอเปนทบชาสกการะของเทพยดาและมนษยทงหลาย ในเมองนน มหญงสาวคนหนงนามวาโกสาตก นางมความเลอมใสใครทจะบชา พระบรมธาต ดงนนนางจงไดออกแสวงหาดอกไมนานาพนธเพอ จะน�าไปสกการบชาพระบรมธาต นางแสวงหาไดดอกโกสาตก 4 ดอกมสสวยสดงดงาม นางมความชนชมหรรษา ออกจากบาน เดนไปยงสถปพระบรมธาต ในขณะทนางเดนทางไปนน ไดมววแม ลกออนตวหนงไดวงมาอยางรวดเรว และพงเขาชนนางนนลมลง และสนชวตลงในทนน
ขณะทจตของนางดบลงนน ดบดวยอาการเตมไปดวยความ เลอมใสศรทธา นางจงไดไปเกดในสวรรค มนางฟาพนหนงเปน บรวาร และเทพยดาทงหลายเรยกนางวานางโกสาตก นางเปน ทรกใครของบรรดาเทพบตรเทพธดาทงปวง ทงนดวยอานสงสของ การทนางมจตเลอมใสศรทธาบชาพระบรมธาต
คราวหนง ทาวสกกะเทวราชซงเปนประมขของเทวดา ได เสดจประพาสนนทวนอทยาน ไดทอดทศนาเหนนางโกสาตก กม เทวบญชาถามวา
“ดกรนางผเจรญ นางไดสรางกศลอยางไรจงไดประสบโภค-
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๗4
ทรพยถงปานน”นางโกสาตกไดฟงเทวบญชาถามเชนนน นางจงมวาจาตอบแก
จอมสวรรควา“ขาแตทานผเปนจอมเทพ หมอมฉนมความเลอมใสศรทธาใน
การบชาพระบรมธาต ดวยจตทประกอบดวยกศลจต ดวยอานสงส น จงท�าใหหมอมฉนไดเสวยทพยสมบตอยางนเพคะ”
ทาวอนทราธราชเมอไดสดบค�าของนางแลว จงสรรเสรญผล แหงการสกการบชาแกมาตลเทพบตรวา
“ดกรมาตล เครองบชาจะนอยหรอมากกด ไมเปนประมาณ ในการท�ากศล กศลจะมากหรอนอยกอาศยจตทเลอมใสเปนประธาน พระพทธเจาจะอยหรอดบขนธปรนพพานไปแลวกตาม บคคลใด มจตศรทธาเลอมใสกราบไหวบชาอยแลวยอมมผลเสมอกน จะ มากนอยกวากนกหาไม ทานผนรทกข ทานจงประกอบการกศล ในการสกการบชา แมพระบรมสารรกธาตกยอมมอานสงสมาก”
เมอตรสดงนนแลว ทาวมฆวานกไดเสดจไปจากนนทวนอทยาน เสดจไปสกการบชาพระบรมธาตจฬามณในดาวดงสพภพ
นเปนผลของการสกการบชาพระบรมธาต ซงไดยกมาแสดงเปนอทาหรณ สวนเรองราวอนยงมอกมาก ทานผทมความสนใจพงหาอานจากมงคลทปนเถด
บชาบคคลทควรบชามงคลขอท ๓
๗5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
มงคลขอท
๔
ในมงคลขอท 4 พระพทธเจาไดวางหลกไววาใหอยในปฏรป เทส และเราจะตองท�าความเขาใจเกยวกบค�านเสยกอนวา ปฏรป เทส แปลวาอยางไร และมความหมายวาอยางไร
ค�าวา ปฏรปเทสวาสะ แยกออกเปนสองค�า คอ ปฏรปะ ค�าหนง เทสะ ค�าหนง ค�าวาเทสะนนไมเปนปญหา เพราะแปล ใจความวา สถานท หรอถน ปญหาทเราจะตองเขาใจใหมากกคอ ปฏรปะ ซงแปลความวาสมควร เมอรวมทงสองค�านแลวกจะได ความวา “อยในประเทศอนสมควร”
อยางไรเปนประเทศทเหมาะสมหรอสมควร เปนปญหาทเรา จะตองเขาใจใหด เพราะมงคลขอนพระพทธองคทรงมความหมาย
ปฏรปเทสวาโส(อยในประเทศอนสมควร)
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๗๖
แสดงใหเหนถงความส�าคญของ ปฏรปเทส เพราะเปนของส�าคญยง อยาเขาใจวาทอยไมส�าคญ เพราะคนเราจะมความเจรญหรอความ เสอม กตองขนอยกบปฏรปเทสวาสะ ไมใชวาจะอยทไหนไดผล เทากน จะลองเปรยบดวา ตนสก ตนตะเคยน เปนตนไมใหญ ถา น�ามาปลกอยในกระถางมนจะมความเจรญไปไมได ดงนนเราจะ เหนไดแลววา ตนไมแมวามนจะเปนสงไมมวญญาณมนกยงตอง เลอกทอยเหมอนกน อกอยางหนงนนมความหมายถงวา ในถนท เราอยอาศยนนมอาชพหรอความเปนอยเหมาะสมกบความรความ สามารถของเราหรอไม สงทเราจะตองค�านงในการปฏบตมงคล ขอน มความหมายอย ๒ อยาง คอ
๑. เราตองเลอกอยในปฏรปเทส๒. เราตองท�าทอยใหเปนปฏรปเทสประการแรก ทวาตองเลอกอยในปฏรปเทสนน หมายความ
วาเราจะอยทไหนกตองเลอก วธเลอกนนใหถอเอาหลกความเจรญ ของเราเปนเกณฑ คอ ทรพยเจรญ ชวตเจรญ และคณความดเจรญ ทบางแหงทรพยเจรญ การท�ามาหากนคลองแตมสงทเปนภยแก สขภาพและชวต บางแหงทรพยกพอควร ชวตไมตองหวง แตเปนท หอมลอมดวยสงทจะดงดดจตใจของเราและบรวารใหถอยต�าชวชา ลงไป ฉะนนเราจงตองเลอกทๆ เราจะอย ตวอยางเชน
จะเขาโรงเรยนจะบวชวดไหนท�างานหาเลยงชพทไหน ฯลฯ
อยในประเทศอนสมควรมงคลขอท ๔
๗๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
การเลอกเปนสงจ�าเปนมาก ไมอยางนนแลว พระพทธเจาไม ตรสไววาเปนมงคล ตวอยางแมพระพทธเจาของเราเมออยใน สวรรคชนดสต เวลาเทวดามาอาราธนาพระองคยงตองพจารณาด ประเทศเหมอนกน โรงเรยนกเหมอนกน ไมใชวาเปนโรงเรยนแลว จะสอนดเหมอนกนหมด หรอวาเปนวดมกฏอยแลวกเหมอนกน หมด ถาทกอยางมนเหมอนกนแลวพระพทธเจาคงไมสอนใหเรา เลอก หรอเราจะมาพจารณาด เอาความคดของเราเปนเครองวด กได ถาสมมตวาทานไปเขาโรงเรยนทไมเปนโรงเรยนอยางแทจรง มการสอนไมไดความ หรอครไมมความสามารถ ทานลองนกดเอา วาจะท�าใหเรามความรความสามารถเจรญพฒนาไปไดไหม หรอ วาทานจะบวช เราไปบวชในวดทไมมการศกษา หรอวดทคลกคล ดวยหมบาน อยางนทานลองนกดวา จดมงหมายของการบวชเพอ หาความสงบ หาความร ทานจะไดไหม หรอทท�ามาหากนของเรา มนถนดตอความสามารถของเราหรอไม การเลอกงานใหถกกบ นสยความสามารถของเรากจดเปนปฏรปเทสวาสะไดเหมอนกน อยางเชนเรามความสามารถในทางเกษตร แตไปอยในหนวยทเกยว กบเครองจกรเปนตน เรากเปนอนวาหมดความสามารถและสราง ความเจรญแกชวตไมได ฉะนนเรองปฏรปเทสวาสะนนเปนเรองท ส�าคญมาก ทานจงไดจดเปนมงคล
การท�าทอยใหเปนปฏรปเทสวาสะนน กยดหลกอยางเดยวกน คอ ทรพย ชวต ความด ผทเปนฆราวาสถาจะด�าเนนตามค�าของ พระ จะตองปรบปรงสถานทอยอาศยใหเรยบรอย ดานทรพย ท�า บานเรอนใหเปนทปลอดภย มอปกรณเครองใชในการแสวงหา
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๗๘
ทรพย สงใดทจะน�าความพนาศลมจมแกทรพยสนและครอบครว เรากก�าจดเสย และพยายามปรบปรงทอย ของเราใหเปนทนา รนรมย แสวงหาสงประกอบอนจะโนมนาวจตใจของเราใหมงใน ความด นเปนความมงหมายของมงคลหรอหลกพฒนาในขอน
นอกจากนน ในมงคลสตรทานแสดงไววา ทซงเปนปฏรป เทสวาสะนนหมายถงเอาสถานทมพระพทธศาสนา มการใหทาน รกษาศล เปนตน การอยในประเทศอนสมควรนนยอมใหความ เจรญแกจตใจและความกาวหนาของเราอยางน
ตอไปน จะไดยกเรองราวประกอบในเรองของมงคลขอน มาเปนการประกอบความเขาใจในมงคลขอนอก
เรองพราหมณวกกล
พราหมณวกกลเปนผทอาศยอยทกรงสาวตถ ไดเหนพระรป พระโฉมของพระบรมศาสดา กมความเลอมใสในรปราง พยายามตดตามไปทกแหงหน และตอมาเมออ�านาจความปรารถนามก�าลง แรงกมความคดวา การทอยครองเรอนนน นานๆ จะไดเหนพระ พทธเจาสกครง ถาเราไดออกบวชกจะไดอยใกลชดพระพทธเจา ตลอดเวลา เมอคดดงนนแลวจงไดขอบวชในพระพทธศาสนา พระ ศาสดากบวชให
พราหมณวกกล เมอเขามาบวชกไมเปนอนศกษาพระธรรมวนย ไดแตเฝาดพระรปพระโฉมของพระพทธเจาอยางเดยวเทานน
อยในประเทศอนสมควรมงคลขอท ๔
๗๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
พระองคจะเสดจไปทางใดวกกลกตดตามไปทางนน พระพทธเจา รอจนอปนสยของวกกลแกกลาพอทจะรบพระสทธรรมเทศนาได แลว จงในวนหนงขณะทวกกลไดเลงแลดพระรปพระโฉมอยนน พระพทธองคกมด�ารสวา
“นแนะวกกล เธอจะมาดอะไรกนกบรางกายอนเนาเปอยของ เราตถาคตเลา ทานบวชมาไมเลาเรยนพระธรรมวนย เอาแตดเรา เทานน ดกอนวกกล ผใดเหนธรรม ผนนไดชอวาเหนตถาคต ไป ออกไปเสย วกกล”
เมอพระพทธเจาไดทรงขบไลพระวกกลเชนนน พระวกกลกม ความเสยใจเปนอนมาก ทความจงรกภกดของตนถกพระพทธเจา มองในแงไมด จงมความนอยใจ จงคดวาเราอยาอยเลย คดแลวจง ขนไปสยอดเขาคชฌกฏเพอทจะกระโดดเขาลงมาใหตาย
พระผมพระภาคเจาไดทรงทราบถงการกระท�าของพระวกกล จงไดเปลงพระรศมตอหนาของพระวกกล แลวตรสดวยพระทย เมตตาวา
“วกกล เธอจงดรางของตถาคตเถด วกกล บคคลผใดมความ เลอมใสในพระพทธศาสนาแลว ยอมไดรบมรรคผลหลดพนจาก ความทกขทงมวล วกกล เธออยาเปนผมความประมาทเลย”
เมอพระบรมศาสดาตรสเชนนนแลว พระวกกลไดฟงกมปต เปนก�าลง บงเกดขนในสนดานของทาน ดวยความปตท�าใหรางของ ทานลอยไปในอากาศ ปลงปญญาพจารณาตามพทธโอวาท ขมเสย ซงปตไดส�าเรจพระอรหนตปฏสมภทาญาณในครงนน พระวกกล ไดเหนพระศาสดา ไดฟงธรรมของพระองคจนส�าเรจพระอรหนต
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๘๐
ตดกเลสขาดจากสนดาน กอาศยอยในปฏรปเทส เปนประเทศอน สมควร จงจดเปนมงคลอนประเสรฐดงน
เรองนายอรยะ
นายอรยะแกเปนพรานเบด อาศยอยในกรงสาวตถ แกมอาชพ ในการตกปลาขายเปนนจ วนหนงแกกออกไปยงนอกเมองเพอ หาตกปลาอยางทเคยกระท�ามา
ในวนนน พระผมพระภาคเจาพรอมดวยพระอครสาวกได ออกโคจรบณฑบาตในนครสาวตถ หลงจากทไดอาหารพอสมควร แลว จงเสดจออกจากพระนครมาทางทนายอรยะก�าลงจะตกปลา อย เมอนายอรยะไดแลเหนพระผมพระภาคเจาเสดจมาแตไกลกม ความละอาย จงไดน�าคนเบดนนซอนไวแลวยนอยในทนน พระผม พระภาคพาพระภกษมาหยดยนอยในทใกลๆ กบนายอรยะยนอย แลวจงตรสถามเหลาพระสาวกวา ทานชออะไร พระสาวกกได กราบทลชอของตนๆ เปนล�าดบลงไปวา ขาพเจาชอสารบตร ขาพเจา ชอโมคคลลานะ ขาพเจาชอกสสปะ เมอพระสาวกบอกชอของตนๆ ดงนนนายอรยะกคดในใจวา พระสมณโคดมถามชอพระสาวกแลว เดยวกคงจะถามชอของเรา
พระพทธเจาทรงรวาระจตของนายพรานเบดแลว จงหนมาตรส ถามวา “ดกรอบาสก ตวของทานชอวาอยางไร”
“ขาพเจาชออรยะ พระเจาขา” นายอรยะทลตอบ
อยในประเทศอนสมควรมงคลขอท ๔
๘๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
พระพทธองคจงตรสวา “ดกรอบาสก คนทงหลายประหาร สตวเหมอนอยางตวทานน จะเรยกชอวาอรยะนนไมสมควร คนทง หลายใดทไมฆาสตว ไมเบยดเบยนสตว มจตเมตตากรณาแกสตว ทงหลายเปนเบองหนา และมปญญารเทาทนสงขาร นกปราชญทง หลาย มพระพทธเจาเปนตน ยอมเรยกบคคลนนวาอรยะ”
เมอพระองคไดตรสพระธรรมเทศนาแกนายอรยะพรานเบด โดยพสดาร แลวสรปเปนคาถาวา “บคคลใด หญงกด ชายกด เบยดเบยนสตวทงหลายใหล�าบาก คอ เฆยนต ผกมดจองจ�า เปน ตน หรอฆาสตวทงหลายใหตายลงดวยมเจตนา คนเหลานนจะชอ วาอรยะกหาไม คนเหลาใดมความสจรตกายวาจาใจ ไมเบยดเบยน สตวทงหลายใหล�าบาก คอไมเฆยนต ผกมดจองจ�า เปนตน มศล สมาธปญญาบรบรณในสนดาน จงไดนามวา อรยะ”
เมอพระองคตรสพระธรรมเทศนาจบลง นายอรยะกไดบรรล พระโสดาปตตผลเปนพระอรยะบคคลในพระพทธศาสนา ปด ประตอบายภมทง 4 คอไมไปเกดในนรก ๑ ไมเกดเปนเปรต ๑ ไมไปเกดเปนอสรกาย ๑ ไมเกดเปนสตวเดรจฉาน ๑ การท นายพรานเบดไดส�าเรจเปนพระอรยะบคคลนนเพราะอย ใน ประเทศอนสมควร จงจดเปนมงคลอนประเสรฐ
๘๒ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
มงคลขอท
๕
ตามความหมายของมงคลในขอน มความหมายวา การทม ปพเพ จ กตปญญตา ซงเมอแปลแลวจะไดความอยางภาษา ธรรมดาวา “บญเกา” เรองนเปนเรองทเราจะตองศกษาในเรอง ความหมายของมงคลในขอนเสยกอน
ความหมายของมงคลในขอน หมายถงบญทไดท�าไวแลวใน อดต กอนอนเราจะตองเขาใจเรองบญกนเสยกอน เพราะค�าวาบญ เปนค�าทเราใชอยกนอยางแพรหลาย ค�าวา บญ หมายถงความดขน ของจต หมายความวาการกระท�าใดกตามทท�าใหเกดความสบาย โดยไมท�าใหผอนไดรบความเดอดรอนเพราะการกระท�าของเรา
ปพเพ จ กตปญญตา(มบญวาสนามากอน)
๘๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
สงนนเรยกวา บญ บญทไดสงสมอยในจตใจเปนเวลานาน เราเรยก วาบญเกา หรออยางบางทเราเรยกกนอยางตดปากวา บญวาสนา ซงกมความหมายอยางเดยวกนนนเอง บคคลเราทเกดมาในโลกน เราจะสงเกตเหนวามสภาพตางกนไมเหมอนกน บางคนสวยงาม บางคนรปรางนาเกลยด บางคนด�า บางคนขาว บางคนสตปญญาด บางคนสตปญญาทราม บางคนยากจน บางคนมงม เหลานเกดมา จากผลของการกระท�าไวในชาตปางกอนทงสน ไมใชอ�านาจพระเจาบนดาลแตอยางใด
จะขอยกตวอยาง เชน เดกคนหนงมความเกยจคราน ไมเรยน หนงสอ เอาแตเทยวเตร เดกอกคนหนงเปนคนขยนหมนเพยร ไมเกยจคราน ผลของคนทงสองกยอมจะปรากฏขน คอ คนท เกยจครานไมเรยนหนงสอเอาแตเทยวเตร ท�าใหอานหนงสอไมออก มความยากจน สวนคนทหมนเพยร ไมเกยจคราน ผลทไดรบกคอ อานหนงสอออก มความมงม มงานทมเกยรต เหลานเปนผลของ การท�าความดทงนน นหมายใหเหนถงบญเกาทท�าในปจจบน
สวน ปพเพ กตปญญตา นนหมายถงผลทท�าในอดตแลวสง ผลมาในภพปจจบน เชน คนทไดท�าความดไวในชาตกอน บญนน จะสงผลใหเกดมาในตระกลทมงคง มสตปญญาเฉลยวฉลาด หรอ เราจะสงเกตดกไดวา ในการท�าการคา คนแตละคนมความเจรญ ผดกนมาก บางคนท�าการคาไดรบผลดสมความมงหมาย บางคน ยงท�าการคายงขาดทน ทงๆ ทท�าอยางรอบคอบแลวกตาม หรอ บางคนเกดในตระกลทยากจน และพรอมกนนนอกคนหนงกอยใน ฐานะเดยวกน แตคนหนงไปไดดบไดดเปนนายกรฐมนตร แต
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๘4
อกคนหนงยงท�าไรท�านาอย เหลานเปนผลของ “ปพเพ กตปญ- ญตา” ทงนน แตทพระพทธองคกลาวเชนนไมไดหมายความวา ใหเรามความทอถอยในการงาน แตพระองคทรงชใหเหนวา “ปพเพ กตปญญตา” เปนผลทจะคอยสนบสนนการกระท�าของเรา ในภพปจจบนใหไดรบผลไพบลยยงขน ถาเรามความทอถอย ไมท�าอะไรเลย แลวเราจะไมประสบผลเลย เพราะถาเราไดกระท�า บญในปจจบนนแลว ถงแมวาจะไมไดรบผลในชาตน แตจะเปนเชอ ซงเรยกวา ปพเพ กตปญญตา ในชาตตอไป
ฉะนน มงคลในขอนพระองคชใหเหนวา ผทมความดได กระท�าแลวในชาตปางกอนนน ยอมเปนเครองสนบสนนความ ส�าเรจใหมขน พดงายๆ กคอคนทมพนฐานดนนเอง เหมอนกบวา เรามพนฐานการเรยนดยอมเปนปจจยในการทเราจะท�ากจการ งานทงหลายไดงายและรวดเรวขน ซงผดกบคนทไมมพนฐานการ ศกษาเลย หรอมพนฐานการศกษานอยกยอมจะมความยากล�าบาก และชาในการประกอบการงานตางๆ ทานจงวาจะตองม “ปพเพ กตปญญตา” คอสงสมความดเอาไว หมายถงเมอเลกนอยหมน ประกอบการศกษา เมอวยหนมแสวงหาทรพย และเมอวยแกเฒา กไดรบความสขสบาย เพราะผลทเราไดกระท�าไวเมอคราวเปนเดก หรอขวนขวายหาทรพยเมอเปนหนม ผลทไดรบกคอความสบาย น คอ “ปพเพ กตปญญตา”
เปนอนสรปความไดวา ความดทกอยางทคนเราท�าไว แมจะ ไมใหผลในปจจบนทนตาเหน กไมสญเปลา ความดเหลานจะมาปรบปรงจตของเราใหดขน ซงเรยกวา บญเกา
มบญวาสนามากอนมงคลขอท ๕
๘5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ปพเพ กตปญญตา เปนพลงวเศษอยางหนง ทจะท�าใหเรา ไดพบความเจรญกาวหนา พฒนาตวเองใหมความรงเรองในชวต จากมงคลขอน ผปฏบตธรรมจะตองระลกไวสองสถาน คอเมอ ตนไดรบความเจรญกาวหนา กนกวานนเปนผลดแหงความทเรา สพยายามกระท�ามา หาควรทจะฉวยโอกาสทเราไดรบผลบญนน ไปสรางกรรมท�าบาปไม จะเขาต�าราทวา เขยนดวยมอลบดวยเทา
อกประการหนง ความเชอในบญเกาของตนและของคนอน ยอมปองกนความรษยาเสยได เมอเหนคนอนไดดกวากคดวา นน เปนบญวาสนาของเขา ถงตวเราเมอตกต�ากคดเสยวาหมดบญเกา ของเราทไดท�าไว หาควรเสยใจไม เรงสรางสมบญใหมดกวา อก สถานหนง เมอทราบวา การท�าบญเปนการสงสมความดไวชวย ตวเองแลว ไมควรประมาทในการท�าบญ ท�าเทาทก�าลงความสามารถ ของเราจะอ�านวย คนทมความสามารถอยแตเพกเฉยในการท�าบญ เสมอนหนงวาชาวนาเกบเกยวขาวไดแลวแจกจายไปหมด ไมได สงวนไวท�าพนธเลย หรอเหมอนคนทหาไดเทาไรแลวใชหมดเลย
การกระท�ากจการทงทางโลกและทางธรรม กตองอาศยบญ เกาเหมอนกน อยางเชน คนทจะบรรลมรรคผลในชาตนกจะตองม อปนสยปจจยแตปางกอนเปนเครองสนบสนน หรอถาเราไมมบญ เกาแลว ถงมของอยกไมสามารถทจะรกษาได ดงจะไดยกเรองราว มาเลาประกอบดงตอไปน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๘๖
เรองพระยามหากปปนะ
ในอดตกาลลวงมาแลวชานาน ทเมองพาราณส มหมบาน ของชางหกจ�านวนพนหนงตงอยในเมองน ครงนน มพระปจเจก- พทธเจาจ�านวนพนหนง เหาะมาจากปาหมพานตเพอจะอาศยอย ในชนบท ก�าหนด 4 เดอน ครนเมอมาแลวกแสวงหาทจะอย จ�าพรรษาในกาลฤดฝน
ในวนหนง ภรรยาของหวหนาชางหกไดเขาไปในกรงพาราณส พบพระปจเจกพทธเจา มความเลอมใสจงเขาไปนมสการเรยนถาม กไดความวา ทานจะแสวงหาทอยจ�าพรรษา นางมจตเลอมใสใน พระปจเจกพทธเจานน จงไดเรยนกบทานวา
“ขาแตพระคณเจาผเจรญ ขาพเจาทงหลายเปนนายชางหก มบานอยประมาณพนหนง ขาพเจาขอนมนตพระคณเจาทงหมดน เขารบบณฑบาตในบานของขาพเจาทงหลายในวนพร งนเถด ขาพเจาทงหลายจะจดเสนาสนะถวายใหอยจ�าพรรษา”
เมอนางไดกลาวอาราธนาแลว พระปจเจกพทธเจาทงหลาย กรบอาราธนา ภรรยาหวหนาชางหกกกลบไป และปาวประกาศให พวกชาวบานทงหลายมาถวายทานในวนพรงน
ครนวนรงเชา พระปจเจกพทธเจากพากนมารบบณฑบาต ชางหกทงหลายกถวายทานตามศรทธา แลวกพากนสรางกฏถวาย ใหจ�าพรรษาบานละองค และท�าส�ารบสงถวายจนตราบเทาวนออก พรรษา จงไดถวายผาจ�าน�าพรรษาแกพระปจเจกพทธเจา เมอชางหก
มบญวาสนามากอนมงคลขอท ๕
๘๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ทงหลายท�ากาลกรยาตาย กไปบงเกดเปนเทพบตรเทพธดาในดาวดงสครนกาลลวงมา ในศาสนาของพระพทธกสสป เทพบตร
เทพธดาไดพากนจตลงมาบงเกดในตระกลตางๆ ซงมโภคทรพย อยในเมองพาราณส ชางหกซงเปนหวหนาและภรรยามาเกดใน ตระกลกฎมพผใหญ ชางหกอก ๙๙๙ คน กบภรรยาไดมาบงเกด ในตระกลต�าลงมาตามล�าดบ และไดมาเปนสามภรรยากนอยาง เชนเคย เมอมโภคทรพย ไดมศรทธาสรางวหารพนหองถวาย และ ท�าการฉลองถวายแกสงฆหมนหนง มพระพทธเจาเปนประธาน สนเวลา ๗ วน วนสดทายไดถวายผาไตรจวรบรขาร แตภรรยา กฎมพผใหญนนมความปรารถนาจะท�าบญใหยงกวาคนทงปวง จงไดน�าผามสดงดอกองกาบ มราคาพนหนง กบดอกองกาบมา สกการะถวายแกพระกสสปพทธเจา แลวตงความปรารถนาวา ถาขาพเจายงตองเวยนวายตายเกดอยตราบใด ขอใหขาพเจา มสกายงามเหมอนสดอกองกาบ และมชอวา อโนชากมาร เมอได ตงความปรารถนาเชนนนแลว พระพทธเจากท�าการอนโมทนาวา ขอความปรารถนาของนางจงส�าเรจทกประการ
หลงจากไดตายจากภพนนแลว กไดกลบมาเกดในสวรรค ดาวดงสเทวโลก เกดทองเทยวอยในสวรรคและมนษยเปนเวลา ชวพทธนดรหนง ครนกาลลวงมา คนเหลานนไดลงมาเกดเปน มนษย กอนทพระพทธเจาจะลงมาตรส กฎมพผใหญมาบงเกดเปน กษตรย มพระนามวาพระยามหากปปนะอยในเมองกกกฏวดนคร ฝายภรรยาไดเกดเปนมเหสนามวานางอโนชาเทว เพราะนางม ผวกายดงสดอกองกาบ คนทงหลายทท�าบญรวมกนมากไดบงเกด
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๘๘
เปนอ�ามาตยตามล�าดบเมอพระบรมศาสดาของเราลงมาตรสรในโลกน และเสดจ
ประทบอยทกรงสาวตถ ขณะทพระยากปปนะเสดจประทบอยในราช อทยาน ไดฟงขาวจากนายพานชวา บดนพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆไดเกดขนแลว บงเกดความปตอยางมาก ไดพระราชทาน ทรพยพนหนงแกนายพานชนน แลวสงใหนายพานชน�าความเรองน ไปบอกแกนางอโนชาเทว สวนพระองคกไดทรงเสดจดวยมา พรอม กบบรวารพนหนง มงตรงตอพระพทธเจา
พระพทธองคไดเลงเหนอปนสยแหงมรรคผลของพระยา กปปนะและบรวาร จงเปลงรศมแผซานออกจากพระกายปรากฏ โชตชวง สวนพระยากปปนะพรอมดวยบรวารไดเสดจเดนทาง มาไดระยะทางสองรอยโยชน จนถงแมน�าจนทภาคา พระองค กทรงประทบพก ณ รมไทรใหญ เมอเสดจมาถงในทแหงหนง ม มหานทสามแถวขวางหนาอย แมน�าสายทหนงชอวาอารวปจฉา กวางคาพยตหนงกบเสน ๑5 วา แมน�าท ๒ ชอวานลวาหนา กวาง กงโยชน แมน�าท ๓ ชอจนทภาคา กวางหนงโยชน เมอมาถง แมน�าทง ๓ สาย พระองคกไดทรงตงสตยาธษฐาน เอาคณของ พระพทธเจาเปนทพง พระองคและบรวารขามพนหวงน�าทงสาม ไปโดยปลอดภย ครนพระองคพาบรวารมาถงฝง กไดเหนพระรศม ๘ ประการ จงเสดจลงจากหลงอาชา พาบรวารเขาไปเฝาพระบรม ศาสดาถวายนมสการ พระองคจงแสดงพระธรรมเทศนาใหพระยา กปปนะและบรวารไดส�าเรจโสดาปตตผล แลวทลขอบรรพชา อปสมบท พระองคกไดทรงประทานอปสมบทให
มบญวาสนามากอนมงคลขอท ๕
๘๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ทางฝายนางอโนชาเทว เมอไดทราบขาวจากนายพานชวา พระสวามไดเสดจออกไปเฝาพระสมมาสมพทธเจา พระนางกม ความเลอมใส และประทานทรพยแกนายพานชนน ๙ แสน น�า พระทยของพระนางมความหนกแนนอยในพระพทธคณ พระนาง จงตรสเรยกเหลาบรรดาสนมทงปวงเขามา แลวพากนเขาไปเฝา พระบรมศาสดา
พระพทธองคทรงพจารณาเหนแลววา เมอสองสามภรรยาได เหนกนกจะเปนอนตรายแกมรรคผล พระองคจงทรงบนดาลไมให ทงสองฝายไดแลเหนกน พระนางอโนชาไดเขาไปถวายอภวาท พระบรมศาสดา พระองคจงไดตรสพระธรรมเทศนาใหนางทงหมด ไดรบโสดาปตตผล สวนภกษผสามทงพนองค ไดฟงพระธรรม เทศนานนแลวส�าเรจเปนพระอรหตปฏสมภทา แลวพระองคกได ทรงคลายปาฏหารยใหคนทงสองพวกไดเหนกน แลวพระนาง อโนชาพรอมดวยบรวารไดขอบรรพชาอปสมบทเปนภกษณ พระองคกอนญาตใหบวชในส�านกอบลวรรณาเถร และไดบรรลเปน พระอรหนตทงสน ทานทงหลายทไดพนจากความทกขนน เพราะ ดวยกศลผลเกาทไดสงสมไวมาสนบสนน พระองคจงตรสวาเปน มงคล คอท�าความพนทกขได และคนทไมมบญเกาสนบสนนถงวา มของดอยกไมสามารถจะรกษาไวได เพราะไมมกศลทจะรกษา ดง เรองทจะเลาตอไปน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๙๐
นทานเรองพระเจาทธวาหนะ
ในอดตกาลนานมาแลว ยงมพราหมณ 4 คนพนองอยในกรง พาราณส และไดเกดเบอหนายในการครองฆราวาส จงไดออกบวช เปนฤๅษอยในปาหมพานต ฤๅษซงเปนพตอมาไดตายลง และไดไป เกดเปนพระอนทรอยในสวรรคชนดาวดงส รวานองนนมความทกข จงไดลงมาจากสวรรคเพอทจะชวยสงเคราะหนองของตน เมอมา ถงกไดนมสการฤๅษนน
“พระคณเจา พระองคสบายดอยหรอ” พระอนทรถาม“สบายอยางไรกนไดเลาทาน” ฤๅษตอบ “เวลานเราเองกได
รบความทกขอยางหนกทเดยว เพราะอากาศหนาว”“แลวพระคณเจาตองการอะไรเลาครบ”“เวลานเราตองการไฟ เพอผงในเวลาอากาศหนาว” ฤๅษตอบ
ทาทางของฤๅษขณะนนมทกขอยางหนกจนถงกบซบซดผอมเหลอง อยางเหนไดชด
“กระผมจะถวายมดวเศษใหพระคณเจาเลมหนง เมอพระคณ เจามความประสงคทจะไดอะไร กเคาะดามมดวเศษน พระคณเจา กจะไดสมปรารถนา” แลวพระอนทรกไดมอบมดวเศษนนแกดาบส
หลงจากนนแลวพระอนทรกไปยงทอยของฤๅษรปท ๒ แลว ถามสารทกขสกดบตามธรรมเนยม ฤๅษจงบอกวา
“เราจะสบายไดอยางไรกนเลา” ฤๅษถอนหายใจอยางหนก “เราถกชางมารบกวนอยเนองๆ แลวเรากไมมปญญาทจะไปตอส
มบญวาสนามากอนมงคลขอท ๕
๙๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
กบมน ไอจะยายไปทอนหรอมนกไมเหมาะสมกตองทนอยอยางน แหละ”
“กระผมจะชวย” พระอนทรตอบ “กระผมจะถวายกลองวเศษ ใหพระคณเจา” แลวพระอนทรกน�ากลองวเศษมามอบใหฤๅษนน พรอมกบกลาววา
“หนากลองขางนเมอตแลวขาศกศตรจะหนไป และเมอต กลองหนานแลวจะมพลโยธามาแวดลอมไว ขอพระคณเจาจงใช ตามความปรารถนาเถดขอรบ”
แลวพระอนทรกไปยงทอยของฤๅษคนท ๓ ซงขณะนนม ความเจบปวยอย และมความอดอยากอยางหนก จงไดบอกแก พระอนทรวา
“อาตมาก�าลงอาพาธอยและมความตองการอยอยางเดยว ในเวลานคอ อาตมามความตองการนมเปรยว (หมายถงนมววท เกบไวจนขนฝา แปรจากรสเดมเปนรสเปรยว) เพราะสามารถทจะ ท�าใหอาตมาหายจากการเจบปวยได”
“เอาเถดกระผมจะถวายหมอวเศษใหพระคณเจา เมอ พระคณเจามความตองการนมเปรยวเมอไรแลวกคว�าหมอใบนลง จะมนมมาใหอยางไมรจกหมด” แลวพระอนทรกถวายหมอวเศษ นนแกดาบสรปท ๓ แลวกลาจากไปสวมานของตน
ตงแตนนมา ฤๅษกไดอาศยมดวเศษนนชวยกอไฟ รปท ๒ ใชกลองวเศษไลชาง และองคท ๓ กอาศยหมอวเศษเรยกเอานม เปรยวตามความปรารถนา จงท�าใหมความสขสบายตอมา
ในครงนน ไดมหมบานตวหนงไดออกเทยวแสวงหาอาหารกน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๙๒
ในวนนนกไดพบกบแกววเศษดวงหนงซงสามารถทจะท�าใหตวของ มนเหาะไดเขากมความดใจ ไดอาศยแกววเศษนนพาตวมนเหาะไป แสวงหาอาหารในเกาะแหงหนงกลางมหาสมทร และไดอาศยอยใน เกาะแหงนน โดยนอนอยใตตนมะเดอในเกาะนน และไดวางแกว วเศษไวขางหนาของตนและหลบไป
ตอมาไดมชายชาวเมองกาสกราช ซงไดออกไปคาขายยงแดน ไกล และเรอของตนไดอบปางลงกลางมหาสมทร สวนตวของชาย คนนนไดรอดมาไดโดยวายเขาสฝง ซงเปนบนเกาะทหมตวนนนอน อย เมอไปถงกพบหมนอนอยใตตนมะเดอ และเหนแกววเศษอย เบองหนาหมนน จงไดหยบมาด ดวยอานภาพของแกววเศษท�าให ชายคนนนเหาะขนไปในอากาศ แลวกลบมานงอยบนกงมะเดอ ความดใจทไดแกววเศษท�าใหชายคนนนลมความหวไปชวคร เมอ ความดใจไดผอนคลายลงแลวกเกดความหวขนมา จงไมรวาจะ หาอาหารกนไดทไหน เพราะวาตนกเพงจะขนมาใหมไมรวาจะหา อาหารไดทไหน จงคดวา
“เราจะตองฆาหมตวนแลวกนเนอของมนเปนอาหาร เพราะไมรวาเราจะไปหาอาหารไดทไหน”
เมอคดอยางนนแลวจงไดหกกงมะเดอแลวขวางลงไปยงตว หมนน เมอหมตนขนมาไมเหนแกวของตวกเทยวแสวงหาแกวตาม ทบรเวณนน อาการทหมหาแกวอยนนเปนภาพทนาขบขน จงท�าให ชายคนนนกหวเราะขนดวยความขบขนในกรยาทาทางของหม เสยง หวเราะนนไดยนไปถงหมทอยขางลาง จงแหงนหนามองขนไปเบอง บนกเหนคนอยบนนนกรวาตองเสยทาเจามนษยนนเสยแลว จงม
มบญวาสนามากอนมงคลขอท ๕
๙๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ความโกรธ พงศรษะของตนชนตนมะเดอนนตายลง เปนอนวาหม นนกกลายเปนอาหารอนโอชะของชายผนนอยางอมเอม นแหละ หนอ ความโงของหม
เมอไดฆาหมตายแลวและไดบรโภคอาหารมอนนอยางอมเอม แลว บรษนนกไดอาศยแกวนนเหาะไปยงทตางๆ และกไดมาถงยง ทอยของฤๅษตนท ๑ เปนเวลา ๒-๓ วนกไดเหนอานภาพของมด วเศษจงมความอยากไดของนน
“พระคณเจาผเจรญ” ชายผนนเอยขน “มดของทานวเศษ เหลอเกน ผมคดวาไมมของวเศษใดๆ จะเทาของพระคณเจา” ชาย หนมยอ
“อะ แนละทาน ของนวเศษมากเราไดรบมาจากพระอนทร เชยวนา” พระฤๅษสนบสนนค�าพดนน “ของวเศษนสามารถทจะดล บนดาลไดหลายอยางตามทเราตองการ”
“กระผมมของวเศษอยอยางหนง อยากจะแสดงใหทานด ของวเศษนสามารถทจะท�าใหเราเหาะไปไหนมาไหนทางอากาศได” แลวชายคนนนกแสดงใหด ท�าใหฤๅษตนนนมความอยากได
“ของๆ ทานวเศษเหลอเกน” ฤๅษกลาวขนหลงจากไดชมของ วเศษนนแลว
“กระผมกไดอาศยอยกบพระคณเจามาหลายเวลาแลว กรสก วาเปนบญคณอยางยง กระผมจงอยากจะตอบแทนคณของพระคณ เจา โดยกระผมจะขอแลกเปลยนกบพระคณเจาๆ จะวาอยางไร”
“ฮา นเปนความจรงหรอ” ฤๅษถามอยางไมแนใจ“แนนอนทเดยวพระคณเจา” ชายคนนนกลาวอยางหนกแนน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๙4
เปนอนวาฤๅษนนหลงกลชายเจาเลหคนนน ไดยอมแลก เปลยนดวยโดยหาไดเฉลยวใจไมวา นนจะน�าความหายนะถงชวต มาสตน เมอชายคนนนไดมดวเศษไปแลวกลาจากไป และไดยอน กลบมาภายหลงและไดใชมดวเศษนนแหละฆาดาบสตายลง แลวก ยดแกววเศษกลบคนมา
จากดาบสตนท ๑ มาแลว ชายคนนนกไดไปหาดาบสตนท ๒-๓ ตามล�าดบ พรอมกนนนกไดบอกขอแลกเปลยนของวเศษ และ ดาบสทงสองกยอมแลกเปลยนดวย แลวชายคนนนกใชมดวเศษ ฆาดาบสอกสองตนตายทงสน เปนอนวาชายคนนนไดของวเศษ ถง 4 อยาง คอ แกววเศษ มดวเศษ กลองวเศษ หมอวเศษ มาเปน สมบตของตน
เมอไดของวเศษทงหลายมาแลว ชายคนนนกไดเหาะมงตรง ไปยงกรงพาราณส เมอถงกรงพาราณส กไดมสาสนไปยงพระเจา กรงพาราณส ใหออกมารบกน พระเจากรงพาราณสกกรฑาทพ ออกมาเพอจะจบบรษคนนนฆาเสย
ชายผมของวเศษกไดใชกลองวเศษตขน ๓ ครง กกลายเปน รพลแวดลอมตวมากมาย เจากรงพาราณสไดสงใหโยธาของตน บกเขาไปฆาใหได แตชายคนนนใชหมอวเศษคว�าลง ปรากฏเปน น�านมไหลออกมามากมายทวมเหลาทหารนนจนสน แลวใชมดวเศษฆาพระเจากรงพาราณสสนพระชนมลง แลวตนเองกขนครอง เมองแทน
เรองทยกมาแสดงน เปนเรองทจะชใหเราเหนวาบคคลทไมม บญกศลแลว ถงแมวาจะไดของดเหลานนมากไมสามารถทจะรกษา
มบญวาสนามากอนมงคลขอท ๕
๙5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ของนนไวได อยางตวอยางในปจจบนน บางคนพอถกลอตเตอร รางวลทหนง กเปนลมตายดวยความดใจ นเปนเพราะไมมวาสนาท จะไดเงนจ�านวนมากเชนนน ดงนนพระพทธองคจงตรสวา บคคล ผมบญเกาอนไดสงสมไวแลวเปนมงคลอยางยง อยางทวา “แขงเรอ แขงพายกพอจะแขงได แตแขงบญแขงวาสนาแขงกนไมได” ดงนแล
๙๖ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
การด�าเนนชวตของคนเรานนเปนเรองทส�าคญทสดของชวต ถาเราเดนทางในทางทถกตองกสามารถทจะท�าใหเราไดรบความ สบายในทสด ถาเราด�าเนนชวตในทางทผดกท�าใหเราไดรบความ ล�าบากอยางมาก ฉะนนความส�าคญทสดของชวตจงอยทการ ด�าเนนในทางทถกตอง
ตามความหมายของมงคล หรอทางพฒนาชวตขอน พระ สมมาสมพทธเจาไดตรสไววา อตตสมมาปณธ การตงตนไวชอบ ซงเมอเราแปลความหมายอยางนแลว คนทไมคนตอภาษาธรรม
อตตสมมาปณธ(ตงตนไวชอบ)
มงคลขอท
๖
๙๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
กจะเกดความสงสยวาหมายความวาอยางไรกนแน ถาเราจะถอด เอาใจความแลวกจะไดความหมายวา “ตงตนถกทาง” นนเอง เมอ เราไดเขาใจความหมายของมงคลขอนแลว เรากจะตองเขาใจความ หมายของค�าวา ‘ตน’ เสยกอน ค�าวา ตน นนเปนค�าทเราสมมตกน ขน หมายถงรางกายทงหมดทรวมกนเปนตวตนทเรยกกนวานาย ก. นาย ข. นนแหละ
เมอมาถงความหมายทวา “ตงตนถก” บางคนอาจจะคดเลย ไปถงสงตางๆ ภายนอกรางกาย เปนตนวา ตองมเงนทอง ตอง มต�าแหนงหนาทจงจะตงตนได ซงความจรงแลว เงนทอง หรอ ต�าแหนงหนาทนน เปนเพยงสงประกอบภายนอกเทานน ซงเปน งานทมความส�าคญรองลงไปจากตนอกทหนง การมทรพยสมบต กบเงนทองเปนคนละทางกน จะขอยกตวอยางใหดถงความหมาย ของค�าวา “ตงตว” เชน เราจะแบกของหนกๆ สกสงหนง เราจะ ตองตงตวใหมนคงเสยกอน ถาเราไมตงตวใหมนคงเสยกอนแลว พอของมาถงเรากจะเสยหลกลมลงกได ดไมดของนนกจะทบเอา ตวเราเจบเขาอก นเหนหรอยงละวาการตงตนนนเปนสงทเราจะ ตองท�ากอน สวนของทเราจะแบกจะหามนนมาทหลง งานอนๆ ก เหมอนกน เราจะตองแยกงานใหถก คนทแยกงานไมถก ไปคดตง ตวเอาเมอมเงนมทองแลวมกจะพลาด บางคนไดรบมรดกจากพอ แมมามากมาย ผลทสดกรกษามรดกนนไมได ทงนเพราะเราไมได ตงตวไวกอนเลยรบไมไหว บางคนตงตวยงไมพรอม สมครพรรค พวกยดเยยดเอาต�าแหนงรฐมนตรไปให กเลยเซนผดเซนถก แลวก ลมลกอยางนาสงสาร โดยเฉพาะอยางยงทเหนไดงายในปจจบนน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๙๘
เดกหนมเดกสาวบางคน เพงจะสอนตงไข แบกการเรยนยงไมคอย จะไหว เกดไปรขอความรกใครๆ มาแบกเขาไปอก ไหนจะเรองเรยน ไหนจะเรองรก ผลทสดกไปไมรอด นเปนเรองทจะชใหเหนวาการ ตงตนใหถกนนเปนงานทจะตองท�ากอน ดวยเหตนเองมงคลของ พระพทธเจาขอท ๖ น จงชจดทการตงตน
เมอเราไดท�าความเขาใจในเรองของการตงตวแลว ตอไปนเรา กจะตองศกษาถงประเดนของการตงตว วาการตงตวนนตงอยางไร เพอความเขาใจในปญหาขอนจงใครทจะขออญเชญเอาพทธวจนะ ของพระสมมาสมพทธเจาทตรสไวในธรรมบทวา
ทโส ทส ยนต กยรา เวร วา ปน เวรน
มจฉาปณหต จตต ปาปโย น ตโต กเร
โจรหวโจกเหนโจรหวโจก หรอคนทมเวรเหนคนทผกเวรกนไว พงท�าความพนาศใหแกกน จตทตงไวผด พงท�าบคคลใหเลวเสยยง กวาโจรหรอคนมเวรทท�าแกกนนน
และอกบทวาน ต มาตา ปตา กยรา อญเญ วาปจ ญาตกา
สมมาปณหต จตต เสยยโส น ตโต กเร
มารดาบดากด ญาตเหลาอนกด ไมพงท�าสมบตอนใดใหได จตทตงตนไวชอบ พงท�าบคคลใหประเสรฐกวาการท�าของบคคล เหลานน
จากพทธวจนะสองบททไดอญเชญมาน เราจะเหนไดแลววา จดใหญของการตงตนไดนนอยทจตใจนนเอง ฉะนนความหมาย ของมงคลขอทวา อตตสมมาปณธ ตงตนไวชอบ กคอตงใจดนนเอง
ตงตนไวชอบมงคลขอท ๖
๙๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เรองการตงใจนนตามภาษาธรรมเรยกวา เจตนาเมอเราเขาใจแลว ปญหาตอไปทเราจะท�าความเขาใจตอไป
กคอ ตงอยางไร การตงใจนนจะตองตงใหถกทาง ทวาถกทางนน เราจะเอาอะไรเปนเครองตดสน เพราะวาตางคนตางกคดวาการท�า ของตนนนถกทงสน ไมมใครยอมรบวาตนผด
ขอนเปนเรองทส�าคญ กอนอนเราจะตองเขาใจเสยกอน วาทางในโลกนมอย ๒ ทาง คอ ทางถก และทางผด เราจะรได อยางไรเลาวาผด กอนอนเราตองตงปญหาถามตวของเราเอง เสยกอนวา มความตองการอยางไร ทกคนกตองตอบเปนเสยง เดยวกนวา ตองการ “ความสบาย” ซงทกคนกตองยอมรบ และ เทาทแสวงหากนอยทกวนน เปนตนวาการศกษาเลาเรยน การ คาขาย เหลานกเพอตองการความสบาย แตกมอยเปนจ�านวนมาก ทไมเขาใจการด�าเนนทางวาท�าอยางไรจงจะสบาย บางคนคดวา กนเหลาแลวสบาย แลวกกนเหลา บางคนวาสบฝนสบาย แลว กสบฝน หรอสบกญชาสบาย แลวกสบกญชา เหลานเปนตน ซง ความจรงแลวนไมใชเจตนาดงเดม แตเปนเจตนาทถกมารหรอ ความมวเมาท�าใหเราหลงไป ฉะนน เมอเราจะด�าเนนชวตอยางไร กตาม เราจะตองมหลกอยทตวของเราวามความตองการอยางไร แลวด�าเนนการใหถกตอง ทางใดทเราด�าเนนไปแลวไดรบความ ส�าเรจ ไดลาภ เกยรตยศ ชอเสยง ความสขความสบาย โดยไม ท�าใหผอนไดรบความเดอดรอนแลว ทางนนเปนทางทถก ทางใด เปนทางทเสย คอผด�าเนนไปแลวไดรบความเสยหาย จะเปนเสย ทรพยเสยเกยรต หรอเสยศลธรรมกตาม ทางนนเปนทางผด ดงนน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๐๐
เปนอนไดความวาทางถก กคอ ทางดทางผด กคอ ทางเสยเพราะฉะนนค�าสอนในมงคลขอนของพระพทธเจา ทวาตง
ตนในทางทชอบนน หมายถงตงตวในทางทดเทานน ซงทางน พระ สมมาสมพทธเจาของเราไดปกเครองหมายบอกทางไวแลว แตถา ใครไมด หรอดแลวไมเชอปาย ถาไมนงน�าตาเชดหวเขากจนใจ โทษ ใครไมได ตองโทษตวเอง
เมอพดถงตอนนแลวกขอกลาวอกสกนดเถอะ คอมกจะมคน ทเหนแกตว ชอบโฆษณาในทางทผดๆ อยเสมอ หรอไมบางทกรอ ปายทงหรอไมกปดปายทบปายเดมเสยกม ทเหนตวอยางมากมาย ทกวนนกคอ เรองการพนน พระพทธเจาไดสอนแลววาเปนทาง แหงความฉบหาย แตกยงมลกศษยใจบาปของพระองคเทยวท�า เลหกลบอกใบหวย เสยมสอนชาวบานวาตองเลขนนเลขนจงจะถก รางวล แลวแนะน�าใหเลนการพนน ทางตรงบาง ทางออมบาง ทท�า อยางนเปนเรองนอกคร นอกอาจารย ลกศษยแทๆ อวดฉลาดเกน อาจารยไปได อยาหลงเชอ
เนอความของมงคลในขอน ทวาตงตนในทางทชอบนน หมาย ถงตงตนอยในสมมาปฏบต กลาวคอ เมอเราเปนคนไมมศรทธา กท�าตนใหมศรทธา เมอเราไมมศลกท�าตนใหมศล และท�าตนให มการบรจาคทาน ประกอบกศลอนจะท�าใหตนมความสขในชาตน และในชาตหนา การทจะท�าตนใหเปนคนมศรทธานน จะตองอาศย กลยาณมตร คอเพอนทดเปนเครองชกจง ดงตวอยางเชน เรองพระ
ตงตนไวชอบมงคลขอท ๖
๑๐๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
พทธเจาของเราเมอเสวยพระชาตเปนพระโพธสตว ไดไปเกดอย ในตระกลมจฉาทฐ คอตระกลทมความเหนผดภายนอกพระพทธ ศาสนา พระโพธสตวกมความเหนผดไปตามบดามารดา คอไมม ศรทธาความเลอมใส ตอมาไดอาศยเพอนทดซงมศรทธาชกชวนไป ฟงธรรม และกเกดศรทธาคดท�าทานแกผยากจนและในสงฆ ทงน กเพราะอาศยกลยาณมตร อกเรองหนงเปนเรองทเลาไวเกยวกบ บคคลทไมมศลแตตอมาไดเกดความส�านกผดสมาทานรกษาศล เหมอนเรองโจรหารอย
เรองโจรหารอย
มเรองเลามาวา มพวกโจรพวกหนงเปนโจรทมความรายกาจ มาก ไดปลนสะดมฆาฟนชาวบานตายลงเปนอนมาก ความ รายกาจของโจรเหลานเปนทเกรงขามของพวกชาวบานมาก แตใน ทสดความรายกาจของโจรนท�าใหชาวบานเกดความสามคครวมแรง กนตอตาน และพากนออกลาโจรเปนการใหญ จนพวกโจรเหนวา ทาจะไปไมรอด จงไดพากนหลบหนเขาไปในปา
พวกโจรไดพากนหลบหนเขาไปในปาจนกระทงมาพบพระ ภกษรปหนงเขา ดวยความรกตวกลวตายจงขอรองใหพระภกษชวย เหลอ ซงเปนธรรมดาของคนเราโดยทวไป เวลายงมความสขดอย กไมใครจะนกถงพระกนนกหรอก มหน�าซ�ากลบเหนวาพระภกษ เปนทนารงเกยจ ตอมาเมอถงคราวอบจนเขากนกถงพระ ซงกยงด
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๐๒
ทยงมความระลกถงพระ โจรหารอยนกเหมอนกน พากนขอรองให พระภกษรปนนเปนทพง พระภกษรปนนจงกลาววา
“นแนะอบาสก เราจะเปนทพงของทานไมไดหรอก นอกจากการ รกษาศลเทานนทจะเปนทพงของทานได ทานจงสมาทานศลเถด”
เมอโจรไดฟงอยางนนกยนดรบศล ซงกเปนธรรมดา คนเรา พอจวนตวเขาใครจะใหท�าอะไรกท�าทงนน ขอใหตนเองไดรบความ สขเถอะ โจรกยอมสมาทานศล 5 ในส�านกของพระภกษนน แลวก จากพระภกษรปนนไป พอจากไปไมทนไร พวกชาวบานกตามมา ทนจงไดฆาโจรนนตายเสยสน
ดวยผลของการรกษาศลของโจรนน ท�าใหเมอตายไปกไดไป เกดในสวรรค และตอมาในพทธศาสนาน โจรหารอยนนกไดมาเกด ในหมบานเกวฏฏคาม บานนายพรานเบด 5๐๐ อยใกลเมองสาวตถ นเปนผลของการรกษาศล ซงบางทานทอานมาถงตอนนกคงจะเกด ความสงสยวา ท�าไมพวกโจรฆาคนมามากมายจงไมตกนรก ซงจะ บรรยายในทนคงจะไมพอเพราะจะตองอธบายกนหลายแงหลาย มม จงจะไดเขยนอกเลมหนงตางหากทเกยวกบเรองกรรม
ตงตนไวชอบมงคลขอท ๖
๑๐๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เรองปลากปละ
เรองนเปนเรองสบเนองมาจากเรองกอน กลาวคอชาวประมง ทง 5๐๐ นนไดออกหาปลาตามปกตของตนในแมน�าอจรวด ทอดแหไดปลาทองตวหนง น�าปลาทองนนใสเรอมาเพอทจะถวาย แกพระเจาปเสนทโกศลราชาแหงสาวตถ พระเจาปเสนทโกศลเหน ปลานนเปนทนาอศจรรย จงไดน�าปลานนไปยงเชตวนทประทบ ของพระสมมาสมพทธเจา พอปลาทองตวนนอาปากขนกปรากฏ วามกลนเหมนตลบไปทวเชตวน พระเจาปเสนทโกศลจงไดทล ถามถงบพกรรมของปลานกบพระพทธเจา พระพทธองคกตรสเลา เรองของปลานนแกพระราชาและบรวาร
“ดกรมหาบพตร ปลาทองตวนแตกอนนไดเกดเปนพระภกษ อยในศาสนาของพระกสสปพทธเจา มนามวา กปลภกษ กปลภกษ นเปนพหสตมความรอบรในพระธรรมวนยของพระพทธศาสนา นน มลาภสกการะมาก แตกปลภกษนเปนผทปากกลา ชอบดา ภกษสามเณรทไมนบถอตน และประพฤตความเสยหายแกศาสนา ครนตายลงกไปบงเกดในอเวจนรก พอพนจากนรกกมาบงเกดเปน ปลาทองในชาตน ดวยกศลทกปลภกษเปนผทรงจ�าพทธวจนะ สงสอนธรรม จงท�าใหรางกายของปลานเปนทอง แตดวยผลบาปท ชอบดาพระภกษสามเณรจงท�าใหปากเหมน ถามหาบพตรม ความปรารถนาทจะทราบความพสดารของปลาน ตถาคตจะถาม บพกรรมของปลาน”
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๐4
แลวพระองคกทรงมพระด�ารสถามปลากปลวา “กปล ตวทาน เมอชาตกอนไดเกดเปนภกษชอกปลหรอ?”
