A Thesis Proposal Submitted in Partial ... - kb.psu.ac.thkb.psu.ac.th/psukb/bitstream/2016/12040/1/419532.pdf · (3) ขอรับรองว่า...

(1)

วถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ จงหวดตรง

The culture course tobacco cigarettes Nypa

of Yan Sue community Trang province

ณฐนร ชอบชน

Natnaree Chobcheun

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม

มหาวทยาลยสงขลานครนทร A Thesis Proposal Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements

for the Degree of Master of Arts in Human and Social Development

Prince of Songkla University 2559

ลขสทธของมหาวทยาลยสงขลานครนทร

(2)

ชอวทยานพนธ วถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ จงหวดตรง ผเขยน นางสาวณฐนร ชอบชน สาขาวชา พฒนามนษยและสงคม

อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก คณะกรรมการสอบ ………………………………………………………………… ….…………………………............ประธานกรรมการ(ผชวยศาสตราจารย ดร.เกตถวา บญปราการ) (ผชวยศาสตราจารย ดร.มณฑนา พพฒนเพญ) …………………………………………...........กรรมการ (ดร.อทศ สงขรตน)

…………………………………………...........กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.ศรสพร ปยรตนวงศ)

……….…………………………………….......กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.เกตถวา บญปราการ)

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทรอนมตใหนบวทยานพนธฉบบนเปน

สวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม

..…………………………………...............................

(รองศาสตราจารยดร.ธระพล ศรชนะ) คณบดบณฑตวทยาลย

(3)

ขอรบรองวา ผลงานวจยนมาจากการศกษาวจยของนกศกษาเอง และไดแสดงความขอบคณบคคลทมสวนชวยเหลอแลว

ลงชอ………………………………………………………… (ผชวยศาสตราจารย ดร.เกตถวา บญปราการ)

อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก

ลงชอ………………………………………………………… (นางสาวณฐนร ชอบชน)

นกศกษา

(4)

ขาพเจาขอรบรองวา ผลงานวจยนไมเคยเปนสวนหนงในการอนมตปรญญาในระดบใดมากอนและไมไดถกใชในการยนขออนมตปรญญาในขณะน

ลงชอ………………………………………………………… (นางสาวณฐนร ชอบชน)

นกศกษา

(5)

ชอวทยานพนธ วถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ จงหวดตรง ผเขยน นางสาวณฐนร ชอบชน สาขาวชา พฒนามนษยและสงคม ปการศกษา 2558

บทคดยอ

การวจยเรองวถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ จงหวดตรง มวตถประสงคเพอศกษาวถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ และการด ารงอยคปาจากของวฒนธรรม ใบจากมวนยาสบ ชมชนยานซอ จงหวดตรง การวจยเรองนผวจยใชวธวจยเชงคณภาพ โดยใชเครองมอในการวจย ไดแก การสงเกตการสมภาษณเชงลก และการสมภาษณแบบไมมโครงสราง การเกบรวบรวมขอมลใชวธเกบรวบรวมขอมลจาก ผทมความรในดานประวตศาสตรความเปนมาของชมชนยานซอ โดยศกษาถงความเปนมา วถชวตของชาวบานยานซอ ผานการสบใบจากมาจนถงการท าใบจากมวนยาสบ ทถายทอดจากรนสรนตงแตบรรพบรษ กลายมาเปนวฒนธรรมทสบทอดกนมาจนถงปจจบน

ผลงานวจยพบวา 1)บรเวณทชมชนยานซอ จงหวดตรง อาศยอยเปนบรเวณทมแมน าตรงไหลผานและมความอดมสมบรณท าใหสามารถพบตนจากขนอยตามธรรมชาตอยอยางหนาแนน และสามารถใชในการประกอบอาชพเพอยงชพได 2)ประชาชนมการสบยาจากใบจากเนองจากมบรเวณทอยอาศยมตนจากขนอยหนาแนน หาไดงายเปนสงของทใกลตวอกทงสมาชกในครอบครวยงมพฤตกรรมการสบยาจากใบและจากการสบใบจากมานานกอเกดภมปญญาในการผลตใบจากออกเพอท าผลตเปนสนคาจากท าใหสมาชกคนอนๆในครอบครวและชมชนเกดการปฏบตตามกนมาจนนานวนเขาจงถอเปนวฒนธรรมอนหนงอนเดยวกบชมชนสรปไดวาอตลกษณถกประกอบสรางขนในพนทต าบลยานซอ จงหวดตรง คอวฒนธรรมใบจากยามวนสบหรอมอกชอทชาวบานเรยกกนจนตดปากวา “ปากกดตนถบ” ดวยกรรมวธในการท าใบจากทแตกตางจากทอน โดยการอาศยมอและเทาเปนหลกในการท าซงตางจากทอนๆทมกจะน าเครองจกรและเทคโนโลยมาเปนเครองทนแรง แตในพนทต าบลยานซอนทยงคงด ารงวธการท าใบจากยามวนสบแบบดงเดมทบรรพบรษไดคดคนภมปญญาทองถนไวใหและใชมาถงในปจจบนปากกดตนถบนนเปนอตลกษณทถกประกอบสรางขนผานการลงมอปฏบตจากรนสรนมายาวนานมากกวา 30 ป นอกจากนการมตนทนทางทรพยากรทางธรรมชาตทอดมสมบรณของรมพงแมน าตรงทเปนแหลงของตนจากขนอยมากมาย ท าใหชาวต าบลยานซอสามารถน าตนจากมาใชประโยชนไดอยางหลากหลายและท าอาชพในการท าใบจากยามวนสบคงอยและเปนอตลกษณทคนทวไปจดจ าเมอกลาวถงค าวา “ปากกดตนถบ”

(6)

Thesis Title The culture course tobacco cigarettes Nypa of Yan Sue

community Trang province

Author Miss. Natnaree Chobcheun Major Program Human and Social Development Acaemic Year 2015

ABSTRACT The research on The culture course tobacco cigarettes Nypa of Yan Sue

community Trang province To study the culture of the area under tobacco cigarettes Yan Sue and the existence of a "forest" of the culture of tobacco cigarettes. Community Yan Sue Trang This research study used qualitative research methods using research tools such as observation, in-depth interviews. And unstructured interview Data collection method of data collection. Those with knowledge of the history of the community Yan Sue. By studying the history The lifestyle of the locals Yan Sue Through the smoke from the leaves to the leaf tobacco from cigarettes. Transmitted from generation to generation, from father. Into a culture that is passed down

Research found that 1) areas where communities live Yan Sue Trang River flows through the area and there are plenty of trees that can be found naturally depends massively. And can be used to sustain the occupation. 2) People are tobacco leaves from the area of the housing is dense. Easily find an item near another family member also has a habit of tobacco leaf and tobacco leaf from a rise in the production of the wisdom from the manufacturer to make a product from another member. in families and communities achieve compliance well as long as they kept up a single cultural community. Conclude that identity is built up in the district Yan Sue Trang is the culture of the time or cylinder is also known to locals affectionately call it that. "The struggle" with the process of making a difference elsewhere. By relying primarily on the hands and feet, which is different from the other, often leading to a capital and technology strength.through practice from generation to generation for more than 30 years, also has abundant natural resources, the cost of relying on the Trang River is the source of origin of many more.

(7)

Yan Sue makes the district can be used for a variety of trees and made a career of doing the guard leaves the hair intact and identity that people remember when the word is mentioned. "The struggle".

(8)

กตตกรรมประกาศ

การวจยในครงนไดด าเนนการส าเรจลลวงไปได ดวยความกรณาเปนอยางสง จาก ผชวยศาสตราจารย ดร.เกตถวา บญปราการ อาจารยทปรกษาวทยานพนธ อาจารยผซงมเวลาใหนกศกษาเขาพบขอค าปรกษาอยเสมอ เอาใจใสทกรายละเอยดของงาน อกทงค าชแนะแนวทางจากประสบการณของทาน ท าใหผวจยไดรบความรจนกอใหเกดประโยชนตอผวจย และชนงานท าใหสามารถขบเคลอนงานชนนจนประสบผลส าเรจ ผวจยจงขอกราบขอบพระคณอาจารยทปรกษาวทยานพนธเปนอยางสงมา ณ โอกาสนดวย ขอขอบพระคณผชวยศาสตราจารย ดร.มณฑนา พพฒนเพญอาจารยประจ าจากมหาวทยาลยทกษณ ทมาเปนประธานกรรมการสอบวทยานพนธ ดร.อทศ สงขรตน และผชวยศาสตราจารย ดร.ศรสพร ปยรตนวงศ กรรมการผทรงคณวฒ สอบวทยานพนธ ท าใหวทยานพนธฉบบนเปนวทยานพนธทสมบรณมากยงขน ขอขอบพระคณคณอ าพรรณศรสวรรณ ประธานสภาวฒนธรรม และคนในชมชนยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง ทกทานทเสยสละเวลาอนมคาเพอใหขอมลแกผวจยดวยความเตมใจ ท าใหผวจยไดขอมลทเปนประโยชนตองานวจย ทายสดนผวจยตองขอขอบพระคณก าลงใจส าคญ ขอคดด ๆ จากครอบครว และก าลงใจท าใหผวจยมแรงตอส อดทนกบอปสรรคทเกดขนระหวางการท างานวจย อกทงความชวยเหลอในทกๆ เรองอยางเตมทจนผวจยประสบความส าเรจในการศกษา ขอกราบขอบพระคณ ทกๆ ทาน และผทมสวนเกยวของดวยใจทเคารพรกยง

ณฐนร ชอบชน

(9)

สารบญ

หนา

บทคดยอภาษาไทย..……………………………………………………………………………………..……………. (5) ABSTRACT....……………………………………………………………………………………………..…………….. (6) กตตกรรมประกาศ.……………………………………………………………………………………..……………… (8) สารบญ………………………………………………………………………………………………………..……….…… (9) สารบญภาพ..………………………………………………………………………………………………..…………… (11) รายการผลงานทผานการน าเสนอ..…………………………………………………………………..…………… (13) ใบตอบรบการตพมพบทความ........…………………………………………………………………..………….. (14) บทน า……………………………………………………………………………………………………………………… 1 ทมาและความส าคญของปญหา.............................................................................. ....... 1 ค าถามการวจย.......................................................................................................... ..... 5 วตถประสงคของการวจย......................................................................................... ...... 5 ประโยชนของการวจย........................................................................................... ......... 5 ขอบเขตของการวจย................................................................................................. ..... 5 นยามศพทเฉพาะ................................................................................................. .......... 6

ทบทวนวรรณกรรม…………………………….......................................................................... ........ 8 บรบทของชมชนยานซออ าเภอกนตง จงหวดตรง....................................................... ... 8 ทรพยากรปาจาก............................................................................................................ 10 แนวคดวถชวต………………………………………………………………………………………………….. 15 แนวคดวฒนธรรมชมชน…………………………………………………………………………………….. 18 แนวคดการด ารงอยของวฒนธรรม.................................................................. ............... 28 แนวคดอตลกษณ………………………………………………………………………………………………. 34 งานวจยทเกยวของ.................................................................................................. ....... 39 กรอบแนวคดการทใชในการวจย…………………………………………………………………………. 40 วธด าเนนการวจย........................................................................................................... .......... 42 พนททใชในการวจย..................................................................................... .................. 42 เครองมอทใชในการวจย.......................................................................................... ...... 44 การเกบรวบรวมขอมล......................................................................................... .......... 44 การวเคราะหขอมล............................................................................................. ........... 45

(10)

สารบญ(ตอ)

วถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบ.................................................................................... ............. วถชวตชาวบานยานซอกบปาจาก................................................................................. .

หนา 46 46

วถคนกบผลผลตจาก................................................................................................ ...... 48 วถของคนสบใบจาก............................................................. .......................................... 59 วถอตลกษณปากกดตนถบ…………………………………………………………………………………. 60 วถของใบจากมวนยาสบ................................................................................................ 67 วถการด ารงอยของวฒนธรรมใบจากมวนยาสบ............................................................... ........ 71 การประกอบสรางอตลกษณวฒนธรรมใบจากมวนยาสบ………………………………………. 71 ผลตภณฑกบอตลกษณของใบจากมวนยาสบ……………………………………………………….. 73 การด ารงอยของปาจาก.......................................................................................... ........ 80 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ.................................................................... ...................... 84 สรป................................................................................................ ............................... 84 อภปรายผล.................................................................................................................... 85 ขอเสนอแนะ.................................................................... .............................................. 87 บรรณานกรม............................................................................................................................ 89 บคลานกรม……………………………………………………………………………………………………………….. 92 ภาคผนวก……………………………………………..…………………………………………………………………… 94 ภาคผนวก ก บทความในทประชมวชาการ………………………………………………………….. 95 ภาคผนวก ข บทความตพมพในวารสาร……………………………………………..……………….. 107 ประวตผวจย………………………………………………………………………………………………..…………….. 120

(11)

สารบญภาพ

ภาพท หนา

1 แผนทต าบลยานซอ จงหวดตรง……………………………………………………………………….. 9 2 ปาจากรมฝงแมน าตรง……………………………………………………………………………………. 47 3 การท าใบจากมวนยาสบ............................................................................................. 50 4 การท าตบจาก............................................................................................................. 51 5 กระแชงเรอ…………………………………………………………………………………………………… 52 6 ขนมจาก……………………………………………………………………………………………………….. 53 7 ทลายจาก……………………………………………………………………………………………………… 53 8 ผลจากหรอลกจาก...................................................................................................... 54 9 ตนจากบรเวณรมฝงแมน าในพนทต าบลยานซอ…………………………………………………. 58

10 การท าใบจากมวนยาสบ (ลอกใบจาก)........................................................................ 62 11 ใบจากสดทรอการลอกเพอน าไปท าใบจากมวนยาสบ…………………………………………. 63

12 ใบจากทลอกแลวน ามาตากแดดไว……………………………………………………………………. 64 13 ใบจากทผานการลอกและการรมก ามะถนแลวน ามาตากลมในทรม………………………. 64 14 ขนตอนในการตดใบจาก……….................................................................................... 65 15 ใบจากทตดใหมขนาดเทาๆ กน………………………………………………………………………… 65 16 การบรรจใบจากยามวนสบลงในบรรจภณฑ………………………………………………………. 66 17 ผลตภณฑใบจากมวนยาสบ……………………………………………………………………………… 66 18 ผลตภณฑใบจากมวนยาสบตราดอกบว…………………………………………………………….. 74 19 เจาของผลตภณฑใบจากมวนยาสบตราเพชรรวงขาว………………………………………….. 74 20 ผลตภณฑใบจากมวนยาสบตราเพชรรวงขาว…………………………………………………….. 75 21 ผลตภณฑใบจากมวนยาสบตรามาลายค……………………………………………………………. 76 22 ผลตภณฑใบจากมวนยาสบตราชางทานตะวนและชางแดงทานตะวน…………………… 76

23 เจาของผลตภณฑผลตภณฑใบจากมวนยาสบตรามาลายค………………………………….. 77

24 การท าผลตภณฑใบจากมวนยาสบตราฟกทองของสมาชกในหมบาน……………………. 78

25 ผลตภณฑใบจากมวนยาสบตราฟกทอง…………………………………………………………….. 79

26 บรรยากาศการสมภาษณลงอ าพรรณรมฝงแมน าตรง………………………………………….. 81

(12)

สารบญภาพ (ตอ)

หนา

27 กระบวยตกน าทท ามาจากใบจากของชาวบาน…………………………………………………… 82

28 ตะกราและทใสของทท ามาจากกานจาก……………………………………………………………. 82

(13)

รายการผลงานทผานการน าเสนอ

ณฐนร ชอบชน. (2558). วฒนธรรมใบจากยามวนสบ ชมชนยานซอ จงหวดตรง. ในการประชมวชาการ การ

น าเสนอผลงานวจยระดบชาต มหาวทยาลยราชภฎภเกต ครงท 4 “การพฒนางานวจยบนฐานแนวคด

ใหม เพอกาวสประชาคมอาเซยน” วนท 7-8 พฤษภาคม 2558 ณ ศนยประชมมหาวทยาลยราชภฎ

ภเกต.

(14)

ใบตอบรบการตพมพบทความ

ณฐนร ชอบชน และเกตถวา บญปราการ(2559). การประกอบสรางอตลกษณวฒนธรรมใบจากยา

มวนสบ ในพนทยานซอ จงหวดตรง . วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตรมหาวทยาลย

มหาสารคาม.

