คู มือการส งเสริมภาวะโภชนาการผู · คู มือการส งเสริมภาวะโภชนาการผู

คูมือการสงเสริมภาวะโภชนาการผูปวยใน อายุ 6 -18 ป

คํานํา

ผูปวยที่มีภาวะโภชนาการปกติเม่ือไดรับอาหารอยางเพียงพอตอความตองการของรางกายแลวจะมีความพรอมในการเรียนรูหรือสามารถฝกทักษะตางๆใหมีพัฒนาการเปนไปตามแผนการรักษาของแพทย ซึ่งจะตรงกันขามกับผูปวยท่ีมีปญหาภาวะทุพโภชนาการทั้งในภาวะขาดสารอาหารและภาวะโภชนาการเกิน ซึ่งมีผลตอการเจริญเติบโตทั้งรางกายและสมองสงผลใหมีพัฒนาการลาชาไปดวย ทําใหเกิดปญหาในการเรียนรูการฝกทักษะตางๆของผูปวย เปนสิ่งบ่ันทอนสุขภาพท้ังรางกาย สมองและจิตใจ รวมท้ังสิ้นเปลืองคาใชจายในการรักษา

คูมือการสงเสริมภาวะโภชนาการผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ฉบับนี้ มีวัตถุประสงคเพ่ือใหทีมสหวิชาชีพและผูท่ีเกี่ยวของในการดูแลสงเสริมสุขภาพผูปวยในสถาบันราชานุกูล อายุ 6 – 18 ป ใชเปนแนวทางในการปองกันดูแลและแกปญหาสุขภาพเพ่ือการเจริญเติบโตท่ีดี ซึ่งจะเปนการดูแลผูปวยอยางครบดานและมีการทบทวนการดูแลผูปวยรวมกัน อันจะนําไปสูระบบการดูแลผูปวยโดยทีมสหวิชาชีพท่ีไดมาตรฐานในท่ีสุด คูมือฯ ฉบับนี้ สําเร็จไดดวยความรวมมือจากบุคลากรหลายฝายท่ีเปนกําลังสําคัญท่ีชวยใหการดําเนินงานบรรลุวัตถุประสงค จึงขอขอบคุณมา ณ โอกาสนี้

นางสาวจิราภรณ ประดิษฐดวง

กรรมการพัฒนาคุณภาพบริการและสงเสริมพัฒนาการเด็ก 6 – 18 ป เมษายน 2551

สารบัญ

หนา คํานํา บทนํา 1

ความสําคัญของภาวะโภชนาการตอพัฒนาการดานสติปญญาและการเจริญเติบโต 1 ปจจัยท่ีเกี่ยวของกับการสงเสริมภาวะโภชนาการ 6

กระบวนการดําเนินงานสงเสริมภาวะโภชนาการผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป 9 หลักการและเหตุผล 9 ขั้นตอนการเตรียมงาน 9 ขั้นตอนการปฏิบัติ 10 ขั้นตอนการสรุปผล 22 ความรูเร่ืองอาหารและโภชนาการ 26 การออกกําลังกายเพ่ือการควบคุมน้ําหนักสําหรับเด็ก 41 การสงเสริมดานจิตวิทยาในการควบคุมน้ําหนัก 45 การแลกเปลี่ยนความคิดเห็นและซักถามปญหาในการรับประทานอาหารของเด็ก 49 ภาคผนวก 52 โครงการสงเสริมภาวะโภชนาการผูปวยใน อายุ 6 -18 ป เอกสารอางอิง 56

คูมือการสงเสริมภาวะโภชนาการผูปวยใน อายุ 6 -18 ป หนา 1

บทนํา

ความสําคัญของภาวะโภชนาการตอพัฒนาการดานสติปญญาและการเจริญเติบโต รางกายไดรับพลังงานจากอาหารท่ีบริโภค โดยการเผาผลาญสารอาหารท่ีใหพลังงาน เพ่ือใชในการ

ทํางานของเซลล เชน การทํางานของระบบหายใจ ระบบประสาท การไหลเวียนของโลหิต การรักษาอุณหภูมิของรางกาย และการประกอบกิจกรรมตางๆในชีวิต ประจําวัน หากไดรับพลังงานไมเพียงพอก็จะสงผลกระทบตอการทํางานของเซลลตางๆ แตถาพลังงานท่ีไดรับมากเกินไปสวนท่ีเหลือใชจะเกิดการสะสมในรูปของไขมัน การกระจายพลังงานจากอาหารในเด็กอายุตั้งแต 2 ปขึ้นไป จึงควรไดจากไขมัน รอยละ 30 โปรตีนรอยละ 10-15 และคารโบไฮเดรตรอยละ 50-55

สําหรับเด็กไทยในปจจุบันพบวามีปญหาภาวะโภชนาการท้ังขาดและเกิน หรือที่เรียกวา ภาวะทุพ

โภชนาการ กลาวคือ เด็กท่ีมีภาวะพรองของการเติบโตดานสวนสูง (Linear growth retardation) ทําใหเกิดภาวะเตี้ยกวาเกณฑ (Stunting) ซึ่งสงผลใหเด็กกลุมนี้เสี่ยงปญหาโรคติดเชื้อมีอัตราสูง พัฒนาการดานสติปญญาลาชาและอาจเกี่ยวโยงกับโรคหัวใจและหลอดเลือดในวัยผูใหญ จากการสํารวจเด็กไทยใน พ.ศ.2544 พบเชนกันวาเด็กเต้ียและเด็กคอนขางเตี้ย มีคาเฉลี่ยระดับพัฒนาการหรือเชาวนปญญาตํ่ากวากลุมท่ีสูงตามเกณฑคอนขางสูงหรือสูงกวาเกณฑอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ (ตารางท่ี 1) ตารางที่ 1 คะแนนระดับสติปญญาเฉลี่ย (คาเบี่ยงเบนมาตรฐาน) ของเด็ก แยกตามภาวะสวนสูง

จากโครงการวิจัยพัฒนาการแบบองครวมของเด็กไทย พ.ศ. 2544

ภาวะสวนสูง คะแนนพัฒนาการ/ เชาวนปญญา ( คาเบี่ยงเบนมาตรฐาน ) เตี้ยกวาเกณฑ 88.05 ( 15.72 ) คอนขางเต้ีย 88.47 ( 15.16 ) สูงตามเกณฑ 89.93 ( 15.69 ) คอนขางสูง 94.58 ( 17.57 ) สูงกวาเกณฑ 94.24 ( 18.01 ) สถิติ : ANOVA, P-value < .001 โปรตีนเปนสารอาหารท่ีเปนองคประกอบหลักของเซลลทุกเซลลในรางกาย มีความสําคัญตอการ

เจริญเติบโต และการทํางานปกติของรางกายในรูปของเอ็นไซม ฮอรโมน ผนังเซลล และเปนตัวพาสาร


อื่นๆในรางกาย หากขาดโปรตีนการทํางานทุกระบบในรางกายก็เปนไปไมได โปรตีนยังเปนสวนประกอบโครงสรางรางกาย คือ กลามเนื้อ กระดูก เนื้อเย่ือเกี่ยวพันและผิวหนัง นอกจากนี้โปรตีนยังเปนตัวประสานและควบคุมการทํางานของเซลลในรางกายและทําหนาท่ีอื่นๆอีกมากมาย กรดอะมิโนและโปรตีนเปนสวนประกอบของเนื้อเย่ือตางๆของรางกายรวมถึงเนื้อเยื่อสมอง การขาดกรดอะมิโนท่ีสําคัญๆ เชน ทอรีน โคลีน เลซิติน จะสงผลกระทบตอการทํางานของระบบประสาทและการเรียนรูกลูโคสเปนหนวยยอยของคารโบไฮเดรตที่เปนแหลงพลังงานหลักของสมองโดยตรง การท่ีมีกลูโคสในเลือดตํ่ามีผลใหรางกายและสมองทํางานผิดปกติได นอกจากนี้คารโบไฮเดรตยังทําหนาท่ีสรางไกลโคเจนเพ่ือเปนแหลงพลังงานสํารองของตับและกลามเนื้อ (ประมาณรอยละ 1 ของน้ําหนักตัว) ชวยสงวนโปรตีนเพ่ือใหโปรตีนไดทําหนาท่ีที่สําคัญตางๆของรางกาย ชวยลดสารคีโตนซึ่งเกิดจากกระบวนการยอยสลายไขมันไมสมบูรณ แตถาบริโภคน้ําตาลมากเกินไปจะทําใหมีการกระตุนการหลั่ง อินสุลินมาก สงเสริมการสังเคราะหไขมัน และเกิดปญหาฟนผุ

ไขมันเปนสารอาหารท่ีใหพลังงานสูงจึงเปนแหลงสะสมพลังงานของรางกาย และทําใหวิตามินที่ละลายในไขมัน ( A D E และ K) เปนแหลงของกรดไขมันจําเปน(EFA) ไขมันบางชนิดทําหนาท่ีสรางสารสําคัญตางๆ เชน กรดไขมันบางชนิดจากอาหารเมื่อผานเขาสูรางกายจะเปนสารต้ังตนสรางสาระสําคัญหลายชนิดในรางกาย เชน โพรสตาแกลนดิน โคเลสเตอรอล สเตอรอยดฮอรโมน เปนตน นอกจากนี้ไขมันยังชวยสงกระแสประสาท เปนฉนวนปกปองอวัยวะตางๆ ชวยเก็บรักษาความรอนใหแกรางกาย ท้ังยังเปนสารหลอลื่นบริเวณขอตอตางๆ กรดไขมันไมอิ่มตัว โอเมกา-3,6,9 เปนสวนประกอบสําคัญสําหรับเซลลสมอง เยื่อหุมประสาทสมอง และการทํางานของรางกายต้ังแตแรกเกิดจนสิ้นอายุ โอเมกา-3 เชน กรดแอลฟาไลโนเลนิกเปนสารตั้งตนในการผลิต DHA ซึ่งมีความจําเปนตอสายตา และจากการวิจัยพบวาการใหโอเมกา-3 แกเด็กชวยลดปญหาการอานและสมาธิสั้นได โอเมกา-6 เปนกรดไขมันโครงสรางพ้ืนฐานของเย่ือหุมสมองและเซลลสมอง โอเมกา-9 เปนกรดไขมันท่ีรางกายสรางเองไดมีมากในน้ํานมแมมีความ สําคัญในการสรางเย่ือหุมใยประสาท (myelin sheath)

เกลือแรเปนธาตุอนินทรียเปนสวนประกอบในโครงสรางรางกาย เชน กระดูก ฟน และชวยใหการทํางานของรางกายปกติ ไอโอดีน เปนแรธาตุท่ีรางกายจําเปนในการนําไปสรางฮอรโมนไทรอยด ซึ่งสําคัญมากตอการเติบโตและพัฒนาการของสมอง การขาดธาตุไอโอดีนต้ังแตในระยะตั้งครรภและคลอดออกมา มีโอกาสท่ีเกิดโรค Cretinism ท่ีอาจทําใหเกิดภาวะปญญาออนได การขาดธาตุไอโอดีนนาน ทําใหระดับไอคิวตํ่าลง การทดลองเสริมไอโอดีนพบเชาวนปญญาดีขึ้น

เหล็ก เปนแรธาตุชนิดหนึ่งท่ีมีมากในสมอง สมองสวนท่ีเกี่ยวของกับความฉลาด ไดแก Frontal lobe, hippocampus และ striatum มีธาตุเหล็กสะสมอยูมากกวาบริเวณอื่น ธาตุเหล็กชวยในการสรางเยื่อหุมใยประสาทและชวยการทํางานของเอนไซมที่สราง neurotransmitter ดวย และเปนแรธาตุสําคัญของสาร


ฮีโมโกลบินในเม็ดเลือดแดงและสารไมโอโกลบินในกลามเนื้อ ซึ่งมีความสําคัญในการขนถายออกซิเจนและคารบอนไดออกไซด ระดับของธาตุเหล็กท่ีลดลงสงผลใหการต่ืนตัวและการเคลื่อนไหวสวนตางๆของรางกาย เพ่ือตอบสนองตอสิ่งแวดลอมท่ีมากระตุนลดลงดวยซึ่งปจจัยนี้มีความสําคัญตอการเรียนรู การขาดธาตุเหล็กจนเกิดภาวะโลหิตจางในวัยทารก หากไมไดแกไขแตเนิ่น ๆ จะทําใหมีความบกพรองทางการเรียนรูสงผลตอเชาวนปญญาตอเนื่องถึงวัยเรียน ผลการทดลองเสริมธาตุเหล็กในเด็กอายุมากกวา 2 ป พบวาใน 5 ใน 9 โครงการท่ีศึกษาแบบ randomized controlled trials ความสามารถดานเชาวนปญญาในเด็กท่ีเคยมีภาวะโลหิตจางสามารถเพิ่มได แตถาไมไดรับการรักษา ความบกพรองท่ีเกิดขึ้นจะคงอยูแบบถาวร

สังกะสี เปนสวนประกอบท่ีสําคัญของเอนไซมมากกวา 200 ชนิดและโปรตีนหลายตัวท่ีมี บทบาทตอการทํางานต้ังแตระดับเซลลลงไปถึงระดับโมเลกุลรวมถึง DNA การบริโภคอาหารท่ีมีสังกะสีต่ําขณะต้ังครรภและใหนมลูกมีผลใหทารกมีสมาธิสั้น และพบวาเม่ือเด็กอายุ 6 เดือนจะมีการเคลื่อนไหวกลามเนื้อลดลง แตเ ม่ือเสริมสังกะสีแกทารกน้ําหนักตัวนอยและเด็กเล็ก ทําใหการพัฒนาดานการเคลื่อนไหว การเลนและทํากิจกรรมตางๆของเด็กดีขึ้น

โฟเลต(หรือกรดโฟลิค) และวิตามินบี 12 พบวาความผิดปกติของ neural tube (สมองพิการชนิดหลอดประสาทไมปด) เกิดจากการขาดโฟเลต

วิตามินเปนสารอินทรียท่ีรางกายมีความตองการปริมาณนอย ทําหนาท่ีเปน co-enzyme หรือ co-factor ในเมตาบอลิซึมของรางกาย ในภาวะท่ีรางกายขาด ภาวะเครียดหรือเจ็บปวยหรือมีการสูญเสีย รางกายจะมีความตองการสูงขึ้น วิตามินท่ีมีผล

ตอพัฒนาการดานสติปญญา เชน วิตามินบีรวม โดยเฉพาะวิตามินบี12 ซึ่งมีสวนสําคัญในการสรางเม็ดเลือดแดง การทํางานของระบบประสาท ชวยในการทํางานของระบบประสาท มีสวนในการสรางกรดนิวคลีอิค(nucleic acid) ซึ่งเปนพ้ืนฐานของกรรมพันธุ มีสวนชวยในการเผาผลาญคารโบไฮเดรต มีสวนชวยใหรางกายนําไขมัน คารโบไฮเดรต และโปรตีน ไปใชไดอยางสมบูรณ ชวยในการเจริญเติบโตของเด็กๆ คือ มีความตานทานตอโรค มีน้ําหนักและสวนสูงมากกวาปกติ สวนการขาดวิตามิน เชน วิตามินซี วิตามินเอ วิตามินอี จะเปนอุปสรรคตอการเรียนรูและพัฒนาการ

ในขณะท่ีเด็กกลุมท่ีมีภาวะโภชนาการเกินและโรคอวนเสี่ยงตอปญหาสุขภาพท้ังทางกายและจิตใจ ไดแก

• โรคหัวใจและหลอดเลือด ระดับไขมันในเลือดสูงของเด็กอวน โดยมี LDL-C สูง แต HDL-C ตํ่า ซึ่งทําใหเกิด

โรคหัวใจและหลอดเลือดเหมือนกับผูใหญอวน และมีความเสี่ยงสูงตอการเกิดโรคในเด็กท่ีมีความบกพรองดานพัฒนาการและสติปญญาโรคพันธุกรรม เชน กลุมอาการ Down syndrome, กลุมอาการ Prader-Willi เปนตน


• โรคเบาหวาน เด็กท่ีอวนจะทําใหมีการตานฤทธิ์ฮอรโมนอินซูลินทําใหระดับน้ําตาลในเลือดสูง และ

มักมีปญหาฟนผุไดงาย โดยเฉพาะในเด็กที่มีความบกพรองดานพัฒนาการและสติปญญาซึ่งมักพบปญหาฟนผุไดบอย เหลือแตรากฟนรวมกับการมีหรือไมมีตุมหนอง โดยเฉพาะฟนหนาที่มีแตตอฟนสีดําเรียงกันเปนแถว หรืออาจพบฟนน้ํานมท่ีมีรูผุกวางเปนโพรงสีดําถูกสะสมดวยเศษอาหาร มีกลิ่นและมีบางคร้ังมีอาการปวดบวมบริเวณหนา ใตตา หรือแกมดานท่ีปวดรวมดวย

• โรคความดันโลหิตสูง เด็กอวนจะมีความเสี่ยงตอการเปนโรคความดันโลหิตสูง เด็กท่ีตรวจพบวามีความดัน

