บทที่2 ทฤษฎีและหลักการ¸¡นตร__... · 2018-11-01 · 11 บทที่2 ทฤษฎีและหลักการ...

11

บทท2 ทฤษฎและหลกการ

2.1แนวคดการบรหารความปลอดภย 2.1.1การบรหารความปลอดภย หมายถง กรรมวธเกยวกบ การวางแผน การจดองคการการ

จดบคลากร การเปนผน า และการควบคม เพอใหบรรลวตถประสงคของความปลอดภยทก าหนดขนดวยความรวมมอ ของพนกงานและใชทรพยากรทอย

2.1.2ในทางปฏบตการบรหารความปลอดภยหมายถงการควบคมสภาพแวดลอมในการท างานการก าหนดใหมหนวยงานปฏบตและวธด าเนนงานเพอลดหรอขจดสภาพทเสยงตอการบาดเจบและโรคจากการท างาน โดยระดมความรจากภายในและภายนอกและก าหนดหนาทรบผดชอบใหทกหนวยงาน ทกระดบชน ภายในสถานประกอบการเขาใจชดแจงปฏบตได การบรหารความปลอดภยทดจะมลกษณะดงน คอ มการปฏบตงานดวยความปลอดภยใหเขาไปสกระบวนการผลต มวธการจงใจพนกงานใหมสวนรวมในการท ากจกรรมดานความปลอดภย และมการปฏบตงานเพอความปลอดภยตามขอก าหนดของกฎหมายเปนตนนายจางหรอผบรหารมสวนส าคญทท าใหเกดความส าเรจของงานดงกลาวขางตนมากนอยเพยงใดขนอยกบแนวคดพนฐานตาง ๆ ทมอยในตวเองซงจะมอทธพลตอการก าเนดงาน และเปนเครองชน าวาควรด าเนนการอะไร มากนอยเพยงไร 2.2แนวคดพนฐานทส าคญม 6 ประการ คอ

1. การผลตปลอดภย (Safe Production) หมายถง การบรหารทมงจะใหผลผลตทส าเรจออกมาไดนนปราศจากการบาดเจบ หรอความสญเสย ซงไมไดเนนเฉพาะเรองผลผลต

2. การปองกนทตนเหต (Prevention-at-source) หมายถง การบรหารงานทจะด าเนนงานการท างานทไมปลอดภยหรออบตเหตอนตรายลวนแตมตนเหตมาจากความผดพลาดเบองตน หากไดปองกนแกไขสภาพงานตาง ๆ ตงแตเรมตนแลวกจะท าใหโอกาสการเกดอบตเหตอนตรายเชน ความปลอดภยเกยวกบการออกแบบโครงสรางอาคาร เครองจกร เครองมอ จดซอสงตาง ๆ มาใช กรรมวธการผลต ผลผลต การซอมบ ารง การควบคม คณภาพบคลากร การตลาด และการบรการลกคา เปนตน

3. ขอบเขตการด าเนนงาน (Unique and Specialized Activity Related to Safety) หมายถง การบรหารงานทมงทจะแกไข หรอก าหนดกจกรรมความปลอดภยใหครอบคลมหนวยงานใดบางหรอไมครอบคลมหนวยงานใด ๆ เชน บางแหงด าเนนงานดานความปลอดภยเฉพาะหนวยงานผลต

12

และซอมบ ารง บางแหงด าเนนงานความปลอดภยในทกหนวยงานเพอใหเกดผลส าเรจทเปนภาพรวมของสถานประกอบการ เปนตน

4. การคาดการณถงความเปนไปไดของการเกดอบตเหตอนตราย (Possibility of Hazard Prediction) หมายถงการบรหารงานทมงทจะแกไขปญหาจากการคาดการณวาสถานประกอบการประเภทเดยวกบของตนเคยเกดปญหาในเรองใด หรอมโอกาสเกดการบาดเจบ หรอความสญเสยในเรองใด ซงเหตการณดงกลาวสามารถสบคน หรอคนหา และควบคมปองกนได นอกจากนยงรวมถงการคาดการณไดถงงานทท าเปนครงคราวดวย เชนงานซอมบ ารง งานกอสรางรอถอนและงานทเกยวกบสงทอาจเกดอนตรายไดสงเชนการท างานเกยวกบหมอไอน า ความดนกระแสไฟฟาสารเปนพษ สารไวไฟ เปนตน

5. การแกไขทเหตอนเมอพบวาไมสามารถแกไขทตวบคคลได (Leering Die-hard Unsafe Habit as of no Consequence) หมายถงการบรหารงานทเบอหนายตอการแกไขการกระท าทไมปลอดภยของลกจาง ทง ๆ ทไดพยายามแกไขทตวบคคลอยหลายวธ ไมวาจะเปนการใหความรจงใจ แมกระทงการลงโทษแลวกตาม ผบรหารจงเปลยนแนวคดไปแกไขสภาพแวดลอมในการหรอสภาพของงานใหปลอดภยเสยกอน แทนทจะแกไขทตวบคคล เชนการจดท าสวทซปม เพอไวกบมอทงสองขางของเครองปมโลหะเพอปองกนมใหมมอขางใดขางหนงเหลอตดคางอยในจดอนตราย เปนตน

6. แนวคดเกยวกบการแกไขสาเหตจากอาการหรอสงทเกดขน หมายถงการบรหารงานทแกไขตามอาการหรอสงทพบเหนเชนพบการกระท าทไมปลอดภยของลกจาง พบสภาพการท างานลอแหลมเสยงภยหรอ พบวา มการเกดอบตเหตอนตรายสงเหลานเปนสงแสดงใหเหนวามความผดพลาดพลาดของระบบการปฏบตงาน ทสามารถสบหาสาเหต เพอน าไปปองกนแกไขไดซงขอบเขตของการแกไขโดยทวไปม 2 ระดบคอ การแกไขเฉพาะเรองนนหรอการแกไขในเรองอนทอาจเกดขนไดจากสาเหตท านองเดยวกนดวย

2.2.1ดงนนแนวคดพนฐานทง 6 ประการนสามารถน ามาใชในการบรหารงาน โดยผสมผสานกนใหเหมาะสม กลาวคอ การจดตงโรงงาน การเปลยนแปลง ดดแปลงเครองจกเครองมอ ตองคดปองกนทตนเหต เพอความปลอดภยตงแตเรมตน ส าหรบขอบเขตการบรหารงานควรควบคมทกงานเพราะแตละงานจะมความเกยวของเกอกลกนแบบลกโซ ในระบบความปลอดภย การปองกนอบตเหตอนตรายในเรองใดตองเกดจากการคาดการณลวงหนาวาอาจมอะไรเกดขนไดบางการแกไข จากสงแสดงหรอสงลอแหลมตาง ๆ ตลอดจนการปองกนอบตเหตทเกดขนแมไมมผบาดเจบกตามจะชวยลดสภาพความเสยงภยใหนอยลง เพอทจะไดเขาถงวตถประสงคทวาผลสดทายของการผลต ไดทงผลผลตและความปลอดภยควบคกนไปโดยเฉพาะอยางยงในกรณทท าการผลตแบบ Lot ใหญๆนน จะมงานคงคางสะสมอยระหวางแตละกระบวนการคอนขางมาก อนม

13

ผลท าใหการตรวจพบงานเสยนนกระท าไดชา นอกจากนความสญเปลาของงานทเสยยงรวมไปถงความสญเปลาของการซอมงานในสวนของส านกงานกได 2.3ทฤฎและแนวคดการเกดอบตเหต

กตต อนทรานนท (2544, น. 26) ไดใหความหมายของอบตเหตวา อบตเหต คอปรากฏการณ หรอเหตการณทเกดขนโดยไมคาดฝน และไมไดจดวางแผนไว ท าใหมการบาดเจบแกบคคล หรอท าใหเกดความเสยหายแกทรพยสน หรอท าใหเกดการสญเสยใด ๆ แกสวนตว หรอสวนรวม ดงเชนเดยวกบ วฑรย สมะโชคด และวรพงษ เฉลมจระรตน (2550, น. 20) ไดใหความหมายวาอบตเหต หมายถง เหตการณทเกดขนโดยมไดวางแผนไวลวงหนา ซงกอใหเกดความบาดเจบ พการ หรอตายและท าใหทรพยสนไดรบความเสยหายดงนน อาจกลาวไดวา อบตเหต หมายถง เหตการณทเกดขนโดยไมไดคาดการณหรอวางแผนไวลวงหนา เมอเกดขนแลวมผลกระทบตอการท างาน อาจท าใหทรพยสนเสยหายหรอท าใหคนไดรบบาดเจบ พการ สญเสยอวยวะสวนใดสวนหนง หรอรายแรงถงขนเสยชวต 2.4สาเหตของการเกดอบตเหต