“ถกแลวพระเจาขา” ปลาทองทลตอบ“แลวตวทานมาแตไหน จงไดมาเกดเปนปลาทองในแมน�า
แหงน”“ขาพระองคมาจากอเวจมหานรกพระเจาขา”“แลวพชายของทานเลา”“พชายของขาพระองคไดดบขนธปรนพพานไปแลวพระเจาขา”“แลวมารดาและนองสาวของทานเลาอยทไหน” พระองค
ถามตอไป“มารดาและนองสาวของขาพระองคเปนคนปากราย ดาวา
พระภกษทงหลาย ขณะนตกอยในอเวจมหานรกพระเจาขา”“แลวทานเมอละจากชาตนแลวจะไปเกดในทใด”“ขาพระองคตายจากชาตนแลว กจะไปบงเกดในอเวจมหา
นรกอกพระเจาขา” เมอกลาวจบลงปลาทองนนกบงเกดความ ละอายในบาปกรรมทตนไดกระท�า จงใชศรษะของตนฟาดกบขอบ เรอตายลง และไปบงเกดในอเวจ
เมอทประชมทงหมดไดฟงเรองราวของปลาทองจบลงก บงเกดความสลดใจ พระพทธองคจงไดทรงแสดงพระธรรมเทศนา แสดงคณและโทษของการท�ากศลและอกศลโดยพสดาร จบพระ ธรรมเทศนาแลว บรรดาชาวประมงทง 5๐๐ กบงเกดความสลดใจ ในการท�าอกศลกรรม จงไดทลขอบรรพชาในพระพทธศาสนา ได เจรญวปสสนากรรมฐานส�าเรจมรรคผลเปนพระอรยบคคลใน
ตงตนไวชอบมงคลขอท ๖
๑๐5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
พระพทธศาสนา เพราะผลของการตงตนในทางทถกเทาทยกเรองราวซงมมาในชาดกและธรรมบทเพอเปน
ตวอยาง แสดงผลของการตงตนในทางทชอบวาเปนผลดอยางไร และเปนมงคลคอความดอยางไร เรองราวยงมอกมาก แตยกมา พอเปนตวอยางประกอบเพยง ๒ เรองเทานน ดงนนผหวงตงอยใน ความเจรญพงประพฤตธรรมขอน คอตงตนในทางทถกตองจะเปน ความกาวหนาของชวตในทสด
เมอไดศกษามงคลทงสามขอนแลวจะเหนวามความสมพนธ กนอยางไร ขอใหดภาพประกอบทเขยนประกอบขางลางนแลวจะ เขาใจด
ปฏรปเทส เปรยบเหมอนเนอทตงตวถก เปรยบเหมอนขดหลมปลกพชบญเกา เปรยบเหมอนเชอยางภายในเมลดพชเมอเหตทงสามอยางนบรรจบกน ผนนมหวงเจรญกาวหนา
อยางมาก
๑๐๖ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
มงคลขอท
๗พาหสจจณจ
(มความรอบร, ความเปนพหสต)
ความหมายของมงคลขอน หมายความวา ความเปนผไดสดบ ตรบฟงมาก หรอความทไดเลาเรยนมาก เราจะตองเขาใจความ หมายของภาษาวดค�านเสยกอน เพอเปนแนวทางของความเขาใจ หวขอธรรมตอไป
ค�าวา พาหสจจะ มลศพทเดมวา พาหสต สต แปลวา ฟง พห แปลวา มาก เมอรวมกนเขาแลวจะไดความวา พหสต หมาย ถง การไดยนไดฟงมาก เมอไดเขยนมาถงตอนนกมปญหาอยวา การไดยนไดฟงมากนนหมายถงไดยนไดฟงอะไรมาก เพราะเรองท ไดยนไดฟงนนมากมายเหลอเกน จะหมายเอาไดยนไดฟงมาก หรอหมายเอาการทไดฟงมากกนแน เพอความเขาใจขอไดโปรดด ขอความในอรรถกถาตอไปน ซงทานไดใหความหมายวา
๑๐๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
“พาหสจจ นาม พหสตภาโว อตถโต พทธวจน วา พหร
สปป วา อคคณหตวา วา อปปนน ตตถ โกสลลฯ” แปลความวา ธรรมขอพาหสจจะนน ไดแกความเปนผคงแกเรยน ผคงแกเรยน หมายความวาความรในงานแขนงนนๆ อนเกดจากการเรยน หรอ การฟงพทธวจนะ หรอวชาภายนอก
เมอไดพจารณาตามความหมายของอรรถกถาจารยแลวกจะ ไดความวา อาการทฟงมากหรอฟงบอยๆ ไมไดหมายเอาความมาก ของเรองหรอวชาทเราฟง เพราะค�าอธบายของพระอรรถกถาจารย ทยกมาอางขางตนน เปนหลกยนยนอยในตวแลวคอค�าอธบายนน ทานระบสงทไดยนไดฟงมาเพยงสองเรองเทานน คอฟงพระพทธ- วจนะกบฟงเรองภายนอกเทานน การเรยนหรอการศกษานนมอย ๒ ทาง คอ
เรยนจากครอาจารยเรยนดวยตนเองเรยนจากครอาจารยนน ไดแก การเรยนจากโรงเรยน ถายทอด
วชาความรความเหนจากคนอน การเรยนกบครนน ขนอยกบวย ของผเรยน โดยปกตนนกจะเรยนตงแตปฐมวย สวนการเรยนเมอ วยสงนนมเปนบางกรณ ขนอยกบวาสนาของคนๆ นนดวย เพราะสวนมากแลวเมออยในวยสงจะตองท�ามาหากน ไมมเวลาจะเรยน
สวนการศกษาดวยตนเองนน ไดแก การศกษาจากการอาน หนงสอพมพ ฟงวทย และการสงเกตจากสงตางๆ ทวไป การศกษา นเหมาะแกผทผานปฐมวยมาแลว
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๐๘
ความดของพาหสตตะ
การศกษานนเราตองเลอกทงสองวธตามความเหมาะสมและ โอกาสอนควร เมอมครกเรยนกบคร เมอไมมครกเรยนดวยตนเอง วชาความรยงมากเทาไรกยงเปนประโยชนแกตนเองมากเทานน และคนเรากจะตองมความรใหเกนไวเสมอ คอมความรมากเกน กวาธรกจทตนจะท�า เชน รจกอานหนงสอ ถาจะรแตพอวาอานให ออก ผสมตวได และรถงอรรถรสเรองราวนนดวย ความรทเกนไป อยางนแหละเปน “พาหสจจะ” รมากเรยนมาก
ถาจะมองกนในแงของความกาวหนาแลวเราจะเหนไดวา ความรทเกนไปนนแหละเปนความกาวหนา หรอสามารถทจะ พฒนาตวเองไปสความเจรญไปได เหมอนคนทประกอบการคา ทกจการเจรญกาวหนาได จะตองมก�าไรเกนอยแลว จงจะน�า สวนทเกนนนมาพฒนาหรอท�ากจการของตนใหกาวหนากวางขวาง ออกไป ถามก�าไรพอดปากพอดทองแลวจะมงมหรอขยายกจการ ไมไดเลย เพราะฉะนนแทนทพระพทธองคจะทรงตรสวาการ เรยนเปนมงคล หรอวาความรเปนมงคล หรอวาความรเปนมงคล แตพระองคทรงตรสวา “พาหสจจะเปนมงคล” พระพทธด�ารสน เทากบตรสวา ความรทเกนเปนเหตใหพฒนาชวตไปสความเจรญ
เมอบรรยายมานคดวาเรากคงจะมความเขาใจในความหมาย ดแลว แตขอท�าความเขาใจในเรองพาหสจจะนอกสกนด เพราะม ขอความทจะตองอธบายอกเลกนอย ดงทไดกลาวมาแลววา พาห
มความรอบร, ความเปนพหสตมงคลขอท ๗
๑๐๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
สจจะนนมอยสองเรองทจะตองศกษาท�าความเขาใจคอ พาหสจจะ ภายนอก และพาหสจจะภายใน พาหสจจะภายนอกไดแกการ ศกษาวชาการอาชพทางโลก พาหสจจะภายในไดแกการศกษาใน เรองของศลธรรม ซงเปนวชาทประคองชพอกตอหนง เมอเราจะ ประกอบอาชพอยางใดอยางหนง แตพรอมกนน กอยาลมตองใช วชาศลธรรมเปนเครองประกอบดวย จะขาดอยางใดอยางหนงไมได คนทมแตความรอยางใดอยางหนงแลวจะหาความเจรญไมไดเลย เชน เรามแตความรทางโลกแตขาดศลธรรม ขาดความเมตตา ขาด ความซอสตยแลว เราจะอยกบใครไมได หรอคนทไมมศลธรรมก มกจะใชวชาการเหลานนไปในทางทผดและสรางความเดอดรอน แกผอน จะเขาท�านองทวา “ความรทวมหว เอาตวไมรอด” ตามเรอง ของมงคลในขอนจะขอยกนทานประกอบสกเรองหนง เพอชให เหนความเปนมงคลของพาหสจจะ มเรองดงตอไปน
เรองเสนกบณฑต
ในอดตกาล เมอพระพทธเจาของเราไดเสวยพระชาตเปน พระโพธสตว ไดถอก�าเนดในตระกลพราหมณปโรหต ชอวาเสนก บณฑต เปนผมปญญามาก อยในกรงพาราณส เสนกบณฑตไดเลา เรยนอยในส�านกอาจารยทศาปาโมกข เมองตกศลา และไดเปน ปโรหตาจารยในส�านกของพระชนกราชเมองพาราณสนน และได เปนอาจารยสงสอนธรรมแกพระราชา
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๑๐
เมอถงวน ๘ ค�า ๑4 ค�า ๑5 ค�า เสนกบณฑตกไดแสดงธรรม แกประชาชนในเมองนนเปนประจ�าตลอดมา
ในครงนน มพราหมณแกคนหนง แกมอาชพในการขอทาน เมอแกไดเงนมาแกกน�าไปฝากเพอนพราหมณดวยกนในเมองนน เปนประจ�าเสมอมา ตอมาพราหมณผเปนเพอนเกดความขดสนใน เรองการเงน จงน�าเอาเงนทพราหมณแกฝากไวนนมาใชจนหมด เมอตาพราหมณแกกลบมาทวงเอาเงน แกกไมมจะให จงไดยกเอา บตรสาวของตนใหเปนภรรยาแกพราหมณแกนน
ตาพราหมณแก เมอไดเมยสาว กมความกระหยมยมยองใน ลาภของตน พาเมยสาวกลบมายงบานของตนใกลเมองพาราณส อยกนฉนสามภรรยามาเปนเวลาพอสมควร เมยสาวของแกกเลนไม ซอ โดยไปคบชกบชายอน ซงเปนธรรมดาของผวแกเมยสาวทวไป นางไดรวมนอกใจสามของนางมาเปนเวลานานเทาใดกไมร ตอมา นางกมความตองการทจะใหสามของตนออกไปใหไกลเพอทจะได สะดวกในการคบชสชาย ดงนนนางจงเรมวางแผนทนท โดยแกลง ท�าเปนโกรธผวของนาง ฝายผวเฒาเมอเหนเมยมอาการผดปกตไป เชนนนกถามวา
“สนทร วนนนองเปนอยางไรไปจงไมยมแยมแจมใสเหมอน อยางเคย นองเจบปวยเปนอยางไรไป บอกใหพรบางซ นองท�า อยางนพไมสบายใจไปดวย” ตาพราหมณเฒาออดออนเมยสาว
“นอยามายงนะตาแก” ภรรยาสาวแหวอยางทไมเคยมากอน“โธ นองท�าไมกลาวกบพอยางนน มเรองอะไรกบอกกนมา
พจะไดชวย”
มความรอบร, ความเปนพหสตมงคลขอท ๗
๑๑๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
“พจะชวยนองจรงๆ หรอ” นางเสยงออนลง“ชวยซ ไมชวยนองแลวจะชวยใครเลา”“พฟงนะ ทนองมความทกขอยนกเพราะวา นองนตองท�างาน
หนกอยตลอดเวลา ถาพไมหาคนใชมาใหแลวเหนจะตายเปนแน ทเดยว” นางวา
“โธ แลวพจะหาไดทไหนละ เงนเรากไมมจะจาง”“ถาพรกนองตองท�าได พตองออกไปขอเงนชาวบานมาใหได
มาก แลวหาจางคนใชมาใหนองใหได ไมอยางนนแลวนองจะมผว ใหม ไมเชอคอยด”
เมอโดนไมนเขา ตาพราหมณเฒากมความกลวภรรยาจะไปม ผวใหม จงไดรบปากตกลง เพราะความทหลงรกภรรยาสาวนนเอง โดยหารไมวาภรรยาก�าลงจะสวมเขาใหแลว แกจดแจงเครองเดน ทางมอาหารคอขาวตลงใสถง แลวออกเดนทางไปเทยวขอทานตาม บานเมองใหญนอย
แกขอทานอยนานเทาไรกไมปรากฏ จนกระทงไดเงนถง ๙๐๐ กหาปนะ แลวจงเดนทางกลบหวงจะไดชนชมใหสมใจทไดจากไปนาน ระหวางทางทไดเดนมานนพราหมณเฒากมความหว จงไดแวะท โคนตนไมใหญนงพกใกลโพรงไม แกหอขาวตออกกน เมอกนเสรจ แลวกจะไปกนน�า แตแกลมปดปากถงไว แกเดนไปทล�าธารเพอกนน�า
ในระหวางทตาพราหมณเฒาไปกนน�าอยนน มงเหาตวหนง ทอาศยอยในโพรงไม เมอไดกลนขาวตกออกมาจากโพรงแลวเลอย เขาไปในถงนน ครนแกกลบมากไมไดพจารณา รบผกปากถงแลว แบกถงมงกลบไปบานอยางเรงรบ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๑๒
เทพยดาทอาศยอยทตนไม มความสงสารตาพราหมณเฒา จงไดบอกแกตาพราหมณเฒาเปนปรศนาวา
“นแนะพราหมณ ตวทานนถาอยแรมคนในกลางทางวนน ทานจะถงแกความตายในวนน ถาทานรบกลบบานในวนน ภรรยาของทานจะถงแกความตาย”
ตาพราหมณเมอไดฟงเทพยดากลาวเปนปรศนาเชนนนกม ความกลวตาย จงไดแบกถงเดนรองไหมาตลอดทาง จนถงกรง พาราณส วนนนเปนวนพระ ๑4 ค�า ชาวเมองตางถอดอกไมธป เทยนมาเพอฟงธรรม ตาพราหมณเฒากตดตามไปฟงธรรมดวย ทงนเพอจะดบความเศราโศก ครนถงทแลว แทนทแกจะนงลง แก กลบยนแบกถงขาวตรองไหอยททายของหมคนทงหลาย
เสนกบณฑตเมอไดยนเสยงตาพราหมณรองไห กคดวาจะ ตองมความทกข จงไดถามถงเรองทรองไห พราหมณกเลาเรองทเทพยดาบอกมาทกประการ เมอพระโพธสตวไดฟงเรองราวจาก ค�าบอกเลาของตาพราหมณแลวกรไดทนทวามอะไรเกดขน จงได สอบถามความจากพราหมณเฒาวา
“นแนะพราหมณในวนนทานไดพกกนอาหารทไหน”“ขาพเจาพกกนอาหารทรมไทรใหญขอรบ”“แลวเมอทานกนอาหารเสรจแลวลงไปกนน�าทล�าธาร ทานได
ผกปากถงนนเรยบรอยหรอไม” พระโพธสตวซกถาม“ขาพเจาหาไดผกปากถงไม”“ถาอยางนน” พระโพธสตวเรมแนใจในการคาดคะเนของตน
“เราเขาใจวางไดกลนขาวตจงไดเลอยออกจากโพรงไมแลวเขาไปอย
มความรอบร, ความเปนพหสตมงคลขอท ๗
๑๑๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ในถงของทานแนนอน ถาทานแรมคนในระหวางทางวนน เวลาท ทานลวงมอเขาไปเพอจะกนขาวตทานจะถกงกดตาย ถาทานรบ ไปใหถงบานในวนน ภรรยาของทานลวงมอเขาไปเพอเอาทรพย กจะถกงกดตาย ดงนน เทพยดาจงกลาวแกทานดงน เอาละทาน วางถงนนลงแลวแกปากถงออก ออกมาใหหางแลวใชไมตทถง งจะ เลอยออกมา”
พระโพธสตวกลาวอยางนนแลว พราหมณเฒากวางถงลงแลว แกปากถง ออกมาใหหางพอควรใชไมเคาะทถง กมงเลอยออกมา แผพงพานขฟอๆ สมจรงดงทพระโพธสตวกลาวทกประการ พวก บรรดาหมองจงไดจบงนนไปปลอยในปา บรรดาผทมาฟงธรรมในท นนตางชนชมในปญญาของพระโพธสตวเปนอนมาก พราหมณเฒา เกดความศรทธา ไดนอมเอาทรพยทตนขอไดมานนถวายแกพระ โพธสตว แตพระโพธสตวไมรบ กลบเพมใหอก ๑๐๐ กหาปนะรวมเปนพนหนงพอด แลวพระโพธสตวกถามวา
“การททานมาหาทรพยน ผใดเปนคนใชใหทานมาหา”“ภรรยาของขาพเจาเปนผใหมาหาขอรบ” พราหมณตอบ“ภรรยาของทานสาวหรอแก” พระโพธสตวซกตอไป“ภรรยาของขาพเจาอยในวยสาว อายราวๆ ๑5-๑๖ ป ก�าลง
อยในวยงามทเดยว” “ถาอยางนน ภรรยาของทานเลนไมซอกบทานเสยแลว”แลวพระโพธสตวกไดบอกอบายทจะจบชายชใหแกพราหมณ
เฒาฟงจนสน เมอกลบไปถงบาน กอนจะเขาบานกไดน�าเงนนนไป ฝงเอาไว แลวเขาไปเรยกภรรยาใหเปดประต ภรรยาขณะนนก�าลง
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๑4
อยกบชายช เมอไดยนเสยงเรยกกใหชแอบซอนเสยแลวออกมาเปด ประตรบ พรอมกบถามวาไดเงนมาไหม พราหมณกบอกวาได และ ฝงเอาไวในทนนๆ ภรรยาจงน�าความนนไปบอกแกชายช ชายชจง ไดแอบไปขดลกเงนนนมาจนหมด
รงเชาตาพราหมณไดไปขดเงนทตนฝงอย ปรากฏวาเงนนน หายไปจนหมด จงน�าความไปแจงแกเสนกบณฑต เสนกบณฑต จงไดมอบทรพยใหพราหมณมาพอเปนคาใชสอยและท�าบญตาม ธรรมเนยมพราหมณกะไดสก ๗ วน พรอมกบแนะอบายวา
“นพอพราหมณ ทานจงออกอบายท�าบญสก ๗ วน โดยทาน นมนตพราหมณของฝายทาน ๗ คน ฝายภรรยา ๗ คน แลวผอน ออกวนละคน โดยทางทานออกคนหนงภรรยาออกคนหนง แลว คอยสงเกตวาพราหมณฝายภรรยาทานผใดทมาเปนประจ�าแลวน�า ความมาบอกเรา”
พราหมณเฒากท�าตามแผนการทกประการ และกไดผลโดย มพราหมณหนมคนหนงมาเปนประจ�ามไดขาด ตาพราหมณจงน�า ความไปแจงแกเสนกบณฑตๆ กมา และไดจบพราหมณชนนได โดย พราหมณชนนยอมรบสารภาพหมดสนวาตนเปนผเอาเงนไป และ เปนชกบภรรยาพราหมณเฒาดวย
เทาทยกนทานเรองนมาประกอบ กเพอจะชใหเหนวาการท เสนกบณฑตสามารถปลดเปลองความทกขของพราหมณเฒาได นน เพราะอาศยการทตนเปนผมความรอบรในวชาทงปวง ซงเปน ผลเพราะ พาหสจจะ ความเปนผไดเลาเรยนมามากนนเอง การท ไดเลาเรยนมามากเปนมงคลดงทไดอธบายมาน
มความรอบร, ความเปนพหสตมงคลขอท ๗
๑๑5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ค�าวา ศลปะ นนมใชกนอยมากทงภาษาพด ภาษาเขยน และ ค�าวาศลปะนกเกดปญหาขดแยงกนอยมาก ต�ารวจจบชายหญงทไม นงผา เอามาตงประเดนฟองรองวาลามกอนาจาร แตฝายผตองหา กวานนเปนภาพศลปะ ซงปญหาเหลานมอยบอยๆ ไมวาจะเปน วงการไหนๆ และกมกจะอางวานนเปนศลปะ ซงเปนปญหาทยาก แกการจะตดสนวา ภาพเปลอยนนเปนศลปะ หรอ อนาจาร ซงใน ทนจะไมขอใหความเหนในเรองน เพราะไมใชอยในขายทจะตอง ศกษา สงทจะตองศกษากอยทวา ศลปะ ตามความหมายในมงคล ขอนมความหมายวาอยางไร และเปนมงคลอยางไร
มงคลขอท๘
สปปญจ (มศลปะ)
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๑๖
ค�าวา สปปะ เปนภาษาบาล ตรงกบภาษาสนสกฤตทเราเอา มาใชเปนภาษาไทยวา ศลปะ นนเอง ดงนนเพอความสะดวกใน การจดจ�า จงจะใช เรยกวา ศลปะ แทนค�าวา สปปะ ความหมาย ของค�านทานอรรถกถาจารยผรจนามงคลทปนไดใหอรรถาธบาย วา “สปป นาม อนาคารยาอาคารยวเสน ทวธ หตถ โกศลลฯ แปล ความวา ศลปะหมายถงหตถโกศลสองประเภท คอของบรรพชต และของคฤหสถ”
ความหมายของค�าวา หตถโกศล แปลวา ฉลาดท�า ถาเราจะ พดใหเปนภาษาไทยของเรากจะไดความวา ท�าเปน ฉะนน ค�าวา ศลปะในทน กหมายความวาท�าเปนนนเอง ความหมายของค�าวา ท�าเปน กบ ท�าได นนมความหมายแตกตางกน คนทท�าไดนนไมได หมายความวาท�าเปน ซงเรากจะไดศกษากนตอไป
เมอเราไดอานค�าสอนในมงคลท ๗ พระพทธเจาทรงสงสอน ใหเราศกษาหาความรใสตว พอมาถงมงคลท ๘ นทรงสงสอนให เปนคนมศลปะ แสดงวาความรกบศลปะนนเปนคนละอยางแนนอน จะเปนอยางเดยวกนไมได ไมอยางนนทานคงไมแยกเอาไว
ความแตกตางระหวางพาหสจจะกบศลปะนน ตางกนตรงท วา พาหสจจะเปนการเรยนหลกวชา รวาอะไรเปนอะไร รวาจะท�า อยางไร สวนศลปะนนเปนความสามารถในการปฏบต คอเอาวชา ความรทไดเรยนมาแลวใชใหบงเกดผล ความรกบศลปะนนคนละ อยาง คนทมวชาความรไมแนเสมอไปวาจะมศลปะทกคน ตวอยางเชน การหงขาว ทกคนมความรอยวาท�าอยางไร เปนตนวาเอา ขาวสารซาวน�า แลวเอาน�าใสไปในหมอยกขนตงไฟ พอเดอดแลวเท
มศลปะมงคลขอท ๘
๑๑๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
น�าทง ดงเสยสกพกหนงกเอามากน นเปนหลกวชา แตคนทรหลก วชาไมแนเสมอไปวาจะหงขาวกนไดทกคน บางทดบ บางทแฉะ บางทกไหม ทงนเพราะไมมศลปะในการหงขาว ถงกบขาวกเหมอนกน เชน แกงเผด สตรของมนกอยางเดยวกน วธท�าอยางเดยวกน แตคนหนงท�าไดอรอย บางคนท�าไมเปนทา เหลานเปนตน ไมวาจะ เปนงานอนๆ กจะตองมศลปะ เชน เลนกฬาเตะฟตบอล เราเหน แลวนนกไมยากแตอยางไร แตพอเตะเขาจรงแลวมนไมไดอยางท เราคด จะเตะถกแตละทกดจะยาก ถงถกกไมไปตามทตองการ รวมความแลวความรกบความเปนมนคนละทาง หรออยางทได กลาวไวขางตนนนวา การท�าไดกบท�าเปนไมเหมอนกน เชน คนพด ไดใครๆ กพดได แตการทจะพดใหไดจงหวะทวงทนนไมได หรอการ รองเพลง ใครๆ กรองได แตจะใหรองเปน ยากมาก เหลานเปนตน ฉะนน อยาไดเขาใจผดวาความรกบความเปนมคาเทากน ซงคน ประเภทนมกจะเสย กลาวคอเมอตนมความรอะไรบางแลว มกจะ เขาใจวาตวเปน นกวาตวมฝมอ ตวมศลปะเหมอนกน คนจ�าพวกน ท�าใหสงคมยงเอามาก
การทพระพทธเจาทรงแสดงมงคลขอนไว เพอใหเรารจกวา ล�าพงความรหาเปนการเพยงพอไม ตองมศลปะ คอท�าเปนแลว จงจะดแท
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๑๘
ศลปะเปนมงคลอยางไร
กอนอนเราจะตองเขาใจความหมายของค�าวา เปนมงคล อยางไร เราจะตองนกถงตนไม ดอกไมทเราปลกเสยกอน เปนตน วา ขนน ทเรยน เงาะ ดอกกหลาบ ทานตะวน และอนๆ ความ งอกงามของมนมอยสองระยะ คอระยะสรางตวมนเองและระยะให ผล ระยะเรมตนมนมกงมใบ มล�าตน ระยะนแมจะมมากกไมไดให ประโยชนอยางไร เพราะใบ เปลอก กนไมได ขายกไมได (ยกเวน ไมบางประเภททขายทงใบและผล หรอขายตน อยางเชน กลวย หรอตนไมสก ไมตะแบก ฯลฯ) ทงกลนและทงรสกไมเปนทนา ชอบใจ ตองรอคอยจนถงอกระยะหนงคอระยะใหดอกและใหผล
เชนเดยวกน ความรทกอยางทเรามอย มนจะชวยตวเราได กเพราะเรามศลปะเทานน คอเอาความรออกมาใชใหเปนประโยชน ความรตางๆ ทเรามเปรยบเหมอนเปลอกไมกบตนไมเทานน สวน ศลปะนนเปรยบเหมอนผลและดอก ซงท�าใหเราอมได เราร�ารวยได เปรยบเหมอนเรามขาวกน ไมไดหมายความวาเราจะอมเพราะม ขาวกน แตจะอมเพราะกนขาวทเรามแลวนนดวย เพราะฉะนน พระพทธองคจงทรงตรสวา การมศลปะประจ�าตวเปนมงคล คอ ท�าใหมความเจรญกาวหนาได
ไดกลาวมาเสยนานเกยวกบการมศลปะของฆราวาส สวน ทางพระภกษนน พระพทธองคกทรงตรสถงความเปนผมศลปะไว ใน ทสกนบาต องคตตรนกาย สตตมสตร ทตยวรรค วา
มศลปะมงคลขอท ๘
๑๑๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
“ดกรภกษทงหลาย ภกษในพระพทธศาสนานมความฉลาด ในกจการตางๆ ทางบรรพชตพงกระท�า ซงกจการนอยใหญใน พระพทธศาสนา กจนอยนนกคออาคนตกกจ (การตอนรบแขก) ภกษผมาสอาวาสและกลบไปจากอาวาส และปฏบตอปชฌาย อาจารย กวาดลานพระอโบสถและลานพระเจดยและอาวาสเปนตน กจใหญนนคอ ตดจวรและเยบจวร ตลอดจนปฏสงขรณ วดวาอาวาสกฏวหารทช�ารดใหปกต ตงมนถาวรเปนทสด กจ ทงสองนเปนกจของภกษในพระพทธศาสนาจะพงกระท�า ถาภกษ ทงหลายท�าไดดงน จดวาเปนผฉลาดในพระพทธศาสนา ยอม เปนคณแกตนและผอนจดเปนมงคลอนประเสรฐ”
ในทางพระพทธศาสนา พระพทธองคไดทรงยกยองสรรเสรญ พระอานนทวาเปนผมศลปะ ดงมเรองราวทจะเลาตอไปน
พระพทธเจาทรงยกยองสรรเสรญพระอานนท
แตกอนนจวรของพระเราไมเหมอนในปจจบนน และเปนผา ผนเดยวไมเยบปะตดปะตอเหมอนอยางทกวนน ปรากฏวาผาของ พระในครงนนมราคา ถกพวกโจรแยงชงผาอยเนองๆ ตอมาเมอ พระพทธเจาไดเสดจด�าเนนมาถงแควนมคธ ไดทอดพระเนตร กระทงนาของชาวแควนมคธ จงมรบสงแกพระอานนทวา “อานนท ทานอาจสามารถจะท�าจวรใหเหมอนกบกระทงนาของชาวแควน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๒๐
มคธนไดหรอไม เพราะการกระท�าดงน จะท�าใหผานไมมราคาไม เปนทปรารถนาของโจรทงหลาย”
พระอานนทไดรบพทธบญชา ไปตดจวรเปนรปกระทงนาของชาวแควนมคธแลวยอมดวยสน�ามาถวายแกพระพทธเจา พระพทธเจาเมอไดรบแลวกทรงยกยองสรรเสรญพระอานนทวา เปนผมปญญา และทรงอนญาตใหภกษทงหลายถอเปนแบบอยาง ในการตดเยบจวรพระตอมาจนถงปจจบนน
มศลปะมงคลขอท ๘
๑๒๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ในความหมายของมงคลขอท ๗ ไดเคยกลาวไวแลววา พระพทธองคไดทรงสงสอนใหคนเราตองเรยนความรทางโลก และ ทางศลธรรมดวย เพราะวาจะมความรแตเพยงอยางเดยวไมได เรา มาลองพจารณาดวา ถาคนเรามความร ความเปน แตขาดความร ทางศลธรรมทเรยกวา วนย แลวกจะมทงคณและทงโทษเทากน เพราะความรและความเปนนนแหละ คนเราจงสามารถทจะท�า ทจรตตอหนาท คดโกงตางๆ แลวกตองตดคกตดตารางเปนปๆ
มงคลขอท
๙วนโย จ สสกขโต
(มวนยด)
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๒๒
เพราะความรและความเปนนนเอง จงท�าใหคดอานท�าความผดทาง อาญาแผนดน จนกระทงตวเองตองระเหเรรอนไมมแผนดนจะอย พระพทธองคของเราไดทรงสอนใหเปนผมความรอบร รจกท�าแลว จงทรงสงดวยวา ตองมวนย
ตามมงคลขอนพระพทธวจนะวา วนโย จ สสกขโต แปลวา มวนยทไดศกษาดแลว ในพระพทธศาสนามอย ๒ อยางคอ ค�าสง กบ ค�าสอน วนยเปนค�าสง หมายความวา สงใหท�าอยางนนอยางน ไมใหท�าอยางนนอยางน นเปนลกษณะของค�าวา วนย
การด�าเนนชวตของเรานนมอย ๒ ทาง คอทางโลกกบทาง ธรรม ในตวของเรามความส�าคญอย ๒ อยางคอ ชวตกบจตใจ ชวตแปลวาความเปนอยตองขนกบโลก ตองพงโลกชวตจงจะเจรญ กาวหนาได สวนจตใจนน ตองอาศยธรรม การอบรมจตใจทางธรรม จงจะท�าใหจตใจของเราเจรญกาวหนาได เพราะฉะนน เรา จงตองด�าเนนชวตใหสอดคลองทงสองทาง ฉะนนวนยทจะใชเปน เครองมอก�ากบความรนนจงมอยสองทางดวยเหมอนกน คอ
วนยทางโลก เรยกวา อาคารยวนยวนยทางธรรม เรยกวา อนาคารยวนยการอยรวมกนเปนหมมากทจะใหความสขไดนนจะตองอาศย
วนยเปนเครองควบคมความเปนอย ชาวบานทอยทางโลกกตอง รกษาวนยทางธรรมดวย สวนพระสงฆสามเณรทอยทางธรรม กจะ ตองรกษาวนยทางโลกดวย ถาเราทงทางใดทางหนงแลวจะเปนผลเสย อยางมาก เชน ทางโลกไมมวนยทางธรรมก�ากบ กเสยผลทางดาน อบรมจตใจ ทางธรรมไมมวนยทางโลก ถงจะไมเสยผลทางดาน
มวนยดมงคลขอท ๙
๑๒๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
จตใจ แตกไมมความราบรนในชวต ถาใครทงทงสองทาง กเหมอน หลบตาเดน มแตภยอนตรายรอบดาน พระพทธองคจงทรงตรสวา
“โน เจ อสส สกา พทธ วนโย วาสสกขโต วเน อนธมหโสว
จเรยย พาหโก ชโน”
แปลความวา พฤตการณของคนหมมาก ทไมมความรรกษา ตว หรอไมมวนยจะเปนเหมอนควายบอดทเทยวอยในปาดง
ความหมายของทางรปศพทวา วนย มลศพทเดมวา ว + น ค�าวา น แปลวา น�าไป ค�าวา ว แปลได ๓ อยางคอ แปลวา วเศษ กได หรอแปลวา แจง กได และแปลวา ตางๆ กได เมอเอาค�าวา ว มาน�าหนา ค�าวา น ส�าเรจรปเปน วนย
วนยทางโลก หมายถงระเบยบการควบคมในสงคมหนงๆ ซงเปนขอบงคบของสงคม ซงเรยกกนหลายอยาง เปนตนวา พระ ราชบญญต พระราชกฤษฎกา กฎหมาย กฎ ขอบงคบ ระเบยบแบบแผน ธรรมเนยม ค�าสง กตกา และอกหลายๆ อยาง สงเหลา นเปนวนยทงสน
นกปราชญทกชาตทกภาษา ตางกลาวกนเปนเสยงเดยวกนวา วนย เปนขอแตกตางทท�าใหมนษยมความแตกตางจากสตวทวไป มนษยมจารตประเพณ เพอด�าเนนวถชวตของหมคณะ มศาสนา เปนเครองคมครองใจ มปญญาสามารถถอดเอาความรสกทางด งามสรางขนเปนศลปกรรม เพอความสดชนบนเทงแกจตใจ และ มภาษาเปนเครองถายทอดความรตางๆ เหลานเปนเครองแตกตาง ทมนษยมมากกวาสตวทงหลาย การเปนอยในชวตประจ�าวนของ สงคมทอยกนดวยความสงบนนตองมวนยเปนเครองควบคม เชน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๒4
จะคาขาย จะแตงงาน จะหยาราง จะไปทางบกทางอากาศ มวนย ควบคมไวทงสน แมเวลาทชกตอยกนกตองมวนย คอกตกา หรอ แมแตจะรบราฆาฟนกนกมวนย เรยกวายทธวนย นแสดงใหเหน แลววาวนยเปนสงททวโลกยอมรบรอง แมแตกระทงเราจะเลอก บคคลใดเปนผน�าเรากจะตองดวา ผนนมวนยไหม หรอวาเคารพ วนยหรอไม การเลอกคนทไมมวนย ไมรจกวนย ไปเปนผบญญต วนย นบวาเปนการกระท�าทผดอยางชวยไมไดทเดยว เหมอนเลอก เอาปศาจไปเปนหมอรกษาคนไขทเดยว
ในทางธรรมกเหมอนกน ทกๆ ศาสนายอมจะมขอบญญตไว ส�าหรบศาสนกชนในศาสนานนๆ ในพทธศาสนากไดบญญตวนยส�าหรบพทธศาสนกชนไวอยางครบถวน โดยแยกเปนสองพวก คอ อาคารยวนย เปนวนยของชาวบาน และอนาคารยวนย เปนวนย ของชาววด มพระภกษ สามเณร เปนตน ใครอยในประเภทไหนก รกษาวนยของประเภทนนไว
อาคารยวนย
อาคารยวนย เปนวนยของชาวบาน เปนคนครองเหยาครองเรอน ไดแก ศล 5 ศล ๘ ใครจะเลอกปฏบตเอาอยางหนงอยางใด กไดในสองอยางน ตวอยางวนยของชาวบาน
มวนยดมงคลขอท ๙
๑๒5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ศล ๕ ศล ๘
เวนจากฆาสตว (เหมอนศล 5)เวนจากการลกทรพย (เหมอนศล 5)เวนจากการประพฤตผดในกาม (เหมอนศล 5)เวนจากการเสพเมถน (เหมอนศล 5)เวนจากการพดเทจ (เหมอนศล 5)เวนจากการดมสรา เมรยตางๆ (เหมอนศล 5)
เวนจากการบรโภคอาหาร ในเวลาวกาล เวนจากการ ตบแตงรางกาย และดการละเลน เวนจากการนอนบนทนอน อนสงใหญภายใน ยดดวยนนหรอส�าล
นเปนโครงประกอบโดยยอของคฤหสถ นอกจากนแลวยงจะ ตองมขอปฏบตนอกเหนอไปจากน ทพทธศาสนกชนจะตองศกษา อก เรามาพจารณาถงวนยของชาวบานเสยกอนวามความส�าคญ และเปนมงคลอยางไร มาพจารณาเรองศล 5 กอน
ความมงหมายของศล 5 นน เปนการรกษาความสงบ ความ สามคค และเมตตาธรรมแกสงคม ซงเราจะเหนไดดงตวอยางขอ ท ๑ ทวาหามฆาสตว เรามานกถงตวของเราเองเปนเกณฑวา เราม ความรกชวตหรอไม เรากจะตองยอมรบวารกชวตดวยกนทกคน และถาใครมาฆาเรา เราจะท�าอยางไร แนนอนทกคนจะตองส ปองกนตว ถาสมมตวา เราไมมวนยขอนแลว เราคดดทหรอวา เรา
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๒๖
จะมความสงบสขอยไดหรอไม จะตองรบราฆาฟนประหตประหาร ชวตกน วนยขอนเปนการรกษาสทธชวตของกนและกน และพรอม กนนน กเปนเหตใหมความเมตตาซงกนและกน ในขอท ๒ หาม การลกทรพย เพราะเปนการท�าใหไดรบความเดอดรอน เพราะ ทรพยเปนของทหามาไดดวยหยาดเหงอแรงงานของตน การลก ทรพยไมท�าคนใหเปนคนได เพราะวาการลกนแมแตสตวเดรจฉาน เชน สนข กา กรจกลกของๆ คนอน แลวเราเปนมนษย แตการ กระท�าไมแตกตางจากสตวกเปนทนาละอาย ในวนยขอท ๓ หาม ประพฤตผดในลกเมยผอน เพราะการเปนชนนเปนการขมเหงน�าใจ กน กอใหเกดความแตกราวของสงคม วนยขอท 4 เวนจากการ พดเทจ เพราะการพดโกหกกนนนเปนการท�าลายประโยชนของ ผอน ทางศาสนาต�าหนมาก และในวนยขอท 5 คอเวนจากการดม สราเมรยเครองมนเมา เพอตองการใหคนเรามสตสมปชญญะ ม ความรสกรบผดชอบ ไมเปนคนทประมาทมวเมา เพราะสราเปนท ตงของความประมาท
การรกษาวนยเหลานไมใชเปนเรองของการบงคบหรอฝน จตใจ เพราะการท�าอยางนนเปนการกระท�าทเปรยบเสมอนลกจาง ทท�าไปเพราะหวงใหเจานายรก คนประเภทนเมอมอ�านาจเหมอน คนอนเมอใด กจะกลายเปนผน�าในทางผดวนย หมายความวา ตว เขาเองจะเปนผเปดชองใหความหายนะหลงไหลเขามาสหมคณะ การรกษาวนยคอการปรบปรงตวเองใหดขน เปนผลภายในของ ตวเองแทๆ และถาใครกลาลบหลระเบยบวนยเหยยบย�าระเบยบ วนย กเหมอนกบวาเหยยบย�าตวเอง
มวนยดมงคลขอท ๙
๑๒๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
อนาคารยวนย
วนยนเปนวนยส�าหรบพระภกษโดยเฉพาะ ซงเราไมสามารถ ทจะน�ามาชแจงใหถถวนได เพราะถาท�าอยางนนกจะกลายเปนวา อธบายวนยของพระไป ซงไมใชจดประสงคของหนงสอน แตจะ กลาวโดยยอเกยวกบวนยของพระกมอย 4 คอ ปาฏโมกขสงวรศล ความส�ารวมในพระปาฏโมกข ไดแก ศลของพระ ๒๒๗ ขอ เรมแต ปาราชก 4 สงฆาทเสส ๑๓ เปนตน อนทรยสงวรศล คอการ ส�ารวมในอนทรยทง ๖ ม ตา ห จมก ลน กาย และใจ อาชวปาร- สทธศล การแสวงหาเลยงชพในทางทบรสทธ ไมหลอกลวงเขา เลยงชพ เชน ท�าเลหกะเทบอกใบหวย เพอหวงลาภสกการะ เปนตน ปจจยสนนสสตศล ใหภกษพจารณาปจจย 4 ทไดมา ม บณฑบาต เปนตน เหลานเปนกศลโดยยอ หรอวนยของพระ ซง เรยกวา อนาคารยวนย ถาจะมค�าถามวา ผทไมรกษาวนยทง 4 อยางนจะเปนอยางไร ขอนทานแกวา ภกษผไมรกษาวนยทง 4 น ชอวา เปนอลชช ผไมมยางอาย เปนผย�ายศาสนา ครนตายลงไป แลวยอมไปเกดในอบาย
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๒๘
ผลของการมวนย
เมอเราเขาใจถงเรองของวนยมาพอสมควรแลว ขอใหเรามา พจารณาถงผลทเราจะไดรบจากการมวนย เราจะสงเกตเหนงายๆ จากดอกไม ซงแตละดอกกมความงามอยในตวของมนแลว แตถา เราน�าเอามนมารอยรวมกนเขาเปนพวงมาลย หรอน�ามาจดรวมกน ในแจกน กจะท�าใหมความงามมากยงขน คนเรากเหมอนกน ตอง ไดรบการปรงแตงดวยวนยดอยในตวของแตละบคคลแลวจะท�าให หมคณะงามไปดวย
ดงไดกลาวถงความหมายของค�าวา วนย ในตอนตนแลววาม ความหมายวาอยางไร เพราะค�าวา ว นนแปลวาวเศษ แปลวา แจง แปลวา ตาง กได เมอรวมกนแลวกจะไดความหมายวา
น�าไปด (วเศษ) น�าไปแจงน�าไปตางค�าวา น�าไปด หมายความวา ท�าใหผรกษาเปนคนดขน หรอ
วเศษขน ตรงกนขาม คนทไมมวนยกคอคนทไมด ดไมไดมแตจะ เลวลง แมจะเขาใจวาตวดวเศษกเปนการเขาใจเพราะความหลงผด
วนยน�าไปด
วนยน�าไปดหรอท�าใหเปนคนวเศษ นนหมายความวา วนย ท�าใหพลเรอนเปนทหาร วนยท�าใหเดกกลางถนนเปนนกเรยน
มวนยดมงคลขอท ๙
๑๒๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
นกศกษา วนยท�าใหเดกชาวบานเปนสามเณร และวนยอกนนแหละ ท�าใหสามเณรเปนพระ วนยนเปนของประหลาดและศกดสทธ มอทธพลอยางประหลาด ท�าใหคนทเขาบวชในพระพทธศาสนา แมวาจะมอายเพยงคราวลกคราวหลาน กท�าใหญาตพนองเพอนฝง ตลอดจนผ บงคบบญชา พากนกราบไหวดวยความออนนอม นอกจากนนแมแตพระมหากษตรยกทรงถวายความเคารพแก ผทครองวนยสงฆ นเปนผลของวนย ทกคนทท�าตวอยในแบบของ วนยแลว จะเปนคนดขนทงนน และตรงกนขามคนทไมมวนยจะ เปนคนไมดขนเลย นอกจากนนถาเราจะมองดภายนอกอก เปนตน วา การทเราจะเดนทางไปทไหนกตามจะตองมระเบยบวนย เชน ท�าตามกฎของการจราจรอยางเครงครดจงจะท�าใหเกดความปลอดภย
ในทางฆราวาสผหวงความสขในภายหนา พระพทธองคกทรง สอนใหเปนผทอยในวนยกอน นนคอศล 5 และศล ๘ เสยกอน พงจะท�าใหเจรญงอกงามในการท�ากศลอนๆ
และในชนของผทมความตองการจะท�าใหจตบรสทธหลดพน บรรลถงพระนพพาน พระพทธองคกทรงสอนไว ๓ ขน คอ ศล สมาธและปญญา คอจะตองเปนคนมศลบรสทธดวย สมาธ ปญญา จงจะบรสทธบรรลผลสมความมงหมาย
วนยน�าไปแจง
หมายความวา วนยเปนเครองสองใหเรารวาธาตแทของคน ผนนวาเปนอยางไรกนแน จะเปนพระ อบาสก อบาสกา เปนทหาร เปนต�ารวจ เปนนกเรยน เปนขาราชการ และอนๆ ถาปากวาเปน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๓๐
วนยไมเปน ไมอยในขอบเขตวนยของคนประเภทนน กเปนอนวา ผดทไป ถาค�าปฏญญาเพศ และททากบวนยทเขาประพฤตผดหรอ ขดกนแลว กถอวนยเปนเครองตดสนชขาด วนยเปรยบเหมอนแสง สวางทสองดคนใหรแจงวาอะไรเปนอะไร ผดหรอถกอยางไร
วนยน�าไปตาง
หมายความวา วนย นเปนเครองจ�าแนกคนเราใหมลกษณะ ไปตางๆ เพอทจะจ�าแนกความเปนอยของคน หรอหมคณะนนๆ ความแตกตางจงอยทวนย ตวอยางเชน
คนทซองสมสมครพรรคพวกและศตราวธไวสรบกบคนอน นน ฝายทมวนยเราเรยกวา กองทหาร เปนมงขวญของประเทศชาต ฝายทไมมวนยเราเรยกวา กองโจร เปนภยแกประเทศและหมชน
คนทพกอาวธเดนสายอาดๆ เขาไปในทชมชน ถาเปนคนม วนยเราเรยกวา ต�ารวจ แตถาคนนนไมมวนยเราเรยกวา นกเลง
คนทเทยวภกขาจารพงคนอนเลยงชพ ถาเปนผรกษาสกขา วนย เรากเรยกวา ภกษ เปนเนอนาบญของคนทวไป ถาเปนคน ไมมสกขาวนย เรากเรยกวา ยาจก
เหลานเปนเครองจ�าแนกบคคลและหมคณะใหเปนไปตางๆ ดงทไดอธบายมาน ความเปนมงคลของผมวนยนนกคอ ท�าตนให เปนคนด ท�าหมคณะใหอยในความเรยบรอยสงบสข คนทมวนย จงยอมจะเปนทเคารพเชอถอของคนทวไป บคคลทไมมวนย ชอวา เปนอปมงคล ไมเปนมงคล
มวนยดมงคลขอท ๙
๑๓๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ค�าโบราณมอยค�าหนงวา “ปากเปนเอก เลขเปนโท หนงสอ เปนตร” ซงเปนเครองยนยนแลววา ในบรรดาสงส�าคญในรางกาย ของเรานนปากเปนสงส�าคญทสด ปากใชกนอาหารมาเลยงรางกาย และปากกน�าความดแลความชวมาใหเจาของเหมอนกน เขาท�านอง ทวา “ปลาหมอตายเพราะปาก” ดงนเปนตน
ดวยความส�าคญซงน�ามาทงคณและโทษดงน มงคลในขอท ๑๐ จงไดชลงไปทปาก โดยเฉพาะอยางยงลมปาก เพราะบรรดาลม ทงหลายทมอยในโลก ไมวาจะเปนพาย ไตฝน ลมสลาตน ซงเรา ถอกนวารายแรงมาก แตกยงเปนรองความรายกาจของลมปาก ลมปากของเราน ไมพดรนแรงพดแผวๆ เทานน แตวาฤทธของมน รายแรงนก ลมสลาตน ลมพาย ไตฝน เมอมนพดแรงมากพดเอา
มงคลขอท๑๐
สภาสตา จ ยา วาจา(มวาจาเปนสภาษต)
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๓๒
หลงคาบานเรอนปลวกระจายไปคนละทศละทาง แตลมปากมนพด หลงคาบานเรอนไมกระดก ทวาท�าใหพอบานแตกจากแมบาน ทง ลกเตาหนไปคนละทศละทาง ปากคนท�าใหเกดความสามคคกได หรอความพนาศกได จงเปนลมทรายแรงมาก โบราณทานจงถอ เอาวา ปากเปนเอก เลขเปนโท เพราะความส�าคญตางๆ อยทปากเปนใหญ
มงคลท ๑๐ จงวาดวยเรองความส�าคญของปากโดยตรง ซง ตามพระบาลวา สภาสตา จ ยา วาจา แปลตามศพทวา วาจา สภาษต หมายความวา วาจาชนดนใครท�าขนไดเปนมงคล ทงแก ผนนเองและผฟงดวย ค�าพดของคนเราในโลกน เมอนบอยางรวบ ยอดแลวจะไดอย ๒ ชนดคอ
ค�าพดด ทงหมดเรยกวา สภาษตค�าพดเสย ทงหมดเรยกวา ทพภาษตค�าวา สภาษต หรอ สภาสตา วาจา แปลวา ค�าพดทพดด
แลว มลศพทเดมคอ ส+ภาสตา ส แปลวา ด ภาสตา แปลวา พด แลว ค�าวา ภาสตา รากศพทอนเดยวกนกบค�าวา ภาษา คอ ค�าพด เพราะฉะนน เมอรวมกนเขาแลวจะไดความวา สภาสตา คอ ค�าพด ทผพดๆ ดแลว
เราจะตองสงเกตค�านดวา ทานหมายถงวา สภาษตนนไมได หมายความวาพดดเฉยๆ จะตองหมายถงวาพดเพราะดวย บางคน พดดแตไมมความไพเราะ อาจจะท�าใหคนอนเขาใจผดไดงายๆ อยางทเรยกกนวา พดมะนาวไมมน�า ดงทผเขยนไดกลาวไวใน มงคลท ๘ วา พดได กบ พดเปน นนเปนคนละอยาง คนทมวาจา
มวาจาเปนสภาษตมงคลขอท ๑๐
๑๓๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
สภาษต ไมใชหมายถงพดดอยางเดยว ตองพดเพราะดวยลกษณะ สภาสตา ทพระพทธเจาทรงแสดง กลาวไว 5 ชนด
ซงไดทรงแสดงไวใน สภาสตคสตร พระสตตนตปฎกวา๑. กาเลน ภาสตา ค�าพดทถกกาลเทศะ๒. สจจา ภาสตา ค�าทเปนความจรง๓. สณหา ภาสตา ค�าทสภาพ4. อตถสญหตา ภาสตา ค�าทมประโยชน5. เมตตจตเตน ภาสตา ค�าพดทประกอบดวยเมตตาจากองคประกอบเหลานทพระพทธองคไดทรงแสดงไว ซง
เปนเครองแสดงวา วาจาภาษตนนจะตองประกอบดวยองคทง 5 จะขาดอยางใดอยางหนงไมได ซงตอไปนเรากจะไดศกษาท�าความ เขาใจในหวขอธรรมตอไป
๑. กาเลน ภาสตาค�าพดทถกกาลเทศะ
ความหมายขององคประกอบในขอน มความหมายถงวา การ ทเราจะพดอะไรนน ประการแรกทเดยวนนเราจะตองดกาลเทศะ คอ เวลาและสถานท เพราะถาเราไมดกาลดสถานทแลว บางท ความหวงดของเรากจะกลบกลายเปนวาใหโทษกเปนได จะเขา ท�านองทวา ท�าคณบชาโทษ อะไรท�านองนน ดวยเหตนทานจงตอง ใหเราดกาลเสยกอนวา เวลานเราควรพดหรอไม และสถานทน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๓4
ควรจะพดไหม เปนตน เรองการพดทถกตามกาลเวลาสถานทน พระพทธเจาของเรากตระหนกถอเปนเรองส�าคญมาก ดงท พระองคไดตรสไวใน มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก อภยราชกมารสตร สตตนตปฎก วา
“วาจาทไมจรงไมแท ไมประกอบดวยประโยชน และวาจานน ไมเปนทรก ไมเปนทชอบใจของผอน ตถาคตไมกลาววาจานนๆ อนงตถาคตยอมรวาจาทจรงทแท แตไมประกอบดวยประโยชนและ วาจานนไมเปนทรก ไมเปนทชอบใจของผอน ตถาคตไมกลาววาจา นนๆ อนง ตถาคตยอมร วาจาทจรง ทแท และประกอบดวย ประโยชน แตวาจานนไมเปนทรก ไมเปนทชอบใจของผอน ในขอนน ตถาคตยอมรกาลทจะพยากรณวาจานนๆ ตถาคตยอมรวาจาท ไมจรง ไมแท ไมประกอบดวยประโยชน แตวาจานนเปนทรก ท ชอบใจของผอน ตถาคตไมกลาววาจานนๆ ตถาคตยอมรวาจาท จรงแท ไมประกอบดวยประโยชน แตวาจานนเปนทรก ทชอบใจ ของผอน ตถาคตไมกลาววาจานนๆ อนงตถาคตยอมรวาจาทจรง ทแท และประกอบดวยประโยชน และวาจานนเปนทรก เปนทชอบ ใจของผอน ในขอนน ตถาคตยอมรกาลทจะพยากรณวาจานนฯ...”