1

บทน ำ

ทมำและควำมส ำคญของปญหำ

การบรโภคยาสบส าหรบในประเทศไทยยงไมมหลกฐานแนชดวาคนไทยเรมบรโภคยาสบมา

แตเมอใด แตจากหลกฐานทพบ เชน กลองยาสบในสมยสโขทยกอาจท าใหเชอไดวา คนไทยม

วฒนธรรม ทเกยวของกบการบรโภคยาสบมาประมาณ 700 ป หลกฐานทางลายลกษณอกษรกคงเชอ

ไดวาวฒนธรรมการบรโภคยาสบ ในประเทศไทยมมากกวา 300 ปแลว คอ เมอประมาณ พ.ศ. 2211

ในประเทศไทยมการใชยาสบตงแตสมยอยธยาแลว โดยมหลกฐานจากจดหมายเหตของ เมอรซเออร

เดอลาลแบร (Monsieur De La Loube’re) อคราชทตฝรงเศสทเดนทางมาเมองไทยสมยสมเดจพระ

นารายณมหาราช เมอ พ.ศ. 2230 ไดเขยนเลาเรองประเทศสยามวา คนไทยชอบใชยาสบอยางฉนทง

ผชายและผหญง โดยไดยาสบมาจากเมองมะนลา ในหมเกาะฟลปปนส จากประเทศจน และทปลกใน

ประเทศเอง ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว พระวรวงศเธอพระองคเจาสงหนาท

ราชดรงคฤทธไดทรงประดษฐบหรกนปานขน เพอสบควนและอมยากบหมากพรอมกนครนถงรชสมย

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว มการผลตบหรขนโดยบรษททมชาวองกฤษเปนเจาของ ได

เปดด าเนนการเปนบรษทแรกใน พ.ศ. 2460 การผลตบหรในระยะแรกจะมวนดวยมอ ตอมาในรช

สมยพระสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว มการน าเครองจกรเขามาจากประเทศเยอรมน และท าการ

ผลตบหรออกมาจ าหนายหลายยหอ การสบบหรจงแพรหลายมากขนจนกระทงใน พ.ศ. 2482 รฐบาล

ไดจดตงโรงงานยาสบขน โดยซอกจการมาจากหางหนสวนบรพายาสบ จ ากด (สะพานเหลอง) ถนน

พระราม 4 กรงเทพฯ และด าเนนกจการอตสาหกรรมยาสบภายใตการควบคมของกรมสรรพสามต

กระทรวงการคลง หลงจากนน รฐบาลไดซอกจการของบรษทกวางฮก บรษทฮอฟฟน และบรษทบร

ตช อเมรกนโทแบคโคเพมขน แลวรวมกจการภายใตชอวา โรงงานยาสบ กระทรวงการคลง มาจนถง

ปจจบน (กระทรวงการคลง, 2559)

การสบใบจาก หรอ “ดดใบจาก” ตามภาษาพด เปนทนยมในหมผสบบหรทวภมภาคของ

ประเทศไทย โดยพบวา ในจ านวนคนไทยทสบบหร 9.48 ลานคน รอยละ 50.6 หรอครงหนงสบบหร

ใบจากมวนเอง (ประกต วาทสาธกกจ, 2550) ใบจาก จาก (Nypa) เปนพชจ าพวกปาลมทมชอสามญ

วา Nipa Palm โดยมการจดอยท ในวงศยอย Nypoideae ซงมสกลเดยว (Nypa) และเปนปาลม

2

เพยงชนดเดยวทเปนพชในปาชายเลน ยาเสน พระราชบญญตยาสบ พ.ศ. 2509 มาตรา 4 ให

ความหมายวา "ตนยาสบ" หมายความวา พชนโคเซยนาทาแบกกม (NicotianaTabacum) ใบจากยา

เสนชดหนงจะมใบจาก (ใบใหญ) ราคา 10 บาท บวกยาเสนราคา 45 บาท รวม ราคา 55 บาท สบ

ไดนบรอยๆ แหลงทมาของใบจากและยาเสน ใบจาก ตนจากเปนพชทนยมปลกและขนเองบรเวณใกล

แหลงน าทวไปในภาคใต (และภมภาค อนๆ) ประเภทของใบจาก ม 2 ประเภทคอ 1) ใบเลก ขนาด

กวางประมาณ 1 ซม. ตดจากสวนยอดใบจาก 2) ใบใหญ ขนาดกวางประมาณ 2 ซม. ตดจาก

สวนกลางของใบจาก ใบจากใบเลกจะมราคา แพงกวาใบใหญพอสมควร และจะมรสชาตทนมนวลกวา

แตอาจจะตองใชใบจาก 2–4 ใบในการมวน ประเภทของยาเสน จ าแนกตามความแรงหรอความ

เขมขนของรสชาตได 3 ประเภท คอ 1) เมาเลก 2) เมากลาง และ 3) เมาใหญ ถาสงเกตดวยสายตา

เมาเลกยาเสนจะมสออกเหลอง เสนยาจะคอนขางเลก สวนเมากลางและเมาใหญ จะมสเขมขนและ

มขนาดเสนยาใหญขนตามล าดบ ความแรง การมวน ใบจากส าเรจแบบมวน จะตองคลกอน โดย

คลายมวนออกและพบขวางแนวจน ใบจากคลายตวด และใชเลบขดเอาใยทตดตามใบจากดานใน

หรอดานสากออก การน ายาเสนออกมาจากพบ ดงทกลาวไปแลววายาเสนจะมลกษณะอดรวมเปน

แผนและพบไว จะตองคลยาเสนทพบออก และดงยาเสนออกจากสวนทพบอยดานใน ตองระมดระวง

ในการดงไมใหเสนยาขาด หากยาเสนขาดเมอสบจะฉนและแสบคอ สวนใบจากส าเรจแบบเรยบจะ

มวนยากกวาแบบมวน บางคนใชใบจาก 2–4 ใบในการมวน โดยเฉพาะใบจากแบบเลก เพราะจะมวน

งายกวาใชใบจากใบเดยว (เพราะใบเดยวอาจจะปดตวยาเสน ไดไมหมด) จงท าใหมรสนมนวลกว าใช

ใบจากใบเดยว การใสยาเสนน ายาเสนมาคลงใหไดรปแลวใสใบจากดานสากและมวน ในกรณทใชใบ

จาก มากกวา 1 ใบในการมวนจะตองน าใบจากมาวางเหลอมกนแลวจงมวน การมวนจะมลกษณะ

โคนสอบ (สวนทใชสบ) และบานไปหาปลาย (สวนทจดไฟ) โดยทวไปจะใสยาเสนราวครงของความ

ยาวใบจากหรอมากกวานนเลกนอย มกใสยาเสนแตนอย (แลวแตรสนยม) และใสหลวมๆ ไมอดให

แนน เพราะหากอดยาเสนแนนเกนไปจะท าใหสบไมเขา คอ ควนไมออกและจะดบงาย การสบ

สบกนตามอธยาศยและรสนยมของแตละบคคล แตมกจะหมนมวนใบจากระหวาง การสบ และ

โดยมากจะไมนยมสบแบบ “ดง” หรอสดเขาอยางแรง รสนยมในการสบ คนวยหนมทวๆ ไปจะนยม

สบยาเสนแบบเมาเลก และใสยาแตนอยและจะใชใบจากใบใหญในการมวน เพราะมวนงาย สวนผ

สงวยมกจะนยมแบบเมาใหญ และใชใบจากใบเลก ความเหมอนและแตกตางระหวางการสบใบจาก

และการสบบหร โดยหลกการส าคญไมมความแตกตางกน แตโดยรวมแลวการสบใบจากจะมความฉน

3

หรอ แรงมากกวาบหรโดยทวไป สวนความชอบและพงพอใจกเปนเรองของรสนยมของแตละบคคล

แต จดแตกตางทส าคญคอส าหรบบหรนนกระดาษมวนดเหมอนมหนาทแคเปนตวบรรจยาเสนของ

บหร เทานน แตส าหรบการสบใบจาก ใบจากมความส าคญเทาๆ กบยาเสนเลยกวาได นอกจากนใบ

จาก จะดบงายกวาบหร อาจจะตองจดเปนระยะหรอจะตอง “ดด” หรอสบใหออกซเจนเขาไปชวยใน

การ เผาไหม การเกบรกษาใบจากและยาเสน ใบจากควรเกบรกษาใหหางจากความชน นอกจากนยา

เสนจะตองเกบใหมดชดระวงไมให “เขาลม” หรอ สมผสกบอากาศ เพราะจะท าใหเสยคณภาพและ

เสยรสชาต บางคนใสใบพรกขหน เพอใหยาเสนนมและมความชน ถงเกบไวนานกไมเสยรสชาต

วธการท าใบจาก วธแรก ตากจนแหง ถาแดดดใชเวลาประมาณ 2 วน หลงจากนนเกบไวเปน

มดๆ พรอมทจะใชการไดทนท โดยสงเปนสนคาไปจ าหนายกอนทผใชจะใชตองลอกเจยะออก(เยอ

บางๆ ทปดอยบนหนาใบซงสงเกตเหนไดชด) เนองจากเจยะนนบางเกนไป ท าใหตดไฟเรว คงใชแตตว

ใบทลอกเจยะออกแลว น ามาตดเปนทอนยาวขนาด 3 นว พอๆ กบความยาวของมวนบหรกนกรอง

กระจายเสนยาเสนลงบนนนมวนใหเปนรปทรงกรวย กเปนยาใบจาก 1 มวนจดสบได ถาในกรณจาก

ใบเลกหอเสนยาไมมดกใชวธซอนใบจาก 2 ใบ ใหเหลอมกนเลกนอยเพอชวยท าใหใบใหญขน สามารถ

มวนไดสะดวกเหมอนกบใบเดยว ซงตนจากเปนพชทเจรญเตบโตในบรเวณปาชายเลน ซงจะอยชกชม

ในบรเวณจากเลยบชายคลองไปเปนสวนใหญจงเปนพชทแชน าอยเกอบตลอดเวลา ดวยรากทยดเกาะ

พชดนอยางหนาแนน จงกลาวไดวาตนจากเปนพชทชวยปองกนไมใหตลงพง สวนสาเหตทท าใหตน

จากมกอยชายฝงนน เนองมาจากทผลของตนจากไมสามารถทจะลอยหรอปลวไปตกทอนทอยหางไกล

ได แตผลทมเมลดทแพรพนธไดสามารถลอยไปตามน าและมกจะไปตดเจรญงอกงามทบรเวณปาชาย

เลนหรอรมคลอง ส าหรบประโยชนอยางอนจากตนจาก เฉพาะใบน าไปใชท าแผนมงหลงคาทเรยกวา

หลงคาจากยอดออน ผลออนสามารถรบประทานสดเปนผกเหนาะ และน าไปประกอบอาหารประเภท

แกงควไดด นอกจากนน าหวานจากตนจากน ามาท าเปนน าตาล และน าสมจากได และน าไปท าเปน

น าผงจากกใหรสชาตทตางออกไป น าใบมาตากแหงแลวลอกท ามวนบหรทไดรสชาตทด (หสชย สทธ

รกษ , 2552) ในประเทศไทยมตนจากอยในหลากหลายจงหวดดวยกน ไดแก จงหวดนครศรธรรมราช

พทลง ตรง เปนตน

พนทชมชนยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง เปนพนททตดชายฝงทะเล ซงเปนอาวเขามา

พนทบรเวณนนเปนปาชายเลน มตนจากขนจ านวนมาก ชาวบานสวนใหญประกอบอาชพ ท าสวนยาง

และ อาชพประมง อาชพเสรมคอการลอกใบจากขาย ในการขายใบจากนน ชาวบานจะขายเฉพาะใบ

4

จากสวนดซงน าไปหอยาสบใชสบ ซงขนตอนการท าใบจากถอเปนศลปะทส าคญอยางหนง ทมการสบ

ทอดภมปญญาจากรนสรนในการท าใบยามวน (จาก) ทมการเรมท าตงแตเรมกอตงหมบานเมอ พ.ศ.

2355 จนถงป พ.ศ.2559 เกอบทกครวเรอนของต าบลยานซอจะจดสรรพนทบรเวณลานหนาบานเปน

ท สบ-มด-ตาก-มวนใบจาก กอนจะเขาสกระบวนการบรรจหบหอและประทบตราสนคาของแตละ

บานเพอสงขายจงหวดอนๆ รวมถงสงออกตลาดประเทศมาเลเซย กลมแมบานหลากหลายวยตงแตชน

ยาย-แม-หลาน ตางชวยกนลงแรงตามความถนดและฝมอ สวนใหญงาน "ปากกด (จาก) ตนถบ

(ใบจาก)" จะเปนหนาทของวยกลางคนและคนชรา เพราะตองอาศยความช านาญ สวนผหญงจะรบ

หนาทบรรจหบหอ โดยพอบานจะท างานล าดบแรกสดคอออกเรอไปตดใบจากตามกอใหญรมแมน า

มดไวเปนกองๆ มาสงตอใหแมบาน ชาวบานไดท าใบจาก (มวนยาสบ) จงมเศษของใบจากมากมายใน

หมบาน ชาวบานจงไดรวมกลมดดแปลงเศษของกานจากมาท า เปนผลตภณฑตางๆ โดยใชภมปญญา

ของตนเองผลตงานฝมอเปนตะกรา กระเชาดอกไม เสวยนรองกนหมอ ภาชนะตาง ๆ จนเปนท

ยอมรบของทองตลาด และด าเนนการพฒนาจนกลายเปนสนคา OTOP ประจ าต าบลยานซอใน

ปจจบน นอกจากนใบจากไดกลายเปนผลตภณฑสงออกของชมชนทส าคญอนดบหนงและกลายเปน

วฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนจนเปนทยอมรบของชมชนอน ๆในพนทจงหวดตรง เพราะ

คณภาพของใบจากยานซอ มคณภาพทพเศษเหนอกวา ตนจาก ทอยในพนทอนๆ และสรางรายได ได

กลบเขาสชมชนปละหลายลานบาท จนมหนวยงานตางๆ เขามาสนบสนนอยางตอเนอง (องคการ

บรหารสวนต าบลยานซอ, 2557)

จากปรากฏการณขางตนผวจยจงเกดค าถามวา วถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยาน

ซอ จงหวดตรงเปนอยางไร ทงนเนองจากในพนทยานซอความโดดเดนนบตงแตรมฝงแมน าตรงของ

ชาวบานยานซอ เพราะการท าใบจากมรายละเอยด ขนตอนวธการ อกทงแงมมทนาสนใจ และผวจย

มองวาการมวนใบจาก ยาเสน มวนยาสบ นนเปนเสนหของวถวฒนธรรมดงเดม รสกไดรบความอบอน

เวลานงมองคนแกๆ บรรจงลอกใบจาก คลใบจากแลวคอยๆใสยาเสนแลวมวนเปนบหร จดไฟ แลว

สบ การสบบหรใบจากกเปนศลปะทอาศยความพถพถน เพราะบหรแบบนจะดบบอย ตองหมนจดไฟ

และเพอใหเหนถงความส าคญของวฒนธรรมการสบใบจาก ทมการสบทอดภมปญญาจากรนหนงไปส

อกรนหนงโดยการผานกระบวนการถายถอดความรและการสรางองคความรใหกบคนในชมชน การ

ถายทอดความรนนเกดจากการทไดลงมอปฏบตดวยตนเองและสรางความรไดเองจากการลงมอลอง

ท าใบจากยามวนสบซงเปนสนคาหลกทท ารายไดใหกบคนในชมชนมาอยางยาวนาน น าไปสอาชพท

5

สรางรายได ซงมผลตอชวตของชาวบานยานซอ ซงแทบทกครวเรอนท ากจกรรมจากใบจาก ใน

รปแบบตางๆ เพอน าไปสงขายตามจงหวดอนๆ รวมทงประเทศมาเลเซย แตทส าคญทสดเหนอกวาสง

อนใดกคอ การทชมชนแหงนไดชวยกนอนรกษปาจากเอาไวอยางสมบรณ สงผลดตอระบบนเวศนและ

สงแวดลอมของแมน าตรง เสนเลอดใหญทหลอเลยงผคนมาอยางยาวนาน ทยงคงไวซงความอดม

สมบรณจนถงทกวนน

ค ำถำมกำรวจย

1. วถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอเปนอยางไร

2. วฒนธรรมใบจากมวนยาสบด ารงอยคปาจากชมชนยานซอ จงหวดตรงอยางไร

วตถประสงคของกำรวจย

1. เพอศกษาวถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ

2. เพอศกษาการด ารงอยคปาจากของวฒนธรรมใบจากมวนยาสบ ชมชนยานซอ จงหวดตรง

ประโยชนของกำรวจย

1. เพอสรางองคความรใหเหนถงคณคาของปาจากและวฒนธรรมใบจากมวนยาสบนบตงแต

อดตจนถงปจจบน รวมไปถงการสรางความเขาใจถงความสมพนธระหวางวถชวตของผคนในชมชนกบ

พนทปาจากรมฝงแมน าตรง

2. เพอเปนขอมลทางวฒนธรรมใหภาครฐหรอหนวยงานทเกยวของน าไปปรบปรงและพฒนา

พนทปาจากบรเวณรมฝงแมน าตรง

3. เพอเปนการเผยแพร อนรกษปาจากรมฝงแมน าตรง และธ ารงไวซงวฒนธรรมใบจากยา

มวนสบและชมชนปฏบตปากกดตนถบของชมชนยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรงตอไป

ขอบเขตกำรวจย

ผศกษาไดก าหนดขอบเขตการวจย ดงน

6

1. ขอบเขตดำนเนอหำ

ผวจยศกษาวถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ ในประเดนการศกษาการวถ

ชวตของชาวบานยานซอ ทมการสบใบจาก การท าใบจากมวนยาสบซงเปนภมปญญาจากบรรพบรษ

จนกลายเปนวฒนธรรมทสบทอดกนมาจากรนสรนจนถงปจจบน ทงยงศกษาการด ารงอยคปาจากของ

วฒนธรรมใบจากมวนยาสบ ชมชนยานซอ จงหวดตรง

2. ขอบเขตดำนพนท

ผวจยไดศกษาและเกบรวบรวมขอมลจากชมชนยานซอ ประกอบไปดวย 4 หมบาน ไดแก

หมท 1 บานโคกทราย หมท 2 บานตก หมท 3 บานในลม และหมท 4 บานทงอฐ ต าบลยานซอ

อ าเภอกนตง จงหวดตรง เนองจากในพนทดงกลาวมชาวบานท าใบจากมวนยาสบมาเปนเวลานาน

และเปนพนททสามารถเขาถงปาจากได

3. ขอบเขตดำนระยะเวลำ

ผวจยท าการศกษาศกษาขอมลเกยวกบชมชนยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง และการลง