เฮนรช (Heinrich, 1981, อางถงใน วฑรย สมะโชคดและ วรพงษ เฉลมจระรตน, 2550, น.20) ไดศกษาถงสาเหตทกอใหเกดอบตเหตอยางจรงจงในโรงงานอตสาหกรรมตาง ๆ ในป1920 สรปไดวาสาเหตของอบตเหตทส าคญม 3 ประการไดแก

1. สาเหตทเกดจากคน (Human Cause) อบตเหตทเกดจากมนษยมจ านวนสงทสด เชนการท างานทไมถกตอง ความพลงเผลอ ความประมาท การมนสยชอบเสยงในการท างาน เปนตนและนกจตวทยาไดอธบายวาการท างานทไมถกตอง นอกจากพลงเผลอ หรอประมาทแลวพฤตกรรมของมนษยกเปนสาเหตของการเกดอบตเหตเหมอนกน ซงพฤตกรรมเหลานน ไดแกบคลกภาพ เชาวปญญา ประสบการณ อาย การศกษา และความเหนอยลา เปนตน

2. สาเหตทเกดจากความผดพลาดของเครองจกร (Mechanical Failure) เปนสาเหตทรองลงมาจากคน เชน สวนทเปนอนตรายของเครองจกรไมมเครองปองกน เครองจกร เครองมอหรออปกรณตาง ๆ ช ารดบกพรอง รวมถงการวางผงโรงงานไมเหมาะสม สภาพแวดลอมในการท างานไมปลอดภย

3. สาเหตทเกดจากดวงชะตาหรอภยธรรมชาต (Acts of God) เปนสาเหตของอบตเหตทนอยทสดในสามสาเหต ซงเปนสาเหตทเกดขนโดยธรรมชาต นอกเหนอการควบคมได เชน พายน าทวมฟาผา เปนตนในป ค.ศ. 1981 เฮนรช (Heinrich, 1959) ไดปฏวตแนวคดเดม ซงเขาไดสรปสาเหตส าคญของการเกดอบตเหตเปน 2 ประการ คอ

1. การกระท าทไมปลอดภย (Unsafe Acts) เปนสาเหตใหญทกอใหเกดอบตเหต ไดแก 1.1 การท างานไมถกวธ หรอไมถกขนตอน

14

1.2 การมทศนคตทไมถกตอง เชน อบตเหตเปนเรองของเคราะหกรรม แกไขปองกนไมได 1.3 ความไมเอาใจใสในการท างาน 1.4 ความประมาท ความพลงเผลอ เหมอลอย 1.5 การมนสยชอบเสยง 1.6 การไมปฏบตตามกฎ ระเบยบความปลอดภยของโรงงาน 1.7 การท างานโดยไมใชอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล 1.8 การแตงกายไมเหมาะสม 1.9 การถอดเครองก าบงสวนอนตรายของเครองจกรออกดวยความรสกร าคาญงานไม

สะดวก หรอถอดเพอซอมแซมแลวไมใสคน 1.10 การใชเครองมอ หรออปกรณตาง ๆ ไมเหมาะกบงาน เชน การใชขวดแกวตอกตะป

แทนการใชคอน 1.11 การหยอกลอกนระหวางท างาน 1.12 การท างานโดยทรางกายและจตใจไมพรอมหรอผดปกต เชน ไมสบาย เมาคางมปญหา

ครอบครว ทะเลาะกบแฟน เปนตน 2. สภาพการณทไมปลอดภย (Unsafe Conditions) เปนสาเหตรอง ไดแก 2.1 สวนทเปนอนตราย (สวนทเคลอนไหว) ของเครองจกรไมมเครองก าบงหรออปกรณ

ปองกนอนตราย 2.2 การวางผงโรงงานทไมถกตอง 2.3 ความไมเปนระเบยบเรยบรอยและสกปรกในการจดเกบวสดสงของ 2.4 พนโรงงานขรขระ เปนหลมบอ 2.5 สภาพแวดลอมในการท างานทไมปลอดภยหรอไมถกสขอนามย เชน แสงสวางไม

เพยงพอ เสยงดงเกนควร ความรอนสง ฝ นละออง ไอระเหยของสารเคมทเปนพษ เปนตน 2.6 เครองจกรกล เครองมอ หรออปกรณช ารดบกพรองเบรด และเจอรแมน (Bird, &

German, 1991, pp. 116-117) ไดคดคนโมเดลเกยวกบการคนหาสาเหตของอบตเหตและความสญเสย (Loss Causation Model) ขนมา โดยมแนวคดทวา 2.5อบตเหตเกดจากหลายสาเหตรวมกน ไดแก องคประกอบ 4 อยาง คอ

1. คน (People) ในทนไมไดหมายถงพนกงานผทเกยวของกบอบตเหตเทานน แตยงรวมถงผบรหารซงเปนผวางนโยบาย วศวกรผออกแบบ ชางซอมบ ารงเครองจกร ผจดการ และหวหนางาน

2. อปกรณ (Equipment) ไดแก เครองมอ เครองจกร ทพนกงานใชท างาน รวมถงยานพาหนะ และทครอบเครองจกร (Safeguard)

3. วสด (Material) ไดแก วตถดบ สารเคม และสารอน ๆ ทพนกงานใชในการท างานและใชในการผลต

15

4. สงแวดลอม (Environment) ไดแก สงตาง ๆ ทอยแวดลอม คน อปกรณ และวสด เชนฝ นไอระเหย กาซ เชอรา แบคทเรย แสง เสยง อณหภม เปนตนการเกดอบตเหตหรอเกดความสญเสยในงานอตสาหกรรมนนมาจากความประมาท (Careless) เปนเบองตน แตเนองจากความประมาทนนอาจมไดมาจากพนกงานโดยตรง เพราะสภาพแวดลอมในการท างานอาจเปนจดเรมตนของอบตเหตได เฉลมชย ชยกตตภรณ (2546, น. 20-21) ไดแบงสาเหตของการเกดอบตเหตเปน 2 ประการ ไดแก

1. สาเหตพนฐานหรอสาเหตทเอออ านวยใหเกดอบตเหต (Basic or Contributing Cause) ไดแก

1.1 การบรหารจดการและการควบคมงานความปลอดภยขาดประสทธภาพเนองจากไมมการสอนหรอการอบรมเกยวกบความปลอดภย ไมบงคบใหปฏบตตามกฎ ระเบยบความปลอดภยไมไดวางแผนงานความปลอดภยในการท างาน ขาดการตดตามแผนการท างานดานความปลอดภยอยางสม าเสมอ ไมไดท าการแกไขจดทเปนอนตราย และไมจดอปกรณความปลอดภยใหแกคนงาน

1.2 สภาวะจตใจของบคคลไมปกตหรอไมเหมาะสม เนองจาก ขาดความรหรอจตส านกความปลอดภย มทศนคตไมดและไมถกตอง ภาวะจตใจตอบสนองชาเกนไป ขาดสมาธและความตงใจในการท างาน ไมสามารถควบคมอารมณไดและตนเตน ขวญออน กลว ตกใจงาย

1.3 สภาวะรางกายของบคคลไมปกต เนองจาก ออนเปลย เมอยลา หหนวก สายตาไมดสภาพรางกายไมเหมาะกบงาน โรคหวใจ ความดนโลหตสง รางกายพการ

2. สาเหตหลกทท าใหเกดอบตเหต (Immediate Causes) หรอสาเหตทเกดขนในทนททนใดไดแก

2.1 การกระท าทไมปลอดภยของบคคล (Unsafe Acts) เปนสาเหตใหญของการเกดอบตเหตเกดจากพนกงานปฏบตงานโดยไมมหนาทรบผดชอบโดยตรง บ ารงรกษา ซอมแซมเครองจกรโดยไมหยดเครองกอน ถอดเครองปองกน (Safeguard) ออกแลวไมใสเขาท หรอจงใจมาใชท างาน หรอใชเครองจกรเรวกวาอตราทก าหนด ไมใสเครองปองกนอนตรายสวนบคคลขณะปฏบตงานหยอกลอกนในขณะปฏบตงาน ไมปฏบตตามกฎ ระเบยบความปลอดภย สวมใสชดท างานไมรดกมใชเครองมอทช ารดหรอไมถกวธ และไมเหมาะสมกบงาน ดมสราหรอของมนเมาขณะปฏบตงาน

2.2 สภาพการณทไมปลอดภย (Unsafe Conditions) เกดเนองจากอปกรณการผลตเครองจกรอยในสภาพช ารด ไมมเซฟการด ฝาครอบ เครองกน หรอเครองปองกนอนตรายอน ๆโครงสรางของอาคารไมมนคง แขงแรง ขาดการวางแผนจดระเบยบรกษาความสะอาดในโรงงานการจดกองวสดสงของไมเปนระเบยบและไมถกวธ การจดสารเคมทเปนพษ วตถระเบด วตถไวไฟไมเหมาะสมและไมถกวธ สถานทท างานไมปลอดภย เชน แสงสวางไมเพยงพอ เสยงดงเกนไปไมมระบบระบายอากาศ หรอมแตไมเหมาะสม หรอขาดประสทธภาพและไมมระบบการเตอนภยท