จากพทธวจนะขอน เรากจะเหนไดแลววา แมสงเหลานนจะ เปนของจรง และเปนประโยชน กตองรกาลทจะกลาวเหมอนกน ไมใชวาเปนของจรงแลวจะกลาวไดทกเวลา ทกสถานท ฉะนนจง ควรท�าความเขาใจในทนเสยเลยวา เราจะพดเรองจรงกตาม จะ ตองรกาล รสถานทดวยจงจะเปนมงคล ไมอยางนนแลวจะน�า ความอปมงคลมาสตวเอง
มวาจาเปนสภาษตมงคลขอท ๑๐
๑๓5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
๒. สจจา ภาสตาค�าทเปนความจรง
ตามความหมายของขอน หมายถงวาจาทเปนความจรง ค�า วา สจวาจาน มความหมายอย ๒ อยางคอ
๑. เรองทพดนนเปนความจรง๒. เจตนาของผพดกพดดวยใจจรง ไมใชแกลงหรอสบปลบ
ตลบตะแลง พดคลมเครอขอใหสงเกตดวา ทศนะในทางพระพทธศาสนานน นยม
ความจรง เฉพาะเรองทพดนน ค�าพดทถอวาดและถกตองทกกรณ จะตองมความจรงเปนหลก ถาค�าพดไมจรงแลว จะพดอยางไรๆ กเอาดไมได ลกษณะทเปนค�าพดทเรยกวาความเทจหรอมสานน มอย ๗ วธดวยกนคอ
๑. ปด คอพดโกหกชดๆ ไมรวาร ไมเหนวาเหน๒. ทนสาบาน คอกลบความจรงดวยการทนสาบาน๓. ท�าเลห คออวดอางคณวเศษเกนความจรง๔. มารยา คอหลอกคนอนดวยอาการมารยา๕. ท�าเลส คอพดคลมเครอท�าใหคนอนเขาใจผด๖. เสรมความ คอความจรงมนอยพดเสรมใหมาก๗. ก�าความ คอความจรงมมากอ�าพรางใหนอยลงนคอค�ามสา มอย ๗ แบบดวยกน เหนจะไมตองอธบาย
เพราะเปนค�าทเขาใจงายๆ อยแลว เราจะเหนวา ความจรงนนเปน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๓๖
แกนของค�าพด ค�าพดทจะเปนสภาษต นาเชอ นาฟง และนานบถอ กตองมความจรงเปนแกน ถาไมมความจรงแลว กจะเปนค�าพดท เปนสภาษตไมได
๓. สณหา ภาสตาค�าทสภาพ
ลกษณะท ๓ ค�าพดสภาพ หมายความวาค�าทพดออกมานน เปนค�าสภาพ ตามภาษาบาลทานวา สณหา ซงแปลวา เกลยงเกลา ละมนละไม หรอราบเรยบ ถอเอาความไทยๆ วา ค�าพดทสภาพ กคอค�าพดด เพราะค�าพดทออกมานนมทงดและไมด จงตองวาง หลกเกณฑใหรวาอยางไหนดและไมด
ค�าสภาพนนตรงขามกบค�าหยาบคาย หมายความวาค�าท ไมใชค�าหยาบคายทงหมดนนเอง เรยกวาค�าสภาพ ทานไดวางหลก เกณฑของค�าหยาบคายมอย ๖ ชนด คอ
๑. ค�าดา คอค�าพดกดใหเขาต�าลง เชน เขาเปนคนวาเขาเปนหมา เขาเปนนายวาเขาเปนขขา นเปนค�าดา
๒. ค�าประชด คอพดยกยองใหสงเกนเหต เชน พอเทวดา แมคณหญง
๓. ค�ากระทบ คออยากวาคนน แตไพลไปพดเรองอนใหผถก วาไปคดเอาเอง เชน จะวาคนเตยกพดถงไหกระเทยม พดถงคนผม นอยวานกตะกรม เปนตน
มวาจาเปนสภาษตมงคลขอท ๑๐
๑๓๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
๔. ค�าแดกดน เรยกงายๆ วาค�ากระแทก ซงเรามกจะพดควบ กนวา “กระแทกแดกดน” อยางเชน จะใหกนหรอใหนอนกบอก อยางแดกดน อยางจะใหกนขาวกบอกวา แดกเสยซ ยดหาเสยซ
๕. ค�าต�า คอค�าระคายห สภาพชนไมนยม เชน ค�าวา ไอ อ มง ก ทงนเอาความนยมของสภาพชนเปนเกณฑ หากค�าเหลานนเปนท นยมอยในเวลานนกไมหยาบ เชนค�าวา ก ในสมยโบราณ
๖. ค�าสบถ คอค�าแชงชกหกกระดก เชน เรยกหามากน เรยก ผมากน ไอฉบหาย ตลอดจนค�าคาดคนทเกนด เชน ใหพระมาหกคอ แชงใหฟาผา รวมค�าเหลานเรยกวา ค�าสบถ
ตกลงวา ค�าดา ค�าประชด ค�ากระทบ ค�าแดกดน ค�าต�า ค�า สบถ รวม ๖ ค�า เปนค�าหยาบคาย ฉะนน ผทมความตองการจะ ใหเปนวาจาสภาษตกพงเวนค�าเหลานเสย
๔. อตถสญหตา ภาสตาค�าทมประโยชน
ลกษณะท 4 ของวาจาภาษต คอ ค�านนมประโยชน ไมใชค�า ทไรประโยชน ถงแมจะเปนค�าจรง ค�าสภาพ แตเปนค�าพดทไมม ประโยชนกใชไมได ประโยชนทวานหมายถงผลด หมายความวา ผพดไดพดค�านแลว ผลดบงเกดแกผพด ฝายผฟงเมอไดฟงค�านน แลว กไดรบผลด อยางนอยกดกวาทไมไดฟง เชน ค�าสภาษตตางๆ เหลานเปนตน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๓๘
๕. เมตตจตเตน ภาสตา ค�าพดประกอบดวยเมตตา
เราทราบไดดอยแลววา พทธศาสนาเปนศาสนาฝายกรรม นยม ถอวา กรรม (การกระท�า) เปนเรองส�าคญ คนจะดหรอเลว กเพราะกรรม และกรรมจะดหรอเลวกอยทเจตนา ถาเจตนาด ก เปนกรรมดถาเจตนาเลว กเปนกรรมชว ฉะนนเจตนาจงเหมอนผให ก�าเนดกรรม
องคของสภาษตขอท 5 น ทานวางเจตนา เมตตา ไวเปนพนฐานในสมยกอนครอาจารยมกจะสอนศษยวา ใหเสกเมตตา เสยกอนจงพดกบคนอน หมายความถงวา ตองมเจตนาเมตตาเปน พนฐานเสยกอนทจะพด คอหวงความดความงาม ความเจรญแกผท เราจะพดดวย ไมใชพดเพอหวงเครองตอบแทน อยางเชนคนขายยา เปนตน ทพดเพราะหวงทจะใหคนซอยา ไมใชปรารถนาดแตอยางไร
องคประกอบของสภาสตา หรอวาจาภาษตนน จะตอง ประกอบดวยองค 5 ประการดงทไดอธบายมาน จงจะจดวาเปน วาจาภาษตได ถาขาดอยางใดอยางหนงไมจดเปนวาจาภาษต ฉะนนใครมวาจาภาษตอยในตวแลว ยอมจะกอความเจรญแก ตนเอง เปนทรกของเพอนฝง ผบงคบบญชาและคนทวไป ดงภาษต ทวา “พดดเปนศรแกปาก พดมากปากจะมส” ซงจะเปนของใคร กไมรแตกเปนคตดอยเหมอนกน เมอเราหวงความเปนมงคลพงเวน วาจาทพภาษต หนมาใชวาจาภาษต กจะเปนมงคลทกเมอ
มวาจาเปนสภาษตมงคลขอท ๑๐
๑๓๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ในมงคลขอนทานไดใหเลยงดบดามารดาใหเปนสข ซงตาม บาลขางตนวา มาตาปตอปฏาน แปลความวา การบ�ารงบดา มารดาใหเปนสข
กอนอน เราจะตองท�าความเขาใจค�าวา มารดา บดา เสย กอน ซงความจรงเมอเขยนมาถงตอนนบางทานกจะคดวา จะตอง ท�าความเขาใจอะไรกนอก เพราะทกคนกยอมจะรจกมารดา บดา เปนอยางดแลว และท�าไมจะตองท�าความเขาใจ ซงความจรงแลว ไมนาจะตองมปญหา
มงคลขอท๑๑
มาตาปตอปฏาน�(การบ�ารงบดามารดา)
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑4๐
ในภาษาธรรมของเราใชค�านอย 4 ค�า คอ ชนก ชนน มารดา บดา ซงค�าเหลานมความหมายแตกตางกน และเปนค�าทเราจะตอง ท�าความเขาใจดวย
ค�าวา ชนก แปลวา ชายผทใหก�าเนด ชนน แปลวา หญงผให ก�าเนด ค�าสองค�านแมจะไดรบการเทดทนในภาษาไทยวาเปนค�าสง แตมลศพทเดมอนมความหมายทางธรรมะไมมอะไรดวเศษหนก หนา เปนค�าบอกชอพอแมในขนธรรมชาตเทานน ไมถงขนคณธรรม ความหมายเพยงแตวา คนผถกเรยกนนเปนคนท�าใหลกเกดเทานน เอง ซงไมมอะไรนาสนใจ
สวนค�าวา บดา มารดา แปลวาผเลยงลก คอ บดา หมายถง ชายทไดเลยงลก มารดาหมายถงหญงทไดเลยงลก ค�าทงสองค�าน เปนค�าทแสดงถงคณธรรมของพอแมอยางครบถวน ดงนนเมอค�า ทง 4 มความหมายแตกตางกนเชนน ค�าทนาภมใจทสดนาจะไดแก ค�าวา มารดา บดามากกวาค�าอน ทงนเพราะวา ธรรมนนมอยสอง ขน คอ สภาวธรรม กบ คณธรรม ทงสองนมความหมายแตกตาง กนมาก สภาวธรรม หมายถงสงทเกดขนเอง บางทเรากเรยกวา ธรรมดา ไมตองมใครมาท�ามนๆ กเปนของมนเอง อยางเชน ความ เปนเดก ความเปนหนม เปนสาว ความแก ความหวกระหาย ฯลฯ สงเหลานเกดขนเองทงนนเรยกวา สภาวธรรมหรอธรรมดา สวน คณธรรม เปนสงทท�าไวมจงมขน ถาไมท�ากไมม ธรรมนเกดจาก ธรรมปฏบต คอการปฏบตธรรม
เพอความเขาใจธรรมทงสองประการน จะเปรยบเทยบใหด ยกตวอยางเชน ดนทเปนของมนเอง หมายถงดนทอยตามทองไร
การบ�ารงบดามารดามงคลขอท ๑๑
๑4๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ทองนา หรอตามใตถนบานเรอนของเราเอง มนเปนดนของมนเอง ตามธรรมชาต แตถาเราเอาดนนนมาปนเปนโอง เปนไห เปนถวย ชาม ดนนนกจะเปลยนสภาพจากธรรมชาตขนมาทนท ดนตาม ธรรมชาตนน เปนสภาวธรรม สวนทปนเปนเครองใชตางๆ นน เปนคณธรรม ซงคณธรรมนท�าใหสงทเปนธรรมดากลายเปนของ มราคาไปได
คนเรากเหมอนกน คอเปนเองกบท�าใหเปน ความเปนเองนน เปนเพยงสงทเกดจากธรรมชาต ไมใชคณธรรม ความด ยกตวอยาง เชน การรองไห มนเปนไปของมนเอง ไมตองมครมอาจารยสงสอน ลงไดเกดมาเปนลกคนแลวรองไหเปนทกคน ทงๆ ทไมมโรงเรยน สอนการรองไห แตตรงกนขาม “การรองเพลง” ตองเรยนตองหด จงจะรองเปน รวมความแลววาการรองไหมนเปนของมนเอง การ รองเพลงท�าใหเปน และอกหลายๆ อยางทเปนของมนเองและตอง ท�าใหเปน
เมอเราเปรยบเทยบดแลว คาของการทเปนเองกบการทท�าให เปนอยางไหนจะมราคาดกวากน เอาการรองไหกบการรองเพลง กได รองทงสองอยางนจะมใครนยมมากกวากน และจะมทไหน บางทเขาประกวดรองไห เพราะการรองไหมแตใหความร�าคาญ มากกวาความส�าราญ ทวานไมไดหมายเอาทคนรบจางรองไหใน เวลางานศพ หรอวาการทดาราภาพยนตรรองไห นนเปนการฝน ใหรองไมใชรองธรรมชาต เปนศลปะของการแสดง ถารองตาม ธรรมชาตแลวไมมใครจางและไมตองใชศลปะ
การแสดงออกของลกตอพอแม เพยงแตรจกตวพอตวแมวา
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑4๒
นเปนพอเปนแมเรา รเทานเปนเพยงธรรมชาต ใครๆ กรได ลกเปด ลกไกกรจกแมของมน วงตามแมไปเปนฝงๆ สวนการรจกบญคณ ของพอแม เปนคณธรรม คนเทานนทท�าไดด ระหวางผวเมยกน การเหนแกเมถนรวมสงวาสกนเปนชนของธรรมชาต มเหมอนกน กบสตวดรจฉาน ในมนษยเราแมแตคนเลวทสดกมความรสก เชนนนได เพราะวามนเปนธรรมชาต แตการเหนอกเหนใจกนนน เปนชนคณธรรม คนเทานนท�าไดด
ระหวางพอแมกบลก การใหก�าเนดลกเปนเพยงธรรมชาต สตวชนดใดๆ กใหก�าเนดลกได แตการอปการะแกลกคนเทานนท ท�าไดด
โดยนยดงกลาวมาน เราอาจจะสรปตามทศนะทางศาสนาจะไดวา คนทเปนพอแมของลกนนมอย ๓ ประเภท คอ
เปนชนกชนนดวย เปนมารดาบดาดวยเปนชนกชนน ไมไดเปนมารดาบดา เปนมารดาบดา แตไมไดเปนชนกชนนประเภทแรก พอแมทเปนผใหก�าเนดแกลก และไดเลยงด
ลกดวย พอแมประเภทนนบวาประเสรฐสด เปนบญของผเปนลกประเภท ๒ หมายถงคนทใหก�าเนดลกแลว ไมไดเลยงลก
อยางทบางคนไดเสยกบหญงแลวทอดทงเสย หญงตงครรภแลว ออกลกมา
ประเภทท ๓ คนทเปนมารดาบดาแตไมไดเปนชนกชนน ไดแกคนทเอาลกเขามาเลยงเปนลกของตว ตนเองไมไดใหก�าเนด จงไมจดเปนชนกชนน
การบ�ารงบดามารดามงคลขอท ๑๑
๑4๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ถาจะกลาวถงคณของพอแมแลว ยากทจะใหละเอยดถถวน ไดในทน จะตองใชเวลามากและกไมแนใจวาจะบรรยายไดอยาง ถถวน เพราะมค�าโบราณกลาววา แมจะเอาทองฟามาเปนกระดาษ เอาน�าในมหาสมทรเปนน�าหมก เอาเขาพระสเมรเปนปากกากยากท จะพรรณนาคณไดหมดสน ดงนนจงจะขอยกเอาพทธวจนะ ทพระ- พทธเจาไดทรงแสดงคณลกษณะของพอแมไวในสงคาลกสตรวา
มารดาบดายอมอนเคราะหบตรดวย 5 สถานคอ หามไม ใหท�าความชว ๑ ใหตงอยในความด ๑ ใหศกษาศลปวทยา ๑ หาภรรยาทสมควรให ๑ มอบทรพยสมบตใหในสมย ๑ นเปน คณลกษณะของบดามารดา นอกจากนแลวในมงคลทปน ทานยง ไดแสดงคณของบดามารดาวา บดามารดานนจดวาเปนพรหมของ บตร มารดาบดาจดวาเปนบพเทวดา มารดาบดาจดวาเปนบพพา- จารย มารดาบดาจดวาเปนอาหเนยยะ
ทจดวาเปนพรหมนน หมายความวา มารดาบดานนม เมตตา กรณา มทตา อเบกขา ซงจดเปนพรหมวหารธรรม เปนประดจ พรหม หมายความวา เมอบตรก�าลงอยในครรภ มารดาบดาทง สองนนทานประกอบไปดวยเมตตา อยากจะใหทารกมความสข ความเจรญ ไมตองการทจะใหทารกทอยในครรภนนมความทกข อตสาหอมทองประคองครรภมาดวยความทะนถนอม ครนเมอ ทารกไดคลอดออกมาแลว ไมวาจะเปนหญงหรอชาย มารดาบดา กมจตกรณาเลยงดดวยความชนชมยนด คอยขบกลอมไกวเปล ปองกนมใหเหลอบยงรนไรมาไตตอมใหไดรบความล�าบาก ครน เมอเจรญเตบโตขนมาแลวกใหไดรบการศกษาบตรตองการสงใด
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑44
กแสวงหาใหดวยจตมทตา คอดวยความยนดหรอเมอบตรไดรบ ความส�าเรจ บดามารดากมความชนชมยนดในความส�าเรจนน ครนบตรไดเจรญเตบใหญพอทจะรกษาตวไดแลว มสามภรรยา มารดาบดากมจตเปนอเบกขา คอความวางเฉย เพราะไมตอง พทกษรกษาเหมอนแตกอน
ทวามารดาบดาเปนบพพเทวดานน คอไดพทกษรกษาบตร ธดานนมากอนเทพยดาทงปวง ตงแตอยในครรภ
ทวามารดาบดาเปนบพพาจารยนน หมายความวามารดาบดา ไดเปนผสงสอนบตรธดากอนอาจารยอน เปนตนวาสอนใหนง ใหยน ใหพด ตลอดจนสงสอนใหรจกสงตางๆ
ทวามารดาบดาเปนอาหเนยยะนน หมายความวามารดาบดา ควรทจะรบของทบตรน�ามาให เปนตนวาผาผอนทอนสไบ ฟก หมอน เสอสาดอาสนะ ตลอดจนขนมนมเนยตางๆ ทบตรชายหญง น�ามาสกการะบชา
เมอเราไดศกษาเรองความหมายของค�าวา มารดาบดา พรอม กนนนเรากไดรถงบญคณของบดามารดามาพอสมควรแลว ฉะนน ตอไปนเราจงจะตองรถงหนาทเราจะพงกระท�าตอมารดาบดา เพราะการทเราตอบสนองคณของทานนนเปนความดของคนทวไป และเปนเครองหมายของคนด ดงมพทธวจนะรบรองวา นมตต สาธ รปาน กตญญกตเวทตา แปลความวา กตญญกตเวทเปนเครอง หมายของคนด
การบ�ารงบดามารดามงคลขอท ๑๑
๑45ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
กตญญ
เรองของค�าวา กตญญ นน เปนปญหาทเราจะตองท�าความ เขาใจอกวา กตญญทแปลวารคณ หมายความเอาแคไหน และเรยน กนไปถงขนไหนจงจะถอวารคณบดามารดาแลว
การรคณบดามารดานนหมายถงการรเหนดวยใจ ไมใชหมาย เพยงจดจ�า ถงแมวาเราจะสามารถจดจ�าหนงสอทเขาไดแตงพรรณนา คณความดของมารดาบดาอยางมากมายและจดจ�าไดหมด ถาใจจรง ยงไมเหนคณของทานกยงไมนบวามกตญญ ความทรเหนดวยใจ จงเปนเรองส�าคญ ความจ�าและความรสกมผลตางกน เพยงแต ความจ�าไมชวยใหพนจากการท�าผดได คอผดทงๆ ทไดทรงจ�าไว อยางมากนนเอง ดงนนจงกลาวไดวา ความรกบความเหนนนตางกน อยางเชนเราไดศกษาวาไฟนนเปนของรอน เรากรวาไฟนนมลกษณะ อยางไรดวย แตเราไมมโอกาสไดเหนไดสมผส ฉะนนความรสกท เกยวกบไฟนนยอมไมซาบซงไดวา ทวารอนนนรอนอยางไร
คณธรรมขอ กตญญ กเหมอนกน ถาเราจะแปลใหไดความ หมายแลว เราจะตองแปลวา เหนคณทาน คอเหนดวยปญญา ความเหนนแหละส�าคญ คนทท�าผดตอพอแมนน ผดเพราะไมเหน คณของทาน ถาเหนเสยแลวคงไมผด เหมอนเราเหนทางเดนก กาวเดนไมผดทาง คนทตาบอดนนเวลาจะเดนไปทางไหนมกจะ ชนนนชนนเพราะตามองไมเหน คนทมความรแตไมมความเหน กเหมอนคนตาบอดตาใส คอมองแตภายนอกจะเหนไดวาเขากม
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑4๖
ตาบรบรณเหมอนเรา ถาไมลกเดนแลวเราจะไมรเลยวาตาบอด จะรกตอเมอลกเดนเทานน คนทมความรกเหมอนกน เราไมรไดเลย วาเขาจะเปนคนดหรอไม จะรกตอเมอเขาแสดงออกทางการกระท�า นนแหละจงจะร บางคนพดไดเขยนไดวาพอแมมคณอยางนนอยาง น พรรณนาไดอยางหยดยอย แตการปฏบตแลวตรงกนขาม นน เพราะมแตความรไมมความเหน
การทเราจะรคณพอคณแมไดนน เราจะตองพยายามฝกฝน ใหความเหนทถกตองเกดขนกบใจของเราใหได หมนใชความรท เรยนมาพรอมกบขบคดดวยปญญาอยางรอบคอบ เราลองคดดวา คณของพอแมทไดอปการะเรามา คอประโยชนททานท�าใหแกเรา มอะไรบางทตางจากคนอน ตามธรรมดาของคนทวไป เขาจะลงทน ใหความชวยเหลอเรานน เขาจะตองมองเหนทางไดจงจะท�า อยาง เชนวา ผนนมหลกทรพยไหม พอแมพนองอยไหน และมอะไรเปน ประกน ถาเราไมม เขากไมชวยเหลอ หรอเขาจะตองดวาเราจะ แทนคณของเขาไหม บางทตองมหนงสอสญญาอะไรใหวนไปหมด แตพอแมเรานนชวยเหลอเราดวยความบรสทธใจ ไมไดมองถงหลก ประกนอะไรเลย เราเองเกดมาไมมอะไรตดตวมาสกชน ทงกไมม ใครรดวยซ�าไปวามาจากไหน มนสยใจคออยางไร โตขนมาแลวจะ ตอบแทนบญคณหรอไมกไมร หนงสอสญญาระหวางเรากบทาน สกค�าเดยวกไมม ทงทสงทงหลายทจะเปนหลกประกนไมมทาน กยงทมเทจตใจชวยเราอยางเตมท เมอเราพจารณาพระคณของทาน ดวยจตทเปนกศล มความรสกนกคดในพระคณของทานดวยใจ อยางนแหละ เรยกวา กตญญ
การบ�ารงบดามารดามงคลขอท ๑๑
๑4๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
กตเวท
กตเวท เมอแปลตามตววา ประกาศคณ แตแปลตามความ ความหมายของภาษาไทยวา ตอบแทนคณทาน ทวาประกาศคณ ทาน หมายความวาท�าใหคนอนรวา ทานมคณแกเราอยางไรบาง มากนอยเพยงไร การประกาศคณของทานนน ไมใชหมายความวา เราจะยกยองสรรเสรญทานดวยค�าพด หรอวาดวยการเขยนเปน หนงสอ แททจรงแลว การประกาศคณทานนนจะตองอยทการ ปฏบตตวของเราเอง คอตวเราเองจะตองท�าตวของเราใหเปนคนด ตามททานมงหมาย ไมใชวาเรายกยองสรรเสรญทานวา เปนคนด มศลธรรม แตตวเราเองประพฤตส�ามะเลเทเมา ศลสกขอเดยวก ไมสนใจรกษา สดดวาพอแมของเราเปนคนสภาพเรยบรอย แตวา เราเองกลบประพฤตตวเปนนกเลงอนธพาล อยางนแทนทจะ ประกาศคณของทานกลบเปนวาชวยประจานทาน อยางนอยทสด กประจานแกชาวบานวาพอแมของเราเลยงลกไมเปนภาษา
ดงนน เมอเราจะประกาศคณของทานโดยใหทานไดรบ ความชนใจ เมอเราเปนนกเรยนกเปนนกเรยนทด เปนทหารกเปน ทหารทด เปนต�ารวจกเปนต�ารวจทด การกระท�าอยางนเปนการกระท�า ทท�าใหทานไดรบความสขใจยง ซงการกระท�าเหลานมผลมากกวา ทเราจะตอบแทนทานดวยเงนทองเสยอก เพราะวาทานทเลยงด ใหการศกษาเรามา กเพอทจะเหนวาเราเปนคนด ยงมใครสรรเสรญ วาบตรของนายคนนนแมคนนด พอแมกมความอมอกอมใจท
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑4๘
ไมเสยททเลยงดมา ฉะนนเราอยาคดวาเราจะตองมเงนมทองเทานน เทานจงจะตอบแทนคณทานได การกระท�านนแหละเปนปจจยส�าคญ กวาเงนทองทเราตอบแทนเสยอก การตอบแทนทานดวยเงนทอง หรอการเลยงดทานนนอยในประเดนทสองซงจะไดบรรยายตอไป
ความหมายของค�าวากตเวทประการท ๒ คอทดแทนคณทาน การทดแทนคณทานนน ในสงคาลกสตร ในสตตนตปฎก พระพทธ- องคทานแสดงไววา “ดกรคฤหบดบตร มารดาบดาเปนทศเบองหนา บตรพงบ�ารงทานดวยสถาน 5 คอ
ภโต เนส กรสสาม เลยงดทานกจจ เนส กรสสาม ชวยท�าธระใหทานกลวส เปสสาม ด�ารงวงศสกลทานไวทายชช ปฏปชชาม ท�าตวเปนทายาททดเปตาน กาลกตาน ทกขน เมอทานลวงลบไปแลว ท�าบญอทศใหทาน”
ตามพทธวจนะทยกมานเรากจะเหนไดวา การตอบแทนคณ บดามารดานนแบงเปนสองภาคคอ เมอทานยงมชวตอยภาคหนง และอกภาคหนงเมอทานไดลวงลบไปแลว ในสองอยางน การตอบแทน คณทานเมอยงมชวตอยส�าคญมากกวา ธระทเราจะท�ากมมาก การตอบแทนบญคณของทานในขณะทยงมชวตอยนน เราจะตอง พจารณาตามความเหมาะสม ตามสภาพของสงขาร ถาทานยงอย ในวยแขงแรง เชน ทานอายระหวาง 4๐-5๐ สงขารรางกายของทาน
การบ�ารงบดามารดามงคลขอท ๑๑
๑4๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ยงคงทน เราจะคอยเอาใจใสอยหางๆ กเปนการสมควร และหมน เยยมเยอนทานตามสมควร หาของกนของใชไปใหทาน เปนการ ค�านบคณของทานเปนบางครงบางคราวเทานนกได แตเมอทานม อายมาก เรากตองคอยเขาใกลชดทาน รบเปนธระหมดทกอยาง เหมอนททานไดดแลเราเมอวยเดก
การตอบแทนคณบดามารดาอกภาคหนง คอเมอทานลวงลบ ไปแลว ลกจะตองดแลรบเปนเจาภาพจดงานปลงศพของทานตาม ประเพณทางศาสนา แมจะเปนการเหนดเหนอยสนเปลองกตองยอม นอกจากนนเรากตองท�ากศลอทศใหทานเปนครงคราวกเปนการ สมควร
รวมความแลววา การแสดงกตเวทของมารดาบดานนมงาน ทเราจะตองท�าอย ๒ ประการ คอ ประกาศคณทานและตอบแทน คณทาน การตอบแทนคณบดามารดานนแมในทางพทธศาสนา ภกษจะน�าอาหารทไดมาแลวเลยงบดามารดากอนกไมเปนการเสยหาย แตอยางไร นอกจากนนพระพทธองคยงทรงสรรเสรญอกดวย ดง เรองตอไปน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑5๐
เรองภกษเลยงบดามารดา
ในกาลอดต มบตรเศรษฐผหนงอยในเมองสาวตถ มความ ศรทธาลามารดาบดาออกบวช และเลาเรยนพระธรรมวนยในพระ- พทธศาสนาอยมาเปนเวลานาน ในกาลตอมา เศรษฐซงเปนบดาของ พระภกษนนกเกดยากจนลง จนตองขอทานเขาเลยงชพ ซงเมอ พระภกษนนรขาวเขา จงไดเขาไปขออนญาตสกออกมาเลยงดบดามารดา พระพทธเจากตรสวา เปนภกษกสามารถทจะเลยงดบดา มารดาได
ภกษนนจงไดหมนไปมาเยยมเยอนบดามารดาอยเนองๆ และเมอบณฑบาตอาหารมาได กน�าเอาอาหารนนมาใหบดามารดา ของตนกนเสยกอน สวนตวของทานเองกสอด จนกระทงรางกาย ซบผอม ภกษทงหลายเหนผดสงเกตจงไดสอบถาม ทานกบอกตาม ความจรงวา ทานไดน�าอาหารทไดมาไปเลยงมารดาบดาของทาน ภกษทงหลายกเทยวยกโทษทานวา บณฑบาตมาเพอเลยงฆราวาส และน�าความนไปทลแกพระพทธเจา พระองคกสงใหประชมสงฆ แลวสอบถามทานกใหการตามความเปนจรง เมอพระพทธองคได ทรงทราบวาผนนเปนบดามารดาของทาน พระพทธองคกทรง ยกยองสรรเสรญวา
“ดกรภกษ ทานปฏบตบดามารดานเปนประเพณของตถาคต ไดปฏบตมา” แลวทรงแสดงเรองสวรรณสามชาดก ยกขอปฏบต มารดาบดาวา
การบ�ารงบดามารดามงคลขอท ๑๑
๑5๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
“ภกษใดเลยงบดามารดา ไปบณฑบาตไดอาหารมายงไมได ฉนจะใหแกบดามารดากควร อนงบดามารดาเจบไข จะท�ายาให และตกน�ามาใหอาบกควร บดามารดาเจบไขในพรรษาจะสตตาหะ ไปรกษากควร ดวยบดามารดานมคณมากควรจะปฏบต” แลว พระองคกไดแสดงอรยสจ 4 ยงพระภกษนนใหส�าเรจพระโสดาบน เปนพระอรยบคคลในพระพทธศาสนา
การทเราตอบแทนคณของทาน เลยงดทานใหไดรบความสข นน จดเปนมงคล คอ ความเจรญ เพราะวาเปนทยกยองสรรเสรญ แกคนทวไป ตรงขามการทเราไมเลยงดทาน ไมยกยองทาน กเปน การลบหลตนเอง เปนทเหยยดหยามของคนทวไป หาความเจรญ มไดเลย
๑5๒ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
ในมงคลทแลวแสดงการเลยงดบดามารดา ในมงคลนทาน สอนใหเราสงเคราะหบตร เราจะเหนไดวาในโลกนบรรดาคนตางๆ ทอยตดตอกบชวตเรานน คนทใกลกบเราทสดคอ พอ แม ลก เมย และอนๆ ตามล�าดบ ท�าไมจงยกเอามารดาบดาวาเปนใกล และรอง ลงไปคอ บตร ขอนนาคด เราลองนกดอยางนกแลวกน เรานกดถง เลอดเนอในตวของเรานนไดแบงมาจากบดามารดาเขามาอยในตวเรา นเอง เพราะเราเอาทานมาเปนตวเรา เพราะฉะนน ทานกบเราจง เปรยบเปนเลอดเนอกอนเดยวกน ดวยเหตนเรากบตวทานจงใกล ทสด
มงคลขอท๑๒
ปตตสงคโห(เลยงดบตร)
๑5๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ทนระหวางเรากบลกเมย (หรอผว) เรากบลกเปนเลอดกอน เดยวกน เพราะลกกคอกอนเลอดของเราทแบงออกไปจากเรานเอง ลกจงเปนอกผหนงทอยใกลชดตวเรามากทสดรองจากบดามารดา ของเรา
สวนเมย (หรอผว) นน ไมใชเลอดเนอกอนเดยวกน เปนคน ละกอน ไดมาคนละทางไมเหมอนลก ฉะนน (เมยหรอผว) เราจง ถอวาเปนคนอน ทกลาวมานเราเอาความจรงเปนเครองวด ไมได หมายเอาสงทกฎหมายก�าหนด กฎหมายก�าหนดวาผวเมยเปรยบ เหมอนคนเดยวกน นวาตามกฎหมาย แตในทางหลกธรรม สาม ภรรยาไมใชญาตฝายโลหต แตกเปนญาตทางธรรม
เรานสามารถทจะหยาขาดจากสามหรอภรรยาได เพราะเปน คนละคนอยแลว เอาใจมาเกยวกนไวเทานน ปลดออกเสย ผวกบเมย กเปนคนละคน เมอหยาขาดกขาดกนจรงๆ ทางวนยไมเอาโทษเลย เชนฝายใดฝายหนงไปมคครองใหมกมได ไมถอวาผดศลขอกาเม
แตพอแมกบลกนนชาตนทงชาตหยาขาดกนไมได ถงแมวา อกฝายหนงจะชวชาเลวทรามอยางไรกตาม ถงแมวาเราจะโกรธกน ถงขนาดตดพอตดลกกนกตาม นนวากนตามกระแสโลก แตในทาง ธรรม ถาลกทพอแมบอกตดขาดแลวไปฆาพอฆาแม กเปนบาปหนก ถงขนอนนตรยกรรมตามเดม จะอางวาเปนคนอนหาไดไม เพราะ มนกบอกอยทนโทแลววาเรามาจากทาน และลกกมาจากเรา ดงนน ตวเรากเปนเหมอนตวของทาน ลกเรากเหมอนตวของเรา
เมอเราเขาใจความสมพนธเกยวของกนอยางนแลว ตอจากน ไปเรากจะไดมาศกษาถงเรองประเภทของลกททานไดแบงไวตาม
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑54
ลกษณะโดยก�าเนดตามพทธวจนะโดยตรง ซงทรงตรสการนบไว คนละดาน คอทางก�าเนด ทางคณธรรม
ทางก�าเนด
ในพระสตตนตปฎก ปณฑรกชาดก กลาววาบตรมอย ๓ ประเภท คอ
๑. อนเตวาส ลกศษย๒. ทนนโก ลกเลยง๓. อตรโช ลกเกดจากตวในประเภทท ๑ อนเตวาส หมายถงคนทยอมมอบกายถวาย
ตวเรยนศลปศาสตรตางๆ กบเรา เราเปนผประสาทความเจรญให แกเขา ซงหมายเอาทมาอยกนกบเรา เรารบเปนภาระดแลทกขสข ความเจบไขไดปวยอยในภาระของเรา ซงเราเรยกวา ลก เหมอนกน แตเรยกวา ลกศษย
ประเภทท ๒ ทนนโก แปลวาบตรทเขาให คอตวเราเองไมได ใหก�าเนด เปนแตคนอนเอามาใหเปนลก อยางทคนไปขอลกคนอน เขามาเลยง เราเรยกลกประเภทนวา ลกเลยง
ประเภทท ๓ อตรโช แปลวาลกเกดจากตว คอลกทเกดเพราะ เราเปนผท�าใหเกด หมายถงลกในไสของเราจรง ไมมอนแปลกปน มา อยางตามทเราเรยกกนวา ลกตว หรอลกในไส
เลยงดบตรมงคลขอท ๑๒
๑55ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ลกโดยภมธรรม
ทางดานภมธรรม คอความดในตวลก พระพทธองคไดตรส ไวใน พระสตตนตปฎก ตโตปตตสตร ทรงแบงไว ๓ ชนเหมอน กน คอ
อภชาตบตร หมายถงลกทสงกวาบดามารดาอนชาตบตร หมายถงลกทเสมอบดามารดาอวชาตบตร หมายถงลกทต�ากวาบดามารดาทจดประเภทอยางน ถอเอาความดของลกนนเองเปนเกณฑ
และเอาความดของพอแมเปนเครองเทยบ ลกคนใดท�าความด ท�าความเจรญมาสวงศสกลเดมของตน ท�าใหวงศสกลของตนไดรบ ความรงเรอง เกดมาแลวท�าความเจรญแพรเกยรตคณของวงศ ตระกลใหกวางขวางออกไป ลกคนนนจดวาเปนอภชาตบตร คอ เกดมาแลวดกวาบดามารดา
ลกคนใดเกดมาแลวไมดหรอไมต�ากวาบดามารดา ไมท�าให วงศตระกลเสอมหรอเจรญขน ลกทพอจะอาศยวงศตระกลมชวต อยอยางนเรยกวา อนชาตบตร แปลวาบตรทเสมอบดามารดา หรอ วงศตระกล
ลกทสาม อวชาตบตร เปนลกชวเกดมาแลวมแตลางผลาญ วงศตระกลใหฉบหายวายวอดไป มความประพฤตต�าทราม นสย ชวชาเลวทราม ฉดเอาศกดศรของพอแมลงสฐานะอนต�าทราม ลกประเภทนฉดเอาพอแมลงสอเวจ ซงไมตองพดถงความตาย แม
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑5๖
ยงเปนๆ อยกท�าใหตกนรกวนละหลายๆ ครง คอเมอนกถงทไรกม แตความชวชาของลก ไมมความชนชมยนดแตอยางไรเลย ซงลกน ถงแมจะมความชวชาเลวทรามอยางไร พอแมกไมสามารถทจะตด ใหขาดได เพราะเปนเสมอนตวของเราเอง ซงเรองนพอแมทกคน กมความปรารถนาดตอลก พยายามสงเสยใหลกไดรบการศกษา ใหไดรบการอบรม แตถงกระนนลกกไมเอาใจใส เมอเราพยายามท�า จนสดความสามารถของเราแลวไมไดด กเปนเรองทเราจะตองวาง อเบกขา นกเสยวาเปนกรรมของเรา อยาไดมความคดวตกทกขรอน จนเกนไปซงจะท�าใหเสยการงาน ซงลกประเภทนกไมใชวาจะมแต ของเราคนเดยว แมคนอนกมเชนกน
การสงเคราะหบตร
ธระของพอแมทจะพงท�าใหแกบตรนน มอยหลายอยาง เรมตงแตอาบน�า ปอนขาว เอาลงเปล ลางขลางเยยว จนกระทง แตงงานใหเปนฝงเปนฝา แลวในทสดเลยงลกใหเขาอกในฐานะท เปนคณตาคณยายของเขา ถาจะนบงานของพอแมนนยงจะมอก มาก แตหนาททส�าคญซงเราพอจะประมวลมาไดนน เราพอทจะ จ�าแนกออกเปนประเภทใหญได ๒ ประการคอ
เลยงลกใหโตเลยงลกใหดทงสองประการนเปนประเดนใหญทเราจะพงศกษา ดงได
เลยงดบตรมงคลขอท ๑๒
๑5๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
กลาวไวในตอนแรกแลววา ธรรมนนมอย ๒ ประการ คอ สภาว ธรรม และคณธรรม ในประการแรกทวาเลยงลกใหโตนน เปน สภาวธรรม เพราะในการทจะเลยงลกใหโตนนไมสจะเปนภาระมาก แมแตสตวทวๆ ไปกสามารถทจะท�าได เพราะความเตบโตนนเปน ธรรมชาตอยางหนงของสงทมชวตทงหลายซงมอยประจ�าตาม ธรรมชาตแลว สวนประเดนทสองทวาเลยงลกใหไดดนน คนเทานน ทจะสามารถท�าไดด
มคตอยบทหนงในศาสนาพราหมณทวา ลกไมม ๑ ลกตาย ๑ ลกโง ๑ สามอยางนเปนทกขของพอแมอยางมาก ประการตน และประการทสองนนไมเทาไร ประการทสามนสเปนทรายยงกวา เพราะการไมมลก หรอวาลกตายนนยงพอท�าเนา เพราะมนไมม และลกกตายไปแลว แตการทลกโงนสเปนของราย เพราะเลยงไม โตจะตองเปนภาระของพอแมอยตลอดเวลา ถงแมวาจะตายลงไป กยงมความหวงกงวลลกอยอก นอกจากนนพอแมทเลยงลกมา กเพอมงหวงทจะใหลกไดด ซงเปนคณธรรมประการหนงของพอ แม ลกทไมดนนตองท�าใหพอแมไดรบความล�าบากและขายหนา ชาวบานอยางมากมาย ไมเปนทแชมชนแกผเปนพอแมเลย ฉะนน ในมงคลขอนพระพทธองคจงตรสวา การสงเคราะหบตรนนเปน มงคลคอความดอนประเสรฐขอหนง พอแมจะพงสงเคราะหลกดวยประการใดบาง พระพทธเจาไดทรงตรสไวใน สงคาลกสตร พระ สตตนตปฎกวา
ปาปา นวาเรนต กนลกจากความชวกลยาเณ นวาเสนต ปลกฝงความด
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑5๘
สปป สกขาเปนต ใหไดรบการศกษาปฏรเปน ทาเรน สโยเชนต หาภรรยาทสมควรใหสมเย ทายชช นยยาเทนต มอบทรพยสมบตใหในสมย
อนควร
ขอท ๑ กนลกจากความชวตามภาษาบาลวา ปาปา นวาเรนต เมอจะแปลตามตวแลว
จะไดความวา หามลกจากความชว ขอนในหนงสอของพนเอกปน มทกนต ทานไดแปลความวา กนลกจากความชว ทแปลจาก หาม เปน กน ทานใหเหตผลวาเพอใหความมน�าหนกขน เพราะทานให ความหมายวา ค�าวาหามนนเปนค�าทออกจะมน�าหนกไปในทางบบ บงคบจตใจของบตร เพราะวาการหามนนแทนทจะไดรบผลด บาง ครงกลบกลายเปนผลเสย เพราะเดกบางคนเมอพอแมหามหรอ วากลาวตกเตอนในสงทไมชอบตอความดงาม แทนทจะเหนความ หวงดของพอแม กลบเหนวา พอแมนชอบแทรกแซงในชวตสวนตว ของตนเกนไป แทนทจะกลบตว กลบจะหนเตลดเปดเปงออกจาก บานไปเสยกม หรอบางทกฆาตวตายเพอประทวงการหามปราม ของพอแมกม ซงเรามกจะพบกนอย บอยๆ ในขาวตามหนา หนงสอพมพอยตลอดเวลา
ดงนนในความหมายของขอนจะถอเอาความหมายของ หนงสอดงกลาว ซงคดวาเปนค�าแปลทมความหมายชดเจน การ หามเปนเหมอนสงทบตรเมอไมเขาใจ จะเกดความคดไปในทางท ไมถกตองแลวจะเปนผลเสยมากกวาผลได ดงนนความหมายใน
เลยงดบตรมงคลขอท ๑๒
๑5๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ขอน จงอยท บดา มารดา จะตองใช กศโลบาย ทชอบแกเหตผล พยายามทจะท�าความเขาใจในสงทบตรตองการมากกวาทจะใช การบงคบ การทอยใกลชดและพยายามทจะเขาใจความตองการ ของบตรใหมากทสดจะเปนผลดมากกวาผลเสย ทงนเพราะเดกท อยในวยนมกจะเปนผมอารมณรอน และมกจะใชอารมณมากกวา เหตผล แตจะอยางไรกดบตรกควรทจะท�าความเขาใจในเจตนาด ของพอแมใหมาก ทงนเพราะพอแมทกคนมความปรารถนาดตอ บตรของตน ๑๐๐ เปอรเซนตเตม มากกวาจะหวงรายตอบตร การ ปองกนบตรไมใหท�าความชวนนเปนการสงเคราะหบตรในขอแรกน
ขอ ๒ ปลกฝงความดค�าวา ความด ในทนหมายถงความประพฤตด อยในระบอบ
ของศลธรรม เรองนเปนเรองทจะตองไดรบการอบรม ทงนเพราะ วาคนเราจะดหรอชวนนขนอยกบจตใจเปนส�าคญ ถาหากวาจตใจ ไดรบการอบรมในทางด การกระท�าทปรากฏออกมาทางกายและ วาจากจะเปนความด ถาใจคดชวเสยอยางเดยว การกระท�าทาง กายและวาจากพลอยชวไปดวย เรองของจตใจจงเปนปญหาขอแรก ทเราจะตองแกไข
เมอพดถงเรองของใจแลวกมปญหาอยวา ท�าไมจงตองท�าใจ ของเราใหด หมายความวาใจของเดกทเกดมานนไมดหรออยางไร จะวาไมดทเดยวกไมได เพราะวากนตามหลกแลวถาไมดกคงจะ ไมเกดมาเปนคน เพราะผทเกดมาเปนคนนนจะตองมจตใจด หรอ ทเรยกวาเปนกศลจงจะเกดมาได แตวาความดนนเปนความดขน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๖๐
อปนสย คอมแววพอเหมาะแกการฝกเทานน เราลองนกดวา มอ ของเราทกคนนนดมากอนแลว คอดมาแตเกด มสบนวครบบรบรณ แตความดนนมนเปนเพยงทน ไมใชวาเมอมมอแลวเราจะสามารถ ทจะเขยนหนงสอได หรอเขยนภาพเปน เราจะตองมาฝกกนใหม สวนดเดมกเหมอนกน มนเหมาะทจะฝกเทานน ใจของเรากเหมอน กน จะตองใชการฝกฝนใหรจกความด ใหรจกเวนจากการท�าความ ชว โดยทเราพยายามทจะปลกฝงคณธรรมตางๆ ไวในใจของเดก ฝกใหมความคนเคยกบความดอยเสมอ เรองนเปนเรองทเราจะ ตองศกษากนอกมาก แตทส�าคญทสดในขอนนน การสงเคราะห บตรจ�าเปนทจะตองปลกฝงความดใหแกบตร ซงเปนหนาทการ สงเคราะหบตรในขอท ๒
ขอท ๓ ใหลกไดรบการศกษาขอนมความหมายชดเจนอยแลววา การใหไดรบการศกษานน
กคอการใหเลาเรยนหนงสอนนเอง สวนวชานนไดแกอะไรบาง กได กลาวไวแลวในขอทวา พาหสจจะ และสปปะ การกวดขนใหบตร ไปโรงเรยนนน นอกจากจะใหเดกไดวชาความรแลว ยงเปนการ ปองกนไมใหเดกเสยอกดวย การศกษานท�าใหมความฉลาดในการ ทจะประกอบอาชพ การใหสมบตอยางอนนนมวนทจะหมดได แต ใหการศกษานนไมมวนหมดและใชไดตลอดชวต มค�าอยค�าหนง ซงจ�าไมไดวาใครพด แตมคตนาคดเหมอนกน คอคตทวา “มเงนให ฝงไวในหว อยาใหแกบตร” ทวาฝงไวในหวนน หมายความวาใหได รบการศกษาตามความสามารถทจะเรยนได เพราะถาลกไมมการ ศกษาแลวจะเปนภาระแกเราจนตายทเดยว
เลยงดบตรมงคลขอท ๑๒
๑๖๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ขอท ๔ จดแจงหาคครองทสมควรใหการสงเคราะหบตร นอกจากทไดกลาวไวในขอตนๆ แลว
พอแมจะตองเปนภาระในการแตงงานของลก และตองใหลกได คครองทด ซงเรองนเปนเรองส�าคญ เพราะจะวาเปนหวเลยวหวตอ ของชวตกได ซงบางทจะท�าความเจรญหรอความเสอมใหกได บาง คนแตงงานแลวมหลกฐาน มความสบาย บางคนแตงงานแลวแยไป เลยกม ฉะนนประเดนปญหาในขอนจงตองพจารณา ๒ ประเดนคอ ประเดนแรก วยสมควรตอการทจะมครอบครวแลวหรอไม ประเดน ทสอง คครองนนสมควรหรอไม
เรองวยนนกส�าคญ ถาเปนวยเดกเกนไปกไมเหมาะสมทจะ ครองเรอน เพราะเปนวยทมแตอารมณมากกวาเหตผล เรองนเปน เรองทพอแมจะตองพจารณา
ประการทสอง เรองคครอง เปนเรองทนาหนกใจอยเหมอน กน เพราะเรองนมกจะเปนปญหา เพราะบางครงพอแมกเหนแต ความชอบของตนเอง โดยไมไดค�านงถงความตองการหรอความ พอใจของลก เรองนเราจะตองใหอสระแกลกพอควร พยายามใหม ความเหนสอดคลองกน อยาไดใชแตวาเราเปนคนใหญเกดมากอน อยางเดยว หรอทางฝายลกกเหมอนกน อยาคดวาขอใหฉนรกเสย อยางเดยว ตองใชเหตผลมากกวาอารมณ เพราะไมอยางนนแลว การสงเคราะหบตรกจะกลายเปนการหาเคราะหใหแกบตรไป แตท ส�าคญพอแมควรจะถอหลกวา “คนทเราไมชอบแตลกเรารก ดกวา คนทเรารกแตลกเราไมชอบ” เพราะถาขนใหเขาแตงงานไปโดย เขาไมรกแลว จะท�าใหเกดความทกขมากกวาความสข จะเปนการ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๖๒
ท�าลายมากกวาการสรางสรรค
ขอท ๕ มอบทรพยสมบตใหในสมยเรองการมอบทรพยสมบตใหในสมยนน หมายความถงวาใน
กรณทบดามารดามทรพยสมบต ถาไมมทรพยสมบตกเปนเรองท จนปญญาอย ท�าไมจงจะตองมอบทรพยสมบตให เรองทเราไมตอง คดกคอเพอเปนทนในการสรางตว แตทส�าคญทพระพทธองคทรง แสดงไวกคอ มอบใหในสมย ทวามอบใหในสมยนน หมายความ ถงวา ดความเหมาะสม อยางเชนวาบตรนมอายสมควรทจะรกษา ทรพยสมบตแลวหรอไม หรอวาบตรของเราเปนคนประพฤต อยางไร พอทจะรกษาทรพยสมบตแลวหรอไม เหลานเปนตน และ ไมใชหมายความวาใหเมอตอนตวจะตาย
เรองการท�าธระเกยวกบทรพยมรดกไวใหเสรจสนกอนตาย นน เปนการชอบดวยพทธประสงค เพราะถารายไหนไมท�าไวให เรยบรอย ปลอยใหลกแยงกนเอาเอง มกจะเปนเรองแตกแยกใน หมพนอง จนถงกบฟองรองกนถงโรงถงศาล บางทกฆากนเองตาย เพราะมรดกกม แทนทจะเอาทรพยสมบตทพอแมใหมาท�ากน กลบ ไปเปนคาทนายหมด หนกเขาศพพอศพแมกไมมใครจดท�า การท�า ตามหลกพทโธวาทนนจะเกดเปนมงคลแกตนและวงศตระกล ตอไป
เลยงดบตรมงคลขอท ๑๒
๑๖๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
การสงเคราะหบตรเปนมงคลอยางไร
เปนททราบกนอยางดดงทไดอธบายไวแลววา พอแมทกคน มความปรารถนาทจะใหบตรของตนเปนคนด เปนคนทสมบรณเชน คนอน ดงนนการสงเคราะหบตรนกเปนการท�าใหบตรมความสข และมความคดถงคณธรรมของพอแมในทสด เราจะลองเปรยบ เทยบกบรางกายของเราดกได คนทเกดมานนจะตองบรบรณดวย สงหา ซงเราเรยกวา เบญจสาขา คอ ขา ๒ ขา แขน ๒ แขน ศรษะ ๑ ถารางกายเราไมครบหาแลว กไมเปนทปลมปตแกบดามารดา ซงเปนความจ�าเปนในสายตาของคนธรรมดา (สงอนนอกจาก น เชน ตา ห จมก ฯ เหลานสงเคราะหอยในสวนของศรษะ) แต พระพทธเจาซงเปนพระบรมคร ไดทรงมพระญาณมองเหนเหต แหงความเจรญ ความเสอมลกซง จงทรงสอนใหมารดาบดา สงเคราะหบตรของตนดวยสถาน 5 เหมอนกนคอ ตดชว ท�าตวด มวชา มคบญ เพมพนความม นแหละเปนสงทบดามารดาจะตองชวยแตงเตมใหแกบตรนอกเหนอจากใหก�าเนดแลว และลกกจะ ตองมอบกายถวายชวตแกบดามารดาเปนแน นแหละมงคลทเรา จะไดรบละ
๑๖4 ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
การมภรรยานนจะวางายกงาย จะวายากกยาก ทงนมนม ประเดนปญหาอยเพยงวา ท�าอยางไรผวเมยจงจะอยกนดวยกนยด เชนเราตงปญหาอยางนแลว กจะมค�าตอบดวยมากมายหลายความ คดแลวแตความถนดหรอความชอบของตน ถาจะถามหมอด หมอ กจะวามนเกยวกบดวงชะตา คธาตคสมพงศ แลวจะตองใหฤกษให เหมาะๆ บางทกตองท�าอยางนนอยางน การแตงงานตองหามงคล แฝดบาง ใชหอยสงขซงเปนหอยมงคลบาง ถาจะถามคนทหวสมย ใหมกจะวา จะตองมเงน ตองมรถ มตก จงจะท�าใหอยดวยกนยด เมอความคดเหนตางกนดงนแลว เราลองสอบดเถอะวาทกลาวมาน
มงคลขอท๑๓
ทารสส สงคโห(การสงเคราะหภรรยา - สาม)
๑๖5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
อยดวยกนยดไหม แมจะมเงนมทอง มตก มรถเกง เครองบ�ารง ความสขตางๆ แตกไมไดปองกนความแตกราวของครอบครวไดเลย แลวทางพทธศาสนาเลามความคดเหนอยางไร
ในทางพทธศาสนา พระพทธเจาไดทรงตรสถงมงคลท ๑๓ วา ทารสส สงคโห ซงค�าทงสองนเมอเราจะแยกออกกจะไดความ วา ทาระ แปลวา เมย กบค�าวา สงคหะ แปลวา สงเคราะห เมอ แปลรวมกนกจะไดความวา การสงเคราะหเมย หมายความวา ผชายทมเมยตองสงเคราะหเมยจงจะเกดมงคล
แตทวามาน อยาหมายวาเมยจะไมตองสงเคราะหผวบาง เพราะสงทงสองนจะตองมความสมพนธกน เหมอนกบวาเมอเรา กนขาวกตองมกบขาว ขนม รวมอยดวย เพราะค�าวากนนนรวม ความหมายอยแลว ในมงคลขอนกเหมอนกน แมจะระบเพยง ขางเดยววา ใหชายสงเคราะหเมย แตเมยกจะตองถอปฏบตดวย ไมใชคอยนงๆ นอนๆ ใหผวปฏบตอย สวนเมยนงกรดเลบ ประเดยว พระเอกของเราเกดโมโหขนมา อปมงคลกเลนงานเอาเทานน
ความหมายของค�าวาสาม ภรรยา
ค�าแรกคอค�ารองเรยกผววา สาม ถาจะแปลตามมลศพท แลว ค�าวา สาม แปลวา นาย กได แปลวา เจาของ กได ทวาเจา นาย ไมใชหมายความวาเปนสามแลวจะตงตวเปนนายของภรรยา ค�าวา เจานาย นหมายถงผทใหความคมครอง ใหความอปถมภ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๖๖
เพราะวาค�าวาเจานายโดยตรงมอยค�าหนงซงเราใชวา อยยะ แปล วา เจานาย ดงนน
นายแบบสาม คกบผรบเลยงนายแบบอยยะ คกบขาทาส บาว
ฝายหญง ซงกมอยหลายศพทอยเหมอนกนทใชเรยกวาเมย เชน ทาระ ชายา ปรจารกา และภรรยา ค�าวา ทาระและชายา เรา แปลวา เมย ตรงตว สวนค�าวา ปรจารกา เปนความหมายทคอน ขางจะเหยยดผหญงอยนดๆ แปลวา ผปรนนบต (บ�าเรอ) บางท กดลงถงวา บาทปรจารกา แปลวา นางบ�าเรอเทา
สวนค�าทนาสนใจเปนพเศษคอค�าวา ภรยา หรอภรรยา ซง แปลวา คนควรเลยง เปนค�าคกบสาม ซงแปลเอาความวา ผเลยง ลกษณะของภรรยาหรอสาม ซงพระพทธเจาไดทรงแสดงไวใน สตตนตปฎก องคตตรนกาย สตตกนบาต วา ภรรยามอย ๗ ชนด ดงความตอไปน
ครงหนง พระพทธองคเสดจเขาไปบณฑบาตทคฤหาสนของ ทานอนาถบณฑกมหาเศรษฐในกรงสาวตถ เมอเสดจเขาไปถง แลว พระองคกทรงประทบนงอยบนบวรพทธอาสนทเศรษฐปลาด ถวาย เวลานน ผคนในบานของเศรษฐพากนสงเสยงเอดองเอะอะ โวยวายกนลนบาน ขณะนน ทานเศรษฐไดเขาไปถวายบงคมพระ- พทธองค แลวนงเฝาอยเฉพาะพระพกตร พระพทธองคจงทรงตรส ถามเศรษฐวา คหบด ท�าไมทบานของคหบด ผคนจงสงเสยงเอดอง
การสงเคราะหภรรยา-สามมงคลขอท ๑๓
๑๖๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เอะอะมากนก ดเหมอนชาวประมงสงเสยงรองกนเวลาจบปลาเทยวทานอนาถบณฑกมหาเศรษฐจงกราบทลวา พระเจาขา
ลกสะใภของขาพระองคคนหนง ชอสชาดา เปนนองสาวของนาง วสาขา ธดาของทานธนญชยเศรษฐ เปนคนถอตวจด ถอวาเปน ลกสาวเศรษฐ เปนคนขโกรธ ขโมโห พดจาหยาบคาย กาวราว รนแรง ไมยอมเชอฟงพอผว แมผว และสาม แมพระองค เธอกไม นบถอ ไมยอมสกการะบชา พระเจาขา พระพทธองคไดทรงสดบ เรองราวเชนนน กทรงพระมหากรณาตรสเรยกนางสชาดาใหเขาไป เฝา นางสชาดาสะใภของทานอนาถบณฑกมหาเศรษฐ จงเขาไป ถวายบงคมแลวนงเฝาอย ณ ทอนควรขางหนง พระพทธองคจง ประทานพระโอวาทวา