โลหิตสูงมากกวารอยละ 60 มักจะมีน้ําหนักมากกวารอยละ 120 ของเด็กในวัยและเพศเดียวกัน

• โรคขอและกระดูก ปญหาน้ําหนักที่มากเกินจะกดลงท่ีเขาทําใหเกิดไดท้ัง bow leg และ knock knee

และกดลงบน growth plate ทําใหเกิด slipped capital femoral epiphysis ตามมา เพราะรางกายตองแบกรับน้ําหนักมากตลอดเวลา เด็กอวนมีผลกระทบตอการทํากิจกรรมตางๆเพ่ือฝกทักษะเปนอยางยิ่ง เชน พัฒนาการท่ีตองใชกลามเนื้อ คือ เดินไมคลอง เหนื่อยงาย โดยเฉพาะในเด็กท่ีมีภาวะบกพรองดานพัฒนาการและสติปญญาซึ่งจะมีพัฒนาการเคลื่อนไหวรางกายชากวาวัย นอกจากนี้เด็กท่ีมีภาวะบกพรองดานพัฒนาการและสติปญญาขนาดหนักและหนักมาก สวนใหญจะมีความพิการทาง Central Nervous system ดวย ทําใหมีการเกร็งของแข็ง ขา ลําตัว

• โรคระบบทางเดินหายใจ เด็กอวนมากจะมีการอุดตันของทางเดินหายใจไดงาย โดยเฉพาะเวลานอนหลับปอด

ขยายตัวไดนอยและมีออกซิเจนในเลือดตํ่าคารบอนไดออกไซดในเลือดสูง ซึ่งเปนอันตรายถึงแกชีวิตได

• อาการทางผิวหนัง ผิวจะแตกเปนลาย มีลักษณะดําบริเวณคอ รักแร ขอพับตางๆมีสีคล้ํา เกิดแผลจาก

การเสียดสีและเกิดการอักเสบไดงาย • ผลกระทบทางดานสังคมและจิตใจ

คือมักจะมี Self esteem ตํ่ากวาเด็กท่ีมีภาวะโภชนาการปกติ มีความวิตกกังวล กดดัน เครียดและอาจสะสมความรูสึกผิด ความลมเหลวอีกดวย

• ผลกระทบตอการเรียนรู


จากการทบทวนรายงานการวิจัยอาหารที่สัมพันธกับโรคอวนในเด็ก อาหารวางโดยเฉพาะหลังอาหารม้ือเย็นและกอนนอนทําใหเด็กเสี่ยงตอโรคอวนเพ่ิมขึ้น สวนใหญเปนคารโบไฮเดรต (น้ําตาลทราย) และมีไขมันสูง

เด็กท่ีรับประทานอาหารประเภทแปงและน้ําตาลมากเกินไป มีผลทําใหสารเซโรโทนิน(serotonin)ในสมองจะเพ่ิมระดับสูงขึ้น ขณะท่ีสารโดพามีน(dopamine)ลดลง เด็กมักจะงวงเหงา ไมต่ืนตัว ผลท่ีตามมาคือเรียนหนังสือไมทันเพ่ือน ถารับประทานอาหารเชนนี้บอย ๆ เด็กจะกลายเปนคนเฉื่อยชาไปได เด็กจึงมีอาการเฉื่อยชา งวงเหงา ไมอยากทําการบาน

อาหารประเภทท่ีมีไขมันสูง ไขมันท่ีมากเกินไปในอาหารจัดเปนสารอาหารกลุมที่ยอยไดชา รางกายตองใชพลังงานไปกับการยอยอาหารประเภทนี้มากเกินความจําเปน ทําใหเหลือพลังงานท่ีจะแบงปนใหสมองไดไมมากนัก สมองจะตื้อมากขึ้น

จะเห็นไดวา ภาวะโภชนาการท้ังขาดและเกิน หรือที่เรียกวา ภาวะทุพโภชนาการนั้น ลวนแตมีผลกระทบตอพัฒนาการดานสติปญญาและการเรียนรู และประการสําคัญ ปจจุบันพบวาในเด็กท่ีมีภาวะโภชนาการเกินมักจะมีการขาดสารอาหารดวย เนื่องจากการรับประทานอาหารท่ีไมเหมาะสมและยังมีปญหาในการเรียนรู การฝกทักษะพัฒนาการดานตางๆ รวมไปถึงระดับเชาวนปญญาท่ีตํ่ากวาเกณฑเพ่ิมมากขึ้นอีกดวย

ซึ่งในเด็กท่ีมีความบกพรองดานพัฒนาการและสติปญญาก็มีแนวโนมในลักษณะเดียวกัน ในป พ.ศ.2548 มีการศึกษาภาวะโภชนาการของผูปวยในสถาบันราชานุกูล เพื่อประเมินภาวะโภชนาการและระบุปญหาโภชนาการ จากกลุมตัวอยางท่ีเปนผูปวยในสถาบันราชานุกูลจํานวน 200 คน เพศชาย 111 คนและเพศหญิง 89 คน กลุมอายุ 1-25 ป จากการประเมินโดยวิธีการชั่งน้ําหนักและวัดสวนสูง และจากการบันทึกอาหารบริโภคยอนหลัง 24 ชั่วโมง พบวาเด็กสวนใหญมีภาวะโภชนาการปกติคือรอยละ 58 เด็กท่ีมีภาวะทุพโภชนาการคิดเปนรอยละ 42 ไดแก ภาวะโภชนาการเกินรอยละ 24 และภาวะทุโภชนาการรอยละ 18 ตามลําดับ

ในเด็กกลุมซึ่งมีสภาพรางกายและจิตใจที่ไมพรอมในการเรียนรูและฝกทักษะตางๆอันเปนผลมาจากภาวะทุพโภชนาการนั้น จําเปนตองไดรับการแกไขเพ่ือปองกันการสูญเสียมากขึ้น ถึงแมวาจะไมสามารถแกไขใหความสามารถนั้นกลับมาเต็มตามศักยภาพของบุคคลนั้นได แตหากไดรับการรักษาหรือบําบัดใหกลับมามีภาวะโภชนาการปกติ เด็กก็จะมีพรอมในการเรียนรูและฝกทักษะตางๆตอไป อันจะทําใหการบําบัดฟนฟูสมรรถภาพไดผลอยางเต็มท่ี


ปจจัยท่ีเกี่ยวของกับการสงเสริมภาวะโภชนาการ ปจจัยหลักท่ีกําหนดการเจริญเติบโตและพัฒนาการดานสติปญญา คือปจจัยดานชีวภาพซึ่ง ไดแก

พันธุกรรม ภาวะโภชนาการ และการเจ็บปวยติดเชื้อ และปจจัยสภาพแวดลอม เชน การอบรมเลี้ยงดูของครอบครัว สภาพมลภาวะในสิ่งแวดลอม เปนตน หลักฐานจากการวิจัยชี้วาสารอาหารที่ไดรับตั้งแตอยูในครรภตลอดถึงชวงวัยเด็กและการดูแลสุขภาพ มีอิทธิพลอยางย่ิงตอการเติบโต ภาวะโภชนาการและพัฒนาการดานเชาวนปญญาของเด็ก

1. ปจจัยภายใน 1.1. พันธุกรรม

การเจริญเติบโตของรางกายแตละเชื้อชาติแตละเผาพันธุยอมมีความแตกตางกัน Asheroft and Desai ไดศึกษาเด็กวัยเรียนชาว Guyana อายุระหวาง 5-18 ป เชื้อสายจาก อินเดีย จํานวน 5,338 คน เชื้อสายจากแอฟริกา จํานวน 4,066 คน ท้ังสองกลุมมีสภาพการเปนอยูของครอบครัว อาชีพ การศึกษาและอาหารบริโภคคลายกัน พบวา เด็กเชื้อสายแอฟริกา มีความสูงเฉลี่ยสูงกวาเชื้อสายอินเดีย

1.2. โรคทางพันธุกรรม โรคทางพันธุกรรมจากความผิดปกติของโครโมโซมในรางกาย เชน ดาวน ซิน

โดรม จะมีปญหาในระบบทางเดินอาหารซึ่งมีผลตอภาวะโภชนาการ บางรายมีการอุดตันของลําไส และ/หรือไมมีรูทวารต้ังแตแรกเกิด บางรายอาจอาเจียนจนถึงอายุ 6 เดือน เนื่องจากกลามเนื้อหูรูดของกระเพาะอาหารไมแข็งแรง ผูปวยสวนมากมีปญหาเรื่องทองอืดและทองผูกไดงาย เพราะกลามเนื้อหนาทองและลําไสหยอนตัว ผูปวยมีแนวโนมท่ีจะอวนไดงายรวมกับเกิดโรคไขขอ Osteoarthritis เนื่องจากภาวะพรองธัยรอยดฮอรโมนท่ีตรวจไมพบ (Undetected Hypothyroidism) พบภาวะ Hypotonia และ Joint Laxity นอกจากนี้ยังพบปญหาท่ีคลายคลึงกันในผูปวยโรคทางพันธุกรรมอื่นๆ เชน Angelman Syndrome, Prader Willi Syndrome อีกดวย

1.3. โครงสรางรางกาย ผูปวยกลุมพิการทางสมอง หรือ Cerebral Palsy เปนกลุมผูปวยท่ีมีความผิดปกติ

หรือความยากลําบากในการเคลื่อนไหวสวนตางๆของรางกาย เนื่องจากพยาธิสภาพของสมองท่ีผิดปกติต้ังแตกําเนิดหรือจากเนื้อสมองถูกทําลายกอนท่ีระบบประสาทสวนกลางจะเจริญเต็มท่ี ผูปวยจะมีพัฒนาการลาชาโดยเฉพาะดานการเคลื่อนไหว การทํางานไมประสานกัน หรือไมสามารถบังคับการเคลื่อนไหวได โครงสรางรางกายผิดปกติจากความตึงตัวของกลามเนื้อที่ผิดปกติสงผลตอการควบคุมศีรษะ การทรงตัวในทานั่ง การใชมือหรืออวัยวะตางๆท่ีเกี่ยวของ เชน ไหล แขน และอวัยวะในชองปาก ทําใหเกิดปญหาใน


กระบวนการรับประทานอาหาร การดูด การเคี้ยว และการกลืน ซึ่งสงผลกระทบตอภาวะโภชนาการ

2. ปจจัยภายนอก 2.1. พฤติกรรมการบริโภค

การไดรับสารอาหารในแตละวันใหเพียงพอกับความตองการของรางกาย จะมีผล ทําใหรางกายเจริญเติบโตและอวัยวะตางๆทํางานไดเต็มศักยภาพ ตรงขามกับการไดรับสารอาหารไมเพียงพอ ทําใหเกิดภาวะการขาดสารอาหารซึ่งไมเพียงแตการเจริญเติบโตหยุดชะงักหรือชาลงเทานั้น แตยังมีผลตอการเกิดโรคขาดสารอาหารท่ีกระทบตอการดํารงชีวิตอีกดวย

จํานวนมื้ออาหารท่ีรับประทานในแตละวัน เปนตัวแปรหนึ่งท่ีบงบอกถึงปริมาณการไดรับสารอาหารวาเพียงพอ มากหรือนอยกวาเกณฑท่ีควรไดรับ พบวา หากนับจากม้ืออาหารหลัก (ม้ืออาหารหลัก หมายถึง ม้ืออาหารที่มีจํานวนอาหารครบหมูในปริมาณที่เหมาะสมตามวัย) จํานวนม้ืออาหารท่ีกระบวนการยอย ดูดซึมและนําไปใช ตลอดจนการขับออกจากรางกาย สามารถทําปฏิกิริยาไดเต็มที่คือ 3 ม้ืออาหาร (โดยเฉลี่ยรอยละพลังงานของม้ือเชา : กลางวัน: เย็น เปน 30: 35:35)

2.2. การเจ็บปวย การศึกษาดานโภชนาการหลายงานท่ีพบวาภาวะโภชนาการและการเจ็บปวยมี

ความเกี่ยวของสัมพันธกัน กลาวคือ ผูที่มีภาวะโภชนาการปกติจะพบอาการเจ็บปวยไดนอยกวา ผูที่มีภาวะทุพโภชนาการ โดยเฉพาะอาการเจ็บปวยท่ีเกี่ยวกับการรับประทานอาหาร เชน ผูที่เปนไขหวัดหรือในเด็กท่ีมีปญหาฟนผุและโรคในชองปากหรือมีปญหาการเคี้ยวกลืน จะทําใหรับประทานอาหารไดนอยกวาภาวะรางกายยามปกติ

2.3. การออกกําลังกาย การออกกําลังกายมีสวนทําใหการใชประโยชนอาหารและสารอาหารไดดีขึ้นทุก

ระบบ เชน การไหลเวียนเลือด การธํารงไวซึ่งหนาที่ของอวัยวะตางๆ พบวาผลของการขาดโปรตีนและพลังงานในเด็กไมเพียงแตทําใหเด็กตัวเล็กหรือตัวเต้ียกวาปกติ อัตราการเติบโตเปนไปอยางเชื่องชาเทานั้น ถาขาดมากน้ําหนักลดและเจ็บปวยไดงาย เปนปญหาท้ังรางกายและจิตใจ มีผลตอการเคลื่อนไหวอวัยวะตางๆของรางกายและมีผลกระทบตอการเรียนรู

นักวิชาการผูเชี่ยวชาญดานพลศึกษา ยอมรับวาการออกกําลังกายมีผลทําใหสวนสูงเพ่ิมขึ้นได กลาวคือ แคลเซียม ฟอสฟอรัสและเซลลกระดูกท่ีเพิ่มขึ้น จะทําใหกระดูกหนาขึ้น แข็งแรงและยาวขึ้นได โดยลักษณะการเปลี่ยนแปลงดานความยาวและ


ขนาดจะเปนอัตราสวนตอกัน ซึ่งผลของการออกกําลังกายท่ีมีตอสวนสูงที่เพ่ิมขึ้นนั้นยากท่ีจะประเมินทันทีดวยสายตา ตองใชเวลาติดตาม ใชเครื่องวัดเปรียบเทียบกอนและหลัง และตองกําหนดรูปแบบการออกกําลังกายท่ีทําใหเกิดผลตอการเปลี่ยนแปลงดัง เชน ตองมีการใชพลังงานจากการเคลื่อนไหวรางกายดวยการว่ิงเหยาะ เดิน-ว่ิง เดินเร็วหรือเตนแอโรบิก โดยทํากิจกรรม ตอเนื่อง 30 นาทีตอวัน กําหนดให 3 วันตอสัปดาห

2.4. ผูดูแลหลัก ผูปวยในสถาบันราชานุกูล จะไดรับการรักษาบําบัดฟนฟู จากการดูแลของ

เจาหนาท่ีในสถาบัน แตเม่ือผูปวยตองกลับไปอยูท่ีบาน การดูแลซึ่งรวมถึงการดูแลดานอาหารอันจะมีผลตอภาวะโภชนาการของผูปวย จึงเปนหนาท่ีของผูท่ีเกี่ยวของไมวาจะเปนพอ แม ญาติพ่ีนอง หรือพ่ีเลี้ยง ซึ่งจากการติดตามเยี่ยมบานผูปวยของกลุมงานสังคมสงเคราะห พบวา ผูปวยที่อาศัยอยูกับพอและแม โดยท้ังสองคนเปนผูดูแลหลัก จะไดรับการดูแลดีกวาการท่ี ผูปวยอยูกับพอหรือแมหรือญาติหรือพ่ีเลี้ยงเพียงลําพัง

2.5. การศึกษาของผูดูแลหลัก ผูปวยจะไดรับการดูแลเปนอยางดี ตองพิจารณาตัวผูดูแลหลักดวย หากผูดูแล

หลักมีการศึกษาสูง ก็จะมีโอกาสไดรับความรูโดยเฉพาะดานอาหารและโภชนาการและสามารถนําไปประยุกตใชในการดูแลผูปวยไดดีกวาผูดูแลท่ีการศึกษาต่ํากวา

2.6. คาใชจายดานอาหาร ในการจัดหาอาหารเพ่ือบริโภคภายใน ครอบครัว สิ่งท่ีตองคํานึงถงึประการหนึ่ง

คือ คาใชจายดานอาหาร ซึ่งพบวาครอบครัวท่ีมีฐานะเศรษฐกิจดีจะมีภาวะโภชนาการปกติ เนื่องจากความสามารถจัดซื้อและหาอาหารไดเพียงพอกับความตองการและปริมาณคนในครอบครัวไดดีกวาครอบครัวท่ีมีฐานะเศรษฐกิจไมดี แตในขณะเดียวกัน ก็ยังพบวาโอกาสท่ีจะเกิดภาวะทุพโภชนาการมีโอกาสเกิดไดเทาๆกันท้ังสองกลุม ทั้งในแงโภชนาการขาดและเกิน เนื่องจากผูใชจายเงินในการจัดซื้อไมไดคํานึงถึงคุณคาอาหารและบางสวนยังขาดความรูดานโภชนาการ