พนทในการเกบรวบรวมขอมล เดอนมกราคม ถงเดอนมนาคม 2558 เดอนมถนายน ถงเดอนตลาคม

2558 และเดอนธนวาคม 2558 ถงเดอนมกราคม 2559

นยำมศพทเฉพำะ

นยามศพททใชในงานวจยครงนจะนยามศพทตอไปน

วฒนธรรมใบจำกมวนยำสบ

หมายถง วถชวตในการท ามวนจากทมการสบทอดตอกนมา ถอเปนภมปญญาชาวบานในการ

น าตนจากมาใชประโยชนดโดยการท าใหใบจากทมอยในชมชนยานซอถกน ามาใชในการท ามวนยาสบ

จนกลายเปนสนคาโอทอปทมชอเสยงของชมชนยานซอ

กำรด ำรงอยของวฒนธรรม

หมายถง การด ารงอยของใบจากมวนยาสบจนกลายเปนลกษณะวถชวตของยานซอ เมองตรง

ทสามารถด ารงอยในวถชวตดวยการใบจากมวนยาสบเนองจากมวฒนธรรมทผานกระบวนการเรยนร

ของคนในสงคมและถกประเมนคาวาเปนสงทดมประโยชน ควรแกการอนรกษใหคงอย อกทงตองการ

7

สบสานถายทอดอยางตอเนองเพอไมใหเสอมความนยมและยงคงเปนมรดกรนอนๆสบตอๆกนไป จน

กลายเปนอาชพทเจรญรงเรองเรองของการสรางความโดดเดนใหแกผลตภณฑทโดดเดนหนอชมชนอน

วถอตลกษณ

หมายถงรปแบบเฉพาะตวของวฒนธรรมใบจากมวนยาสบท เรยกวา “ปากกดตนถบ”

เนองจากมกรรมวธในการท าใบจากทแตกตางจากทอน โดยการอาศยมอและเทาเปนหลกในการท าซง

ตางจากทอนๆทมกจะน าเครองจกรและเทคโนโลยมาเปนเครองทนแรง มเฉพาะพนทต าบลยานซอนท

ยงคงด ารงวธการท าใบจากมวนยาสบแบบดงเดมทบรรพบรษไดคดคนภมปญญาทองถนไวใหและใช

มาถงในปจจบนปากกดตนทบนนเปนอตลกษณทถกประกอบสรางขนผานการลงมอปฏบตจากรนสรน

ปำจำก

หมายถง ตนจากทขนอยเปนจ านวนมากรมฝงแมน าตรง มกจะขนเปนดงขนาดใหญ หรออาจ

เรยกวา ดงจาก ในบรเวณน าจด และน ากรอย ทมน าเคมขนถง สามารถเตบโตไดดในดนโคลน ทมไม

ใหรมเงาปะปนอยดวย มกอยในชวงทมน าจดและน ากรอยปนกน

8

ทบทวนวรรณกรรม

ในสวนนผวจยจะตองท าความเขาใจในแนวคดและทฤษฎ รวมไปถงขอมลตาง ๆ ท

เกยวของกบสงทตองการท าการศกษา เพอสามารถน าไปวเคราะหปรากฏการณ ในพนทสนามวจย

ดงนน ในการศกษาครงน จงมการทบทวนขอมล แนวคดและทฤษฎทเกยวของกบการศกษา ดงน

1. บรบทของชมชนยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

2. ทรพยากรปาจาก

3. แนวคดวถชวต

4. แนวคดวฒนธรรมชมชน

5. แนวคดการด ารงอยของวฒนธรรม

6. แนวคดอตลกษณ

7. งานวจยทเกยวของ

บรบทของชมชนยำนซอ อ ำเภอกนตง จงหวดตรง

ประวตควำมเปนมำ

ต าบลยานซอ เปนต าบลหนงใน 10 ต าบลของอ าเภอกนตง จงหวดตรง ต าบลยานซอ มผ

เลาใหฟงวา เมอสมยกอนไดมชาวจนจากโพนทะเลกลมหนงไดอพยพมา โดยลองเรอมาตามแมน าตรง

เรอยมา เมอมาถงเหนท าเลทตงทเหมาะสมกไดขนฝงทบรเวณแมน าตรง จากนนกไดชกชวนพรรค

พวกทเดนทางมาดวยกนตงถนฐานบรเวณแมน าตรง โดยไดต งบานเรอนทอยอาศยในลกษณะเรยง

ตอๆ กนไปในแนวเดยวกนชาวบานจงเรยกวา "บานยานซอ" หรอ "ต าบลยานซอ" ในปจจบนซงใน

ต าบลยานซอ ประกอบไปดวย 4 หมบานดงน

หมท 1 บานโคกทราย เปนการเรยกชอหมบานตามลกษณะภมประเทศ กลาวคอ ไดม

ชาวบานจ านวนหนงไดมาตงถนฐานบรเวณททมลกษณะเปนเนนสงๆ ต าๆ ลกษณะพนดนสวนมาก

เปนดนรวนเปนทราย ชาวบานเลยเรยกวา "บานโคกทราย" จนถงปจจบน

9

หมท 2 บานตก เปนการเรยกชอหมบานตามทศของการตงถนฐาน กลาวคอ ไดม

ชาวบานจ านวนหนงไดมาตงถนฐานทางทศตะวนตก ชาวบานเลยเรยกวา "บานตก" จนถงปจจบน

หมท 3 บานในลม เปนการเรยกชอหมบานตามลกษณะของท าเลทตงถนฐาน ไดม

ชาวบานจ านวนหนงไดมาตงถนฐานรวมกนในพนททเปนทลมรมแมน าตรง ชาวบานเลยเรยกวา "บาน

ในลม" จนถงปจจบน

หมท 4 บานทงอฐ เปนการเรยกชอหมบานตามลกษณะภมประเทศ กลาวคอ พนท

สวนมากเปนทราบ สภาพดนเปนดนเหนยว ซงดนเหนยวดงกลาวเหมาะแกการน ามาใชท าอฐดนเผา

ชาวบานจงไดน าดนเหนยวดงกลาว มาท าอฐดนเผาส าหรบสรางบาน ชาวบานเลยเรยกวา "บานทงอฐ"

จนถงปจจบน

ค ำขวญประจ ำต ำบลยำนซอ

ถนครองยานซอ ลอชอพอทานอนทร

อรอยลนขนมจาก จกสานมากเสวยนหมอ

เจาพอแหงฝพาย หลากหลายวฒนธรรม

แผนทต ำบลยำนซอ จงหวดตรง

ภาพท 1 แผนทต าบลยานซอ จงหวดตรง

ทมา : องคการบรหารต าบลยานซอ จงหวดตรง, 2557

10

ลกษณะทตงและอำณำเขต

โดยทวไปมสภาพเปนทราบลมๆ ดอนๆ คลายลกคลน ซงกระจายไปทวทงต าบล พนทสวน

ใหญใชในการท าการเกษตร มแหลงน าธรรมชาตทเกษตรกรสามารถน าน าจากแหลงน าไปใชประโยชนใน

การท าการเกษตร ซงแตละแหงจะมปรมาณน าใชไดตลอดป แตบางแหงจะขาดน า ซงแหลงน าธรรมชาต

คอ แมน าตรง โดยจะไหลผาน หมท 1, 2, 3 และหม 4

ทศเหนอ : ตดตอกบ ต าบลโคกยาง

ทศใต : ตดตอกบ แมน าตรงและต าบลบอน ารอน

ทศตะวนออก : ตดตอกบ แมน าตรง

ทศตะวนตก : ตดตอกบ ต าบลคลองล, ต าบลบอน ารอน

ทรพยำกรจำก

ตนจาก (Mangrove Palm) เปนตนไมประเภทปาลม (palm)ชนดหนง โดยอยในวงศปาลม

(Palmae หรอ Arecaceae) โดยจดอยในวงศยอย Subfamily Nypoideae ซงวงศยอยนกมอยเพยง

สกลเดยว และชนดเดยวกคอตนจากทเราๆทานๆพบเหนอยทวไปตามรมน ารมคลองตางๆ โดยเฉพาะ

แถบๆปากแมน าและปากอาว ชอพฤกษศาสตรของตนจากคอ Nypa fruitcans โดยค าวา Nypa นมา

จากค าในภาษามาเลยคอค าวา Nipah ในธรรมชาต ตนจากพบขนอยตามรมล าน าและตามทดน

ตะกอน ทลมรมฝงและปาชายเลน โดยเฉพาะบรเวณใกลปากแมน าสายตางๆโดยพบตงแตประเทศศร

ลงกา ชายฝงดานตะวนออกของประเทศอนเดย , เอเชยตะวนออกเฉยงใต, ฟลปปนส , หมเกาะ

โซโลมอน ,ตอนเหนอของออสเตรเลย , และหมเกาะรวกว (หรอโอกนาวา)ของประเทศญปน ตนจากน

มลกษณะทแตกตางจากพชวงศปาลมอนๆ หลายอยาง เชนลกษณะของชอดอกและล าตน จนตองจด

อยในวงศยอยของตวเองแยกตางหาก ดอกแตละดอกเปนดอกเพศเดยว แตในชอดอกนงนนจะมทง

ดอกตวผและดอกตวเมย เมอเมลดเรมแกกจะงอกรากตงแตเมลดยงคงตดอยกบทะลายเมอแกเตมทก

จะหลนลงน า และลอยไปกบสายน ากอนจะไปตดตามสนดอนหรอตลงทอยหางออกไปเพอเตบโตเปน

ตนใหมตอไป ล าตนของตนจากนนอยใตดน โดยจะแตกหนอใหมออกไปเรอยๆในลกษณะทวคณ

(Dichotomous ) คอจากหนงกจะแตกออกเปนสองตน จากนนกจะกลายเปนส , แปด ,สบหก ,

11

สามสบสอง ไปเรอยๆตามล าดบ หลกฐานทางฟอสซลแสดงใหเหนวา ตนจากนถอก าเนดขน

หลายลานปมาแลว และคาดวาจะเปนหนงในพชใบเลยงเดยวชนดแรกๆทววฒนาการขนมา เนองจาก

มการพบฟอสซลของละอองเกสรของดอกจาก ในตะกอนดนยคอโอซน (Eocene) (ประมาณ 60 ลาน

ป)จากบรเวณใกลๆกรงลอนดอน ประเทศองกฤษ ซงเปนหลกฐานหนงทแสดงใหเหนวาในอดต

ภมอากาศของโลกนนแตกตางไปจากปจจบน เนองจากในปจจบนนตนจากจะพบเฉพาะในบรเวณ

เอเชยตะวนออกเฉยงใตและพนทใกลเคยงเทานน

จาก (Nypa) เปนพชจ าพวกปาลมทมชอสามญวา Nipa Palm โดยมการจดอยทในวงศยอย

Nypoideae ซงมสกลเดยว (Nypa)และเปนปาลมเพยงชนดเดยวทเปนพชในปาชายเลน และมล าตน

อยใตดนนบเปนพชเกาแกมากชนดหนง ทมซากดกด าบรรพอายถง 70 ลานป จากพบไดทวไปใน

เอเชยใต และเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทงในบรเวณน าจด และน ากรอย ทมน าเคมขนถง มกจะขนเปน