16

เหมาะสมสรพล พยอมแยม (2541, น. 287-289) ไดแบงสาเหตของการเกดอบตเหตเปน3 ประการ ไดแก

1. องคประกอบดานบคคล ความบกพรองของบคคลทเปนสาเหตหลกอนท าใหเกดอบตเหตโดยงาย ไดแก

1.1 ขาดความรและความช านาญงาน (Lack Knowledge or Skill) 1.2 ขาดการจงใจทเหมาะสม (Improper Motivation) 1.3 ขาดความสมบรณทางรางกายและจตใจ (Physical or Mental Problem)

2.6 องคประกอบดานลกษณะงาน ลกษณะงานทมขอบกพรองและน าไปสการเกดอบตเหตโดยงาย ไดแก

2.1 การขาดมาตรฐานการท างานทเหมาะสม (Inadequate Work Standards) 2.2 ขาดการออกแบบและบ ารงรกษาทด (Inadequate Design and Maintenance) 2.3 อปกรณหรอเครองจกรในการท างานหมดสภาพ (Normal Wear and Tear) 2.4 การใชของผดวธ (Abnormal Usage) 3. ดานสภาพแวดลอมในทท างาน ไดแก 3.1 ระดบอณหภม บรเวณสถานทท างาน (Degree Temperature) 3.2 ความเรวหรออตราเรงของงาน (Working Speed) 3.3 ระดบเสยง (Noise Level) 3.4 ระดบแสงสวาง (Light Level) 3.5 อายการท างานและประสบการณท างาน (Age and Experience) 3.6 สขภาพกาย (Physical Health) 3.7 ขวญและก าลงใจ (Work Morale)

เฉลมชย ชยกตตภรณ (2546, หนา 21-25) ไดรวบรวมทฤษฎเกยวกบการเกดอบตเหตตาง ๆ ไว 3 ทฤษฎ คอ ทฤษฎโดมโน ทฤษฎรปแบบระบบความปลอดภยของ บอบ ฟเรนซ และทฤษฎรปแบบการเกดอบตเหตของกองทพบกสหรฐอเมรกา ดงน 1. ทฤษฎโดมโน (Domino Theory) ตวโดมโนทง 5 ตว ไดแก

ล าดบท 1 บรรพบรษและสงแวดลอมทางสงคม (Ancestry and Social Environment)สงแวดลอมทางสงคมและการประพฤตปฏบตสบทอดกนมาจากอดตท าใหแตละบคคลมพฤตกรรมทแสดงออกมาตาง ๆ กน เชน ความสะเพรา ประมาท เลนเลอ ขาดความคด ความไตรตรองความดอดงดนทรง ความชอบในการเสยงอนตราย ความตระหนเหนยวเหนแตเงน และลกษณะอน ๆ ทถายทอดทางกรรมพนธ เปนตนล าดบท 2 ความผดปกตของบคคล (Fault of Person) สขภาพจตและสงแวดลอมทางสงคมเปนสาเหตท าใหเกดความผดปกตของบคคล เชน การปฏบตงานโดยขาดความย งคดอารมณรนแรงประสาทออนไหวงาย ความตนเตน ขาดความรอบคอบ เพกเฉยละเลยตอ

17

การกระท าทปลอดภย เปนตน ซงความผดปกตเหลานจะสงผลกระทบใหเกดการกระท าทไมปลอดภยและท าใหเครองจกรและการท างานตองอยในสภาพหรอสภาวะทเปนอนตรายล าดบท 3 การกระท าทไมปลอดภย และหรอสภาพเครองจกรหรอสภาวะสงแวดลอมทเปนอนตราย (Unsafe Act Mechanical or Physical Hazard) ตวอยางการปฏบตงานทไมปลอดภยของบคคล เชน ยนท างานภายใตของหนกทแขวนอย การตดเครองยนตโดยไมแจงหรอเตอนชอบหยอกลอเลนถอดเซฟการดของเครองจกรออก เปนตนตวอยางสภาพเครองจกรหรอสภาวะแวดลอมทเปนอนตราย เชน

ขาดเครองปองกนจดอนตราย เสยงดงเกนไป แสงสวางไมเพยงพอ การระบายอากาศไมด เปนตน สงทเกดจากการกระท าทไมปลอดภยและสภาพการท างานทไมปลอดภย จะเปนสาเหตโดยตรงทท าใหเกดอบตเหต

รปท 2.1 ล าดบการเกดอบตเหต ล าดบท 4 การเกดอบตเหต (Accident) เหตการณทมสาเหตปจจยทง 3 ล าดบมาแลวยอมสงผลใหเกดอบตการณ เชน ตกจากทสง ลนลม เดนสะดด สงของหลนจากทสงวตถกระเดนใส กระแทก หนบ หรอตด เปนตน ซงอบตการณเหลานอาจจะเปนสาเหตของการบาดเจบล าดบท 5 การบาดเจบ (Injury) ตวอยางการบาดเจบทเกดกบอวยวะบางสวนของรางกายเชน กระดกหกหรอแตก เคลดขดยอก แผลฉกขาด แผลไฟไหม เปนตนการบาดเจบเหลานเปนผลโดยตรงจากการเกดอบตเหต 2. ทฤษฎรปแบบระบบความปลอดภยของ บอบ ฟเรนซ (Firenze System Model)

มแนวคดเกยวกบรปแบบระบบความปลอดภยวา ในการศกษาถงสาเหตของอบตเหตจะตองศกษาองคประกอบท งระบบซงมปฏกรยาสมพนธเกยวของกนองคประกอบดงกลาวประกอบดวยคน (Man) เครองจกร (Machine) และสงแวดลอม (Environment) ความส าคญขององคประกอบทเปนสาเหตของอบตเหตแตละองคประกอบมความส าคญตอการตดสนใจในการผลตงาน (Task)และการเกดอบตเหต (Accident) ดงน

18

รปท 2.1.1 ทฤษฎรปแบบระบบความปลอดภยของ บอบ ฟเรนซ

2.1 คนหรอผปฏบตงาน (Man) ในการผลตงานหรอท างานในแตละชน ผปฏบตงาน

จ าเปนตองตดสนใจ (Decision) เลอกวธปฏบตอยางใดอยางหนงเพอใหงานบรรลเปาหมายแตการตดสนใจในการด าเนนงานใหบรรลเปาหมายในแตละครงนนยอมมความเสยง (Risks)แอบแฝงอยเสมอ ดงนนในการตดสนใจแตละครง ผปฏบตงานตองม ขอมลขาวสาร (Information)ทเพยงพอ ถาหากขอมลขาวสารด ถกตองกจะท าใหการตดสนใจถกตอง แตถาขอมลไมถกตองกจะท าใหการตดสนใจนนผดพลาดหรอมความเสยงสง และท าใหเกดความลมเหลวในการท างานซงอาจจะสงผลใหเกดอบตเหตได

2.2 อปกรณเครองจกร (Machine) อปกรณเครองจกรทใชในการผลตจะตองมความพรอมปราศจากขอผดพลาด ถาอปกรณเครองจกรออกแบบไมถกตอง ไมถกหลกวชาการหรอขาดการบ ารงรกษาทดยอมท าใหกลไกของเครองจกรปฏบตงานผดพลาด ซงจะน าไปสการเกดอบตเหต

2.3 สงแวดลอม (Environment) สภาพการท างานและสงแวดลอมในการท างานมบทบาทส าคญตอการผลต ความผดพลาดทเกดขนกบสงแวดลอม ยอมกอใหเกดปญหาตอผปฏบตงานและเครองจกร ซงจะเปนสาเหตของการเกดอบตเหตไดฉะนน กอนทจะตดสนใจทกครง ผปฏบตงานจะตองหาขอมลเพอใหแนใจวาการตดสนใจนนถกตองโดยพจารณาจากขอมลประกอบการตดสนใจ ซงประกอบดวยขอมลเกยวกบงานทตองปฏบต และขอมลเกยวกบลกษณะอนตรายทอาจจะเกดขน (Nature of Harmful Consequences) ถาหากขอมลมจ านวนและคณภาพมากพอ กจะท าใหความเสยงตาง ๆ ลดลงอยในขดจ ากดทอาจสามารถควบคมได โอกาสทจะเกดความผดพลาดหรออบตเหตกจะลดลงดวย (วทยา เมฆข า, 2545, น. 23-24) จากเหตผลดงกลาวขางตนองคการมความจ าเปนตองใหขอมลแกผปฏบตงานมากทสดเพอเปนประโยชนในการปฏบตงาน เชน ใหทราบนโยบายความปลอดภย ทราบกฎ ระเบยบ ขอบงคบตาง ๆ มการฝกอบรมเพอใหผปฏบตงานไดรบขอมลทดในการท า งานเปนการชวยใหการท างานเปนไปอยางมประสทธภาพและเปนการลดความผดพลาดทเกดจากการตดสนใจของผปฏบตงานอกดวย