สชาดา ภรรยาของชายมอย ๗ จ�าพวก คอ ภรรยาเสมอน เพชฌฆาต ๑ ภรรยาเสมอนโจร ๑ ภรรยาเสมอนนาย ๑ ภรรยา เสมอนแม ๑ ภรรยาเสมอนพสาวนองสาว ๑ ภรรยาเสมอนเพอน ๑ ภรรยาเสมอนทาส ๑ บรรดาภรรยา ๗ จ�าพวกน เธอจะเปน ภรรยาจ�าพวกไหน
นางสชาดาไมเขาใจจงกราบทลวา พระเจาขา ขอความท พระองคตรสนยอนก หมอมฉนยงไมเขาใจความหมายเลยพระเจา ขา ขอพระองคไดโปรดแสดงธรรม อธบายความหมายใหหมอมฉน เขาใจดวยเถด พระเจาขา
พระพทธองคจงตรสเตอนใหนางสชาดาตงใจฟงพระโอวาท ดวยความเคารพ แลวทรงอธบายความหมายโปรดนางสชาดาวา
๑. ภรรยาเสมอนเพชฌฆาตนน หมายความวาภรรยาใจราย
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๖๘
ไมมความรกใครในสาม ไมเกอกลสาม เปนหญงมกมากในกามา- รมณ นยมรกใครกบชายอน ดถกดหมนสาม สามเปนคนท�างาน หาเงนหาทองมาเลยงปากเลยงทองแทๆ กไมมความเหนอกเหนใจ มแตขมเหงน�าใจ คอยพฆาตฆา เสมอนเพชฌฆาตถอดาบคอย ประหารสามอยทกเวลา นเรยกวา ภรรยาเสมอนเพชฌฆาต
๒. ภรรยาเสมอนโจรนน หมายความวา ภรรยาเปนคนใจ ขโมย คอยลก คอยผลาญสมบต คอยท�าลายทรพยสนเงนทองท สามท�างานหามาดวยความเหนอยยาก ใหฉบหายไป พยายามลก เลกขโมยนอย เปนหญงคดในของอในกระดก ไมซอตรงตอสาม น เรยกวา ภรรยาเสมอนโจร
๓. ภรรยาเสมอนนายนน หมายความวา ภรรยาใจชว ตงตว เปนนายของสาม เปนคนหยาบคาย ใจเหยม พดแตค�ากกขฬะ กบสาม ชอบใชสาม ขมข ขมเหงสามเหมอนนายท�ากบทาส สาม เปนคนขยนหมนเพยร แตตวเองเปนคนขเกยจขคราน ไมเอาการ เอางาน เอาแตกนแตนอน มวแตแตงเนอแตงตว นเรยกวา ภรรยา เสมอนนาย
4. ภรรยาเสมอนแมนน หมายความวา ภรรยาเปนคนใจสง มความหนกแนนเหมอนแม มความรก ความปรารถนาดตอสาม คอยเฝาดแลสามเหมอนแมดแลลก สามหาทรพยสนเงนทองใดๆ มาไดกพยายามเกบไว ออมไว รกษาไวดวยด มใหเสอมสญ นเรยก วา ภรรยาเสมอนแม
5. ภรรยาเสมอนพสาวนองสาวนน หมายความวา ภรรยา เปนคนมสมมาคารวะ มความเคารพย�าเกรงสาม มความละอายแก
การสงเคราะหภรรยา-สามมงคลขอท ๑๓
๑๖๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ใจ ไมประพฤตอะไรลวงล�าก�าเกนสาม เปนหญงอยในอ�านาจสาม เชอถอยฟงค�าของสาม มความรกฉนพนอง นเรยกวา ภรรยา เสมอนพสาวนองสาว
๖. ภรรยาเสมอนเพอนนน หมายความวา ภรรยามใจรกสาม ประพฤตดตอสามฉนเพอนทดประพฤตตอกน เปนคนมตระกล มความประพฤตเรยบรอย ปฏบตสามดวยน�าใจ รกใครสนทสนม เมอสามไปไหนกลบมา กยนดตอนรบดวยความยมแยมแจมใส เสมอนเพอนทดตอนรบเพอนทจากกนไปนานๆ จงกลบมาพบกน ฉะนน นเรยกวา ภรรยาเสมอนเพอน
๗. ภรรยาเสมอนทาสนน หมายความวา ภรรยาเปนหญงม น�าใจอดทน สงบเสงยม แมจะถกสามขมข ดดา ตบต เมอคราวผด พลาด กมความยมแยมแจมใส ไมโกรธตอบ ไมโตเถยง ไมเปนคน ใจราย รจกอด รจกกลน เปนคนอยในอ�านาจของสาม ไมเปนคน ขโกรธ ขโมโห นเรยกวา ภรรยาเสมอนทาส
สชาดา ภรรยาของชายม ๗ จ�าพวกดงกลาวน เธอจะเปน ภรรยาจ�าพวกไหน
ฯลฯตามนยพทธโอวาทนจะเหนไดวา หญงใดประพฤตตนเปน
ภรรยาจ�าพวกท ๑-๒-๓ หญงนนชอวาตงตนเปนศตรของสาม ครอบครวกจะตองไมมความสข จะมแตความววาทบาดหมาง เดอดรอนวนวาย และสามกจะรสกวาตนอาภพเพราะมเมยผด เมอ จะเลกกนกเลกไมได กมแตจะคดกลมอกกลมใจ ไมมก�าลงใจทจะ ขวนขวายเพอความกาวหนาในชวต
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๗๐
หญงทจดวาเปนภรรยาทด คอเปนภรรยาท 4-5-๖-๗ ซง ถอวาเปนภรรยาทด ท�าใหสามมความภาคภมใจวามภรรยาด เลอกค ครองไมผด จตใจกจะเบกบาน มก�าลงใจในการทจะ ประกอบกจการงาน มอตสาหะพยายามทจะสรางฐานะใหดยงๆ ขน ครอบครวกจะมความกาวหนา มความสงบสข
แตง - งาน
ขาพเจาไดเคยกลาวอยเสมอในมงคลตางๆ โดยเปรยบเทยบ ธรรม วามอย ๒ อยางคอ สภาวธรรมและคณธรรม การกระท�าของ ชายหญง เพยงแตไดเสยกนดวยอ�านาจกามราคะ นนเปนเพยงเรอง ของธรรมชาต ไมใชคณธรรม ไมใชความด แมแตสตวทงปวงก สามารถทจะกระท�าไดเชนนน คณธรรมแทจรงอนจดวาเปนมงคล ของชวตสมรส พระพทธองคทรงตรสไววา สงคหะ ซงเปนเครอง เชอมความรกระหวางภรรยาสามไมใหเกดความแตกราวกน
ประเพณการแตงงานของไทยเรา ซงไดรบการถายทอดมา จากลทธพราหมณ เวลาเจาบาวเจาสาวจะรบหลงน�าสงข เรามการ สวมมงคลแฝด คอดายมงคลทท�าเปนหวงสองหวง ส�าหรบไวสวม ศรษะเจาบาวขางหนง เจาสาวขางหนง เวลาสวมแลวดคลายๆ จะลาม คนสองคนใหตดกนไว ความมงหมายนนกเพอทจะยดกนไว ไมให แยกจากกน นนเปนการยดแบบพราหมณ ยดคนดวยเสนดาย
ในทางพระพทธศาสนา พระองคกไดทรงสงสอนใหเรายด
การสงเคราะหภรรยา-สามมงคลขอท ๑๓
๑๗๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เหมอนกน แตแทนทแตจะทรงสอนใหยดดวยดาย แตทรงสงสอน ใหยดดวยคณธรรมทเรยกวา สงคหะ เราลองมานกดวา การยด อยางไหนจะมความมนคงตอกน การสวมมงคลแฝดนนดายท สวมไวสวมไวหมนเหลอเกน แตะๆ ไวนดเดยวเทานน ถาทงสองยง กมหวอยอยางนนกไมเปนไร แตถาเกดฝายใดฝายหนงสลดหวนด เดยว หรอเกดชะเงอมองใครๆ เขาหนอยเดยว มงคลกหลด
มงคลของพระพทธเจาเหนยวกวา และคลองแนนกวา มงคล ของพระพทธเจานนคลองดวยสจจธรรม ซงเรยกวา สงคหธรรม มความเหนยวแนนกวา ตอใหมนษยหนาไหนกมายอแยงของเราไป ไมได แมแตความตายมาพราก กพรากไดแตรางกายเทานน สวน ใจนนคลองกนแนนชวนรนดร
สงคหธรรม ทพระพทธเจาไดทรงแสดงไวถงหนาทของสาม ภรรยา ดงตอไปน
ผวสงเคราะหเมย เมยสงเคราะหผว๑. ยกยองวาเปนภรรยา จดการงานด๒. ดวยไมดหมน สงเคราะหคนขางเคยงของผว๓. ดวยไมประพฤตลวงใจ ไมประพฤตลวงใจผว4. ดวยมอบความเปนใหญให รกษาทรพยทผวหามาไดไว5. ดวยใหเครองแตงตว ขยนไมเกยจครานในกจการ ทงปวง
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๗๒
สถานแรก สามบ�ารงภรรยา “ดวยยกยองวาเปนภรรยา”นน นอกจากจะสงเคราะหกนแลวยงสอใหเหนถงน�าใจอนซอตรง ตอกนอกดวย การแสดงความรกใครไววางใจใหปรากฏแกญาต มตร เปนลกษณะยกยองทออกจากใจจรง เปนการใหเกยรตแก ภรรยา เปดโอกาสใหภรรยามภาวะเสมอตน และมสทธทจะแทน กนไดทกอยางตรงกบทกฎหมายเรยกวา เปนคนๆ เดยวกน
สถานท ๒ สามบ�ารงภรรยา “ดวยไมดหมน” นอกจากจะ ยกยองตามขอแรกแลว ประการทสองรองลงมานนไดแก ไมดหมน ค�าวาไมดหมนนนหมายถงการดหมนในทางกายและวาจา เชนไม ทบตดาวาภรรยา ดวยลกษณะอาการทหยาบคาย ซงจะกอใหเกด ความอบอายขายหนาแกภรรยา นอกจากนนกตองพยายามใหอภย ซงกนและกน ดวยใบหนาทยมแยมตอกน เหลานเปนลกษณะท ไมดหมนทงนน
สถานท ๓ สามบ�ารงภรรยา “ไมประพฤตลวงใจ” ขอนเปน ประเดนปญหาส�าคญในสงคมปจจบนซงมกจะมปรากฏอยบอยๆ ทงนเพราะวา ภรรยานนตองการทจะมตนผเดยวเทานนทเปน ขวญใจของสาม การกระท�าโดยแอบไปมภรรยาใหม เปนเครอง เฉอนใจภรรยาเดม ท�าใหคลายความรก ความนบถอและความ ตงใจดของภรรยาเสยสน ยงกวานนจะเปนศตรทท�าลายน�าใจกน ไมมทสนสด การอยกนดวยความถนอมน�าใจ เคารพสทธซงกน และกน ยอมน�ามาซงความเจรญของครอบครว
สถานท ๔ สามบ�ารงภรรยา “ดวยมอบความเปนใหญให” คอมอบความเปนใหญในการจดกจการภายในบานเรอน เปนตนวา
การสงเคราะหภรรยา-สามมงคลขอท ๑๓
๑๗๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ปกครองดแลบาวไพร ตลอดจนการปกครองทรพยสมบตทงปวง ใหเปนสทธขาดเทาๆ กบสาม
สถานท ๕ สามบ�ารงภรรยา “ดวยใหเครองแตงตว” เมอได ศกษาขอตอนตอไปในหนาทของภรรยาแลว เราจะเหนไดวาภรรยา นนท�างานจนแทบจะไมมเวลาวาง ดงนนเรองการแตงตวกบางครง แทบจะไมสนใจ สามผมใจเผอแผกตองคอยตกเตอนใหภรรยาหา เครองแตงกายตามสมควร หรอวาเราไปพบเหนสงใดเปนทพอใจ เรากซอมาฝากดวยความเออเฟอ อยางนอยภรรยากตองเหนวาเรา ยงเหนเขามความส�าคญอย
เมอภรรยาไดรบการสงเคราะหจากสามแลว กพงสงเคราะห แกสามดวยสถาน 5 เหมอนกน ดงทไดแสดงแผนผงตงแตตน ดง ตอไปน
สถานท ๑ ภรรยาสงเคราะหสาม “ดวยการงานด” เรอง จดการงานดนน หมายถงความเปน แมเรอนทด เชน จดกจการทก อยางทอยภายในบานใหอยในสภาพเรยบรอย ตลอดจนดแลความ เปนอยคอยรบใชสาม จดหาเครองลางหนาหรอเครองอาบน�าให สามในเวลาตนนอน จดแจงตรวจตรากจการภายในบาน หาอาหาร ปรงอาหารใหสาม จดเครองแตงกาย ซกเสอผาใหสาม ดแลเครอง ใชไมสอยตางๆ ใหอยในระเบยบ ตอนรบสามซงกลบจากงานมา ใหมๆ เหลานเปนตน เปนหนาทๆ ภรรยาจะตองสงเคราะหแกสาม และกยงมอกมากถาจะพรรณนาแลวกจะไดหนงสออกเลมทเดยว
สถานท ๒ ภรรยาสงเคราะหสาม “ดวยการสงเคราะหคน ขางเคยงของผว” ซงไดแกญาตทงหลายตลอดจนคนทมความ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๗4
ใกลชดสนทสนมของสามมากอน และผทมาตดตอกบสาม การ สงเคราะหนนกมอย ๒ ทาง คอ ก�าลงกาย และก�าลงทรพย ซง สวนมากกมกจะเปนก�าลงทรพยมากกวา นอกจากนนมอธยาศย ไมตรตอคนทวไปทมาตดตอดวย ทงนเพราะวา การกระท�านนอาจ จะเปนทยกยอง สรรเสรญและนนทาแกคนทวไปได ภรรยานน จงเหมอนศกดศรของสามดวย
สถานท ๓ ภรรยาสงเคราะหสาม “ดวยไมประพฤตลวงใจ” กมความหมายอยางเดยวกนกบของสาม คอจะตองมความละอาย ร จกออมถนอมตน เพราะการกระท�าตวนอกใจสามนนเปน ของทนาละอายทสด ทงเปนการท�าลายเกยรตของสามอกดวย การกระท�าตนใหเปนทกวางขวางในหมสงคม ใหความสนทสนม จนเกนไปเปนอาจณอยนน แมวาจะไมเปนการกระท�าในท�านอง ชสาว แตกเปนทต�าหนแกคนทวไป ความทมสตยตอกนอยาง มนคงนเปนเครองผกความสขภายในครอบครวอยางด
สถานท ๔ ภรรยาสงเคราะหสาม “ดวยรกษาทรพยทผวหา มาได” หมายความวาทรพยตางๆ ทผวหามาไดนน ภรรยาจะตอง เปนผดแลรกษา และใชจายในทางทเปนประโยชน รจกการใชจาย ทรพย รจกเกบออม ทงพยายามทจะใหทรพยทไดมานนงอกเงย ออกไปอก (ไมไดหมายความวาเอาไปเลนไพ)
สถานท ๕ ภรรยาสงเคราะหสาม “ดวยความขยนไมเกยจ- คราน” ซงความหมายขอนมความหมายตรงตวอยแลว ซงหมายถง ความขยนในกจการของแมบานทจะพงกระท�า
การสงเคราะหซงกนและกนระหวางภรรยากบสามนน เรา
การสงเคราะหภรรยา-สามมงคลขอท ๑๓
๑๗5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
จะเหนไดวา ค�าสงสอนของพระสมมาสมพทธเจาของเราไดวาง หลกไวอยางเหมาะสมตอเหตการณไมลาสมย แมวาเราจะน�ามา ปฏบตกจะเกดความเจรญแกครอบครว ท�าใหมความสขยงขน ดงนนมงคลของพระพทธเจาจงเปนมงคลทสามารถจะสวมใจของ ทงสองใหอยกนชวนรนดร
๑๗๖ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
ความกาวหนาของคนเรานอกจากจะเปนผลจากการคบมตร การเรยน การฝก และการปฏบตบ�ารงพอแมลกเมย ดงกลาวมา แลวในมงคลสบสามขอกอน ยงจะตองขนอยกบปจจยส�าคญอยาง ยง อกอยางหนงกคอ การท�างาน ความจรงแลวงานกบคนนน เปน สงทแยกกนไมได
เมอเราเกดมาเปนคนแลว จ�าเปนเหลอเกนทจะตองท�างาน แตกยงมบางคนเขาใจผดคดวาตวเองนนไมไดเกดมาเพอท�างาน แต เกดมาเพอจะกนและนอนเฉยๆ ถาคดอยางนนแลวกเหมอนกบวา ตนนนไดตายไปแลว เพราะคนตายไมตองท�างาน นอนวนยงค�าคน ยนรงกได ไมมใครวา
มงคลขอท๑๔
อนากลา จ กมมนตา(การงานไมคงคาง)
๑๗๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
แทจรงแลว การงานเปนสมบตของคน คนทมงานคอคนทม สมบต ตรงขามคนทไมมงาน คอคนทไมมสมบต เปนคนทวบต ดงนน คนทวบตเพราะไรงาน หรอเพราะมความเกยจครานไม ท�างาน จงเปนคนทอาภพนาสงสารทสด เพราะวาหลกฐานทจะ พสจนคนวาดหรอไมดนน อยทการงาน โรงงานทกแหงกคอโรง ท�าเงน ท�าเกยรตยศชอเสยงใหแกตนเอง
การงานนน เปนอดมการณของมนษยทรกจะครองชวตอยใน โลก มนษยทมการงานเปนมนษยทสมบรณ เพราะการท�างานตาม ปกตยอมสรางก�าลงกาย สรางก�าลงใจ สรางก�าลงปญญา สราง ความเจรญ สรางความสขใหแกชวตในโลก ท�าใหชวตสงดวยคา ตรงขามคนทเกยจครานไมเอาการเอางาน จงเปนคนทโง ออนแอ ไมมเรยวแรง เปนคนรกโลก ดวยเหตทความส�าคญของกจการงาน นนเปนความส�าคญของชวต ดวยเหตนในมงคลขอน พระพทธเจา จงไดทรงชความเปนมงคลลงไปทการงานอกแผนกหนง
พระพทธเจาของเรา ทรงเปนนกท�างานตวอยางของคน ท�างานทดเดนทสด ชวในระยะ ๒,5๐๐ ปเศษมาแลว ยงไมมผใด ท�างานไดเกนกวาพระองค งานกด ผลกด คนกนยม พระองคได ทรงท�างานตลอดพระชนมชพของพระองค ตลอด ๘๐ พรรษา เรา ลองส�ารวจดการท�างานของพระองคอยางคราวๆ ทกสงทกอยาง ไดเปนไปตามแผนททรงก�าหนดไวตงแตเสดจออกผนวช ตงพระทย ทจะแสวงหาความพนทกขใหได กทรงกระท�าความเพยรจนไดพบ ทางพนทกขจรง ครนตรสรแลวทรงวางแผนในการประกาศศาสนา และตงพระทยวา เมอพระศาสนาไดประดษฐานมนคงแลว จงจะ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๗๘
ปรนพพาน การทงปวงกเปนไปตามแผนทกประการมงคลชวตขอทวา การท�างานทไมคงคางเปนมงคล ซงขอน
พระพทธเจาเปนผตรสเอาไว กอนอนเรากจะไดมาท�าความเขาใจ ในความหมายของมงคลขอนเสยกอน ค�าทวา อนากลา ซงแปลวา คงคาง งานอากลคองานคาง ทวาคางนนหมายความวาคนท�าๆ ให คาง ไมใชหมายความถงงานทท�าตอกนแตยงไมส�าเรจ คองานบาง อยางนน จะตองอาศยปจจยและสงแวดลอมตางๆ ซงผท�าจ�าเปน จะตองรอ การท�างานอยางนไมเรยกวางานอากล การท�างานแบบ นเปนนสยของคนจ�าพวกหนง ซงแรงใจมไมพอจะท�างาน ท�างาน แลวตองทงลงกลางคน ท�างานไมถงทเสรจทงเสยกอน ไปรท�างาน อยางใหมตอไป ควางานใหมมาท�า กท�าไมเสรจอกเหมอนกน เปน คนดแตขนตน แตท�างานจรงๆ แลวไปไมรอด คนทมนสยทงๆ ขวางๆ กเพราะเปนนสยจบจดของตวเอง อะไรกไมเสรจสกอยาง สานกระดงไวหนอยแลวทงไปสานกระจาดอกนด และกไพลไป ทอกระสอบ แลวกทงอกเหมอนกน งานทสานกระจาดกไมเปน กระจาด กระดงกไมเปนกระดง กระสอบกไมเปนกระสอบ นแหละ เรยกวางานคงคางอากล
คนทท�างานคงคางนนเสยเปรยบอยหลายอยาง คองานอยาง เดยวจะตองท�าซ�าถงสองหนสามหน ชาวไรทหกรางถางพงแลวไม ลงพช ครนถงเวลาทจะตองปลกจรง กจะตองท�าใหม ตกลงวาตอง ท�าถงสองหน ยงคนทท�างานราชการแลวยงเสยหายใหญ โดยปลอย งานของตนไวใหคงคางมาก พอถงเวลาทจะตองท�าเขาจรงๆ แลว จะตองอดหลบอดนอนท�าสงนนใหส�าเรจลงไป และยงตองท�างาน
การงานไมคงคางมงคลขอท ๑๔
๑๗๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
อยางเรงรบแลวจะเกดความผดพลาดอยางใหญหลวง เราลองนกด กแลวกนวา เราจะมความกาวหนาหรอไมถาเราตองท�างานคงคาง อยางเชนทยกตวอยางวาคนท�าไร เมอหกรางถางพงแลวไมท�าการ ปลกพช ครนถงเวลาแลวกตองท�าใหญ แทนทเราจะจบงานใหมก จะตองท�างานนนซ�าอก ซงเปนการไมท�าใหเรากาวหนาไปไดเลย การทปลอยงานใหคงคางไวนนเปนอปมงคลใหญ โดยเฉพาะอยาง ยงถาสงนนเราไมไดจดบนทกไว นานวนเขาเรากลม หรอเราจดไว เกดทเราจดไวนนมนสญหายไปแลว ถาเปนบญชเงนแลวเราจะเสย หายเพยงไร ดงนนพระพทธองคจงตรสวา การท�างานไมคงคาง นนเปนมงคล
จะท�าอยางไรทจะไมใหงานนนคงคาง
พระพทธเจาไดทรงวางหลกของการท�างานเอาไว ซงเปน หลกทประกนความคงคางของการงาน และสามารถทจะท�าใหเรา ส�าเรจสมความปรารถนาในกจการทงปวง ถาเรามธรรมะนอยในใจ ของเราแลวกจะไมท�างานนนใหคงคาง หลกทวานคอ อทธบาท 4
หลกอทธบาท 4 น เปนหลกทพระพทธเจาไดทรงคนพบและ ไดทดลองท�าไดรบความส�าเรจมาแลว จงไดทรงวางหลกสตรเอา ไวใหเราไดศกษา และปฏบตตามเพอความกาวหนาของชวต คนท มความส�าเรจสมความปรารถนาของตนเพราะมหลกอทธบาท 4 คนทท�างานไมส�าเรจเพราะขาดหลกอทธบาท 4 คอ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๘๐
ขาดฉนทะ ความพอใจท�าขาดวรยะ ความเพยรในการท�าขาดจตตะ ความสนใจท�าขาดวมงสา ความรอบคอบหลกธรรมทง 4 ประการดงกลาวมาน เปนหลกการทท�า
ความส�าเรจใหเกดขน และทไมมความส�าเรจเพราะขาดหลกการ ทง 4 ขอน ซงเราจะไดศกษากนตามล�าดบไป
อทธบาทขอท ๑งานทกสงทกอยางนน กอนอนนนเราจะตองมความพอใจท
จะท�าเสยกอน ไมใชความจ�าใจท�า เพราะความจ�าใจท�านนเปน สาเหตแหงการละทงงาน ไมวาจะเปนงานท�าไร ท�านา คาขาย บวช พระ หรอเปนนกเรยน เพราะถาท�าดวยความไมพอใจหรอไมตงใจ แลว จะส�าเรจไมได ซงในกรณนเราไมไดหมายถงวางานนนจะด หรอชวกอน เราตองการอยทวา จะส�าเรจหรอไมส�าเรจ ถาท�าดวย ความพอใจแลวกจะพบกบความส�าเรจและท�าไดดดวย ถาท�าดวย ความจ�าใจท�าแลวจะไมพบกบความส�าเรจเลย ดงนนพระพทธองค จงสอนใหเราท�าความพอใจใหเกดขนกอน
เพราะความพอใจนเปนเสมอนยาชก�าลงใหเราเกดความ มมานะ ซงเปนเหตผลทางจตวทยาประการหนง เพราะลองได พอใจแลวเปนอนวาไมหวน ดแตคนหนมคนสาวทรกกนส ลองไดม ความรกเสยอยางเดยว จะดกดนเทยงคนอยางไรกทนได หรอแมวา จะเปนคนกลวผอยกอน แตถาลองไดเกดความรก แมวาบานคนรก
การงานไมคงคางมงคลขอท ๑๔
๑๘๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
จะอยใกลปาชากไมกลว เพราะความรกนไดท�าลายความกลวเสย ได นนแสดงวาความรกนนไดเพมก�าลงใจใหอยางประหลาด ท พระพทธเจาไดทรงวางหลกความพอใจไวเปนการวางตามหลก จตวทยาโดยตรง ไมวางานใดลองมความรกงานเสยอยางเดยวเทา ไหรเทากน ดงนนการปลกความพอใจเปนสงทส�าคญ แตความ พอใจทจะเกดขนไดนน เราจะตองอาศยการศกษาเปนพนฐาน ท วาการศกษานน หมายความวา เราจะตองศกษาใหรผลของการ ท�างานนนเสยกอน เมอเราเหนผลแลวความรกงานกจะเกดขน เรองของฉนทะคอการท�างานดวยความพอใจ แลวจะไดผลสมใจ
อทธบาทขอท ๒ไดแกความเพยร หรอความกลา การท�างานทกอยางนนจะ
ตองมอปสรรค และอปสรรคนนจะลลวงไปดวยดกตองอาศยความ เพยร ความกลา ทวาเปนความกลานนอยางไร เราลองกลบมา มองดวาคนทเกยจครานนน คอคนทขลาดกลว คอกลวความหนาว ความรอน กลวหว กลวแดด กลวฝน กลวความงวง และอกสารพด กตรงอยทความกลวตาย คอกลววารอนมากจะตาย หนาวมากจะ ตาย การเอาชนะความกลวเหลานเสยไดเรยกวา วรยะ ความเพยร หรอความกลา คอกลาทจะสกบอปสรรค เหลานเปนคณธรรมทจะ สนบสนนขอแรกใหส�าเรจ
อทธบาทขอท ๓การท�างานทจะไดรบผลสมความมงหมาย นอกจากคณธรรม
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๘๒
ดงกลาวมาแลว จะตองอยทการเอาใจใส ซงตามภาษาบาลวา จตตะ ไดแกความเอาใจใสในกจการงานทเรากระท�าอย คอยสอด สองดความเสยหายทจะไดรบ อยางเชนชาวไรทปลกพช นอกจาก จะรดน�าแลวยงจะตองคอยเอาใจสอดสองในผลงานของเราดวย เพราะถาไมสอดสองดแลวผลงานกจะเสยไปไดเหมอนกน ดงนน ธรรมขอนจงเปนเครองสนบสนนขอ ๑-๒
อทธบาทขอท ๔สดยอดของการท�างานอยทอทธบาทขอสดทาย คอวมงสา
ความรอบคอบ ความพนจพเคราะห หมายถงการท�างานดวยปญญา ดวยสมอง ไมใชสกแตวาท�า ถงเราจะรกงาน มความเพยร มความสอดสองแตขาดการใชปญญาแลว ผลทสดงานกอากล คงคางจนได คนทท�างานไมใชปญญากท�างานไมรจกเสรจ ความท เราวจยงานนนเปนเรองส�าคญมาก เราจงยกตวอยางนกวทยา- ศาสตรทสามารถไปดวงจนทรไดส�าเรจ เพราะอาศยการพนจ พเคราะหดวยปญญา พยายามทดลองแกไขสวนทบกพรองจน ส�าเรจขนมาได ฉะนนความส�าคญของงานจงอยทการใชปญญา
เมอเรามคณธรรมคออทธบาท 4 แลว การท�างานของเราก ไมคงคาง เมอการงานไมคงคางแลวเรากสามารถทจะท�างาน อยางอนตอไปได ซงไมตองมาท�าของเกาอก จดเปนความเจรญ กาวหนาทงในดานการท�าราชการ การคาขาย การศกษา ความ เจรญอยทการท�างานไมคงคางนนเอง
การงานไมคงคางมงคลขอท ๑๔
๑๘๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
พระพทธองคทรงคนพบวาความสงของใจไดถกกดไวดวย อ�านาจความต�าทรามของใจนนเอง เพกถอนความต�าทรามของใจ ออกเสยเรากจะเปนคนใจสง และไดทรงคนพบความจรงวา สงท กดใจใหต�าลงเพราะความเหนแกตว อนเปนลกษณะของความโลภ โดยปรกตใจทเหนแกตวแลวจะเปนใจทใฝต�า สงขนไมได ดคนเหน แกตวกแลวกน ต�ากไมเลอก ทรามกไมเกลยด เอาทงนน ดวยเหตน การทจะท�าใจของเราใหสงขน พระพทธองคจงทรงสอนใหเราละ ความเหนแกตวออกไปจากใจเสยกอน การทจะละความเหนแกตว นนจะตองอาศยการฝก และฝกดวยใจจรง คอหยบทรพยของเรา ใหแกคนอนไป เปนการทวนกระแสใจทเหนแกตว และวธนทาง ศาสนาเรยกวา “ทาน” ซงแปลวาการให
มงคลขอท๑๕
ทานญจ(บ�าเพญทาน)
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๘4
ทานผอานทราบอยแลววา ความมงหมายทแทจรงของการให อยทการเพกถอนความเหนแกตวออกจากจตใจ จตใจของเราจะได สงขน ดงนนวธบรจาคทานจงไดวางกฎเกณฑในทางทจะปฏบตใน การบรจาคทานไวดงน
การใหทจะท�าใหจตใจบรสทธสะอาด และเปนบญมาก ผให จะตองพยายามท�าใหครบองค ม ๓ อยาง
๑. วตถบรสทธ๒. เจตนาบรสทธ๓. บคคลบรสทธ๑. วตถบรสทธ หมายถงของทจะบรจาคทาน จะเปนขาว
ปลาอาหารหรอเงนทองใดๆ กตาม ตองเปนของทเราท�ามาหาได โดยความสจรต จะเปนของทซอมา ขอเขากเปนไปดวยความ บรสทธ โดยไมไดฉอโกงเขามาแตประการใด ถาเปนของทซอมา เงนทซอกจะตองท�ามาหาไดดวยความสจรต ทานจงจะบรสทธ
๒. เจตนาบรสทธ หมายถงวาเจตนาของผใหจะตองตง เจตนาบรจาคเพอความบรสทธในจตใจของตน ไมไดแฝงเจตนา ดวยความเหนแกตวไวในการใหทาน เชนท�าบญเพอโฆษณาตวเอง หรอเพอหาเสยงนยม นมนตพระกเลอกนมนตทตนเหนวาจะเปน ประโยชนแกตนในภายหนา อยางนเรยกวามเจตนาไมบรสทธ ไม ไดมงหวงความบรสทธแหงจตใจอยางแทจรง อยางนกท�าใหผล ทานนนลดนอยลง
๓. บคคลบรสทธ หมายความวา คนใหกบคนรบตองเปนคน บรสทธ เรองการใหทานโดยเลอกบคคลนน พระพทธเจาไดเปรยบ
บ�าเพญทานมงคลขอท ๑๕
๑๘5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เหมอนการหวานพชลงในพนดน ดงมปรากฏอยในองคตตรนกาย พระสตตนตปฎก ดงตอไปน
ดกอนภกษทงหลาย พชทบคคลหวานลงในนาอนประกอบ ดวยองค ๘ ประการ ยอมมผลมาก มความดใจมาก มความเจรญ มาก นาประกอบดวยองค ๘ ประการเปนไฉน
๑. ดกอนภกษทงหลาย นาในโลกทไมเปนทลมๆ ดอนๆ ๒. ไมปนหนปนกรวด๓. ไมเปนดนทเคม4. เปนทไหลลงลกได5. เปนทมทางน�าเขาได๖. เปนทมทางน�าออกได๗. เปนทมเหมอง๘. เปนทมคนนาดกอนภกษทงหลาย บคคลหวานพชลงในนาอนประกอบดวย
องค ๘ ประการนยอมมผลมาก มความดใจมาก มความเจรญมากและในสตรเดยวกนน พระพทธองคกไดแสดงถงบคคลทควร
จะไดรบไทยทานนน จะตองประกอบดวยองค ๘ ประการเชนกนโดยกลาววา
ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกน ทานทบคคลในสมณ- พราหมณผประกอบดวยองค ๘ ประการ ยอมมผลมาก มอานสงส มาก มความรงเรองมาก มความแพรหลายมาก สมณพราหมณ ผประกอบดวยองค ๘ ประการนนเปนอยางไร
๑. ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณในโลกนเปนสมมา-
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๘๖
ทฏฐ (มความเหนถกตอง)๒. เปนสมมาสงกปปะ (ความคดชอบถกตอง)๓. เปนสมมาวาจา (มค�าพดทด)4. เปนสมมากมมนตะ (ท�าการงานทปราศจากโทษ)5. เปนสมมาอาชวะ (เลยงชพในทางทถก ไมหลอกลวงเขา
เลยงชพ)๖. เปนสมมาวายามะ (มความเพยรทถกตองในการละกเลส)๗. เปนสมมาสต (มความระลกทด)๘. เปนสมมาสมาธ (มความตงมนในจตใจทด ประกอบดวย
กศล)พชอนหวานลงในนาทสมบรณ เมอฝนตกตองตามฤดกาล
ธญชาตยอมงอกงาม ไมมศตรพชยอมแตกงอกงามถงความไพบลย ใหผลเตมทฉนใด โภชนะทบคคลถวายในสมณพราหมณผมศล สมบรณกฉนนน ยอมน�ามาซงกศลอนสมบรณเพราะกรรมทเขา ท�านนสมบรณแลว เพราะฉะนนบคคลในโลกน ผหวงกศลสมปทา จะเปนผมประโยชนถงพรอม พงคบหาทานผมปญญาสมบรณ ปญญสมปทายอมส�าเรจไดดงน ทานผถงพรอมดวยวชาและ จารณะในจตสมปทาแลว กระท�ากรรมใหบรบรณยอมไดผล สมบรณ รโลกนตามความเปนจรง พงถงทฏฐสมปทา อาศยมรรค สมปทา มใจบรบรณ ยอมบรรลอรหตตผลเพราะก�าจดมลทนทงปวง ไดแลว บรรลนพพานสมปทาไดแลว ยอมหลดพนจากทกขทงปวง นน จดเปนสรรพสมปทา
หลกของการเลอกใหทานดงทกลาวมาน เรากจะเหนไดแลว
บ�าเพญทานมงคลขอท ๑๕
๑๘๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
วา เราควรจะท�าทานอยางไรและควรทจะแสวงหาบญอยางไร การททานสอนใหเราบรจาคทานน ไมไดมความมงหวงทจะใหเรา อดหนนวด หรอใหเลยงพระ หรอท�าใหพระร�ารวย จดมงหมายก เพอทจะขจดความเหนแกตวใหหลดออกไปจากใจของเราเทานน เพอจะท�าใหใจของเราสงขน จดมงหมายอยตรงน สวนขอทเมอ เราบรจาคทานแลว ทางวดเจรญขนนนกอกเรองหนงตางหาก เปน ผลพลอยได ยกตวอยางเชน ถาพอแมเราสอนใหเราซกเสอผา เพอ ทจะใหเราไดใชเสอผาทสะอาด แตเมอเราซกเสอผา เรากจะตองใช ผงซกฟอกหรอสบมาซก แลวเลยท�าใหบรษทผงซกฟอกหรอสบม ก�าไรเจรญกาวหนา นนกเปนเรองหนง แตจดมงหมายทแทจรงของ เราอยทตองการไลสงสกปรกออกจากเสอผาเทานน การบรจาค ทานกเชนกน มจดมงหมายเพอทจะท�าใหใจของเราสะอาดและสง ขน ขบไลความเหนแกตวออกไปจากสนดาน
ทานทจะใหนนทานแบงออกเปน ๒ ประเภทใหญๆ คอ วตถ ทาน และธรรมทาน การทเราใหเสอผา เครองนงหม ทอยอาศย ยารกษาโรค ตลอดจนดอกไมธปเทยนนนจดเปนวตถทาน สวนการ ใหค�าสงสอน การสรางหนงสอถวายเพอใหพระภกษสามเณรเลา เรยน หรอการทเราแนะน�าใหเขาประพฤตปฏบตชอบ ใหความเหน ทถกตอง ทงแนะน�าและชทางสวรรคให อกอยางหนงทอย ใน ประเภทธรรมทานนเหมอนกนเรยกวา อภยทาน ซงหมายถงการท เราใหอภยซงกนและกน ไมอาฆาตจองเวรกนและกน เพราะการ จองเวรซงกนและกนนนไมใชทางแหงความสข ทานจงไดสอนให เราอภยซงกนและกน เราเรยกวา อภยทาน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๘๘
ทานสองประเภท
การท�าทานในพระพทธศาสนา นอกจากสองประเภท ดงกลาวแลว ยงแบงออกจากสองประเภทนนออกเปนอกสอง ประเภทใหญ คอ ปาฏปคคลกทาน แปลวาการใหทานโดยจ�าเพาะ เจาะจงบคคล และสงฆทาน แปลวา การใหทานถวายเปนสงฆหรอ ทานทเปนประโยชนแกสาธารณะทวไป เชน การสรางโรงเรยน โรง- พยาบาลอทศเปนสาธารณะ ในทานทงสองอยางน พระพทธเจา ไดทรงสรรเสรญ “สงฆทาน” วาเปนทานทมอานสงส และมผลมาก กวาปาฏปคคลกทาน คอทานทจ�าเพาะเจาะจง
ท�าไมสงฆทานจงมผลมากกวาปาฏปคคลกทาน การท พระพทธเจาไดทรงสรรเสรญ สงฆทาน วามผลมากกวาทานขางตน เพราะวาพระองคทรงพจารณาเหนวา การทพระพทธศาสนาจะ อยไดนนกตองอาศยพระสงฆเปนผด�ารงไว และบคคลนนมอาย เพยงเลกนอย ครนเมอบคคลลวงลบไปแลวกจะท�าใหผทตดอย ในบคคลจะไมท�านบ�ารงสงฆ และพระสงฆกตองเปนผทเลาเรยน ทรงจ�าพระพทธวจนะ การทเราใหความอปถมภแกทานกเปนการ อปถมภแกศาสนาดวย
อนง ถาเราจะมาพจารณาเราจะเหนไดวา การบรจาคทาน ของเรานนกเพอทจะมงความบรสทธของจตใจเปนส�าคญ การท เราบรจาคเปนสงฆทานนน เปนการขจดความเหนแกตว เหนแก พวกพองอนจะกอใหเกดอคตแกตวเองและบคคลทเรามความรก
บ�าเพญทานมงคลขอท ๑๕
๑๘๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ความชงโดยสนเชง และเมอเราจะนมนตพระในวด กขอใหนมนต เปนกลางๆ แลวแตสมภารจะจดมาให แลวเมอทานจดมาแลว กจะตองพอใจ จะดใจเปนพเศษวาเราไดพระทคนเคยกน หรอจะ เสยใจวาเราไดพระทไมชอบใจกนมา ไดพระใหมมา อยางนไมได ผใหทานตองนกวาเราท�าทานอทศตอพระสงฆในศาสนา การให ทานแบบสงฆทานนถอวาเปนทานทมผลสงสด เพราะผใหตด เจตนาเหนแกตวออกโดยสนเชง ตรงกบวตถประสงคของการให ทานอยางแทจรง
ใครจะขอกลาววธท�าสงฆทานในทนใหเขาใจเสยกอน เพราะ วาไดเหนชาวพทธท�าสงฆทานแบบผดๆ มามาก โดยมากมกจะ ไมมความเขาใจในเรองน ถาเราไมเขาใจอยางนแลว ทานทเราท�า ไปบางทกจะเปนปาฏปคคลกทานไป ตวอยางเชน บางทานจะท�า สงฆทาน แตเวลาไปนมนตกลบไปเลอกเอาพระทเรารจกมกคนกน แลวบอกวานมนตทานมารบสงฆทาน หรอวานมนตพระองคนน องคนมารบสงฆทาน อยางนนไมถกตองตามหลกททานวางไว ฉะนน จงตองท�าใหถกตองตามทกลาวแลววา เราจะตองนมนตไวเปน กลาง แลวแตทานผเปนหวหนาจะจดมาให อยางนจงเปนสงฆทาน
มงคลหรอความเจรญกาวหนาแหงชวตในขอน การใหทาน เปนการท�าใจของตนใหสะอาด และความสะอาดของจตใจนนเปน ปจจยทจะท�าใหผท�านนมความเจรญกาวหนา เปนทเคารพรกใคร ของคนทวไป ทานลองนกเอาเองกแลวกน สมมตวามคนอยสองคน คอคนใจบญกบคนทใจบาปหยาบชา ทานเองควรทจะรกใคร มากกวา ทานอยากมเพอนใจบญ หรอใจบาป
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๙๐
พระพทธองคไดทรงตรสผลของการใหทานและอานสงสของ การใหทานไวใน องคตตรนกาย ปญจกนบาตวา
“นรชนผไมตระหนใหทาน ยอมเปนทรกของชนเปนอนมาก ชนเปนอนมากไดคบหานรชนนน นรชนนนยอมไดเกยรตมยศเจรญ เปนผไมเกอเขน แกลวกลาในทประชม เพราะเหตฉะนแล บณฑต ผมความสข จงขจดมลทนคอความตระหนแลวใหทาน บณฑต เหลานนยอมประดษฐานในไตรทพย ถงความเปนสหายของเทวดา ราเรงอยตลอดกาลนาน บณฑตเหลานนไดท�าสงทมงหวง ไดท�า กศลแลวจตจากโลกแลว ยอมมรศมเปลงปลง เทยวชมในอทยาน ชอนนทวน สาวกทงปวงของพระสคตผไมมกเลส ผคงท ท�าตาม พระด�ารสของพระองคแลว ยอมราเรงทกเมอ
ดกอนภกษทงหลาย อานสงสของการใหทาน 5 ประการน เปนไฉน
๑. พหโน ชนสส ปโย โหต ผใหทานยอมเปนทรกทชอบใจ ของคนหมมาก
๒. มนาโป สนโต สปปรสา ภชนต สปบรษผสงบยอมคบหา ผใหทาน
๓. กลยาโณ กตตสทโท อพภคคจฉต กตตศพทอนงามของ ผใหทานยอมขจรทวไป
4. คหธมมา อนปคโต โหต ผใหทานยอมไมหางเหนจาก ธรรมของคฤหสถ
5. กายสส เภทา ปรมมรณา สคต สคค โลก อปปชชต ผใหทานเมอตายแลว ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค
บ�าเพญทานมงคลขอท ๑๕
๑๙๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ผใหทานยอมเปนทรกแกชนเปนอนมาก ชอวาด�าเนนตาม กรรมของสปบรษ สปบรษผสงบผส�ารวมอนทรย ผประกอบพรหม- จรรยยอมคบหาผใหทานทกเมอ สปบรษเหลานนยอมแสดงธรรม เปนทบรรเทาทกขทงปวงแกเขา เขาทราบไดชดแลว ยอมเปนผหา อาสวะมไดปรนพพานในโลกน
๑๙๒ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
ในมงคลขอน ทานสอนใหประพฤตธรรมวาเปนมงคลคอ ความเจรญ เมอพดถงธรรมแลวบางคนอาจจะคดลกออกไปถง ภาวะทละเอยด จะตองดดวยวปสสนาจงจะเหน หรอแบกกลด เขาปานงดกนอยางจรงจงจงจะพบธรรม ดงนนเพอความเขาใจ กอนทเราจะไดศกษามงคลขอน เรากจะไดมาศกษาถงค�าวา ธรรม เสยกอน
เรองของธรรมนน เปนเรองทมความหมายกวางขวางมาก และมความหมายอยหลายนย แลวแตเราจะน�าเอามา แตเพอทจะ ใหความเขาใจ และไมเกดความฟนเฝอเกยวกบธรรม ในทน จะให
มงคลขอท๑๖
ธมมจรยา จ(ประพฤตธรรม)
๑๙๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ความหมายของธรรม ส�าหรบมงคลในขอนเพอใหเขาใจชด จงจะ ตองเอาสภาพตรงกนขามมาเปรยบเทยบกน ค�าตรงกนขามกบคอ อธรรม
ความถก ความดทงสน รวมเรยกวา ธรรมความผด ความเสยทงสน รวมเรยกวา อธรรมทงนหมายถงเรองความประพฤต หรอการกระท�าของคน
เทานน ไมไดหมายความถงอยางอน เมอกลาวอยางนแลว บาง ทานอาจจะนกสงสยวา ความหมายของธรรมเพยงเทานแลวค�า สอนของพระพทธเจามอยมากมายไมเรยกวาธรรมหรอ ขอนขอ ตอบวา เรยกวาธรรมเหมอนกน แตวาเปนหวขอธรรม ทวาหวขอ ธรรมนนหมายความวา หวขอซงเปนความถก ความด สวนธรรม ในทนหมายถงวาท�าอยางไรจงจะเปนความถก ความด มความ หมายอยางน ฉะนนความหมายของธรรมหรอธรรมะ หมายถง ความถกกบความด ใครจะท�าอะไรกตาม ถาท�าใหถกใหดแลวก เปนการปฏบตธรรม
เมอถงปญหาขอนกเปนเรองทจะตองคดอกเหมอนกนวา เรา จะเอาอะไรเปนเครองตดสนความถก ความด ทงนเพราะวาการ ตดสนใจของคนเรานน ยอมเปนไปตามอ�านาจความเหนของแตละ บคคล ซงความเหนน ในทางศาสนาเรยกวา อธปไตย ทานจ�าแนก ออกเปน ๓ คอ
๑. อตตาธปไตย ความเหนของตนเอง ๒. โลกาธปไตย ความเหนของคนอน๓. ธรรมาธปไตย ความเหนตามธรรม คอ ตามเหตผล
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๙4
อตตาธปไตย
หลกการขอน ถอเอาความถกความผด ดวยความชอบใจของ ตวเองเปนใหญ ถาอะไรตวเองชอบใจหรอวาด กเปนความด ถาสง ใดทเราไมชอบใจ แมคนทงเมองเขาชอบกนกวาของเขาไมด
การตดสนความถกผดในท�านองน เขาในลกษณะทวาเปน ตวของตวเองกดเหมอนกน แตนนตองหมายความวาเราจะตอง เปนคนมจตใจดพอตวเสยกอน คนทรกดและรตววาดอยแลว และ ความชอบใจนนคงเสนคงวาอยในทางทดแนนอน คงตดสนความ ถกผดดวยความชอบใจของตนเองได แตส�าหรบคนทพนจตใจยงไม ดพอ คอยงไมรกความดแท ถาเปนอยางนแลวการตดสนความถก ความผดกเปนเรองทเสยงอนตราย การทประพฤตธรรมดวยความ ชอบใจของตวเองนน ไมใชความประพฤตธรรมเสมอไป ไมใชท�า ตามกรรม แตท�าตามใจตวเอง ไมใชนบถอธรรม นบถอตวเอง ไมใชเคารพธรรม เคารพตวเอง คนทเดนตามตวเองนนจะไปไดไกล ทสดกไดแตตามตวเองเทานน
โลกาธปไตย
การตดสนใจแบบนเปนการตดสนใจโดยเอาความเหนขาง มากของคนอนเปนประมาณ คอ หมายความวาตามใจเขา เขาวาด
ประพฤตธรรมมงคลขอท ๑๖
๑๙5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เรากดดวย เขาวาไมดเรากไมดดวย ซงความจรงแลวการถอตามน กไมผดกบการถออตตาธปไตย เพราะวาตางคนตางกถอเอาความ เหนของตวดวยกนทงสน เมอความเหนมนตรงกนแลวกถอวาถก ผลทไดรบกคงจะพอๆ กน ดอยหนอยกตรงทวารบความเหนของ คนอนดวย หลายคนหลายความคดรวมกนเขา กอาจจะท�าใหการ ตดสนใจดกวาความคดล�าพงคนเดยว แตการทตามใจคนอนนน เปนเรองทไมสนสด ทงนเพราะวาหลายคนกหลายความคด ไมรจก สนสด คนทไมชอบใจเรากจะวารายตฉนนนทา ถาเขาด เรากดดวย ถาเขารายเรากรายดวย ดไมดกจะพาเราเขารกเขาพงไปเทานน ซง ในปจจบนนเรากพอทจะหาดเปนตวอยางไดไมยาก
เรองการถอเสยงขางมากเปนเกณฑนน ทางพระพทธศาสนา กสนบสนน ตวอยางเชน ทรงแนะน�าและบญญตใหสงฆประชม ท�าสงฆกรรม และทรงสอนใหชาวพทธหมนประชมกน ใหเคารพ ทประชมตามนยอปรหานยธรรมเปนตน แตในทางปฏบตธรรม พระพทธเจาไดทรงสอนใหยดเหตผลทถกตองเปนเกณฑ ในการ ฟงเสยงคนขางมากนน จะตองวเคราะหลงไปอกวา คนพวกนน เปนใคร คนประเภทไหน ดหรอเลว ถาคนไมดกเปนอนวาใชไมได ฉะนนจงใครขอเตอนชาวพทธไวสกเลกนอยเกยวกบการทเรามก จะหลงเสยงเลาลอ เปนตนวาอยางนนอยางนด วเศษ กจะตองใช เหตผลเขาพจารณาเสยกอนจะไดไมเปนคนงมงาย ตนผวเศษตาม เขา ซงเปนการผดวสยของชาวพทธ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๙๖
ธรรมาธปไตย
คอหลกการใชเหตผลเปนการวนจฉย ไมไดคดอะไรดวยความ งมงาย ซงการคดโดยใชเหตผลนน ทานใหยดเอาหลกศาสนาเปน หลกเกณฑ พระพทธเจาของเรานนไดรบการยกยองจากนกปราชญ ทวโลกเปนเวลานบพนปมาแลว วาพระองคนนทรงคณลกษณะ ๓ อยาง คอทรงปญญารยงเหนจรง ทรงมน�าพระทยบรสทธ และทรง หวงดตอมหาชนจรง ดงนนค�าสงสอนของพระพทธองคจงเปน ค�าสงสอนทเชอถอได เชน พระองคตรสวาการท�าอยางนเสย เรา ลองไปท�าเขากเสยจรงๆ ถาพระองคตรสวาสงนด ใครท�าไปแลวก จะไดรบผลดจรงๆ การทเรายดเอาค�าสอนของทานเปนหลกแลว ยอมเปนทางปลอดภยทสด
ตามมงคลขอน ทานสอนใหเราประพฤตธรรม การประพฤต ธรรมนนเราจะท�าอยางไร ประการแรกทเดยวนนเราจะตอง ประพฤตเปนธรรม ทวาประพฤตเปนธรรมนน หมายความวาปรบ ความประพฤตของตนเองเขาหาธรรม ใครมหนาทท�างานอะไร และมอาชพอยางไรอยแลว กท�างานอยางนนอยางดทสดใหถก และดยงขน เชนการคาขายกคาขายใหถกใหด เปนขาราชการกท�า ราชการใหถกใหด และไมวาจะท�าอะไรกตามกตองท�าใหถกใหด อยาท�างานนนใหผดใหเสย อยางนเรยกวาประพฤตเปนธรรม
ประการทสองเรยกวาประพฤตตามธรรม หมายความวา การเปลยนแปลงตวเองจากธรรมดาสามญ แลวอบรมตวเองตาม
ประพฤตธรรมมงคลขอท ๑๖
๑๙๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
แนวทางของธรรม สงขนประณตขนตามล�าดบ เชนเราเคยท�าอาชพ บางอยางทผดธรรม หรอเปนทนารงเกยจของผประพฤตธรรม เรา กเลกเสยหาทางท�ามาหากนใหม ไมเคยรกษาศล กฝกรกษาศล ไม เคยเจรญภาวนา ไหวพระสวดมนต เรากหดเจรญภาวนา ไหวพระ สวดมนต ฯลฯ การทท�าตามอยางน เรยกวาประพฤตตามธรรม
ในบางแหงทานไดใหอรรถาธบายวา การประพฤตธรรมจรยา คอ เวนจากอกศลกรรมบถ ตงอยในกศลกรรมบถ ทนเรากตองมา ตรวจดการประพฤตธรรมของเราวา เราควรทจะประพฤตธรรม แบบไหน การปฏบตธรรมทถกตองทพระพทธองคทรงชมเชยนน เราจะตองยดหลกไว ๒ ขอ คอ
๑. สปฏปนโน เปนผปฏบตด๒. อชปฏปนโน เปนผปฏบตตรงประการแรก การปฏบตด เรองของการปฏบตดนนเปนเรอง
ทอธบายยาก วาปฏบตดนนท�าอยางไร กอนอนเรากจะตองเขาใจ เสยกอนวา ความดนนมอยสองชน คอดทงาน กบ ดทท�า อยางเชน การศกษาเลาเรยน การรกษาศล การฟงธรรม การท�าบญ เหลาน เปนงานทดทงนน ใครท�าคนนนกไดชอวาเปนคนมเกยรต นเรยกวา ดชนทหนง ดทงาน ทนบรรดาคนท�างานเหลานกมอยหลายพวก อยางเชนคนเรยนหนงสอ บางทกสกแตวาเรยนเทานน หรอวาการ รกษาศลกสกแตวารกษาเทานน
การฟงธรรมกสกแตวาฟงเทานน การท�าบญกสกแตวาท�า เทานน ดงนนพวกทเปนสปฏปนโนนนจะตองท�าดสองชน คองาน ดและท�าด
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๑๙๘
การท�าความดทจะใหไดรบผลนน จะตองท�าแบบสปฏบต คอท�าดใหด เรองการท�าดใหดนน กจะขอยกตวอยางทเราเหนกน อยอยางดาษดน ทงในเมองหลวงและนอกเมองหลวง โดยเฉพาะ อยางยงในชนบทมมากเปนพเศษ ทงนเพราะเราไมเขาใจวาท�า อยางไรจงจะไดด ตวอยางทเหนงายๆ ซงเรองนขาพเจาไดพบ มาและเปนปญหาอยบอยๆ คอเรองของการบวชพระ ทอดกฐน เจตนาเหลานเปนไปในทางดทงนน แตเวลาท�าเกดมการเลยง เหลายาปลาปงกนอยางเอกเกรก ครนเมอกนเหลาเขาไปแลวกม ความเมามาย เกดการทะเลาะววาทกน บางทกฆาเจาภาพตายกมหรอการไปทอดกฐนตางจงหวดกเตมไปดวยความประมาท รถคว�าตายกมมาก นเปนเพราะท�าดไมด แลวมาโทษวาท�าดแทบตายแลว ไมไดด ซ�าแลวยงมความทกขเสยอก บางรายจะบวชลกทงทไมม เงน หรอมเงนไมเพยงพอ กกเขามาเพอบวชลก โดยมงานมหรสพ อยางเอกเกรก เลยงเหลาเลยงคนหมดไปเปนเรอนหมน แตท�าบญ จรงแลวไมถงพนบาท เสรจแลวมานงทกขจะตองใชหนเขา อยางน เรยกวาท�าดไมถกด แลวเรากมาโทษวาค�าสอนของพระทวาท�าด ไดดนนไมจรง ขอไดโปรดพจารณาดเอาเถดวาทท�าดนน ทานท�า ดใหเสย หรอวาท�าดใหด แบบการท�าดทถกนน กคอ ท�าดใหด อยางนจงจะมผลด
ประการทสอง อชปฏบต ค�าวาอชปฏบตนน หมายถงการ ปฏบตใหตรง คอ ตรงตอทหมาย ตรงตอหลกวชา ตรงตอบคคล อน ทวาตรงตอทหมายนน คอเราประพฤตธรรมเพออะไร จะมงส จดไหน เชนอยางเราบวชพระ จดมงอยทการประพฤตพรหมจรรย
ประพฤตธรรมมงคลขอท ๑๖
๑๙๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เพอบรรลมรรคผล จดมงหมายอยทนน ครนเราบวชแลวกตองท�า ทกสงทกอยางเพอสงนน
ตรงตอหลกวชานน คอยดหลกธรรมเปนใหญ ดงตวเราเขาหา ธรรม ไมใชดงธรรมมาหาเรา การทคนพยายามทจะอธบายธรรม ใหเอนเอยงมาเพอใหเขากบการปฏบตของตนนน เปนการไมตรง ตอหลกวชา ถงท�าไดกจะไมไดผลดแกตวเอง การปฏบตทตรงตอ หลกวชาจงจะไดผล
ตรงตอคนอน กหมายความวา เราตองปฏบตธรรมแบบไมม เจาเลหมารยา ไมท�าเพอเรยกรองเอาผลประโยชนแกผอน การ กระท�าทมเลหเหลยมเพอหวงประโยชนแกผอนนน ไมใชอชปฏบต
เมอเราไดปฏบตธรรมตามหลกททานไดวางเอาไว ดงทได อธบายมาน ยอมเปนมงคลแกตวเองและผอน ท�างานของเราให กาวหนา เพราะการท�างานทกอยางตองการความถกและความด เปนส�าคญ การทเราท�าถกและท�าดนนแหละจดเปนการปฏบต ธรรมในมงคลขอน
๒๐๐ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