ดงขนาดใหญ เรยกวา ปาจาก หรอดงจาก

ตนจากพชเกาแกตกด าบรรพทสบสายขยายพนธมานานหลายสบลานป มล าตนอยใตดนเปน

กลม ใบสเขยวชอมชมแทงขนมาเปนกอเรยกวา หนจาก หรอ ทางจาก ลกษณะใบสเขยวเรยงรายแทง

สลบเรยงรายคลายขนนก ดอกมสเหลองสด ชอดอกงอกเปนงวง แทงทะลวงออกมาระหวางกาบใบท

อยใตดน ผลมสน าตาลเขม เบยดรวมกนเปนกระจกเรยกวา ทลายจาก

ตนจากเปนพชประจ าถนดนแดนสมทมลมปากน า มกขนบรเวณน ากรอย รอยตอระหวางน า

จดและน าเคม ท าใหบรเวณชมชนชายฝงปากแมน ามตนจากขนอยมากมาย และดวยความมหศจรรย

ทธรรมชาตมอบให ตนจากจงเปนพชทสามารถน ามาใชประโยชนไดทกสวน ซงลวนเกดจากภมปญญา

ทองถน ของผคนบนถนฐานบรเวณชายฝงปากแมน า การเขาถงและการใชประโยชนจากตนจาก

ชาวบานสามารถเขาถงทรพยากรปาจากไดโดยทเปนของสวนรวม ใครกสามารถเขาถงได และยง

สามารถน ามาใชประโยชนโดยตนจากสามารถน ามาแปรรปไดหลากหลาย ทงของเลน ของกน ของใช

เพมมลคาจากพชพนบานประจ าทองถนใหเปนสนคามราคา สรางรายไดใหแกชมชน

ลกษณะทำงกำยภำพ

จากเปนพชทมล าตนอยใตดน ตนตงตรง ซงมกจะเปนดนโคลนสวนทเราเหนของจากนน คอ

สวนใบและชอดอกเทานน โดยทโคนใบมกะเปาะอากาศ ชวยพยงใหใบชขนเหมอนชชพ แตแมวาล า

ตนของจากจะอยใตดนแตใบทโผลขนมานน อาจชขนไปสงไดถง 9 เมตร โดยไมมสวนของล าตนให

เหนเลย

12

ดอกและผล

ดอกของปาลมเปนลกษณะชอ กลม ดอกตวเมยทปลาย ดอกตวผอยตรงโคนชอดอกสวนผล

นนมเปลอกแขง กระจกเปนทะลายหลายผลเปลอกสน าตาล ขางในมเนอเมลดสขาว มปรมาณเนอไม

มากนก เมอสกเตมทผลจะแยกจากกลม ลอยน า สามารถแพรพนธไปไดไกลๆบางครงกแตกหนอขณะ

ยงลอยน า

ประโยชน

จากเปนพชทคนไทยรจกมานาน และใชประโยชนของจากไดเปนอยางดตงแตใบจนถงผล

ใบจากมลกษณะคลายใบมะพราว แตมความเหนยว และกวางกวา ท าใหสามารถใชน ามาเยบเปนตบ

เรยกวา "ตบจาก" แลวน าไปมงหลงคา กนแดดกนฝนไดเปนอยางด แมวาจะใชงานไปนาน ใบจาก

กรอบ เปลยนจากสเขยวเขม เปนสเหลอง สน าตาล กระทงเกอบเปนสด า แตกยงคงกนฝนและ

แดดได จนกวาจะแหงกรอบและผไป ค าวา "หลงคาจาก" หรอ "หลงคามงจาก" จงเปนทรจกกนดใน

สงคมไทย การใชใบจากมงหลงคายงคงนยมใชจนปจจบน โดยเฉพาะในแถบทอยใกลล าคลองและท

ราบลมมตนจากชกชม ใบจากยงมประโยชนใชหออาหาร ทเรยกวา ขนมจาก ซงเปนขนมทท าจาก

แปง น าตาล และมะพราว ผสมกนจนเหลวไดท แลวน าหอดวยใบจาก ปงบนไฟกจะไดขนมจากท

อรอย มกลนหอม รสชาตด เปนขนมไทยอกอยางหนงทรจกกนด แมอาจมการใชใบมะพราวมาหอ แต

กไดรสชาตทไมอรอยอยางการใชใบจากจรงๆ ใบจากทยงไมแก หากยงใชเปนใบหอยาสบได โดยลอก

ใบจากทตากแหงแลวออกเปนแผนบางๆ แลวตดใหพอดส าหรบมวนยาสบ

ผลจากทสกแลว จะเปนเยอสขาว ใส นม มรสหวาน นยมรบประทานเปนของหวาน มาชา

นานดงความปรากฏใน"พระราชนพนธกาพยเหชมเครองคาวหวาน" ทยกมาขางบน

นอกจากนในบางทองถนยงตดปลายชอดอกของจาก เพอเอาน าตาลจากไปท าเปนน าเมา

เชนเดยวกบทนยมใชน าตาลจากตนตาลและมะพราว สวนผลออนทแตกหนอ จะมจาวอยขางใน

น ามารบประทานไดเชนเดยวกบจาวตาล หรอจาวมะพราว สวนกลบดอกนนน าไปเปนสวนผสมของชา

สมนไพรได

1. จากทใชมงหลงคาเราเรยกวา ตบจาก ลกษณะนามของจาก กคอ ตบ เปนการน าเอาใบ

จากทแกมาทบซอนหรอเกยกนทละ2-3 ใบ แลวพบครง น ามาพบครอบไมไผ ทตดไวเปนซๆ แลวเยบ

ตรงดวยตอกคลา ท าเชนนไปเรอยๆ จนกระทงเตมตบกผกมดกนลย อายการใชงานของจากจะอยได

ประมาณ 6 เดอน – 1ป

13

2. ใบจากททใชสบบหร ท าจากยอดออนของตนจาก น ามาตดเปนใบ ๆ ตากทงไวใหแหง

แลวน ามาลอกเยอบางๆ ออก มวนแลวตากแหงอกครงกอนตดขนาดพอเหมาะกบมวนบหร มดเปนมด

ๆ หรอบรรจซองพลาสตกจ าหนาย

3. น าสมจาก เปนการน าน าเลยงจากงวง (ชอดอก)ของจาก โดยการตดปลายงวงบางๆ แลว

น ากระปองพลาสตก หรอขวดพลาสตกทเปดปากกวางไปรอน าทหยดไว หากเกบบอย ๆ กจะท าให

น าสมมคณภาพด สะอาด เมอไดน ามาแลวกน ามาเทหมกไวในไหทสะอาด ทงไว ประมาณ 1- 2 เดอน

กน ามาบรรจขวดออกจ าหนายขวดละประมาณ 6-10 บาท น าสมจากน ผบรโภคจะน าไปท าน าพรก

จมปลากระเบนเคม หรอไมกน าไปตมกบปลากระบอกหรอปลากะพง เรยกวาปลาตมสม

4. ลกจากลอยแกว เปนขนมหวานทน าลกจากออนมาผาแลวควกเอาเนอลกจากมาลางน า

ตมน าใสลกจากลงไปแลวตามดวยน าตาลชมรสชาตหวานพอเหมาะยกลง ปลอยไวใหเยน เสรฟพรอม

น าแขง รบประทานในยามทอากาศรอนๆ รสชาตดนก ลกจากนรสชาตคลายลกชดแตราคาถกกวา ซง

สนทรภเองยงกลาวถงความเหมอนและความตางในนราศเมองเพชรวา

ในล าคลองสองฟากลวนจากปลก ทะลายลกดอกจากขนฝากแฝง

ตนจากถกลกชดนนตดแพง เขาชางแปลงชอถกเรยกลกชด

ปจจบนหากตองการรบประทานลกจากลอยแกว สามารถหารบประทานไดโดยการไป

รบประทานอาหารทครวณชา ซงเปนรานอาหารทปรงอาหารจ าพวกอาหารทะเลสดรสชาตอรอยมาก

ไมวาจะเปน แกงเลยงสมปอยกบกงสด ปลาอนทรราดเตาซ ฉฉปลากระเบนใบรา ฯลฯ เมอ

รบประทานอาหารทสงมาเสรจ เจาของรานกจะมาเสรฟลกจากลอยแกวทหอมหวานอรอย แตทงนก

ตองเปนไปตามฤดกาล เพราะลกจากเปนผลตผลจากธรรมชาตมใชโรงงานทจะสงการได ตามใจ

ปรารถนา

5. ขนมจาก เปนน าใบจากทคอนขางแกมาท าเปนใบหอแปงขนม โดยการตดดานหวและ

ปลายใหไดขนาดพอเหมาะ ตวแปงมแปงขาวเหนยว มะพราวทนทกขด และน าตาลปบผสมน าตาล

ทราย หรอจะใชอยางใดอยางหนง ตามแตรสชาตทปรารถนา ดวยสวนผสมทเทาๆ กนเชน 1:1:1 กก.

เหยาะเกลอลงเลกนอยเพอรสชาตทกลมกลอม หากใชมะพราวมากกวาสวนผสมอนๆ จะท าใหขนม

อรอยยงขน และไมตองทาน ามนทใบจาก คลกเคลาใหเขากนระหวางนนกตดไฟเตรยมยางขนม โดย

ท าเตาเปนรปรางส าหรบวางขนมจากได ของโบราณจะใชปบ วาง 2 ขาง แลวน าทางจากมาวางพาด

ขนานเปนแนวยาว ตดไฟกาบมะพราว ใหลกโชนกระจายไปตามแนวของราววาง น าใบจากมาเกย

14

ซอนทบครงใบกลดไมกลดทท าจากกานมะพราวหรอกานจาก ตกขนมประมาณ 1 ชอนโตะใสลงไป

เกลยไปตามแนวของใบจากปดหอ กลดดานบน ตรงกลาง หว ปลาย น าไปวางบนราวไฟทเตรยมยาง

กะระยะเวลาคอยพลกขนมใหสกทงสองดาน กอนสกเนอขนมจะเดอดสงกลนหอม ใบไมจะเรมออกส

น าตาลเปนสญญาณเตอนใหน าลายไหล กองเชยรจะเรมมาออ รอรบขนมจากรอนๆ วธการ

รบประทานโดยไมตองดงไมกลด กคอฉดหรอดงกานจากทอยขางหอออกเปนแนวยาวตลอดแนว ขนม

จากกจะหลดรอนออกมาดานขาง(ระวงมอพอง) กอนรบประทานกรณาเปาลม 2-3 ครงเพอระบาย

ความรอน ปองกนลนพอง ปจจบนมการประยกตขนมจากทงการยางและการปรงรสชาต โดยเตาปง

ยางส าเรจรปสะดวกใชสะดวกพกพา รสชาตกมการผสมน าใบเตยหอม ผสมเนอมะพราวออน ผสมมน

ส าปะหลงขด ผสมฟกทองและผสมเผอกหนฝอย และคงจะมขนมจากชาเขยวในไมชา แมวาใบจากกบ

ใบมะพราวจะมลกษณะคลายคลงกนแตไมอาจใชแทนกนได กลนหอมของขนมจากทานผรบอกวามา

จาก “นมจาก” คอขนคทสน าตาลททอดไปตามแนวกานของใบจากตามรป นนละคอทมาของความ

หอมอรอยของขนมจาก

6. หมาจาก เปนภาชนะทใชส าหรบตกน าในบอทน าในหนาแลง เนองจากน านอย ตะกอน

หรอเลนกนบอขนไดงาย ตองระมดระวงในการตกมใหกระทบกระเทอนถงกนบอ หากน ามากการใช

ถงเหลกถงพลาสตกตกจะไดปรมาณทมากกวาสะดวกกวา แตเมอน านอยและลกภาชนะทเบาและเลก

ยอมจะดกวา หมาจากจงเปนภมปญญาเพอความอยรอดอยางหนงเชนกนวธการท าหมาจาก เรมจาก

ตดทางใบจากออนมา 1 ทาง แลวตดใบจากออกจากทาง รวบทางจากตามจ านวนทตองการประมาณ.

30-50ใบ ตดสวนหวสวนปลายใหเทากน น าใบจากมาคลใหคลายจากรอยพบ การซอนใบจากเพอท า

หมาจากตองใชทง 2 มอและ 1 เทา มอหนงรวบปลาย เทาเหยยบใบจากสวนทเรยงซอนกนแลว

มอหนงหยบใบใหมมาเรยงซอนลกษณะเหมอนกบการเขาเดอยไม ถาหลดใบใดใบหนงกจะหลดหมด

ตองเรมตนใหม ยงกวางยงยากตอการท า เมอเรยงซอนจนไดความกวางทตองการกรวบปลายผกทง 2

ดาน แลวน าปลายทงสองมาประกบรดรอยดวยตอกทท าจากทางจากอกครงหนง กจะไดหมาจากตาม

ตองการ หมาจากนไมตองฉดวคซนปองกนพษสนขบาเสยดวยปจจบนหมาจากถกยกเลกภาระหนาท

ในการตกน า หากแตไดรบเกยรตใหมาเปนเครองประดบตกแตงบานแทนดวยการใชน ายาเคลอบเงา ก

เปนวาสนาของหมาจากไป

15

แนวคดวถชวต

ควำมหมำยของวถชวต (Lifestyle or Style of Life)

จากการศกษาต ารา เอกสาร และรายงานการวจยทเกยวของกบวถชวต (Lifestyle or Style

of Life) ผวจยพบวา มการใชค าทมความหมายใกลเคยงกนกบค าวาวถชวต ไดแก ค าวา แบบแผน

ชวต การด าเนนชวต รปแบบชวต ซงไดมผใหความหมายไวดงน

สาราน ก รม เว บ ส เตอร (Webster’s New World Dictionary, 1994 , น .781 ) ให

ความหมาย วา วถชวต หมายถง การด าเนนชวตโดยภาพรวมของบคคลซงสะทอนใหเหนถง ลกษณะ

และคานยมของบคคลนน

นอกจากน ไดมผใหความหมายของวถชวตไวแตกตางกน เชน

โอไบรเอน (O’Brien, 1976, น.39-40) ใหความหมายวา แบบแผนชวต หมายถง นสยท

ประพฤตในการด ารงชวต เชน การออกก าลงกาย การรบประทานอาหาร การดแลสขภาพ การ

ประกอบอาชพ และการชวยเหลอสงคม

องคการอนามยโลก (WHO. Health Education Unit, 1986, น.118) ใหความหมายของ

วถชวตวา หมายถง แบบแผนของการแสดงพฤตกรรมของบคคลซงเปนไปตามสภาพสงคม เศรษฐกจ

และความสามารถในการเลอกแสดงพฤตกรรมนน

ซงเกอร (Walker; Schrist; & Pender, 1987, น.76) (citing Singer, 1982, น.303-315)

ใหความหมายของวถชวตวา เปนแนวทางการด าเนนชวตหรอแบบแผนของการปฏบตของ ประชาชน

ในเรองการท ากจกรรมตางๆ ในแตละวน

คลบอก; เอรนส ; และมองโกเมอร (Kulbok; Earls & Mongomery, 1988, น.25) ใหความ

หมายวา วถชวต หมายถงการทบคคลแสดงออกถงพฤตกรรม การด าเนนชวต ซงบคคลนน ไดเลอก

แลว โดยทมผลกระทบตอสขภาพรางกายของคนนน ในดานดหรอไมดกได

จากความหมายดงกลาว พอสรปไดวา วถชวตหมายถง รปแบบการด าเนน ชวตประจ าวน

ของบคคลทมผลตอคณภาพชวตของบคคลนนๆ ส าหรบวถชวตเกษตรกรแบบ ผสมผสานหมายถง

รปแบบและแนวทางการด าเนนชวตของเกษตรกรทท าการเกษตรแบบ ผสมผสาน

มนษยทกคนลวนมศกยภาพในตนเองและมเปาหมายในการด าเนนชวตแตกตางกนไป ขนอย

กบองคประกอบตางๆ ของแตละบคคล แตเปาหมายทแทจรงของมนษยอาจไมแตกตางกน นนกคอ

16

ชวตทมความเจรญงอกงามและมความสข จะตางกเพยงแตวธการหรอวถการด าเนนชวตซง แตละ

บคคลเลอกทจะเดนทางไปสเปาหมายของตนเอง การด าเนนชวตหรอวถชวตของแตละบคคล ยอมเป

นผลมาจากแนวคดเกยวกบวถชวตหรอประสบการณการเรยนรของบคคลนนๆ

จากการศกษาเอกสารตางๆ ทเกยวของ พบวามแนวคดเกยวกบวถชวตทหลากหลาย ดงน

ประเวศ วะส (2538, น.19 - 24) ไดกลาวถงการด ารงชวตทมคณคาหรอมวถทถกตอง ทกคน

ควรจะพฒนาศกยภาพของตนเอง โดยการด ารงชวตทมคณคา 5 ประการ คอ เบญจวถ ดงน

1. ปลกมโนส านกแหงความเปนมนษย จดเรมตนของการด ารงชวตอยางมคณคา อยทการ

ปลกมโนส านกแหงความเปนมนษยของตนเองใหตระหนกรวา เรามศกยภาพทจะเรยนรท จะรก และ

ทจะเปนอสระ คอ พนจากความบบคนได มโนส านกท าใหเกดพลงอ านาจแหงเจตจ านง พลงนกอให

เกดพลงชวต ชวยใหชวตด ารงอยได และมความส าเรจ

2. สมผสเพอนมนษยและธรรมชาต ในสงคมสมยใหม ชวตและการท างานของคน อยกบ

ความเทยม ท าใหแปลกแยกจากธรรมชาตและเพอนมนษย ชวตมนษยทแปลกแยกจาก ธรรมชาตและ

จากเพอนมนษยท าใหเกดปญหาทางจต สงคม และปญญา อนเปนตนเหตแหงปญหา ตางๆ เปนอน

มาก ในสงคมปจจบนชวตทมคณคาตองพยายามใหสมผสกบธรรมชาตและสมผสกบ ชวตเพอนมนษย

ไวเสมอๆ เพอพฒนาจตใจใหละเอยดออน และพฒนาจตวญญาณใหสงขน ซงจะท า ใหชวตมคณคายง

นก

3. ขยายความรกเพอนมนษยและความรกธรรมชาตออกไปอยางกวางขวางโดย ปราศจาก

เงอนไขทางลทธ อดมการณ หรอชนชนใดๆ ใหจตใจเตมไปดวยมตรไมตรและเอออาทรตอ สรรพสง

ทงหลาย มความรกสากล เมอท าไดดงนมากขนเรอยๆ จตใจจะสงบ ประสบความงาม ความสขและ

อสรภาพ ท าใหอยในฐานะทพรอมจะเรยนรจากทกสงทกอยาง ทกสถานการณตาม ความเปนจรง

ตามปกตมนษยเรยนรไดยากเพราะมวไปของตดอยในอารมณ แตเมอมความรกสากล แลว สามารถ

เรยนรไดจากคนทกคนและจากทกสถานการณ จะท าใหมศกยภาพมาก

4. รวมกลมท าใหเกดความเปนชมชน การรวมกลมของบคคลจ านวนหนงทม วตถประสงคร

วมกนมความเอออาทรตอกน มการเรยนรและการกระท ารวมกน และมองคกรจดการ จะเกดความ

อบอนและความสขอยางทวมทน มพลงการเรยนรและพลงการสรางสรรคสงมาก เมอเกดสภาพดงกล

าวขนเรยกวา มความเปนชมชน และเครอขายของชมชน จะท าใหแกปญหาได ทกชนด

17

5. การเปนบคคลเรยนร ในยคสมยแหงความสลบซบซอนและความเปลยนแปลง อยางรวด

เรว คนทกคนตองเปนบคคลเรยนรและมกระบวนการเรยนรทเหมาะสม สามารถเรยนรได จากทกคน

และทกสถานการณ การรอะไรแจมแจงท าใหเกดความสข เพราะท าใหเกดอสรภาพ หรอ การหลดพ

นจากความไมร ความไมรท าใหเกดความบบคน การเรยนรทถกตองท าใหรความจรง เกยวกบ

ธรรมชาต มนษยและสงคมทงทางวตถธรรมและนามธรรม รวมไปจนถงทางวญญาณ การร ความจรง

ท าใหมศกยภาพสงคมเรยนร และบคคลจะตองเปนบคคลเรยนร การเรยนรท าใหชวตมคณคายง

สญญา สญญาววฒน (2544, น.41 - 42) ไดกลาวถงแนวคดวถชวตทจะด ารงคณคาหรอ เพม

คณคาใหกบชวตไวดงน

1. สรางสมดลทางกายภาพ คอ การท าใหรางกายแขงแรง สขภาพกายด

2. สรางสมดลทางจต คอ การท าใหจตมความมนคง สขภาพจตด

3. สรางสมดลทางสงคม คอ การท าใหครอบครวมความอบอน กลมเพอนมนคง

4. สรางสมดลทางเศรษฐกจ คอ การท าใหฐานะทางเศรษฐกจมนคง

5. สรางสมดลทางจตวญญาณ คอ การมคณธรรมจรยธรรม ท าประโยชนตน พรอมๆ ไปกบ

ประโยชนทานดวย

6. สงเสรมสมดลทางธรรมชาต คอ การท าใหธรรมชาตคงความหลากหลาย สามารถรกษา

ความสมดลในระบบนเวศน

สเมธ ตนตเวชกล (2543, น. 2) ไดกลาวถงแนวคดวถชวตเศรษฐกจพอเพยงวาเปน ปรชญาท

มมตครอบคลมถง 4 ดาน คอ 1) มตดานเศรษฐกจ 2) มตดานจตใจ 3) มตดานสงคม และ 4) มตดาน

วฒนธรรม ซงในมตดานจตใจ หมายถง การมจตใจทรจกพอ คอ พอด พอประมาณและ พอใจในสงท

ม ยนดในสงทได ไมโลภ ปฏบตตามทางสายกลางหรอมชฌมาปฏปทาในการด ารงชวต นนคอ การ

ด าเนนชวตตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยงในระดบบคคล ซงมความหมายดงน