ดังนั้น การสงเสริมภาวะโภชนาการจึงจําเปนตองสนับสนุนกิจกรรมซึ่งเปนปจจัยเกี่ยวของดังกลาว เพ่ือใหเกิดประสิทธิผลแกเด็กใหมีภาวะโภชนาการปกติและสามารถเรียนรูฝกทักษะตางๆไดเต็มศักยภาพและดํารงชีวิตไดดีขึ้น


กระบวนการดําเนินงานสงเสริมภาวะโภชนาการผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป หลักการและเหตุผล

ผูปวยท่ีมีภาวะโภชนาการปกติเม่ือไดรับอาหารอยางเพียงพอตอความตองการของรางกายแลวจะมีความพรอมในการเรียนรูหรือสามารถฝกทักษะตางๆใหมีพัฒนาการเปนไปตามแผนการรักษาของแพทย ซึ่งจะตรงกันขามกับผูปวยที่มีปญหาภาวะทุพโภชนาการ ท้ังในภาวะขาดสารอาหารและภาวะโภชนาการเกิน ซึ่งมีผลตอการเจริญเติบโตท้ังรางกายและสมองสงผลใหมีพัฒนาการลาชาไปดวย ทําใหเกิดปญหาในการเรียนรูการฝกทักษะตางๆของผูปวย เปนสิ่งบ่ันทอนสุขภาพท้ังรางกาย สมองและจิตใจ รวมท้ังสิ้นเปลืองคาใชจายในการรักษา

ดังนั้น การสํารวจภาวะโภชนาการของผูปวยและคนหาปญหาโภชนาการ จึงมีความสําคัญสําหรับการแกไขปญหาและสงเสริมสุขภาพใหเกิดประสิทธิภาพและประสิทธิผล และตองอาศัยการทํางานจากวิชาชีพหลายสาขาท่ีเกี่ยวของ เชน ขั้นตอนท่ีหนึ่งการคัดกรองภาวะโภชนาการของผูปวยโดยพยาบาลและนักวิชาการการศึกษาพิเศษ โดยการประเมินดานมนุษยมาตรจากการชั่งน้ําหนักและวัดสวนสูงของรางกาย ซึ่งในโครงการนี้ไดประยุกตใชโปรแกรมคอมพิวเตอรท่ีไดมาตรฐานการคํานวณภาวะโภชนาการติดตั้งที่คอมพิวเตอรของหนวยงานท่ีผูปวยเขารับการรักษา ขั้นตอนท่ีสองการแกไขปญหาทุพโภชนาการโดยแพทย นักกายภาพบําบัด นักจิตวิทยา และนักโภชนาการ ซึ่งจะเปนการดูแลผูปวยอยางครบดานและมีการทบทวนการดูแลผูปวยรวมกัน อันจะนําไปสูระบบการดูแลผูปวยโดยทีมสหวิชาชีพท่ีไดมาตรฐานในท่ีสุด

ข้ันตอนการเตรียมงาน 1. การเตรียมทีมงาน

ทีมงาน ไดแก ทีมสหวิชาชีพในคณะกรรมการพัฒนาคุณภาพบริการและสงเสริมพัฒนาการเด็ก 6 – 18 ป และบุคลากรฝายโภชนาการ ใหเขาใจถึงความสําคัญในการสงเสริมภาวะโภชนาการ และใหการสนับสนุนหรือหาทางท่ีจะปรับปรุงกิจกรรม ตลอดจนมีความจริงใจและต้ังใจในการดําเนินงานใหบรรลุตามวัตถุประสงค

2. การเตรียมผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ตามกลุมเปาหมายของโครงการ ไดแก ผูปวยในสถาบันราชานุกูล

อายุ 6 -18 ป ท่ีมีภาวะทุพโภชนาการ เพศชายและหญิง จํานวน 50 ราย สามารถเขารวมกิจกรรมการประเมินภาวะโภชนาการและการออกกําลังกาย ซึ่งไดจากคัดเลือกจากการประเมินภาวะโภชนาการผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ในสถาบันราชานุกูลทุกราย และไดรับการยินยอมการเขารวมโครงการจากผูปกครอง


3. การเตรียมผูปกครองและผูเกี่ยวของ ผูปกครองและผูเกี่ยวของ ไดแก ผูปกครองของผูปวยใน สถาบันราชานุกุล อายุ 6 -18 ป

ท่ีมีภาวะทุพโภชนาการ เพศชายและหญิง จํานวน 50 ราย ซึ่งยินยอมใหผูปวยเขารวมโครงการ เพ่ือใหรับทราบและเขาใจขอมูลปญหาสุขภาพของผูปวย เหตุผลและความจําเปนในการสงเสริมภาวะโภชนาการ การดําเนินงานและเขารับการอบรมความรูในการสงเสริมภาวะโภชนาการ รวมท้ังแสดงความคิดเห็นในแนวทางการแกปญหาทุพโภชนาการ อุปสรรคตางๆ และขอเสนอแนะท่ีเปนประโยชนตอการดําเนินงานโครงการรวมกัน

ข้ันตอนการปฏิบัติ 1. เขียนโครงการเสนอเพ่ือขออนุมัติ 2. วางแผนการจัดระบบบริการสงเสริมภาวะโภชนาการโดยทีมสหวิชาชีพ

ผังไหลบริการโครงการสงเสริมภาวะโภชนาการผูปวยใน 6 – 18 ป


3. จัดทําเกณฑคัดเลือกประชากรและกลุมเปาหมายและสมัครใจเขารวมโครงการ ประชากร เปนผูปวยในท้ังเพศชายและหญิง อายุ 6 – 18 ปท่ีเขารับการรักษาไวเปนผูปวย

ในสถาบันราชานุกูล ป พ.ศ.2551 จํานวน 113 คน

กลุมเปาหมาย คัดเลือกมาจากผูปวยใน ท้ังเพศชายและเพศหญิง อายุ 6 – 18 ป ท่ีเขารับการรักษาไวเปนผูปวยในสถาบันราชานุกูล ป พ.ศ.2551 ผูปวยทุกคนไดประเมินภาวะโภชนาการและคัดเลือกเฉพาะกลุมท่ีพบวามีภาวะทุพโภชนาการ โดยเปนผูปวยในท่ีผูปกครองตอบรับการเขารวมโครงการ จํานวน 50 คน เปนเพศชาย 28 คน เพศหญิง 22 คน



4. เตรียมเครื่องมือ a. เคร่ืองชั่งน้ําหนัก บันทึกคาละเอียด 0.1 กิโลกรัม ต้ังคามาตรฐานจากการชั่งตุมน้ําหนัก

มาตรฐาน

b. เทปโลหะมาตรฐาน ใชวัดสวนสูงท่ีมีสเกลบอกคาละเอียดเปน 0.1 เซนติเมตร ต้ังคาสเกลเทปโลหะใหเทากับเทปโลหะมาตรฐาน


c. กราฟแสดงเกณฑอางอิงการเจริญเติบโต ของเพศชาย อายุ 5-18 ป ของกรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข พ.ศ.2542


d. กราฟแสดงเกณฑอางอิงการเจริญเติบโต ของเพศหญิง อายุ 5-18 ป ของกรมอนามัย

กระทรวงสาธารณสุข พ.ศ.2542


e. สมุดบันทึกอาหารบริโภค

5. ชั่งน้ําหนักและวัดสวนสูงผูปวย การชั่งน้ําหนัก หมายถึง น้ําหนักของรางกาย สําหรับผูปวยท่ีสามารถยืนไดเองโดย

ไมสวมรองเทา ใหยืนบนเครื่องชั่งท่ีปรับมาตรฐานแลวนักโภชนาการอานคาน้ําหนักที่อานไดละเอียดท่ีสุด 0.1 กิโลกรัม เจาหนาท่ีซึ่งไดรับการฝกทักษะจากนักโภชนาการเปนผูชวยจัดทาผูปวย สําหรับกรณีท่ีผูปวยยืนไมไดใหเจาหนาท่ีอุมชั่งน้ําหนักพรอมกัน แลวเก็บขอมูลโดยคํานวณจากการหักคาน้ําหนักของเจาหนาทีออกไป

การวัดสวนสูง หมายถึง ความยาวของรางกาย ในทายืนกรณีท่ีผูปวยสามารถยืนไดเอง โดยไมสวมรองเทา และกรณีผูปวยยืนไมไดใหผูปวยนอนหงายเหยียดยาว เจาหนาท่ีกดหนาอกและหัวเขาแบนราบ ใชเทปโลหะวัดความยาวต้ังแตเทาจนถึงศีรษะ เจาหนาท่ีซึ่งไดรับการฝกทักษะตามเทคนิคการวัดความยาวจากนักโภชนาการเปนผูชวยจัดทาผูปวย โดยนักโภชนาการเปนผูอานคาท่ีได


6. บันทึกขอมูลเพ่ือภาวะโภชนาการ


7. คัดแยกผูปวยท่ีมีปญหาทุพโภชนาการ


8. จัดโปรแกรมการใหโภชนบําบัดและจัดกิจกรรมการออกกําลังกายแกผูปวย • นักโภชนาการจัดอาหารใหแกผูปวยเพื่อควบคุมน้ําหนัก วันละ 2 ม้ือ ไดแก ม้ือกลางวัน

และมื้อวาง สําหรับอาหารม้ือเชาและม้ือเย็น ผูปกครองเปนผูจัดอาหารใหผูปวยตามธงโภชนาการและบันทึกอาหารบริโภคแตละมื้อในสมุดบันทึกเพ่ือการติดตามผล

• จัดกิจกรรมการออกกําลังกาย แยงออกเปน 2 ลักษณะ คือ นักวิชาการการศึกษาพิเศษ รับผิดชอบกิจกรรมออกกําลังกายตอนเชาทุกวันวันละ 15 นาที และนักโภชนาการรับผิดชอบการออกกําลังกายแบบแอโรบิก เดือนละ 2 ครั้งครั้งละ 30 นาที โดยมีจัดอาหารวางเพ่ือควบคุมน้ําหนักและใหความรูแกผูปวย

คร้ังท่ี 1 เดือนมกราคม 2551 อบรมผูปวย จํานวน 50 คน เวลา 13.00 น. ลงทะเบียน 13.00 – 13.30 น. กิจกรรมการชั่งน้ําหนักและวัดสวนสูง (อาจารยจิราภรณ ประดิษฐดวง นักโภชนาการ) 13.30 – 14.00 น. กิจกรรมการออกกําลังกาย (อาจารยสมศักด์ิ อนันทกุล ครูการศึกษาพิเศษ) พักรับประทานอาหารวาง 14.00 – 14.30 น. กิจกรรมการใหความรูเรื่องอาหารเพ่ือควบคุมน้ําหนัก

(อาจารยจิราภรณ ประดิษฐดวง นักโภชนาการ)


9. จัดอบรมใหความรูแกผูปกครอง คร้ังท่ี 1 วันศุกรที่ 24 มกราคม 2551 อบรมผูปกครอง จํานวน 50 คน หองประชุมพลานามัย สถาบันราชานุกูล เวลา 8.30 – 9.00 น. ลงทะเบียน 9.00 – 10.15 น. ความรูเรื่องภาวะโภชนาการกับสติปญญาและพัฒนาการ (อาจารยจิราภรณ ประดิษฐดวง นักโภชนาการ) 10.15 - 10.30 น. พักรับประทานอาหารวาง 10.30 – 12.00 น. ความรูเรื่องการจัดอาหารและโภชนาการตามวัย (อาจารยจิราภรณ ประดิษฐดวง นักโภชนาการ) 12.00 – 13.00 น. พักรับประทานอาหารกลางวัน 13.00 – 14.20 น. การออกกําลังกายเพ่ือสงเสริมสุขภาพและการควบคุมน้ําหนัก (อาจารยอุษา พรมภา นักกายภาพบําบัด) 14.20 – 14.30 น. พักรับประทานอาหารวาง 14.30 – 16.00 น. การสงเสริมดานจิตวิทยาในการควบคุมน้ําหนัก (อาจารยประเสริฐ จุฑา นักจิตวิทยา)


คร้ังท่ี 2 วันศุกรที่ 21 มีนาคม 2551 อบรมผูปกครอง จํานวน 50 คน หองประชุมแพทยหญิงชวาลา เธียรธนู (ตึกโภชนาการ) ชั้น 2 เวลา 8.30 – 9.00 น. ลงทะเบียน 9.00 – 10.15 น. ทบทวนความรูเร่ืองภาวะโภชนาการกับสติปญญาและพัฒนาการ (อาจารยจิราภรณ ประดิษฐดวง นักโภชนาการ) 10.15 - 10.30 น. พักรับประทานอาหารวาง 10.30 – 12.00 น. ติดตามผลความรูเร่ืองการจัดอาหารและโภชนาการตามวัย (อาจารยจิราภรณ ประดิษฐดวง นักโภชนาการ) 12.00 – 13.00 น. พักรับประทานอาหารกลางวัน 13.00 – 14.20 น. ติดตามสรุปผลการออกกําลังกายเพ่ือสงเสริมสุขภาพและการควบคุมน้ําหนัก (อาจารยอุษา พรมภา นักกายภาพบําบัด) 14.20 – 14.30 น. พักรับประทานอาหารวาง 14.30 – 16.00 น. ติดตามสรุปผลการสงเสริมดานจิตวิทยาในการควบคุมน้ําหนัก (อาจารยประเสริฐ จุฑา นักจิตวิทยา)


10. ติดตามและประเมินผล

ข้ันตอนการสรุปผล 1. ผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ไดรับการคัดกรองภาวะโภชนาการและมีผลการประเมิน รอยละ 100

ผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ไดรับการคัดกรองภาวะโภชนาการและมีผลการประเมิน รอยละ 100

หญ ิง, 23 หญ ิง, 27

ชาย, 36

ชาย, 27

0

10

20

30

40

50

60

70

ภาวะโภชนาการปกติ ทุพโภชนาการ

จํานวนคน

จากกราฟแสดงผลการประเมินภาวะโภชนาการ พบวา

ผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป จํานวนท้ังสิ้น 113 คน เปนเพศชาย จํานวน 63 คน และเพศหญิง จํานวน 50 คน ไดรับการคัดกรองภาวะโภชนาการทั้งหมดและมีผลการประเมิน ดังนี้

ผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ที่มีภาวะโภชนาการปกติ จํานวนท้ังสิ้น 50 คน เปนเพศชาย จํานวน 27 คน และเพศหญิง จํานวน 23 คน

ผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ท่ีมีภาวะทุพโภชนาการท้ังขาดและเกิน จํานวนทั้งสิ้น 63 คน เปนเพศชาย จํานวน 36 คน และเพศหญิง จํานวน 27 คน

การคัดเลือกผูปวยในที่จะเขารวมโครงการ เลือกจากกลุมที่มีภาวะทุพโภชนาการ และผูปกครองยินยอมใหผูปวยเขารวมกิจกรรมและผูปกครองสามารถเขารับการอบรมได จํานวนท้ังสิ้น 50 คน เปนเพศชาย จํานวน 28 คน และเพศหญิง จํานวน 22 คน

2. ผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ท่ีมีปญหาทุพโภชนาการ ไดรับบริการโปรแกรมควบคุมน้ําหนักโดยทีมสหวิชาชีพ รอยละ 100


ผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ที่มีปญหาทุพโภชนาการ ไดรับบริการโปรแกรมควบคุมน้ําหนักโดยทีมสหวิชาชีพ รอยละ 100

หญิง, 14

หญิง, 8

ชาย, 26

ชาย, 2

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

อ วน ผอม

ภาวะโภชนาการ

จํานวน

คน


ผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ท่ีมีภาวะทุพโภชนาการ จํานวนท้ังสิ้น 50 คน เปนเพศชาย จํานวน 28 คน และเพศหญิง จํานวน 22 คน จะไดรับการสงเสริมกิจกรรมบริการโปรแกรมควบคุมน้ําหนักโดยทีมสหวิชาชีพท้ังหมดและมีผลการประเมินกอนไดรับบริการ ดังนี้

ผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ท่ีมีภาวะทุพโภชนาการเกินหรืออวน จํานวนทั้งสิ้น 40 คน เปนเพศชาย จํานวน 26 คน และเพศหญิง จํานวน 14 คน

ผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ที่มีภาวะทุพโภชนาการขาดหรือผอม จํานวนทั้งสิ้น 10 คน เปนเพศชาย จํานวน 2 คน และเพศหญิง จํานวน 8 คน

3. ผลการเขารับบริการโปรแกรมควบคุมน้ําหนัก • ผูปวยสามารถควบคุมน้ําหนักใหอยูในเกณฑท่ีดีขึ้น รอยละ 80 จากผูปวยท่ีมีปญหาทุพ