เรองของการสงเคราะหญาตน จะวางายกงาย จะวายากก ยาก คนททงญาตพนองเสยผเสยคนไปกม คนทเอาพเอานองจน ตวเองตองตายทงเปนกม ดงนนเรองนจงตองมขอบเขต ไมใชวา ใครจะท�าอะไรใหญาตแลวจะดเสมอไป คนทมวาสนาในอดต และ พระสงฆกเสยชอเสยงเพราะเอาพเอานองมากเกนไปกม
ค�าวาญาต หรอ ญา-ต แปลวาคนรจกกน ทนการรจกกนนน จะเอาขนาดไหน รชอรนามสกล หรอรเรองราวขนาดไหนจงจะ เรยกวาญาต การรจกกนฉนญาตนนตองมขอบเขต ไมใชวาพอรจก กนบางจะเหมาเอาเปนญาตไปหมด ญาตนนเมอเราจะจบประเดน แลวกจะไดอย ๒ ประการ คอ
๑. เครอญาตสาโลหต (สายโลหต) ๒. เครอญาตทางธรรม
มงคลขอท๑๗
ญาตกานญจ สงคโห(สงเคราะหญาต)
๒๐๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ญาตสายโลหต ไดแกคนทมสายเลอดอนเดยวกน เชนญาต ผใหญม ป ยา ตา ยาย พอ แม ลง ปา นา อา พ ญาตผนอยรองจาก ตวเราไป เชน ลก หลาน เหลน นอง เหลานเรยกวาญาตโดยสาย โลหต
ญาตทางธรรม คอคนทรจกมกคนกนทางศาสนา ถอวาเปน ญาตทางธรรม ญาตประเภทนเกดจากสองทาง คอ เกดจากคนเคย สนทสนมระหวางเรากบเขาโดยตรงกม อยางเชนเพอนฝงมตร สหาย เกดจากความสนทสนมกบสายโลหตของเรากม อยางเชน ลกชายของเราไปแตงงานกบหญงคนใด ผหญงคนนน ตลอดจน พอแม พนอง ของเขา กกลายมาเปนญาตของเรา ญาตประเภทน หาเอาขอบเขตยาก
ค�าวาญาต แปลวารจกกนกจรง แตไมไดหมายความวารจก ตว หรอรจกกน เพราะการรจกกนนนมอยหลายชน
รจกตวแตไมใชเผาพนธ กมรจกกนแตไมใชญาต กมากทานเคยเหนคนทมอ�านาจวาสนาไหม เวลาทมอ�านาจวาสนา
กมคนอยากทจะท�าความรจก มคนอยากจะเปนญาต แตพอเรา อบวาสนาเขา จะหนหนาไปหาใครกยาก บางคนยงขดสนจนยาก จะบายหนาไปหาใครกไมมใครยอมรบวาเปนญาต มองหาญาต สกคนมองทงวนกไมเหน แตพอเรามวาสนา มโชคร�ารวยขนมาส ทนแหละตอนรบญาตไมหวาดไหว มแตคนพยายามทจะหาทางมา เปนญาตเราใหได นแหละเรองของโลก
คนทรจก ทเรยกวาญาตนน ไมใชเพยงรจกตว ไมใชรจกวา
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๐๒
เวลานเขาจะชวยอะไรเราไดบาง แตจดหมายปลายทางทส�าคญก คอ รจกญาตธรรม หรอญาตสงเคราะห
คนทรจกญาตสงเคราะหนน จะตองคอยสอดสองดแลเราอย เสมอ อยางนอยกมใจผกพนกบผทตนนบถอวาเปนญาต ถาแยก ยายกนไป กอยากรขาวคราววาผนนไปตกระก�าล�าบากหรอเปน ตายรายดอยางไร ถามเรองเดอดรอนกจะไดชวยสงเคราะห คนท อยากรเพอสงเคราะหอยางนเรยกวาญาต ญาตแทตองมใจผกพน ทงตอหนาและลบหลง
การสงเคราะหญาต
ในบรรดาคนตางๆ ทเรารจกมกคน และทเปนญาตของเรา นน มอยหลายประเภทดงกลาวมาแลว บางทคนดแทๆ ทตองเสย ชอเพราะการชวยเหลอสงเคราะหญาตกม
จรงอยการสงเคราะหญาตเปนความด เปนมงคลแกตว แต ทงนตองท�าตามวถทางทถกตองเทานน ขอส�าคญอยทวาเราจะตอง รจกการแบงหนาทออกใหถก ถาท�าถกแลวไมเสย ทเสยเพราะท�า ไมถก ถาเราจะศกษาถงพทธจรยาของพระสมมาสมพทธเจา ซง เปนพระบรมครของเรา พระพทธองคทรงแบงการชวยเหลอออก เปน ๓ ตอน แลวทรงบ�าเพญใหพอเหมาะพอสม ไมใหปะปนกน ซงเรยกวาพทธจรยา คอ
๑. โลกตถจรยา ทรงท�างานเพอชวยเหลอโลก
สงเคราะหญาตมงคลขอท ๑๗
๒๐๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
๒. ญาตตถจรยา ทรงท�างานเพอชวยเหลอพระญาต ๓. พทธตถจรยา ทรงท�างานเพอชวยเหลอชาวพทธทวาทรงชวยชาวโลกนน คอพระองคทรงอ�านวยความสขแก
ชาวโลก ทกชาตทกภาษา และทกศาสนา เชนทรงสอนใหมเมตตา กรณาแกกน ใหเวนจากการเบยดเบยนกน ไมวาผนนจะเปนใคร กตาม
ดานททรงชวยพระญาตนน พระองคไดทรงชวยเหลอพระ ญาตโดยทมไดมงหวงความชวยเหลอ โดยทรงใหความชวยเหลอ ในคราวทพระญาตทงสองฝายเกดทะเลาะกนเรองแยงน�ากนท�านา และทรงชวยเหลอในคราวททรงไปยบยงพระเจาวทฑภะถงสาม ครงสามคราว เรองเหลานเปนตวอยางแกการบ�าเพญประโยชนแก พระญาตของพระองค
เมอเราไดพจารณาถงพทธจรยาดงกลาวแลว จะเหนไดวา การชวยเหลอพระญาตของพระพทธองค พระองคทรงแยกการ ชวยเหลอพระญาตไวตางหาก จากหนาทของพระพทธเจา ถาเรา ท�าอยางพระองค โดยแยกหนาทออกจากญาตเสย ญาตเปนเรอง ญาต หนาทเปนหนาทกจะไมเสย ทเสยนนเพราะไมแยกตางหาก
แตการทจะท�าไดอยางน พนองจะตองเขาใจกนและใหความ รวมมอกน ทางญาตผใหการสงเคราะหจะตองแยกเรองพๆ นองๆ ออกจากหนาท ไมอยางนนแลวจะเกดความเสยหายมาก โดย เฉพาะอยางยงผทมหนาทในราชการแลวจะท�าใหเสยความเทยง ธรรม ถาเราท�าผดแนวทางแลวจะมาโทษธรรมของพระพทธเจา ไมได
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๐4
วตถประสงคในมงคลขอนกเพอทจะใหการสงเคราะหญาต เปนการผกความสามคค คอรวมน�าใจของญาตใหเปนปกแผน มนคง เพราะฉะนน วธสงเคราะหญาตกตองถอหลกสงคหวตถ 4 คอ
๑. ทาน การใหปนสงของ๒. ปยวาจา การเจรจาดวยถอยค�าไพเราะ๓. อตถจรยา การบ�าเพญประโยชนแกกน ๔. สมานตตตา การวางตวเสมอขอท ๑ ทาน นนหมายถงการแบงปนสงของแกกนและ
กน ใหของฝากยามเยยมเยอน ใหของกนของใชในยามตรษสารท ตลอดจนใหทนท�ามาหากน งานเหลานรวมเรยกวา ทาน เปนการ สงเคราะหอยางหนง
ขอท ๒ ปยวาจา พดจากนดวยความสภาพออนหวานไม ดาทอซงกนและกน ใหความเคารพซงกนและกนในค�าพด แนะน�า ในสงทเปนประโยชนแกกนดวยความหวงด
ขอท ๓ อตถจรยา ท�าตวใหเปนประโยชนแกญาต คอการ ชวยเหลอญาตนนเอง เมอญาตมธรการงาน เชนแตงงาน บวชนาค เจบไขไดปวย เปนความท�าศพ และอนๆ เมอญาตตองการ หรอ อยางนอยกใหก�าลงใจ ผอนคลายความวตกกงวล
ขอท ๔ สมานตตตา การวางตวกบญาตดวยอาการอนเสมอ กบฐานะ เคารพตอผใหญ เอนดญาตผนอย ไมแสดงอาการเยอ หยงจองหอง หรอดหมนดแคลน แมวาตนจะมฐานะแตกตางกน กตาม
สงเคราะหญาตมงคลขอท ๑๗
๒๐5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
การสงเคราะหตอญาต เมอจะสรปโดยใจความแลวกจะได เพยง ๒ คอ สงเคราะหดวยอามส เชน การแบงปนวตถสงของ เปนตน และสงเคราะหดวยธรรม เชนการเจรจาออนหวาน ชกชวน ใหญาตใหทานรกษาศลภาวนาเปนตน แตการกระท�าอะไรกตาม กจะตองดกาล ดฐานะความเหมาะสม ไมอยางนนแลวกอาจจะให โทษกได จงอยทเราจะตองพจารณาดวยปญญาตามสมควร
มงคลของการสงเคราะหญาต
เพอใหเหนความเปนมงคลของการสงเคราะหญาต จงใครยก เรองมาประกอบ ซงเรองนมาในขททกนกาย เอกนบาต รกขธรรม ชาดก วรณวรรค เรองมอย
ครงหนง ทาวเวสสวณ ซงไดเกดใหมแทนผทลวงลบไปแลว ไดทรงปาวประกาศใหเทวดาซงอยบนตนไม กอไม เครอไม เลอก จบจองตนไมตามชอบใจ ในคราวนนรกขเทวดาโพธสตวไดประกาศ แกเหลาญาตวา ทานทงหลายอยาไดจบจองวมานในกลางทง หรอ ตนไมโดดเดยว จงจบจองวมานในปารงใหญ ลอมวมานของเราน พวกเทวดาทมปญญากกระท�าตามค�าของพระโพธสตว พวกทไมม ปญญา กเหนวาควรทจะไปหาอยใกลหมบานมนษยจงจะไดเครอง เซนเครองบชา พวกนไดพากนไปจบจองวมานตามตนไมใหญ ซง อยตามทงนาหรอตามทางคนเดนไปมา ไมเลอกวาเปนตนไมท โดดเดยวหรอเกยวของกบตนไมอนอยางไร
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๐๖
อยมาวนหนงกเกดลมพายและฝนใหญขน ตนไมทอยโดด เดยวกหกโคนลมลง ท�าใหวมานของเทวดาเหลานนพลอยหกพงไป ดวย เทวดาเหลานนจงพาลกหลานไปหาพระโพธสตวในปารงใหญ เลาเรองใหฟงแลวขออาศยอยดวย พระโพธสตวจงกลาวขนวา ผไม กระท�าตามถอยค�าของนกปราชญมกไดรบความฉบหาย ไรทพงพา อาศยดงน เมอกลาวเชนนนแลวกกลาวเปนภาษตวา
สาธ สมพหลา ญาต อปรกขา อรญญชา
วาโต วทต เอกฏฐ พรหนตมป วนปปตฯ
แปลความวา ตนไมทเกดรวมกนอยในปาดง แตละตนยอม ชวยปะทะลมพายใหแกกน จงยนตนอยไดนาน ผดจากตนไมทเกด อยโดดเดยว แมจะเปนจาวปาสงใหญกตาม มนตองโตพายตาม ล�าพงและโคนลงโดยงาย
ฉนใดกฉนนน คนทมญาตอยพรอมหนากยอมมผคอยชวย เหลอปะทะมรสมชวตใหหลายคน ทหนกกกลายเปนเบา เมอเรา ท�าดกมหลายคนคอยชวยสนบสนน
ดงนนการสงเคราะหญาตเปนมงคลดงนแล
สงเคราะหญาตมงคลขอท ๑๗
๒๐๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ในมงคลขอท ๑๘ น เปนเรองของความกาวหนาของชวต คอท�าดตามบาลพทธวจนะขางตนวา “อนวชชาน กมมาท” เมอ แปลแลวจะไดความหมายวา การท�างานทปราศจากโทษ ซงเรยก วา “อนวชชกรรม” ซงหมายความถงงานทไมมโทษ การท�างานท ไมมโทษนบเปนมงคล
จากมงคลขอนเราจะเหนวา พระพทธองคทรงแสดงวา ใหเรา มงานท�าจงจะเกดเปนมงคล ถาเปนคนวางงานไมมงานท�าจะท�าให เกดมงคลไมได ดงไดกลาวไวแลวในขอทเกยวกบการงานวา การ งานนนเปนเครองแสดงออกถงคณความดของบคคล งานเปนแหลง ประกอบชอเสยงเกยรตยศ นเปนชนหนง อกชนหนง คนเราท�างาน นนไมใชวาจะเปนมงคลเสมอไป เหมอนอยางการกนนนท�าใหชวต ของเรายงอตภาพอยได แตการกนนนถาเรากนไมถกเรองหรอไมร จกอาหารการกนแลวกเปนโทษ อยางเรากนอาหารทมประโยชนก
มงคลขอท๑๘
อนวชชาน กมมาน(ท�างานไมมโทษ)
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๐๘
บ�ารงรางกาย แตถาตรงกนขาม ถาเรากนยาพษ หรออาหารเปน พษเขากเกดโทษแกรางกาย ดงนนการกนไมใชวาจะเปนประโยชน แกรางกายเสมอไปฉนใด การท�างานกเชนกนไมใชวาจะมประโยชน เสมอ ดงนนเมอเรามงานท�ากจดเปนมงคลชนทหนง ในประการ ตอไปทเราจะตองศกษาและท�าความดเปนชนทสอง เพอใหความด นนสมบรณยงขน ทานจงสอนใหเรา “ท�างานทปราศจากโทษ”
เมอพดถงงานแลวกใครทจะขอวกท�าความเขาใจอกสกเลก นอย ดงไดกลาวแลววาคนทท�างาน หรอมงานท�านนจงจดเปน มงคล สวนคนทวางงานคอคนทไมมงานจดวาไมมมงคล เมอกลาว อยางนแลวบางคนทคดมากกอาจจะคดเลยไปอกถงคนแกคนเฒา รนคณป คณยา คณตา คณยาย ถาเราจะมองในสายตาของคน ทวไปจะเหนวาเปนคนวางงาน ถงแมความรสกของทานเหลาน กเหมอนกน คอรสกวาไมไดท�าอะไร เพราะอยในวยชรา ซงเรา เรยกสามญวา “ปลดชรา” ถาเปนอยางนนแลวคนแกคนเฒา ประเภทนมเปนคนทเปลาจากมงคลขอนไปหรอ เรากจะตองตอบ วาไมแน ทวาไมแนนนอยางไร
ทวาไมแนนนเพราะเหตวา ในทางศาสนาของเรานนจดการ กระท�าออกเปน ๓ ประเภท คอหมายความวาคนเราสามารถ ท�างานไดถง ๓ ทาง คอ
๑. กายกรรม การท�างานทางกาย ๒. วจกรรม การกระท�าทางวาจา๓. มโนกรรม การกระท�าทางใจ งานเหลานเราจะพดสนๆ ไดวา ท�า พด คด
ท�างานไมมโทษมงคลขอท ๑๘
๒๐๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เมอเราไดเหนอยางนแลวกพอทจะคดออกแลวซวา ทกลาววา ไมแนนนอยางไร แตบางทานกยงคงคดไมออกอยด ดงนนเราจง ตองมาท�าความเขาใจในงาน ๓ ประเภทนเสยกอน ขอเวลาสกนด
กายกรรม การกระท�าทางกายหรอท�างานดวยแรงกาย ตงแต การแบกหาม หงขาว ซกผา รดผา กวาดเรอน อานหนงสอ กราบ ไหวพระ ใสบาตร ไกวเปลใหหลาน และงานทกอยางทใชแรงกาย งานเหลานขนอยกบก�าลงกาย
วจกรรม การท�างานทางวาจา เชน พดสอน พดใหโอวาท พดแนะน�า จนกระทงพดนนทา พดสอเสยดยยง เหลานลวนเปน วจกรรมทงนน รวมทงการรองเพลง สวดมนต กอยในประเภทน
มโนกรรม คอการกระท�าทางใจ เชนการนกคดตรตรอง การ ท�าสมาธ การฝกจต การรบการอบรมทางใจ การบงคบทางจต การ คนควาทางปญญา
เมอไดแจกแจงออกมาอยางนแลวกพอทจะคดออกแลว วา คนแกคนเฒามอะไรบางททานสามารถท�าไดใน ๓ ประเภทน ส�าหรบงานทางกาย เชน ขดดน ถากหญา หรอแบกหาม กขอบอก ไดเลยวา ทานท�าไมได เพราะก�าลงของทานลดถอยลงไปแลว อยา วาแตจะใหท�างานเลย แมแตสงขารของทานเองกแทบจะประคอง ไมไหวแลว ถาอยางนนอยางอน เชนไหวพระสวดมนต กยงไหว มใชหรอ เมอเปนอยางนนทานกท�างานทางกายได หรอวาอาน หนงสอไหวไหม แมแตการไกวเปลหลาน กยงจดวาท�างานเหมอน กน นเราเหนแลวใชไหมวาทานไมใชคนวางงาน
เขามาอกขนคอทางวาจา ซงเรยกวา “วจกรรม” อยางนคนแก
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๑๐
ท�าไดแนและท�าไดดเสยดวย เพราะคนแกมปรกตเปนคนชอบบน แลวกบนไมรจกหยดเสยดวย บางทกท�าเอาลกๆ หลานๆ พากน หลบหนาไปเปนแถวๆ เพราะขเกยจร�าคาญ แตกอกนนแหละ คนแกจะเกณฑใหทานไปนงเทศนยนเทศนสอนเปนชวโมงๆ อยาง คนหนมๆ ไมได แตถาทานหนมาสอนลกสอนหลานอยกบบาน ทานกเรยกวาท�างานทางวาจาแลว ถาไมถนดในการสอน แมแต การเปลงวาจา สวดพทธคณ อตปโส ภควาฯ กเปนวจกรรมแลว
ทางใจซงเรยกวา “มโนกรรม” ซงเรองของการคดนมปรกต อยทกคน แมแตทางอภธรรมกแสดงวาธรรมชาตของจตหรอใจนน มปรกตมความคดเปนอารมณอยแลว ซงเรากสามารถทจะท�าได ตงแตเกดจนตาย ฯลฯ ซงขอนเปนงานทเหมาะอยางยงส�าหรบ คนแก พระพทธศาสนาเปนศาสนาทมงอบรมทางใจโดยตรง ฉะนน ในทางพระพทธศาสนาจงมการท�างานทางใจอย ๒ อยาง ทจะ สามารถหกหามใจ ควบคมใจ ฝกใจ จนกระทงท�าใจใหบรสทธจาก กเลสตณหา คนทอาภพ ท�างานทางใจไมไดจรงๆ คอ คนวกลจรต หรอคนบา อยางนนบวาเปนกรรมของเขา
ดงนนรวมความแลววา ทกคนมทางท�างาน ตงแตพอร เดยงสาจนกระทงสนลม ท�างานทางกายไมไหวกผอนลงมาท�างาน ทางวาจาและทางใจตามล�าดบ การท�างานทางใจนนสมควรทเรา จะท�ากนอยางจรงๆ จงๆ กนเสยท เคยสอนคนมามากแลว เมอแก ลงลองฝกใจนนดสกท นเราเหนแลวใชไหมวา แมคนแกคนเฒาตาม สายตาของคนทวไปวาไมมงานท�า ความจรงม ดงนนอยาไปลงโทษ ทาน จะเปนบาปเปลาๆ
ท�างานไมมโทษมงคลขอท ๑๘
๒๑๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
งานทไมมโทษ
เมอเราศกษาถงเรองการท�างานแลว กมปญหาอยทจะตอง ศกษาตอไปคอ เรองโทษ เพราะในมงคลขอนทานสอนใหเรา ท�างานชนดหนงคองานไมมโทษ งานอยางไหนเปนงานไมมโทษ
ค�าวา วชชะ (วชชกรรม) ซงแปลวาโทษนนตองเขาใจวาไมได หมายความเพยงโทษทผ มอ�านาจสงใหรบเพอชดใชความผด อยางการปรบไหม จองจ�า หรอการถอดยศถอดต�าแหนง ไมได หมายความอยางนน ค�าวา “วชชะ” ในทางศาสนาหมายถงขอท ควรต�าหน หรอนาต อยางเชนในวนยของพระสงฆมขอต�าหนอย ๒ ประเภทคอ ความผดบางประเภท ผดทางวนยและชาวบานตเตยน อาบตอยางนเรยก “โลกวชชะ” แปลวาชาวโลกเขาตเตยน อกอยาง หนงชาวโลกเขาไมต แตทางวนยสงฆต เรยก “ปณณตตกวชชะ” ตวอยางเชน พระฉนอาหารไมรบประเคน ชาวบานเขาไมถอ แตผด วนยทางสงฆ นแปลกนโดยความหมายของรปศพท แตททานแปล วา “โทษ” นนไมผด แตเปนส�านวนซงชาวบานและชาววดเขาใจ ไมตรงกน ถาแปลวาต�าหนทกคนเขาใจ ดงนนเมอเราจะจ�าแนก ประเภทของการงาน ซงบณฑตใชตชมนนมอย 4 หลกดวยกน ม ทางโลกเสยสอง ทางธรรมเสยสอง
ทางคดโลก มกฎหมาย ประเพณ ทางคดธรรมมศล ธรรม เพอทดสอบความเขาใจในมงคลขอน ขอใหทานไดส�ารวจขอความ ขางลางดงตอไปน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๑๒
๑. งานบางอยาง ต�าหนโดยกฎหมาย ๒. งานบางอยาง กฎหมายไมมทต (โทษ) แตนาต�าหนทาง
จารตประเพณ๓. งานบางอยาง ทางกฎหมายและจารตประเพณไมมทต
แตตไดทางศล4. งานบางอยาง จะตโดยกฎหมาย ประเพณ และศลไมได
เลย แตทางธรรมตได5. งานบางอยาง หาทตไมไดโดยตลอดทงสทาง นนคอยอด
ของงาน อนวชชกรรมการท�างานทต�าหนทางกฎหมายกม การฆาคน การท�าราย
รางกายกนและกน การลกทรพย ปลน คาของเถอน หลอกลวง ตมเหลาเถอน ตงบอนการพนน รบจางท�าความผด การกบฏตอ บานเมอง ฯลฯ เหลานเปนความผดทางกฎหมาย
ทางประเพณหมายถง ขนบธรรมเนยม หรอจารตประเพณ ของมหาชนในถนหนงๆ หรอในสงคมหนงๆ ซงไมใชกฎหมายแต เปนกฎหม เชน การแตงงาน การเผาศพ การปลกบาน ฯลฯ
ในทางศลนนไดแยกออกเปนประเภท เชน ของภกษ ภกษณ สามเณร อบาสก อบาสกา ปฏบตของแตละชนมน�าหนกมากนอย ไมเทากน โดยเฉพาะศล 5 ศล ๘ กมการไมฆาสตว ไมลกทรพย ไมประพฤตผดลกเมยคนอน การพดเทจ การดมสรา งานบางอยาง ไมผดกฎหมายแตผดศล เชน การท�าการประมง การฆาสตว ไมผด กฎหมาย แตทางศลผด เปนอาท
ในทางธรรม บางอยางแมจะไมผดกฎหมาย ไมผดจารต
ท�างานไมมโทษมงคลขอท ๑๘
๒๑๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ประเพณ ไมผดศลเลย แตอาจผดธรรมได ยกตวอยางเชน ความโกรธ การคดพยาบาท ความเกยจคราน การเปนนกเลงเจาช ประพฤตงมงาย
การกระท�าอยางน ในสามประเภทแรกไมมผด แตผดหลก ธรรมค�าสอนของพระพทธเจา การแสดงอาการโกรธฉนเฉยว และ การผกพยาบาท ผดหลกอกศลกรรมบถ ความเกยจคราน ผดหลก อทธบาท เหลานเปนวชชกรรม
ในมงคลทปนทานแสดงงานทจดเปนอนวชชกรรม คองาน ทไมมโทษ คอ การรกษาศลอโบสถ ในวน ๘ ค�า ๑4 ค�า ๑5 ค�า การกระท�าความขวนขวายในการชวยการกศลของผอน เชน ปลก ตนไม สรางถนนหนทาง สะพาน สรางโรงพยาบาล สรางโรงเรยน ตลอดจนสงทเปนสาธารณประโยชนทวไป
การท�างานทปราศจากโทษ คอ ไมเปนทต�าหนของกฎหมาย ๑ ไมเปนทต�าหนทางประเพณ ๑ ไมเปนการต�าหนของศล ๑ และ ไมเปนทต�าหนของทางธรรม ๑ เหลานเปนงานทปราศจากโทษ ดงทยกตวอยางมาแลวขางตนน เชน การสรางวด สรางสาธารณ- ประโยชน ลวนแตการมงผลประโยชนแกชนทวไป สมควรทเราจะ พงกระท�าเพอความเจรญแกตน แกหมคณะ ประเทศชาตและ พระศาสนา เหลานเปนความเจรญทงสน เปนความเจรญทงใน ชาตนและชาตหนา
๒๑4 ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
ในมงคลขอ ๑๙ น เปนการสรางความเจรญของจตใจโดยตรง ซงใน ๑๘ มงคลเบองตนสวนมากเปนการสรางชวต เกยวกบสงคม การเรยน การท�ามาหากน เรองพอแม ลกเมย แมแตการท�างาน ก มงใหเวนงานทมโทษ อนจะเปนความผดทางบานเมอง และเปนท ครหาตเตยนของผอน แตมงคลขอท ๑๙ น เปนการปรงแตงจตใจ ใหสงขนโดยเฉพาะ
มงคลขอท๑๙
อารต วรต ปาปา(งดเวนจากบาปกรรม)
๒๑5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ความดและความชวนนเราจะวดไดอยางไร เราวดไดดวย การกระท�าของบคคล
ถาใจใครเกลยดชว-รกดแนวแน ใจคนนนสงยงถาใจใครในบางคราวรกด-บางคราวรกชว ใจคนนนปานกลางถาใจใครเกลยดด-รกชวทางเดยว ใจคนนนต�ามากในมงคลท ๑๙ ตามบาลวา “อารต วรต ปาปา” แปลวาการ
งดเวนจากบาปกรรม ในมงคลขอแรกเราจะเหนวามการงดเวน เหมอนกน คอเวนจากการคบคนพาล มาตอนนเปนการสรางคณ ความดทางใจโดยตรง ทานจงเรมตนดวยการงดเวนจากบาป คน เราเวลากอนทจะแตงตว เราจะตองช�าระลางสงสกปรกของรางกาย เปนตนวาเหงอไคลใหหมดเสยกอนจงจะแตงตว การแตงใจก เชนกน จะตองช�าระสงสกปรกทางใจออกเสยกอน สงสกปรกทาง ใจน ในทางศาสนาเรยกวา “บาป” ซงถาจะแปลแลวกไดแก ความ สกปรกทางใจ
ในมงคลขอน พระพทธองคตรสวาใหเวนจากบาปเสย ตวเรา ยงท�าบาปอยตราบใด การแตงใจกไมเปนผล เมอมาถงประเดนน ปญหาตอไปทเราจะตองเขาใจ คอค�าวา ‘บาป’
ค�าวาบาปนน ไดแกความเศราหมองของจตใจ ซงการกระท�า อะไรกตาม ถาการกระท�านนเปนการกอความเดอดรอน ท�าให จตใจของเรานนผดปกตไปจากความเปนจรงของธรรมชาต เปนตน วา ใจราย ใจด�า ใจต�า จตเศราหมอง เหลานเปนบาปทงนน
ในทางศาสนานนมงหวงการกระท�าทางจตใจเปนเกณฑ การ กระท�าใดๆ กตาม เมอท�าแลวท�าใหเกดความเสอมเสยทางจตใจ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๑๖
สงนนเปนบาป ทวาเสอมเสยทางจตใจนน หมายถงการกระท�าท ท�าใหใจของบคคลนน มสภาพต�าลงจากปกตคนทวไป เราทราบ ความหมายของมนษยเปนอยางดแลววา แปลวา ผมจตใจสง คอ สงจากสตวทวไปในดานของคณธรรม ถาการกระท�าใดๆ ของเรา มเจตนาในทางชวรายแลว กไมท�าใหตางอะไรกบสตวทวๆ ไป ดงนนความหมายของมนษย หรอคน ไมใชอยทวามหว มแขนสอง แขน มขาสองขา มการกนอย หลบนอน เหลานเทานน แตจะตอง มคณธรรมทสงกวาสตวทวไป คอ มจารตประเพณ มคณธรรม เหลานเปนเครองหมายของมนษยทท�าใหแตกตางจากสตวทวๆ ไป
การกระท�าทศาสนาตางๆ สอนวาเปนบาปนนผดแผกกน เปนสวนมาก ศาสนาใดสอนวาโลกและสรรพสตวมพระเจาสราง ศาสนานนกสอนวาการกระท�าผดตอพระเปนเจาเปนบาป ดงนน บาปกหมายถงการผดจากค�าสงสอนของทาน และทานอาจมสทธ ยกบาปใหดวย เชน ครสตศาสนา เปนตน ถอวาคนจะบรสทธนน ดวยการทพระเจาไถบาปให แตพทธศาสนาไมไดสอนเรองพระเจา สราง เรองบาปเปนเรองเหตผลทางจตใจ คอการกระท�าใดๆ กตาม เมอท�าลงไปแลวจตใจของคนนนแปรสภาพในทางเสยนนเปนบาป ทงสน บาปคงเปนบาป ไมมการหยบยนบาปใหแกผใด และไมม การงดเวนหรอไถบาปใหแกผใด ใครท�าผนนกจะตองไดรบ ดงพทธ ภาษตวา “ผท�าบาปเอง ผนนยอมเศราหมองเอง” หรอ “ความ บรสทธหรอไมบรสทธมอยเฉพาะตน” เหลานเปนตน
การท�าบาปของบคคลเรามอย ๓ ทาง ดงเชนทไดกลาวมา แลวในมงคลท ๑๘ คอทางกาย ทางวาจา และทางใจ ทง ๓ ทางน
งดเวนจากบาปกรรมมงคลขอท ๑๙
๒๑๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
รวมเปนบาป ๑๐ ประการ คอทางกาย ๓ทางวาจา 4ทางใจ ๓ทง ๑๐ ทางน นบเฉพาะหวขอใหญๆ ซงเปนแมบทโดย
เฉพาะ ไมไดหมายความถงวธการกระท�าอนๆ เชน การท�ารายกน ดวยวธการตางๆ หรอวาการหลอกลวงดวยเลหกลอนๆ ซงจะแยก ใหเหนดงตอไปน
ทางกาย ๑. การฆา ๒. การลกทรพย ๓. การผดประเวณ และไดแยกสาขาออกไปอก เชน การฆา รวมไปถงการฆาคน
ยงนกตกปลา ทรมานสตว กดปลา ชนไก ท�ารายรางกายการลกทรพย มการขโมย ปลน ฉอโกง หลอกลวง หนภาษ
หากนทางทจรต คอรปชนการผดประเวณ คอ การท�าช ฉดครา อนาจาร ฯลฯ
ทางวาจา มการพดเทจ แยกออกเปนสาขาดงน๑. พดโกหก เสรมความ บดพลว ท�าหลกฐานเทจ ฯลฯ๒. พดค�าหยาบ มดา ประชด แชงชก วากระทบกระแทก
ฯลฯ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๑๘
๓. พดสอเสยด ม ยยง ใสรายปายส ฯลฯ 4. พดเหลวไหล เชน พดเหลาะแหละ พดโปรยประโยชน พด
พลาม พดเพอเจอ ฯลฯ
ทางใจ มอย ๓ คอ๑. คดโลภมาก คอ อยากไดในทางทจรต เพงเลงทรพยผอน
วางแผนทจรต ฯลฯ ๒. พยาบาท คดอาฆาต คดแกแคน คดปองราย ฯลฯ ๓. เหนผด เหนวาบาปบญไมม เหนวาบดามารดาไมมคณ
เหนวาตายแลวสญ เหนวาท�าดไมไดด ฯลฯเหลานเปนเรองของบาป ซงแยกออกเปน ๑๐ ประการ มทาง
กาย ๓ ทางวาจา 4 ทางใจ ๓ ดงทไดแสดงมาแลว สงเหลานลวน เปนบาปอกศลทงสน
ในทางศาสนา ไดแสดงโทษของบคคลผกระท�าบาปไวดงน คนทฆาสตว เมอตายไปแลวกจะบงเกดในอบาย คอนรก ครนเกด มาเปนมนษยกจะเปนคนทมอายสน จะตายตงแตอายยงนอย คนททรมานสตว เมอเกดเปนมนษยกจะเปนคนทมโรคภยไขเจบ เบยดเบยนอยเนองๆ คนทลกทรพย กเปนหนทางไปอบาย ถาเกด มาเปนมนษยกจะเปนคนยากจนอนาถา มทรพยกจะฉบหายดวย ไฟไหม ดวยโจรสลด เปนตน คนทชอบประพฤตผดหรอเสพเมถน กจะไดรบโทษทณฑในอบาย และตองเวยนวายตายเกดอยในวฏฏ- สงสารไมมทสนสด โทษของการกลาวมสาวาท เปนหนทางไปอบาย ครนเกดมาเปนมนษยกไมไดรบความบรสทธ มแตคนมา
งดเวนจากบาปกรรมมงคลขอท ๑๙
๒๑๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ลอลวงใหเสยทรพยขาวของ และถกโจทกดวยความเทจ เอาของท ตองหามมาลกใสใหเกดความเสยหาย โทษของการดมสราเมรย ก ใหเกดในอบาย นายนรยบาลกรอกดวยน�าทองแดง ครนมาบงเกด เปนมนษย กเปนคนโงเขลาไมมสตปญญา เปนบาใบผดมนษย ทงปวง นเปนโทษของผลวงละเมดการท�าบาปอกศล
ในทางพทธศาสนา โดยเฉพาะอยางยงในมงคลขอน บคคล ผกลวตอผลของการกระท�าบาปอกศล กพงมธระทจะตองละอย ๒ อยาง คอ
อารต งดวรต เวนอารต แปลวา งด หมายถงงดการกอกรรมท�าบาป หมาย
ความวา ถาหากมบาปกรรมอนใดทเราไดท�าอยแลวดวยความ หลงใหลเหนผดเปนชอบมากอน จนการกระท�านนไดตดเปนนสย อยางเชนตดสราเมรย ชอบโกหก มจตเหยมโหด ชอบตกปลา ลาสตว เมอรวาเปนบาปกรรมกงดเสย คอเลกท�า การหยดเลก บาปกรรมทท�าอยแลวอยางน เรยกวา อารต แปลวา งด
สวน วรต แปลวา เวน ซงเราชาวพทธมกจะไดยนอยเสมอๆ แตเปนอกรปแบบหนง คอ มชชวรต เวนดมน�าเมา มงสวรต เวนการ กนเนอสตว เวรวรต เวนจากการจองเวร ทวาเวนบาปหมายความ วา ไมรอานท�าบาปกรรมขนอก รวางานใดเปนบาปกรรมกเวนเสย เชนเวนจากการปลน เวนจากการฉอโกง เวนจากการทจรต อยางน เรยกวา เวน
เจตนาในการงดและเจตนาในการเวนตางกน การงด เราม
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๒๐
เจตนาในการช�าระสะสางบาปกรรมเกาในตวเรา สวนการเวน เปน เจตนาระวงตว ไมใหพลดลงไปในทางบาป
การงดเวนจากบาปอกศลเหลาน เปนเหตใหสงคมมนษย ปกตสข พนจากความเบยดเบยนกอทกขแกกนและกน เหลานเปน มงคลแหงความเจรญ
งดเวนจากบาปกรรมมงคลขอท ๑๙
๒๒๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ในมงคลขอน พระพทธเจาทรงแสดงวา “มชชปานา จ สญญ โม” แปลวา ส�ารวมจากการดมน�าเมา ในปญหาขอนเปนขอทจะ ตองท�าความเขาใจในค�าวา “มชชปานะ” เสยกอน
“มชชปานะ” แปลวา ของเมา ซงกนความรวมไปถงของ มนเมาทกอยาง น�าหนกของค�านตรงในภาษาไทยวา “ของเสพ ตดใหโทษ” ซงไมไดหมายถงสราอยางเดยว แตหมายถงของเสพ ตดใหโทษทกอยาง เชน เหลา ฝน กระแช น�าตาลเมา เบยร กญชา ใบกระทอม และของอนๆ อก
“ปานะ” แปลตามตววา ดม คออมเขาปากแลวกลนลงทอง แตโดยความหมายแลว ค�าวา ดม หมายถงการท�าสงใดสงหนงซม เขาไปในตว จะเปนการกน การอม การอด การนตถ การฉด การ สบ รวมอยในค�าวา ปานะ ทงสน
มงคลขอท๒๐
มชชปานา จ สญญโม(ส�ารวมจากการดมน�าเมา)
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๒๒
เพราะฉะนนค�าวา มชชปานะ หมายถงการเสพของเสพ ตดใหโทษทกอยาง และทกวธ เจตนาของมงคลขอนอยทการรกษา ตวไมใหเปนทาสของยาเสพตดใหโทษ ถาใครตดเขาแลวกใหถอน ตวออก ท�าตวใหเปนอสระเสย กจะเกดมงคล
ส�าหรบในมงคลขอนจะแสดงถงโทษของการดมน�าเมา เพราะ เปนเครองท�าใหเกดความประมาท ในทางศาสนาถอวาเปนวตถ อนตราย แตกยงรบวาสราอาจเปนประโยชนได เชน ใชปรงผสม กบยา หรอปรงอาหารใหมรสดขน นนไมไดหมายความวาจะให เราหลกเลยงการดมสรา อยางบางคนทเคยเหนกนยาดองผสมสรา แลวใสยาดองเพยงนดเดยว แตเตมสราเขาไปบอยๆ และกนจน เมามายไมไดสต อยางนเรยกวาขาดความส�ารวม ค�าวาส�ารวมน ทานมงหมายเหมอนกบฉลากยาทบอกวา “ยาอนตราย” ใหระวง คอระวงวาจะเสย หรอหามขาดเลย อยางเชนมใครมาเตอนเรา วา “ระวงจะตาย” เรากจะตองเขาใจวาตองระวงขนาดทไมเฉยด เขาไปหาความตาย พยายามเวนจากทๆ มนจะท�าใหเราตายเดด ขาด ไมใชหมายความวาเราลองตายเลนๆ ดกได หรอตายอยางนน อยางนจงจะผดค�าเตอน ในทางศาสนา พระศาสดาของเราตรสวา ใหส�ารวมจากการดมน�าเมา กหมายความวาใหเราเลกโดยเดดขาด เลกกนเหลาเมายาเสย
ส�ารวมจากการดมน�าเมามงคลขอท ๒๐
๒๒๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
โทษของการดมสรา
พระพทธศาสนาประณามการดมสราและการซองเสพของ มนเมาเสพตดใหโทษทกชนด แตจดหนกอยทสรา โทษของการดม สรา ททานแสดงไวในสงคาลกสตร ซงทรงสอนแกสงคาลกมาณพวา
๑. ธนชาน ท�าใหเสอมเสยทรพย ๒. กลหปปวฑฒน กอการทะเลาะววาท๓. โรคาน อายตน จะเกดโรคหลายอยาง4. อกตต สญชนณ เสอมเสยชอเสยง5. หร โกปนนททสน ท�าใหขาดความละอาย๖. ปญญาย ทพพลกรณ ท�าใหสตปญญาเสอมถอย
การดมสราชอวาไมรกตว ลางผลาญทรพยสมบตลกเมย ผลาญคณงามความดทกอยาง จงชอวาไมรกตว ไมรกคณความด ของตว ไมรกลกเมย ทรพยสมบต ไมรกเกยรตยศของตวทกอยาง คนทดมศลมสตย เปนทเคารพนบถอของคนทวไป ถาเวลาเขาจะ คดท�าลายเสย เขากใชอบายมอมเหลาใหเมาเสยจนลมตวชวนให ท�าผดท�าชวทเขาไดเตรยมเอาไว เพราะเมาจนลมตวไปท�าชวเขาก เสยคน พอเวลาหายเมาแลวนกถงการกระท�าตางๆ ทตวท�าไป ก เกดมความเดอดรอนใจ เหมอนกบวาหนาของตวเองเปนใบหนาท เกลยงเกลาสะอาดไมมต�าหนเลย ตองมาเปนแผล เหนแลวกเกด
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๒4
ความไมสบายใจฉนใด คนทไมเคยท�าบาปท�าชว แตเพราะประมาท ท�าชวเพราะขาดสต นกถงบาปทไมดกยอมไมสบายใจทกท สงท เราท�าไปแลวกใหมนแลวไป เราตองตงตนดวยการส�ารวมใหม อยากระท�าเชนนนอกเปนครงทสอง แตบางคนไมเขาใจ เมอท�าชว ท�าเสยเกดความเสยใจกหนไปดมสราอกเปนการดบกลม ซงยอม เปนไปไมไดจะยงซ�าหนกอก เปรยบเหมอนรางกายของเราหรอพน สกปรก แตแทนทเราจะใชน�าสะอาดลาง กลบใชน�าสกปรกมาลาง แลวลองคดดวามนจะสะอาดไดอยางไร เมอเราสกปรกแลวตอง อาบน�าช�าระรางกาย ฟอกสบใหสะอาด แลวไมเขาไปเกลอกกลว กบสงสกปรกอนๆ อก กไมเปอนสกปรกอกเชนกน
เพอแสดงโทษของการดมน�าเมานน จะขอยกนทานชด ประกอบสก ๓ เรองเพอเปนแนวทางของการพจารณา ซงเรอง หนงเปนเรองตนก�าเนดของสรา ซงมเรองเลาดงน
เรองตนก�าเนดสรา
มเรองเลาวา มนายพรานคนหนง เปนผหาเนอมาสงพระเจา กรงพาราณสเปนประจ�า และไดพบตนไทรใหญตนหนง ทปลาย มโพรง พวกนกแขกเตาคาบขาวสาลมากนทโพรงไมนน และนก อนๆ กคาบชะเอม พรกไทย มากนทโพรงไมนนไมขาด ของเหลา นนกตกลงไปในโพรงไทรเปนอนมาก ครนฝนตกลงมาน�าขงอยใน โพรงไทร และมสแดง มรสเมาบงเกดขน เมอนกทงหลายมากนน�า
ส�ารวมจากการดมน�าเมามงคลขอท ๒๐
๒๒5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ในโพรงไมนนกเกดความมนเมาพลดตกลงมา นายพรานไดดอย สกครกเหนนกนนบนไป เดยวเดยวกตกลงมาอก กเกดความสงสย จงไดขนไปบนตนไทรเหนน�าสแดงกยงไมรวาเปนน�าอะไร นายพรานกกนเขาไปสองสามอก กเกดจตใจครกครน มความสนก สนานแลวกนอนหลบไป พอตนขนมากไดปนขนไปบนตนไทร ตก เอาน�านนไปถวายพระเจากรงพาราณส พระองคใหราชบรษทดลอง ราชบรษเมอทดลองแลวกเกดใจแกลวกลา พระองคกเรยกน�านนวา สรามาจนบดน อกเรองหนงเปนเรองโทษของการดมสรา
ในอดตกาลพระราชาองคหนง ในกรงพาราณส เปนผทดม สราเปนนจ และชอบเสวยเนอเปนประจ�าจะขาดเนอเสยไมไดเลย อยมาวนหนง เปนวนอโบสถซงไมมใครฆาเนอขายในวนนน พอ ครวกเกดรอนใจไมมเนอสดจะถวาย จงเขาไปกราบทลแกพระ อครมเหสใหทรงทราบ พระนางจงตรสวา ถากระนนเมอทานจะ น�าโภชนาหารไปถวายแลว เราจะใหพระโอรสเขาไปกอน เพราะ พระโอรสเปนทรกของพระราชา
เมอพอครวไดน�าโภชนาหารเขาไปถวาย จงไดน�าพระโอรส เขาไปกอน เพราะเปนทดบรอนของพระราชา ซงกเปนเวลาทพระ ราชาก�าลงเมาสราอย ครนเหนพระโอรสทเปนทรกกอมขนนงบนตกแลวชมเชย เมอพอครวน�าอาหารไปถวาย พระราชาไมเหนมเนอ จงถามขนวาท�าไมจงไมมเนอ พอครวกทลใหทราบวา วนนเปนวน อโบสถไมมใครฆาเนอขาย พระราชากจงไดจบพระราชบตรหกคอ แลวโยนไปใหพอครว “ทานจงเอาเนอนแกงมาใหเรา” พระราชา ตรส พอครวกน�าเนอนนมาปรงเปนอาหารถวาย ครนทรงเสวยแลว
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๒๖
กทรงบรรทมหลบไปครนรงเชา เมอสรางเมากทรงเรยกหาพระโอรส พระมเหส
กทรงพลาปร�าพนกราบทลวา พระราชโอรสนนไดถกพระองคฆา แลวประทานใหพอครวไปท�าอาหารเสยแลว เมอพระราชาไดทรง สดบกระลกได รองไหปรเทวนาตางๆ แลวทรงอธษฐานวา ตอน ไปเราจะไมเสวยสราจนตราบเทาสนพพาน
นเปนเรองแสดงใหเหนวา การดมน�าเมากอความพนาศใหญ หลวง แมพระโอรสทรกยง กทรงประหารเสยไดเพราะความเมา
อกเรองหนง หลานชายของอนาถบณฑกเศรษฐไดผลาญ เงนทองเปนจ�านวนมาก แมจะไดรบการชวยเหลอจากเศรษฐกยง ประพฤตเชนนนอก พระพทธเจาไดทรงแสดงใหฟงวา ในกาลกอน เราแมไดใหหมอวเศษอ�านวยสงทตองการทกอยางแกเขา ยงไม สามารถท�าใหพอใจได แลวทรงแสดงเรองอดตมาเลาใหฟงวา
ในอดตกาล พระโพธสตวเปนเศรษฐ ฝงทรพยไวในแผนดน สสบโกฏ ในกรงพาราณส ไดบ�าเพญทานเปนอนมาก เมอตายแลว กไปเกดเปนทาวสกกะเทวราชฯ เศรษฐนนมบตรชายอยคนหนง เมอบดาตายแลวกเอาแตดมสรา ตบรางวลแกนกเตนร�า นกขบ ประโคมครงละพน และกลายเปนนกเลงผหญง นกเลงสรา ผลาญ เงนทองจนหมดสน และไดกลายเปนคนยากจน ทาวสกกะไดทรง ทราบวาเขาเปนคนเขญใจแลวกเกดความสงสาร จงไดประทาน หมอวเศษทใหทกสงทกอยางทเขาตองการ แลวตรสวา “เจาจง รกษาหมอนไว อยาใหมนแตกทาลายลงเปนอนขาดทเดยว เมอ หมอยงมอย เจาจะไมขาดทรพย เจาจงไมเปนผประมาทนะ”
ส�ารวมจากการดมน�าเมามงคลขอท ๒๐
๒๒๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
แลวเสดจกลบ จ�าเดมแตนนชายคนนนกดมสราอกและเทยวไป วนหนงเขาเมาแลวโยนหมอนนขนไปในอากาศแลวรบ โยนแลวรบ ครงหนงเกดรบผด หมอตกลงพนแตก ตงแตนนมาเขากกลายเปนคนยากจนอก
นแสดงใหเหนวา การดมน�าเมา คอสราเมรยเปนเหตแหง ความฉบหาย ท�าใหบคคลผดมไดตกทกขไดยาก แมบดามารดา ญาตกไมอาจอปถมภอมชได ผดมสราท�าตนเองใหหมดคา ไมเปน ทตองปรารถนาของผใด ดงนนพระบรมศาสดาจงตรสวา “การดม สราเปนเหตใหตงอยในความประมาท” และอบายมขคอหนทาง แหงความฉบหายแหงโภคทรพย
ผหวงความเจรญกาวหนา และความเปนมงคลแหงชวตพง เวนจากการดมสราเมรย และสงเสพตดใหโทษทงหลาย ความ สวสดจะเกดแกตนทกเมอ
๒๒๘ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
ในมงคลขอนทานไดแสดงไววา ความไมประมาทในธรรม ทงหลาย ซงเรากพอทจะแยกความหมายของมงคลขอนได ๒ ประการ คอ ความไมประมาท ๑ และธรรมทงหลาย ๑
ความไมประมาทคออยางไร เรองนเปนเรองทกนความหมาย กวางมาก อปปมาทะ ซงเมอแปลแลวกจะไดใจความวา ความไม ประมาท ความไมประมาทนนทานไดใหความหมายไววา ความท
มงคลขอท๒๑
อปปมาโท จ ธมเมส(ไมประมาทในธรรม)
๒๒๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ไมอยปราศจากสต หรอความมวเมาในลาภ ยศ สรรเสรญ สข ในวย ในความทไมมโรค เหลานเปนลกษณะของความประมาททงสน
สตนนเปนธรรมชาตอยางหนงทเปนเครองคมครองรกษาใจ ตลอดจนการกระท�าทางกาย วาจาของเราใหเปนไปในทางทถก ทควร สต ไดแกความระลกได คอระลกไวกอนทจะท�า กอนทจะ พด กอนทจะคดกจการทงปวง บคคลทขาดสตเหนยวรงในการ งานทตนกระท�า กท�าใหเสยหายมากทงทรพยสมบตและชวต เชน เราประกอบการคาขาดการเอาใจใสในสนคา ท�าไปโดยไมรจก กาลเทศะยอมไดรบความพนาศปนปในทสด หรอในสวนรางกาย ไมเอาใจใสบรหารรกษา ยงกวานนยงกลาประกอบเหตอนเปนทาง มาแหงโรค เมอเปนเชนนแลว โรคทยงไมเกดกเกดขน ทเกดขนแลว กก�าเรบมากขน และในทสดกท�าลายชวตของตนเองในทสด หรอ คนทขบรถมความประมาทขบรถเรวเกนอตรา โดยคดวาฝมอของ ตวเองนนดแลว กยอมไดรบความตายในทสด ดงนนการทเราจะ กระท�ากจการใดๆ กตาม ทานสอนใหเรานนมสต คอคดใหดเสย กอนทจะกระท�าการใดๆ ลงไป
ลกษณะของความมสตนแหละทเรยกวาไมประมาท สวนคน ทขาดสต ความยบยงชงใจ ทานเรยกวาคนประมาท
สวนค�าวา ธรรม นน มความหมายหลายประการซงค�านไมได หมายความวาค�าสงสอนของพระพทธเจาเสมอไป ค�าวาธรรมนน เปนค�าในภาษาอนเดยทเขาใชกนมานานแลว ซงพอทจะสรปความ หมายของค�าวา ธรรม วาหมายถงสภาพ สงของ หรอเรองเทานน เอง ซงใชไดทงทางดและทางเลว อยางเชน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๓๐
รปธรรม สงทมรปรางอรปธรรม สงทไมมรปรางโลกธรรม เรองของโลกสภาวธรรม สงทเปนขนเองมรณธรรม ความตายวฒนธรรม ความเจรญหายนธรรม ความเสอม ฯลฯซงสงทยกมาน ลวนแตเปนความหมายของค�าวาธรรมทงสน
ดงนน ความหมายของค�าวา ธรรม หรอความไมประมาทในธรรม ในมงคลขอน หมายถงไมประมาทในค�าสอนของพระพทธเจา ซง ค�าสอนของพระพทธเจานนเปนสจธรรม ความไมประมาทในธรรม กคอความไมประมาทในสจธรรมนนเอง หรอถาจะใหความหมาย ชดเขามา ธรรมนนหมายถงเหตหรอตนเหต อยางขอความใน สปปรสธรรมขอทวา ธมมญญตา แทนทจะแปลวารจกธรรมะ ทาน แปลเอาความหมายทเดยวเลยวา ความเปนผรจกเหต ซงถาเราจะ ศกษาค�าสอนของพระพทธเจาแลว ทกขอลวนแตค�าบอกเหตทงสน คอบอกวาท�าเหตอยางนแลวจะไดรบผลอยางนน หรอไมกบอกวา ผลอยางนเกดมาจากเหตอยางนน ซงเปนค�าสอนทบอกเหตทงสน
ดงนนความไมประมาทในธรรม คอความไมประมาทในเหต นนเอง คนทดเบาตอการกระท�าของตนเอง เพราะการกระท�าของ เราเองทเรยกวาธรรมนนแหละ เปนเหตทจะใหเกดผลตอไป คนท ดเบาตอการกระท�าของตนเอง คนนนเรยกวาคนประมาทในเหต
ไมประมาทในธรรมมงคลขอท ๒๑
๒๓๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ผทรความนแลว กตองละความประมาทเสย ตงอยในความไม ประมาท เมอหมนท�าใหเกดในจตใจของผใดแลว กยอมจะเตอนให ผนนประกอบการอนหาโทษมได ดงนนบณฑตจงสรรเสรญความ ไมประมาทไวอเนกประการ ความไมประมาทนนมคณานสงส มากมายหลายประการ ทงในทางคดโลกและคดธรรม ความไม ประมาทในธรรมทงหลายเปนมงคลอนสงสด ซงหมายถงความ ชว และความดทงปวง ในความชวกไมประมาท คอไมดหมนวา ไมเปนไร แมเพยงเลกนอย กรบละเสยไมปลอยใหเพมพนขน หมนขจดอยเสมอ ความชวกมแตจะหมดไป ในความดกตงใจ ขะมกเขมนกระท�า ไมดหมนวาเลกนอย แลวทอดธระเสย ความด ยอมเพมพนขน เมอความชวหมดไป ความดเตมเปยมยอมบรบรณ ดวยสนตสขซงตนปรารถนา บคคลทไมประมาท ยอมไมคลาดจาก ประโยชนอนตนควรไดควรถง ดงนนจงควรทจะบ�าเพญใหบรบรณ ในตน
ความไมประมาทนมคณมาก ดงทเราจะเหนไดวา คนทไม ประมาทนนยอมจะประกอบกจการงานของตนไดผลด ตรงขาม ถาเราประมาทแลวกจะเกดโทษ ดงทไดกลาวแลววา แมแตกนบหร เพยงกนเดยวกสามารถทจะท�าลายทรพยสนของตนและของผอน ใหมอดไหมไปในพรบตาเดยว ความไมประมาทจงเปนความเจรญ คอตองท�าเหตใหด และท�าเตมท และท�าใหสมผล การปฏบตตน อยางนเรยกวา ไมประมาทในธรรม
ในจตกกนบาต องคตตรนกาย พระพทธองคทรงชเหตส�าคญ ไว 4 ประการดวยกน ทบคคลไมควรประมาทอยางยงคอ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๓๒
๑. ในการละกายทจรต ประพฤตกายสจรต๒. ในการละวจทจรต ประพฤตวจสจรต๓. ในการละมโนทจรต ประพฤตมโนสจรต4. ในการเลกละมจฉาทฐ ตงอยในสมมาทฐรวมความสเรองเขาดวยกน คอไมใหประมาทในการท�า การ
พด การคด และการปรบปรงความคดเหนของตนใหถกตอง เมอ เราประพฤตในความไมประมาทแลว ความเจรญกบงเกดขน แกตนในทสด
ไมประมาทในธรรมมงคลขอท ๒๑
๒๓๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
มนษยทกคนอยากเปนคนด อยากใหตนเปนทรกทชอบใจ ของคนทวไปๆ อยากเปนคนเฉลยวฉลาดรอบรสงทงปวง อยากให ตนเปนทนยมยกยองของคนอน แตสงเหลานจะเกดขนมาไดเพราะ ผนนประกอบเอาไว เชน อยากใหมคนรกใครยกยองนบถอ กตอง เปนคนมสมมาคารวะ รจกเคารพซงกนและกน เหลานเปนเหตให เราเปนทรกใครของคนทวไป ดวยเหตนพระสมมาสมพทธเจาจงได สอนในมงคลขอนวา ใหมความเคารพ
มงคลขอท๒๒
คารโว จ(มสมมาคารวะ)
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๓4
ถาเราจะดความหมายของมงคลขอนแลวกคดวา เปนความ หมายทตนๆ ถาเราคดอยางนนแลวขอบอกไดเลยวา ทานดเบา ธรรมะขอนไปเสยแลว ถาความหมายมอย เพยงเทานแลว พระพทธเจาไมจดเอาไวในอนดบเกอบจะสดทาย ความจรงความ หมายของ คารโว จ น มความหมายมากกวาทเราเขาใจ ทเรา เขาใจความหมายของค�าวา คารวะ ในทนสวนมากแลวจะมงหมาย ถงการกราบไหว ซงความเปนจรงแลวไมไดหมายความวาอยางนน
ความหมายของค�าวา คารวะ นน มลศพทเดมคอ คร เมอ ประกอบกรรมวธทางไวยากรณแลวรปศพทกถกแปลงไป ซงความ หมายของค�าวา คร น ทเราแปลกนทวๆ ไปวาหนก ความหนกน เปนความหมายทออกจะมความหมายไปทางทไมดในทางภาษา ไทย เชนวา ปวยหนก อาการหนก โทษหนก อะไรเหลาน ถาจะ แปลเอาความหมายทไดใจความแลว ควรจะแปลวา ตระหนก
ความตระหนกทเปนความหมายของคารวะนน หมายถง ความตระหนกในความดอนมอยในตวคนอนและสงอน คณความด ทมอยในคนหรอในสงใดกตาม ถาเราไปใสใจ สนใจ ปลงใจใน คนนนสงนน เรยกวาตระหนกในความด นแหละเปนเนอแทของ คารวธรรม หรอความเคารพ
เมอเราเขาใจอยางนแลวอยาไดคดวา กรยากราบไหว ทาโคง ทาหมอบ เหลานเปนคารวะ นเปนเพยงกรยาแสดงคารวะเทานน บางคนอาจจะแสรงท�ากได คารวธรรมนนเปนคณธรรมทมอยใน ใจ เราไมสามารถทจะดดวยตาเปลา หรอจะใชกลองขยายกมอง ไมเหน เปรยบเหมอนคนทรหนงสอ ความรนนอยทใจของคนทม