เศรษฐกจพอเพยงในระดบบคคล คอความสามารถในการด ารงชวตไดอยางไม เดอดรอน

ก าหนดความเปนอยอยางประมาณตนตามฐานะตามอตภาพ และทส าคญไมหลงใหลไป ตามกระแส

ของวตถนยม มอสรภาพ เสรภาพ ไมพนธนาการอยกบสงใด หากกลาวโดยสรปคอ หนกลบมายดเส

นทางสายกลางในการด ารงชวต เศรษฐกจพอเพยง จงเปนพนฐานของความมนคง ในการด ารงชวต

ทสงผลใหสามารถพงตนเองได โดยใชหลกการพงตนเอง 5 ประการ คอ 1.การพงตนเองทางดานจตใจ

18

2. การพงตนเองทางดานสงคม 3. การพงตนเองทางดานทรพยากรธรรมชาต 4. การพงตนเองทางด

านเทคโนโลย 5. การพงตนเองทางดานเศรษฐกจ

นอกจากน ธวชชย พชผล (2549, น.132) ไดอธบายไววาแนวความคดการด าเนนชวต แบบ

เศรษฐกจพอเพยง เราสามารถยดเปนหลกในการปฏบตไดกบทกอาชพ นนคอ

1. การจะท างานอะไรตองเรมตนดวยการเรยนรกอน ตองมสตจงจะเกดปญญา

2. ตองมความอดทนมงมน ยดหลกธรรมะ ความถกตองจะท าใหเราสามารถ เผชญหนากบ

ทกสงทกอยางไดโดยไมหวาดกลว

3. ตองมความออนนอมถอมตน เรยบงายและประหยด

4. ท างานโดยมงประโยชนสวนรวมเปนหลก ไมหวงผลอนใด เมองานนนส าเรจ ลลวงสงทเรา

จะไดรบกคอ ความสขในการทเราท าเพอผอนนนเอง

5. ตองรบฟงความคดเหนและเคารพความคดเหนของผ อนบาง เพอไมใหเกด การทะเลาะ

เบาะแวงกน

6. ควรมความขยนหมนเพยร และมความตงใจจรงในการท างานเพอทจะน าไปส ความส าเรจ

7. ตองมความสจรตและมความกตญ ซงเปนเรองทส าคญทสด

8. ควรพงตนเองใหไดกอนทจะพงคนอน และสงเสรมคนเกง คนด ไมอจฉาเพอน รวมงาน

9. ท าอยางใดมาจะไดผลอยางนนตอบแทน ทรงสอนวาถาปลกมะมวงกจะได มะมวง ถาปลก

ความดกจะไดความรกกลบมา

10. ตองมความเออเฟอซงกนและกน ครอบครว สงคม และประเทศชาตจงจะอยรอดได

แนวคดวฒนธรรมชมชน

มผใหความสนใจก าหนดความหมายของค าวา “ชมชน” ไวมาก ผเขยนไดเลอกความหมายท

แตกตางกนออกไปมากลาวไว มดงตอไปน

ความหมาย ตามพจนาน กรมในพจนาน กรม Webster‘s New Dictionary of the

American Language ไดใหความหมายสรปไดวา “ชมชน” หมายถง กลมชนทอยในทองทหรอใน

เมองเดยวกน มอาณาบรเวณหรอเมองท มกลมคนอยรวมกน และกลมคนทอยรวมกนนมความสนใจ

ในเรองตางๆ คลายกน (รชนกร เศรษฐโส, 2522, น.91)

19

ความหมายในพจนาน กรมศพท ส งคมวทยาฉบบ ราชบณ ฑ ตยสถาน พ .ศ . 2524

(ราชบณฑตยสถาน,2524 ,น.112) ใหความหมายวา ชมชนหรอประชาคม คอ

1. กลมยอยทมลกษณะหลายประการเหมอนกนลกษณะสงคม แตมขนาดเลกกวาและมความ

สนใจรวมทประสานงานในวงแคบกวา ชมชน หมายถง เขตพนทระดบของความคนเคย และการ

ตดตอระหวางบคคล ตลอดจนพนฐานความยดเหนยว เฉพาะบางอยางทท าใหชมชนตางไปจากกลม

เพอนบาน ชมชนมลกษณะเศรษฐกจเปนแบบเลยงตวเองทจ ากดมากวาสงคม แตภายในวงจ ากด

เหลานนยอมมการสงสรรคใกลชดกวา และความเหนอกเหนใจลกซงกวา อาจจะมสงเฉพาะบาง

ประการทผกพนเอกภาพ เชนเชอชาต ตนก าเนดเดมของชาตหรอศาสนา

2. ความรสกและทศนคตทงมวลทผกพนปจเจกบคคลใหรวมเขาเปนกลม

ความหมายทนกสงคมวทยาตางประเทศใหไวทควรน ามากลาวถง มดงตอไปน

Robert M .Maclver ( โรเบต เอม .แมคไอเวอร ) ใหความหมายไวในหนงสอ Society ,

Its Structure and changes วา ชมชน คอ กลมชนทอยรวมกน และสมาชกทกคน ไดใหความสนใจ

ในเรองราวตางๆ ทเกดขนในชมชนนนรวมกน มเพยงแตใหความสนใจอยางใดอย างหนงเฉพาะ แต

ใหความสนใจโดยทวไป ซงมขอบเขตมากพอทจะอยรวมกนในชวตประจ าวน นอกจากนแลวชมชนนน

อาจหมายถง การอยรวมกนอยางงายๆ เชน หมบานหนง ชนเผาหนง หรอการอยรวมกนขนาดใหญ

เชน เมองหนงๆ หรอประเทศหนง (ไพรตน เดชะรนทร, 2544, น.1 –2 )

Roland Warran (โรแลนด วอรแรน) ใหความหมายไววา “ชมชน” หมายถง กลมบคคล

หลายๆ กลมมารวมกนอยในอาณาเขตและภายใตกฎหมายหรอขอบงคบอนเดยวกน มการสงสรรคกน

มความสนใจรวมกน มผลประโยชนคลาย ๆกน มแนวพฤตกรรมเปนอยางเดยวกน เชน ภาษาพด

ขนบธรรมเนยม ประเพณ หรอพดอกอยางหนงกคอ มวฒนธรรมรวมกนนนเอง (จรพรรณ กาญจนะ

จตรา , 2530, น.11 ) Cristient T . Onussen (ครสเตยน ท. โอนสเซน) อธบายวา “ชมชน” ไดแก

คนทอยรวมกนในขอบเขตทางภมศาสตรทแนนอน และมความสมพนธและโครงสรางทางวฒนธรรมท

เกยวของและพงพาอาศยกน ความสมพนธและโครงสรางดงกลาวมววฒนาการขนมาจากกระบวนการ

กลมทปรบตวใหเขากบสถานการณทางสงแวดลอมของชมชนจงถอไดวาเปนกลมทางดนแดน ทงน

เพราะการพงพาอาศยกน และการอยรวมกนเปนปกแผนภายในกลมเกดขนไดเนองจากคนในกลม

ส านกเรองเอกภาพ และความสามารถของชมชนอนเพยงพอในการควบคมกระบวนการทางสงคมและ

วฒนธรรม ซงเกดขนในขอบเขตทางดนแดน (สมนก ปญญาสงห ,2532,น.2)

20

Athur Dunham ( อารเธอร ดนแฮม) ใหความหมายวา “ชมชน” คอ กลมมนษยกลมหนง

ตงภมล าเนาอยในอาณาเขตภมศาสตรคอนขางทแนนอนและตดตอกน ตลอดทงมสวนส าคญของชวต

ทวไปอยางเดยวกน เชน มารยาท ขนบธรรมเนยมประเพณ และแบบแหงการพด (สนธยา พลศร,

2533,น.11)

ส าหรบความหมายของชมชนตามทนกวชาการของไทยไดไหไว ทควรน ามากลาวถงมดงน

ประดษฐ มชฌมา ใหความหมายไววา “ชมชน” คอ กลมชนทมความรสกนกคดและ

ผลประโยชนรวมกน อาศยอยในบรเวณ หรอทเดยวกน มการใชประโยชนและบรการทางสงคม

รวมกน (ประดษฐ มชฌมา, 2521,น.42)

พฒน สจ านงค ไดใหความหมายวา “ชมชน” หมายถง ดนแดนทวไปทมจ านวนคนมากวา

2 คนขนไป ทไดรวมกนดวยทรรศนะอยางเดยวกน คอ มความคดเหนพองตองกน รวมตวกนทจะท า

อะไรรวมกนและกหวงทจะประสบความส าเรจนนอยางเดยวกน ( พฒน สจ านงค และคณะ, 2525,

น.4 )

ยวฒน วฒเมธ ใหความหมายวา พนทอนเปนทอยอาศยของคนและหมมายความถงกลมของ

ประชวาชนทอยในพนทนน โดยมความสนใจวตถประสงค เปาหมาย และจดหมายในการทจะอย

รวมกนอยางมความสข (ยวฒน วฒเมธ, 2525,น.3)

สญญา สญญาววฒน ใหความหมายไววา “ชมชน” หมายถง องคการทางสงคมอยางหนงทม

อาณาเขตครอบคลมทองถนหนง และมวลสมาชกสามารถบรรลถงความตองการพนบานสวนใหญได

และสามารถแกไขปญหาสวนใหญของชมชนเองได (สญญา สญญาววฒน, 2526, น. 6)

กรมการพฒนาชมชนใหความหมายวา “ชมชน” หมายถง กลมคนทมความคดเหนไปใน

แนวทางเดยวกน และสามารถด าเนนงานกจกรรมใดๆ เพอประโยชนรวมกนได (กรมการพฒนาชมชน

,2526, น.77)

จรพรรณ กาญจนะจตรา ไดสรปวา ชมชนประกอบดวยกลมชนทมบางสงบางอยาง

คลายคลงกน รวมขนเปนชมชนหนง มความสมพนธซงกนและกน ซงเปนความสมพนธระหวางสมาชก

สถาบ น แล ะกล ม คน ท อ ย ในท อ งท เด ย วก น อย ใต กฎ ห มายห รอ ข อบ งค บ เด ย วก น

(จรพรรณ กาญจนะจตรา, 2530, น.10 –11 )

ทนงศกด คมไขน า ไดสรปไววา “ชมชน” หมายถง กลมคนทอาศยอยรวมกนในทใดทหนง

โดยมความรสกผกพนเปนอนหนงอนเดยวกน มความรสกนกคด และสนใจในสงใดสงหนง หรอสงท

21

คลายๆ กน มการปฎบตตอกนดวยความรสกวาแตละคนเปนสวนหนงของสงคมนน (ทนงศกด คม

ไขน า และคณะ, 2534, น.4 )

จากความหมายตางๆ ดงทไดกลาวมาแลวพอจะสรปไดวา ชมชน หมายถง กลมคนทมาอย

รวมกนในเขตหรอบรเวณเดยวกนทแนนอน มวถการด าเนนชวตคลายกน มความรสกเปนอนหนงอน

เดยวกน มปฎสมพนธตอกนและกนอยภายใตกฎระเบยบกฎเกรฑเดยวกน ดงนนชมชนจงม

องคประกอบดงตอไปน

1. คน (People) คนเปนองคประกอบส าคญยงของชมชน หากปราศจากคนเสยแลวจะเปน

ชมชนไมได

2. ความสนใจรวมกน (Common Interest) คนทอยในชมชนนนจะตองมความสนใจอยางใด

อยางหนงรวมกน และความสนใจดงกลาวเปนผลมาจากการอยรวมกนในอาณาเขตบรเวณเดยวกน

3. อาณาบรเวณ (Area) คนและสถานทเกอบจะแยกกนไมได ตางกเปนสวนประกอบส าคญ

และมสวนสมพนธกนมคนกตองมสถานท แตการจะก าหนดขอบเขตและขนาดของสถานทของชมชน

หนงๆเปนเรองยาก

4. ปะทะสงสรรคตอกน (Interaction) เมอมคนมาอยรวมชมชนเดยวกนแตละคนตองม

จะตองมการตดตอแลกเปลยนและปฎบตตอกน

5. ความสมพนธของสมาชก (Relationship) ความสมพนธตอกนของสมาชกในชมชนเปนสง

ทผกพนใหสมาชกอยรวมกนในชมชนนน

6. วฒนธรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ (Cultural Traditions) ตลอดจนแบบแผนของ

การด าเนนชวตในชมชน (Pattern of Community Life) ซงสวนใหญมลกษณะคลายคลงและเปน

รปแบบเดยวกน

1.2 องคประกอบของชมชน

ไพรนทร เดชะรนทร (2524, น.16 – 17) ไดจ าแนกองคประกอบของชมชนไว 3ประการ

คอ

1. มนษย (Human Component)

2. สงทมนษยคดคนประดษฐขน (Man - Made Component)

3. สงทธรรมชาตสรางขน (Natural Component)

องคประกอบทง 3 ประการนสามารถอธบายได คอ

22

1. องคประกอบดานมนษย

เปนองคประกอบทมบทบาทส าคญยงในชมชน จากววฒนาการของมนษย เปนตนมาจนถง

วนน มนษยชอบอยรวมกนเปนกลม หรอนอกจากจ าเปนตองรวมกนเปนกลม สรปไดวา ในทกชมชน

ไมมใครเลยถกทอดทงอยคนเดยว โดยไมมการไปมาหาสตดตอกบบคคลอนในชมชนนน การอย

รวมกนเปนกลมมหลากหลายลกษณะและหลายรปแบบ เชน ครอบครว กลมพอคา เปนตน คอ มทง

กลมทเปนทางการและไมเปนทางการ ตลอดจนกลมทเรยกวา กลมปฐมภม และกลมทตยภม ความ

จ าเปนทมนษยจ าเปนตองอยรวมกนเปนกลม หรอตองมความสมพนธกบบคคลอนหรอกลมอน ก

เนองจากกจกรรมอยางใดอยางหนงรวมกน และคนท เปนสมาชกของกลมใด ๆกตามยอมม

ความสมพนธตอสมาชกในกลมเดยวกนหรอกบกลมอนๆ อกเปนลกโซเกยวพนกนไปสงเหลานเปน

สวนประกอบทส าคญขององคประกอบดานมนษย

2. องคประกอบดานทสงมนษยประดษฐขน

สงทมนษยคดคนประดษฐขนมหลากหลายลกษณะ ทงทเปนรปธรรมและนามธรรม

และไดน าไปใชในชมชน ไมวาจะเปนเครองอ านวยความสะดวก หรอสงจ าเปนในการด ารงชวต เชน

วทย โทรทศน ตเยน พดลม อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย เครองทนแรง รถยนต นอกจากสงท