โภชนาการท้ังหมด


ผูปวยใน อาย ุ6 – 18 ป ที่สามารถควบคุมน้ําหนักใหอยูในเกณฑที่ดีขึ้น รอยละ 84

จากผูปวยที่มีปญหาทุพโภชนาการทั้งหมด

ดีขึ้น, 35

ดีขึ้น, 7

ไมดีขึ้น, 5

ไมดีขึ้น, 3

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

อวน ผอม

ภาวะโภชนาการ

จําน

วนคน


ผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ท่ีมีภาวะทุพโภชนาการท้ังขาดและเกิน จํานวนท้ังสิ้น 50 คน หลังจากเขารับบริการโปรแกรม ควบคุมน้ําหนักโดยทีมสหวิชาชีพ ทําใหผูปวยสามารถควบคุมน้ําหนักใหอยูในเกณฑที่ดีขึ้น จํานวน 42 คน คิดเปนรอยละ 84 จากผูปวยท่ีมีปญหาทุพโภชนาการท้ังหมด ซึ่งมีรายละเอียด ดังนี้

กลุมท่ีมีภาวะโภชนาการเกินหรืออวน จํานวนท้ังสิ้น 40 คน เปนเพศชาย จํานวน 26 คน และเพศหญิง จํานวน 14 คน หลังจากเขารับบริการโปรแกรม ควบคุมน้ําหนักโดยทีมสหวิชาชีพ พบวามีผูปวยในน้ําหนักลดลง 35 คน และน้ําหนักไมเปลี่ยนแปลงหรือเพ่ิมขึ้น 5 คน ในขณะท่ีกลุมท่ีมีภาวะโภชนาการขาดหรือผอม จํานวนท้ังสิ้น 10 คน เปนเพศชาย จํานวน 2 คน และเพศหญิง จํานวน 8 คน หลังจากเขารับบริการโปรแกรมควบคุมน้ําหนักโดยทีมสหวิชาชีพ พบวามีผูปวยในน้ําหนักเพ่ิมขึ้น 7 คน และน้ําหนักไมเปลี่ยนแปลงหรือลดลง 3 คน


• ผูปกครองไดรับความรูเขาใจในการดูแลผูปวยกลุมท่ีมีปญหาทุพโภชนาการ รอยละ 100

ดังนั้น จากการลงบันทึกอาหารบริโภคของผูปกครองท้ัง 50 คน พบวาบันทึกขอมูลไดถูกตอง สรุปไดวา ผูปกครองมีความรูความเขาใจในการดูแลผูปวยดานอาหาร คิดเปนรอยละ 100 และประเมินความพึงพอใจหลังจากการเขารับการอบรมของผูปกครอง คิดเปนรอยละ 85

4. การจัดทําคูมือสงเสริมภาวะโภชนาการผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป


ความรูเรื่องอาหารและโภชนาการ จิราภรณ ประดิษฐดวง

นักโภชนาการ การประเมินภาวะโภชนาการ อาหาร คือสิ่งท่ีมนุษยนํามาบริโภคไดโดยไมเกิดโทษแกรางกายและกอใหเกิดประโยชน ชวยในการเจริญเติบโดยเฉพาะอยางย่ิงในเด็กเล็ก ใหพลังงานและความอบอุน ซอมแซมเนื้อเย่ือรางกาย และชวยใหอวัยวะของรางกายทํางานเพื่อใหชีวิตดํารงอยูไดอยางปกติ ภาวะการเจริญเติบโต เปนตัวชี้บงภาวะสุขภาพและภาวะโภชนาการท่ีดีตัวหนึ่งที่จะเปนหลักประกันในการเตรียมความสมบูรณพรอมของรางกายและสติปญญาใหไดเต็มตามศักยภาพหรือตามพันธุกรรม และเปนตัวแปรสําคัญประการหนึ่งท่ีสงผลตอการเรียนรูและพัฒนาการของเด็ก กลาวคือ เด็กท่ีไดรับอาหารท่ีถูกตองปริมาณเหมาะสมตามวัย ทําใหมีภาวะโภชนาการท่ีดี ก็จะสามารถเจริญเติบโตไดเต็มท่ี ซึ่งในการประเมินการเจริญเติบโตทางรางกายนิยมใชน้ําหนักตัวและสวนสูง เนื่องจากเปนวิธีการที่ทําไดงาย รวดเร็ว ไมตองใชผูมีความชํานาญมากในการวัดและสามารถทําการประเมินกับบุคคลจํานวนมากได การประเมินภาวะโภชนาการของเด็ก มี 3 ดัชนี คือ

1. น้ําหนักตามเกณฑอายุ

เปนดัชนีบงชี้ถึงความสัมพันธของการเจริญเติบโตของน้ําหนักท่ีเพิ่มขึ้นตามอายุของเด็ก ใชในการประเมินภาวการณขาดโปรตีนและพลังงาน และภาวะโภชนาการเกินสําหรับเด็กเล็กซึ่งมีความลําบากในการวัดความยาว การขาดอาหารในระยะแรกนั้น น้ําหนักจะลดลงกอนที่จะเกิดการชะงักการเพ่ิมสวนสูง

2. สวนสูงตามเกณฑอายุ เปนดัชนีบงชี้ภาวะโภชนาการท่ีเกิดขึ้นอยางตอเนื่องยาวนานในอดีตถาเด็กไดรับ

อาหารไมเพียงพอเปนเวลานาน (ซึ่งความพรองสวนสูงนี้เริ่มไดต้ังแตทารกยังอยูในครรภมารดา) และหรือมีการเจ็บปวยบอยๆ มีผลใหอัตราการเจริญเติบโตของโครงสรางของกระดูกเปนไปอยางเชื่องชาหรือชะงักงัน ทําใหเด็กตัวเตี้ย (Stunting) กวาเด็กท่ีเปนเกณฑอางอิงซึ่งมีอายุเดียวกัน ดังนั้น สวนสูงตามเกณฑอายุจึงเปนดัชนีบงชี้ภาวการณขาดโปรตีนและพลังงานแบบเร้ือรังมาเปนระยะเวลานาน ทําใหมีความพรองการเจริญเติบโตดานโครงสรางสวนสูงที


ละนอย ถาไมไดรับการปรับปรุงแกไขก็จะสะสมความพรองจนตกเกณฑ ดังนั้น อัตราของเด็กตัวเต้ียจะเริ่มปรากฏชัดและมากขึ้นในชวงอายุ 2-3 ปขึ้นไป

3. น้ําหนักตามเกณฑสวนสูง เปนดัชนีบงชี้ ท่ีไวในการสะทอนภาวะโภชนาการในปจจุบันที่ใชประเมินภาวะ

โภชนาการไดแมไมทราบอายุของเด็กและอิทธิพลจากเชื้อชาติมีผลกระทบนอย ภาวะซูบผอมจะเร่ิมพบไดมากท่ีสุดในระยะหลังหยานม (12 – 24 เดือน) หากการเตรียมอาหารเสริมที่ใชในชวงปรับเปลี่ยนไมเหมาะสมตามวัย (การปรับเปลี่ยนลักษณะอาหาร หมายถึง การปรับเปลี่ยนจากของเหลว คือ นมมาสูอาหารปกติ) และเปนดัชนีบงชี้ภาวะโภชนาการเกิน (ภาวะอวน) ท่ีใชกันอยูในสากล

ดังนั้น จากความหมาย ขอเดนและขอดอยท่ีแตกตางกันของดัชนีแตละตัว การใชดัชนี

มากกวา 1 ตัว รวมกันในการประเมินภาวะโภชนาการ จะทําใหทราบภาวะโภชนาการของเด็กไดถูกตองชัดเจนและเลือกวิธีการแกไขปญหาใหถูกตองสอดคลองกับลักษณะของปญหามากขึ้น

วิธีคิดอายุ

1. คิดอายุเปนปและเดือน กําหนดให 1 ป เทากับ 12 เดือน และ 1 เดือน เทากับ 30 วัน 2. เศษของเดือนท่ีมากกวาหรือเทากับ 15 วัน ใหปดขึ้นเปน 1 เดือน

ตัวอยางท่ี 1 ป เดือน วัน ป เดือน วันท่ีวัด 50 01 20 ป เดือน วันท่ีเกิด 43 09 04 อายุของเด็ก 6 04 16 (เทากับ 6 ป 5 เดือน)

ตัวอยางท่ี 2 ป เดือน วัน

ป เดือน วันท่ีวัด 50 01 20 ป เดือน วันท่ีเกิด 43 11 22 อายุของเด็ก 6 01 28 (เทากับ 6 ป 2 เดือน)

ตัวอยางท่ี 3 ป เดือน วัน

ป เดือน วันท่ีวัด 50 01 20 ป เดือน วันท่ีเกิด 43 02 07 อายุของเด็ก 6 11 13 (เทากับ 6 ป 11 เดือน)


การใชกราฟแสดงเกณฑอางอิงการเจริญเติบโตของเพศชายและหญิง ตามเกณฑอายุ ของกรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข พ.ศ.2543 มีการแปลความหมายภาวะโภชนาการ ดังนี้ กราฟน้ําหนักตามเกณฑอายุ แกนนอนของกราฟแสดงอายุและแกนต้ังแสดงน้ําหนักเปนกิโลกรัม จากกราฟท่ีสรางขึ้นคาน้ําหนักท่ีอยูระหวางเสนตางๆจะมีความหมาย ดังนี้ ชวงท่ี คาน้ําหนักตามเกณฑอายุ ก า ร แ ป ล ผ ล ภ า ว ะ

โภชนาการ ความหมาย

1 อยูเหนือเสน + 2 S.D. น้ําหนักมากเกินเกณฑ น้ําหนักมากกวาเกณฑอายุ อาจเปนเด็กท่ีตัวใหญกวาเด็กท่ัวไป หรืออาจเปนเด็กอวน (ควรนําน้ําหนักเทียบกับสวนสูงเพ่ือดูวาเปนเด็กอวนหรือไม)

2 อยูเหนือเสน + 1.5 S.D. ถึง + 2 S.D.

น้ําหนักคอนขางมาก น้ํ า ห นั ก ยั ง อ ยู ใ น เ ก ณ ฑ ป ก ติ แ ตคอนขางมาก เปนการเตือนใหควรระวังเรื่อง น้ําหนัก ถามากกวานี้อาจจะเปนเด็กอวน

3 อยู ร ะหว า ง เ ส น – 1.5 S.D. ถึง + 1.5 S.D.

น้ําหนักตามเกณฑ น้ําหนักไดตามเกณฑอายุเดียวกัน ควรสงเสริมใหเด็กมีน้ําหนักอยูในชวงใกลเสนมัธยฐาน

4 อยูต่ํากวาเสน – 1.5 S.D. ถึง – 2 S.D.

น้ําหนักคอนขางนอย น้ําหนักยังอยูในเกณฑปกติแตคอนขางนอย เปนการเตือนใหเรงการเพ่ิมน้ําหนักโดยรีบดวนกอนจะนอยกวาเกณฑ

5 อยูต่ํากวาเสน – 2 S.D. น้ําหนักนอยกวาเกณฑ น้ําหนักนอยกวาเกณฑอายุ ควรจะมีการคนหาสาเหตุและแกไขตามสาเหตุนั้นๆควบคูกับการใหความรูเรื่องอาหาร ควรกินอยางไร ปริมาณเทาไหรจึงจะเพียงพอตอการเจริญเติบโตของรางกาย ควรไดรับการดูแลเปนพิเศษจากแพทยเพื่อตรวจรางกายวามีความผิดปกติของรางกายหรือไม

กราฟสวนสูงตามเกณฑอายุ


แกนนอนของกราฟแสดงอายุและแกนตั้งแสดงสวนสูงเปนเซนติเมตร จากกราฟท่ีสรางขึ้นคาน้ําหนักท่ีอยูระหวางเสนตางๆจะมีความหมาย ดังนี้ ชวงท่ี คาสวนสูงตามเกณฑอายุ ก า ร แ ป ล ผ ล ภ า ว ะ


1 อยูเหนือเสน + 2 S.D. สูง สวนสูง สูงกวาเกณฑ อาจเปนเด็กสูงกวาเด็กท่ัวไป


คอนขางสูง สวนสูงค อนข า งสู งกว า เด็กอ า ยุเดียวกัน เด็กเติบโตดานโครงสรางไดดีมาก (อยูในเกณฑด)ี

3 อยู ร ะหว าง เ ส น – 1.5 S.D. ถึง + 1.5 S.D.

สวนสูงตามเกณฑ สวนสูงไดตามเกณฑอายุเดียวกัน การเจริญเติบโตปกติ แตแนวโนมที่ดี คือ ควรสงเสริมการเจริญเติบโตของเด็ก

4 อยูตํ่ากวาเสน – 1.5 S.D. ถึง – 2 S.D.

คอนขางเต้ีย สวนสูงอยูในเกณฑปกติแตคอนขางเต้ีย เปนการเตือนใหเรงรีบสงเสริมการเจริญเติบโตเด็กดานโครงสราง โดยแนะนําอาหารท่ีมีคุณภาพ และกินในปริมาณท่ีเพียงพอ (โดยเฉพาะอยางย่ิงโปรตีนและแคลเซียม)

5 อยูต่ํากวาเสน – 2 S.D. เตี้ย สวนสูงนอยกวาเกณฑอายุเดียวกัน เด็กเติบโตไมดี อาจมีการขาดอาหารเร้ือรังหรือมีการเจ็บปวยบอยๆซึ่งมีผลทําใหเกิดความชะงักงันของการเจริญเติบโตและเกิดซ้ําเปนระยะๆ ภาวะโภชนาการจึงฟนตัวไมไดเต็มที่ ควรรีบเรงแกไข ซึ่งตองใชเวลานาน (อาจจะมีโรคทางพันธุกรรม หรือตอมไรทอหรือแมและพ่ีนองเต้ีย)

กราฟน้ําหนักตามเกณฑสวนสูง


แกนนอนของกราฟแสดงสวนสูงเปนเซนติเมตรและแกนตั้งแสดงน้ําหนักเปนกิโลกรัม จากกราฟท่ีสรางขึ้นคาน้ําหนักท่ีอยูระหวางเสนตางๆจะมีความหมาย ดังนี้ ชวงท่ี คาน้ําหนักตามเกณฑอายุ การแปลผลภาวะ


1 อยูเหนือเสน + 3 S.D. อวน มีภาวะโภชนาการเกินมาก ตองรีบแกไข โดยการเปลี่ยนบริโภคนิสัย ชนิดของอาหารท่ีควรหลีกเลี่ยง คือ อาหารที่มีไขมันและแปงสูง ขนมหวาน ทอฟฟ น้ําอัดลม และควรออกกําลังกายสมํ่าเสมอ

2 อยูเหนือเสน + 2 S.D. ถึง + 3 S.D.

เริ่มอวน เร่ิมมีภาวะโภชนาการเกิน น้ําหนักเริ่มมากวาเด็กท่ีมีสวนสูงเทากันอยางชัดเจน ควรรีบแกไขเชนกัน


ทวม น้ําหนักตามเกณฑสวนสูงยังอยูในเกณฑปกติ แตน้ํ าหนักจะคอนขางมากกวา เ ด็กท่ีมีสวนสูงเทากัน เปนการเตือนใหระวังเรื่องภาวะโภชนาการเกิน

4 อยู ร ะหว าง เ ส น – 1.5 S.D. ถึง + 1.5 S.D.

สมสวน น้ําหนักเหมาะสมกับสวนสูง แนวโนมท่ีดีควรอยูในใกลชวงเสนมัธยฐาน

5 อยูตํ่ากวาเสน – 1.5 S.D. ถึง – 2 S.D.