19

2.7. ทฤษฎรปแบบการเกดอบตเหตของกองทพบกสหรฐอเมรกา การบรหารงานความปลอดภยของกองทพบกสหรฐอเมรกาไดพฒนามากขนเนองจากไดม

การน าเอาเทคโนโลยใหม ๆ มาใชในการปองกนประเทศ กองทพบกสหรฐอเมรกาจงไดศกษาเทคโนโลยทางดานความปลอดภย ควบคไปกบเทคโนโลยในการผลตและการใชดวยรปแบบทน าเสนอนเปนรปแบบทแสดงถงการเกดอบตเหต ซงอางองสรปเปนสาเหตของการเกดอบตเหตไดเปน 3 ประการ คอ

3.1 ความผดพลาดของผปฏบตงาน (Human Error) เกดจากการทผปฏบตงานมพฤตกรรมการกระท าทไมปลอดภย (Unsafe Act) สภาพการท างานทไมปลอดภย (Unsafe Condition) ตาง ๆ ทมอยหรอเกดขนกเกดจากวธการท างานทไมปลอดภยของผปฏบตงานเชนกนความผดพลาดตาง ๆ นนอาจเกดขนจากความผดพลาดทางรางกาย ขาดการฝกอบรมอยางเพยงพอหรอขาดการกระตนหรอแรงจงใจในการท างาน

3.2 ความผดพลาดในระบบ (System Error) อาจเกดจากการออกแบบไมเหมาะสมซงเนองมาจากนโยบายทไมเหมาะสมของหนวยงาน เชน การประหยด การเลอกใชเทคโนโลยการบ ารงรกษา หรอเกดจากความลมเหลวในการออกแบบทไมถกตองตามหลกวชาการ เปนตน

3.3 ความผดพลาดในการบรหารจดการ (Management Error) สาเหตหลกอาจเกดจากความลมเหลว (Failure) จากการบรหารจดการขอมลขาวสาร การใชเทคโนโลยและระบบการท างานทไมเหมาะสม ซงความลมเหลวน อาจเกดจากการถายทอดขอมลขาวสารทไมถกตองการฝกอบรมอาจไมเพยงพอ ขาดการกระตน จงใจในการปฏบตงานนอกจากน ศรโสภาคย บรพาเดชะ (2534, น.285) ยงไดรวบรวมทฤษฎทางจตวทยาเกยวกบความปลอดภยในการท างาน สรปไดดงนทฤษฎความโนมเอยงในการเกดอบตเหต(Accident Proneness Theory) เปนทฤษฎเกาแกและเปนทรจกกนด ทฤษฎนถอวาบคคลบางคนเปนผทมแนวโนมทจะประสบอบตเหต เนองจากมพฤตกรรมอนไมปลอดภยในการท างาน เชนเปนบคคลเลนเลอ ใจลอย ประมาท มกงาย แตอยางไรกตาม แมวาบคคลบางคนมแนวโนมทจะเกดอบตเหตในการท างานแตกไมมหลกฐานยนยนอยางแนชดและอบตเหตกยงเปนสงซงอาจจะเกดขนไดเสมอ เมอใดและเกดแกบคคลใดกไดทฤษฎความกดดน-การปรบตว (Adjustment-stress Theory)ทฤษฎนเนนถงความส าคญของบรรยากาศในการท างาน โดยถอวามผลกระทบอนส าคญตออบตเหต บรรดาคนงานซงตองท างานภายใตความกดดนมกจะมแนวโนมทจะเกดอบตเหตมากกวาคนงานทท างานในบรรยากาศทไมเครงเครยด บรรยากาศในการท างานทเครงเครยดจะเกดจากปจจยดานแสงสวาง อณหภมความแออดในสถานทท างาน การดมสรา และสขภาพรางกายเปนตน

20

2.8การปองกนอบตเหต

สาเหตของการเกดอบตเหตสวนใหญประมาณรอยละ 98 เกดขนจากความผดพลาดของคนโดยอาจจะเปนความผดพลาดจากการกระท า หรอความผดพลาดทปลอยปละละเลยตอสภาพทไมปลอดภยหรอความผดพลาดทงสองอยางพรอม ๆ กนจนท าใหเกดอบตเหตขนเฮนรช (Heinrich, 1959, อางถงใน พงศ หรดาล, 2545, น. 300-301) ไดกลาววาการปองกนอบตเหตเปนทงศาสตรและศลป ทวาเปนศาสตรเพราะเปนความรทไดจากการศกษาทดลอง รวมทงเปนเรองทเกยวกบความจรงโดยทวไป และเปนศลปเนองจากตองใชทกษะในการปฏบตการจากประสบการณ รวมทงศกษาคนควาและการสงเกตการณตามทฤษฎของ เฮนรชในทางปฏบตอบตเหตสามารถปองกนไดโดยการควบคมสงตาง ๆ คอ

1. ควบคมสภาพแวดลอม (Physical Environment) การปองกนอบตเหตทเกดจากสภาพแวดลอมในการท างานจะเปนการลดอบตเหตอยางมาก เชน ฝายออกแบบและกอสรางโรงงานตลอดจนการตดตงเครองมอ เครองจกรจ าเปนจะตองค านงถงความปลอดภยของคนงานซงผบรหารหรอผทรบผดชอบจะตองตรวจสอบโดยอาศยการตรวจสอบในรายการตาง ๆ ทจะมผลตอการท างานทไมปลอดภย เชน การปองกนอคคภย อปกรณเกยวกบไฟฟาและแกส การเดนในโรงงาน การระบายอากาศ ทเกบวสดอปกรณ เครองปองกนอนตรายของพนกงานแตละคนสงแวดลอมทว ๆ ไปในการท างาน ระบบไฟฟา แกสและสารทเปนพษ การปฐมพยาบาลและการรกษา เปนตน

2. ควบคมการปฏบตงานทไมปลอดภย (Man Performance) อาจจ าแนกวธการแกไขไดดงตอไปน คอ คดเลอกบคคลทมคณลกษณะทไมมผลตอแนวโนมทเกดอบตเหตไดงาย จดท าปายประกาศและค าขวญเตอนใจ ใหการศกษาและฝกอบรม เสรมแรงทางบวก เชน ประกาศเกยรตคณเปนตน 2.9แนวคดและทฤษฎเกยวกบการรบรการบรหารความปลอดภยความหมายของการรบร

กราลนก (Guralnik, 1994, p. 128) ไดใหความหมายวาการรบร หมายถง การแสดงออกถงความร ความเขาใจตามความรสกทเกดขนในจตใจของตนเอง เชนเดยวกบ รจร นพเกต (2540, น. 1) ไดใหความหมายวา การรบร คอ ขบวนการประมวลและตความขอมลตาง ๆ ทอยรอบ ๆตวเรา โดยผานอวยวะรบความรสก ซงจะมการตอบโต (Response) ตอสงทมากระตนและวภาพร มาพบสข (2545, น. 43) ไดใหความหมายของการรบร คอ กระบวนการซงบคคลแปลหรอตความหมายของการรสกสมผสทไดรบจากตาเหนภาพ จมกไดกลน หไดยนเสยง ผวหนงรบสมผส ออกมาเปนพฤตกรรมทมความหมายหรอรจกเขาใจได ซงการทจะแปลความหมาย และมปฏกรยาโตตอบตอสงแวดลอมภายนอกไดดมากนอยเพยงใดยอมขนอยกบความรสกเดมประสบการณในอดต ระดบสตปญญา การสงเกตพจารณา เจตคต ความเชอ คานยม การคาดหวงสภาวะจตใจของบคคลใน

21

ขณะนน จนมพฤตกรรมตอบสนองจากความหมายของการรบรทกลาวมา สรปไดวา การรบร หมายถง กระบวนการทบคคลไดแปล หรอตความหมายสงเราทไดรบรผานประสาทสมผส โดยอาศยประสบการณเดมชวยในการแปลความหมาย หรอตความ แลวมปฏกรยาตอบสนองตอสงเรานน 2.9.1กระบวนการรบร

ในเรองเกยวกบการรบร ไดมผใหแนวคดเกยวกบกระบวนการรบรไวหลายทาน อาทวฑรย สมะโชคด (2539, น. 79-96) ไดกลาววา กระบวนการรบร หมายถง การเรยนรการจ า การสรางแนวคดการแกไขปญหา การฉกคด และการใชภาษาเพออธบายความคดซงกระบวนการรบร แยกออกไดเปน 3 กระบวนการ คอ