มสมมาคารวะมงคลขอท ๒๒
๒๓5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ความร เราดดวยสายตากรไมไดวาคนนนมความรหรอไม ตอเมอ เขาแสดงความรออกมาโดยการเขยนหนงสอ หรออานหนงสอ ซง เปนกรยาทแสดงออกมาจากความรทมอยในใจแลว ขอนฉนใดกด คารวะ กบ การแสดงความเคารพกฉนนน
ความเคารพนเปนคณสมบตของหมชนทเจรญแลว ดงจะ เหนไดจาก หมชนทเจรญแลวยอมมความเคารพกน เปนระเบยบ แมแตพระสมมาสมพทธเจาผสงสดในโลก หาบคคลผมคณธรรม เสมอพระองคไมไดเลย ถงกระนนพระองคกยงทรงเคารพในธรรม ทพระองคไดทรงตรสรแลว เพราะทรงเหนวาความทไมมความ เคารพนนเปนสงล�าบาก ดงนแสดงวา ความเคารพเปนคณธรรม ทจ�าเปนส�าหรบโลก
ในมงคลทปนและในคมภรพระไตรปฎก ทานไดแสดงสงท พทธบรษทท�าคารวะ ๖ สถาน คอ
๑. พทธคารวตา ความเคารพในพระพทธเจา๒. ธมมคารวตา ความเคารพในพระธรรม๓. สงฆคารวตา ความเคารพในพระสงฆ4. สกขคารวตา ความเคารพในการศกษา5. อปปมาทคารวตา เคารพในความไมประมาท๖. ปฏสนถารคารวตา ความเคารพในปฏสนถารการตอนรบนอกจากนนกมความเคารพในบดามารดา ครอาจารย และ
ป ยา ตา ยาย พ ปา นา อา ลง ตลอดจนคนทมอาย การเคารพใน ทานเหลานเรยกวา คารวะ ซงการเคารพนนจ�าแนกออกเปน ๓ อยาง คอ การเคารพดวยกาย ดวยวาจา และดวยใจ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๓๖
เคารพพระพทธเจาดวยกายนนคอ เมอเหนทานแลว กยอ กายคารวะดวยองค 5 คอ เขาทง ๒ มอทง ๒ หนาผาก ๑ ให จรดพน ถาเปนภกษสามเณรใหลดผาเฉวยงบา และลดรม ถอด รองเทา ผาคลมศรษะ ใหอยในท ๑๒ ศอก ถาอยในทไกล ตองไป สทอปฏฐาก ถาพระพทธองคปรนพพานไปแลว ไดเหนพระเจดยไมโพธและพระพทธรป กใหเคารพเหมอนอยางนน การเคารพ พระพทธเจาดวยวาจานน คอ ไดเหนพระองคแลวกกลาวสรรเสรญ พระคณ มอรหงเปนตน หรออยทเฉพาะหนา กไมพดจาหวเราะ เฮฮาใหมเสยงดงเปนตน เมอเหนพระเจดยพระพทธรปกมความ คารวะเหมอนอยางนน การเคารพพระพทธเจาดวยใจนน จะได เหนหรอไมไดเหนกตาม กใหใจของเรานอมจตไปถงพระคณของ ทานทกอรยาบถ
การเคารพพระธรรมดวยกายนน กคลายกบความเคารพ ในพระพทธเจา แปลกอยแตวาเมออยในทใกลไมไปฟงธรรมเปน อคารวะ ขาดความเคารพในพระธรรม เคารพพระธรรมดวยวาจา นน ถาเปนคฤหสถการฟงธรรมเปนใหญ ถาเปนภกษสามเณร การ เลาเรยนศกษาทองบนสาธยายเปนใหญ ถาจะฟงธรรมอยาไดพด เสยงดง อยาคยกนในเวลาฟงธรรม การกระท�าอยางนเปนคารวะ การเคารพในธรรมดวยใจนนใหระลกถงคณพระธรรม คอ พระวนย พระสตร และพระปรมตถ ซงรวมเรยกวาปรยตธรรม ส�าหรบเลา เรยนศกษาใหรขอปฏบต ใหระลกถงพระธรรม ขอปฏบตคอ ศล สมาธ ปญญา ใหระลกถงปฏเวธธรรม คอ มรรค ผล นพพาน
ความเคารพในพระสงฆดวยกายนน เมอเหนพระสงฆกยกมอ
มสมมาคารวะมงคลขอท ๒๒
๒๓๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ไหวนมสการ หรอไปถงวดอาวาสวหารและสมา ใหถอดรองเทา และลดรม อยาหมผาคลมไหล อยาคลมศรษะหรอใสหมวกเขาไป ในอาราม เคารพพระสงฆดวยวาจานน คอ เหนพระสงฆแลวกลาว สรรเสรญคณพระสงฆ มสปฏปนโนเปนตน และอยาพดใหพระสงฆ เดอดรอนใจดวยค�าหยาบ และยยงพระสงฆเปนตน เคารพใน พระสงฆดวยใจนน คอจะเหนพระสงฆหรอไมกตาม ใหมจตนอม ถงคณของพระสงฆ มสปฏปนโนเปนตน
สกขาคารวตา ความเคารพในสกขาบทและการศกษา มการ รกษาศล 5 ศล ๘ ศล ๑๐ ศล ๒๒๗ ใหบรสทธ มการปฏบตด ปฏบตชอบตามค�าสงสอนของพระพทธเจาเปนตน
อปปมาทคารวตา เคารพในความไมประมาทนน คอ ใหม สตระลกถงในสตปฏฐานทง 4 ไมปลอยกาย วาจาและใจเปนไป ตามอ�านาจของอกศล หมนประกอบการกศล มใหทาน รกษาศล เจรญภาวนาอยเสมอ อยางนเรยกวา เคารพในความไมประมาท
ปฏสนถารคารวตา เคารพในการตอนรบคอ ธมมปฏสนถาร การตอนรบดวยธรรม และอามสปฏสนถาร การตอนรบดวยอามส การตอนรบดวยธรรมนน คอการแสดงธรรม กลาวใหค�าอบรมสง สอน ใหค�าแนะน�าทด กลาววาจาทไพเราะ การตอนรบดวยอามส มการใหขาว ใหน�า ใหทอยอาศย ใหทนง หมากพลบหร เปนตน เหลานจดเปนการปฏสนถาร
ความเคารพใน ๖ ประการดงกลาวมาแลวนน ท�าใหศาสนา เจรญ และไดชอวายกยองพระพทธศาสนา ถาเราจะมาดในปจจบน บคคลทมความเคารพในหนาทของตนทไดรบมอบหมายใหท�า
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๓๘
ตงใจท�าใหบรบรณไมบกพรอง ผเคารพตอหนาทของผอน โดย อ�านวยความสะดวกแกเขา เพอทจะท�าหนาทนนใหส�าเรจโดยชอบ คอผใหญกบผนอยหรอผเสมอกน ตางเออเฟอตอหนาทของกนและ กน และเหนวามความส�าคญตอเนองกนและเทากน ทจะท�างานให ส�าเรจดวยกน ไมดดายในหนาทของกนและกน และไมขดขวางกน แตชวยกนใหส�าเรจทนกาลทนเวลา แมเปนผใหญกใหความเคารพ ในหนาทของผนอย ไมควรทจะดหมนวามต�าแหนงเพยงเลกนอย เพราะหนาททงหลายยอมจะตอเนองกน ถาสวนนอยไมสะดวก แลวสวนใหญกลาชาลง
ธรรมดาตกทจะสงไดนนตองอาศยอฐทรองลางเปนฐาน ลอง ถาเรายกอฐขางลางออกเสยแลว ตอนบนถงจะมความแขงแรง มความสวยงามสกเพยงไรกไมสามารถทจะอยไดตองทลายลง ฉนใดผใหญจะมอ�านาจมความสงาไดตองอาศยผนอยเปนเครอง สนบสนน และตอเนองกน ถาเราขาดความเคารพในหนาทของกน และกนเสยแลวกจะเปนผลใหความเจรญไมเกดขน พดงายๆ กคอ คารวตา หรอความเคารพในทนหมายถงความทเรารจกหนาทของ ตนวามอยางไร แลวเราท�าตามหนาทนน อยางเชนในรางกายของ เราซงตามภาษาธรรมเรยกวาอนทรย ๖ คอ ตา ห จมก ลน กาย และใจ ตามหนาทด หมหนาทฟง จมกมหนาทดมกลน ลนมหนาท ลมรส กายมหนาทรบสมผส ใจมหนาทคด ตางท�างานประสานกน และรจกหนาทของกนและกน มความเคารพในความส�าคญของกน และกน ไมกาวกายหนาทของกน กท�าใหเรามความสะดวกสบาย แตถาตาเกดอยากจะฟง หเกดอยากจะด จมกเกดอยากจะลมรส
มสมมาคารวะมงคลขอท ๒๒
๒๓๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ขนมาแลว รางกายของเราจะเปนอยางไร หรอวาสงตางๆ มนไม ยอมท�างานตามหนาทแลว เราจะท�าอยางไร
ในสงคมของเรากเหมอนกน ความสงบความสามคคจะเกด ขนไดกตองอาศยทเรามคารวะ หรอความเคารพในหนาท คณ ความดของกนและกน จงท�าใหเกดความพรอมเพรยงกน พระ สมมาสมพทธเจาของเราไดตรสไวใน อปรหานยธรรมสตร ทงฝาย บรรพชตและคฤหสถวา ภกษทงหลายยงเคารพนบถอบชาภกษ ผเปนเถระบวชมานาน เปนบดาสงฆ เปนผน�าของหม จกเชอฟง ถอยค�าของทานอยเพยงไร กพงหวงความเจรญไมมเสอมเพยงนนฯ ในทางฆราวาส ถาชนทงหลายยงเคารพผใหญโดยอายหรอโดยคณ ความด หรอโดยต�าแหนงหนาทอยเพยงไรแลว กพงหวงความเจรญ อยางเดยว ไมมเสอมเพยงนนฯ
ในทางปกครอง บตรธดาเคารพเชอฟงค�าสงสอนของบดา มารดา ศษยเคารพเชอฟงค�าสงสอนของครอาจารย ทหาร ขา- ราชการเคารพเชอฟงค�าสงโดยชอบของผบงคบบญชาเหนอตน พลเมองเคารพตอกฎหมายบานเมอง และพระสงฆเคารพพระวนย พระบญญตของพระศาสดาไมละเมด ยอมเปนทางเจรญแกตนเอง แกวงศตระกล หมคณะ แกชาต ศาสนา ดงนนความเคารพหรอ คารวตา จงจดเปนมงคลดวยประการฉะน
๒4๐ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
ตามพระบาลในมงคลขอนวา นวาโต จ แปลวา ถอมตน ซงม ความหมายแตกตางจากความหมายในมงคลขอทแลว อยามความ เขาใจวาเปนอยางเดยวกน หรอวาเปนธรรมทตอเนองกน ทงน เพราะวา พระพทธองคไดทรงแสดงมงคลคอความเจรญกาวหนา ถาเปนขอเดยวกนแลวจะไมเปนความกาวหนาเลย ในมงคลขอท ๒๒ ทานแสดงไววาใหม คารวตา ความเคารพ และในมงคลขอน แสดงวาใหมความถอมตว ถาจะดเผนๆ แลว เราจะเหนวามความ หมายคลายคลงกน เพราะตามสายตาของชาวบานแลว จะเหนวา อาการอยางนมลกษณะอยางเดยวกน คอเขาใจวาการเคารพคอ
มงคลขอท๒๓
นวาโต จ(มความถอมตน)
๒4๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
กรยากราบๆ ไหวๆ และการถอมตวคออาการกมศรษะ หรอหมอบ เราไปถอกรยาอาการเหลานวาเปนเนอแทของคารวตา กบนวาโต ซงการแสดงอยางนเปนเพยงมรรยาทเทานน คณธรรมอยางนมน อยทใจ จะขอแยกออกใหด
คารวะ คอความตระหนกในคณความดของผอน นวาตะ คอถอมใจของเราเองการบ�าเพญคารวะนน ปรารภผอน สวนนวาตะนน ปรารภ
ตนเอง บางคนมคารวะแลวแตไมมนวาตะกได อยางเชนเรารวา เขาดและตระหนกในความดของเขาเหมอนกน ซงนบวามคารวะ แตในขณะเดยวกน นสยความทะนงตนถอตนมอยในจตใจ กม ความคดวา “แกเกงจรง ดจรง ขาร แตขาเองกหนงเหมอนกน” อยางนเรยกวาทะนงตน หรอในภาษาปจจบนนเราเรยกวา “เบง” คอคนประเภททขาดนวาตะน พอเหนความดของคนอนแลวเปน ตอง “เบง” หรอพองตวเขาหาทนท เหมอนกบองอางทพองตวเอง เพอจะใหเทยมเทาโค ดงนนทานจงสอนใหเราแกตรงน คอแกท ตวของเราเอง
ค�าวา นวาตะ แปลตามตววา ลมออก (น = ออก วาตะ=ลม) นวาโต กหมายความวา ผมลมออกแลว คอใหคลายจากความเบง ตามธรรมดาเราจะเหนไดวาคนเรานนเมอเวลาทไมสบายอยางเชน ทองอด ทองเฟอ เพราะวามลมมาก จะกนอะไรเขาไปกไมได เรา จะตองก�าจดลมในทองทท�าใหทองอดทองเฟอเสยกอน จงจะกน อาหารเขาไปได คณความดกเหมอนกน ตราบใดทเรายงมมานะถอตว หรอพองลมอยแลว คณความดหรอวชาการกไมสามารถท
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒4๒
จะเขาไปได เพราะมนตดอยทความถอตวเสยแลว และความถอตว หรอมทฐนท�าใหคนพนาศมามากแลว ไมมใครทอยากจะคบคาดวย มแตคนรงเกยจ นานเขากกลายเปนคนทสงคมรงเกยจไป เหมอน กบลกโปงทถกอดแนนมากเพราะแรงลม พอนานเขากแตกเพราะ วาลมนนดน ความถอตวกเหมอนกน เมอมมากเขากท�าใหระเบด ออกมา ทางกาย ทางวาจา เปนทนารงเกยจของคนทวไป ทเรยก วา “ไอหมอนมนเบงมาก” บางทความเบงของตวเองนนแหละเปน หนทางใหเจบตวไดงายๆ เหมอนกน
คนทมมานะถอตวหรอ “เบงจด” เหลานเปนคนทท�าความด ยาก ทวาท�าความดยากนน ไมใชยากทความด แตยากทคนท�า เพราะคนประเภทนเปนคนเจามานะ เจาทฐ คดวาตนเองนนม ความประเสรฐเลศลอยกวาคนธรรมดา หรออยางนอยกพอๆ กบ คนทวาเกง ยงเบงมากกยงหาโอกาสท�าความดยาก เพราะถอวา เราดแลว อยางเชน สญชยปรพพาชก อาจารยของอปตสสะ หรอ พระสารบตร เมอตอนทศษยชวนมาเฝาพระพทธเจากไมยอมมา เพราะถอตววาเราเปนอาจารยคนแลว และมอายพรรษามากกวา เลยพลาดจากคณความด
และนอกจากนนคนประเภทน เปนคนทไมยอมรบความมด จากบคคลอน คนเราทจะมความด มความร กตองอาศยจากการ ถายทอดความดความร จากคนอน เชนจากอาจารยถายทอด เอาความดมาจากผทประพฤตชอบ ถายทอดเอาแนวการปฏบต จากพระสงฆ การทเราจะถายเอามาไดนน จะตองอาศยการยอม นอบนอมถอมตน ยอมรบนบถอทาน ตองเทดทานไวในฐานะสง
มความถอมตนมงคลขอท ๒๓
๒4๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
และถอมตวเราลงต�า อยางเชนเราจะถายน�าหรอน�ามนจากถงหนง ไปยงอกถงหนง ตามหลกแลวจะตองเอาถงทจะรบถายไวต�า ถงท มน�าไวสง ไมอยางนนแลวน�ากจะไมยอมลงมา หรอกรณทสงน�า ประปา เขาจะตงถงจายน�าไวสงแลวจงจะจายน�าได ฉนใดคนเรา ลองไดมความเสมอกนแลว หรอมความสงกวาคนทเราจะถายทอด แลว ไมมวนทเราจะไดความดหรอความรมาได ดงนนคนทขาด นวาตะ จงเปนคนทยากจะถายทอดเอาความดหรอความรมาจาก ผอนได
ดงนนพระพทธองคจงไดทรงสอนใหเรางดเบงเสย แลว ประพฤตนวาโต คอความถอมตน ผอนลมเบงออกมาเสยบาง การ ทเราลดทฐมานะนน ไมไดหมายความวาจะท�าใหเราเสยศกดศร หรอฐานะของตนแตอยางใด การวางตวตามฐานะของคนนนไมใช เปนมานะทฐ แตเปนการท�างานตามฐานะของตน ไมอยางนนแลว ความเปนบาวเปนนาย เปนเดกเปนผใหญจะมไดอยางไร ลกษณะ คนมมานะทฐนนเปนลกษณะของคนทหลงผดตางหาก หลงผดคด วาเราดเลศกวาเขาอะไรท�านองน แตพระพทธองคไดทรงสอนให เราเหนความดของคนอน แลวหนมาเปรยบเทยบความดของเรา ละมานะทฐของเราลงเสยบาง
ความเยอหยงหรอมานะทฐนน เกดดวยลกษณะ ๒ คอ เกด ดวยชาตและตระกล ๑ เกดดวยลาภยศและบรวาร ๑ ความจรง แลวการทบคคลทมก�าเนดชาตตระกลสงนนเปนเพราะกศลกรรม เกา คอความประพฤตออนนอมตอบคคลทควรเคารพ เพราะม คณความดสง จงไดใหก�าเนดสง ความทมชาตสงนนเปนของททก
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒44
คนปรารถนาตองการ เพราะเปนเหตใหคนทงหลายเคารพยกยอง แตถาเกดมความเยอหยงถอตนเพราะวาเราเกดในชาตตระกลสง แลว กเปนทนารงเกยจ ไมนานบถอ แสดงวาผมชาตสงนน ไมร คณคาของความมชาตสงของตน น�าไปใชในทางทผด คอทะนงตน เหยยดหยามผอน ควรจะเปนทยกยองนบถอ กเลยกลายเปนคน ทนาเกลยดชง ไมนานบถอไปเสยฯ
ความมงมนนกเหมอนกน เปนผลของกศลกรรมในชาตกอน มาสนบสนน เพราะจะไดใชทรพยทมอยเปนเครองบ�ารงตนและ ผทอยในบงคบใหไดรบความสข ตลอดจนสงเคราะหเพอนรวมชาต ตามสมควร เพอสรางความรกความนบถอ และชอเสยงเกยรตคณ ซงรวมเรยกวายศและเกยรต แตถาเรามทรพยแลวกลบทะนงตน ด หมนผอน ทมก�าลงทรพยไมเทาเทยมตน แทนทจะใชทรพยทมอย สรางคณความดใหเกดแกชมชน เพอใหเกดไมตรและความเคารพ นบถอ กลบใชทรพยไปในทางทกอความเดอดรอน สรางความ รงเกยจแกคนทวไป คนทมความรกเหมอนกน ถาเราใชความรไป ในทางทขมผอนแลว ความรนนแทนทจะเกดคณกลบจะใหโทษ แกตนเอง ซงความดถกเหยยดหยาม ความเยอหยงถอตนเพราะ ชาต ตระกล ทรพย วชานน กอใหเกดโทษมาก ซงเรามกจะไดรบ ขาวทางหนาหนงสอพมพอยบอยๆ ดงนนพระพทธองคจงไดตรส ไวในปราภวสตรวา
ชาตถทโธ ธนถทโธ โคตตถทโธ จโย นโร
สญญาตมตมญเญต ต ปราภวโต มข
มความถอมตนมงคลขอท ๒๓
๒45ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
นรชนใดเยอหยงเพราะชาต เยอหยงเพราะทรพย เยอหยง เพราะโคตร ยอมดหมนซงญาตของตน ความเยอหยงนนเปนทาง ของผเสอม
ความไมเยอหยง ความทประพฤตนอบนอมถอมตนไมถอตว ดหมนผอน เปนเหตใหผอนรกใครและเอนด ชวนใจใหผอนม เมตตากรณาหวงใหมความสขความเจรญ ผใดเปนทรกของคนเปน อนมาก ผนนยอมไดรบความสะดวกในกจการตางๆ น�าตวเองไปส ความเจรญดวยอสรยยศและบรวาร ดงนนผทมความเจรญดวย ชาตตระกล ลาภยศและบรวาร จงควรทจะระวงตนเพราะชาตและ ทรพยเปนตน อยาใหเปนเหตใหเราเปนคนเยอหยงถอตน โปรด ระลกอยเสมอวา คนทจะไปสความเจรญไดนนจะตองอาศยความ นอบนอมถอมตน คนทไมมนวาตะ จะไปสทสงไมไดเลย เหมอน คนทจะกระโดดสงจะตองยอตวเสยกอนจงจะกระโดดไดสง ถาลอง เราไมยอตวซ เราท�าตวแขงๆ จะกระโดดสงไดหรอไม ความถอม ตนกฉนนน ยอมทจะน�าตนไปสความเจรญรงเรองได ดวยเหตนพระพทธองคจงไดตรสวา ความถอมตนนเปนมงคลอยางสงสด
๒4๖ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
ในมงคลขอน พอทานไดอานหวมงคลแลวกจะเกดความ คลางแคลงใจขนมาทนทวา ความสนโดษนนเปนมงคลไดอยางไร ซงเรองความสนโดษนเองเปนเรองราวใหญโตเกรยวกราวกนมาก และท�าใหเปนการเขาใจผดกนอยางใหญโตจนถงกบมการวพากษ วจารณกนอยพกหนงเรยกวาวจารณกนเปนระดบชาตทเดยว และ กหาวาสนโดษนนท�าใหยากจนบางละ หาวาสนโดษขดขวางความ เจรญของชาตบางละ ทงนเพราะสนโดษนนไปคลายคลงกบความ มกนอยเทานนเอง ซงมคนเปนอนมากเขาใจกนวา ความสนโดษก คอความมกนอย จนเรยกกนตดปากวา “สนโดษมกนอย”
มงคลขอท๒๔
สนตฏ(มความสนโดษ)
๒4๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เพอความเขาใจขอใหทานไดดความหมายของค�าสองค�าน ในพระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ทสกนบาต ซงพระพทธองค ตรสวา
ทสยมาน ภกขเว กถาวตถน กตมาน ทส อปปจ ฉกถา สน
ตฏกถา ปรเวกถา อสงสคคกถา วรยาสมภกถา สลกถา สมาธ
กถา ปญญากถา วมตตกถา วมตตญาณทสสณกถา อมาน โข
ภกขเว กถาวตถนต
แปลความวา ภกษทงหลาย เรองทภกษควรสนทนากนมอย ๑๐ เรอง คอ
๑. อปปจฉกถา เรองความมกนอย ๒. สนตฏฐกถา เรองความสนโดษ๓. ปวเวกกถา เรองความสงบวเวก4. อสงสคคกถา เรองความไมคลกคลกบหม5. วรยาสมภกถา เรองท�าความเพยร๖. สลกถา เรองการรกษาศล๗. สมาธกถา เรองการท�าสมาธ๘. ปญญากถา เรองการอบรมปญญา๙. วมตตกถา เรองท�าใหพนทกข๑๐. วมตญาณทสนกถา เรองญาณเครองเหนความพนทกขธรรมทง ๑๐ ขอนทานเรยกวา กถาวตถ แปลวาเรองทควร
กลาว ดงนนเมอเราไดมาพจารณาตามหวขอธรรมเหลานแลว เราก จะเหนไดวา มความหมายแตกตางกนอย ไมอยางนนพระพทธเจา ไมทรงจ�าแนกไวอกขอหนงตางหาก ขอใหพจารณาดทงสองขอด
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒4๘
อปปจฉา ความมกนอยสนตฏฐ ความสนโดษดงนนเมอเราไดความกระจางแลววา ความมกนอย กบ
ความสนโดษ นนเปนคนละขอแลว กขอใหเราเลกเขาใจในทางท ไมงามเสย ซงตอไปนเราจะไดมาศกษาค�าวา สนโดษ ตอไป
ค�าวา สนตฏฐ มลศพทเดมวา สนโตสะ (ส� + ตสะ) เขยน ตามแบบสนสกฤต เปน สนโตษะ เรามาเขยนเปนค�าไทยวา สนโดษสนตฏฐ หรอ สนโดษ แปลตามความหมายแลวจะไดความ หมายวา ยนดพอใจกบของๆ ตน ซงแยกในทางปฏบตออกเปน ระหวางชาววดกบชาวบาน ชาววดคอพระกเครงครดกวาชาวบาน ซงบางทกใชความมกนอยเลยกม
ลกษณะของสนโดษ
สนโดษ ทานไดจ�าแนกออกเปน ๓ ประการ คอ สก ตฏ ยนดของๆ ตน ๑ สนต ตฏ ยนดของทมอย ๑ สม ตฏ ยนด สม�าเสมอ ๑ ถาจะใหเขาใจสนๆ กจะไดความดงน คอ
๑. ยนดตามม๒. ยนดตามได ๓. ยนดตามควรขอแรก ยนดตามม หมายความวา ยนดกบของทตนมอย
แลว หรอจะพดอกอยางหนงวา ความยนดกบของๆ ตนนแหละ
มความสนโดษมงคลขอท ๒๔
๒4๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
คอสนโดษ เรองความยนดกบของๆ ตนนจะตองท�าความเขาใจใหด บางทานเขาใจผดคดวา มวแตพอใจกบของๆ ตวเอง ท�าใหคนคด ไมกาวหนา ท�าใหตนเองและบานเมองไมเจรญ เพอปองกนความ เขาใจผดในท�านองน จงใครทจะยกตวอยางบคคลสองคนมา เปรยบเทยบใหเหนเพอประกอบในการพจารณา คอ คนหนงเปน คนทรกตว รกพอแมของตว รกลกของตว รกสามภรรยาของตว รกประเทศชาตของตว คนทสอง เปนคนไมรกตว ไมรกพอแมของ ตว ไมรกลกของตว ไมรกสามภรรยาของตว ไมรกประเทศชาตของ ตว คนทงสองประเภทนทานจะวาคนไหนด ทานกตองตอบวาคนประเภทแรกด คนประเภทแรกเปนคนทมความสนโดษ มความ รกตว รกความกาวหนาของตว ท�าใหตวเองเจรญ พอแมลกเมย ประเทศชาตเจรญกาวหนา ตรงขามกบบคคลประเภททสอง เปน คนไมมสนโดษ เปนคนท�าลายตนเอง ท�าลายพอแมลกเมยตลอด จนประเทศชาตของตนเอง
เอาอยางนกแลวกน สมมตวาทานเปนผหญง และกมชาย สองคนมาขอความรกจะขอแตงงานดวย ชายคนหนงบอกกบทาน วา เมอแตงงานแลวจะรกลกเมยของตน แตอกคนหนงมาบอกวา เมอแตงงานแลวจะไมรกลกเมยของตน จะเทยวไปรกลกเมยคนอน แลวทานเปนผหญงทานจะเลอกใคร หรอตางวามเจานายสองคน คนหนงรกลกนองของตว อกคนหนงไมรกลกนองของตว ไปเทยว รกและยกยองคนอน แลวทานจะเลอกเจานายประเภทไหน
เมอกลาวมาถงตอนนแลวกจะมคนหวหมอเกดความสงสยวา ถาอยางนนแลวของทมนไมดมอยในตวของเรา เรากจะตองรกมน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒5๐
ดวยหรอ เชนโรคภยไขเจบบางชนดทอยในตว เชน โรคกลาก โรค เกลอน มนอยในตวของเราๆ เรากตองรกมนดวยหรอ หรอวาบดา มารดาของเราตดฝน ตดกญชา ตดสรา เรากตองตดตามหรอรกษา สงนดวยหรอเปลา ขอนขอตอบไดเลยวาไมตองรก เพราะสงเหลาน จะเปนโรคภยไขเจบ กลาก เกลอน หรอฝน กญชา สรา เหลานมน ไมใชของๆ เรา มนเปนเรองทมาทหลง และท�าอนตรายแกตวเราเอง
ขอทสอง ยนดตามได หมายความวายนดกบสวนทได เชน เดมเราตงใจวาจะไดเงนสกพนบาท แตผลทสดมนไดเพยงรอยบาท อกเการอยบาทสญเสยไป เรากหนมายนดกบเงนรอยบาททเราได สวนอกเการอยบาททเราไมไดเรากเฉยเสย อยางนเรยกวายนดกบ สวนทได แตความจรงเทาทปรากฏแกตาและใจคนสวนมากนน มก จะเอาความยนดไปฝากไวกบสวนทไมได ความรสกของคนชนดน ขาดสนโดษในตามได ไดสงใดมาแทนทจะพอใจวานนเปนลาภอนม ส�าหรบตน กลบคดวาสญเสยลาภสวนใหญไปเสยแลว ทไดมาได เพยงเลาๆ เหลอเดนจากคนอนเขา ใจคนทไมสนโดษตามได ม ความรสกอยางนทงนน คอพยายามทจะใสไฟตวเอง ใหมนเรารอน อยตลอดเวลาแทนทจะชอบสวนทได กลบเกลยด แตแลวเอาความ ชอบใจไปฝากไวกบสวนทไมได แลวอยางนจะมความสขไดอยางไร ดงนนเราจงตองฝกหดใจใหรบรความจรงเหลานไวเสมอ
ขอทสาม ยนดตามควร เปนยอดของความสนโดษทเดยว ท วาเปนยอดของความสนโดษนนกเพราะวาความยนดตามควร เปน ความยนดทประกนความสขใจไดตลอด ถาจะเปรยบเอาความยนด
มความสนโดษมงคลขอท ๒๔
๒5๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ตามควรเปนเครองกลนกรอง กเปนเครองกลนกรองทละเอยด เปน เครองกลนกรองอนสดทาย ความยนดตามมอนดบแรก เปนธรรมะ ทชวยใหเรายนดกบของทเราม เลกยนดกบสงทเราไมม อนดบสอง ยนดตามได ธรรมะขอนสงขนมาอกระยะหนง อนดบสามยนดตาม ควร เทากบเปนธรรมะก�ากบความยนดตามมตามไดอกทหนง ของ ทเรามอยกบของทเราไดมา บางอยางกเปนของทควรใชควรบรโภค บางอยางกไมควรใชไมควรบรโภค อยางเชน เราไดผลไมมา ๒ ผล และไดมาใหมอก ๑ ผล ผลทมอยมนเกดเนาเกดเสยขน เรากเลก ยนดทงมนไป อยาเกบไวใหเนาคาบาน เหมนเนาเปลาๆ ไมใชวา เปนของๆ เราแลวตองยนดเรอยไป เนากเกบไว เสยกเกบไว สวน ผลทสองทไดมาใหม เรายนดกบการทเราไดมา แตพรอมกนน เมอถงคราวกนกตองเลอกกนแตทมนควรกน เมลดและเปลอกเรา กตองฝานมนทงไป ไมใชวาถาไดมาแลวตองกนทงหมดผล เปลอก เมลดกกนดวย เราตองเลอกกนเทาทมนจะกนไดฉนใด ความยนด ตามควร ซงเปนความยนดสดยอดกเชนเดยวกน มอะไรไดมาตอง พจารณาถงความทควรหรอไมควรดวย ความยนดตามควรน ทาน วางหลกไวส�าหรบพจารณา ๓ ประการ คอ
๑. ยถาลาภะ ควรแกฐานะ ๒. ยถาพละ ควรแกสมรรถภาพ๓. ยถาสารปะ ควรแกศกดศรยถาลาภะ ควรแกฐานะนน ไดแกฐานะของเรา คอเราตอง
นกถงฐานะของเราวา เราอยในฐานะอยางไร เปนบรรพชต เปน คฤหสถ เปนผใหญ เปนผนอย แตละฐานะกยงมจ�าแนกชนออก
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒5๒
ไปอก ตวอยางเชน ในฝายคฤหสถกแยกออกไปอกทางยศ มนาย พล นายพน นายรอย นายสบ พลทหาร ทางพลเรอนกม หวหนา กอง หวหนาแผนกประจ�าแผนก ลดหลนกนลงไป รวมความแลว เราแตละคนมฐานะไมเหมอนกน คนมสนโดษประเภทน เปนคนร ประมาณตว วางตวไดเหมาะสมกบฐานะของตน เขาหลกของคนด ขอทวา อตตญญตา เปนผรจกตน และขอวา มตตญญตา ความ เปนผรจกประมาณ ถาเปนผนอยกเปนผนอยทนารก ถาเปนผใหญ กเปนผใหญทนาเคารพนบถอ คนทขาดสนโดษประเภทน ไมมทาง ดมแตทางเสย เสยถงสองทาง คอ ๑. เสยในทางใฝสงเกนฐานะ คด แตจะเอาดเอาเดน หนกเขากกลายเปนคนทสงคมรงเกยจ ๒. เสย ในทางเหอเหมในสงทเกนวาสนาของตน
ยถาพละ ควรแกก�าลง หรอสมรรถภาพ ก�าลงของคนหรอ สมรรถภาพของคนนนมไมเทากน ไมวาจะเปนก�าลงกาย ก�าลงใจ บางคนก�าลงกายเขมแขง แตก�าลงใจออนแอมาก กระทบอะไรนด อะไรหนอยไมได พลอยตายเอางายๆ บางคนก�าลงกายออนปวกเปยก แตก�าลงใจเขมแขงเดดขาด สามารถเอาชนะคนทมก�าลงกาย แขงแรงไดอยางนาอศจรรย รวมความแลววาคนเรานไมเหมอนกน แน อยาไปหลงเขาใจผดวาเปนคนแลวเหมอนกนหมด
ยถาสารปะ ยนดตามศกดศร หมายความวา ใหยนดตาม ในสงทเหมาะทควรแกภมศลธรรมของตน หรอจะพดวายนดตาม ความดของตนกได ถาจะพดใหเขาใจชดตามค�าสามญกจะไดวา “ศกดศร”
ของใครกตาม แมวาเราจะพอใจตามไดและตามก�าลงทเรา
มความสนโดษมงคลขอท ๒๔
๒5๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
มอย แตถาไปเกดยนดกบสงนนเขาแลวมนเสยศกดศรของเรา คอ เสยศลเสยธรรม เสยชอเสยของ สงนนเรากไมควรยนด
เมอไดอธบายมาเสยนานกใครทจะใหเราคดดวา ธรรมะใน ขอสนโดษนเปนภยตอความเจรญกาวหนาของใครหรอไม ทงใน ทางสวนตวและในทางสวนรวมและประเทศชาต ความมสนโดษ นน ท�าใหเกดความสข คอคนเราถามความพอใจเสยอยางเดยวแลว ความสขกจะเกดขน แตถาคอยไมมความพอใจแลว ความสขจะ เกดขนไมได ความมสนโดษนนท�าใหเกดความกาวหนาและมความ เจรญโดยเฉพาะอยางยง ความกาวหนาทางจตใจ ในทางโลก เรา ลองมาดกนวา ระหวางคนทรกหนาทของตว กบคนทไมรกหนาท ของตวเองนน ใครจะมความกาวหนากวากน คนทมหนาทของ ตวเองแลวแตไมรกหนาท ไปเทยวท�างานอนซงไมใชหนาท ถาทาน เปนผบงคบบญชา ทานจะเลอนคนไหนขนในต�าแหนงสง แนนอน ทานจะตองเลอกเอาคนทรกหนาทมาท�างาน เพราะคนทรกหนาท ของตนนนสามารถทจะท�างานใหเจรญกาวหนาตอไป ดงนน พระพทธองคจงทรงชใหเราเหนวา ความมสนโดษเปนมงคล อยางยง กอนจบมงคลขอน ขอยกเอาอทานธรรมของทานเจาคณ ศาสนโสภณ (แจม จตตสลโล) วดมกฏกษตรยารามวา
ความไมพอใจจนเปนคนเขญพอแลวเปนเศรษฐมหาศาลจนทงนอกจนทงในไมไดการจงคดอานแกจนเปนคนพอ
๒54 ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
โลกทจะตงอยได โดยอาการราบรนเปนปกตสขพนจากทกข ยากลมจม ดวยอาศยเหต ๒ ประการคอ ผมอปการะเกอกลอดหนน กน ๑ ปฏการะ การตอบแทนคณทาน ๑ เชนบดามารดาอปการะ บตรดวยการเลยงด ปกครองรกษาใหเจรญเตบโต จนสามารถชวย เหลอตวเองไดแลว บตรส�านกอปการคณของทานแลวแสดงความ เคารพนบถอไมดหมน ตงใจปฏบตตามโอวาทของทานผแนะน�า พร�าสอนใหเวนชว ใหประพฤตด ไมฝาฝน ตงใจเลาเรยนศลปวทยา เพอเปนคนฉลาดตามความประสงคของทาน ท�าตนใหเปนทเบาใจ
มงคลขอท๒๕
กตญญตา(มความกตญญ, เปนสตบรษ)
๒55ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ของทานในปฐมวย เมอพนปฐมวยไปแลว เสรจจากการศกษา ศลปวทยาแลวตงใจประกอบอาชพทชอบ เพอตงตนใหเจรญดวย ทรพย ยศ เกยรต ไมตร และความสข ดวยความขยนหมนเพยร แสดงความเปนคนดใหทานเหน ใหทานเชอถอไววางใจวาจะเปน ผสามารถปกครองตน ปกครองทรพย ด�ารงวงศตระกลใหเจรญได เมอทานเจบปวยกชวยดแลรกษา ชวยเหลอกจการงานของทาน เหลานเปนหนาทของบตรทจะพงกระท�าตอผมอปการคณ ดงทได แสดงไวในมงคลขอทวา เลยงดบดามารดาใหเปนสข ซงในทนจะไม ขออธบายใหมากความเพราะจะกลายเปนวาอธบายซ�าขอ
ตามความหมายขางบนทไดแสดงมาแลว หรอผอนทใหความ หมายในมงคลขอนวา กตญญ แปลวา รคณททานอปการะแลว เหลานเปนการแปลตามความหมาย ถาเราจะมาพจารณาดแลว ความหมายในมงคลขอนจะตองมความหมายยงไปกวาทเรารๆ กนอย ทงนไดกลาวไวแลววา พระพทธองคแสดงมงคลไวเพอท จะท�าใหผปฏบตตามเจรญกาวหนาตอไป ดงนน ความหมายของ มงคลขอนทวา กตญญ จะตองมความหมายสงกวาทเรามความ เขาใจกนอย ลองดความหมายของมงคลขอนในมงคลทปน ตอน ปลายของมงคลทานสรปไววา
“กตญญตาย สปปรสภมย ตวา” แปลวา ตงอย ในภม สตตบรษ โดยความเปนคนกตญญ ซงความหมายนมความหมาย วา กตญญในมงคลท ๒5 เปนกตญญชนสง ทเรยกวาชนสตตบรษ
ทานพนเอกปน มทกนต ไดอธบายความหมายของค�านวา “...ความกตญญสามญทวไป (ซงเปนคกนกบกตเวท) เปนการร
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒5๖
อปการคณทคนอนท�าแกตน จะรบรองวาใครมคณกตอเมอเขาท�า อะไรใหแกตวเทานน เชนรบวาพอแมมคณกเพราะทานเลยงดเรา มา รบวาครอาจารยมคณ กเพราะทานไดสอนวชาความรแกเรา มา รวาญาตพนองมคณ กเพราะทานเหลานไดเคยใหขาวน�าเรา รบประทาน รวมความวากตญญอยางสามญทวไป หมายถงร อปการคณทเขาท�าใหเรา นกตญญสามญ
สวนกตญญชนสตตบรษ หมายถงการรเหนความดอนมอย ในตวของคนอน ใครมความดกรวาเขาด ไมวาเขาจะท�าอะไรใหเรา หรอไมกตาม”
เมอไดยกเอาขอความทงในฝายบาล และความคดเหนของ ทานผเปนปราชญมาเสนอแลว เรากจะมความเขาใจไดอยาง ถองแทวา กตญญ ในมงคลขอนสงกวากตญญสามญตรงทวา เปน กตญญซงอยในภมของสตตบรษ ซงมความเหนตางจากคนสามญ ทวๆ ไป คนทไมใชสตตบรษนน ยากทจะรบรวาคนอนด ถาตวเอง ไมไดรบประโยชนจากเขา แมวาคนนนจะเปนคนดท�าคณประโยชน ชวยเหลอคนทงเมอง ถาเราคนเดยวไมไดรบแลว กไมยอมทจะรบร ความดของคนอน เทานนยงไมพอ ยงแถมโพนทนาวารายเขาเสย ดวย เพราะวาตวไมไดประโยชน ซงความกตญญชนสามญถาเรา จะพจารณาแลวกจะเหนไดวา ตองไดรบประโยชนจงจะรคณ ซง ความกตญญแบบนกไมพนเหนแกตวอยนนเอง ดงนนความกตญญ ในมงคลขอนจงสงกวากตญญสามญ
คนมกตญญแบบสตตบรษแลว ไมยอมเอาตวเองเปนเครอง วดความดของคนอน ใครดกรบรวาด เปนการตดสนความดดวย
มความกตญญ, เปนสตบรษมงคลขอท ๒๕
๒5๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ความด ซงอยในหลกขอทวา ธรรมาธปไตย ปรารภธรรมเปนใหญ ดงนนเราจะเหนไดวา กตญญแบบสามญนน เปนเหตใหเกด กตเวท สวนกตญญแบบสตตบรษ เปนเหตใหม ธรรมสวนะ การ ฟงธรรม เปนการยอมรบถายทอดความดจากคนอน ซงกมความ สมพนธกบมงคลขอตอไป คอขอ ๒๖
กอนทจะขามไป จะใครขอใหความหมายของค�าวา สตตบรษ เสยกอน เพราะวาผทไมคนเคยกบภาษาธรรมกจะสงสยวา สตต- บรษ นนแปลวาอยางไร สตตบรษ นนแปลวาผสงบ หรอผทม คณธรรม ๗ ประการ (สตต = เจด, บรษ = บคคล) ซงมภมธรรม ดงน
๑. ธมมญญตา เปนผรจกเหต๒. อตถญญตา เปนผรจกผล๓. อตตญญตา เปนผรจกตน4. มตตญญตา เปนผรจกประมาณ5. กาลญญตา เปนผรจกกาล๖. ปรสญญตา เปนผรจกชมชน๗. ปคคลปโรปรญญตา เปนผรจกบคคล คณธรรมทง ๗ ประการนแหละเปนภมของสตตบรษ ซงเมอ
บคคลใดท�าใหมในตนแลวกจะเปนผมความสงบ เพราะเปนผไม ฟงซานทะเยอทะยานจนเกนเหต นอกจากนน ความหมายของ ค�าวา กตญญ ในมงคลขอนทานยงไดใหความหมายคลมไปถงวา รคณของบญกศล คอความดทตนเองไดท�าสบตอกนมาโดยไม ขาดสาย อนเปนเหตดทสงเสรมใหตนเจรญรงเรอง กจะไดตงใจ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒5๘
ท�าความดทจดวาเปนบญกศลนนสม�าเสมอ ไมทอดธระเสย เมอ เรายงท�าความด ความดกยงแสดงผลใหเหนชด น�าใหท�าดยงขน ซงนบวาเปนมงคลอยางสงประการหนง
ดงนนเรากจะไดความรวา กตญญในมงคลขอท ๒5 น หมาย ถงความกตญญอยางสตตบรษ คอรจกคณความดและคณธรรม อนมอยในตวผอน ตลอดจนรจกบญคณของบญกศลทตนท�ามาแลว วามคณคาอยางไร และตงหนาทจะประกอบคณความดตอไป
มความกตญญ, เปนสตบรษมงคลขอท ๒๕
๒5๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ไดกลาวแลวในมงคลท ๒5 วาความมกตญญตามแบบสตต- บรษนน เปนเหตใหเกดธรรมสวนะ คอการฟงธรรม ดงนนในมงคล น พระพทธเจาทรงตรสวา “กาเลน ธมมสวน การฟงธรรมตาม กาลเปนมงคล”
ความรและความฉลาดของโลกทสบตอกนมาและเจรญขนนน อาศยจากการถายทอดกนมาดวยการฟงตอๆ กนมา แมการรมงคล ในพระพทธศาสนาทกอยาง กอาศยฟงจากทานทรมากอน เลา บอกฟงตอๆ กนมา ดงนน การฟงจงเปนบอเกดแหงปญญาความร ตางๆ ทงทเปนฝายโลกและฝายธรรม นยายตางๆ ทเปนสารคด
มงคลขอท๒๖
กาเลน ธมมสวน�(ฟงธรรมตามกาลอนสมควร)
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๖๐
หรอเปนสภาษตสอนใหเวนชว ประพฤตด สบตอกนมาไมขาดสาย กดวยการเลาบอกใหฟงตอๆ กนมา ผฟงเหนวาเปนประโยชนกเลย เลาใหลกหลานฟง เพอรจกประพฤตตนใหเหมาะสมกบภาวะกาล ของตนและของโลก เพราะวาคนเราในโลกนมความปรารถนาอยาก จะใหคนด บดามารดา ครอาจารย ทอตสาหสงสอนบตรและศษย กมความปรารถนาทอยากจะใหบตรหรอศษยของตนเองเปนคนดมวชาความร ไมตองการใหศษยและบตรของตนเปนคนชว ดงนน คนทตงใจศกษาเลาเรยน ประพฤตปฏบตตามค�าสงสอนจงเปน คนด สวนผทไมตงใจศกษาเลาเรยน ไมตงใจประพฤตดตามค�า สงสอน กยอมเปนคนชวและไรวชาความร คนทเปนคนดมวชา ความรท�าใหโลกเจรญ สวนคนทไมมวชาความรและประพฤตชว เปนคนทท�าใหโลกเขาสความเสอม ไมเปนทตองการของชาวโลก ดงนนการฟงหรอการศกษาจากผรนนจดวากอใหเกดความเจรญ
ตามความหมายของมงคลขอนวา “กาเลน ธมมสวน” แปลวา การฟงธรรมตามกาล หมายความวาการทเราฟงธรรมตามระยะ เวลาอนสมควร เปนการท�าใหตวเกดความเจรญกาวหนาอกทาง หนง ในทางโลกถาเราจะพจารณาแยกประเภทของเสยงแลวกจะ ไดอย ๓ ประเภท
เสยงทท�าใหจตใจเลวลงเสยงทท�าใหจตใจเสมอตวเสยงทท�าใหจตใจดขนเสยงแรกทท�าใหจตใจเลวลง ไดแกเสยงดาทอกนตางๆ
ตลอดจนเสยงทกลาวค�าไมไพเราะสภาพ เสยงทสอง ฟงแลวเสมอ
ฟงธรรมตามกาลอนสมควรมงคลขอท ๒๖
๒๖๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ตว ไดแกเสยงทเปนไปตามภาษาโลก อยางเชนเสยงรองเรยกกน เสยงเจรจากน เสยงเพลงทขบกลอมอารมณเหลาน เปนตน เสยงทสาม ฟงแลวเกดความเจรญขน ฟงแลวท�าใหเกดความสวาง ความรแกจตใจ เสยงเหลานไดแกเสยงธรรม
เสยงทเรยกวา เสยงธรรม นน ไดแกค�าสงสอนของพระพทธ- เจาทงหมด ททรงสงสอนโดยมวตถประสงคไดบรรลประโยชน ในปจจบน ๑ ทรงสงสอนเพอใหบรรลประโยชนในเบองหนา ๑ และทรงสงสอนใหบรรลประโยชนอยางสงสด เชนทรงสงสอนให เจรญสมถะ และวปสสนา เปนตน
เมอเราเขาใจอยางนแลว ปญหาตอไปกคอ กาลอยางไรเปน กาลทควรฟงธรรม เมอจะแยกประเภทของกาลฟงธรรมแลวจะได อย ๒ ประเภท คอ
กาลฟงธรรมตามพทธบญญตกาลฟงธรรมตามพทโธวาทกาลฟงธรรมตามพทธบญญตนน มหลกฐานตามพทธวจนะวา“จาตททส ปณณรส ยา จ ปกขสส อฏม กาลา พทเธน
ปญญตตา สทธมมสวนสสเม”
แปลความวา วนท ๑4 ค�า ๑5 ค�า และวน ๘ ค�าแหงปกษ เปนวนทพระพทธเจาทรงบญญตไวใหฟงธรรม หมายความวา วนพระ ๘ ค�า ๑4 ค�า ๑5 ค�า เปนกาลฟงธรรมตามพทธบญญต
สวนในดานพระพทโธวาท คอค�าสงสอนเชงแนะน�าของ พระพทธเจา กาลส�าหรบฟงธรรมนนไมไดก�าหนดเปนการตายตว เพยงแตเมอไรมเรองสมควรใหฟงธรรมกฟง ทานยกตวอยางกาล
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๖๒
อนสมควรฟงธรรมไว ๒ ขอ คอ๑. เมอจตของตนถกวตกครอบง�า๒. เมอมผแสดงธรรมในขอแรกทรงหมายความวา เมอใดจตของเราถกอกศลวตก
เชนความคดไปในทางต�า ถกกเลสเขารบกวนจตใจ กใหชวยตวเอง โดยการฟงธรรม ไมจ�าเปนทจะตองรอใหไปถงวนพระ เหมอนกบ วาในเวลาใดทเรารสกวาจะมโรคแกตว เรากควรไปหาหมอเพอ เชครางกาย ไมตองรอใหถงก�าหนด
ประการทสอง หมายความวา เมอมผแสดงธรรมเชน มเทศน มปาฐกถา มอภปราย กควรทจะหาโอกาสทจะไปฟงเพราะโอกาส เหลานหายาก จงควรทจะหาโอกาสเปดฟงโดยทเราไมจ�าเปนตอง ออกจากสถานทถาเราไมมเวลาวางออก
การฟงธรรมนนมประโยชนอยางไร ซงเปนปญหาทมกจะถก ตงอยในสมองของคนเกอบจะทวไป และอยางไรทานจงจดวาเปน มงคล ประโยชนของการฟงธรรมนนมมาก แตทพระพทธองคได ทรงแสดงไวใน พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต วา
๑. อสสต สณาต ผฟงยอมไดฟงเรองทยงไมเคยฟง เพอ เพมพนความร ความฉลาดของตนเอง เพราะผแสดงธรรมยอม จะตองศกษา คนควา และขบคดขอธรรมใหมๆ มาแสดง
๒. สต ปรโยทปต ผฟงยอมเขาใจเรองทเคยฟงแลว แต ไมแจมแจง หมายความวา ถาหวขอธรรมทตนไดฟงมาแลว ผฟง กจะไดใชการฟงนนเปนเครองทบทวนความรทางธรรมะ และท�าให เกดความแมนย�าและแตกฉานยงขน
ฟงธรรมตามกาลอนสมควรมงคลขอท ๒๖
๒๖๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
๓. กงข วหนต ผฟงยอมท�าลายความสงสยของตนเสยได หมายความวา ถาผฟงยงมความลงเลสงสยในธรรมะบางอยาง หรอท�าความดบางอยาง เมอไดมาฟงธรรมะเพมเตม จะท�าให ความสงสยลงเลใจนนหมดสนไป และตดสนใจละความชวและ ท�าความดงายขน
4. ทฏ อช กโรต ท�าความเหนใหตรง คอปรบความคดเหน ของตนเองใหถกตองตามความหมายของธรรมะ ทใครจะมงไปส การเรยน การท�างาน การครองเรอน การท�าบญ การบ�าเพญ ภาวนาเพราะในระหวางทเราด�าเนนชวตสจดหมายปลายทางของ ชวต เราจะถกมารคอกเลสรบกวน ท�าใหเกดความเหนผด การ ฟงธรรมจะท�าใหเราเกดความรวาความคดเหนของเราไดบดเบอนไป อยางไร แลวกจะไดเลกความคดความเหนนนเสย
5. จตตมสส ปสทต จตของผฟงยอมผองใส หมายความวา การฟงธรรมเปนการฝกหดอบรมจตใหเกดความสงบผองใส
ดงนนการฟงธรรมตามกาลอนสมควร จงเปนอดมมงคลอน สงสด เพราะเปนเหตใหเกดความรความเขาใจ ความฉลาด และ เปนการอบรมจตของเราใหสงขนดงกลาวมาแลว
๒๖4 ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
ความอดทนเปนเครองตบแตงจตใจของเราไมใหเกดความ ทอถอย ทกสงทกอยางในโลกนทจะส�าเรจดวยความงายโดยไมม อปสรรคเปนไมม ทกอยางจะตองมอปสรรคทงสน ตางกนแตวา จะมากจะนอยกวากนเทานน ดวยเหตนบคคลผทหวงความเจรญ ในกจการตางๆ ตองปลกฝงความอดทนใหมอยในใจ เพอจะเปน เครองตานทานสงทจะมาท�าใหสงทเราปรารถนาตองสญเสยไป เหมอนกบวารางกายของเรานมก�าลงตานทานโรคเอาไว หรอไม อยางนนเรากตองฉดวคซนปองกนตวเอาไวฉนใด บคคลทมขนตอย ในตนแลว กเหมอนมก�าลงตานทาน หรอมวคซนปองกนตวฉะนน
มงคลขอท๒๗
ขนต จ(ความอดทน)
๒๖5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ขนต เมอแปลตามตวกจะไดความหมายวา ความอดทน ทานไดจ�าแนกความอดทนเอาไวสามประการคอ ทนล�าบาก ๑ ทน ตรากตร�า ๑ และทนเจบใจ ๑
ทนล�าบาก นนอธบายวา ความทมความอดทนตอความเจบ ปวยอนเกดจากการทเราไดรบความทกขเวทนาทางกาย หรอไดรบ บาดเจบอยางใดอยางหนง ไมแสดงอาการทรนทรายหรอสงเสยง รองครวญคราง ซงอาจจะท�าใหเกดความล�าบากแกผพยาบาลอก ดวย ความอดทนตอทกขเวทนาอยางนเรยกวา ทนล�าบาก ทน ตรากตร�า ไดแกการทนตอ ความหนาว ความรอน แดด ฝน ใน ระหวางทเราประกอบกจการงานตางๆ ซงจะตองประสบกบความ หนาว ความรอน ลม แดด สมผสเหลอบยงตางๆ เรากมความ อดทน ไมทอดทงกจการงานกลางคน ฟนฝาอปสรรคนนๆ จนกวา จะบรรลถงทตนปรารถนา ความทนเจบใจ ไดแกการอดทนตอ การถกดาวา เสยดสจากคนทวๆ ไป ไมแสดงอาการโกรธเคอง หรอความอาฆาต เหลานเรยกวาทนเจบใจ นเปนลกษณะของ ความหมายของค�าวา ขนต
แตความหมายของค�าวา ขนต ในมงคลขอน ทานใหความ หมายวา ไดแก อธวาสนขนต ซงในมงคลทปนภาค ๒ ตอนอธบาย มงคลขอขนต ในทนนทานอางหลกฐานจากคมภรอรรถกถา ปรมตถ โชตกา ขททกปาฐะ วา
“...ขนต นาม อธวาสนขนต ยาย สมนนาคโต ภกข - ฯลฯ -
ภทรกโต มนสกโร ตโต อตตร อปราธภาเภน อายสมา ปณณ-
ตเถโร วยาต... แปลความวา ค�าวาขนต (ในมงคลขอน) หมายถง
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๖๖
อธวาสนขนต ซงถาภกษมขนตขอนแลว แมวาถกคนอนดาดวย ค�าดาถง ๑๐ อยาง* หรอถกขมเหงจตใจ กจะด�ารงจตของตนไวใน ฐานะดกวาคนทมาดามารงแกตน โดยททานไมท�าชว (ตอบ) เชน ทาน พระปณณะไดท�าตวอยางมาแลว
จากบาลทยกมาน กแสดงใหเหนวา ขนต ในมงคลขอน ทาน หมายเอา อธวาสนขนต ความหมายของค�าวา อธวาสนขนตนน หมายความถง ความอดทนตอค�าวารายหรอค�าดาทอ เสยดสของ บคคลอน ซงหมายความเอาบคคลทลวงเกนเรานนมฐานะต�ากวา เรา แตถาผนนมฐานะสงกวาเราและเราไมมทางจะตอบโตได เพราะเขามอ�านาจกวา ความอดทนทมเพราะกลวอ�านาจไมจดเปน อธวาสนขนต ซงมพระบาลในมงคลทปนภาค ๒ แสดงวา
ภยา ห เสฏวโจ ขเมถ สารมภเหต ปน สาทสสส โย จธ
หนสส วโจ ขเมถ เอต ขนต อตตมมาห สนโต
ค�าแปลโดยใจความ คนอดทนตอถอยค�าของคนทสงกวา เพราะความกลว อดทนค�าของคนเสมอกนไดเพราะแขงด แตถา ผใดในโลกน ทนค�าของคนเลวกวาได สตตบรษกลาววาความ อดทนนนสงสด
และอกทอนหนงกลาววา
ความอดทนมงคลขอท ๒๗
* หมายถง อกโกสวตถ ๑๐ อยาง (เรองทยกขนดากน ๑๐ ขอ) คอ ดาวา แกเปน โจร แกเปนพาล แกเปนคนหลง แกเปนวว แกเปนหมา แกเปนอฐ แกเปน สตวนรก แกเปนสตวดรจฉาน คนอยางแกไมมหวงจะไดไปสวรรค คนอยางแกจะ ไปสทคต”
๒๖๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ตตต เอต ขนตนต ยญจ เอต
ชาตโคตตาทห หนสส วจนกขม เอต
ขนต อตตมนต โปราณกปณฑตา วทนต
ยมปเนต ชาตอาทห เสฏสส
ภเยน สทสสส การณตรยลกขเณ
สารมเภ อาทนวทสสเนน ขมน เนสา
อธวาสนขนต นาม.