คอนขางผอม น้ําหนักตามเกณฑสวนสูงยังอยูในเกณฑปกติ แตน้ํ าหนักจะคอนขางนอยกวา เ ด็กท่ีมีสวนสูงเทากันหรือคอนขางผอม เปนการเตือนใหเพ่ิมน้ําหนัก

6 อยูต่ํากวาเสน – 2 S.D. ผอม น้ําหนักนอยกวาเด็กท่ีมีสวนสูงเดียวกัน ควรรีบเรงแกไขดานน้ําหนักโดยเฉพาะอยางยิ่งเด็กที่คอนขางเต้ียหรือเตี้ย มิเชนนั้นอาจจะไปทําใหการเจริญเติบโตดานสวนสูงของเด็กหยุดชะงักมากย่ิงขึ้น

การแปลความหมายการเจริญเติบโตและภาวะโภชนาการ


การติดตามภาวะโภชนาการเด็กเปนรายบุคคล เด็กอายุเดียวกันอาจมีน้ําหนักและสวนสูงตางๆกัน ทําใหเด็กมีขนาดและรูปรางตางกันเปนหลายลักษณะขึ้นอยูกับน้ําหนักและสวนสูงของเด็กคนนั้นๆ ดังตัวอยางภาพจําลองลักษณะรูปรางของเด็กอายุเดียวกันที่มีรูปรางและขนาดตางๆกัน ซึ่งจะสังเกตไดวา น้ําหนักตามเกณฑอายุจะเปนอยางไร มักขึ้นกับผลลัพธโดยรวมของภาวะความสูง-เตี้ย และความอวน-ผอมของเด็ก เชน เด็กท่ีเตี้ยแตอวน หรือสูงแตผอม น้ําหนักตามเกณฑอายุก็อาจอยูในชวงปกติได ดังนั้น ในการประเมินเด็กแตละคนวา มีภาวะโภชนาการอยางไรนั้น การใชดัชนีเพียงตัวใดตัวหนึ่งอาจระบุปญหาไดไมชัดเจนหรือผิดพลาดได เชน ถาดูแตน้ําหนักตามเกณฑอายุ การตกเกณฑจะไมอาจระบุวาเด็กมีปญหาจากภาวะเต้ียหรือภาวะผอมหรือทั้ง 2 กรณี ขณะเดียวกันก็ไมสามารถแยกเด็กอวนจากเด็กปกติ ถาดูแตสวนสูงตามเกณฑอายุ ก็จะไมอาจระบุปญหาทุพโภชนาการลักษณะผอมและอวน ซึ่งตองรีบแกไข และการและการดูแตน้ําหนักตามเกณฑสวนสูง (ภาวะอวน-ผอม) จะไมทราบวาเด็กมีปญหาภาวะเต้ียหรือไม (พ้ืนท่ีภาคตะวันเฉียงเหนือ เด็กจะมีลักษณะเต้ียสมสวนจํานวนไมนอย) การใชดัชนีรวมกันมากกวา 1 ดัชนี จะทําใหเขาใจลักษณะปญหาถูกตองชัดเจนยิ่งขึ้น โดยเฉพาะอยางย่ิงในเด็กอายุเกิน 2 ปขึ้นไป (ดังตัวอยางการใชดัชนีรวมกันแปลผลภาวะโภชนาการ) ในการสรุปปญหาภาวะโภชนาการของเด็กรายบุคคล ในเด็กเล็กซึ่งสวนใหญสวนสูงยังแตกตางกันไมชัดเจนนัก การใชน้ําหนักตามเกณฑอายุยังพอจะใชประเมินภาวการณขาดอาหารได แตในเด็กโตซึ่งมักพบความพรองของสวนสูงปรากฏชัดขึ้น และปญหาภาวะอวนมีแนวโนมเพ่ิมขึ้นในปจจุบัน แนะนําใหประเมินภาวะโภชนาการของเด็กดวย 2 ดัชนี คือ ประเมินการเจริญเติบโตของเด็กดวยสวนสูงตามเกณฑอายุวาเติบโตสมอายุหรือไม และประเมินภาวะโภชนาการดวยน้ําหนักตามเกณฑสวนสูงวา มีปญหาการขาดหรือเกิน (ผอมหรืออวน) ท่ีตองรีบแกไขหรือไม แตอยางไรก็ดีการแปลผลดัชนีน้ําหนักตามเกณฑอายุ ก็ยังมีประโยชนตอระบบเฝาระวังและติดตามทางโภชนาการ


ตัวอยางการใชดัชนีรวมในการแปลผลภาวะโภชนาการ

ลักษณะปญหาโภชนาการและแนวทางแกไขปญหา

จําแนกโดยการใชดัชนีสวนสูงตามเกณฑอายุเพ่ือดูการเจริญเติบโต และดัชนีน้ําหนักตามเกณฑสวนสูง เพ่ือดูลักษณะปญหาขาดหรือเกิน เปนตัวประเมิน ดังนี้

1. เด็กเติบโตปกติแตผอม (สูงปกติ + ผอม) แนวทางแกไข : เนนการไดรับอาหารท่ีใหพลังงานเพ่ิมขึ้น

2. เด็กเติบโตปกติแตมีปญหาอวน (สูงปกติ + อวน) แนวทางแกไข : ดูแลอาหารม้ือหลักใหมีสัดสวนเหมาะสม ลดปริมาณแปง น้ําตาล และ

ไขมัน ลดการกินจุกจิก เนนการเพ่ิมปริมาณผักและผลไม และการใชพลังงานมากขึ้นในการเคลื่อนไหวรางกาย เชน การเดินขึ้นลงบันได ว่ิงเลน ออกกําลังกาย

3. เด็กตัวเล็กแตน้ําหนักสมสวน (เต้ีย + น้ําหนักตามเกณฑสวนสูงปกติ) แนวทางแกไข : เนนการไดรับอาหารท่ีใหแคลเซียมสูง เพ่ิมคุณภาพโปรตีนโดยใหโปรตีน

จากเนื้อสัตวเพ่ิมขึ้น 4. เด็กอวนเตี้ย (เต้ีย + อวน)

แนวทางแกไข : ดูแลอาหารม้ือหลักใหมีสัดสวนเหมาะสม เนนอาหารท่ีใหแคลเซียมสูง


ลดการกินจุกจิกและใชพลังงานมากขึ้นในการเคลื่อนไหว เชน เดินขึ้นลงบันได ว่ิงเลน ออกกําลังกาย ติดตามการเพิ่มของสวนสูงใหมีความเรงมากขึ้นหรืออยางนอยควรโคงไปตามแนวกราฟระดับปกติ

5. เด็กท้ังตัวเล็กและผอม (เตี้ย + ผอม) * แนวทางแกไข : ตองรีบแกไขเรงดวน เนนการไดรับอาหารท่ีใหพลังงานเพ่ิมขึ้นและไดรับ

อาหารท่ีใหแคลเซียมสูง เพ่ิมคุณภาพโปรตีน ติดตามการเพ่ิมของน้ําหนักและสวนสูงอยางใกลชิด เมื่อทราบภาวะโภชนาการและลักษณะปญหาของเด็กแลวตองคนหาสาเหตุเพ่ือกําหนดการแกไข

เชน บริโภคนิสัยท่ีไมถกูตอง เจ็บปวย ฟนผุ หรือมีปญหาทางดานจิตใจ และควรติดตามผลดวยกราฟแสดงเกณฑอางอิงการเจริญเติบโตท่ีบันทึกผลรายบุคคล ซึ่งจะชวยใหเห็นทิศทางการเปลี่ยนแปลง แมจะยังไมผานเกณฑไปสูภาวะปกติแตถามีแนวโนมท่ีดีขึ้น แสดงวาวิธีการแกไขท่ีทําอยูใชได แตถาไมดีขึ้นหรือแยลงตองปรับเปลี่ยนวิธีการ ขอมูลภาวะโภชนาการจึงเปนประโยชนแกเด็กเปนอันดับแรก อาหารเหมาะสมตามวัย

ความหมายและความสําคัญของอาหารและโภชนาการ อาหาร : สิ่งที่มนุษยนํามาบริโภคไดโดยไมเกิดโทษแกรางกายและกอใหเกิดประโยชน ชวยในการเจริญเติบโต ใหพลังงานและความอบอุน ซอมแซมเนื้อเยื่อรางกาย และชวยใหอวัยวะของรางกายทํางานเพ่ือใหชีวิตดํารงอยูไดอยางปกติ

โภชนาการ : การเปลี่ยนแปลงตางๆของอาหารที่เขาไปในรางกาย ตลอดจนการพัฒนาการของรางกายอันเกิดจากกระบวนการท่ีสารอาหารไปหลอเลี้ยงเซลล เนื้อเยื่อและควบคุมการทํางานของอวัยวะตางๆในรางกาย นอกเหนือจากท่ีกลาวแลว โภชนาการยังครอบคลุมเกี่ยวกับการปรุงแตงอาหารใหเหมาะสมกับความตองการในสภาพของวัยตางๆ เชน วัยเด็กซึ่งเปนวัยท่ีกําลังเจริญเติบโต มารดาในระยะต้ังครรภและระยะใหนมบุตร เด็กวัยเรียน วัยผูใหญและวัยผูสูงอายุ สารอาหาร : สารเคมีท่ีประกอบอยูในอาหารที่เรากินซึ่งจะใหคุณประโยชนและจําเปนสําหรับรางกายของคนเราในดานเจริญเติบโต พลังงานและความอบอุน ซอมแซมสวนท่ีสึกหรอทําใหอวัยวะตางๆของรางกายทําหนาท่ีไดตามปกติ ประโยชนของอาหารท่ีเรากินขึ้นอยูกับชนิดและจํานวนของสารอาหารท่ีเปนสวนประกอบของอาหารนั้น เชน ขาวมีสารอาหารคารโบไฮเดรตมาก เนื้อสัตวมีโปรตีนมาก ดังนั้นในวันหนึ่งๆเราจึงตองกินอาหารหลายๆอยางดวยกันเพ่ือใหไดสารอาหารตางๆครบและเพียงพอตอความตองการของรางกายเพราะไมมีอาหารชนิดใดชนิดเดียวที่จะมีสารอาหารตางๆครบในปริมาณที่รางกายตองการ สารอาหารท่ีจําเปนแกรางกายมี 6 ชนิด คือ


1. โปรตีน ชวยใหรางกายเจริญเติบโตและซอมแซมสวนท่ีสึกหรอ 2. คารโบไฮเดรต ใหพลังงานแกรางกาย มีกากใยอาหารชวยใหระบบขับถายเปนปกติ 3. ไขมัน ใหพลังงานความอบอุนแกรางกาย ใหกรดไขมันจําเปนสําหรับการเจริญเติบโต

ของรางกาย ชวยรักษาผิวพรรณ ชวยในการทํางานและสะสมวิตามินเอ วิตามินดี วิตามินอีและวิตามินเค ซึ่งเปนวิตามินละลายในไขมัน

4. แรธาตุ เชน แคลเซียมจําเปนในการสรางกระดูกและฟน ธาตุเหล็กจําเปนในการสรางเซลลเม็ดเลือดแดงซึ่งนําออกซิเจนไปเลี้ยงสวนตาง ๆ ของรางกาย ไอโอดีนควบคุมการทํางานของรางกาย ปองกันคอพอกและโรคเออ

5. วิตามิน เชน วิตามินเอชวยการมองเห็นในท่ีมืด ปองกันโรคตาบอดกลางคืน ชวยในการเจริญเติบโตของรางกายและกระดูก ชวยรักษาสุขภาพผิวพรรณ เพ่ิมภูมิตานทาน วิตามินบีชวยในการทํางานของอาหารหมวดคารโบไฮเดรตในการผลิตพลังงานแกรางกายและการทํางานของเซลลประสาท กรดโฟลิคชวยในการเจริญเติบโตของเซลล การสรางเม็ดเลือด การทํางานของโปรตีน วิตามินซี ปองกันกระดูกออน ชวยรักษากระดูก ฟน ผิวหนัง เสนเลือดใหเปนปกติ และชวยสมานแผลใหหายเร็วขึ้น ชวยเพ่ิมภูมิตานทาน วิตามินดีชวยในการทํางานของแคลเซียมและฟอสฟอรัสในการเจริญเติบโตของกระดูกและฟน วิตามินอีชวยในการสราง เม็ดเลือดแดง ปองกันเซลลจากอนุมูลอิสระ วิตามินเอและไขมันไมไหเกิดการทําลายตอเซลล

6. น้ํา เปนสวนประกอบสําคัญ 2 ใน 3 ของรางกายในการทําใหเซลลตางๆทํางานได น้ําชวยขนสงวิตามินและสารอาหารใหกับเซลล เนื้อเยื่อและอวัยวะ ชวยควบคุมอุณหภูมิภายในรางกายและใหความชุมชื่น น้ํายังเปนปจจัยสําคัญในการเกิดปฏิกิริยาตางๆในระบบตางๆของรางกายอีกดวย

อาหารหลัก 5 หมู (ยกไปอธิบายเพิ่มเติมในเรื่องธงโภชนาการ)

หมูท่ี 1 ขาว น้ําตาล เผือก มัน ขาวโพด แปงตาง ๆ หมูที ่2 เนื้อสัตวตาง ๆ ไข นม ถั่วเมล็ดแหงตาง ๆ หมูที ่3 ผักใบเขียวและพืชผักอื่น ๆ หมูที ่4 ผลไมตาง ๆ หมูที ่5ไขมันจากพืชและสัตว


ภาวะทุพโภชนาการ รางกายไดรับพลังงานจากอาหารท่ีบริโภค โดยการเผาผลาญสารอาหารท่ีใหพลังงาน เพ่ือใชในการ

ทํางานของเซลล เชน การทํางานของระบบหายใจ ระบบประสาท การไหลเวียนของโลหิต การรักษาอุณหภูมิของรางกาย และการประกอบกิจกรรมตางๆในชีวิต ประจําวัน หากไดรับพลังงานไมเพียงพอก็จะสงผลกระทบตอการทํางานของเซลลตางๆ แตถาพลังงานท่ีไดรับมากเกินไปสวนท่ีเหลือใชจะเกิดการสะสมในรูปของไขมัน การกระจายพลังงานจากอาหารในเด็กอายุต้ังแต 2 ปขึ้นไป จึงควรไดจากไขมันรอยละ 30 โปรตีนรอยละ 10-15 และคารโบไฮเดรตรอยละ 50-55

ภาวะโภชนาการท้ังขาดและเกิน หรือท่ีเรียกวา ภาวะทุพโภชนาการ นั้น ลวนแตมีผลกระทบตอพัฒนาการดานสติปญญาและการเรียนรู และประการสําคัญ ปจจุบันพบวาในเด็กท่ีมีภาวะโภชนาการเกินมักจะมีการขาดสารอาหารดวย เนื่องจากการรับประทานอาหารท่ีไมเหมาะสมและยังมีปญหาในการเรียนรู การฝกทักษะ พัฒนาการดานตางๆ รวมไปถึงระดับเชาวนปญญาท่ีตํ่ากวาเกณฑเพ่ิมมากขึ้นอีกดวย

ซึ่งในเด็กท่ีมีความบกพรองดานพัฒนาการและสติปญญาก็มีแนวโนมในลักษณะเดียวกัน ในป พ.ศ.2548 มีการศึกษาภาวะโภชนาการของผูปวยในสถาบันราชานุกูล เพื่อประเมินภาวะโภชนาการและระบุปญหาโภชนาการ จากกลุมตัวอยางท่ีเปนผูปวยในสถาบันราชานุกูลจํานวน 200 คน เพศชาย 111 คนและเพศหญิง 89 คน กลุมอายุ 1-25 ป จากการประเมินโดยวิธีการชั่งน้ําหนักและวัดสวนสูง และจากการบันทึกอาหารบริโภคยอนหลัง 24 ชั่วโมง พบวาเด็กสวนใหญมีภาวะโภชนาการปกติคือรอยละ 58 เด็กท่ีมีภาวะทุพโภชนาการคิดเปนรอยละ 42 ไดแก ภาวะโภชนาการเกินรอยละ 24 และภาวะทุโภชนาการรอยละ 18 ตามลําดับ

เด็กกลุมท่ีมีภาวะโภชนาการเกินและโรคอวนเสี่ยงตอปญหาสุขภาพท้ังทางกายและจิตใจ ไดแก

• โรคหัวใจและหลอดเลือด ระดับไขมันในเลือดสูงของเด็กอวน โดยมี LDL-C สูง แต HDL-C ตํ่า ซึ่งทําใหเกิด

โรคหัวใจและหลอดเลือดเหมือนกับผูใหญอวน และมีความเสี่ยงสูงตอการเกิดโรคในเด็กท่ีมีความบกพรองดานพัฒนาการและสติปญญาโรคพันธุกรรม เชน กลุมอาการ Down syndrome, กลุมอาการ Prader-Willi เปนตน

• โรคเบาหวาน เด็กท่ีอวนจะทําใหมีการตานฤทธิ์ฮอรโมนอินซูลินทําใหระดับน้ําตาลในเลือดสูง และ

มักมีปญหาฟนผุไดงาย โดยเฉพาะในเด็กที่มีความบกพรองดานพัฒนาการและสติปญญาซึ่งมักพบปญหาฟนผุไดบอย เหลือแตรากฟนรวมกับการมีหรือไมมีตุมหนอง โดยเฉพาะฟนหนาที่มีแตตอฟนสีดําเรียงกันเปนแถว หรืออาจพบฟนน้ํานมท่ีมีรูผุกวางเปนโพรงสีดํา


ถูกสะสมดวยเศษอาหาร มีกลิ่นและมีบางคร้ังมีอาการปวดบวมบริเวณหนา ใตตา หรือแกมดานท่ีปวดรวมดวย

• โรคความดันโลหิตสูง เด็กอวนจะมีความเสี่ยงตอการเปนโรคความดันโลหิตสูง เด็กท่ีตรวจพบวามีความดัน

โลหิตสูงมากกวารอยละ 60 มักจะมีน้ําหนักมากกวารอยละ 120 ของเด็กในวัยและเพศเดียวกัน

• โรคขอและกระดูก ปญหาน้ําหนักที่มากเกินจะกดลงท่ีเขาทําใหเกิดไดท้ัง bow leg และ knock knee

และกดลงบน growth plate ทําใหเกิด slipped capital femoral epiphysis ตามมา เพราะรางกายตองแบกรับน้ําหนักมากตลอดเวลา เด็กอวนมีผลกระทบตอการทํากิจกรรมตางๆเพ่ือฝกทักษะเปนอยางยิ่ง เชน พัฒนาการท่ีตองใชกลามเนื้อ คือ เดินไมคลอง เหนื่อยงาย โดยเฉพาะในเด็กท่ีมีภาวะบกพรองดานพัฒนาการและสติปญญาซึ่งจะมีพัฒนาการเคลื่อนไหวรางกายชากวาวัย นอกจากนี้เด็กท่ีมีภาวะบกพรองดานพัฒนาการและสติปญญาขนาดหนักและหนักมาก สวนใหญจะมีความพิการทาง Central Nervous system ดวย ทําใหมีการเกร็งของแข็ง ขา ลําตัว