เปนวตถแลว มนษยยงสรางแนวความคด ปรชญา คานยม ความเชอ ความรตางๆ เหลานลวนเปนสง

ทมนษยสรางขนทงนน องคประกอบเหลานแตกตางกนไปในแตละชมชน ซงมสภาพและระดบ

ตางกน การประดษฐคดคนของมนษยไมมทสนสด และสบตอกนไปตลอดเวลา สงทงหลายทมนษย

คดคนขนมานจะมความสมพนธกนตอกนในแตละชนดของมนเอง ความสมพนธเหลานคลายๆ กบ

ลกโซทตอกนเปนชวงๆ อนเปนการแสดงถงความสมพนธภายในองคประกอบของสงทมนษยคดคน

ขน เชน สรางรถยนตขนมากน าไปวงบนถนนทสรางขนมา และอาจะท าใหเกดฝนปลวไปสรางความ

เดอดรอนใหกบชาวบานหรอสามารถทจะขนผลบผลตพวกพชผก ผลไมไปขายในตลาดไดเรวขน เปน

ตน

3 .องคประกอบดานสงทธรรมชาตสรางขน

สงทธรรมชาตสรางขนมาหมายรวมทกอยาง ทเกยวของกบพช สตว ทรพยากรธรรมชาต

ทงหลาย ซงทกชมชนจะมสงทธรรมชาตสรางขนเปนสวนประกอบอยทงนน สงตางๆแตละชนดใน

ชมชนทธรรมชาตสรางขนจะมความสมพนธตอกนเหมอนองคประกอบทกลาวมาแลวทง 2 ประเภท

23

เชน สภาพอากาศทแหงแลงจะท าใหดนแตกระแหงและไมมน าเพยงพอส าหรบการเจรญเตบโตของ

พชผลทงหลาย เปนตน

องคประกอบของชมชนท ง 3 ประการ จะมความสมพนธและมการปฎบตตอกน

องคประกอบทอยภายในชมชนหนงๆ เรมจากองคประกอบดานมนษย นอกจากจะมความสมพนธ

และปฏบตตอกนแลว ยงจะตองไปมความสมพนธตอสงทธรรมชาตสรางขนดวย เชน มนษยรวมมอ

กนไปชวยกนตดไมในปา แลวน ามาสรางบานเรอนทอยอาศย เปนตน

อนง ในการจ าแนกองคประกอบของชมชนเปน 3ประการ ดงไดกลาวมาแลวนน ไดม

นกวชาการผปฏบตงานเกยวกบการพฒนาชมชนในภาคสนาม น าไปใชเปนแนวทางจ าแนก

องคประกอบชมชน โดยเฉพาะชมชนในระดบหมบาน วามองคประกอบ 3ประการ คอ คน

สงแวดลอม และสถานการณ (ศนยชวยเหลอทางวชาการพฒนาชมชนเขตท 3, 2535, น.4) โดยม

ค าอธบายประกอบดงน

1. คน เปนองคประกอบส าคญของชมชน และเปนเปาหมายส าคญทตองไดรบการพฒนา

กอนสงอนๆ ถาเราสามารถพฒนาคนในชมชนไดแลว การพฒนาดานอนๆ กจะเกดผลส าเรจตามมา

แตถาเราไมสามารถพฒนาคนไดแลว การพฒนาดานอนๆ กจะประสบกบความลมเหลว โดยสนเชง

ดงนนในการพฒนาชมชนจงเปนหลกการพฒนาคนเปนทส าคญ กลมคนควรไดรบการพฒนาในชมชน

มหลายกลม เชน เดกเลก เยาวชน สตร ผน าทองถนและกลมผน ากลมตางๆ รวมทงประชาชนทก

เพศทกวย ทมปญหาในการด ารงชวตดานตางๆ

2. สงแวดลอม หมายถง ทกสงทกอยางทอยรอบๆ ตวคน ซงมผลกระทบตอการด ารง

ชวตประจ าวน เปนสงทมอยตามธรรมชาตและสงแวดลอมทมนษยสรางขน สงแวดลอมเหลานจะเปน

สมบตรวมกนของชมชน เชน ถนน สะพาน ปาไม แหลงน า วด โรงเรยน ศนยพฒนาหมบาน สถาน

อนามย ทสาธารณะ ตลอดจนสงท เปนโครงสรางพนฐานเพอการพฒนาดานตางๆ ของชมชน

สงแวดลอมมความสมพนธกบตวคนมาก เพราะถาสงแวดลอมไมด ความเปนอยของคนในชมชนกจะ

เกดความล าบากตามไปดวย

3. สถานการณ หมายถง เหตการณหรอความเคลอนไหวตางๆในชมชนอนเปนผลมาจากการ

ตดตอปะทะสงสรรคกนระหวางคนในชมชน ทงแบบทเปนทางการและไมเปนทางการ ถาการตดตอ

ปะทะสงสรรคกนระหวางคนเปนไปในแนวทางทด สถานการณกจะด แตถาการตดตอปะทะกน

24

ระหวางคนเปนไปในทางลบ เชน การชงดชงเดน การแกงแยงผลประโยชน ขาดความรวมมอสามคค

สถานการณในปจจบนกจะเลวรายลงไปดวย

ดงนนองคประกอบท ง 3 ประการของชมชน ถาเราสามารถท าตวให เปนคนด

สงแวดลอม ด และสถานการณกจะดตามไปดวย จะท าใหชมชนนาอย มความสงบสข ประชาชนก

จะมคณภาพชวตทดในทสด

3.1 แนวคดและทฤษฎเกยวกบชมชน

“ชมชน” (Community) คอ ดนแดนแหงการรวมตวทางสงคมทเปน การสมครใจกอขนเอง

โดยประชาชน สวนใหญแลวสนบสนนตนเองเปนเอกเทศ จากรฐและอยในกฎเกณฑทก าหนดขน

Community ประกอบดวยองคกรตางๆ ทงทางการและไมเปนทางการ รวมถง กลมความสนใจ

(ชมรม) กลมวฒนธรรม และศาสนา สมาคมอนรกษหรอพฒนาสงคม/กลม

Robert M .MaclverใหความหมายไวในหนงสอSociety, Its Structure and changes วา

ชมชนคอ กลมชนทอยรวมกน และสมาชกทกคน ไดใหความสนใจ ในเรองราวตางๆ ทเกดขนในชมชน

นนรวมกน มเพยงแตใหความสนใจอยางใดอยางหนงเฉพาะ แตใหความสนใจโดยทวไป ซงมขอบเขต

มากพอทจะอยรวมกนในชวตประจ าวน นอกจากนแลวชมชนนนอาจหมายถง การอยรวมกนอยาง

งายๆ เชน หมบานหนง ชนเผาหนง หรอการอยรวมกนขนาดใหญ เชน เมองหนงๆ หรอประเทศหนง

(ไพรตน เดชะรนทร, 2544, น. 1 –2)

Roland Warran ใหความหมายไววา “ชมชน” หมายถง กลมบคคลหลายๆกลมมารวมกน

อยในอาณาเขตและภายใตกฎหมายหรอขอบงคบอนเดยวกน มการสงสรรคกน มความสนใจรวมกน

มผลประโยชนคลาย ๆกนมแนวพฤตกรรมเปนอยางเดยวกน เชน ภาษาพด ขนบธรรมเนยม ประเพณ

หรอพดอกอยางหนงกคอ มวฒนธรรมรวมกนนนเอง (จรพรรณ กาญจนะจตรา,2530 , น.11 )

CristientT .Onussenอธบายวา “ชมชน” ไดแก คนทอยรวมกนในขอบเขตทางภมศาสตรท

แนนอน และมความสมพนธและโครงสรางทางวฒนธรรมทเกยวของและพงพาอาศยกน ความสมพนธ

และโครงสรางดงกลาวมววฒนาการขนมาจากกระบวนการกลมทปรบตวใหเขากบสถานการณทาง

สงแวดลอมของชมชนจงถอไดวาเปนกลมทางดนแดน ทงนเพราะการพงพาอาศยกน และการอย

รวมกนเปนปกแผนภายในกลมเกดขนไดเนองจากคนในกลมส านกเรองเอกภาพ และความสามารถ

ของชมชนอนเพยงพอในการควบคมกระบวนการทางสงคมและวฒนธรรม ซงเกดขนในขอบเขตทาง

ดนแดน (สมนก ปญญาสงห,2532 , น.2)

25

กรมการพฒนาชมชน ใหความหมายวา “ชมชน” หมายถง กลมคนทมความคดเหนไปใน

แนวทางเดยวกน และสามารถด าเนนงานกจกรรมใดๆ เพอประโยชนรวมกนได (กรมการพฒนาชมชน

,2526, น.77 )

ชนนทร เจรญกลไดใหทศนะวา “ลกษณะของชมชนปรบเปลยนไปตามลกษณะของชมชน

ตามลกษณะหนาท (Functional Community) มากกวาทจะเปนชมชนลกษณะทางภมศาสตร

(Geographical Community) กลาวคอ ความสมพนธของคนในขอบเขตพนท (area) จะเปลยนไป

เปนลกษณะของเครอขายของกลมทมกจกรรมทางสงคมตางๆ คลายคลงกน มความสนใจรวมกน ม

ความรสกเปนพวกเดยวกน เชน ชมชนมสลม ชมชน จส.100 ในกรงเทพฯ เราไมสามารถบอกไดวา

ชมชนนอยตรงไหน แตทกคนมความรสกถงความเปนพวกเดยวกนชมชนกเกดขนได” ศาสตราจารย

นายแพทยประเวศ วะส ชมชน หมายถง การทคนจ านวนหนงมวตถประสงครวมกน มความเอออาทร

ตอกน มความพยายามท าอะไรรวมกน มการเรยนรรวมกนในการกระท า ซงรวมถงการตดตอสอสาร

กน (communicate) ความเปนชมชนอยทความรวมกน ความเปนชมชนอาจเกดขนในสถานทและ

สถานการณตางๆ กน เชน

1. มความเปนชมชนในครอบครว

2. มความเปนชมชนในทท างาน

3. มความเปนชมชนวชาการ (academic community)

4. มความเปนชมชนสงฆ

5. มความเปนชมชนทางอากาศ เนองจากรวมตวกนโดยใชวทยตดตอสอสารกน

6. มความเปนชมชนทางอนเตอรเนต (Internet) เปนตน

ความเปนกลมกอนหรอความเปนชมชนท าใหกลมมศกยภาพสงมากเพราะเปนกลมกอนทม

วตถประสงครวม มความรก มการกระท ารวมกน และมการเรยนรรวมกน

สรปไดวา ชมชน หมายถง กลมคนทมาอยรวมกนในเขตหรอบรเวณเดยวกนทแนนอน มวถ

การด าเนนชวตคลายกน มความรสกเปนอนหนงอนเดยวกน มปฎสมพนธตอกนและกนอยภายใต

กฎระเบยบกฎเกณฑเดยวกน ดงนนชมชนจงมองคประกอบดงตอไปน

1. คน (People) คนเปนองคประกอบส าคญยงของชมชนหากปราศจากคนเสยแลวจะเปน

ชมชนไมได

26

2. ความสนใจรวมกน (Common Interest) คนทอยในชมชนนนจะตองมความสนใจอยางใด

อยางหนงรวมกน และความสนใจดงกลาวเปนผลมาจากการอยรวมกนในอาณาเขตบรเวณเดยวกน

3. อาณาบรเวณ (Area) คนและสถานทเกอบจะแยกกนไมได ตางกเปนสวนประกอบส าคญ

และมสวนสมพนธกนมคนกตองมสถานท แตการจะก าหนดขอบเขตและขนาดของสถานทของชมชน

หนงๆเปนเรองยาก

4. ปะทะสงสรรคตอกน (Interaction) เมอมคนมาอยรวมชมชนเดยวกนแตละคนตองม

จะตองมการตดตอแลกเปลยนและปฏบตตอกน

5. ความสมพนธของสมาชก (Relationship) ความสมพนธตอกนของสมาชกในชมชนเปนสง

ทผกพนใหสมาชกอยรวมกนในชมชนนน

6. วฒนธรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ (Cultural Traditions) ตลอดจนแบบแผนของการ

ด าเนนชวตในชมชน (Pattern of Community Life) ซงสวนใหญมลกษณะคลายคลงและเปน

รปแบบเดยวกน

จากทศนะของนกวชาการขางตนความหมายของค าวาชมชนมความแตกตางกนบาง

คลายคลงกนบางแตเนองจากสภาพทางสงคมไดเปลยนแปลงไปในแตละชวงเวลา ความหมายของค า

วา “ชมชน” จงควรจะมความหมายวา “ชมชน” หมายถง กลมคนทอาศยอยในพนทเดยวกนหรอตาง

พนทกได แตกลมบคคลเหลานน จะตองมความสนใจรวมกน (Common Interest) มความสมพนธ

กน (Relationship) มการกระท าระหวางกน (Interaction) มความรสก (Sense) และมพนฐานชวต

อยางเดยวกน ค าวา “มพนฐานชวตอยางเดยวกน” นนหมายความวา มสถาบนสงคมหรอมระบบ

วฒนธรรมทตอบสนองความจ าเปนเพอการด ารงอยของมนษย ไดแก สถาบนครอบครว เครอญาต

การเมองการปกครอง ศาสนา ศลปะ เปนตน เมอพจารณาจากความหมายน กพอจะมองเหนไดวา

ความเปน“ชมชน”นนไมไดอยทลกษณะกายภาพ(ตองอยในอาณาบรเวณเดยวกน)หรอขนอยกบตวคน

เทานน แตปจจยชขาดความเปนชมชนกคอ “ความสมพนธระหวางคนตอคนในชมชนนน”

3.2 แนวคดเกยวกบวฒนธรรมชมชน

การทมนษยตองอยรวมกนในสงคมท าใหตองมการจดระบบความสมพนธระหวางกนขน ทงน

เพอใหการอยรวมกนในชมชนเปนไปอยางสนตความสมพนธและการจดการดงกลาวกอใหเกด

วฒนธรรม จารตประเพณ ระบบคณคากฎเกณฑ ความเชอและพธกรรมตางๆ ซงลวนเกยวของกบวถ

การด ารงชวตทงสน

27

ค าวา "วฒนธรรม" ในภาษาไทย มาจากค าสองค า ค าวา "วฒน" จากค าศพท วฑฒน" ใน

ภาษาสนสกฤต หมายถงความเจรญ สวนค าวา "ธรรม" มาจากค าศพท "ธรม" ในภาษาสนสกฤต

หมายถงความด เมอน าสองค ามารวมกนจงไดค าวา "วฒนธรรม" หมายถงความดอนจะกอใหเกดความ

งอกงามทเปนระเบยบเรยบรอย พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525 ไดใหความหมายของ

วฒนธรรมไววาเปน "สงทท าใหเจรญงอกงามแกหมคณะ , วถชวตของหมคณะ , ในพระราชบญญต

วฒนธรรม พ.ศ. 2485 หมายถงลกษณะทแสดงถงความเจรญงอกงาม ความเปนระเบยบเรยบรอย

ความกลมเกลยวกาวหนาของชาต และศลธรรมอนดของประชาชน, ทางวทยาการ หมายถงพฤตกรรม

และสงทคนในหมผลตสรางขนดวยการเรยนรจากกนและกน และรวมใชอยในหมของตน" แตใน

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหนยามไววา "สงทท าความเจรญงอกงามใหแกหม

คณะ เชนวฒนธรรมพนบาน วฒนธรรมชาวเขา" ค าวา "วฒนธรรม" ในภาษาไทยตามความหมายน

ใกลเคยงกบค าวา "อารยธรรม" (ด วฒนธรรมในเชงของอารยธรรม)สวนค าวา "culture" ใน

ภาษาองกฤษ ทแปลวาวฒนธรรมนน มาจากภาษาละตน ค าวา "cultura" ซงแยกมาจากค า "colere"

ทแปลวา การเพาะปลก สวนความหมายทวไปในสากล หมายถงรปแบบของกจกรรมมนษยและ

โครงสรางเชงสญลกษณทท าใหกจกรรมนนเดนชดและมความส าคญ มการกลาวถงวฒนธรรมวาเปน

"หนทางทงหมดแหงการด าเนนชวต" ซงรวมถงกฎกตกาแหงกรยามรรยาท การแตงกาย ศาสนา

พธกรรม ปทสถานแหงพฤตกรรม เชน กฎหมายและศลธรรม ระบบของความเชอรวมทงศลปะ เชน

ศลปะการท าอาหาร

แนวคดวฒนธรรมชมชนใหความส าคญกบภมปญญาชาวบาน อนหมายถงระบบคดของ

ชาวบานทสบทอดหรอผลตซ ามาจากบรรพบรษ กลาวไดวาเปนองคความรจากภมปญญาชาวบาน

นอกจากนน วฒนธรรมชมชนยงกอตวขนจากการตอสเพอใหทกคนมอยมกนและการมความสมพนธ

ในการอยรวมกนของชมชนในลกษณะของการตอสเพอการมอยมกน (ก าไร แกวเฮยง, 2542 , น. 28)

การศกษาเกยวกบวฒนธรรมชมชนจงเปนกระบวนการศกษาทใหความส าคญกบคณคาการด ารงอย

ของชมชน โดยมงเนนการคนหาวถชวตและความตองการของชมชนจากจากประวตศาสตรและมการ

ด าเนนการทพฒนาสอดคลองกบชมชน ภายใตความรวมมอของชาวบานมการใหความส าคญตอ

วฒนธรรมในฐานะเปนสงทมคณคาภายในชมชน สามารถน ามาเปนแนวทางในการพฒนาชมชนโดย

อยบนพนฐานของการพงตนเองของชมชน การศกษาเพอการพฒนาในแนววฒนธรรมชมชนเนนถง

การน าเอาความสมพนธของสงตางๆในชมชนและเกดการสบทอดตอๆกนมาภายในชมชนเปนวถการ

28

ด ารงชวตของคนในชมชน ความส าคญของความสมพนธระหวางสงตางๆในวฒนธรรมของชมชน

ปรากฏชดดงทรรศนะของนธเอยวศรวงศ (2534 , น. 43-45) ทไดแสดงใหเหนวาความรทงหลายจะ

ตงอยลอยๆไมไดจ าเปนตองมวฒนธรรมเกอหนนใหด ารงอยและสามารถน าไปเผยแพรใหคนในชมชน

ได

สรเชษฐ เวชชพทกษ (2533 อางถงใน เสกสรร สรรสรพสทธ, 2546, น. 21) ไดเสนอระบบ

หรอโครงสรางทางวฒนธรรมของชมชนไว 3 ประการคอ

1. ระบบการผลต หรอระบบการท ามาหากน

2. ระบบการอยรวมสมพนธกน ประกอบดวยครอบครวเครอญาตและความสมพนธระหวาง

ชมชน

3. ระบบทางความเชอ ประกอบดวยศาสนา คณคา และพธกรรม

จากการศกษาขอมลดงกลาวขางตน สามารถสรปแนวคดเกยวกบวฒนธรรมชมชนไดวา

วฒนธรรมชมชนคอวฒนธรรมดงเดมทมอยในชมชน วฒนธรรมเกาแกทแขงแกรงการตอสเพอการม

อยมกน ซงกอใหเกดวฒนธรรมทางการผลต มการชวยเหลอกนและกนในชมชนและมการผลตซ าขน

ทางวฒนธรรม โดยชมชนแตละชมชนลวนมพลงอยทงสน ถาชาวบานสามารถรกษาวฒนธรรมชมชน

ไวใหเขมแขงแลวกจะน าชมชนใหเขมแขงตามไปดวย

ในการศกษาวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอจงหวดตรง เปนการศกษา

วฒนธรรมของคนในชมชนยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง ทเกยวของมาจากการท ามาหากนของคน

ในชมชนประกอบกบชมชนยานซอมทรพยากรปาชายเลนทมความอดมสมบรณเปนทอยของตนจากท

ขนอยเองตามธรรมชาต ท าใหวฒนธรรมใบจากมวนยาสบกลายเปนวฒนธรรมทมความเขมแขงและ

การสบทอดกนมาจนถงปจจบน

แนวคดกำรด ำรงอยของวฒนธรรม

การทวฒนธรรมใดจะสามารถด ารงอยไดในวฒนธรรมสงคมทมการเปลยนแปลงไปนนทกยค

ทกสมย เอดวารด บ . ไทเลอร Talor (1999 อางถงใน อมรา พงศาพชญ, 2547) ไดกลาวไววา

วฒนธรรมนนเปรยบไดกบทกสงทกอยาง ซงไดมาจากการเรยนรของสงคมและสมาชกของสงคมไดม

29

สวนรวมในการใชสงนน ๆ สมาชกในสงคมจะตองไดรบวฒนธรรมเปนมรดกสงคมและตองปรบปรง

เปลยนแปลงวฒนธรรมนนๆ เพอเปนมรดกสบตอคนรนตอๆไป

การนยามค าวา “วฒนธรรม” นนมมาอยางหลากหลาย มการแปรเปลยนไปตามสภาพ

กาละเทศะ และเงอนไขตาง ๆ ทเปนบรบททางสงคมวฒนธรรมใหม ๆ ของผคนในแตละยคสมย เชน

ในปค.ศ. 1952 ไดมการส ารวจงานเขยนทางดานมานษยวทยา พบวา นกมานษยวทยาไดให

ความหมายของค าวา วฒนธรรม สามารถแบงออกค านยามเหลานนไดเปน 6 กลม คอ เปนการ

บรรยายแจกแจง (Descriptive) ประวตศาสตร (Historical) บรรทดฐาน (Normative) จตวทยา

Psychological) โครงสราง (Structural) และพนธกรรม (Genetic) ซงโดยสวนใหญจะเนนไปทการ

มองไปถง ระบบความเชอ (Belief System) และคานยมทางสงคม (Social Values) อนอยเบอหลง

พฤตกรรมท สงเกตเหนไดของมนษย (Carter, S,2007) โดยในภาษาองกฤษค าวา “culture” มราก

ศพทมาจากมาจากภาษาละตน ใชครงแรกโดย Marcus Tullius Cicero นกปรญชาชาวโรมน

วา "cultura animi" โดยใชค าวา"cultura” ซงแปลวา การเพาะปลกและบ ารงใหเจรญงอกงาม

(cultivation) มาใชอธบายการเจรญงอกงามทางจตวญญาณ (Cultivation of The Soul) (Douglas