1. การเรยนร (Learning) 2. ปญญาและความสามารถทางความคด (Intelligence and Mental Abilities) 3. การตดสนใจของบคคล (Individual Decision Making)

กนยา สวรรณแสง (2544, หนา 128-131) ไดกลาววา กระบวนการรบรเปนกระบวนการทคาบเกยวกนระหวางความเขาใจ การคด การรสก (Sensing) ความจ า (Memory) การเรยนร (Learning) การตดสนใจ (Decision Making) การแสดงพฤตกรรม ท าใหการรบรมอทธพลอยางมากตอพฤตกรรมของบคคลในกระบวนการแหงการรบรถาพจารณาในแงของพฤตกรรม “การรบร”แทรกอยระหวางสงเรากบการตอบสนองตอสงเรา

รปภาพท 2.1.2 กระบวนการรบร

จ าเนยร ชวงโชต (2532, น. 35) กลาววา กระบวนการของการรบรจะเกดขน ตองประกอบไปดวย 1. อาการสมผส หมายถง อาการทอวยวะรบสมผสรบสงเรา หรอสงเราผานเขามากระทบ

กบอวยวะรบสมผสตาง ๆ เพอใหคนเรารบรสภาวะแวดลอมรอบตว 2. การแปลความหมายจากอาการสมผส สวนส าคญทจะชวยใหการแปลความด หรอ

ถกตองเพยงใดนน ตองอาศย 2.1 สตปญญา หรอความเฉลยวฉลาด 2.2 การสงเกตการพจารณา

22

2.3 ความสนใจและความตงใจ 2.4 คณภาพของจตใจในขณะนน 3. ความรเดมหรอประสบการณเดม ซงไดแก ความคด ความร และการกระท าทไดเคย

ปรากฏแกผนนมาแลวในอดตมความส าคญมากส าหรบชวยในการตความ หรอแปลความของการสมผสไดดขนนนจะตองมคณสมบต ดงน

3.1 เปนความรทแนนอน ถกตอง ชดเจน 3.2 ตองมปรมาณมาก กลาวคอ รหลายอยางจงจะชวยแปลความหมายตาง ๆ ไดสะดวกและ

ถกตองสรอยตระกล อรรถมานะ (2545, น. 60) กลาววา กระบวนการยอยของการรบรเปนการแสดงถงความสลบซบซอน และธรรมชาตของการกระท าตอบโตในการรบร แบงกระบวนการยอยไดเปน 5 ขนตอน คอ 1) สภาพแวดลอมภายนอก 2) การเผชญหนากบสงเรา 3) การคดเลอก4) การจดระเบยบ 5) การตความ 2.9.2องคประกอบทมอทธพลตอการรบร

ฮารเวย และสมท (Harvey & Smith, 1977, pp. 129-131 อางถงใน พมพจนทรเทยมเศวต, 2544, น. 15) กลาวถงองคประกอบทมอทธพลตอการรบรท ทาจร (Tagore, nod.) ไดแบงไววาขนอยกบปจจย 3 ประการ คอ

1. คณลกษณะของผถกรบร หมายถง บคลกลกษณะ รปรางหนาตาของบคคลซงนบวามความส าคญ และมอทธพลตอการรบรมาก เพราะเมอบคคลพบผถกรบร มกจะก าหนดคณสมบตใหผถกรบร

2. สถานการณทางสงคมทบคคลนนรวมอยดวย คอ สภาพแวดลอมทรวมอยในเหตการณนน ๆ ซงเมอพจารณาสวนประกอบจากเหตการณนน ๆ แลวบคคลอาจรบรไปในทางบวกหรอลบกได

3. ลกษณะนสยของผรบร คอ บคคลจะรบรอยางอนถกตอง หรอบดเบอนจากความเปนจรงขนอยกบความตองการ และความพอใจ ความสอดคลองกบความคดเดม หรอความคดค านงทมาจากประสบการณเดม และสมพนธภาพสวนตวระหวางผรบร และผถกรบรดวยสชา จนทรเอม (2540, น. 129-131) ไดแบงองคประกอบทมอทธพลตอการรบร คอ

1. ความตงใจ (Attention) ถาหากมความตงใจทจะรบรหรอสนใจทจะรบร เรามกจะเหนหรอไดยนสงนนกอน สงทมอทธพลตอความตงใจอาจแยกไดเปน

1.1 สงเราภายนอก ไดแก ขนาดของวตถ ระดบความเขมหรอความหนกเบาของสงเราการกระท าซ า ๆ การเคลอนทหรอการเปลยนระดบ การตดกน และส

1.2 สงเราภายใน ไดแก ความสนใจชวขณะ และความสนใจทตดเปนนสย

23

2. การเตรยมพรอมทจะรบร (Preparatory Set) การวางเงอนไขใหรบรสงใดสงหนงยอมมผลใหเกดความพรอมทจะรบรในเรองนนอยางเตมทวนดา เสนเศรษฐ และชอบ อนทรประเสรฐก (2530, น.5-6) ไดกลาวโดยสรปวาปจจยทมอทธพลตอการรบรของบคคลม 3 ประการ ดงน

1. คณลกษณะของวตถ ไดแก ระดบความเขมหรอความหนกเบาของสงเราการคลอนไหวและขนาดของสงเรา

2. ลกษณะของสภาพการณของการท างาน หรอสภาพแวดลอมในการท างาน เชนเสยง อากาศ แสงสวาง ระยะเวลา เปนตน ซงสงเหลานจะมอทธพลตอความสนใจทบคคลจะรบรหรอไมรบรตอสงใดสงหนง

3. คณลกษณะของบคคล ซงเปนแหลงอทธพลทส าคญทสด ไดแก 3.1 แรงจงใจกบการรบร 3.2 การเรยนรทมมาแตเดมกบการรบร มนษยเรานนเมอไดเรยนรสงใดมากมกจะเลอกรบร

ในสงนน 3.3 การคาดหวงจากงานกบการรบร ในการท างานนนมนษยเรามกอยากจะรบรในสงทเขา

อยากรหรอคาดหวง 3.4 บคลกภาพกบการรบร บคลกภาพจะเปนตวก าหนด หรอชวยใหคนทท างานอยในองคการเลอกทจะรบรบางสงบางอยางทสอดคลองกบบคลกภาพของเขากาศ แสงสวาง ระยะเวลา เปนตน ซงสงเหลานจะมอทธพลตอความสนใจทบคคลจะรบรหรอไมรบรตอสงใดสงหนง 2.9,3 แนวคดและทฤษฎเกยวกบพฤตกรรม

ธระ รามสตร (2535, น. 3) ไดใหความหมายของพฤตกรรมไววา หมายถงการกระท าทกอยางของมนษยไมวาการกระท านนผกระท าจะรตวหรอไมกตาม ไมวาคนอนจะสงเกตการกระท านนไดหรอไมกตามและไมวาการกระท านนจะพงประสงคหรอไมพงประสงคกตาม ดงนน การเดน การยน การคดการตดสนใจ การปฏบตตามหนาท การละทงหนาทเปนพฤตกรรมทงสนสรอยตระกล อรรถมานะ (2545, น. 13) และ ซมบารโด (Zimbardo, 1996 อางถงในเรยม ศรทอง, 2542, น. 5) ไดใหความหมายวา พฤตกรรม หมายถง การกระท าหรอกรยาอาการทแสดงออกของบคคล (Action) ทงนรวมถงการงดเวนการกระท าดวย (Inaction) ปฏกรยาตอบสนองตอสงเราในสถานการณตาง ๆเลวน (Lewis, 1951 อางถงใน สรพชร เปรมษเฐยร, 2543, น. 34) ไดเสนอวาพฤตกรรมมนษยนนเกดจากความสมพนธระหวางอทธพลภายในตวบคคลกบอทธพลภายนอกทแตละบคคลรบร บคคลจะมพฤตกรรมอะไร อยางไร และเมอไร จงไมไดถกก าหนดโดยความตองการของมนษย หรอโดยสงเราภายนอกอยางใดอยางหนง แตถกก าหนดโดยอทธพลมากมายหลากหลาย ทงภายในและภายนอกทสมพนธกนตามทเปนประสบการณของบคคล ทฤษฎสนามของ Lewis (Levin’s Field Theory) จงไดเสนอทฤษฎในการศกษาพฤตกรรมทสมพนธกบขอบเขตสภาพแวดลอมทบคคลมประสบการณวา พฤตกรรมยอมขนอยกบความสมพนธระหวางอทธพล