• โรคระบบทางเดินหายใจ เด็กอวนมากจะมีการอุดตันของทางเดินหายใจไดงาย โดยเฉพาะเวลานอนหลับปอด

ขยายตัวไดนอยและมีออกซิเจนในเลือดตํ่าคารบอนไดออกไซดในเลือดสูง ซึ่งเปนอันตรายถึงแกชีวิตได

• อาการทางผิวหนัง ผิวจะแตกเปนลาย มีลักษณะดําบริเวณคอ รักแร ขอพับตางๆมีสีคล้ํา เกิดแผลจาก

การเสียดสีและเกิดการอักเสบไดงาย • ผลกระทบทางดานสังคมและจิตใจ

คือมักจะมี Self esteem ตํ่ากวาเด็กท่ีมีภาวะโภชนาการปกติ มีความวิตกกังวล กดดัน เครียดและอาจสะสมความรูสึกผิด ความลมเหลวอีกดวย

• ผลกระทบตอการเรียนรู จากการทบทวนรายงานการวิจัยอาหารที่สัมพันธกับโรคอวนในเด็ก อาหารวาง

โดยเฉพาะหลังอาหารมื้อเย็นและกอนนอนทําใหเด็กเสี่ยงตอโรคอวนเพ่ิมขึ้น จากการสํารวจในประเทศไทย พบวาเด็กกอนวัยเรียนและวัยเรียนไดรับพลังงานจากขนมสูงถึงรอยละ 27 และ 16-18 ตามลําดับ และสวนใหญเปนคารโบไฮเดรต (น้ําตาลทราย) ขณะที่ประชากรบางกลุมการบริโภคขาวซึ่งเปนอาหารม้ือหลักมากก็เปนปจจัยเสี่ยงของโรคอวน


ไดเชนกัน อาหารจานดวนซึ่งสวนใหญมีไขมันสูง เปนอาหารอีกประเภทท่ีพบวามีความสัมพันธกับการเกิดภาวะโภชนาการเกินในเด็กไทย

เด็กท่ีรับประทานอาหารประเภทแปงและน้ําตาลมากเกินไป มีผลทําใหสารเซโรโทนิน(serotonin)ในสมองจะเพ่ิมระดับสูงขึ้น ขณะท่ีสารโดพามีน(dopamine)ลดลง เด็กมักจะงวงเหงา ไมต่ืนตัว ผลท่ีตามมาคือเรียนหนังสือไมทันเพ่ือน ถารับประทานอาหารเชนนี้บอย ๆ เด็กจะกลายเปนคนเฉื่อยชาไปได เด็กจึงมีอาการเฉื่อยชา งวงเหงา ไมอยากทําการบาน

อาหารประเภทท่ีมีไขมันสูง ไขมันท่ีมากเกินไปในอาหารจัดเปนสารอาหารกลุมที่ยอยไดชา รางกายตองใชพลังงานไปกับการยอยอาหารประเภทนี้มากเกินความจําเปน ทําใหเหลือพลังงานท่ีจะแบงปนใหสมองไดไมมากนัก สมองจะตื้อมากขึ้น

ปจจัยท่ีเกี่ยวของกับการสงเสริมภาวะโภชนาการ ปจจัยหลักท่ีกําหนดการเจริญเติบโตและพัฒนาการดานสติปญญา คือปจจัยดานชีวภาพซึ่ง ไดแก

พันธุกรรม ภาวะโภชนาการ และการเจ็บปวยติดเชื้อ และปจจัยสภาพแวดลอม เชน การ อบรมเลี้ยงดูของครอบครัว สภาพมลภาวะในสิ่งแวดลอม เปนตน หลักฐานจากการวิจัยชี้วาสารอาหารท่ีไดรับต้ังแตอยูในครรภตลอดถึงชวงวัยเด็กและการดูแลสุขภาพ มีอิทธิพลอยางยิ่งตอการ เติบโต ภาวะโภชนาการและพัฒนาการดานเชาวนปญญาของเด็ก ดังนั้น การสงเสริมภาวะโภชนาการจึงจําเปนตองสนับสนุนกิจกรรมซึ่งเปนปจจัยเกี่ยวของดังกลาว เพ่ือใหเกิดประสิทธิผลแกเด็กใหมีภาวะโภชนาการปกติและสามารถเรียนรูฝกทักษะตางๆไดเต็มศักยภาพและดํารงชีวิตไดดีขึ้น การจัดอาหารสําหรับการควบคุมน้ําหนัก

1. รับประทานอาหารใหครบ 5 หมู แตละหมูใหหลากหลาย กําหนดปริมาณตอวันตามธงโภชนาการ เพ่ือรักษาน้ําหนักตัวใหไดมาตรฐาน

2. การลดน้ําหนักในเด็กอวน ใหลดพลังงานลง 500-1,000 กิโลแคลอรีตอวัน ลดการรับประทานท่ีมีไขมันและพลังงานสูงและเพิ่มการรับประทานธัญพืชไมขัดสีและใยอาหารจากผักและผลไมมากขึ้น หลีกเลี่ยงอาหารหวานจัด เค็มจัด รวมทั้งเพ่ิมการเคลื่อนไหว การออกกําลังกายอยางสมํ่าเสมอ

3. การเพ่ิมน้ําหนักในเด็กผอม ใหรับประทานอาหารตามปริมาณท่ีธงโภชนาการกําหนด เนนอาหารโปรตีนคุณภาพ เชน ปลา เนื้อสัตวไมติดมัน ไข และถั่วเมล็ดแหงในหมวดเนื้อสัตว และสามารถ


จัดอาหารเสริมเพ่ือเพิ่มพลังงาน 500 กิโลแคลอรีตอวัน เชน นมสด นมถั่วเหลือง รวมทั้งเพิ่มการเคลื่อนไหว การออกกําลังกายอยางสมํ่าเสมอ

ธงโภชนาการ (Nutrition Flag)


1. ชั้นบนสุดของธงโภชนาการซึ่งมีพื้นท่ีมากท่ีสุด ไดแก อาหารหมูท่ี 2 ขาว แปง สําหรับคนไทยรับประทานขาวเปนหลัก และเปลี่ยนเปนผลิตภัณฑแปงเปนบาง

ม้ือ เชน กวยเต๋ียว เสนหม่ี ขนมจีน ขนมท่ีทําจากแปงตางๆ รวมท้ังเผือก มัน และขาวโพด ควรเลือกประเภทท่ีผานการขัดสีแตนอยเพ่ือไดใยอาหารดวย และไมควรรับประทานอาหารประเภทแปงและน้ําตาลมากนักเพราะจะทําใหเฉื่อยชางวงเหงาไมต่ืนตัว ลดและเลี่ยงการกินอาหารประเภทท่ีเรียกวา “แคลอรีที่วางเปลา (Empty calories)” ซึ่งจะใหแตพลังงานอยางเดียวสารอาหารท่ีเปนประโยชนมีนอยมาก เชน ขนมขบเคี้ยวตางๆ ลูกอม น้ําอัดลม

ปริมาณท่ีแนะนํารับประทานใน 1 วัน อายุ 6-18 ป ประมาณ 8-12 ทัพพี 2. ชั้นที่สอง(ดานซายมือ)ของธงโภชนาการ ไดแก อาหารหมูท่ี 3 ผัก

แหลงแรธาตุและวิตามิน ควรเพ่ิมปริมาณท่ีรับประทานตอวันใหมากและเพ่ิมความหลากหลายคือไมควรซ้ําชนิดในแตละวัน เนนผักสดตามฤดูกาล เลือกผักใบสีเขม (ผักใบเขียวหรือสีเหลือง) ซึ่งใหใยอาหารมากพลังงานนอย โดยใหรับประทานมากกวาผักประเภทท่ีเปนหัวตางๆ

ปริมาณท่ีแนะนํารับประทานใน ๑ วัน อายุ 6-18 ป ประมาณ 4-6 ทัพพี

3. ชั้นที่สอง(ดานขวามือ)ของธงโภชนาการ ไดแก อาหารหมูท่ี 4 ผลไม อุดมไปดวยแรธาตุและวิตามินเชนเดียวกับผัก ควรเพ่ิมปริมาณผลไมใหมากพอที่

สามารถทดแทนขนมขบเคี้ยวตางๆท่ีเคยรับประทาน คือ ใหแทนขนมหวานเปนประจําทุกวัน ทุกม้ือไดเลยและควรเปนผลไมท่ีมีรสหวานนอยพยายามลดผลไมท่ีมีรสหวานจัด และที่สําคัญเนนผลไมสดในฤดูกาล

ปริมาณท่ีแนะนํารับประทานใน 1 วัน อายุ 6-18 ป ประมาณ 3-6 สวน ปริมาณผลไม 1 สวนใหใชสมเขียวหวาน1 ผลใหญเปนเกณฑเทียบผลไมชนิด

อื่นๆ เชน กลวยน้ําวา 1 ผล กลวยหอม 1/2 ผล เงาะ 4 ผล สับปะรดและมะละกอสุก ห่ันเปนชิ้นๆ ประมาณ 6-8 คํา

4. ชั้นที่สามของธงโภชนาการ ไดแก อาหารหมูที่ 1 เนื้อ นม ไข และถั่วเมล็ดแหงตางๆ

เนนถั่วและผลิตภัณฑจากถั่ว (เชน เตาหู นมถั่วเหลือง ถั่วกวน)ใหมาก เนื้อสัตวพยายามเลือกใหหลากหลายชนิดโดยเฉพาะพวกเนื้อสัตวไขมันตํ่า เชน ปลา (เลือกปลาทะเลเปนบางครั้ง เพ่ือจะไดธาตุสังกะสีและไอโอดีนซึ่งมีผลตอการทํางานของสมอง) หมู


เนื้อแดง ไกไมมีหนังติด สําหรับในชวงเวลาวางใหด่ืมนมสักแกวแทนขนมขบเคี้ยวหรือน้ําอัดลมจะได ไมงวงซึม กระปรี้กระเปราและขยันเรียนหนังสือมากขึ้น นมสดพรอมด่ืมไดทุกวันควรเปนชนิดจืดและนมสดพรองมันเนยสําหรับผูท่ีมีภาวะโภชนาการเกิน แตถาไมด่ืมนมใหด่ืมนมถั่วเหลืองหรือรับประทานปลาซารดีน ปลาเล็กปลานอยแทน และตอนนี้หากจะรับประทานไขเพ่ือใหไดสารเลซิตินก็อยาลืมทําใหสุกดวย

ปริมาณท่ีแนะนํารับประทานใน 1 วัน อายุ 6-18 ป เนื้อสัตว 6-12 ชอนกินขาว ไข 2 ฟองตอสัปดาหและนม 1-2 แกว

5. ชั้นสุดทาย ไดแก อาหารหมูท่ี 5 ไขมันและน้ํามัน และรวมถึงเครื่องปรุงรสตางๆ เชน

น้ําปลา เกลือ น้ําตาล เลือกใชน้ํามันพืชในการปรุงประกอบอาหารประเภทผัด ทอดประมาณ 4-9 ชอน

ชาตอวัน และพยายามลดความถี่ใหนอยลงหรือรับประทานแตนอยคือใหมีรายการ อาหารประเภทผัดหรือทอดวันละไมเกิน 1-3 รายการใน 1 วัน พยายามเลี่ยงท้ังในรูปแบบของน้ํามัน ขนมขบเคี้ยวประเภททอดน้ํามันทวม (เชน มันฝรั่งทอดกรอบ กลวยทอด ขนมทอดตางๆ) หรือมันจากหนังไก คอหมูยาง สะเตะติดมัน ปริมาณท่ีแนะนํารับประทานใน 1 วัน สําหรับเครื่องปรุงรสตางๆ ไมควรเกิน 5 ชอนชา


การออกกําลังกายเพ่ือการควบคุมน้ําหนักสําหรับเด็ก

อุษา พรมภา นักกายภาพบําบัด

“สําหรับการออกกําลังกายแลว ไมมีปาฏิหาริย ไมสามารถบอกไดวาจะลดไดเม่ือไหร การปฏิบัติตนอยางสม่ําเสมอในการควบคุมอาหาร และการออกกําลังกายเทานั้นท่ีจะทําใหมีน้ําหนักหรือรูปรางท่ีดีได”

การลดน้ําหนักท่ีถูกตองมีหลักการงาย ๆ อยู 3 อยาง คือ การควบคุมอาหาร การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกินอาหารและการออกกําลังกาย ปจจัยท่ีทําใหเกิดโรคอวน ปจจัยที่ทําใหเกิดโรคอวนมีอยู 2 ปจจัยหลักดวยกัน คือ ปจจัยทางพันธุกรรมและปจจัยทางสิ่งแวดลมเปนปจจัยท่ีทําใหเกิดโรคอวนขึ้นได - พันธุกรรม จะกําหนดการควบคุมการใชและสะสมพลังงานของรางกาย เด็กท่ีมีพอ แม อวน มีแนวโนมท่ีจะอวนมากถึง 25 – 30 % ยีนเหลานี้เปนตัวกําหนดของเซลลไขมันและ

การกระจายของไขมันท่ัวรางกาย ดังนั้น ลูกท่ีเกิดจากพอ แม อวนก็จะมีเซลลไขมันท่ีความ ท่ีมีความจุมาก อยางไรก็ตาม ถาไมมีไขมันสวนเกินเขาไปสะสม เด็กคนนั้นก็จะไมอวน

- สิ่งแวดลอม แมวาปจจัยทางพันธุกรรมจะมีสวนตอการเกิดโรคอวน ปจจัยทางสิ่งแวดลอม ก็มีบทบาทตอการเกิดโรคอวนเชนกัน เชน การรับประทานอาหาร ชนิดของอาหาร อาชีพ และขาดการออกกําลังกาย นอกจากนี้การเกิดโรคบางอยางก็ทําใหอวนได เชน ภาวะไทรอยดฮอรโมนตํ่า เคล็ดลับและเทคนิคในการออกกําลังกาย

1. ใหระลึกไวเสมอวาการออกําลังกายไมจําเปนตองเลนกีฬาหรือตองเขาโรงยิม เพียง แคเพ่ิมกิจวัตรประจําวันเล็กนอยก็สามารถเปนการออกลังกายได เชน การใชบันได แทนลิฟต การเดินไปหนาปากซอยท่ีบานแทนการนั่งมอเตอรไซครับจาง

2. การออกกําลังกายเพ่ือลดน้ําหนักไมจําเปนตองใชอุปกรณเสริม ไมจําเปนตองสมัคร เขาฟตเนส แคอยูท่ีบานก็ออกแรงทํากิจกรรมเพ่ิมขึ้น ทํากายบริหาร หรือทํางานบาน ก็ชวยลดน้ําหนักได

3. ต้ังเปาหมายในการออกกําลังกายชัดเจน แตตองมีลักษณะคอยเปนคอยไป หากทํา ไดถึงเปาหมายก็คอย ๆ เพ่ิมเปาหมายขึ้นทีละนอยจนถึงเกณฑท่ีตั้งไว เพ่ือเปนกําลังใจในการลดน้ําหนัก


4. ควรวางแผนการออกกําลังกายลวงหนา พรอมท้ังทําสมุดบันทึกเพ่ือเตือนใหตัวเองไป ออกกําลังกายตามปฏิทินท่ีกําหนด หรือนัดหมายเพ่ือนไปออกกําลังกายดวยกัน

5. การออกกําลังกายเปนประจํา จะทําใหรายกายเคยชินและเมื่อไมไปออกกําลังกาย

บางคนอาจหงุดหงิดได ดังนั้น อยากลัวท่ีจะออกกําลังกายหรือคิดวาเปนการฝกรางกาย 6. การออกกําลังกายโดยอยางเดียวโดยไมควบคุมอาหารไมทําใหน้ําหนักลดได ตอง

ควบคุมอาหารรวมดวยเสมอ 7. ผูสูงอายุหรือผูท่ีมีปญหาเกี่ยวกับสุขภาพ สามารถออกกําลังกายได เพราะการออก

กําลังกายไมทําใหสุขภาพแยลง แตตองมีการเตรียมตัวและเลือกวิธีการออกกําลังกาย อยางเหมาะสม

8. หากมีอุปกรณออกกําลังกาย ใหวางไวในตําแหนงที่สังเกตไดงายเพ่ือเตือนใหออก กําลังกายเพ่ิมขึ้น

9. หากเพิงเริ่มออกกําลังกายไมควรออกกําลังกายอยางหักโหมในชวงแรก เพราะอาจจะ ทําใหเกิดผลกระทบหรือไดรับบาดเจ็บจากการออกกําลังกาย ซึ่งจะทําใหกลัวในการ ออกกําลังกายตอไป

10. ผูท่ีมีน้ําหนักตัวมากใหหลีกเลี่ยงการออกกําลังกายท่ีอาจจะกอใหเกิดการบาดเจ็บ หรือเปนอันตรายตอโครงสรางรางกาย เชน หลีกเลี่ยงการออกกําลังกายที่รับน้ําหนัก มาก ๆ บริเวณเขา หรือหลัง เปนตน ตัวอยางการออกกําลังกายในระดับปานกลาง