,2001) ตอมาในศตวรรษท 17 ค าวา “Culture” ถกน ามาใชเพอ อธบายความเจรญงอกงามของ

ปจเจก โดยเฉพาะในประเดนการศกษา เมอยางเขาสศตวรรษท 18 และ 19 ค าวา “Culture” กถก

น าไปใชเพอสอความหมายถงผคนในลกษณะเปนกลมคน สงคม หรอ เปนชาตมากขน

บางครงนกวทยาศาสตรกใชค าวา "culture" เพออธบายถงความสามารถของผคนทเปน

สากล (a universal human capacity) จนกระทงศตวรรษท 20 ค าวา "culture" กกลายเปนค าท

ถกน ามาใชเปนแนวคดส าคญ ของการศกษาทางมานษยวทยา ทท าใหแนวคดนถกน าไปใชเพอสราง

ค าอธบายปรากฏการณตางๆ ของสงคม ทไมอาจอธบายดวยลกษณะทางพนธกรรม (Peter and

Kristin Barker, 2010) ส าหรบค าวา “วฒนธรรม” ในภาษาไทยเปนค าท พลตรพระเจาวรวงศเธอ

กรมหมนนราธปประพนธ พงศทรงบญญตขน 3 โดยน าค าภาษาบาลมารวมกบค าภาษาสนสกฤต คอ

“วฒน” มาจากค าวา “วฑฒน” ใน ภาษาบาลแปลวา ความเจรญงอกงาม และ “ธรรม” มาจากค าวา

“ธรม” ในภาษาสนสกฤต แปลวา สภาพท เปนอยจรง 4 รวมความแลวจงหมายถง สงทมนษย

เปลยนแปลง ปรบปรง หรอผลตสรางขน เพอความเจรญ งอกงามในวถแหงชวตของสวนรวม

ถายทอดกนไดเอาอยางกนได ค าวา “วฒนธรรม” ถกน ามาใชอยางเปนทางราชการครงแรก ในสมย

รฐบาลจอมพล ป.พบลสงคราม 5 อนเปนของยคการประกาศนโยบายสรางชาตหรอ รฐนยม 6 โดย

30

จอมพล ป.พบลสงครามซงตองการ “แกไข” วฒนธรรม ใหเปนเครองแสดงความเปนอารยะของชาต

ไทย ไดตราพระราชบญญต บ ารงวฒนธรรมแหงชาต ฉบบแรกขนในปพ.ศ. 2483 และฉบบท 2 ในป

พ.ศ. 2485 และตอมาแกไขเปนพระราชบญญตวฒนธรรม แหงชาต พทธศกราช 2485 ก าหนดใหม

สภาวฒนธรรมแหงชาต เพอทจะก าหนดดแลในเรองเกยวกบ วฒนธรรม อนน าไปสขอก าหนดในเรอง

การแตงกาย การสวมหมวก สวมรองเทา การหามอาบน าในทสาธารณะ และการเลกกนหมากพล

โดยในพระราชบญญตวฒนธรรมแหงชาตพทธศกราช 2483 ไดใหความหมาย เกยวกบวฒนธรรมไว

ดงน

“วฒนธรรม” หมายความวา ลกษณะทแสดงถงความเจรญงอกงาม ความเปนระเบยบ

เรยบรอย ความกลมเกลยวกาวหนาของชาตและศลธรรมอนดงามของประชาชน” ทงยงมการโยง

เหตผลของการม“วฒนธรรม” เข ากบการมสขภาพดด งเชน ใน รฐน ยม ฉบบท 11 เรอง

กจประจ าวนของคนไทย ไดประกาศถงเหตผลทรฐบาลจ าตองก าหนดแนวทางในการใชเวลาในแตละ

วน ของพลเมอง เนองจากมความเหนวา กจวตรประจ าวน ของพลเมองเปนเรอง “การผดงสงเสรม

วฒนธรรมของ ชาตอนจะเปนผลใหประชาชนพลเมองไทยทวไป มสขภาพแขงแรงมนคง เปนก าลง

ของประเทศชาตสบไป” (ชาญวทย เกษตรศร, 2538) หลงจากนนมาค าวา “วฒนธรรม” กเรม

แพรหลายในสงคมไทย อยางไรกดในกรอบความคดทางมานษยวทยา ซงเปนวงการทใหความสนใจใน

วฒนธรรมมากทสด และใชประเดนเรองวฒนธรรมเปนแกนส าคญในการสรางแนวคด ทฤษฎ

(อมรา พงศาพชญ , 2547) ไดมการเสนอแงมมของ วฒนธรรมไวอยางหลากหลาย และนาสนใจ

Edward B. Tylor นกมานษยวทยาววฒนาการทางวฒนธรรมชาวองกฤษ ซงไดรบการยอมรบวา เปน

คนแรก ๆ ทพยายามจะนยามความหมายของค าวาวฒนธรรม (อคน รพพฒน , 2551) ไดให

ความหมายค าวา วฒนธรรม (Bashkow, Ira., 2004) กลาววาวฒนธรรม คอ ผลรวมของระบบความร

ความเชอ ศลปะ จรยธรรม กฎหมาย ประเพณ ตลอดจน ความสามารถและอปนสยตางๆ ซงเปนผล

มาจากการทคนๆ นน เปนสมาชกของสงคมนนๆ (Green and J. Emilio Carrillo, 2002) แมนยาม

ของ Tylor จะมอทธพลตอแวดวงวชาการทางมานษยวทยาคอนขางมาก แตดวยความเชอ ของนก

มานษยวทยากลมนวาววฒนาการทางวฒนธรรมมลกษณะเปนเสนตรง โดยวฒนธรรมในทกสงคมมจด

กอเกด และววฒนไปเปนล าดบขนแบบเดยวกน ซงท าใหเกดการเหยยดผว และอคตเชงชาตพนธจง

ท าใหเกด การวพากษแนวคดนและเกดแนวคดทางวฒนธรรมอนๆ ของนกมานษยวทยาตามมาอก

หลายแนวคด เชน แนวคดวฒนธรรมสมพทธซงเชอวา มนษยแตละกลมรจกการประดษฐสรางสรรค

31

วฒนธรรมทมคณคา ในตวเอง เปนเอกลกษณของกลมตนเอง มนษยรจกเลอกสรร ปรบตว และไม

จ าเปนตองลอกเลยนแบบกนเสมอไป

ดงนนสรปจากความหมายทหลากหลายของค าวาวฒนธรรม จากลกษณะพนฐานท ส าคญ ท

มอยรวมกนกสามารถจ าแนกไดเปน 6 ประการ (อคน รพพฒน, 2551) คอ

1. วฒนธรรมเปนความคดรวม และคานยมทางสงคม ซงเปนตวก าหนดแบบแผนของ

พฤตกรรม ทท าใหผคนในวฒนธรรมเดยวกนตางกจะสามารถคาดคะเนพฤตกรรมของผคนอนๆ ใน

สถานการณตางๆ ไดและ ขณะเดยวกนการรบรนกจะท าใหผคนในวฒนธรรมนนๆ แสดงพฤตกรรมท

สอดคลองตองกนกบผคนอนๆไป ดวย

2. วฒนธรรมเปนสงทมนษยเรยนรทละเลกทละนอยจากการเกดและเตบโตมาในวฒนธรรม

นนๆ ดวย การถายทอดจากคนรนหนงไปสคนอกรนหนง โดยผานกระบวนเรยนรทางวฒนธรรม

(enculturation) ดวย วธการตางๆทงการอบรมสงสอนโดยตรงของพอแมครอาจารยและการเรยนร

ผานประสบการณตาง ๆ ทไดรบ จากการเปนสมาชกของวฒนธรรมนนๆ

3. วฒนธรรมมระบบสญลกษณ (Symbol) เปนองคประกอบส าคญ ทชวยใหคนในวฒนธรรม

สามารถ สรางความเขาใจ การรบรไปในแนวทางเดยวกน อยางเปนระบบ และสามารถถายทอด

วฒนธรรมนนไปยงคน รนตอไปได

4. วฒนธรรมเปนองครวมของความรและภมปญญา ในลกษณะเชนนวฒนธรรมจงท าหนาท

สนองตอบ ความตองการพนฐานของมนษย เชน สอนใหมนษยรจกหาอาหารอยางมประสทธภาพ

วางกฎเกณฑใหมนษย ด าเนนชวตอยางมระเบยบแบบแผนเพอใหทงสงคมด ารงอยไดในแบบทมนเคย

เปน

5. วฒนธรรมเปนกระบวนการทมนษยก าหนดนยามความหมายใหกบชวตและสงตางๆ ทอย

รอบตว ซงอาจจะอยในรปของความเชอทางศาสนา พธกรรม เทพปกรณมจกรวาลวทยา เปนตน

นอกจากน กระบวนการสรางค านยาม ความหมายใหกบสงรอบตวกน าไปสการสราง“สถาบน” หรอ

“องคกร” ขนมาเพอ ท าหนาทรอบรบการก าหนดค านยามนนๆ

6. วฒนธรรมเปนสงทเปนพลวต ไมเคยหยดนง ตายตว หรอถกแชแขงเอาไวแตมนมการ

เปลยนแปลง ปรบตวอยตลอดเวลา รวมทงมวฒนธรรมทเกดใหมและวฒนธรรมทสญสลายไปตลอด

กาลดวย

32

ปจจยทเกอหนนวฒนธรรม คอ ปจจยทสงเสรมเกอหนนใหวฒนธรรมของสงคมนนด ารงอยม

การปฎบตตอเนอง ไดแก (อคน รพพฒน, 2551)

1. สอดคลองหรอเขากบความประพฤตทมอยเดม เชน ศาสนาพทธแพรหลายในประเทศไทย

มากกวาศาสนาอนๆ ซงอาจเปนไปไดวาเพราะไมนยมแบงคนออกเปนชนชนตางๆ เหมอนระบบ

วรรณะในศาสนาอนๆ

2. อทธพลของศาสนา คนไทยสวนใหญนบถอศาสนาพทธ ดงนน พทธศาสนาจงมอทธพลตอ

ชวตคนไทยมาก เชน ความกตญญกตเวท การมสมมาคารวะ ความสภาพเรยบรอย ความโอบออมอาร

มจตใจเมตตา

3. การเหนคณคาประโยชน หากประชาชนสวนใหญเหนวาท าไปแลวไดประโยชนกจะรกษา

วฒนธรรมนนๆไว เชน ในเทศกาลสงกรานต กมการสรงน าพระ รดน าและขอพรจากผใหญ

4. กลมผลประโยชน เปนกลมทตองการรกษาวฒนธรรมของคน เชน กลมอนรกษ วฒนธรรม

กลมดนตรไทย จงพยายามสงเสรมและคดคานการเปลยนแปลงใดๆ ทท าลายวฒนธรรมทตนเหนวาไม

เหมาะสมและจะสนบสนนสงเสรมการเปลยนแปลงทท าใหวฒนธรรมทตนสงเสรม

5. ตวแทนวฒนธรรม ตวแทนใดกตามทมอทธพลหรอมอ านาจจะเปนเครองชวยสงเสรม

วฒนธรรมไดมากยงขน เชน การแตงตวตามยค ตามสมย คานยม ตามแบบประเทศมหาอ านาจ

6. สภาพเศรษฐกจ หากสภาวะทางเศรษฐกจรงเรอง ไมขาดแคลน คนมจตใจสบายความปกต

สขจะเกดขน คนจะอยอยางสงบสขหรอพยายามอยใหดขน โดยสงใดดมกจะรบไว วฒนธรรมจงด ารง

อยไดและอาจมวฒนธรรมทใหมและดเพมขน

7. สภาพการเมอง ประเทศใดสภาวะทางการเมองมนคงประเทศนนจะมแตความปกตสข

สถาบนตางๆกอยอยางมนคง

ปจจยทบนทอนวฒนธรรม คอ ปจจยทเปนสาเหตท าใหวฒนธรรมการเปลยนแปลง หรอสญ

ไป ไดแก (อคน รพพฒน, 2551)

1. ความรสกหรออารมย เปนความรสกความผกพนกบสงเกาๆ ตามความเคยชน เชน คนแก

มกกลวโรงพยาบาล ไมอยากไปถาไมจ าเปนจรงๆ เพราะคดวาเปนสถานททจะไปตายหรอชาวเขาไม

ชอบอาบน าบอยๆ

33

2. กลมผลประโยชน เปนกลมตอตานวฒนธรรมใดกตามทใหตนเสยประโยชน เชน คน

เขาทรงนยม ใหเชอเรองไสยศาสตรเพอตนไดมรายได คนขายควายกไมชอบท าควายเหลก เปนตน

เพราะท าใหตวเองรายไดนอย

3. ทศนคตหรอเจตคต แมจะเหนวฒนธรรมนนด แตไมเตมใจรบเพราะเหนถงความวนวาย

ล าบากหรอไมคมคา เชน ชาวชนบทไมนอยนยมเกบเงนไวทบานไมชอบเกบไวธนาคาร ท าใหถก

ปลนสะดมไดงาย และท าใหเงนทองไมหมนเวยน

4. การไมเหนคณคาประโยชนของวฒนธรรมเพราะไมเหนผลทนตา วฒนธรรมหลายๆอยาง

จงตองใชเวลา ท าใหปฎบตวฒนธรรมไมไดผลเทาทควร

5. ความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย เชน การแพทยเจรญท าใหมคนเพมมากขนในขณะท

ทรพยยากรไมเพมเทากบจ านวนคน ท าใหคนดนรนเหนแกตว หรอคดคาอาวธประหตประหารกน

ฯลฯ เปนการท าลายวฒนธรรมทใหมความเมตตาตอกน เอออารตอกน

6. สภาพเศรษฐกจ โดยเฉพาะสภาพความเรนแคนและยากจนท าใหเกดปญหาเสอมโทรม

ทางดานศลธรรม เชน อาชญกรรม โสเภณ ยาเสพตด เปนตน เปฯการท าลายวฒนธรรมอนดงามทม

อยเดม

7. สภาพการเมอง หากประเทศแตกแยกไมมนคง มการตอส ทางลกธตางๆ ไมวาเปนการ

ตอสกนเองหรอฝายตรงกนขาม วฒนธรรมนนกจะถกการบนทอนลงไป

8. สภาพการเมอง หากประเทศแตกแยกไมมนคง มการตอสทางลกธตางๆ ไมวาเปนการตอส

กนเองหรอฝายตรงกนขาม วฒธรรมกจะบนทอน เชน การทประเทศไทยนบถอพระเจาอยหวเปน

กษตรย แตในประเทศทเปนคอมมวนสต กอาจมมมมองแตกตางกนไป เปนตน

จากแนวคดการด ารงอยของวฒนธรรม สรปไดวา การทวฒนธรรมใดจะสามารถด ารงอยได

นนๆ ตองผานกระบวนการเรยนรของคนในสงคมและถกประเมนคาวาเปนสงทดมประโยชน ควรแก

การอนรกษใหคงอย อกทงตองการสบสานถายทอดอยางตอเนองเพอไมใหเสอมความนยมและยงคง

เปนมรดกรนอนๆ สบตอๆ กนไป

34

แนวคดอตลกษณ (Identity)