24

ตาง ๆ ของบคคลกบสภาพแวดลอมทบคคลนนรบร สภาพแวดลอมนรวมถงสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม และทางสงคมดวยสมโภชน เอยมสภาษต (2543, น. 16) ไดใหความหมายไววา พฤตกรรม หมายถง สงทบคคลกระท าแสดงออกตอบสนอง หรอไดตอบสนองตอสงใดสงหนงในสถานการณใดสถานการณหนงทสามารถสงเกตเหนได ไดยน อกทงวดไดตรงกนดวยเครองมอทเปนวตถนสยไมวาการแสดงออก หรอการตอบสนองนนจะเกดขนภายใน หรอภายนอกรางกาย 2.9.4 ประเภทของพฤตกรรม

สทธโชค วรานสนตกล (2546, น. 14) ไดแบงประเภทของพฤตกรรมไว 2 ประเภท คอ 1. พฤตกรรมภายนอก (Overt Behavior) หมายถงการกระท าทผอนสามารถสงเกตได

โดยตรงจากประสาททง 5 (ตา ห จมก ปาก และผวหนง) ซงสามารถแบงยอยลงไปไดอก คอ 1.1 พฤตกรรมทสงเกตไดโดยตรงไมตองใชเครองมอชวย บางครงเรยกวาพฤตกรรมโมลาร

(Molar Behavior) เชน หวเราะ รองไห อาปาก และกระโดด เปนตน 1.2 พฤตกรรมทไมสามารถสงเกตไดโดยตรง ตองใชเครองมอชวย บางครงเรยกวาพฤต

กรรโมเลกล (Molecular Behavior) เชน การเตนของหวใจฟงจากเครองฟงหวใจทแพทยใชความดนโลหตสงดจากเครองวดความดนโลหต เปนตน

2. พฤตกรรมภายใน (Covert Behavior) ไดแก พฤตกรรมทเกดขนภายในตวบคคลโดยจะรสกตวหรอไมรสกตวกตาม โดยปกตผอนไมอาจสงเกตเหนพฤตกรรมประเภทนโดยตรงไดถาไมบอก ไมแสดงออกมาใหเปนทสงเกต พฤตกรรมภายในจงเปนเรองประสบการณสวนบคคล(Private Experience) ตนเทานนทรตว เชน ความคด ความจ า จนตนาการ ความฝนและพฤตกรรมการรสกตางๆ เชน กลว เสยใจ หว เจบ เปนตน ซงถงแมวาจะไมสามารถสงเกตไดโดยตรงกสามารถจะสงเกตไดโดยทางออม เชน ใชแบบทดสอบหรอสงเกตจากพฤตกรรมภายนอกทเปนการสรปโยงถงพฤตกรรมภายใน ซงพฤตกรรมภายในนนสามารถแบงได 2 ชนด คอ

2.1 พฤตกรรมภายในทเกดขนโดยรสกตว (Conscious Processes) เชน หว เหนอยตนเตนเจบปวดพฤตกรรมเหลานเจาของพฤตกรรมรตววามนเกด และเจาของพฤตกรรมอาจจะควบคมหรอเกความรสกตาง ๆ ทเกดขนไดไมแสดงออกซงกรยาอาการหรอสญญาณใด ๆ

2.2 พฤตกรรมภายในทเกดขนโดยไมรสกตว (Unconscious Processes) พฤตกรรมบางอยางเกดขนภายในโดยทบางครงบคคลไมรสกตวแตมผลตอพฤตกรรมภายนอกของบคคลผนนเชนความขลาด ความกลา ความคด ความคาดหวง ความปรารถนา ความสขใจ เปนตน 2.9,5 องคประกอบของพฤตกรรม

พฤตกรรมเปนผลของการเลอกปฏกรยาทเหมาะสมทสด มาตอบสนองสงเราในสถานการณตาง ๆ อยตลอดเวลา ครอนบาซ (Cranach, 1963, pp. 68-70, อางถงในกนยา สวรรณแสง (2544, น. 92-93) ไดกลาววาพฤตกรรมมนษยมองคประกอบ 7 ประการ ดงน

25

1. เปาหมาย หรอความมงหมาย (Goal) คอวตถประสงค หรอความตองการซงกอใหเกดพฤตกรรม เชน ความตองการมหนามตาในสงคม

2. ความพรอม (Readiness) หมายถง ระดบวฒภาวะ และความสามารถทจ าเปนในการท ากจกรรมเพอตอบสนองความตองการ

3. สถานการณ (Situation) หมายถง ลทางหรอโอกาส หรอเหตการณทเปดโอกาสใหเลอกท ากจกรรมเพอตอบสนองความตองการ

4. การแปลความหมาย (Interpretation) เปนการพจารณาลทาง หรอสถานการณ เพอเลอกหาวธทคดวาจะตอบสนองความตองการเปนทพอใจมากทสด

5. การตอบสนอง (Response) คอการด าเนนการท ากจกรรมตามทตดสนใจเลอกสรรแลว 6. ผลรบทตามมา (Consequence) คอผลทเกดขนจากการกระท ากจกรรมนน ซงอาจไดผล

ตรงกบทคาดไว หรอตรงขามกบทคดไว 7. ปฏกรยาตอความผดหวง (Reaction to Thwarting) เปนปฏกรยาทเกดขนเมอสงทเกดขน

ไมสามารถตอบสนองตามความตองการ จงตองกลบไปแปลความหมายใหมเพอเลอกหาวธทจะตอบสนองความตองการได แตถาเหนวาเปาประสงคนนมนเกนความสามารถกตองยอมละเลกความตองการนนพฤตกรรมจะสมบรณและสนสดลงกตอเมอผลทตามมาตรงกบความคาดหวง หากไมสมหวงคนเรากจะมปฏกรยาตอไปอก 2.9.6 กระบวนการเกดพฤตกรรม

เมอบคคลกระท าสงใดสงหนงขนมา การแสดงออกเชนนนไดยอมตองอาศยขนตอนของการเกดอยางเปนกระบวนการมากอนทงสน และในกระบวนการเกดพฤตกรรมทงหมดนสรพล พยอมแยม (2541, น. 16-17) ไดแบงออกเปนกระบวนการยอยได 3 กระบวนการ คอ

1. กระบวนการรบร (Perception Process) กระบวนการรบรเปนกระบวนการเบองตนทเรมจากการทบคคลไดรบสมผส หรอรบขาวสารจากสงเราตาง ๆ โดยผานประสาทสมผส ซงรวมถงการรสก (Sensation) กบสงเราทรบสมผสนนดวย

2. กระบวนการคดและเขาใจ (Cognition Process) กระบวนการนอาจเรยกไดวากระบวนการทางปญญา ซงเปนกระบวนการทประกอบไปดวยการเรยนร การคด และการจ าตลอดจนการน าไปใชหรอเกดพฒนาการจากการเรยนรนน ๆ ดวยการรบสมผส การรสก ทน ามาสการคดและเขาใจนเปนระบบการท างานทมความละเอยดซบซอนมาก และเปนกระบวนการภายในทางจตใจ

3. กระบวนการการแสดงออก (Spatial Behavior Process) หลงจากผานขนตอนของการรบรและการคดและเขาใจแลว บคคลจะมอารมณตอบสนองตอสงทไดรบรนน ๆ แตยงมไดแสดงออกใหผอนไดรบร ยงคงเปนพฤตกรรมทอยภายใน (Covert Behavior) แตเมอไดคดและเลอกทจะแสดงการตอบสนองใหบคคลอนสงเกตไดเราจะเรยกวาพฤตกรรมภายนอก (Overt Behavior)

26

ซงพฤตกรรมภายนอกนเปนเพยงสวนหนงของพฤตกรรมทมอยท งหมดภายในตวบคคลนน เมอมตอบสนองตอสงเราใดสงเราหนง การแสดงออกมาเพยงบางสวนของทมอยจรง จงเรยกวา(Spatial Behavior)ในการเกดกระบวนการยอยทง 3 ขนตอนนไมสามารถแยกเปนอสระจากกนได เพราะการเกดพฤตกรรมในแตละครงนนจะมความตอเนองสมพนธกนอยางมากพฤตกรรมทกอยางยอมมสาเหต คอ การทมนษยจะแสดงพฤตกรรมออกไปนนจะตองมสาเหต ตนเหตแหงพฤตกรรมน เรยกวา สงเรา (Stimulus) สวนพฤตกรรมซงกระท าตอบตอสงเรานน เรยกวา ปฏกรยาตอบสนองResponse) ปฏกรยาตอบสนองบางอยางกกระท าตอบสงเราไปตรง ๆ เชนรองไหเมอถกวาแตบางทเรากไมไดท าปฏกรยาตอบสนองตอสงเราตรง ๆ ดงนนพฤตกรรมของมนษยจงเปนเรองทเขาใจยาก กนยา สวรรณแสง (2544, น. 101-102) กลาววา พฤตกรรมของมนษยเปนระบบของความเกยวเนองระหวางสงเรา การประสานสมพนธ (Integration) และปฏกรยาตอบสนอง 2.9.7 กระบวนการทางจตวทยาทมผลตอพฤตกรรมของบคคล