งานทั่วไป กิจกรรมกีฬา - ลางขัดรถ 40 – 60 นาที - เลนวอลเลยบอล 45 นาที - ลางหนาตาง พ้ืนบาน 45 – 60 นาที - เลนฟุตบอล 45 นาที - ทําสวน 45 – 60 นาที - เดิน 2.8 กม. 35 นาที ออกกําลังกายใชเวลานาน - ปนจักรยาน เกาอี้วีลแชร 30 – 40 นาที - ปนจักรยาน 8 กม. 30 นาที - กวาดใบไม 30 นาที - เตนรําเร็ว ๆ 30 นาที - ตักน้ํา 15 นาที - วายน้ํา 20 นาที - เดินขึ้นบันได 15 นาที - กระโดดเชือก 15 นาที - ว่ิง 2.4 กม. 15 นาที ออกกําลังกายใชเวลานาน - เลนบาสเกตบอล (เลนเกมส) 15 นาที - เลนบาสเกตบอล (ชูตบาส) 30 นาที


การออกกําลังกายเพ่ือลดน้ําหนักสําหรับเด็ก การลดน้ําหนักที่ถูกตองมีหลักงาย ๆ 3 อยาง คือ การควบคุมอาหาร การออกกําลังกายและการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกินอาหาร

การออกกําลังกายมีประโยชนอยางไรบาง ? 1. เพิ่มอัตราการเผาผลาญพลังงานของรางกาย 2. เพิ่มความแข็งแรงของรางกาย 3. เพิ่มความยืดหยุนและออนตัวในการเคลื่อนไหว 4. เพิ่มความทนทานของกลามเนื้อ 5. เพิ่มประสิทธิภาพการทํางานของระบบหายใจ และการไหลเวียนโลหิต 6. ผอนคลายความตึงเครียด

เทคนิคการออกกําลังกายเพ่ือลดน้ําหนัก 1. รูปแบบการออกกําลังกาย (Type)

สําหรับผูที่ตองการออกกําลังกายเพ่ือลดน้ําหนักและควบคุมน้ําหนักตัว ควรเลือกการออก กําลังกายประเภทแอโรบิก หรือการออกกําลังกายอยางตอเนื่อง เชนการเดิน ว่ิงเหยาะ ๆ เตนแอโรบิก โดยพิจารณาใหเหมาะสมกับตนเอง และคํานึงถึงความสะดวก ปลอดภัย รวมทั้งความยากงายดวยและควรหลีกเลี่ยงกิจกรรมการออกกําลังกายท่ีมีแรงกระแทนหรือมีการเปลี่ยนแปลงจังหวะทิศทางเคลื่อนไหวที่รวดเร็ว ซึ่งจะมีผลทําใหมีการบาดเจ็บของขอตอได 2. ระยะเวลาในการออกกําลังกาย (Duration) หากตองการใหรางกายใชพลังงานหรือเผาผลาญไขมันไดมากควรใหระยะเวลาในการออกกําลังกายยาวนาน โดยเรียนรูระดับความเหน็ดเหนื่อยท่ีเหมาะสมของตัวเอง เชน หากไมสามารถพูดคุยโตตอบกันไดในขณะออกกําลังกาย แสดงวาการออกกําลังกายนั้นหนักเกินไป สําหรับผูท่ียังไมคุนเคยกับการออกกําลังกาย ควรเริ่มการออกกําลังกายโดยใชเวลาไมนานนัก ประมาณ 5 – 10 นาที วันละ 2 – 3 คร้ัง เม่ือคุนเคยหรือมีสมรรถภาพรางกายดีแลวจึงปรับเวลาขึ้นใหไดประมาณ 30 – 40 นาที 3. ความหนักในการออกกําลังกาย (Intensity) ควรออกกําลังกายใหเหมาะสมกับสภาพรางกายของตัวเอง ไมควรทําหรือลอเลียนแบบผูอื่น 4. ความบอยครั้งในการออกกําลังกาย (Frequency) ควรออกกําลังกายใหได 3 – 4 คร้ังตอสัปดาห และมีวันที่ไดหยุดพักผอนอยางนอย 1 คร้ัง


ตอสัปดาห

หลักสําคัญของการออกกําลังกายมีอะไรบาง ? 1. สวมใสเสื้อผาท่ีสวมใสสบาย เคลื่อนไหวงาย 2. ยืดกลามเนื้อ / Warm up กอนทุกครั้ง 3. ใชเวลาประมาณ 30 – 40 นาที ถายังไมไดใหลดเวลาลงตามความสามารถ 4. มีชวงพักระหวางแตละทา หรือใหพักเม่ือเหนื่อยมาก

ขอแนะนํา ขอควรระวังขณะออกกําลังกาย 1. มีอาการลาหรือเหนื่อยมาก 2. ปวดศีรษะ สับสน เดินเซ ตัวซีดหรือเขียว หรือมีอาการคลื่นไสอาเจียน 3. เจ็บหนาอกขณะออกกําลังกาย 4. ความดันโลหิตสูงมาก (มากกวา 260 / 115 mmHg) 5. ควรมีผูควบคุมดูแลอยางใกลชิดเพ่ือปองกันอันตรายและกระตุนการออกกําลังกาย

ของเด็ก 6. ระวังการลมเพราะเด็กท่ีมีปญหาท่ีสมองมักจะมีปญหาการรับรูของขอตอและการ

ทรงตัว

อิทธิพลของยาตอการออกกําลังกาย - ยากันชัก (Anticonvulsion) และยาแกโรคซึมเศรา (Antidepressor) ยาเหลานี้มีผล

ทําใหสมาธิและแรงจูงใจลดลง


การสงเสริมดานจิตวิทยาในการควบคุมน้ําหนัก ประเสริฐ จุฑา นักจิตวิทยา

1. เด็กไทยวันนี้ • เด็กกินไขมันมากเกินไปจาก 18 กรัม เพ่ิมเปน 42 กรัมตอวัน • รอยละ 8 – 22 ไมออกกําลังกาย ทําใหพบเด็กอวนเพ่ิมจํานวนมากขึ้นจนนาตกใจ • เด็กอวนรอยละ 33.77 เปนเบาหวาน • รอยละ 2.6 เปนเบาหวาน ท้ังท่ีอายุไมถึง 18 ป

2. ปญหา ? 1. มากเกินไป 2. กิน ปกติ 3. กิน นอยเกินไป ...... ทําไม ? ….. มาก ..... นอย ..... เหมาะสม .....

3. ปญหา ? • กินอาหารชนิดเดียวกัน เวลาเดียวกัน นั่งท่ีเดิม และเกาอี้ตัวเดิมทุกวัน • กินสงท่ีไมควรกิน สิ่งของที่ไมใชอาหาร

4. ปญหา – ความจริง - ผลกระทบ • พฤติกรรมการบริโภคอาหารถูกหลักโภชนาการ ? • คุณภาพอาหาร : ดี – เหมาะสม? • การออกกําลังกายอยางสมํ่าเสมอ ?

5. “มอง” ปญหาเปนฉันใด • ทางลบ <

• ทางบวก >

6. ความคิดความรูสึก ... ตอปญหา • อารมณบวก : รัก ชอบ พอใจ สงบ ผอนคลาย • อารมณลบ : โกรธ เกลียด เศรา ทุกข โศก กลัว กังวล

วิถีชีวิต

ไมพึงประสงค ขจัดออกไป ไมตองการใหม ี

ไมมี ขาดแคลน ตองการใหม ี


• คิดทางบวก : ดี มีความหวัง เปนโอกาส • คิดทางลบ : ไมดี เสียใจ อุปสรรคหนักหนาสาหัส เกินความสามารถที่จะแกไขได หนักใจ 7. ผลกระทบ / การตอบสนองของเด็ก • สุข (Pleasure) พึงพอใจ • ทุกข (Displeasure) กลัว โกรธ • หนี VS สู • กลไกทางจิต บุคลิกภาพ ภาวะสุขภาพจิต

8. ปญหา ... หรือเพราะเรา ไมรู ... ไมเขาใจ .... ขาดทักษะ ... ไมชอบ ? 9. ปรับเปลี่ยนแกไขไดอยางไร 10. หลักพ้ืนฐาน • พฤติกรรมเกิดจาก “การเรียนรู” • พฤติกรรมทั้งดีและไมดีเกิดจาก “การเรียนรู” • ทุกคนสามารถเรียนรูพฤติกรรมใหมได ถาจัดการเรียนการสอน “อยางเปนระบบ” 11. การเรียนรู กับส่ิงเสริมแรง การกระทําท่ีไดรับ • ผลดี รางวัล ความพอใจ เกิดอีก • ผลดีบางเปนคร้ังคราว เกิดอีก • ผลเสีย เปนโทษ ไมพอใจ ไมเกิดอีก • ไมไดรับทั้งผลดี ผลเสีย จะคอยหมดไป

12. พฤติกรรม กับ สิ่งเสริมแรง ผลลัพธดี เพ่ิมขึ้น • พฤติกรรมด ี

ผลลัพธไมดี ลดลง

ผลลัพธดี เพ่ิมขึ้น

• พฤติกรรมไมดี

ผลลัพธไมดี ลดลง



13. รูปแบบการแกไขปญหา รูปแบบ ผลตอบแทน ผลตอบแทน การลงทุน ระยะสั้น ระยะยาว เฉพาะหนา / สบาย ลําบาก ระยะสั้น (ลงทุนนอย) ระยะยาว ลําบาก สบาย (ลงทุนมาก) (อดทน พยายาม) 14. ... จาก UNWANTED สู desired behavior ไดอยางไร? 15. การปรับเปล่ียนพฤติกรรมคืออะไร 16. การปรับพฤติกรรม • การนําหลักการเรียนรู มาใช พัฒนา • เปลี่ยนแปลงพฤติกรรม ตนเอง และผูอื่น อยางเปนระบบ อยางจริงจัง และ

ตอเนื่อง

17. การปรับพฤติกรรม • เชิงรุก การพัฒนา / การสอน • เชิงรับ การลดหรือขจัด การสราง พฤติกรรมใหม การเพ่ิม พฤติกรรมท่ีดี การลด พฤติกรรมท่ีไมดี

18. การพัฒนาพฤติกรรม • กําหนดเปาหมายพฤติกรรมขั้นสุดทายท่ีตองการใหทําสําเร็จ • กําหนดจุดเร่ิมตน • แบงพฤติกรรมระหวางจุดเร่ิมตนถึงเปาหมายสุดทายออกเปนขั้นยอย ๆ • ใหส่ิงเสริมแรงกับการกระทําท่ีเพ่ิมขึ้นในแตละขั้น และไมใหแรงเสริมกับขั้นท่ีทําไดแลว • การใชเวลาในแตละขั้น ขึ้นอยูกับความกาวหนาในการกระทําของ



19. การลด / เพ่ิมพฤติกรรม...... กิจกรรม จันทร อังคาร พุธ พฤหัสบดี ศุกร เสาร อาทิตย 1. ลด...ของขบเคี้ยว 2. เพ่ิม...อาหาร 3. ลด... 4. เพ่ิม...ออกกําลัง 5. เพ่ิม...

20. การใชตนแบบ / การเลียนแบบ • คัดเลือกตัวแบบ : ความคลายคลึง ลักษณะของกิจกรรม • เสนอตัวแบบควบคูกับการใหส่ิงเสริมแรง อาจเปนสิ่งเสริมแรงทางบวก หรือสิ่งเสริมแรงทางลบ • ใหผูสังเกตลองปฏิบัติท่ีตัวแบบแสดง และใหสิ่งเสริมแรง 21. การถอดถอนตัวชวย • การลดการชี้แนะลงทีละนอย ๆ จนไมตองมีการชวยเหลือในท่ีสุด • การถอดถอนการใหสิ่งเสริมแรง

22. เกร็ดความรู • คอย ๆ ปรับไปใหแนบเนียนกับ วิถีชีวิต • อยางกดดันตัวเองใหมากนัก วันนี้ทําไมได พรุงนี้ก็เริ่มใหม ขอใหไปชา ๆ แตม ีเปาหมาย • การกดดันตัวเองมากไปไมไดแกพฤติกรรมการกินที่แทจริง • อาจบังคับไมใหกินของท่ีชอบได แตในใจลึก ๆ ยังอยากกินอยู • หากตะบะแตก ก็เทากับเริ่มนับ 1 ใหม

23. เกร็ดความรู • หากยังอยากกินอยูก็ใหกิน แตอาจลดปริมาณลง ความถี่ในการกินลง คอยๆ ทํา คอยๆ ปรับไป • ควบคุมคุณภาพอาหารใหดี ซึ่งตองอาศัยการศึกษาเรียนรู

24. ขอสรุป • ทุกอยางตองใช เวลา ความเพียรพยายาม “พฤติกรรมไมสามารถปรับเปลี่ยนไดรวดเร็ว จากหนามือเปนหลังมือ” • ควรดําเนินกิจกรรมรวมกัน พฤติกรรมการกิน การออกกําลัง การควบคุมคุณภาพอาหาร

“จากปญหาพฤติกรรม ... สูการเขาใจ เขาถึง พัฒนาและอยูรวมกันอยางมี ความสุข”


การแลกเปลี่ยนความคิดเห็นและซักถามปญหาในการรับประทานอาหารของเด็ก จิราภรณ ประดิษฐดวง นักโภชนาการ

อุษา พรมภา นักกายภาพบําบัด ประเสริฐ จุฑา นักจิตวิทยา

1. ปญหาเด็กน้ําหนักเกินและอวน

เด็กท่ีอวนในชวงวัยเด็ก จะมีความเสี่ยงท่ีจะอวนเม่ือเปนผูใหญมากกวาเด็กวัยเดียวกันท่ีไมอวน การปองกันโรคอวนจึงควรทําต้ังแตในวัยเด็ก เพราะนอกจากจะปองกันโรคอวนแลวอาจยังสามารถปลูกฝงพฤติกรรมสุขภาพท่ีพึงประสงค ทั้งในดานของการบริโภคอาหารและการออกกําลังกายจนเปนนิสัยถึงวัยผูใหญได

การปองกันโรคอวนในเด็กกอนวัยเรียน - รับประทานอาหารในปริมาณท่ีเหมาะสมเพียงพอตามวัย - ไมใหกินจุบจิบ - ไมซื้อขนม นม และอาหารสะสมไวในบาน - สอนใหบริโภคผักและผลไมใหเปนนิสัย - สอนใหมีวินัยในการกิน - ไมใหกินอาหารรสจัด - ด่ืมนมแตพอดี - ลดกิจกรรมที่ไมเคลื่อนไหวรางกาย - สรางนิสัยใหรักการออกกําลังกาย

2. เด็กไมยอมกินอาหาร เด็กสวนใหญชอบลองอาหารท่ีมีสีสันสดใสหรือนากิน จึงไมควรจะบังคับใหเด็กกิน ถา

เด็กอิ่มแลวและยังคะย้ันคะยอใหกินอีกอาจจะทําใหเด็กปฏิเสธอาหารชนิดนั้น วิธีท่ีจะทําใหเด็กไมเลนจนเพลินและเหนื่อยจนกินอาหารไมลง ควรบอกลวงหนาประมาณสัก 10-15 นาทีวาอาหารใกลเสร็จแลว ใหเด็กเตรียมตัวลางมือเพ่ือมานั่งโตะอาหารและกินรวมกัน ก็จะทําใหเด็กไดรูตัวลวงหนา หยุดเลนและเตรียมตัวท่ีจะรับประทานอาหาร เด็กจะไดไมเหนื่อยเกินไปหรือต่ืนเตนไมอยากหยุดเลนจนไมยอมกินหรือรูสึกหิว ไมแนะนําใหใชอาหารเปนรางวัลหลอกลอเด็กหรือใชเปนการลงโทษเด็ก ควรกินอาหารเปนเวลา เพ่ือใหเด็กฝกจนเปนนิสัย ไมควรใหกินอาหารพรอมกับอานหนังสือ ดูโทรทัศน หรือเลนเกมตางๆไปดวย ฝกใหเด็กกินอาหารบนโตะอาหารเปนท่ีเปนทาง ไมปลอยใหเด็กกินไปเลนไปซึ่งอาจจะทําใหสําลักได การชวนใหเด็ก


ชวยคิดวาจะกินอะไรบาง ชวยเลือกซื้อหรือมีสวนรวมในการทําอาหารจะทําใหเด็กมีความภาคภูมิใจและอยากชิมอาหารท่ีตัวเองมีสวนรวมในการเลือกหรือทํานั้นๆ