แปลความวา “ค�าวา ขนต ในบาล (ทอนกอน) นนหมายถง ความอดทนตอถอยค�าของคนผต�ากวาโดยชาตตระกล เปนตน เปน บณฑต แตโบราณกลาววาเปนขนตสงสด”
สวนความอดทนตอถอยค�าของคนผสงกวา เพราะกลวเขา และความอดทนตอถอยค�าของคนเสมอกน เพราะดวยการชงไหว ชงพรบกบเขา ขนตอยางนไมเรยก อธวาสนขนต
เมอยกบาลมาแสดงกเปนอนวาเราไดเขาใจความหมายของค�าวา ขนต ในขอนแลววา ทานหมายถงขนตขนสงสด คออธวาสนขนต บคคลผทมอธวาสนขนตอยางดเยยม ในครงพทธกาลพระพทธเจา ไดทรงยกยอง พระปณณะ ในปณโณวาทสตร ซงมเรองเลาวา
พระปณณะผอดทน
พระปณณะนเปนพระภกษชาวสนาปรนตะ มอาชพเปน พอคา มฐานะดพอควร และทานปณณะไดเดนทางไปยงกรง
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๖๘
สาวตถเพอกจการคา และไดมโอกาสไปเฝาพระสมมาสมพทธเจา ไดฟงธรรมะ กเกดความเลอมใสศรทธา จงทลขอบรรพชาอปสมบท ในพระพทธศาสนา
ครนอปสมบทแลวการบ�าเพญเพยรไมไดผล ทานมความคด วาหากไดจารกไปท�าความเพยรในแควนสนาปรนตะอนเปนบานเกด ของทาน จะไดผลดกวา ทงนกเนองจากวา อากาศในแควนสาวตถ นนไมเหมาะกบทานกเปนได จงไดเขาไปทลลาพระพทธเจาวา
“ในชนบทแถวสาวตถนนไมคอยสบายพะยะคะ ไมเหมาะ
สาหรบการทาความเพยรของขาพระองค”
“แลวเธอคดวา ทไหนจะสบายเลาปณณะ” พระพทธเจาทรง รบสงถาม ซงพระองคกทรงทราบไดดวา สงแวดลอมนนเปนสวน ส�าคญในการท�าความเพยรอยเหมอนกน
“ขาแตพระองค ขาพระองคคดวา ทางตาบลสนาปรนตะ
คงจะสบายกวาทน จงใครจะขอทลลาไปทาความเพยรทางโนนด”
“เธอแนใจหรอปณณะ” พระองคทรงถาม “ชาวสนาปรนตะ นนมนสยดรายมากนะ ทงเปนคนหยาบคายดวย เธอจะมความ
อดทนไหวหรอ”
“ไหวพะยะคะ”
“นปณณะ ถาคนพวกนนเขาดาเธอ เธอจะทาอยางไร”
“ถงเขาดากยงด ดกวาทเขาจะทบตดวยมอ”
“ถาเผอเขาทบตละปณณะ”
“กยงดพะยะคะ ดกวาทเขาจะขวางเราดวยกอนดน”
“ถาเขาเอากอนดนขวางละ”
ความอดทนมงคลขอท ๒๗
๒๖๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
“กคดวายงด ดกวาทเขาจะใชไมตเรา”
“แลวถาเขาใชไมตเอาละ”
“กยงดพะยะคะ ดกวาทเขาจะใชอาวธมาประหาร”
“ถาเขาใชอาวธมาประหารเธอเลา ปณณะ”
“ขาพระองคกคดวาเปนการดเหมอนกนพะยะคะ”
“ดอยางไรปณณะ”
“กคนบางพวกทคดอยากตาย ตองเสยเวลาในการเทยว
แสวงหาอาวธมาฆาตวเอง แตขาพระองคมโชคดกวาคนพวกนน
ไมตองเสยเวลาไปหาอาวธอยางพวกนน”
“ดมาก ปณณะ เธอคดดมาก เปนอนตกลง เราอนญาตให
เธอไปพานกทาความเพยรในเขตสนาปรนตะได”
จากเรองตวอยางทยกขนมานเราจะเหนไดวา พระปณณะ เปนผทมความอดทนอยางยอดเยยม เพราะการกระท�าความดนน เราอาจจะไดรบความกระทบกระเทอนจากคนเลวได ไมวาสมยใด หรอในสมยนกเหมอนกน ลงใครไดเขาวดจ�าศลแลวกจะเปนถกวา คอนขอดเอา บางทกรงแกขมเหงเอากม แมจนทสดพระสงฆ องคเจากถกขมเหงรงแกเอาจนตองหลบหนเขาปาเขาดง ปลอยให วดรางไปกม ดงนนผทมอธวาสนขนตจงไมตอบโตดวยความเลว ไมอยางนนกจะเสยการบ�าเพญธรรม เปนการทจะขดเกลา หรอ ฝกใจของเราใหสงขนไปในการทจะบ�าเพญมงคลขออนๆ ไดสะดวก ความอดทนเทานนทจะท�าใหเราบรรลคณความดในทสดได ดงนน พระพทธองคจงทรงสอนวา ความมขนตนนเปนมงคลอยางยง
๒๗๐ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
เรองของมงคลขอนทานแสดงไววา “โสวจสสตา” แปลวา ความวางาย หรอไดแกความไมดอนนเอง ความวางายนน ทานใช ค�าวา โสวจสสตา หรอ สวโจ คอแปลวาคนวางาย ดงนนเพอความ เขาใจในเรองน จงใครขอตงจดทจะพจารณาไว ๓ จด คอ
๑. คนอยางไรเรยกวาคนวางาย ๒. ท�าอยางไรจงจะเปนคนวางาย ๓. และผลดของความวางายอนดบแรก คนวางาย ไดแกคนทฟงค�าสงสอนหรอค�าตกเตอน
จากผอนแลว ใจของตนมความรสกยนดรบค�าสงสอนและค�าเตอน นนดวยด ถาตรงกนขามไมถอวาเปนคนวางาย ขอสงเกตเกยวกบ ความเปนผวางายทเราๆ ทานๆ มกจะมความเขาใจไขวเขวอยเสมอๆ
มงคลขอท๒๘
โสวจสสตา(เปนคนวางาย)
๒๗๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
กมอย ๒ ลกษณะ คอ คนเหนแกได และคนหวออน คนทเหน แกไดและคนหวออนน มกรยาอาการคลายคลงกนมาก ถาไม ท�าความเขาใจเสยใหถก กจะควาผด คดไปวา คนเหนแกได เปน คนวางายไปเสย ดงนนควรทจะไดท�าความเขาใจเสยเปนเบองแรก ความเขาใจจะไดไมสบสน
คนเหนแกได ทท�าอาการเหมอนคนวางายนน ความจรงไมใช คนวางาย แตแสรงท�ากรยาอาการเปนคนวางาย เพอผลอยางใด อยางหนง พอไดผลทตนตองการแลวกเลกเปนคนวางาย ตวอยางเชน ลกบางคนแสรงท�าตนเปนคนวางาย เพยงปรารภอะไรสกอยางหนง กรบรบ ท�าทวาเชอฟงและจะน�าไปปฏบต เพอใหพอแมเขาใจผด คดวาลกของตนเปนคนวางายสอนงาย แลวทานกมอบทรพยสมบต ให พอไดสมบตกเลกกระท�าอยางน เจตนาอยางนพระพทธเจา ไมทรงรบรองวาเปนคนวางาย ทรงยนยนไวในกกจปมสตรวา
“ภกษทงหลาย พระททาตวเปนคนวางายสอนงาย เพราะ
เหนแกอามสตางๆ มอาหารการกนเปนตน เราไมเรยกวาคนวางาย
เพราะเหตไรเราจงไมเรยก กเพราะวาถาพระรปนนเกดไมไดขนมา
กจะเลกเปนคนวางายเสย
แตถาพระรปใด เปนคนวางายสอนงาย โดยทตนมความ
เคารพหนกแนนตอธรรมะจรงๆ พระรปนนเทานนทเราเรยกวา
คนวางาย”
ตามพระบรมพทโธวาสน ชใหเหนวาคนเหนแกไดไมใชคน วางาย เขาแสรงท�ากรยาวาเปนคนวางายไปอยางนนเอง จงควรท จะตงขอสงเกตไวเพอจะไดไมเขาใจผดตอไป
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๗๒
คนหวออนอกประเภทหนง ซงมลกษณะคลายคลงกบคน วางาย ถาไมท�าความเขาใจเสยใหดกอาจจะเขาใจผด โดยเฉพาะ เยาวชนของชาตเปนบคคลทนาเปนหวงมาก ถาลงไดเขาใจผดแลว เปนผลรายอยางมากทเดยว ซงเคยมตวอยางมาแลว คอเขาคดวา คนวางายนนกคอคนหวออน กลวคนจะวาเปนคนหวออน กท�าเปน คนหวแขง เลยยงกนใหญ
ทจรงคนหวออนกบคนวางายนนไมเหมอนกน คนหวออน เปนคนทไมเปนตวของตวเอง ยอมใหคนอนจงจมกไดงายๆ ใคร จะสอนใหท�าดกท�า ใครสอนใหท�าชวกท�า แลวแตคนอนจะปลก เสก คนวางายทเรยกวา โสวจสสตา เปนคนทเปนตวของตวเอง ใครจงจมกไมได
พดงายๆ คนหวออนกบคนวางายตางกนตรงทวา คนวางาย มจดมงหมายไวในใจเทานนเอง ตวอยางเชน นกเรยนสองคน คน หนงตงจดหมายไววาจะสอบใหได แลวท�าทกสงทกอยางเพอทจะ ใหตนสอบได ครสอนกฟง เพอนนกเรยนสอนใหกเอา ทสดแมแต ภารโรงบอกความรใหกเอา เพอใหตนไดบรรลถงจดหมาย คอ สอบไลได นคนวางาย สวนคนหวออนเปนคนไมมจดหมาย คอ ไมไดตงจดหมายไวทสอบไลใหได เรยนหนงสอกสกแตวาเรยน คร สอนกฟง เพอนชวนหนโรงเรยนกเอา เพอนทเกเรชวนไปชกตอย กบเขากเอา คนอยางนเรยกวา คนหวออน
เมอทราบถงลกษณะของคนวางายอยางแทจรงแลว กมาถง อนดบทสองวา ท�าอยางไรจงจะเปนคนวางาย ปญหาตอนนไม ยากเยนอะไร เพราะความวางายเปนลกษณะตรงกนขามกบความ
เปนคนวางายมงคลขอท ๒๘
๒๗๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
วายาก เมอถอนสงทท�าใหเปนคนวายากออกเสยแลว ความเปนคน วางายกจะเกดขนเอง เหมอนคนทตองการความสขแตยงเปนสข ไมได เพราะตวของตวเองก�าลงเปนทกขเพราะยงมโรคทางกายอย เมอเขาท�าลายโรคทางรางกายออกหมดแลว ทกขทางรางกายก หมดไป เมอทกขมนไมมกกลายเปนสข ฉนใด เรองของคนวางาย กเปนเชนเดยวกน คอเมอถอนสงทท�าใหเปนคนวายากออกไปแลว ความเปนคนวางายกจะปรากฏขนมาเอง ฉนนน
เหตทท�าใหคนเราเปนคนวางายนน พระพทธเจาทรงแสดงไว ในมลปณณาสก มชฌมนกายวา มอย ๑๖ อยางคอ
๑. ความใฝต�า (อาปจฉา ปรารถนาลามก) ๒. ยกตว (อตตกกสโก โหต ปรวมก)๓. เดอดดาล (โกธโน โกธาภภโต)4. ผกโกรธ (โกธเหต อปนาห)5. รงเกยจเหยยดหยาม (โกธเหต อภสงก) รงเกยจดวยฤทธ
โกรธ๖. คดตอวาตอขาน (โกธสามนต วาจ นจฉา เรนตา)๗. คดแยง (โจทโต โจทเกน ปฏปปยต)๘. คดตะเพด (โจทโต โจทเกน โจทก อป สาเทต)๙. คดยอน (โจทโต โจทเกน โจทกสส ปจจาโร เปต)๑๐. คดกลบเกลอน (โจทโต โจทเกน โจทก อญเญอญญ ปฏ-
จรต)
๑๑. คดนอกเรอง (โจทโต โจทเกน พหทธา กต อปนาเมต)๑๒. คดปดบง (โจทโต โจทเกน อปทาเน นสมปายต)
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๗4
๑๓. ลบหล - ตเสมอ (มกข ปลาส)๑4. รษยา - ตระหน (อสสก มะฉร)๑5. โออวด - เจาเลห (สโฐมายาว)๑๖. กระดาง - หวรน (ถทโธ อตมาน)เมอถอนรากเหงาของคนวายากทง ๑๖ อยาง ออกไดแลว ก
จะกลายเปนคนวางาย เปนคนทใครๆ กตกเตอนได แมแตเดกเลกๆ กตกเตอนได ไมโกรธแมคนทโงกวา ต�ากวามากตกเตอนกไมโกรธ ยนดรบฟงเอาไปคดไปนก เมอเปนคนวางายแลว กจะกลายเปน คนออนโยน ไมมความกระดางดวยมานะทฐ พงรไวเถดวา ความ เปนผวางายเปนคณสมบตของพระอรยบคคลชนตน แตการถอน เหตแหงความเปนคนวายากนน เปนของยาก ตองใชอบายวธ 4 อยางดวยกนคอ
๑. ปวารณา ๒. มปกตอภวาท๓. มความเคารพ4. มความนอบนอมปวารณา คออนญาตใหเขาวากลาวตกเตอนและแนะน�าสง
สอน เหตทตองท�าดงน เพราะตามธรรมดาคนเรานนโดยมาก ไมยอมใคร ความไมยอมแกกนและกนนแหละท�าใหบคคลฉบหาย ท�าบานเมองใหพนาศ หรออาจท�าใหโลกพนาศได ความไมยอมให ใครเตอนนเกดจากมานะทฐนนเอง ดงนนการทยอมเพอความด เปนการยอมรบความตกเตอนของผอน การปวารณากเหมอนเรา มกระจกส�าหรบสองดตวเอง
เปนคนวางายมงคลขอท ๒๘
๒๗5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ประการทสอง การอภวาท กเกดจากการฝกฝนมาจากการ ปวารณากอน แลวท�าใจของเราใหมปกตอภวาทภายหลง การอภวาท เปนการท�าลายกเลส คอ ทฐมานะ ความกระดางของตวเอง
ประการทสาม การท�าตนใหมความเคารพ ท�าใหเกดความ เจรญทพระพทธเจาทรงสรรเสรญ ซงไดกลาวไวแลวในมงคลท ๒๒ แลว
อนดบทส ความออนนอม คอความถอมตนซงไดกลาวไวใน มงคลท ๒๓ ซงท�าตนใหเปนผทเปนทรกใครของผอน และท�าให เรามทพงได
โลกเราทกวนน เกดความเสอมเสยขนกเพราะความวายาก สอนยากทงสน ไมเลอกวาผใหญผนอย อนความวายากสอนยาก น ตามปกตเรามกจะเพงเลงเอาผนอย คอเดกๆ เทานน หาไดคด เฉลยวใจไมวาผใหญทเปนคนวายากสอนยากกม ผนอยวายาก สอนยากยงพอทจะมทางแกไขได เพราะสตปญญายงออน มานะ ทฐยงออน เหมอนไมทออนอยกดดไดงาย สวนผใหญซงเหมอนไม แกแลวดดยาก การวากลาวตกเตอนคนแกนนดเหมอนวาจะมทาง ส�าเรจยาก ความเดอดรอนทมอยทกวนน สวนมากมกจะเกดมา จากความคดเหนของคนใหญทมอ�านาจ ไมยอมรบฟงความคดเหน ของผอน และท�าใหประชาชนและประเทศชาตเดอดรอนในทสด
ดงนนเพอความเจรญแกตวเองและประเทศชาต พระพทธ- องคจงสอนใหเราเปนคนวางาย ซงไมเสยเกยรตเสยศกดศรของเรา แตประการใด ผใดประพฤตไดกจะเกดเปนมงคลแกตวเอง
๒๗๖ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
เมอไดจบเขยนมงคลขอน กรสกวาเปนเรองหวาดเสยวอย มาก ทงนเพราะวาการเขยนในมงคลขอนไดพาดพงไปถงพระ ดวย ซงการเขยนความหมายของมงคลขอนกอาจจะเปนทกระทบ กระเทอนแกบคคลบางคนดวย และดไมดกอาจจะท�าใหมคนมอง ในแงรายมากกวาทจะมองในแงด และประกอบกบผเขยนเองกเปน พระดวย จงเปนเรองทออกจะดไมงามอยสกหนอย แตเมอความ จรงมอยอยางไรกเขยนตามความเปนจรง ทงนกเพอทจะเขยนให คนเขาหาธรรม ไมไดมงเอาธรรมเขาหาคน ดงนนเมอไดอานตอนน แลว จงใครทจะขอใหทานไดใชสตปญญาพจารณาอยางถถวน กอนทจะกระท�าอะไรลงไปในทางทไมงามเกยวกบพระ เพราะ ความเกยวพนระหวางฆราวาสกบพระกมอย ดงนนเพอทจะไมให
มงคลขอท๒๙
สมณานญจ ทสสน�(เหนสมณะ)
๒๗๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เราหลงเขาใจผด ซงบางคนไดมอคตเกยวกบพระอยแลวจะไดม ความเขาใจกน อยาไดมองกนในแงของความระแวง เพราะเปนการ พราประโยชนของตนเอง และจะพลอยใหพระทปฏบตดปฏบตชอบ ตองพลอยเสยหายไปดวย
กอนทเราจะท�าความเขาใจในความหมายของมงคลขอนทวา สมณานญจ ทสสน� การไดพบเหนสมณะเปนมงคลนน เพอความ เขาใจจงจะขอแยกออกเปน ๓ ประเดน คอ
๑. คนอยางไรเรยกสมณะ๒. การเหนสมณะนนคอท�าอยางไร ๓. พบเหนสมณะแลวไดอะไรประการแรกทวา คนอยางไรเรยกวาสมณะ เราอยาเพงไป
ตความหมายเอาวาการเหนภกษสามเณรซงโกนผมนงหมผาเหลอง ซงอนนเปนตนเดมของความเขาใจผด และท�าใหเกดความเสยหาย มามากแลวซงกปรากฏเปนขาวอยบอยๆ อนทจรงคนทครองเพศ เปนนกบวชนนเรยกวาบรรพชต และบรรพชตนนไมใชวาจะเปน นกบวชทกรปกหาไม เพอความแนนอนใจวาจะไมกลาวตพระพทธ พจน ขอเชญทานไดโปรดพจารณาพระบาลโอวาทปาฏโมกข ซง พระองคตรสวา
น ห ปพพชโต ปรปฆาต
สมโณ โหต ปร วเหฐยนโต ฯ
ฯลฯแปลความวา บรรพชตผฆาสตวอนเบยดเบยนสตวอนอย
หาใชสมณะไม ฯ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๗๘
ตามพระพทธพจนนทานกคงเหนแลวใชไหมวา พระพทธองค ไดทรงแสดงวา บรรพชตกบสมณะนนเปนคนละพวก คอ บรรพชต และสมณะ ทงสองนมภมธรรมตางกน คนละชนคนละราคา อยา ไดเหมาเอาวาเปนพวกเดยวกน
บรรพชต เราแปลวา นกบวช คอทานผทรงศล อยดวยศล เอาศลก�ากบตว เมอไมละเมดศล (ตามชนของบรรพชต) กคงม ศกดเปนบรรพชตทกองค แตในบรรดาผทเปนบรรพชตนน กมอย หลายชนรกษาศลวนยไดมนคงกม รกษาไดขาดๆ วนๆ กม
สวนสมณะ แปลวา ผสงบ หมายถงผสงบจากการท�าบาป นอกจากเวนการท�าบาปทางวนยหรอทางศลแลว ยงเวนจากบาป ทางธรรมดวย ยกตวอยางเชน ทางศลหามลกทรพย ศลจะขาด ตอเมอลกจรงๆ เพยงแตคดจะลกศลยงไมขาด แตทางธรรมถอ ละเอยดไปกวา แมแตคดจะลก จตกเปนอกศล กเสยธรรมะ สมณะกบบรรพชตตางกนตรงทว า บรรพชตถอเอาศลเปน ขอบเขต สวนสมณะนนถอทงศลและธรรมเปนขอบเขต
เพอความแนใจ ขอไดโปรดดบาลพทธวจนะทมาในธรรมบท ขททกนกายวา
“น มณฑเกน สมโณ อพพโต วลก ภณ
อจฉา โลภสมาปนโน สมโก ก ภวสสต”
แปลวา คนเราไมใชจะเปนสมณะเพราะหวโลน คนทไมมวตร มแตพดพลอยๆ มความรษยากน เปนคนละโมบ จดเปนสมณะ ไดอยางไร
เหนสมณะมงคลขอท ๒๙
๒๗๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
และอกบทหนงวา“โย จ สเมต ปาปาน อน ถลาน สพพโส
สมตตตาห ปาปาน สมโณต ปวจจต”
แปลวา คนทเราตถาคตเรยกวาสมณะ จะตองเปนผระงบ การท�าบาปนอยใหญเสย
รวมความแลววา เฉพาะคนทสงบเทานน ทเรยกวาสมณะ และทวาสงบนนหมายถง สงบกาย สงบวาจา และสงบใจตนเอง สงบกายนน หมายความวา เลกแสดงกรยาอาการราย เชน ทบต ชกตอย ฆาฟน สะพายดาบ พกปน หรอยกพวกเขาชงดชงเดนกน คนทเปนสมณะแลวไมวาจะอยทไหน ยอมไมท�าความชอกช�าแก ผใด สงบปาก หมายถงไมเปนคนปากราย เวนจากการดา นนทา สอเสยด ใสรายปายสกน โดยอาศยเอาหมคณะเปนเครองบงหนา และพดเคาะแคะผหญงเลนสนก ซงผดสมณสารรป สงบใจนน หมายความวา ท�าใจของตนเองใหสงบจากปากดวย ไมใชท�าตว สงบแตภายนอก อยางเสอเฒาจ�าศล สมณะจะตองเปนผเปยมดวย เมตตาธรรม
นเปนการขยายความจาก ปรปฆาต กบ ปร วเหฐยนโต ซงแสดงความเวนของสมณะเทานน สวนในทางปฏบตนน พระพทธองคไดทรงแสดงไวในพระไตรปฎกวา
“โอโณทโร โย สเหเต ชคจฉ ทนโต ตปส มตปานโภชโน
อาหารเหต น กโรตปาป ต เว นร สมณมาห โลเก”
แปลวา บคคลใดทนตอความหว ฝกตน บ�าเพญตบะ จ�ากด อาหาร ไมท�าบาปเพราะเหนแกปากแกทอง บคคลนนแหละ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๘๐
เรยกวา สมณะในโลก เหลานเปนลกษณะของสมณะทยกขนมา แสดงใหเหนวา บรรพชตไมใชวาจะเปนสมณะทกรป ซงเปนการ แสดงตามหลกฐานทมมาในพระไตรปฎกเปนหลกฐาน ไมใช เปนการกลาวเอาเองโดยพละการ
ประเดนตอไปทจะแสดงกคอ การเหนสมณะ การเหนสมณะ นนเราอาจจะเหนได ๓ ทาง คอ เหนดวยตา เรยกวา พบเหน เหน ดวยใจ เรยกวา คดเหน และ เหนดวยปญญา เรยกวา รเหน
การเหนดวยตานน ไดแกการเหนคนทเปนสมณะอยางทเรา เหนกนทวๆ ไป สวนสมณธรรมหมายถงความดทมอยในผนนฯความดของสมณะในทน หมายถงความดอยางพระ ไมใชดอยางอน เชนวาดในทางเสกเปา ผกดวงหมอดทางเสนหมหานยม หรอ บอกใบหวย ดงนนเมอเราจะเอาดอยางพระ กเลยไปเกณฑให พระดอยางเราไปเสย เพราะคดวาใหพระดอยางทตวชอบ
อยางไรกตาม การดสมณธรรมหรอความดของคนส�าคญทใจ ของเรา คอเราอยาไดหลงโลกธรรม หรอหลงสงทแบงแยกของโลก เชน หลงกก หลงเหลา หลงส�านก หลงนกาย การกระท�าแบบน เปนการแบงตามโลก ดงนนเราจงตองระวงใหมาก และใชปญญา พจารณาอยางถถวน อยาลแกอ�านาจความพอใจของเรา จงจะ ท�าใหเราเปนคนผมองโลกในแงของความดมากกวาความระแวง
เหนสมณะแลวไดอะไรปญหาตอไปอยทวา การเหนสมณะทวาเปนมงคลแกผเหน
นน เปนอยางไร
เหนสมณะมงคลขอท ๒๙
๒๘๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เรองนขอตอบวา ถาเหนถกแบบแลว ความดจะเกดขนในใจ ของผเหนเอง ตงแตในขณะทเหนทเดยว ดงทไดกลาวแลววา การ เหนสมณะทถกนนตองเหนสองชน คอเหนคนผเปนสมณะ แลวก เหนความดในตวของผเปนสมณะดวย การเหนสมณธรรมนน เรา จ�าเปนจะตองแหวกโลกออกเสยกอน จงจะเหน ทวาแหวกโลกนน ไดแกแหวกกเลสออกจากใจของเรานนเอง ทกครงทเราเหนสมณะ กเลสนนจะคอยๆ สลายออกไปจากใจของเรา และเบาลงทกขณะ การเหนสมณะจงเปนการชวยใหเราหลดพนจากกเลส แตทงน จะตองเหนสมณธรรม ไมใชเหนแตเพยงสมณบคคลเทานน หากจะ เปรยบใหฟง กเหมอนกบวาเราเหนดอกบวทลอยอยเหนอน�า มอง เหนแลวเยนตา สบายใจ สวนคนทเหนสมณธรรมดวยใจ เหมอน คนด�าลงไปถอนเอาเหงาบวใตน�า สงทเราจะไดรบกคอมความเยน สบาย เหงอไคลหลดออกจากตว เนอตวสะอาดขน และถาสามารถ ถอนเอาเหงาบวขนมาไดดวย กยงจะไดกนอมทองอกดวย การเหน สมณธรรมในตวสมณบคคลกเหมอนกน ท�าใหกเลสคลายจากใจ ใจบรสทธขน และยงไดธรรมะจากทานมาปฏบตอกดวย
การเหนสมณะเปนอดมมงคลอยางน
๒๘๒ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
การสนทนากนไดแกการพดคยกนตงแตสองคนขนไป น�าเรอง ตางๆ ทแตละคนไดเหนไดฟงหรอไดทราบมาเลาสกนฟง เฉลย ความรใหกนและกน เปนการแลกเปลยนความคดเหนซงกนและ กน เพราะการสนทนากนนนเปนการเพมความรความฉลาดเฉลยว แกตนและผทรวมสนทนากน ตางคนตางคดเหตผลแลวน�ามาพด มาแสดงความร ความเหนของตนในเรองนนๆ เมอมผไมเหนดวย กแสดงเหตผลคดคาน ผทเหนดวยกใหการสนบสนนความคดของ
มงคลขอท๓๐
กาเลน ธมมสากจฉา(สนทนาธรรมตามกาล)
๒๘๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เรา แตเรองการสนทนานนออกจะเปนเรองทเฮยนอยหนอย บาง คนซงเปนถงต�าแหนงครบาอาจารย มลกศษยลกหาทวเมอง แต แลวพอรวมแสดงธรรมสากจฉากบใครเขาเปนวงแตกทกท เพราะ ทนตอการขดแยงไมได ทงนเพราะวากเลสมนหลบใน และดวยเหต นวงสนทนาธรรมจงอยไมยด พอสนทนากนเขากเลยเปนการววาท กนมากกวาทจะสนทนากน บางคนถงกบมองหนากนไมไดเลยกม นแหละเปนเรองทเราจะตองท�าความเขาใจเสยกอน ในมงคลขอน พระพทธองคไดทรงแสดงวา “การสนทนาธรรมตามกาลอนสมควร” ใครปฏบตไดกจะเกดมงคลแกผนน
การสนทนาธรรมของเราน เปนการทดสอบความรความ อดทนของผทไดฝกมาแลว เราจะเหนไดวามงคลตางๆ ทไดผานมา นน เปนการเตรยมตวส�าหรบตอนรบมงคลขอน กลาวคอ ขอท ๗ ทรงสอนใหเราหาความร ขอท ๑๐ ทรงสอนใหเรามวาจาไพเราะ ขอท ๒๗ ทรงสอนใหเรามความอดทน ขอท ๒๖ ทรงสอนใหเรา ฟงธรรม นบวาเปนการฝกตวเราเองตามล�าดบ ในขอนเปน บททดสอบความรของเราทไดฝกมาวาจะฝกไดแคไหน การสนทนา ธรรมนนยอมเปนทกระทบกระทงกนบาง บางทถกขด ถกแขวะ ถก คาน ถกต ถกชมซงๆ หนา นแหละเปนการยวกเลสของเราอยาง ชดๆ ดงนนผสนทนาธรรมจงตองควบคมใจของตวเอง มากกวา การพด การฟงมาแลวสกสบเทา เผลอไมไดเลยทเดยว กเลสมน จะออกมายงกนนงนงทเดยว เคยเหนมานกแลว ขนตนคยธรรมะ กนไปไดไมกน�า กเลสมนกออกมายงกบเราทเดยว
ดงนน การสนทนาธรรมเราจงจะตองตงหลกเกณฑของเราไว
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๘4
ในใจ โดยจะตองยดหลก ๓ ประการ คอ๑. สนทนาในธรรม๒. สนทนาดวยธรรม๓. สนทนาเพอธรรมสนทนาในธรรม หมายความวาเรองทจะสนทนากนตองเปน
เรองธรรมะ ใหอยในวงธรรมะ อยาออกนอกวง ถงกเลสมนจะผลก หลงใหออกกฝนไวอยายอมออก เชนถาจะพดถงการท�าดกใหมน สดทท�าด อยาใหไปถงอวดด พดถงเรองท�าชวกสดแคท�าชว อยาให เลยไปถงนนทาคนอน อยางนเรยกวาสนทนาในธรรม
สนทนาดวยธรรม หมายถงบคคลทสนทนากน จะตองไม แสดงกรยาวาจาใหผดธรรมะ เชน ทางกายกมสมมาคารวะกน ตามฐานานรป ควรไหว-ไหว ควรกราบ-กราบ อยาคดทรนงตววาม ความรมากกวา ในทางวาจาควรใชถอยค�าสภาพ ถาฝายหนงถกก ชม ถาฝายหนงผดกทกโดยสภาพ ไมกลาววาจาลวงเกนเหนบแนม ถาพลาดพลงกขอโทษ อยางนเรยกวาสนทนาดวยธรรม ไมใช สนทนาดวยกเลส
สนทนาเพอธรรม คอผสนทนาตองตงจดมงหมายไวในใจ เสมอวา เราจะหาความร ความเขาใจในธรรมใหยงขนไป ไมใชจะ อวดรหรออวดธรรมะ การสนทนาธรรมนนเราตองคดอยเสมอวา การทเราแสดงความรออกไป กคดวาเราเอาความรเกาไปตอความ รใหม ไมใชคดจะอวดร อยางนเรยกวาสนทนาธรรมเพอธรรมะ
เมอตงหวขอส�าหรบสนทนาไวในใจและรกษาระเบยบการ สนทนาไวไดโดยตลอดแลว การสนทนาธรรมกเปนไปโดยราบรน
สนทนาธรรมตามกาลมงคลขอท ๓๐
๒๘5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
และเปนการสนทนาเพอความร การสนทนาอยางนจงจะเกดมงคล ดวยกนทงสองฝาย
อกประการหนง การสนทนาธรรมทดนน เราจะตองรเรอง บญญตโลก บญญตธรรมดวย จงจะเปนการทนตอการสนทนา ธรรมไดสะดวก ทเราไมคอยจะเขาถงธรรมกเพราะเรายงตดอยใน เรองของโลก ตดรป จะตองคนนนพดคนนพดจงจะฟง เดกกวาพด ไมยอมเอาใจใส ตองผใหญคราวพอคราวปจงจะยอมฟง บางคน ตดรวตดก�าแพง ชอบแตเจาคณวดน เกลยดเจาคณวดนน ฯลฯ เหลานเปนเรองของการตดอยในบญญตของโลกทงนน ของเหลาน ไมใชเรองของธรรมะ แตเปนเพยงเครองชวยในการพดการฟง ธรรมะเทานน
อปสรรคของการทท�าไมใหเขาถงธรรม กคอความตดโลก นเอง ดวยเหตนในหลกของโพชฌงค คอองคประกอบทท�าใหเขาถง ธรรมะ พระพทธองคจงทรงวางหลกไวขอหนง คอ “ธมมวจยะ” การวจยธรรม หรอเลอกเฟนธรรม หมายความวาผนนจะตอง ปฏบตขอนดวยจงจะบรรลธรรมได
การวจยธรรมนนมอยหลายชน แลวแตผปฏบตอยในภม ไหน เชน การวจยธรรมะของคนชนสามญทวไป จะตองสามารถ ทจะแยกใหรวาอยางไหนเปนธรรม อยางไหนเปนอธรรม แลวยด เอาเฉพาะในสวนทเปนธรรม ทงอธรรมเสย และจะตองรสงขน ไปวา อยางไหนเปนโลกบญญต อะไรเปนสจธรรม แลวปลอยวาง บญญตโลกเสย ยดเฉพาะสจธรรมจงจะบรรลจดหมายของการ สนทนาธรรมได
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๘๖
การสนทนาธรรมนน มอานสงสเหมอนกบการฟงธรรม กลาว คอ
๑. ผสนทนาหรอฟงธรรมยอมไดรบสงทตนไมเคยไดรและ ไดฟง
๒. สงไหนทเรารแลวกมความเขาใจชดยงขน๓. ท�าลายความสงสยเสยได4. ท�าความเหนของตนใหถกตอง5. และเกดความผองใสแกผไดสนทนาและผฟงการสนทนาธรรมจงเปนมงคลอยางยงดงทบรรยายมาน
สนทนาธรรมตามกาลมงคลขอท ๓๐
๒๘๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ตบะ แปลวา การท�าใหรอน หรอแปลวา การแผดเผา ใน ภาษาบาลนนการท�าอะไรใหรอน ใชค�าวา ‘ตบะ’ ทงนน เชนตมน�า ใหรอนกใชค�าวา “อทก ตาเปต” รอนใจกใชค�าวา “ปจฉาตปปต ทกกฏ” แปลวา การท�าความผดท�าใหรอนใจภายหลง ดงนน ค�าวา ตบะ หรอ ตโป น หมายถงการใหรอนทกอยาง ตรงกบค�าในภาษา ไทยเราวา เผา ลน ยาง ตม ปง อบ คว ฯลฯ คอพวกค�าอนทหมาย ถงการท�าใหรอนทกค�า นวาตามภาษาเดมของเขา
ตบะ ในค�าสอนทางพทธศาสนา กเพงถงการท�าใหรอน เหมอนกน แตหมายถงการท�าใหความชวรอนตว ธรรมใดเผาอกศล บาปธรรมใหมอดไหมไป ธรรมนนชอวา ตบะ เชน ทาน เปนเครอง
มงคลขอท๓๑
ตโป จ(การบ�าเพญตบะ)
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๘๘
แผดเผาความตระหน ความโลภใหหมดไป เมตตากเปนเครองเผา โทสะใหหมดไปจากใจ ผทเจรญเมตตาเปนธรรมประจ�าใจ ยอมม ใจสงบเยนฯ
ความจรงแลว ค�าวา ตบะ ไมใชค�าใหมทมในเฉพาะพทธ- ศาสนานเทานน มมากอนในศาสนาพราหมณ ครนมาภายหลง พระพทธเจาทรงสงสอนพทธบรษทใหบ�าเพญตบะเหมอนกน แต วธบ�าเพญตางกน
ตามพระพทธประวต เหนไดวาพระพทธเจาของเราเคยทรง บ�าเพญตบะแบบพราหมณมากอน คอในระยะ ๖ ปทแสวงหาทาง ตรสรนนเอง ครนมาไดตรสรสจธรรมแลว ทรงพบเหนทางทถกตอง จงตรสประกาศในทประชมสงฆ ทเมองราชคฤห ซงเปนเวลาหลง จากตรสรแลว ๙ เดอนเทานน พระด�ารสนนวา
ขนต ปรม ตโป ตตกขา
ความอดทนเปนตบะอยางยง
จากพระพทธด�ารสน แสดงใหเราเหนวา พระองคทรงรบเอา ตบะมาใชในทางพระพทธศาสนา ความมงหมายในการททรงสอน ใหบ�าเพญตบะน เพอตองการขบไลกเลสทงหลาย เปนขอปฏบตทฝนความตองการของกเลส ขบไลกเลสออกจากใจ ไมใชท�าเพอ อยางอน การขบไลกเลสออกจากใจ การท�าใหกเลสรอนตว มอย ๒ ชนคอ
๑. ชนสลเลขะ ขดเกลา๒. ชนธตงคะ ก�าจด
การบ�าเพญตบะมงคลขอท ๓๑
๒๘๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ชนสลเลขะ หมายถงการปฏบตทกอยางทเปนการฝนกเลส อยางเชนความโลภเกดขนกขจดดวยการบรจาค ความเกยจคราน เกดขน ปฏบตดวยความขยน การเหนแกกน กงดกนอาหารยาม วกาล ชอบเจาช กงดเสพเมถน เมอโกรธ กฝกแผเมตตา
การปฏบตเหลาน พระพทธองคทรงตรสวา ขอธรรมเหลาน ลวนแตเปน “สลเลขธรรม” ทงสน คอเปนวธปฏบตเพอก�าจดกเลส ทกขอ ดงนนเราจงก�าหนดตายตวลงไปไมไดวาสลเลขธรรมมเทาไร การปฏบตธรรมเหลาน เปนการบ�าเพญตบะเบองตนอยในตวดวย
ชนธตงคะ ธตงคะ แปลวา การก�าจด หมายถงการขบไล กเลสอยางรนแรง แรงกวาสลเลขะ ธตงคะ หรอการบ�าเพญ ธดงควตรสวนมากเปนพระภกษ เมอบ�าเพญธดงควตร เรากเรยก วาพระธดงค
เมอพดถงเรองพระธดงค กขอท�าความเขาใจกบทานผอาน ไวสกหนอย คอมคนเขาใจวา พระธดงคจะตองเปนผเกงกลาทาง คาถาอาคม ปลกเสกเลขยนต บอกใบใหหวย ขอนไมเปนความจรง เลย เพราะธดงควตรไมมทางจะเปนอยางนนได พระธดงคทชอบ ปกกลดแลวรบท�าน�ามนต แจกเครองรางของขลง ไมใชพระธดงค จรง เปนพระธดงคอาชพ ธดงควตรนน เปนวธบ�าเพญตบะ ม ทงหมดดวยกน ๑๓ หวขอ แบงออกเปน ๘ ลกษณะ ตามแหลงของ กเลสทมนซมอยในกายของเรา คอ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๙๐
หมวดท ๑เกยวกบเครองแตงตว (จวร)
๑. ปงสกลกงคะ ใชแตผาบงสกลทซกมาไดเทานน งดเวนผา ทหามาไดจากทางอน เชน ผอนถวายกใชไมได
๒. เตจวรกงคะ ใชเฉพาะผาไตรจวร คอผา ๓ ผนเทานน (สบง จวร สงฆาฏ) ใชผาอนๆ นอกจากสามผนนไมได
ดงนนเมอไดถงขอนแลว ความทเราชอบความโออวดมงม ซง มเสอผาเปนตๆ นน เมอโดนธดงคสองขอนเทานนกเปนเครองขจด ไปไดแลว
หมวดท ๒เกยวกบการกน
๑. ปณฑปาตกงคะ ฉนเฉพาะอาหารทไดมาจากบณฑบาต เทานน ไดมาโดยวธอนไมรบ
๒. สมปทานจารกงคะ เดนรบบณฑบาตไปตามแนวทางท ก�าหนดใจไว ไมไดไปตามทนกวาทางโนนจะไดมาก ทางนจะไดนอย
๓. เอกาสนกงคะ ฉนหนเดยว คอวนหนงฉนอาหารหนเดยว ซงเรามกจะพดกนวา ฉนเอกา
4. ปตตปณฑกงคะ ฉนอาหารในบาตร คอไมใชภาชนะอน เอา
การบ�าเพญตบะมงคลขอท ๓๑
๒๙๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
อาหารทงคาวทงหวานวางไวในบาตรแลวฉน ซงเราเรยกวาฉนส�ารวม5. ขลปจฉาภตตกงคะ คอเมอไดลงมอฉนแลวจะมผ ให
อาหารมาอกกไมฉนทงหาขอนเปนตบะเกยวกบการกน ขอใหสงเกตดวาทงหา
ขอนเปนการฝนกเลสคนทงนน ไมตองพดถงวาจะลกของกนโกงเขา กน แมของทไดมาดๆ นแหละ กตดความฟงเฟอลง กเลสใดๆ ทจะ ยใจใหเราท�าผดเพราะเหนแกปากแกทอง ตลอดจนความโลเลจะ กนไอนนจะกนไอน จจจกจกไมรจกก�าลงปากก�าลงทองของตวเอง
หมวดท ๓เกยวกบทอยอาศย (เสนาสนะ)
๑. อารญญกงคะ อยในปา คอนอกละแวกบาน๒. รกขมลกงคะ อยตามรมไม ไมอยในเรอนโรง๓. อพโภกาสกงคะ อยกลางแจง4. โสสานกงคะ อยในปาชา5. ยถาสนถตกงคะ อยในทๆ คนอนจดให (ไมเลอก)ดงนน เมอเราไดสมาทาน หรอบ�าเพญตบะขอนแลว เรอง
โกงทโกงทางกไมตองพดถง พอกเลสโดนธดงค 5 ขอนแลวกเกด รอนตวขน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๙๒
หมวดท ๔เกยวกบดดนสย
๑. เนสชชกงคะ นงตลอดเวลา เชน อธษฐานใจวาจะนง สมาธตลอดคน และนงใหไดไมเอนกายเลย ไมพงเลย ขอนดดนสย เกยจคราน ผลดวนประกนพรง
รวมเปนธดงค ๑๓ ขอ ในทางปฏบตจะเลอกท�าขอใดบาง กได และจะท�าในระยะใด กตงใจอธษฐาน ไมจ�าเปนจะตองเอา ทงหมด ทงนแลวแตวาความพอใจของเรา เชนเรารสกตววาตวเรา นนมกจะชอบไปทางไหนมาก ตามใจตวเองมาก กตดตรงนน เมอ เราไดฝกฝนจนเคยชนแลว กเลสทงหลายตางๆ ทมอยในใจของเรา กจะสนไป
นอกจากทงสองประการ คอ สลเลขธรรม และธตงคธรรม ๑๓ นแลว ในมงคลทปนทานยงไดแสดงไวอกวา ตบะนน หมายถง ขนต อนทรยสงวร และวรยะ
อนทรยสงวร ไดแกการส�ารวมอนทรยทง ๖ ไดแกตา ห จมก ลน กาย และใจ ชอวา ตบะ เพราะเปนเครองเผาอกศลธรรม คอ ความยนดและยนราย เพราะกระทบกบอารมณทชอบใจหรอไม ชอบใจ เหลานเปนตนฯ ความเพยรไดชอวา ตบะ เพราะเปนเครอง แผดเผา โกสชชะ คอความเกยจครานใหมอดไหมไปฯ
ดงทกลาวมาแลวน จะเหนไดวาการทเราม ตบะ เปนเครอง แผดเผากเลสนน เปนการขจดสงทเปนอปมงคลตางๆ อนเปน
การบ�าเพญตบะมงคลขอท ๓๑
๒๙๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
อปสรรคตอความกาวหนาของชวตตวเองและครอบครวการบ�าเพญ ตบะ ทจะใหผลแกตวผปฏบตไดเพยงไรนน ขน
อยกบคณธรรมอกขอหนง ซงเปนเครองสนบสนน ตบะ ใหสมบรณเหตทท�าใหตบะแตก ท�าใหไมบรรลถงคณความดทตองการ
ได เพราะขาดความอดทนทเรยกวา “ขนต” ดงขอความพทธพจน ทยกขนตอนตนวา ยอดของตบะนนคอ ความอดทน
มปญหาอยวา การทเราจะขบไลความชวรายออกจากตว เปนการท�าใหตวเราสบายขน เหตใดจงตองใชขนต และท�าไมจง ตองทน เรองนขอใหเราคดถงความเจบปวยในรางกายของเรา การทเราจะสามารถรกษาโรคในกายของเราใหหายไดนน จะตองท�า พธกรรมหลายอยาง ตองงดสงทเราชอบและตองท�าในสงทเรา เกลยด เพราะฉะนนจงตองอดทน อยางเชนเราเปนฝ จะตอง ท�าการผาตดฝจงจะหาย ถงแมวาจะตองเจบปวดเรากตองยอม ทงนเพอใหโรครายนนหายไป ถาเรามวกลวตอความเจบปวด เพราะการผาตดแลว เรากจะไมมโอกาสทจะหายจากโรคนไดเลย และนบวนจะท�าใหเราไดรบความทรมานยงขน หรอบางทกอาจจะ ท�าใหเราเกดอาการเจบปวยอยางอนอกกได การทเราจะละกเลส กเหมอนกน จะตองอาศยความอดทนเปนเครองก�ากบตบะ ถาเรา ไมมความอดทนเปนทนแลว ตบะกแตกแนๆ
การประพฤตธรรมในขอน พระพทธองคทรงมจดมงหมาย เพอจะใหเราละกเลส ซงเปนสวนบาปธรรมใหสนไปจากสนดาน การละกเลสจงตองอาศยการแผดเผาซงเรยกวา ‘ตบะ’ จงจดวาเปน มงคลเพราะน�าความเกษมส�าราญมาสผปฏบต
๒๙4 ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
ในมงคลขอนทานแสดงวา การประพฤตพรหมจรรยเปนมงคล ค�าวา “พรหมจรรย” นน แปลวา การประพฤตตวอยางพรหม
ค�าวา พรหม นน เปนค�าทใชอยในศาสนาพราหมณมากอน ลทธพราหมณหรอฮนดนน หมายถงพระพรหมผสรางโลก และ หมายถงผทท�าความดแลวไปเกดเปนพรหมอย นบพระพรหมนน ดวย และกเชอกนวา ผทจตบรรลถงความเปนพรหมแลว จะหมด ความรสกทางเพศ เพราะพรหมไมมเพศ ไมมพรหมผชาย ไมม พรหมผหญง พวกพรหมจงไมยงในการเสพกาม ไมมการสบพนธ
ดวยเหตทวา ความรสกทางเพศเปนเครองตดสนความเปน พรหมตามทวามาน ความเขาใจทวาผหญงทไมเคยสมสกบชาย
มงคลขอท
๓๒พรหมจรยญจ(ประพฤตพรหมจรรย)
๒๙5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เขาเรยกวาหญงพรหมจาร กนาจะตองเพงถงความรสกทางเพศดวย คอหญงทเปนพรหมจารนนยอมมเฉพาะเยาววย คอยงไมมความ รสกทางเพศเทานน
ดงนน การประพฤตพรหมจรรยนน ในทางศาสนาฮนดไดมมากอนแลว ซงมจดประสงคอยทการขจดความรสกทางเพศ แต จดหมายปลายทางของเขาอยทการท�าเพอใหตนบรรลถงพรหม โลกเทานน
ในทางพทธศาสนา
พทธศาสนามหลกการอยวาการทคนเราจะบรรลโลกตตรภม ได จะตองปลกตวออกจากกามารมณ และไดวางวธการนเอาไว แตไดขอยมค�าพดของพราหมณทวา “พรหมจรรย” นนมาเปนชอ ของวธการทางพทธดวย เพราะเปนเรองตดกามารมณเหมอนกน เวนแตวธและจดหมายตางกน แตจะอยางไรกตาม พระพทธเจา กมไดทรงปฏเสธพรหมจรรยแบบของพราหมณ ทเชอวาประพฤต พรหมจรรยแลวจะไดเปนพรหม ทรงรบรองอยบางสวน แตทรงเผย วาพรหมจรรยอยางนนไมอาจบรรลโลกตตรภมได ซงตอนน พระพทธองคไดทรงแสดงไวในสหนาทสตรวา
หเนน พรหมจรเยน ขตตเย อปปชชต มชฌเมน จ เทวตต
อตตเมน วสชฌต
แปลวา
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๙๖
พรหมจรรยอยางเลว คนจะไดเกดเปนกษตรยพรหมจรรยอยางกลาง คนจะไดเกดเปนเทวดาพรหมจรรยอยางสง คนจะไดบรรลโลกตตระดงนน ตามพระพทธวจนะน แสดงวาพรหมจรรยมอย ๓ ชน
คออยางเลว อยางกลาง และอยางสงสด และใหผลตางกนตาม ขนาดของการบ�าเพญ และทรงแสดงวาพรหมจรรยของพราหมณ ทท�าเพอความเปนพรหมนน เปนพรหมจรรยอยางกลาง แตกมได ทรงวจารณวาวธประพฤตพรหมจรรยอยางทเขาท�ากนนนผดหรอ ถก
พรหมจรรยในพทธศาสนา
เรองของการประพฤตพรหมจรรยนน เรายงมความเขาใจ กนไขวเขวและผดพลาดกนอย เพราะทกคนเขาใจวาการประพฤต พรหมจรรยนน หมายถงการบวชพระ ซงเปนความเขาใจทถก เหมอนกนแตอยในวงแคบ และกท�าใหฆราวาสบางคนคดวาตนเอง ไมมโอกาสประพฤตมงคลขอนได โดยเฉพาะอยางยงผเปนสตรแลว กจะเปนผอาภพอบโชคเอาเสยจรงๆ โดยเขาใจวาถาจะประพฤต พรหมจรรยกนแลว ตองโกนหว โกนคว มเพศแตกตางจากชาว บาน นงหมผาเหลอง
ดงนน ขอใหทานพจารณาพระบาลซงในมงคลทปนไดแสดง ไว โดยอธบายเรองของมงคลนโดยตรง ทานอธบายวา
ประพฤตพรหมจรรยมงคลขอท ๓๒
๒๙๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
“พรหมจรย นาม ทาน เวยยาวจจ ปญจสล อปปมญญา
เมถน วรต สทาร สนโตส วรย อโบสถงค อรยมค คสาสนวเสน
ทสวธ โหต”
แปลวา“ธรรมชาตอนไดชอวาพรหมจรรยนน มประเภท ๑๐ ประการ
คอ ทาน ๑ เวยยาวจจะ ๑ เบญจศล ๑ เมตตา อปปมญญา ๑ เมถนวรต ๑ สทารสนโดษ ๑ วรยะ ๑ อโบสถ ๑ อรยมรรค ๑ ศาสนา ๑”
หมายความวา ขอปฏบต ๑๐ ขอน แตละขอเรยกวาพรหม- จรรย พรหมจรรยทงสบน ถาแบงเปนชนกได ๓ ชน คอ ต�า-กลาง และสง
ขอใหผอานไดสงเกต เรองของการประพฤตพรหมจรรยตาม แนวทางททานไดอธบายเอาไวกจะไดเหนถงความมงหมายของการ ประพฤตพรหมจรรยในมงคลขอนไดอยางชดเจน
ในขอท ๑ ไดสอนใหสละความเหนแกตว ความตระหน และ ความโลภอนเปนขาศกของการประพฤตพรหมจรรย โดยการให ทาน มการใหขาว น�า เสอผาเครองนงหม ทอยอาศย ตลอดจนยา รกษาโรค แกคนยากคนจนทวไป แมทสดกระทงสตวดรจฉาน เปน องคของการประพฤตพรหมจรรยขอ ๑
ในขอ ๒ การชวยเหลอชวยขวนขวายในกจการทเปนการกศล ทวไป ดวยจตทชนชมโสมนส คอใหสละแรงกายชวยดวย
ขอ ๓ สอนใหรกษาศล 5 คอเวนจากการฆาสตว เวนจาก การลกทรพย เวนจากการประพฤตผดในสามภรรยาผอน เวนจาก
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๒๙๘
การพดเทจ และเวนจากการดมสราเมรย อนเปนเครองยงใหตนเอง ปราศจากสต เปนทตงแหงความประมาท นเปนการประพฤต พรหมจรรยขอสาม
ในขอท 4 นอกจากเราจะเวนจากการกระท�าความชวทาง กายและวาจาแลว ในขอท 4 นนไดแสดงถงการแผพรหมวหาร 4 คอ เมตตา กรณา มทตา อเบกขา แกบรรดาสรรพสตวทวกน โดยไมมประมาณ ซงเรยกวา ‘อปปมญญา’ อปปมญญาน เปนการ ประพฤตพรหมจรรยทตางกบ ‘พรหมวหาร’ พรหมวหารนน เปนการแผความเมตตาเฉพาะผทรกใครชอบพอเทานน สวน อปปมญญานน แผไปทว แมกระทงศตรของเราเอง
ในขอท 5 เวนจากการเสพเมถน (คอการรวมเพศ) แมผนน จะเปนสามภรรยาของเราเอง
ในขอท ๖ มความยนด หรอความพอใจเฉพาะสามภรรยา ของเราเทานน นเปนอกขอหนงของการประพฤตพรหมจรรย เรยกวา ‘สทารสนโดษ’
ในขอท ๗ การมความเพยรอยางแรงกลา ไมมความทอถอย ตอการท�ากศลตางๆ แมวาสงนนจะยากล�าบาก กสามารถท�าจน ลลวงไปได
ขอท ๘ เปนการรกษาศลอโบสถ เปนการเวนจากสงทเปน ขาศกของกศล ซงมการเวนอยางเดยวกนกบศล 5 แตแตกตางกน ในขอท ๓ และเพมมาอกสามขอ ในขอทสามของศล 5 เปนการ เวนจากเสพเมถนกบสามภรรยาผอน แตในศลอโบสถแมแตวาจะ เปนสามภรรยาเราเองกไมได เปนการถอทอกฤษฏยงกวาศล 5
ประพฤตพรหมจรรยมงคลขอท ๓๒
๒๙๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
และนอกจากนนกมการเวนจากการกนอาหารในเวลาวกาล คอ ตงแตเทยงวนลวงไปแลว เปนการตดปลโพธกงวลเรองการกน เวน จากการประดบตน แตงดวยเครองหอมลบไลทาตว เวนจากการด การละเลนตางๆ ซงอาจจะกอใหเกดความก�าหนดยนด เชน ดภาพ- ยนตร ดละคร ฯลฯ เวนจากการนอนบนทนอนอนออนนม ทนอน สงใหญ เพราะอาจเปนชองทางของความก�าหนดยนดเกดขน การรกษาศลอโบสถกมประจ�าในวนขน ๘ ค�า ๑5 ค�า แรม ๘ ค�า ๑5 ค�า
ในขอท ๙ การทเจรญสมถกมมฏฐาน วปสสนากมมฏฐาน ตามอรยมรรคมองค ๘ มปญญาเหนแจงในอรยสจจ 4 คอ ทกข นโรธ สมทย มรรค (ซงจะไดกลาวพสดารในมงคลตอไป)
ในขอ ๑๐ เปนการประพฤตพรหมจรรยรวบยอด คอประพฤต โดยบรบรณทง ศล สมาธ และปญญา ซงเรยกวา ศาสนธรรม
พอไดเหนค�าอธบายเหลานแลว ทานกคงจะมองเหนแลววา การประพฤตพรหมจรรยนนไมไดมขอบเขตจ�ากดเฉพาะบรรพชต เทานน แมฆราวาสกสามารถทจะท�าได ดงนนความนอยเนอต�าใจ ทวาไมมโอกาสประพฤตพรหมจรรย กเปนอนวาหมดสนไป
การประพฤตพรหมจรรยทง ๑๐ ขอน แมวาเราจะรกษาขอใด ขอหนงกเปนมงคลแกตนเอง และเปนทางแหงความสขในทสด
๓๐๐ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
ในมงคลขอท ๓๓ น เปนการปฏบตสงขนตามล�าดบ เปนการ ปฏบตเพอความพนทกข ซงเรยกวา “อรยสจจาน ทสสน” การเหน อรยสจ กอนอนจะตองรเสยกอนวา “อรยสจ” หมายถงอะไร และ มอะไรบาง จะไดเปนเครองสงเกต ถาเราไมรอรยสจแลว กเหน ไมได เพราะถงแมวาเราเหน เรากไมรวานนเปนอรยสจ
มงคลขอท๓๓
อรยสจจาน ทสสน�(เหนอรยสจ)
๓๐๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
อรยสจ
อรยสจ เปนธรรมทส�าคญอยางยงในพระพทธศาสนา เพราะ ในคมภรตางๆ ไดกลาววา เจาชายสทธตถะ ไดความเปนพระพทธ- เจาเพราะรอรยสจ คนทรทวถงธรรมในพระพทธศาสนา กคอคน ทรในอรยสจนนเอง
อรยสจเปนงานคนควา วจยปญหาเรองของความทกขดวย ปญญาของพระองคเอง ไมไดมผหนงผใดมาสงสอน ไมตองอางวา ค�าสอนนเปนค�าสอนของพระเจาเบองบน เปนการวางรากฐานจาก ความเปนจรง กลารบรองความเปนจรงดวยตวเอง ซงผดกบศาสนา อน ซงเมอคนพบอะไรแลวจะตองโยนใหพระเจา เพราะเกรงวาจะ ไมมผใดเชอมน แตพระองคไมทรงท�าอยางนน
อรยสจ เปนศาสตรอสระอกชนดหนงตางหากวาดวยการท�า ตนใหบรสทธหลดพนจากทกข และความมดมนทงปวง หากจะนบ วาเปนศาสตรหนงอก กเรยกไดอยางเดยววา “พทธศาสตร” คอ หลกวชาทจะท�าใหคนบรรลเปนพทธะ เชนเดยวกบพระพทธเจา ผคนพบ
อรยสจ ซงเปนผลจากการคนควาวจยเรองความทกขและการ พนทกขของพระพทธเจามอย 4 หวขอดวยกน คอ
๑. ทกข ๒. สมทย๓. นโรธ 4. มรรค
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๐๒
เรองของอรยสจ นบเปนของทมอยในตวของเราทกคนอย แลว ความทกขและเหตของทกขมอยแลวในตวของเรา ไมตองไป ศกษาคนควาทไหน ไมตองลงทนลงแรงในการศกษา ซงผดกบการ ศกษาสภาวะสจจะบางอยาง ทนกวทยาศาสตรกระท�ากนอยนน ตอง ลงทนนบเปนพนๆ ลานดอลลาร ตองสรางจรวดออกไปศกษาถง ในอวกาศ บางคนถงกบเสยชวตในขณะศกษา นบวามภยอนตราย รอบดาน เมอรสจจะทตองการรแลว กไมสามารถท�าใหผรดขน แตอยางใด สวนการศกษาในอรยสจนนไมมโทษไมมภย ไมตอง ลงทนลงแรงอะไร เมอรแลวกมคณประโยชนอยางเดยว
อรยสจ ถาจะแปลตามความหมายแลวกจะไดความวา “ความจรงอนยงใหผรเปนอรยะ” คอหมายความวาใครกตามเมอร อรยสจแลวกสามารถเปนพระอรยะได แตความรในทนไมได หมายความวารจากตวหนงสอหรอทองบน การรแบบตวหนงสอ หรอทองบนเปนความรแบบ “สญญา” คอความจ�า ความรนเปน พระอรยะไมได แตเปนบนไดทจะน�าไปสความรอยางแทจรงคอ “ร ดวยปญญา” อนเกดจากการปฏบตวปสสนา
๑. ทกขอรยสจ ความทกขในอรยสจนแตกตางจากความทกขในไตรลกษณ