พฤตกรรมของบคคลในองคการเปนผลมาจากองคประกอบหลายประการทงองคประกอบภายนอกตวบคคล ไดแก สงแวดลอม ซงอาจเปนบคคล สงของ เหตการณตาง ๆองคประกอบภายในตวบคคล ไดแก กระบวนการทางจตวทยา ประกอบดวย การรบร ทศนคตคานยมองคประกอบทงสองนจะมผลตอพฤตกรรมของบคคลในดานความคด การตดสนใจ การประเมนคา 40 การตดตอสอสารกบบคคลอน ฯลฯ พฤตกรรมของบคคลนเมอปฏบตไปแลวยอมมผลสบเนองมาจากการท าพฤตกรรมนน ผลสบเนองอาจจะเปนไปไดทงในลกษณะทเปนความพอใจและความไมพอใจแกบคคล ถาผลสบเนองใดน าความพอใจมาใหบคคลกมกจะท าพฤตกรรมนนซ าอกในทางตรงกนขามถาผลสบเนองนนน าความไมพอใจมาสบคคล บคคลกพยายามท าพฤตกรรมใหมดงนน พฤตกรรมความปลอดภยในการท างาน หมายถง การกระท าหรอการแสดงออกของพนกงาน โดยอยในสภาวะทปราศจากอบตเหต การบาดเจบ พการ ตาย เกดโรคจากการท างานทรพยสนเสยหาย และมสขภาพอนามยทดตามหลกพฤตกรรมศาสตรนน พฤตกรรมความปลอดภยจะเกดขนได ตองมปจจยหลายประการดวยกน จ าแนกได 3 ลกษณะ คอ (สมถวล เมองพระ, 2537,น. 43)

1. ปจจยทชวยโนมนาวบคคลใหเกดพฤตกรรมความปลอดภย (Predisposing Factors) เปนปจจยทเกยวของกบความร ความเขาใจ ความเชอ ทศนคต และคานยมของบคคลทมตอเรองใดเรองหนงทเกยวของกบพฤตกรรมอนามยของบคคล ซงพฤตกรรมนเกดขนจากการเรยนร หรอประสบการณทไดรบจากการเรยนรของแตละบคคลซงสวนใหญมกจะไดรบทงในทางตรงและทางออม หรอจากการเรยนรดวยตนเอง

2. ปจจยทชวยสนบสนนใหเกดพฤตกรรมความปลอดภย (Enabling Factors) เปนปจจยทเกดขนจากการทบคคลตาง ๆ มโอกาสทจะใชบรการหรออปกรณ รวมทงสงตาง ๆ ทมอยและจดหาไวใหอยางทวถง ไดแก สถานพยาบาล แหลงอาหาร หรออปกรณปองกนความปลอดภยเปนตน

27

3. ปจจยทชวยเสรมสรางใหเกดความปลอดภย (Reinforcing Factors) เปนปจจยทนอกเหนอจากปจจยดงกลาวขางตน ไดแก ปจจยทเกดจากการกระท าของบคคลทเกยวของกบการพฤตกรรมความคด การตดสนใจ การประเมนผล การตดตอสอสาร ผลสบเนองเกดความพอใจเกดความไมพอใจ ทางตรงและทางออม เชน ครอบครว ญาต เพอน นายจางและบคลากรอน ๆซงบคคลเหลานจะมอทธพลตอการปลกฝงหรอเปลยนแปลงพฤตกรรมอนามยโดยการอบรมสงสอน กระตนเตอน การชกจงการเปนตวอยาง การดแลควบคม รวมทงการสงเสรมใหเกดการกระท าหรอการปฏบตทถกตองและเหมาะสมทจะน าไปสการมสขภาพหรอพฤตกรรมอนามยตามเปาหมายทก าหนดไว 2.9.8 ทฤษฎทเกยวกบพฤตกรรมความปลอดภย

การทจะเขาใจพฤตกรรมทเกยวกบความปลอดภยในการท างาน หรอสขภาพอนามยของบคคลนนสวนใหญจะอาศยแนวคดและทฤษฎทางจตวทยา เพอแกปญหาทางสขภาพอนามยของบคคล จะตองเปลยนแปลงลกษณะการด าเนนชวตของบคคลนน ๆ และควบคมปญหาสงแวดลอมมากกวาทจะเปนการใหบรการทางดานการรกษาพยาบาล โดยใหการศกษาแกบคคลเกยวกบความสามารถและความรบผดชอบของตวเขาในการทจะปกปองสขภาพของตนเอง ซงเปนแนวคดการปองกน และทฤษฎทสมพนธกบพฤตกรรมความปลอดภยในการท างาน มดงน

1. การปรบพฤตกรรมดวยการควบคมตนเอง (Self-control) กระบวนการควบคมตนเอง(Self-control) ซง ภษต เกยรตคณ (2535, น. 76-77) กลาววาเปนวธการหนงทใชในการปรบพฤตกรรม ซงมพนฐานมาจากทฤษฎการเรยนรโดยอาศยหลกการเรยนรเงอนไขผลกรรมซงกระบวนการนบคคลจะใชวธการหนง หรอหลายวธรวมกนเพอเปลยนแปลงพฤตกรรมของบคคล จากพฤตกรรมทไมพงประสงค ไปสพฤตกรรมทพงประสงคโดยทบคคลนนเปนผก าหนดพฤตกรรมเปาหมาย กระบวนการทน าไปสเปาหมายและควบคมทงตวแปรภายในและภายนอกของบคคล อนจะมผลตอพฤตกรรมทพงประสงคนนดวยตนเองสวนผปรบพฤตกรรมเปนเพยงผใหค าปรกษาหรอฝกวธการทเหมาะสมใหเทานน ลกษณะเชนนจะท าใหกระบวนการควบคมตนเองมความแตกตางจากกระบวนการปรบพฤตกรรมทอาศยการจดกระท าจากบคคลภายนอกในการควบคมตนเอง เจาของพฤตกรรมจะมบทบาทในการเลอกพฤตกรรมเปาหมายทเปนปญหา และประเมนผลเปาหมายดวยตนเอง เพอเปลยนแปลงจากการตอบสนองทไมมประสทธภาพไปสวธการแกไขอยางเปนระบบ และมผลระยะยาวใหพฤตกรรมทเปลยนใหมนมความคงทนถาวร และจากแนวคดทเกยวกบการปรบพฤตกรรมโดยการเรยนรเงอนไขผลกรรมดงกลาวมาแลว พฤตกรรมบางอยางใหผลกรรมทางบวกในปจจบนแตใหผลกรรมทางลบในอนาคตเชน การดมสรา การสบบหร และพฤตกรรมบางอยางใหผลกรรมทางลบในปจจบน แตใหผลกรรมทางบวกในอนาคต เชน

28

การทนเจบจากการถอนฟน เปนตนเทคนคทใชในการควบคมตนเองสวนใหญแลวนกปรบพฤตกรรมจะใชวธการสงเกตและบนทกพฤตกรรมตนเอง การประเมนตนเองการใหเสรมแรงตนเอง และการตงเกณฑมาตรฐานของการท าสญญากบตนเอง แตอยางไรกตามในการควบคมตนเองมกใชวธการเหลานควบคกนไป และพบวาการใชวธการเหลานมาผสมผสานกนจะมประสทธภาพมากกวาการใชเทคนคเพยงอยางเดยวนอกจากนการใชเทคนคในการควบคมตนเองยงขนอยกบบคคล สภาพการณและพฤตกรรมทใชอกดวยสรปไดวา การทบคคลรจกควบคมตวเองในการปฏบตตนเพอกอใหเกดความปลอดภยแลวกจะมพฤตกรรมความปลอดภยในการท างาน

2. ทฤษฎการรบรประสทธภาพแหงตน (Theory of Self-efficiency) ทฤษฎนเปนทฤษฎทบนดรา (Bandura,1979 อางถงใน สทธโชค วรานสนตกล, 2546, น.18) ไดพฒนามาจากหลกการเรยนรทางสงคม (Social Learning Principles) ทฤษฎการรบรประสทธผลแหงตนนมขอสมมตฐานวาคนเรานนมกระบวนการเชงปญญา หรอกระบวนการความร (Cognitive Ability)ทจะสามารถแสดงพฤตกรรมออกมาไดโดยการคดหรอการดตวอยางจากผอนหรอการเลยนแบบผอน โดยกอนทคนเราจะแสดงพฤตกรรมออกไปนน คนเราจะมความคาดหวงเกดขนอยางนอย2 อยาง คอการคาดหวงผลของการกระท า (Outcome Expectation) ถาคาดวาจะไดผลกรรมทนาพงพอใจกจะกระท า และขณะเดยวกนกคาดหวงเกยวกบความสามารถของตนเอง (Efficacy Expectation) ทจะกระท าพฤตกรรมนนดวย ถาพบวาตวเองนาจะมความสามารถทจะท าไดกจะท าและจะไมท าถาพบวาตวเองไมมความสามารถทจะท าไดดงนน การทคนจะมพฤตกรรมความปลอดภยในการท างานทด จะตองมความรและมนใจวาตนเองสามารถจะกระท าการเกยวกบการปองกนอนตรายได