3. เด็กกินยาก

เด็กมีความชอบและไมชอบอาหารบางอยางเปนพิเศษไดเปนธรรมดา จึงควรยอมใหเด็ก เลือกไดบาง โดยเตรียมอาหารท่ีมีประโยชนและครบหมูไวใหเด็กเลือกสัก ๒ อยาง ไมควรกังวล ถาเด็กกินอาหารบางชนิดแตไมยอมกินอาหารบางชนิดท่ีอยูในหมูเดียวกัน เชน ไมยอมกินขาวใน บางม้ือแตกินกวยเต๋ียวหรือขนมจีนหรือขาวเหนียว ซึ่งเปนอาหารในหมูเดียวกันและแลกเปลี่ยนกัน ได เด็กบางคนไมยอมกินปลาแตกินเนื้อไกหรือเนื้อหมู เด็กบางคนกินแตกุงไมกินปลา หรือเด็ก บางคนไมชอบเนื้อสัตวแตกินเตาหูและไขได เปนตน เด็กก็ยังไดอาหารเพียงพอเนื่องจากได อาหารในหมูนั้นๆครบถวน แลวจึงคอยๆปรับเพ่ิมอาหารแปลกใหมทีละนิดจนเด็กเกิดความเคยชิน ก็จะสามารถทําใหเด็กกินอาหารไดหลากหลายชนิดมากขึ้น

4. เด็กไมกินผัก

ผักสวนใหญมีกลิ่นและมีรสขม ควรเริ่มดวยผักที่มีกลิ่นนอยและไมมีรสขมสําหรับเด็ก เชน ตําลึง ผักบุง เด็กสวนหนึ่งจะชอบของกรุบกรอบซึ่งอาจจะชอบลองถั่วฝกยาวหรือแครอท เด็กบางคนชอบสีสันสดก็อาจใหลองกินผักท่ีมีสีสันตางๆ ถาเด็กไดเลือกเองและมีสวนรวมในการทําอาหารท่ีมีผัก หรือชวยปลูกผักกินเอง หรือการเลานิทาน ตกแตงผักเปนของเลนก็จะทําใหเด็กต่ืนเตนและอยากจะชิมอาหารท่ีตนเองเลือกหรือมีสวนในการทํา แตท่ีสําคัญท่ีสุดคือผูใหญตองเปนแบบอยางที่ดีใหเด็กดูดวย

ปญหาเด็กไมยอมกินอาหาร เด็กกินยาก และเด็กไมกินผักนั้น สิ่งสําคัญประการหนึ่งคือ ทําใหม้ืออาหารเปนเวลาที่มีความสุขสําหรับเด็ก สรางบรรยากาศใหเด็กอยากกินอาหาร เริ่มใหเด็ก กินอาหารเองและสงเสริมใหเด็กกินเองโดยการชมเชยบาง ใหเด็กไดมีโอกาสเลือกอาหารบาง อนุญาตใหเด็กตักอาหารไดเองเพ่ือสงเสริมใหเด็กท่ีไมชอบกินผักยอมกินผัก อยาแสดงความรําคาญถาเด็กยังทําไมไดหรือทําไดไมดี ถาเด็กกินเร็วมากก็ฝกใหเด็กกินชาลง เชน อาจจะชวนคุยหรือบอกใหเด็กวางชอนลงระหวางคํา แตถาเด็กกินไดชาก็ไมควรเรงเด็กกินอาหาร ตองพยายามอดใจไมแสดงความโกรธ

5. ปญหาทองผูก

เด็กจะขับถายไดคลองก็ตอเม่ือมีกากใยอาหารในลําไสใหญมากพอที่จะทําใหมีความรูสึกอยากถาย เด็กท่ีกินอาหารกากใยนอย เชน ไมกินผักหรือผลไมเลย อาจทําใหมีปญหาในการ


ขับถายได นอกจากจะปองกันทองผูกแลว นิสัยการกินอาหารที่มีใยอาหารนี้จะชวยปองกันโรคหัวใจและหลอดเลือดและโรคมะเร็งในวัยผูใหญได การใหเด็กกินขาวท่ีมีการขัดสีนอยปนกับขาวท่ีสีจนขาวบางก็จะทําใหเด็กไดรับกากใย ผักและผลไมเปนแหลงอาหารท่ีดีของกากใยอาหาร หากไดฝกเด็กกินจนเปนนิสัยและไดรับน้ําดื่มเพียงพอ จะชวยใหอุจจาระไมแข็งมาก ขับถายไดสะดวกขึ้น การบอกสาเหตุของการเกิดทองผูกใหเด็กรูก็เปนอีกวิธีหนึ่ง อาจเลานิทานหรือการเลนซึ่งเด็กจะมีความสนุกและอยากรูเมื่อเด็กทําตามจึงอธิบายเพ่ิมเติมใหเด็กเขาใจมากขึ้น


ภาคผนวก

โครงการสงเสริมภาวะโภชนาการผูปวยใน อายุ 6-18 ป 1. ชื่อโครงการ สงเสริมภาวะโภชนาการผูปวยใน อายุ 6 -18 ป 2. เจาของโครงการ ฝายโภชนาการ สถาบันราชานุกูล 3. หนวยงานท่ีรับผิดชอบ คณะกรรมการพัฒนาคุณภาพบริการและสงเสริมพัฒนาการเด็ก 6 – 18 ป 4. ที่ปรึกษาโครงการ แพทยหญิงเรือนแกว กนกพงศศักดิ์ 5. หลักการและเหตุผล

ผูปวยท่ีมีภาวะโภชนาการปกติเม่ือไดรับอาหารอยางเพียงพอตอความตองการของรางกายแลวจะมีความพรอมในการเรียนรูหรือสามารถฝกทักษะตางๆใหมีพัฒนาการเปนไปตามแผนการรักษาของแพทย ซึ่งจะตรงกันขามกับผูปวยที่มีปญหาภาวะทุพโภชนาการ ท้ังในภาวะขาดสารอาหารและภาวะโภชนาการเกิน ซึ่งมีผลตอการเจริญเติบโตท้ังรางกายและสมองสงผลใหมีพัฒนาการลาชาไปดวย ทําใหเกิดปญหาในการเรียนรูการฝกทักษะตางๆของผูปวย เปนสิ่งบ่ันทอนสุขภาพท้ังรางกาย สมองและจิตใจ รวมท้ังสิ้นเปลืองคาใชจายในการรักษา

ดังนั้น การสํารวจภาวะโภชนาการของผูปวยและคนหาปญหาโภชนาการ จึงมีความสําคัญสําหรับการแกไขปญหาและสงเสริมสุขภาพใหเกิดประสิทธิภาพและประสิทธิผล และตองอาศัยการทํางานจากวิชาชีพหลายสาขาท่ีเกี่ยวของ เชน ขั้นตอนท่ีหนึ่งการคัดกรองภาวะโภชนาการของผูปวยโดยพยาบาลและนักวิชาการการศึกษาพิเศษ โดยการประเมินดานมนุษยมาตรจากการชั่งน้ําหนักและวัดสวนสูงของรางกาย ซึ่งในโครงการนี้ไดประยุกตใชโปรแกรมคอมพิวเตอรท่ีไดมาตรฐานการคํานวณภาวะโภชนาการติดตั้งที่คอมพิวเตอรของหนวยงานท่ีผูปวยเขารับการรักษา ขั้นตอนท่ีสองการแกไขปญหาทุพโภชนาการโดยแพทย นักกายภาพบําบัด นักจิตวิทยา และนักโภชนาการ ซึ่งจะเปนการดูแลผูปวยอยางครบดานและมีการทบทวนการดูแลผูปวยรวมกัน อันจะนําไปสูระบบการดูแลผูปวยโดยทีมสหวิชาชีพท่ีไดมาตรฐานในท่ีสุด


6. วัตถุประสงค 6.1 เพ่ือประเมินภาวะโภชนาการแกผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป 6.2 เพ่ือคัดแยกและใหบริการดานโภชนบําบัดแกผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป กลุมที่มีปญหาทุพโภชนาการ 6.3 เพ่ือใหบริการโปรแกรมควบคุมน้ําหนักแกผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป โดยทีมสหวิชาชีพ 6.4 เพ่ือจัดทําคูมือสงเสริมภาวะโภชนาการแกผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป

7. ตัวชี้วัดความสําเร็จของโครงการ 7.1 ผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ไดรับการคัดกรองภาวะโภชนาการและมีผลการประเมิน รอยละ 100 7.2 ผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ที่มีปญหาทุพโภชนาการ ไดรับบริการโปรแกรมควบคุมน้ําหนักโดยทีมสห

วิชาชีพ รอยละ 100 7.3 ผลการเขารับบริการโปรแกรมควบคุมน้ําหนัก

• ผูปวยสามารถควบคุมน้ําหนักใหอยูในเกณฑที่เหมาะสมตามวัย รอยละ 80 จากผูปวยท่ีมีปญหาทุพโภชนาการท้ังหมด

• ผูปกครองไดรับความรูเขาใจในการดูแลผูปวยกลุมท่ีมีปญหาทุพโภชนาการ รอยละ 100 7.4 คูมือสงเสริมภาวะโภชนาการ จํานวน 1 ฉบับ

8. กลุมเปาหมาย

8.1 ผูปวยใน อายุ 6 -18 ป ทุกคน 8.2 ผูปกครองกลุมผูปวย อายุ 6 -18 ป 8.3 บุคลากรผูดูแลผูปวยที่มีความบกพรองทางสติปญญา กลุมอายุ 6 – 18 ป และผูสนใจ

9. วิธีดําเนินการ 9.1 เขียนโครงการเสนอเพ่ือขออนุมัติ 9.2 วางแผนการจัดระบบบริการดานโภชนาการ 9.3 ดําเนินการติดตั้งโปรแกรมการคํานวณภาวะโภชนาการท่ีหนวยงานที่ผูปวยเขารับการรักษา และตั้งคาตมาตรฐานเครื่องชั่งน้ําหนักและวัดสวนสูง รวมถึงการใหคูมือการคัดกรองภาวะโภชนาการเบ้ืองตนแกบุคลากรผูดําเนินการชั่งน้ําหนักและวัดสวนสูง 9.4 ชั่งน้ําหนักและวัดสวนสูงผูปวย 9.5 บันทึกขอมูลในโปรแกรมคอมพิวเตอรเพื่อคํานวณภาวะโภชนาการ 9.6 คัดแยกผูปวยท่ีมีปญหาทุพโภชนาการ 9.7 จัดโปรแกรมการใหโภชนบําบัดและจัดกิจกรรมการดูแลตนเองแกผูปวย


9.8 จัดอบรมใหความรูแกผูปกครอง 9.9 ติดตามและประเมินผลโปรแกรม

9.10 สรุปและประเมินผลโครงการ 9.11จัดทําคูมือ

10. ระยะเวลาดําเนินการ

เดือนตุลาคม 2550 – เมษายน 2551

11. สถานท่ีดําเนินการ สถาบันราชานุกูล 12. งบประมาณ รวมเปนเงินทั้งสิ้น 31,920 บาท (สามหมื่นหนึ่งพันเการอยบาทถวน) รายละเอียดดังนี้

12.1 เครื่องมือและอุปกรณ ไดแก • เครื่องชั่งน้ําหนักแบบคาน (Beam-Balanced scale) ชนิดดีเทคโต บันทึกคาละเอียด

0.1 กิโลกรัม จํานวน 2 เคร่ือง • เทปโลหะมาตรฐานท่ีมีสเกลบอกคาละเอียดเปน 0.1 เซนติเมตร จํานวน 2 ชิ้น • สมุดบันทึกประจําตัวผูเขารวมกิจกรรม จํานวน 50 ฉบับ เปนเงิน 2,500 บาท • คาดําเนินการจัดพิมพและจัดทําคูมือตนแบบ จํานวน 1 ฉบับ เปนเงิน 3,720 บาท

12.2 การจัดกิจกรรมแกผูปวย ไดแก กิจกรรมดานโภชนาการ การออกกําลังกาย และการปรับพฤติกรรม

• เดือนละ 2 คร้ังๆ ละ 1,250 บาท คาอาหารวาง จํานวน 50 คน x 25 บาท x 1 ม้ือ x 6 ครั้ง เปนเงิน 7,500 บาท

12.3 การจัดอบรมผูปกครอง ไดแก การสงเสริมดานโภชนาการ การออกกําลังกายและการปรับพฤติกรรม

• 3 เดือน / ครั้งๆ ละ 5,500 บาท คาอาหารวาง จํานวน 50 คน x 25 บาท x 2 ม้ือ x 2 ครั้ง เปนเงิน 5,000 บาท คาอาหารกลางวัน 50 คน x 60 บาท x 1 ม้ือ x 2 ครั้ง เปนเงิน 6,000 บาท

• คาวิทยากร จํานวน 3 คน x 600 บาท x 4 ชั่วโมง เปนเงิน 7,200 บาท

หมายเหตุ : คาใชจายแตละหมวดสามารถถัวเฉลี่ยแทนกันได


13. การติดตาม ประเมินผลโครงการ 13.1 รายงานผลการคัดกรองภาวะโภชนาการของผูปวยในอายุ 6 – 18 ป ทุกคน จากการประเมินดาน

มนุษยมาตรจากการชั่งน้ําหนักและวัดสวนสูงของรางกาย และคํานวณดวยโปรแกรมคอมพิวเตอรท่ีไดมาตรฐาน เดือนละ 1 ครั้ง

13.2 รายงานสรุปขอมูลพ้ืนฐานดานภาวะโภชนาการของผูปวยในอายุ 6 – 18 ป 13.3 กลุมผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ท่ีมีปญหาทุพโภชนาการทุกคน ไดรับการบริการโปรแกรมควบคุม

น้ําหนักโดยทีมสหวิชาชีพ 13.4 คูมือสงเสริมภาวะโภชนาการผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป

14 . ประโยชนท่ีคาดวาจะไดรับ 14.1 ขอมูลพ้ืนฐานสําหรับการวางแผนดานอาหารและโภชนาการเพื่อพัฒนางานวิจัย 14.2 พัฒนาการบริการดานโภชนบําบัดแกผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป กลุมท่ีมีปญหาทุพโภชนาการ 14.3 มีระบบบริการดานโภชนาการแกผูปวยใน อายุ 6 – 18 ป ท่ีไดมาตรฐานโดยทีมสหวิชาชี 14.4 ผูปกครองและผูท่ีมีสวนเกี่ยวของในการดูแลผูปวยเกิดความเขาใจและเกิดความตระหนักในการ

ดูแลผูปวยดานอาหารและโภชนาการมากขึ้น 14.5 ขยายผลโครงการไปสูกลุมเปาหมายอื่นๆ เชน ผูปวยใน อายุ 0-5 ป กลุมอาการ down’s

syndrome กลุม Autism กลุม Cerebral palsy เปนตน

ผูเสนอโครงการ ผูเห็นชอบโครงการ

............................................................... ................................................................ (นางสาวจิราภรณ ประดิษฐดวง) (นางเรือนแกว กนกพงศศักด์ิ) นักโภชนาการ 6 นายแพทย 9

ผูอนุมัติโครงการ

..................................................... (แพทยหญิงพรรณพิมล หลอตระกูล)

ผูอํานวยการสถาบันราชานุกูล


เอกสารอางอิง กองโภชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. เกณฑอางอิงน้ําหนัก สวนสูง และเครื่องช้ีวัด

ภาวะโภชนาการของประชาชนไทยอายุ 1 วัน-19 ป. 2542

กุสุมา ชูศิลป. หลักการเจริญเติบโตและพัฒนาการของทารกและเด็ก. เอกสารประกอบการประชุม : แนวทางการดําเนินงานเรงรัดงานอนามัยแมและเด็ก ป พ.ศ.2542

คณะทํางานจัดทําขอปฏิบัติการกินอาหารเพ่ือสุขภาพที่ดีของคนไทย. คูมือธงโภชนาการ กินพอดีสุขีทั่วไทย. กองโภชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. 2543

ลัดดา เหมาะสุวรรณ. ภาวะโภชนาการและเชาวนปญญาของเด็กไทย. ทันยุคกับโภชนาการในเด็ก. ชมรมโภชนาการเด็กแหงประเทศไทย. กรุงเทพฯ : บียอนด เอ็นเทอรไพรซ. 2548

ลัดดา เหมาะสุวรรณ. Consequence of Improper Feeding. โภชนาการเด็กในภาวะปกติและเจ็บปวย. ชมรมโภชนาการเด็กแหงประเทศไทย. กรุงเทพฯ : ชัยเจริญ. 2545

ลือชา วนรัตน, แสงโสม สีนะวัฒน และคณะ. วิจัยภาวะการเจริญเติบโตของกลุมเปาหมายเฉพาะ (อายุ 6-19 ป). กองโภชนาการ. กรมอนามัย. กระทรวงสาธารณสุข. 2545

อุมาพร สุทัศนวรวุฒิและคณะ. โภชนาการแนวปฏิบัติ. ชมรมโภชนาการเด็กแหงประเทศไทย. กรุงเทพฯ : บียอนด เอ็นเทอรไพรซ. 2550

อุมาพร สุทัศนวรวุฒิและพิภพ จิรภิญโญ. โภชนาการกาวหนา. ชมรมโภชนาการเด็กแหงประเทศไทย. กรุงเทพฯ : บียอนด เอ็นเทอรไพรซ. 2547

คู มือการส งเสริมภาวะโภชนาการผู · คู มือการส งเสริมภาวะโภชนาการผู

Documents