ความทกขในไตรลกษณนนหมายถงสภาพททนอยไมได แตความ ทกขในอรยสจนนหมายถงความทกขอนเกดจากความเบยดเบยน ตางๆ นานา เมอจะแยกกจะไดประเภทออกเปน ๒ ลกษณะใหญๆคอ
เหนอรยสจมงคลขอท ๓๓
๓๐๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
๑. สภาวทกข ไดแกความทกขอนเปนผลโดยตรงของ ความเกด ความแก และความตาย ทกขประเภทนเราไมสามารถ หลกเลยงได เพราะเมอเราเกดมาแลวกตองแก ตองเจบ ตองตาย วธปองกนความทกขนกคอ “ไมเกด”
๒. ปกณณกทกข ไดแกความทกขอนเกดจากไมสามารถทน ตอการกระทบของเหตภายนอกได ซงมอย ๘ อยางดวยกนคอ
๑. โสกะ ความเสยใจ๒. ปรเทวะ อาการคร�าครวญ๓. ทกขะ มอาการเจบทางกายและใจ4. โทมนสสะ อาการเสยใจ นอยใจ5. อปายาสะ อาการทอแทใจ-กลมใจ ๖. สมปโยคะ ไมสบายเพราะประสบในสงทไมรก๗. วปปโยคะ ความไมสมหวง-ความพลดพรากจากสงทรก๘. อลาภะ ความเสยดายนเปนผลจากการวจยความทกขในทางพระพทธศาสนาท
พระพทธเจาทรงคนพบ
๒. สมทยสจ กลาวถงมลเหตแหงความทกขและไดทรงคนพบความจรงวา
เหตทท�าใหคนเราทกขนนเกดมาจาก ความทะยานอยาก ซงเรยก วา “ตณหา” และไดทรงแสดงอาการของความอยากออกไวเปน ๓ ลกษณะ คอ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๐4
๑. กามตณหา ความอยากได๒. ภวตณหา ความอยากเปน๓. วภวตณหา ความอยากไมเปนการคนพบของพระพทธเจานนเปนการคนพบเหตของความ
ทกขโดยตรง และเปนการคานลทธศาสนาฝายเทวนยมทงสน ซง สอนวา ความทกขของมนษยเกดจากการลงโทษลงทณฑของ พระผเปนเจาเปนใหญบนสวรรค รวมทงเชอเรองผสางนางไมมา ท�าใหคนทกขนนดวย ถาจะเปรยบหลกค�าสอนของพระพทธเจากบ เจาลทธอนๆ กคลายกบคนโบราณ เมอเปนโรคอหวาต หรอเปน ไขมาเลเรย แลวกมความเชอถอวาเกดมาจากผในปา ในมหาสมทร ในทะเล มาลงโทษเรา แลวกมการเซนไหวออนวอนกบผสางนน แตเมอวทยาการไดกาวหนาและคนพบวา การทเปนโรคอหวาตนน ไมไดเกดจากผปา ผทะเลแตอยางไร มนเกดมาจากเรากนของท ผดส�าแดง หรอเกดจากเราไดรบเชอโรคจากการกนน�าไมไดตม ฯลฯ สวนไขมาเลเรยนนกไมไดเกดมาจากผทะเลอกเชนกน ปจจบนคนพบวายงกนปลองน�าเชอมา และยงจะเกดไดเพราะ เราท�าใหมทขงน�าไว เปนทเพาะเชอยงซงเปนพาหะน�าเชอไข มาเลเรยมาสเรา แตคนเรากลบมองขามไป โดยไปโทษผสางนางไม หรอเทวดาซงท�าใหเกดทกข ตรงขาม พระพทธเจาทรงชมาท ตวเองวา ใจเรานนแหละท�าใหเราทกข
เหนอรยสจมงคลขอท ๓๓
๓๐5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
๓. นโรธสจ นโรธะ คอความดบทกข คอทรงคนพบลกษณะของความ
ทกขทแทจรง ทปลอดภยทสดวาเปนอยางไร ซงไดค�าตอบวา ความ พนทกขทแทจรงนนจตจะตองหมดกเลสโดยสนเชง ตราบใดทเรา ยงมกเลสอย ความทกขกจะตองมอก ยงไมพนเดดขาด จตทหมดกเลสแลว เราเรยกสนๆ วา “นพพาน” (น+วานะ) ซงแปลวา หมด จากกเลส หรอเครองรอยรด
ความพนทกขทวาน กไมตรงกบทศนะของเจาลทธอนๆ อก เหมอนกน ตามทศนะของเจาลทธศาสนาตางๆ สอนความพนทกข ในลกษณะตางกน เชน
การคอยใหผวเศษรบไปอยสวรรคการทรมานตวใหมนชาตอความรสกการตดความรสกทางกายเสย
ลกษณะความพนทกขดงกลาวมาน พระพทธเจาทรงปฏเสธ วาไมใชความหลดพนทกขอยางแทจรง เปนแตเพยงการขมทกขเอา ไวชวคราวเทานน เปนความพนทกขทยงไมพนทกข แตคนเหลานน นกเอาเองวาพนแลว เหมอนคนเปนไขแตอาการของมนสงบชว ขณะ กเขาใจวาไขหายแลว แทจรงมนยงมเชอไขอยเตมอตรา เพยง แตมนสงบอยเทานน
การคอยรบความชวยเหลอจากผอนโดยทไมมก�าหนดแนนอน กเปนเพยงความสขดวยความหวงของตนเทานนเหมอนคนทไมม
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๐๖
อาหารจะกน แตเมอความหวงวาจะตองมคนเชญไปกนอาหาร ระหวางการรอคอยนน กคงตองกลนน�าลายตวเองไปพลาง มนก เปนการสรางความสขได แตไมใชความพนทกขทแท
การทรมานตวใหมนชาตอความทกข เชนคนทมความเหนวา ความทกขทงหลายเกดมาจากรางกาย ไดรบความสะดวกสบาย มากไป ตองทรมานรางกายใหไดรบความล�าบากอยางทเรยกวา “ทกรกรยา” แลวจะไดเหนความทกขอนเปนเรองเลกไป เพราะ จตใจหรอรางกายไดรบการทรมานจนตายดานเสยแลว วธนกไมใช ความพนทกขทแทจรง ตวเองกยงอยในกองทกขนนเอง แตท�าตว ไมใหรจกทกข คลายๆ คนทอยกลางปา มสตวรายและอสรพษ มาก ตวเองนนกกลวอนตราย อยากท�าใหตวเองพนอนตราย แต ใชวธท�าใหตาตวเองบอดเสย ท�าหใหหนวกเสย งมาจะไดไมเหน เสอรองกไมไดยนแลวกคดวาตวเองพนอนตรายแลว
สวนการท�าใจใหเขาภวงค ตดความรสกทางกายเสย ไมร สกหนาว ไมรสกรอน แลวคดวาตวเองพนทกขแลว นนเปนเพยง ความฝน เหมอนคนไขทนอนหลบ และฝนวาตวเองหายจากไขแลวมก�าลงรางกายแขงแรงด พอตนแลวกยงคงเปนไขอยอยางเดม นก ไมใชความพนทกขอยางแทจรง
เราจะสงเกตไดวา ค�าสอนของเจาลทธอนๆ เปนการสอนให หลบทกข แตพระพทธศาสนาสอนใหรทกข ก�าหนดทกข และ ท�าลายทกข ความทกขจะหมดไปไดตองท�าใจใหหมดจากกเลส เหมอนกบไฟทยงลกอยเพราะมเชอ การใชน�าดบเปนการระงบท ปลายเหต ตราบใดทยงมเชออย พอไดรบเหตปจจย ไฟนนกยงตด
เหนอรยสจมงคลขอท ๓๓
๓๐๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ไดอก สวนการท�าลายไมใหมเชอเหลออย ไฟกตดไมได ดงนนเมอ พระองคไดแสดงอยางนแลว ไดทรงแสดงตอไปถงหนทางแหง ความดบทกขทเรยกวา “มรรค”
๔. มรรคสจ มรรคสจ หมายถงวถทางแหงความพนทกข ซงทานไดแสดง
ถงทางปฏบตกาวไปสความพนทกข มอยดวยกน ๘ ขอ เรยกวา มรรค ๘ คอ
๑. สมมาทฏฐ ความเหนทถกตอง๒. สมมาสงกปปะ ความคดทถกตอง๓. สมมาวาจา เจรจาถกตอง4. สมมากมมนตะ ท�างานถกตอง5. สมมาวายามะ ท�าความเพยรถกตอง๖. สมมาอาชวะ หาเลยงชพในทางถกตอง๗. สมมาสต ระลกถกตอง๘. สมมาสมาธ ความตงใจถกตองทง ๘ ขอน เปนวธปฏบตเพอความพนทกขตามหลกอบรม
จตใหด�าเนนตามวถทางทถกตอง ไมตองมการวงวอนขออ�านาจ ลกลบใดๆ มาชวย
สมมาทฏฐ ความเหนทถกตอง คอเหนในเรองของอรยสจ 4 เหนตามเหตและผลโดยอาศยปญญา
สมมาสงกปปะ ความคดทถกตอง คอคดในทางออกจากกาม คดในการไมโลภของผอน หรอคดไมพยาบาท
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๐๘
สมมาวาจา เจรจาทถกตอง คอเจรจาดวยถอยค�าไพเราะ เวนการพดปด พดสอเสยด พดค�าหยาบ พดเพอเจอฯ
สมมากมมนตะ ท�างานทถกตอง คอเวนจากการท�างานใน การใหโทษ เชน ฆาสตว ลกทรพย
สมมาวายามะ ความเพยรทถกตอง คอเพยรละอกศล เจรญ กศล เปนตน
สมมาอาชวะ เลยงชพในทางถกตอง คอประกอบอาชพ ในทางสจรต ไมลอลวงเขาเลยงชพ หรอไมท�าการคาขายของผด กฎหมาย
สมมาสต ระลกทถกตอง คอระลกทวไปในการพจารณา สตปฏฐาน 4 ระลกในทางประกอบกศล
สมมาสมาธ ความตงใจทถกตอง คอตงใจในการประกอบ กศล ละความฟงซาน ท�านพพานใหเปนอารมณ ในบาลแสดงวา จตทเขาสองคฌาน เรยก สมมาสมาธได
สตรของอรยสจ ทพระพทธองคทรงคนพบคอ หลกเหตผล พระพทธศาสนาสอนใหเรารจก เหต-ผล ถาจะสรปตามเหตผลแลว เรากจะไดดงน
เหต คอ สมทย มรรค-ผล ทกข-นโรธ สาเหตของความทกข ทงหลายทเกดขนนน เราจะตองสอบสวนหาเหตและหาทางดบเหต นน และไมใชการบวงสรวงเทวดา หรอผสางนางไม เหมอนกบเรา เจบปวย เราจะตองคนหาสาเหตวาเราเปนอะไรแลว หาทางรกษา ใหถกกบโรคทเราเปน เรากหายจากโรครายนนได
การเหนอรยสจนน เปนการเหน ๒ ชน คอชนธรรมดา
เหนอรยสจมงคลขอท ๓๓
๓๐๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
สามารถทจะใชธรรมนในทางด�าเนนชวตในทางถกตอง และตอง ท�าใจของเราใหรบฟงเหตผลดวย
ในชนสง การเหนอรยสจนน ไมใชหมายถงการเหนอรยสจใน หนงสอทวามาน แตจะตองปฏบตตามมรรค ๘ จนถงขอ “สมมา สมาธ” ท�าสมาธใหเกดสมบรณตามหลกเกณฑจนเกดดวงปญญา ขน แลวเหนอรยสจครบทกขอดวยปญญานน จงเรยกวาเหนอรยสจ
การเหนอรยสจดวยปญญานน ท�าใหเราเปนคนหายมด หาย หลงในสงทไมเปนประโยชน เลกงมงายในลทธพธทไรสาระเสย ถา เราปฏบตไดขนนแลวผลทจะเกดขนคอความดบทกขไดอยางเดด ขาด ซงเปนทปรารถนาของคนทงปวงทแสวงหากนอย ดวยเหตน การเหนอรยสจจงเปนมงคลอยางสงสด
๓๑๐ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
เรองของพระนพพาน ซงมอยในมงคลขอน เปนเรองทสด เออมจรงๆ เพราะวาแมตวผเขยนเองกยงไมเฉยดใกลพระนพพาน ดงนน การทจะบรรยายเรองของนพพานใหแจงนนเปนการยาก ถงแมวาจะมผรกไมสามารถจะบรรยายคณของนพพานใหแจงได เหมอนกบคนทไมเคยลมรสของน�าตาลเลย แตจะใหพรรณนาวา น�าตาลมรสหวานนน ค�าวาหวานๆ อยางไร เรากจนดวยเกลาทจะ บรรยายรสใหชดเจนได นอกจากจะเปรยบอปมาอปไมยใหฟง เทานน ซงการเปรยบเทยบนไมใชวาจะเขาสเปา แตกเปนการแสดง ไวโดยสงเขปเทานน
มงคลขอท๓๔
นพพานสจฉกรยา จ(ท�าใหแจงซงพระนพพาน)
๓๑๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เรองนพพานเปนเรองทยากและเหลอวสยทสามารถจะ บรรยายไดถกตอง แตถงกระนนกจะตองอธบายตามแนวทางของ คมภรทแสดงไว
ค�าวา นพพาน เมอแยกออกแลวม ๒ บท คอ น + วาน, น = พน, วาน = ธรรมทเปนเครองเกยวโยงไว หมายถงตณหา เมอรวม ๒ บทเขาดวยกนแลวเปน นวาน = ธรรมทพนจากเครองเกยวโยง หมายถงพนจากตณหา ทานใหความหมายไววา
วนต สสพพตต วาน ธรรมชาตใดยอมเปนผเกยวไว ฉะนน ธรรมชาตนนชอวา วาน ไดแก ตณหา
วานโต นกขนตนต = นพพาน� ธรรมชาตใดยอมพนจาก เครองเกยวโยง คอ ตณหา ฉะนนธรรมชาตนนชอวานพพาน
เทาทแสดงมานคดวาผอานคงจะปวดหวชอบกล เพราะได บอกแลววาเรองนพพานนเปนเรองทยากยงส�าหรบคนสามญ ทาน ไดใหค�าอธบายไววา
ตามธรรมดาสตวทงหลายทเกดอยในโลกน ความเกดและ ความตายของแตละบคคลทผานมาแลว มากมายจนไมสามารถจะ ค�านวณไดวา เคยเกดเคยตายมาแลวเทาไหร และตอไปขางหนา ความเกดและความตายจะมตอไปเรอยๆ ก�าหนดไมไดวาจะสนสด ลงเมอไร ทเปนเชนนกเพราะอาศย ตณหา คอ ความทะยานอยาก ความพอใจตดใจ ตองการในอารมณตางๆ นนเอง เปนเครองเกยว สตวไวไมใหหลดพนจากความเกดและความตายไปได ทานเปรยบ เหมอนชางเยบผาทเอาผาหลายๆ ชนมาเยบใหตดตอกนฉนใด ตณหาเปรยบเหมอนชางเยบผา คอเกยวสตวในภพเกาใหตดอยใน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๑๒
ภพใหมเรอยๆ ไป ดวยเหตอยางนจงเรยกตณหาวา ‘วาน’ส�าหรบพระนพพานนน เปนธรรมชาตทพนจากตณหาไปแลว
จงชอวา นวาน ตามความหมายของภาษาแลว ค�าวา วาน เปนชอ ของธรรมชาตทไมด แตเมอมค�า น ประกอบอยขางหนาแลว ก กลายเปนของดทสดไป เชนเดยวกบค�าวา พระขณาสพ ค�าวา ขณาสพ น เมอแยกออกแลวได ๒ บท คอ ขณ + อาสว, ขณ = หมด, อาสวะ = ธรรมชาตทไหลไปใน ๓๐ ภม ไดแก โลภะ ทฏฐ โมหะ
ซงกเปนตวกเลสทงนน ชออาสวะจงเปนชอไมด แตเมอม ขณ อยขางหนาแลวกกลายเปนสงดไป แปลวา ผสนอาสวะ ไดแก พระอรหนตทงหลาย มพระสมมาสมพทธเจาเปนตน หมายความ วา ‘นพพาน’ คอ ดบอวชชา ตณหา อปาทาน และกเลสหมดสน
นพพาน ๒ อยาง ในคมภร ขททกนกาย อตวตกกะ และ อง คตตรนกาย นวกนบาต ทานจ�าแนกนพพานไว ๒ ลกษณะ คอ
๑. สอปาทเสสนพพาน๒. อนปาทเสสนพพานและโดยการเขาถง ม ๓ ลกษณะคอ๑. สญญตนพพาน๒. อนมตตนพพาน๓. อปปณหตนพพานพระนพพานนน วาโดยสภาวะลกษณะแลวมอยางเดยวคอ
สนตลกขณะ หมายถงสงบจากกเลสและขนธ 5 ทงหลาย ทกลาว วาพระนพพานวาโดยสภาวะลกษณะของตนแลว มอยอยางเดยว
ท�าใหแจงซงพระนพพานมงคลขอท ๓๔
๓๑๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
นน หมายความวา ไมเหมอนกบวตถสงของทมสงเดยว แตม เจาของหลายๆ คน ฉะนนจะใชของสงนนพรอมๆ กนไมได ตอง ผลดกนใชทละคน สวนพระนพพานนนไมเปนเชนนน พระอรหนต ทงหลาย เมอปรนพพานแลวยอมเขาสสนตสขดวยกนทงนน แสดง ใหเหนวา นพพาน คอสภาพสนตสขทนบไมถวน แลวแตจ�านวน พระอรหนตทปรนพพานไปแลว
ทานผอานคงจะหนกสมองชอบกล เพราะเรองนไดกลาวแลว วาเปนของทยากจะบรรยาย โปรดดค�าอธบายของนพพาน ๒ นย ทกลาวแลวดงน
๑. สอปาทเสสนพพาน หมายถงพระอรหนตทดบกเลสแลว ยงมเบญจขนธอย๒. อนปาทเสสนพพาน หมายถงนพพานทไมมขนธ 5 ไดแก
นพพานของพระอรหนตทปรนพพานแลวอกอยางหนง สอปาทเสสนพพาน เรยกอกอยางหนงวา
‘ทฏฐธมมนพพาน’ กได เพราะพระอรหนตผซงเขาไปรแจงพระ นพพานนน ยงมชวตอย ยงไมไดปรนพพาน
อนปาทเสสนพพาน เรยกอกอยางหนงวา สมปรายกนพพาน กได เพราะพระอรหนตทงหลาย เมอปรนพพานแลว จงเขาถงพระ นพพานนน
สญญตนพพาน หมายความวา ความเปนอยของพระนพพาน นน สญสนจากกเลสและขนธ 5 ไมมอะไรเหลออยเลย ดงนนจง เรยกวา สญญตนพพาน
อนมตตนพพาน หมายความวา ความเปนอยของนพพานนน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๑4
ไมมนมต เครองหมาย รปรางสณฐาน สสนวรรณะอยางใดเลยอปปณหตนพพาน หมายความวา ความเปนอยของนพพาน
นน ไมมอารมณทนาปรารถนาดวยโลภะ และไมมตณหาทเปนตว ตองการอยในนพพานนน คอหมายความวาสงขตธรรม คอธรรมท ถกปรงแตง ทเปนรปกตาม นามกตาม ตองมอารมณทนาปรารถนา ดวยโลภะ หรอมตณหา ทงสองอยางน อยางใดอยางหนง หรอทง สองอยาง แตนพพานไมมอยางนน นพพานคอผลส�าเรจทางจต
นพพานนน เปนผลส�าเรจทางจตใจของบคคล ซงอาจท�าให เกดมขนไดในชวตนเอง กระบวนการของการสรางหรอท�าให ‘แจงนพพาน’ ตามความหมายของมงคลนคอ
๑. ปฏบตตามมรรคมองค ๘ ๒. ดวงปญญา หรอวชชา หรอญาณเกดขน๓. อวชชา ตณหา อปาทาน ฯลฯ หายไป4. สภาพนพพานเกดขน5. ผลพลอยไดจากนพพานคอ สะอาด สวาง สงบเรองของนพพานเปนเรองทพดกนยาก และยากทจะชลงไป
ไดวาอยทไหน ส�าหรบนพพานของพระอรหนตผยงมชวตอย เรา อาจกลาวไดวา นพพานอยทจตใจของทานนนเอง แตนพพาน โดยสภาวะท ‘มอย ’ นนอย ไหน คนเราตงค�าถามแบบนจาก ประสบการณของตนเอง เพราะในชวตประจ�าวนของเรานน เมอ เราพดวาสงใดสงหนงมอย ยอม ‘มทอย’ เชน ปตตานอยทางใตของ ประเทศไทย วดพระศรรตนศาสดารามอยในกรงเทพฯ เปนตน แต สงตางๆ ทเราพดถงนนเปนวตถซงมรปรางจ�ากด จงมทอยอนจ�ากด
ท�าใหแจงซงพระนพพานมงคลขอท ๓๔
๓๑5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
เราสามารถบอกทอยไดแนนอนนพพานเปนสภาวธรรมอนไมจ�ากดสถานท และไมถกจ�ากด
ดวยกาลเวลา เพราะฉะนนจงบอกไมไดวา นพพานนนอยทไหนแน ถาขนบอกวาอยทนนทน กเทากบไปจ�ากดขอบเขตของพระนพพาน ไป ซงเปนการผด เชนเดยวกบการบรรยายคณลกษณะของนพพาน นพพานมคณลกษณะซงไมมคณลกษณะใดๆ ทเรารแลวเหมอน ฉะนนการบรรยายคณลกษณะของนพพาน จงเทากบไปจ�ากด คณลกษณะของนพพาน ซงเปนการผด
เพราะนพพานมความไมจ�ากดขอบเขตนเอง พระพทธเจาจง ทรงบอกทอยของนพพานดวยการปฏเสธ เชนในขททกนกายวา “ด กอนภกษทงหลาย อายตนะ (สภาวะ) นนมอยท ดน น�า ไฟ ลม ไมมแล อากาสานญจายตนะ วญญาณญจายตนะ อากญจญญา- ยตนะ เนวสญญานาสญญายตนะ กไมใช โลกนกไมใช โลกอนก ไมใช ดวงจนทร ดวงอาทตย ทงสองกไมใช อนงภกษทงหลาย เรา ไมกลาวเลยซงอายตนะนน วาเปนการมา การไป เปนการตงอย เปนการจต เปนการเกด อายตนะนนหาทตงมได มไดเปนไป หา อารมณมได นนแล ทสดแหงทกข”
นพพานเปนธรรมชาตทเหนไดยากอยางยง เหตทเหนไดยาก กเพราะนพพานเปนธรรมชาตอนละเอยดลกซง ไมเหมอนกบสงท มนษยรเหนอยในภพทง ๓ ความร ความคด การคาดคะเนของ มนษย ยอมจ�ากดขอบเขตอยในภพทง ๓ เกยวของอยกบอารมณ ในภพทง ๓ เทานน ถาสงใดอยนอก
เหนออารมณของภพทง ๓ มนษยกไมสามารถจะรได แมผท
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๑๖
บรรลถงนพพานแลว เชนพระอรหนตทไมสามารถจะอธบายหรอ บรรยายคณลกษณะของนพพานใหคนธรรมดาเขาใจได เพราะไมม ค�าพดใดๆ ในภาษามนษยจะอธบายลกษณะของนพพานไดถกตอง เพราะค�าพดของมนษยยอมถกบญญตขนตามประสบการณของ มนษยเทานน
เรองการเปรยบเทยบลกษณะนพพานน ทานมนทานเกยวกบ เตาและปลาสนทนากนดงน
มปลาตวหนงอาศยอยในน�าตลอดชวตของมนเชนเดยวกบ ปลาทงหลาย และรเหนทกสงทกอยางภายในน�าเทานน วนหนง ปลาตวนนไดพบกบเตาเพอนเกา ซงเพงกลบจากขนไปเทยวบนบก
“สวสด เพอนเตา” ปลาตวนนทกทาย “ไมเหนเสยนาน ไปไหนมา”
“ฉนขนไปเทยวบนบกเพงกลบมา” เตาตอบ“บนบก!” ปลาอทานออกมาอยางประหลาดใจ “บนบกอะไร
ของคณ ฉนไมเคยเหนบนบก บนบกไมมแนๆ คณฝนไปละมง”
“ถาคณอยากเขาใจอยางนน ฉนกหามคณไมได แตฉนกเพง
กลบมาจากบนบกจรงๆ ”
“บอกฉนหนอยซ ‘บนบก’ ของคณนะเหมอนอะไร มนเปยก
ตลอดเหมอนนาหรอเปลา”
“เปลา”
“มนเยอกเยนสดชนหรอเปลา”
“เปลา”
“มนใสแสงสองผานทะลไดหรอเปลา”
ท�าใหแจงซงพระนพพานมงคลขอท ๓๔
๓๑๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
“เปลา”
“มนลนๆ นมๆ พอทฉนจะเอาจมกจมเขาไปไดหรอเปลา”
“เปลา”
“ฉนจะวายไปมา ‘บนบก’ ไดหรอเปลา”
“มนเคลอนไหวไปมาตามกระแสนาไดหรอเปลา”
“เปลา”
ปลาสนศรษะอยางเบอหนายแลวพดวา “เมอฉนถามอะไร คณกตอบไดคาเดยววาเปลาๆ ในทสด ‘บนบก’ อะไรทคณวานน
กหลอกลวงทงเพ ลากอน” วาแลวปลากวายหนไปในน�าอนจ�ากด ของมน
ปลารเรองบนบกไมไดฉนใด คนสามญกไมสามารถจะรจก นพพานไดฉนนน
ดงนนเรองของนพพานจงยากแกการทคนสามญจะรไดวาม สภาพอยางไร ดงนนการทเราจะสามารถรเรองนพพานไดกจะตอง ท�าตวเองใหเปนอรยบคคล จงจะสามารถเหนนพพานได การเหน นพพานเปนการเหนอยางประเสรฐ เหนแลวรแลว ตดความทกข ไดอยางเดดขาด จงเปนมงคล
๓๑๘ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
มงคลขอท ๓5 ตามพระบาลวา “ผฏฐสส โลกธมเมห จตต ยสส น กมปต” แปลวา จตไมหวนไหวดวยโลกธรรม หมายความ วา การท�าจตใจใหเปนอยางนไดเปนมงคลอนสงอยางหนง
เรองอาการของใจนนเปนเรองทรยากเหนยากวาเปนอยางไร เราจะรไดกเพราะเขาแสดงอาการออกมาใหเราเหนวา คนน คนนน มจตใจอยางไร คออาการของมนไมอยกบรองกบรอย ประเดยวดใจ ประเดยวเสยใจ พอดใจกแชมชน พอเสยใจกเหยวแหงหดห รองไห ร�าพน แลวแตอารมณทมากระทบ อาการทจตใจของเราเองเอยงไป ทางดใจบาง เสยใจบาง อยางนเรยกวา “จตหวน” เหมอนกบเปลวไฟ
มงคลขอท
๓๕ผฏสส โลกธมเมหจตต� ยสส น กมปต(จตไมหวนไหวดวยโลกธรรม)
๓๑๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ทถกลมพดจะเอนเอยงไปตามกระแสลมพด จตไหวหมายถงไหว ไปตามอารมณทตวชอบใจ ทงนเพราะไปตดใจ ชอบใจ อาการท จตไหวไปตามอารมณทรกทชอบ นแหละเรยก “จตไหว” อาการท จตยงมความหวนและไหว นแหละเรยกวาจตหวนไหว
สงทท�าใหจตหวนไหวนทานเรยกวา “โลกธรรม” ค�าวา “โลกธรรม” ไดแกธรรมของโลก คอ ธรรมอนมแกสตวโลก ไมมผใด ลวงพนไปได แปลกแตจะยนดยนรายหรอไมยนดยนรายเทานน แบงออกเปน ๘ อยางดวยกน คอ ไปทางท�าใหจตไหว 4 และให จตหวน 4
โลกธรรมทท�าใหจตไหว ๔ คอ๑. มลาภ๒. มยศ๓. ไดรบค�าสรรเสรญ4. ไดรบความสข๑. มลาภ หมายถงไดรบผลประโยชน เชนไดทรพย ไดบาน
ทดน เรอกสวนไรนา ลกเมย ฯลฯ๒. มยศ หมายถงไดรบการแตงตงใหไดฐานนดรศกดสง ได
เลอนขน เลอนต�าแหนง ไดอ�านาจ ไดเปนใหญเปนโต นเรยกวา ไดยศ หรอ มยศ
๓. สรรเสรญ หมายความวา ไดรบค�ายกยองชมเชย ค�ายอ ค�าสดด ทผอนใหเรา
๔. สข กคอ ไดรบความสบายกาย สบายใจ ไดรบความราเรง เบกบาน
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๒๐
ทงสอยางนเปนของทคนทกคนตองการ ทยงไมไดกตอง แสวงหา ทไดแลวกตองพยายามรกษา อาการทแสวงหาหรออาการ ทหวงตองรกษานแหละเปนจตไหว คอไหวไปตามอารมณ ขอให สงเกตดตวเราเองกแลวกนวา เมอไดรบของ 4 อยางนแลวมอาการ อยางไร
โลกธรรมทท�าใหจตหวนม ๔ คอ๑. เสอมลาภ๒. เสอมยศ๓. นนทา4. ทกข๑. เสอมลาภ หมายความวา ไดรบความวบตความเสอมสญ
ของทรพยสมบต บานเรอน เรอกสวนไรนา ลกเมย๒. เสอมยศ หมายถงวา ถกลดอ�านาจ ถกถอดยศ ถอด
อ�านาจ ฯลฯ๓. นนทา หมายถงไดรบค�าตเตยนวาไมด ไมมใครพดถง
ความดของเราในทลบหลง๔. ทกข หมายถงความไมสบายกายไมสบายใจ มความระทม
ขมขน ไมแชมชนทงสอยางนเปนของททกคนคอยหวาดระแวงอย และคอย
หวงพะวงวาจะตองไดรบ หรออยางทเราเรยกวา “หวน” คอหวนวา จะตองสญเสยของทรก หวนวาจะตองถกถอดยศถอดอ�านาจ หวน วาจะตองถกคนนนทา หวนวาจะตองไดรบความทกข เปนของทคน ทกคนเกลยด แมวามนจะกลบกลายผานไปแลว กยงหวนวามนจะ
จตไมหวนไหวดวยโลกธรรมมงคลขอท ๓๕
๓๒๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
หวนกลบมาอก ท�าใหจตใจของเราอยไมเปนปรกตสขเรองของโลกธรรมน พระพทธเจาสอนวามนเปนของทประจ�า
โลก ไมวาใครจะตองประสบทงนน คนทดๆ แตพอเกดความไหว ขนมากท�าชวได อยางเชน ตองการลาภ ตองการยศ ตองการได รบค�าสรรเสรญ ถงกบฉอโกงหรอคอรปชนกม ดงนนเราจงตอง หมนพจารณาและมสตอยทกขณะ นกอยเสมอวา ไมมใครถก สรรเสรญหรอถกตเตยนแตอยางเดยว ถงคนเลวอยางไรกตาม ก ยงมผสรรเสรญ คอพวกคนเลวกสรรเสรญพวกคนเลว ขอเลาเรอง อบาสกคนหนงใหทานฟง เพอเปนเครองยนยนวาคนเลวคนด ยอม ถกตเตยนและสรรเสรญทงนน คอ
ครงหนง เมอพระพทธเจาประทบอยทเชตวนมหาวหาร กรง สาวตถ มอบาสกชาวสาวตถคนหนง ชออตลอบาสก อตลอบาสกม บรวาร 5๐๐ อยมาวนหนง อตลอบาสกไดพาพวกอบาสกบรวาร ไปทวหารเพอจะฟงธรรม อยากจะฟงธรรมในส�านกของพระเรวต เถรเจา เมอไปถงกไหวพระเรวตตเถรเจาแลวนงลง
พระเรวตตะนน ทานเปนพระเถระทยนดในความสงดและ ชอบเทยวไปผเดยว ดงนนทานจงไมพดอะไรกบอบาสกนน อบาสก กโกรธวาพระเถระองคนไมพดอะไร จงลกไปหาพระสารบตร
พอไปถงกยนอยในทสมควรแกตน เมอพระเถระถามวา“อบาสกทานมาเพอประสงคอะไร”“ขาพเจาพาอบาสกเหลานไปหาพระเรวตตะ เพอจะฟงธรรม
พระเรวตตะไมพดอะไรกบขาพเจาเลย ขาพเจาโกรธจงไดมาทน ขอ ทานจงแสดงธรรมใหขาพเจาฟงดวยขอรบ” อตลตอบ พระสารบตร
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๒๒
จงบอกใหอบาสกทงหลายนงลง และแสดงอภธรรมใหฟงเปนอน มาก อตลอบาสกกโกรธอก หาวาพระสารบตรแสดงอภธรรมซง เปนของละเอยดสขมเกนไป มหน�าซ�ายงแสดงเสยยดยาวเสยอก ดวย แลวกเลยพาบรวารไปหาพระอานนท พระอานนทกถามวาม เรองอะไร อตลอบาสกกเลาเรองใหฟงวา “พวกกระผมไปหาทาน เรวตตะเพอฟงธรรม ทานกไมแสดงธรรม ไปหาพระสารบตร ทาน กแสดงอภธรรมอนเปนธรรมละเอยดสขม และแสดงเสยยดยาว ไมรเรองเลย พวกกระผมจงไดมาทน ขอใหทานพระอานนทชวย แสดงธรรมโปรดดวย ขาพเจาทงหลายจะฟงธรรม”
“เอาละดแลว พวกทานจงนงลง เราจะแสดงธรรมใหทานฟง”แลวพระอานนทกแสดงธรรมเพยงเลกนอยเขาใจงายๆ
พวกนนกโกรธอก จงพากนไปเฝาพระพทธเจา พระพทธเจาจง ไดทรงตรสถามถงการมาของอตลอบาสกและบรวาร อตลอบาสก จงกราบทลวา
“พระเจาขา! พวกขาพระองคไดเขาไปหาทานเรวตตะเพอฟง ธรรม แตทานเรวตตเถระหาไดแสดงธรรมไม จงไปหาทานสาร- บตรๆ กแสดงอภธรรมอนละเอยดลกซงเสยยดยาว พวกขาพระองค ไมพอใจ จงไดไปหาทานพระอานนทเพอฟงธรรม พระอานนทก แสดงสนและยอเกนไป พวกขาพระองคไมพอใจ จงไดพากน มาหาพระผมพระภาค เพอฟงธรรมพระเจาขา”
เมอพระพทธองคไดทรงสดบเรองโดยตลอดแลว จงตรสวา“นแนะ อตละ ตงแตโบราณมาแลว การตเตยนสรรเสรญน
ยอมเปนของมตงแตไหนแตไร คอคนทงหลายยอมตเตยนผนงนง
จตไมหวนไหวดวยโลกธรรมมงคลขอท ๓๕
๓๒๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
บาง ผพดมากบาง ผพดนอยบาง ผทถกตเตยนอยางเดยว หรอถก สรรเสรญอยางเดยวไมมเลย ถงพระราชาทงหลาย กมคนบางพวก ตเตยน มคนบางพวกสรรเสรญ อยาวาแตผอนเลย ถงแผนดน ดวง จนทร ดวงอาทตย อากาศ เปนตน กยงมผตเตยน ผสรรเสรญ อยา วาแตผอนเลย ถงพระสมมาสมพทธเจา ผประทบนงแสดงธรรมอย ในทามกลางบรษท 4 กมบางคนตเตยน มคนบางพวกสรรเสรญ ก แตวาความตเตยนหรอสรรเสรญของคนอนธพาล ใครๆ ไมควรถอ เปนประมาณ สวนผใดถกบณฑตผมความคดตเตยนหรอสรรเสรญ ผนนแหละชอวา ควรตเตยนแท ควรสรรเสรญแท” แลวทรงตรส ตอไปวา
“นแนะ อตละ การตเตยนสรรเสรญนเปนของมมานานแลว ไมใชเพงมในวนน คอคนบางพวกตเตยนผนงนง ตเตยนผพดมาก ตเตยนผพดพอประมาณ ผไมถกตเตยนไมมในโลก ผทถกตเตยน อยางเดยว หรอถกสรรเสรญอยางเดยวไมมในอดตกาล จกไมมใน อนาคตกาล และไมมอยในปจจบนกาลน ผมความรพจารณาทกวน แลวสรรเสรญผใด ซงมความประพฤตไมขาดวน ประกอบดวย ศล สมาธ ปญญา ใครจะสมควรตเตยนผนน ซงเปนเหมอนแทงทอง ชมพนท ฉะนน ผนนถงเทวดากสรรเสรญ พรหมกสรรเสรญ”
จากเรองทยกมานกเปนเรองชใหเราเหนวา ไมมใครพนไป จากโลกธรรมไปได แปลกแตใครจะยนดและยนรายหรอไมเทานน ผทไมรจกวาโลกธรรม ๘ เปนของไมเทยง มความแปรปรวนเปน ธรรมดา ยอมไมยนด ไมยนราย ในเมอพบโลกธรรม สวนผทรวา โลกธรรมเปนของไมเทยง ไมยงยน มความแปรปรวนเปนธรรมดา
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๒4
ยอมไมยนดไมยนรายเวลาไดลาภ ยศ สรรเสรญ สข กไมยนด ไมม ใจฟขนผดปรกต เวลาไมไดลาภ ไมไดยศ ไมไดสข ไมไดสรรเสรญ กไมยนราย ไมมใจฟบลงผดปรกต หรอเมอไดแลว เสอมไป หรอ เมอเสอมลาภยศ ถกตเตยน ไดทกข กไมยนราย กลยาณปถชน ถงจะยนดยนราย กไมแสดงออกมาทางกาย วาจา จนเสยกรยา สวนปถชนทเปนพาล คอไมรจกค�าสอนของพระพทธเจา ไมรจก ธรรมดาโลก ยอมแสดงความยนดยนรายออกมาทางกาย วาจา
พระพทธเจา ทรงสอนภกษทงหลายไมใหยนดยนรายตอ โลกธรรมวา
“ดกร ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงอยายนดตอการสรรเสรญ อยายนรายตอการนนทา ใหรบและปฏเสธความจรง ถาเธอทงหลาย ยนดยนราย กจกเปนอนตรายแกเธอทงหลาย จกเปนความล�าบาก ใจแกเธอทงหลายดงน”
จากขอความทงหลายทยกขนมาแสดงน เพอทจะชใหเหนวา บคคลผมใจหวนไหวไปกบโลกธรรมนน ยอมเปนผทมความทกข มความเดอดรอน
การได ลาภ ยศ สรรเสรญ สข เปนทกขเพราะตองแสวงหา ผทไดมาแลว มแลว ถายงคดยงยดอยกยงเปนทกข เพราะตอง รกษา ไมตองการใหของทไดมานนเสอมไปสญไป ดงนน บคคลผม จตใจไมหวนไหวเพราะโลกธรรม รสภาพตามความเปนจรง วาสง เหลานเมอเกดขนแลว ยอมวบตแปรปรวนไปตามธรรมดา แลวใจกเปนสข ดวยเหตนการทมจตใจไมหวนไหวตอโลกธรรม จงจดวา เปนมงคล คอความดในพทธศาสนาน
จตไมหวนไหวดวยโลกธรรมมงคลขอท ๓๕
๓๒5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
มงคลท ๓๖ พระพทธวจนะวา ‘อโสก’ แปลวา จต (ทบรรล นพพานแลว) ไมโศก ซงเปนการสรรเสรญคณของนพพาน จตท บรรลโลกตตรภม คอพนวสยโลก เรองของจตนเปนเรองทละเอยดมาก เพราะจตนนเปนนามธรรม ไมใชวตถธรรมทเราจะสามารถร ไดวามรปรางอยางไร เราจะพยากรณวาจตนนมรปรางสงต�าด�าขาว ไมได เพราะจตไมมรปราง แตทเราจะรไดกตอเมอจตไดแสดงออก มาทางกาย วาจา นนแหละเราจงจะสามารถรไดวาคนผนมจตใจ อยางไร ถาไมอยางนนแลวเราจะไมมทางรเปนอนขาด
ในมงคลขอน เราจะไดมาศกษาถงเรองจตไมโศกวามลกษณะ อยางไร และสงไรทท�าใหเกดความโศก เรองของความโศกเศรา หรอจตโศกนน สวนมากมกจะเขาใจกนดเพราะมกจะประสบกบ ตวเองอยบางแลวเกอบทกคน ดงนนเราจะมาศกษาในรปของภาษา เสยกอน
มงคลขอท๓๖อโสก�
(จตไมโศก)
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๒๖
ค�าวา โสกะ หรอ โสก แปลวา แหง หรอ แหงผาก ซงตรง ขามกบค�าวา ชมชน จตทแหงผากนนเองทเรยกวาโศกเศรา อาการ ของจตแหงผากยงแยกออกไปอก คอ ปรเทวะ โทมนสสะ ความคบ แคน อปายาส ความเสย แตในมงคลขอนแสดงความโศกไวค�าเดยว
ทวาจตโศกหรอใจแหงนน มนเกดมาจากอะไร ซงขอนขอให ทานไดพจารณาจากพทธวจนะทวา
“เปมโต ชายเต โสโก”
ความโศกเกดจากความรกหมายความวา เพราะรกจงมโศก ถาไมมรกกไมมโศก รกมาก
โศกมาก รกนอยโศกนอย ไมมรกเลย กไมโศกเลย และความจรงก เปนอยางนนจรงๆ ถาสมมตวา หนงสอพมพลงขาวรถคว�าคนตาย หมด เรากเพยงแตรบทราบ และสงสาร แตถาเราทราบวาคนตายในจ�านวนนนมเพอนรกของเรามารวมอยดวยคนหนง ความโศกก เกดขนในใจ แตกยงพอกนไดนอนหลบ แตถาบงเอญคนๆ นนเปน ญาตของเรา เปนลกหลาน หรอพอแมของเรา หรอภรรยาทเรา รกมากๆ ความโศกกจะมากขน เรองของความโศกเกดขนเพราะความรกเปนสาเหต เรองนมเรองเปนอทาหรณ ในครงพทธกาล ในสมยทพระพทธเจาของเรายงทรงมพระชนมชพอย ซงปรากฏ อยในพระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก ปยชาตกสตร กลาววา
พระนางมลลกาเทว ไดตรสสงใหนาฬชงฆพราหมณวา ทานจงไปเฝาพระพทธเจา ทลถามวา ค�าวา โสกะ ปรเทวะ ทกข
จตไมโศกมงคลขอท ๓๖
๓๒๗ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
โทมนสสะ อปายาส เกดจากความรกน พระองคตรสไวจรงหรอ พระองคทรงแกไขอยางไรจงจ�าไวอยางนน
พราหมณนนกเขาไปเฝา และทลถามพระพทธเจา พระองค กทรงรบวาตรสไวอยางนนจรง คอกลาววาไดพดวา โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส ยอมเกดจากความรก และตรสตอไปวา
“นแนะพราหมณ เมอกอนทกรงสาวตถน มมารดาของหญง คนหนงไดตายไป หญงคนนนไดคลมคลงรองไปตามถนนวา ทาน ทงหลายเหนมารดาของเราบางหรอไม หญงอกคนหนงบดาตาย อกคนหนงพชายตาย อกคนหนงพสาวตาย อกคนหนงบตรตาย อกคนหนงธดาตาย อกคนหนงสามตาย หญงคนนนกไดคลมคลง รองไหไปตามถนนเหมอนกบคนกอน และมบรษคนหนงทเมอง สาวตถน มารดาของเขาตาย อกคนหนงบดาตาย อกคนหนงพชาย ตาย อกคนหนงพสาวตาย อกคนหนงบตรตาย อกคนหนงธดา ตาย อกคนหนงภรรยาตาย พวกนนไดรองไหคลมคลงไปตามถนน เหมอนกน เมอกอน ทกรงสาวตถนมหญงคนหนงไปเยยมญาต พวกญาตของหญงคนนน ไดชงเอาสามของนางเพอจะไปใหผอน นางไมยอมให บรษผนนกไดฟนภรรยาของตนใหขาด ๒ ทอน แลว ผาอกตวเองตายเสย ดวยคดวา เราทงสองตายเสยดกวา ดวยเหต เหลานแหละพราหมณ เราจงกลาววา โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส ยอมเกดจากความรก”
นาฬชงฆพราหมณไดฟงดงนนแลวกชนชมยนด กลบไปกราบ ทลพระนางมลลกาเทว พระนางมลลกาเทวจงไดเขาไปกราบทล พระเจาปเสนทโกศล ผไมทรงเชอวาความรกท�าใหเกดทกข ทรงเขา
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๒๘
พระทยวาความรกท�าใหเกดสข คอพระนางไดทรงทลถามวา “ขา แตมหาราชเจา พระนางวชรกมารเปนทรกของพระองคหรอ” กทรง ตรสตอบวา ถกแลว เปนทรกของเรา
จงกราบทลตอไปวา ถาพระนางวชรกมารวบตไป โสกะ ปร เทวะ ทกข โทมนส อปายาส จะเกดแกพระองคหรอ ตรสตอบวาเกดแน
และพระนางกไดทรงยกเอาพระนางวาสภขตตยา และวฑฑภ เสนาบด กบตวพระนางเอง และประชาชนขนทลถามวา เปนทรก ของพระองคหรอไม และถาคนเหลานถงความวบตไป พระองคจะ ทกขหรอไม พระเจาปเสนทโกศลกทรงยอมรบวาเกด พระนางจง สรปวา ดวยเหตนแหละ ความทกขจงเกดเพราะความรก
โดยปกตแลว ความรกเหมอนแมน�า ท�าใหใจเบงตวขน ม ความอมตว ถารกมากกยงอมตวมาก ดแตหนมสาวยามรกกนส รกกนมากๆ ลมกนขาวกนน�า เพราะใจนนอมตว แตพอความรก หมดไป หมายความวาใจมนอยากรกอย แตมนไมมรกจะรก ใจจะ เหยวแหงซบซดลง ทเรยกวาโศก ทกคนทมความผดหวงเรองรก แลวแหงทกคน อาการเหลานมนแสดงออกมาทางกาย เปนตนวา รางกายซบซด ใบหนาหมนหมอง และอากปกรยาตางๆ ผดแปลก ไปจากธรรมดา ไมมความราเรงเลย เพราะความผดหวง ตามปกต ของใจคนเรานนเปนธรรมชาตทตะกละอารมณ อยากดอยากฟง อยทกขณะ
การทจตใจตดอารมณนน เพราะมยางเหนยวอยอยางหนงท จต คอความรกหรอสเนหะ ทเราพดวาเสนห (แปลตามตวแลววา
จตไมโศกมงคลขอท ๓๖
๓๒๙ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ความเหนยว) ความรกนแหละเปนยางเหนยว ท�าใหจตตดอารมณ แตพอความรกแหงไป ใจกไมรบอารมณ มนไมตด ดงนนคนทก�าลง เศราโศกอย เขยวๆ แดงๆ ไมอยากด รองร�าท�าเพลงไมอยากฟง ทงนน กนกไมอยากกน เบอ อาการอยางนแหละคอความแหงใจ
แตใจของพระอรยเจาไมมรก ตดรกไดแลวโดยสนเชง ดงนน ใจทานจงไมแหง ไมมโศก ดงพระบาลวา
“เปมโต วปปมตตสส นตถ โสโก กโต ภย” “เมอไมรกแลว
โศกกไมม ความกลวไมม”
กลาวคอความแตกตางของใจปถชนกบใจของพระอรยะนน ไมเหมอนกน ใจของพระอรยะนนเปนใจไมอยากรก สวนใจของ ปถชนมนอยากรก แตมนอดรกเพราะไมมจะรก ใจของพระอรยะ เจานนทานสขอยในตวเอง ไมตองพงรก สวนใจของคนธรรมดาไม สขในตว แตสขเพราะรก พอหมดรกมนกเลยแหงใจ
ถาเราเปนคนธรรมดา เมอเวลาคดจะรกใครแลวกขอใหระวง อยสกหนอยวา ความรกมกเปนเหตใหเกดความทกข เราอยาได ทมเทความรกของเราไปทงหมด จะตองเหลอไวบาง ทวาเหลอ ไมใชใหรกเผอเลอก แตใหรกไวเผอความผดหวง จะไดมน�าหลอ เลยงหวใจไวบาง จะไดไมแหงผาก มนกปราชญบางทานบอกวาให แบงความรกของเราไวสามสวน คอ ไวรกคนทเรารก ทมเทไวกบ การงาน และสงวนพลงไวเผอความผดหวง
ความทเราจะระวงจตใจของเรา ไมใหหลงไปดวยอ�านาจ ความโศกจงเปนมงคลอยางยง
๓๓๐ ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร
ในมงคลบทนเปนเรองทละเอยดขนตามล�าดบ กอนอนเราจะ ตองท�าความเขาใจค�าวา “ธล” เสยกอน เพราะจะเปนแนวทางของ ความเขาใจในความหมายของมงคลขอนตอไป
ค�าวา ‘ธล’ ตามความหมายของโลกแปลวา ฝนละออง คอฝน ทละเอยดเกอบจะมองไมเหนดวยตาเปลา แตเมอมนปลวไปเกาะ กบของทใสสะอาดมากเชนกระจกเงาแลวจงเหน คอท�าใหของใส กลายเปนมวเขา ของจ�าพวกนท�าใหเสยความผดผอง
ในพทธศาสนา ทานสอนวาสงทท�าใหจตใจมวหมองคอกเลส คนเรานถากเลสเกาะเขาแลวมนมดมวลงไป มวมากมวนอยตาม แตขนาดของกเลส
มงคลขอท๓๗วรช�
(จตปราศจากธล)
๓๓๑ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ในมงคลทปน ทานไดแสดงธลเอาไว ๓ อยาง คอ ราคะ โทสะ และโมหะ ทงสามอยางนชอวาเปนธลของจตใจ ท�าใหจตใจ ของบคคลนนมวหมองดวยอ�านาจราคะ คอความรก อ�านาจโทสะ คอความชง และอ�านาจโมหะ คอความหลง
เรองของอ�านาจราคะ คอความรกน ลองไดหมหอจตใจของ ผใดแลว ยอมจะท�าใหผ นนมดมว ไมสามารถทจะร ผดร ชอบ บคคลผใดถกอ�านาจราคะเขาครอบง�า ยอมใจแลว ยอมกระท�า กาเมสมจฉาจาร คอประพฤตผดประเวณลกเมยผอน ทายทสดพอ แมพนอง พสะใภ นองเขย กลวงเกนกนไดเพราะอ�านาจของราคะ ยงในปจจบนนยงเหนไดชดและมขาวลงตามหนาหนงสอพมพอย บอยๆ และฆากนตาย ยงกนตาย เพราะอ�านาจของราคะตวเดยว ทท�าใหมองไมเหนแมแตมรณภย หรอโทษทณฑทจะไดรบ อ�านาจ ราคะเปนเสมอนธลทบงใจคนไมใหเหนความผดความถก เหมอน กบกระจกบงหนารถลองไดถกฝนละอองจบเสยแลว เรากไมเหน หนทาง และกขบรถชนนนชนนในทสด อ�านาจราคะนทานวามโทษ นอย แตคลายชา
ธลตวทสองคอ โทสะ ความประทษราย เรองของโทสะก เหมอนกน เมอเกดขนมาแลว มนกจะคลมจตใจของเราใหไมเหน ผดถกอกเหมอนกน เมอเกดขนมาแลวยอมประทษรายแมแต บดามารดาพนอง ชายหญงและบรรพชตทงหลาย คนเราลองไดม โทสะขนมาแลว “เหนชางตวเทาหม” คอ สดะ หรอท�าลายไมเลอก เพราะอ�านาจโทสะ
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๓๒
อ�านาจของธลท ๓ คอ โมหะ ความหลง เมอมความหลงผด เกดขน กยอมจะท�าบาปกรรมไดหลายอยางหลายสถาน โมหะเปน ตนตอของราคะ และโทสะ ทงนเพราะวาความหลงเปนเหตใหตก อยในอ�านาจของราคะ โทสะ ทานกลาววาเปนธลทมโทษมากและ คลายชาดวย
ใจของพระอรยเจา เปนใจทบรสทธอยางยง เพอทจะใหเหน คณภาพของจตดานน ทานจงแสดงวา ‘วรช’ แปลวาปราศจาก ธล คอกเลสทจะท�าใหใจเศราหมอง แมวาจะเปนละอองกเลสชน ละเอยดกไมเกาะเกยว
สวนคนเราธรรมดา แมท�าจตไมไดถงขนของพระอรยเจา แต กตองคอยพยายามระวงจตของเราอยาใหตกลงไปในอ�านาจความ รก ความชง และความหลง โดยเฉพาะอยางยงคนทเปนผปกครอง ยงตองระวงมาก เอยงมากคนทอยใตปกครองกแย ผปกครอง เหมอนยานพาหนะ รถ เรอ สวนผอยใตปกครองเหมอนผโดยสาร ถารถเรอมนเอยงมาก ผโดยสารกอยไมเปนสข ไมเปนอนนง ไม เปนอนยน ไมเปนอนท�า เฮโลไปทางโนนท ทางนท เฮกนไป เฮ กนมาประเดยวกลม ดงนนจงตองคอยระวงจตใหด อยาใหธลเขา มาครอบง�าจตใจของเราได การทไมใหธลเขาครอบง�าจตใจนแหละ ทานวาเปนมงคลอยางยง
จตปราศจากธลมงคลขอท ๓๗
๓๓๓ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
ยอดสดของมงคลชวต พระพทธองคตรสวา “เขม” แปลวาจต เกษม หมายถงวาผด�าเนนตามปฏทาแหงมงคลในพระพทธศาสนา มาบรรลถงจดสดยอดแลวคอ จตเกษม
ทวา เกษม หมายความวาปลอดภย พนจากภยทงปวงโดย สนเชง
ตามธรรมดาจตของคนเราปถชน เปนจตทอยในวงลอมของ อนตรายรอยแปดพนประการ เพยงแตเกดมาเปนคนเทานน กม ภยใหญดกหนาดกหลงขนาบขาง คอ ชาตภย ชราภย และมรณภย และนอกจากนนกยงมภยเลกภยนอย เปนตนวา เกดจากไดลกไมด ผวไมด เมยไมด เพอนไมด สารพดทจะประสบ แตบคคลผด�าเนน
มงคลขอท๓๘เขม�
(จตหลดพน, จตเกษม)
ม ง ค ล ๓ ๘ ป ร ะ ก า ร๓๓4
ตามมรรควธแลวยอมพนเกษมจาก “โยคะ”ค�าวา “โยคะ” หมายถงเครองทคอยประกอบใหสตวโลกตดไว
ไมสามารถลวงพนไปได บคคลผยงมโยคะ เครองประกอบไว ยงไม ชอวาปลอดภย โยคะ เครองประกอบไวมอย 4 คอ
๑. กามโยคะ เครองประกอบจตของสตวทงหลาย ใหยนดอย ในกามคณ 5 คอ รป เสยง กลน รส สมผส ทงหาประการน เปน เครองรอยรดใหสตวโลกตดอย ไมใหพนไปได
๒. ภวะโยคะ เครองประกอบจตแหงสตวโลกทงหลายใหยนด อยในภพ
๓. ทฏฐโยคะ เครองประกอบจตแหงสตวโลกทงหลายให ยนดอยในทฏฐ ความเหนผดจากคลองธรรมวนยพทธศาสนา เปนการเหนผดจากของทจรงทแท คอ สสสตทฏฐ ความเหนวา สตวทงหลายเกดมาเทยงไมแปรผน เคยเปนมาอยางไรกเปนไป อยางนน คอ เมอเกดมาเปนมนษยแลว เมอตายไปแลวกยงคง เปนมนษยอก เกดเปนเทพกคงเปนเทพ อจเฉททฏฐ เหนวาสตว สญ ความเหนวาสตวโลกสญนน สญโดยประการทงปวง บญไมม บาปไมม
๔. อวชชาโยคะ เครองประกอบจตแหงสตวทงหลายใหยนด อยในอวชชา โมหะหลงใหลในสงขารไมรเนา สงขารทเวยนวายตาย เกดอยในก�าเนดและภพทง ๓ ใหเกดรปเกดนามตามยถากรรมท ท�าไวใหผล อวชชาความมดมนไมรจกทางมนษย ทางสวรรค ทาง นพพาน อวชชาเปนเครองปดบงตวปญญาของปถชนใหมดมน อนธการ ไมรเทาทนสงขารทเกดดบ ไดแกอวชชา ตณหา กรรม
จตหลดพน, จตเกษมมงคลขอท ๓๘
๓๓5ส ร ค ต โ ต ภ ก ข
และอาการ อวชชานปกปดมาชานานอเนกชาตนบไมถวน ทานจง เรยกวา “อวชชาโยคะ” เครองประกอบสตวดวยอวชชา ใหปกปด ในเบองหนาสนกาลนาน
โยคะทงสนเปรยบเสมอนเชอกสเกลยวทผกสตวโลกใหตด อย สวนพระอรยบคคลทานไดตดเชอกทงสเกลยวนไดหมดสนแลว ตงแตไดบรรลธรรมชนพระอนาคามกตดเชอกไดหมดแลว ๒ เกลยว คอ กามราคะ พอไดบรรลเปนพระอรหนตกตดเชอกอก ๓ เกลยว จนหมดสน เมอทานไดท�าลายเชอกทรอยรดไวสนทง 4 เกลยว ทานกหลดจากวงลอมของภยโลกยทกชนด ด�ารงอยในโลกตระอน เปนแดนเกษมมความสขชวนรนดร
มงคลสดยอดของชาวพทธกคอ การตดเชอกทรอยรดสเกลยว นนเสย ตฝาวงลอมแหงภย คอ ความเกด ความแก และความตาย เขาสโลกตตรภมตามรอยบาทพระพทธองค
ชมรมกลยาณธรรมหนงสอดล�าดบท ๓๒๒
สพพทานง ธมมทานง ชนาตการใหธรรมะเปนทาน ยอมชนะการใหทงปวง
ธนวาคม ๒55๘๑,๐๐๐ เลม
ชมรมกลยาณธรรม ๑๐๐ ถนนประโคนชย ต�าบลปากน�า อ�าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ ๑๐๒๗๐ โทรศพท ๐-๒๗๐๒-๗๓5๓ และ ๐-๒๗๐๒-๙๖๒4 สมลฑา ประจงเนตรคนขางหลง ความสข, ภรณ โสรจจกลปม, ทมงานกลยาณธรรมแคนนา กราฟฟก โทรศพท ๐๘-๖๓๑4-๓๖5๑
พมพครงท ๒จ�านวนพมพ
จดพมพโดย
ออกแบบปกออกแบบรปเลมภาพประกอบพสจนอกษรพมพโดย
สรคตโต ภกข
ป ร ะ ท ป ข อ ง ผ ป ร า ร ถ น า ค ว า ม เ จ ร ญ ร ง เ ร อ ง แ ห ง ช ว ต
๓๘ประการ
มงคล
www.kanlayanatam.comFacebook : kanlayanatam
(จดพมพครงแรก เมอ พ.ศ. ๒5๑4)
มงคลสตร เปนสตรหนงในคมภรขททกปาฐะ ในพระสตตนต ปฎก เปนพระพทธภาษตทพระพทธเจาทรงแสดงไวเปนภาษาบาล มจ�านวน ๑๑ คาถา มความยาวเพยง ๒๒ บรรทด เรมตงแตคาถา ทขนตนวา อเสวนา จ พาลาน เปนตน ไปจนถงคาถาทขนตนวา ผฏฐสส โลกธมเมห ซงมความไพเราะทงเบองตน ทามกลาง และทสด เปนพทธพจนวาดวยมงคล ๓๘ ประการ อนเปนสตรพฒนาการ ทางจตแบบอมตะ เปนค�าสงสอนทเสรมสรางสงคมใหเจรญดวย ศล สมาธ ปญญา ตามหลกพระพทธศาสนา
www.kanlayanatam.comFacebook : Kanlayanatam
Related Documents