3. แบบจ าลองความเชอเกยวกบสขภาพ (Health Belief Model) สมถวล เมองพระ (2537,น.31-32) มขอสมมตฐานเกยวกบความเชอดานสขภาพทวา สขภาพทด (Good Health)ในความคดของแตละคนไมเหมอนกน ท าใหมผลตอการยอมรบและการตดดสนใจทจะกระท าหรอมพฤตกรรมตาง ๆ เพอใหบรรลเปาหมายแตกตางกน การทบคคลจะปฏบตหรอกระท าสงใด ๆเพอหลกเลยงการเกดอบตเหตหรอการเจบปวยนน จะตองมความเชอหรอการยอมรบเกยวกบอบตเหตหรอการเจบปวยอย 3 ประการ อนจะน าไปสการมสขภาพ หรอการมพฤตกรรมความปลอดภย คอ

1. การรบรถงโอกาสเสยงและความเสยงตอการเจบปวย (Perceived Susceptibility) หมายถงการทบคคลแตละคนมการรบรถงโอกาสทจะเกดการเจบปวยหรอเสยงตอการเจบปวยแตกตางกนเชน บางคนอาจจะปฏเสธไมเชอ หรอบางคนกเชอวา เขามโอกาสจะเจบปวยอยางหรอมโอกาสเกดขนเหมอนกนแตไมมากนก เปนตน

2. การรบรถงความรนแรงของการเกดอบตเหต (Perceived Severity) หมายถง การทบคคลตระหนกถงความรนแรงของการเกดอบตเหต และผลกระทบทตามมาจากการเกดอบตเหตเชนความ

29

เจบปวย พการ ตาย และผลทตามมาทางสงคม เชน การหยดงาน ผลกระทบตอชวตครอบครวและความสมพนธกบบคคลในองคการ

3. การรบรเกยวกบผลด และผลเสยของการปฏบตเพอตอตานหรอหลกเลยงการเกดความเจบปวย (Perceived Benefits and Barrier) ซงการรบรในขอ 1 และ ขอ 2 นน เปนสภาวะของจตใจ และความพรอมทจะกระท าสงใดสงหนงตอไป แตไมไดเปนสงทจะก าหนดวาพฤตกรรมทจะกระท านนเปนอยางไร การทบคคลเลอกวาจะกระท าอะไรขนอยกบความพรอมทางดานจตใจ และการรบรถงผลด และอปสรรค โดยจะปฏบตหรอไมขนอยกบวธการทบคคลนนเชอวาจะกอใหเกดผลดกบตนมากทสด และมอปสรรคหรอผลเสยนอยทสด ซงตองสมพนธกบการลดโอกาสทจะไดรบอนตรายจากการเกดอบตเหต และความรนแรงของการเกดอบตเหตจากการรวบรวมแนวคดและทฤษฎขางตนเพอเปนแนวทางในการแบงดานพฤตกรรมความปลอดภยในการท างานใหสอดคลองกบบรษททไดท าการศกษา ผวจยไดสรปแนวการศกษาพฤตกรรมความปลอดภยในการศกษาครงน คอ การกระท าของพนกงานระดบปฏบตการทไดแสดงออกในขณะท างานทแสดงใหเหนวาเปนการท างานทไมอนตราย ไมอยในสภาพทเสยงตอการเกดอบตเหต รวมถงการปฏบตตามกฎ ระเบยบความปลอดภยในการท างาน และการกระท าอน ๆ อนจะกอใหเกดความปลอดภยในการท างาน โดยแบงพฤตกรรมความปลอดภยออกเปน3 ดาน คอ

1. การปฏบตตามกฎ ระเบยบ ขอบงคบเกยวกบความปลอดภยในการท างาน หมายถงการทพนกงานปฏบตงานไดอยางถกตองตามขนตอนและวธการในการท างานทปลอดภยโดยปฏบตตามกฎ ระเบยบ ขอบงคบทบรษทไดก าหนดขนอยางเครงครด

2. การใชเครองมอ อปกรณเพอความปลอดภย หมายถง การใชอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคลการเลอกใชเครองมอหรออปกรณทเหมาะสมกบลกษณะงาน การตรวจสอบความสมบรณ ของเครองมอหรออปกรณกอนการใชงาน การดแลรกษาและเกบเครองมอหรออปกรณทใชงานเสรจแลวใหเรยบรอย

3. ความพรอมทางดานรางกายและจตใจของพนกงาน หมายถง การทพนกงานท างานโดยมสมาธ ไมประมาท เหมอลอย ไมคดถงเรองอนในขณะท างาน หยอกลอกนระหวางการท างานรางกายสมบรณแขงแรง มการพกผอนทเพยงพอ 2.9.9 พฤตกรรมมนษยเพอความปลอดภยในการท างาน

1. ทฤษฎ คานยม - ทศนคต - พฤตกรรม (Value-Attitude-Behavior Theory) ไดอธบายวา พฤตกรรมตางๆทบคคลแสดงออกนนเปนผลพวงมาจากคานยมของบคคลท าใหเกดทศนคตหรอเจตคตวาสมควรแกการประพฤตปฏบตเปนพฤตกรรมตอไป ทฤษฎนเปนทฤษฎทไดรบการพสจนแลววาเปนไปไดจรง

2. ทฤษฎพฤตกรรมท องคกรก าหนด (Theory of Planned Behavior) ทฤษฎนใหความส าคญกบคานยมเชนกนวาเปนสงทท าใหเกดพฤตกรรมของมนษย แตนอกจากคานยมแลวยง

30

มปจจยทางสงแวดลอมอน ๆ ทมผลตอการแสดงออกของพฤตกรรมทส าคญ ไดแก บรรทดฐานทางสงคม (Social Norms) คอกฎระเบยบขอบงคบตาง ๆ ในสงคมหรอชมชนทอยรวมกนจะเปนตวชวยสงผลใหเกดพฤตกรรมตางๆ ทงทางดานอาชวอนามยและความปลอดภยนกวชาการดานความปลอดภย ยอมรบวาพฤตกรรมของบคคลเปนสาเหตส าคญของ สามเหลยมความปลอดภย หรอภเขาน าแขง (Safety Triangle)

รปท 2.1.3 สามเหลยมความปลอดภย เปรยบเหมอนภเขาน าแขงคอสวนทอยใตน า ปญหาทแอบแฝงอยมมากกวาปญหาของสามเหลยมความปลอดภยและวงจรอบตเหตนนลวนมสาเหตมาจากพฤตกรรมของผปฏบตงานในโรงงานดงนนจงควรมมาตรการจดการดานความปลอดภยเพอลดอบตเหต เมอด าเนนการไปอยาง30ตอเนองกจะกลายเปนวฒนธรรมความปลอดภยในการท างานขนตอนการด าเนนการพฒนาพฤตกรรมความปลอดภยในการท างาน

1. วางแผนด าเนนการ - ฝกอบรมการด าเนนการ - จดท าแบบสงเกตพฤตกรรมความ ปลอดภย - ฝกอบรมการใชแบบสงเกตพฤตกรรมใหกบผสงเกตการณ

2. ท าการสงเกตและคนหาสาเหตของพฤตกรรมเสยงหรอปญหาความปลอดภยตาง ๆ โดยใชแบบสงเกต บนทก

31

3. วเคราะหหาสาเหตของพฤตกรรมเสยงทเปนปญหา อาจใชวธวเคราะห ABC Analysisคอ A = เหตการณหรอสงทเกดขนกอน (Antecedents) B = พฤตกรรมเสยงทสงเกตเหนได (Behavior) C = ผลพวงพฤตกรรมในหวขอ A และ B (Consequence) และไดแบงวเคราะหออกเปน 3 ขนตอน คอ ขนตอนท 1 การวเคราะหพฤตกรรมเสยงอนตราย ขนตอนท 2 การวเคราะหพฤตกรรมทปลอดภย ขนตอนท 3 ก าหนดแผนปฏบตการเพอความปลอดภย

4. จดท าแผนเพอปรบปรงพฤตกรรมความปลอดภย 5. ด าเนนงานตามแผนงานทไดก าหนดไว 6. ตดตามประเมนผลการด าเนนงานอยางตอเนองทกขนตอนหลงจากด าเนนการทง 6

ขนตอนแลว ควรมการประเมนวาปญหาพฤตกรรมทไมปลอดภยลดลง อบตเหตลดลงหรอไมอยางไร ซงจ าเปนตองมการพฒนาปรบปรงอยางตอเนองในทกขนตอน