ผวจยไดน าแนวคด “อตลกษณ” มาใชในการวเคราะหเรองการประกอบสรางอตลกษณ

วฒนธรรมใบจากยามวนสบของชมชนยานซอ จงหวดตรง โดยความหมายของอตลกษณนนไดมผ

กลาวถงและใหนยามไวดงตอไปน

นชจรนทร ทบทม (2553, น.13) อธบายกระบวนการไดมาหรอการสรางอตลกษณไววาอต

ลกษณถกสรางและกอตวขนมาโดยการผานปฏสงสรรคระหวางบคคล ซงในบคคลหนงๆ กอาจมอต

ลกษณทหลากหลายและในเมอบคคลนนยอมรบในอตลกษณใดอตลกษณหนงในเวลานนกหมายถง

บคคลนนไดท าการก าหนดต าแหนงของตนเองและก าหนดต าแนงในทางสงคมกระบวนการทเกดขนน

ท าใหเกดความแตกตางและความหลากหลายในการสรางอตลกษณ โดยทเรากมสวนรวมในการกอตว

ของอตลกษณตวเราดวยเชนกน ซงการนยาม การสรางและการผลตซ าของอตลกษณอาจะท าได 2 วธ

ไดแกการนยามอตลกษณในทางบวก (Positive Identification) เปนการนยามอตลกษณหรอให

ความหมายเกยวกบประวตศาสตร ชาตพนธและสงคมวฒนธรรมของตนเองหรอคนภายในสงคม

โดยเฉพาะปญญาชนส อมวลชนและหน วยงานการนยามอตลกษณ ในทางลบ (Negative

Identification) เปนการนยามหรอเปนการสรางอตลกษณโดยคนอนหรอกลมอน ซงเปนคนนอก

ชมชนทงทเปนศตรและพนธมตร อตลกษณในแงนเปนพจารณาจากมมมองของคนภายนอกและเปน

การพจารณาในแงลบเสยสวนใหญ

พฒนา กตอาษา (2546, น.20) ทอธบายเกยวกบอตลกษณไววา อตลกษณเปนเรองราวการ

ตงค าถามและใหนยามตนเองวา “ตวเราคอใคร” เปนเรองของการคนหา ยนยนทาทาย หรอ

ตรวจสอบความเปนตวตนทงในระดบบคคลและระดบสงคมเมอบคคลตงค าถามกบตนเองวา “ฉนคอ

ใคร” ค าตอบทไดรบนนจะมทมาจาก 2 ทาง คอค าตอบจากตวเอง (private) และจากสาธารณะ

(public) กลาวคอ ค าตอบจากตวเองนนคอลกษณะทบคคลนยามตวเองวาคอใคร ซงเปนรปแบบ

ของอตลกษณสวนบคคล (personal identity) ขณะทค าตอบจากสาธารณะหรอสงคมนน คอ

ภาพลกษณทคนอนมตอบคคลหนงเรยกวาเปนรปแบบของอตลกษณทางสงคม (social identity)

ของบคคลผนนทไดมาจากการมองของผอน

พศษฎ คณวโรตม (2545, น.5) มองวาอตลกษณคอ ความรสกนกคดทบคคลมตอตนเองวา

“ฉนคอใคร” ซงจะเกดขนจากการปฏสงสรรคระหวางตวเรากบบคคลอน ผานการมองตนเองและคน

35

อนมองเราในขณะนน อตลกษณตองการความตระหนก (awareness) และพนฐานของการเลอก

บางอยาง คอมการแสดงตวตนกบอตลกษณท เราเลอก โดยทความส าคญของการแสดงตวตน

(marking oneself) นนคอสามารถบอกหรอระบไดวาตนเองมอตลกษณเหมอนกบกลมหนงอยางไร

และแตกตางกบกลมอนอยางไร

ประสทธ ลปรชา (2547, น.32) อธบายวา อตลกษณ (Identity) มความหมายสองนยยะ

ดวยกนคอ ความเหมอนและความเปนลกษณะเฉพาะทแตกตางออกไป นนคอ การตความหมาย

เหมอนกบบนพนฐานของความสมพนธและการเปรยบเทยบกนระหวางคนหรอสงของในสองแงมม

มองคอ ความคลายคลงและความแตกตาง

อานนท กาญจนพนธ (2549, น.18) ไดอธบายของตวตน (อตลกษณ) ของคนชายขอบ ไว

วาการศกษาคนชายขอบสวนใหญจะใหความสนใจประเดนเกยวกบตวตน ( Identity) ของผถกศกษา

ซงถอเปนประเดนหนงของปญหาวกฤตทางวฒนธรรมทเชอมโยงกบสภาวะของความเปนสงคม

สมยใหม แตอาจจะศกษาในรปธรรมทแตกตางกนภายใตกรอบคดอนเดยวกน ซงชวยใหเขาใจ

ความหมายของคนชายขอบตางกนไปบาง ทงนเปนเพราะในปจจบนมกมการสรางภาพลกษณของคน

กลมตางๆ อยางตายตวจนกลายเปนการกกขงอตลกษณกลมคนตางๆ เหลานนจงตองลกขนแสดง

ตวตนของตนเอง เพอก าหนดชวตของตนเองใหอสระจากการกกขงซงท าใหภาพลกษณมลกษณะทลน

ไหลมากกวา ในทางวชาการเรยกการแสดงตวตนเชนนวาการสรางอตลกษณเพอใหตางจากเดมท

เรยกวาเอกลกษณ ซงมนยท านองของการสรางภาพตวตนโดยคนอนทมกจะมลกษณะหยดนงและ

ตายตวโดยเฉพาะในสงคมไทย จะพบปญหาของการกกขงอตลกษณอยเสมอมา ในกรณศกษาของคน

ชายขอบตางๆ นน พบวาเขาตองดนรนตอสตลอดเวลาในการสรางอตลกษณของตนเอง เพราะมกถก

กกขงอตลกษณดวยการตดปายและตกรอบใหตายตวอยเสมอ ยกกรณศกษาตวอยาง “กลมผตดเชอ

เอชไอวในเชยงใหม” ซงจะมลกษณะของการลนไหลไปมาไมแสดงตนในรปแบบใดรปแบบหนงอยาง

สม าเสมอตลอดไปและมความพยายามทจะหาพนทท 3 เพอแสดงการตอตานในชวตประจ าวนอย

ตลอดเวลา โดยพยายามจะไมตกอยในพนททสงคมก าหนดให ดวยการสรางภาพของความคลมเครอ

และการสรางอตลกษณแบบผสมผสาน 3 รปแบบคอ การแสงตวตนเปนคนธรรมดาและมศลธรรม

การแสดงตนในฐานะของผปวยและการเปนผใกลชดกบผน าบารม การสรางอตลกษณทเคลอนไหวได

นเองชวยใหผปวยสามารถตดตอสมพนธกบคนทงในชมชนและภายนอกชมชนได โดยไมถกกดกน

อยางชดเจนเชนแตกอนเทากบเปดพนทใหผปวยสามารถกลบคนสชมชนในความหมายใหมไดดวยการ

36

ท ากจกรรมตางๆ รวมกน ดงนนกรณผตดเชอเอชไอวถอเปนตวอยางของการตอสกบการถกกกขงอต

ลกษณทจ ากดอยในชมชน Hodgson และ Fischer (อางใน ชลวรรณ วงษอนทร, 2548) กลาววา

อตลกษณเปนการพฒนาการของการตระหนกรของคนคนหนงของเขาวาเปนใครและเขาเปนอะไร อต

ลกษณแตกตางจากบคลกภาพในประเดนทส าคญหลายประการ เราอาจมบคลกภาพรวมกบบคคลอน

แตการมอตลกษณรวมมนยของการเกยวพนกบการตนตว (Active) บางอยางในตวเรา เชนเราเลอกท

จะแสดงตวตนกบกลมหรออตลกษณทเฉพาะ ซงบางครงเราอาจมตวเลอกมากกวาคนอนและอต

ลกษณตองการความตระหนก (Awareness) บางอยางทเกยวของกบสวนทเปนของเรา บคลกภาพ

อธบายลกษณะตางๆ ทบคคลทวไปนาจะม เชนการเขาสงคมเกงหรออาจเปนคณลกษณะภายใน

แตอตลกษณตองการพนฐานบางอยาง อาจถกจดประเภทดวยการมลกษณะบคลกภาพ แตเราตอง

แสดงตนเอง (นนคอการยอมรบอยางตงใจ)กบอตลกษณความส าคญของการแสดงตวตน (Making

oneself) คอการมอตลกษณเหมอนกบกลมหนงและมความแตกตางกบอกกลมอน หากลองคดถง

สถานการณทเราพบกบใครสกคนในครงแรกและเราก าลงพยายามคนหาวาเขาคอใคร ดวยการตง

ค าถามวาเขามาจากไหนและเขาท า อะไรในสถานการณตางๆ สงเหลานเปนการก าลงพยายามคนหา

สงทเกยวกบตวของบคคลนและสงทท าใหเขาเหมอนกบเราดวย (สงทเรามรวมกบเขา) และสงทท าให

เขาแตกตางจากเรา หรอการพจารณาถงสถานการณการเดนทางไกลสถานททคณจะไป คณไดยน

เสยงคนกลมหนงก าลงสนทนาและพดภาษาเดยวกนกบคณ คณจะรบรดวยความรสกของการระลกร

(Recognition) และความเปนเจาของรวมกบกลมนนการทคณมบางอยางรวมน ไดน าเสนอชวงการ

ระลกรและการมบางอยางรวมกบผอนทมอตลกษณรวมกบคณ อตลกษณถกแสดงออกใหเหนดวยการ

คลายกน นนคอมนเกยวกบบคคลทเหมอนเราและความแตกตางของบคคลทไมเหมอนกบเรา

จากขางตนสามารถสรปองคประกอบของการพฒนาการมอตลกษณม 3 ลกษณะ คอ

1. แตละคนยอมรบรวาตนเองมความเหมอนและความตอเนองภายในตน

2. ผอนในสงคมมองอยางเดยวกบทเรามองตนเอง

3. บคคลจะมความเชอมนและตดตอสมพนธระหวางโลกภายในและภายนอกและยอมรบผล

สะทอนกลบทเกดขนได

อตลกษณถกกอตวขนมาโดยผานการปฏสงสรรคระหวางบคคล ในบคคลหนงๆ กจะมอต

ลกษณทหลากหลายและเมอบคคลยอมรบในอตตลกษณใดอตลกษณหนงในขณะเวลานนมนม

กระบวนการทแตกตางกนในการแทนท ในขณะทบคคลท าการก าหนดต าแหนงของตนเองความ

37

หลากหลายในการสรางอตลกษณทเทาเทยมกบการตงค าถามวาอตลกษณทงหลายนไดเชอมโยงกบ

สงคมไดอยางไร การมงเปาหมายไปทความงามส าคญตอมมมองทางสงคมของอตลกษณจะน าเราไป

ส ารวจโครงสรางตางๆ โดยผานชวตของเราทถกจดการอตลกษณตางๆ ของเราทถกจ ดเกบไวเขาท

ดวยโครงสรางตางๆ ทางสงคมและเรากมสวนรวมในการกอตวของอตลกษณของตวเราเองดวยเชนกน

ลกษณะส าคญอตลกษณ คอ เรองของการใชสญลกษณ (Symbol) เพราะการแสดงออกซง

ความสมพนธตางๆ จะกระท าโดยผานระบบสญลกษณทหลากหลายรปแบบในอกดานหนงอตลกษณ

ยงเกยวของกบมต “ภายใน” ของความเปนตวเราอยางมากทงในดานอารมณความรสกเราเพราะ

มนษยใหความหมายหรอเปลยนแปลงความหมายทเกยวกบตนเอง ในกระบวนการทเขาสมพนธกบ

โลกและปรมณฑลของอตลกษณและตวตนทมนซอนทบกนอยจงอาจจดแบงประเภทของอตลกษณ

เปน 5 ระดบคอ

1. อตลกษณของตนเอง (Personal Identity)

2. อตลกษณรวม (Collective Identity)

3. อตลกษณองคกร (Corporate Identity)

4. อตลกษณทางสงคม (Social Identity)

5. อตลกษณทางวฒนธรรม (Cultural Identity)

วฒนธรรมยอยกเปนกลมทมรปแบบอนเปนอตลกษณของกลมทแตกตางกนออกไป Break

ไดอธบายวา ลกษณะโดยทวไปของวฒนธรรมยอยอกแบบหนงกคอรปแบบ (style) กลาวคอกลมทม

วฒนธรรมยอยทโดดเดนแตกตางไปจากกลมอนๆ กคอกลมทมการใชรปแบบในเชงสญลกษณรปแบบ

หนงๆ (วภาว วโรจนพนธ, 2539) รปแบบทแสดงใหเหนถงความเปนวฒนธรรมยอยและการมสมาชก

ของวฒนธรรมยอยหนงๆ มรปลกษณะของการตอตานหรอเพกเฉยตอคานยมหลกของสงคม ซงม

องคประกอบ 3 สวนดวยกนคอ

1. “ลกษณะทปรากฏ” เชนการแตงกาย ขาวของเครองใช โดยรวมถงลกษณะภายนอกท

ปรากฏอยใหเหนนนเอง

2. “การประพฤตปฏบตตว” คอการแสดงออกกรยา ทาทาง

3. “ภาษาของกลม” เชน ค าสแลง ศพทเฉพาะกลม วธการพด

การเปลยนแปลงความหมายของอตลกษณ ทปรากฏขนมามความสมพนธอยางมากกบการ

ท าความเขาใจในการเปลยนแปลงของวฒนธรรมในปจจบน ในบรบทของของโลกาภวตน มตเวลาท

38

เรงเรวขนและมตพนททดหดแคบเขามาเพราะการปฏวตเทคโนโลยการสอสารท าใหการเคลอนไหว

ทางวฒนธรรมเปนไปอยางหลากหลาย ซบซอนและรวดเรว การเปลยนแปลงประสบการณเกยวกบ

เวลา พนทและแบบแผนการใหคณคา การใชชวตประจ าวนมผลอยางยงตอความรสกทเรามเกยวกบ

ตนเอง สงทเคยเปนมาตรฐานของระบบคณคาและการนยามอตลกษณไมวาจะเปนคณคาทางศาสนา

คานยมเรองเพศ คณคาทางประเพณวฒนธรรมเกาๆ หรอคานยมของกลมชาตพนธล วนแลว

กระทบกระทงในรปแบบตางๆ จากพลงของโลกาภวตนการปรบเปลยนนแสดงออกไดหลายลกษณะ

ทงในระดบจลภาคในแงแบบแผนชวตประจ าวนของปจเจกชน ในแงการมปฏสมพนธกบผอนจนถง

ระดบทกลายไปเปนขบวนการเคลอนไหวทางสงคม เราจะเหนได จากขบวนการทางศาสนา ชาตพนธ

และวฒนธรรมใหมไดเกดขนมาในประเทศตางๆ อนปรากฏการณทางสงคมทท าใหตองมการทบทวน

ค าวา “วฒนธรรม” หรอ “ขบวนการเคลอนไหวทางสงคม” กนใหมขบวนการเหลานตองการเสนอ

ความหมายและทศทางใหมในเชงสงคมวฒนธรรม กระบวนการสรางตวตนและอตลกษณของกลมเกด

การผสมผสานองคประกอบทางวฒนธรรมทซบซอน

จากขางตนเกยวกบอตลกษณสามารถกลาวโดยสรปคอ อตลกษณใหความรสกนกคดตอ

บคคลทมวฒนธรรมรวมกนในกลมชาตพนธวา “ฉนคอใคร” มรากเหงาทางวฒนธรรมหรอ

กระบวนการหลอหลอมความเปนอตลกษณของชาตพนธตนอยางไร การทเรารจกความเปนตวตนจะ

ท าใหเกดความส านกทางชาตพนธและแสดงออกในรปแบบของการด าเนนวถชวตหรอกจกรรมทาง

สงคมอนเปนรปธรรมทบคคลภายนอกสามารถมองเหนและรบรโดยวธตางๆ อตลกษณอาจไมใชการ

สรางวฒนธรรมของตนเองโดยบรสทธหากแตมการหยบยมตางวฒนธรรมมาปรบใชใหเกดความ

เหมาะสมกบบรบททางสงคมวฒนธรรมตนเองกเปนได การศกษาครงนจะท าการศกษาการประกอบ

สรางอตลกษณวฒนธรรมใบจากยามวนสบของชมชนยานซอ จงหวดตรง เปนการศกษาถงอตลกษณ

ของการประกอบอาชพใบจากยามวนสบทมวธการท าทเปนลกษณะเฉพาะของชาวชมชนยานซอ

อ าเภอกนตง จงหวดตรงทไมสามารถพบเหนไดจากทอนและมการสบทอดภมปญญาในการท าใบจาก

ยามวนสบจนมาถงปจจบนและสามารถพบเหนไดจนกอเกดเปนอตลกษณของชาวชนชนยานซอ

ส าหรบการศกษาครงนผวจยไดน าแนวคดอตลกษณของคนในชมชน โดยศกษาในประเดน

การน าทรพยากรปาจากทเปนทรพยากรทส าคญทอยในชมชนมาสรางมลคาในการสรางเปนอาชพเพอ

ใชในการเลยงดครอบครวและด ารงชวตได นอกจากการน าใบจากมาแปรสภาพเปนใบจากมวนยาสบ

ทสรางอาชพใหแกคนในชมชนแลว ใบจากมวนยาสบยงถอเปนสนคาทส าคญในการสงออกเปนของด

39

ประจ าต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง กระบวนการในการสรางองคความรของคนในชมชนใน

การท าใบจากมวนยาสบนนถอไดวามความส าคญยงเพอทจะไดรกษาและอนรกษความรนนใหคงอย

กบชมชนยานซอ ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง ตอไปตราบนานเทานาน

งำนวจยทเกยวของ

มยร พลวฒน (2544) ไดท าการศกษาผลตผลจากตนจากของชาวบานต าบลยานซอ อ าเภอ

กนตง จงหวดตรง ผลการศกษาพบวา วถชวตของชาวบานต าบลยานซอ มความสมพนธอยกบปาจาก

มาตลอด โดยทชาวบานน าสวนตางๆของตนจากมาใชประโยชนในการด าเนนชวต เหนไดจาก

ชาวบานน าใบออนมาผลตใบจากมวนยาสบ จากตนจากทเปนพชชายเลนทขนเองตามธรรมชาตอย

ตามรมแมน า จนกระทงในปจจบนชาวบานมความตองการใชประโยชนจากปาจากเพมมากขนเพอให

เพยงพอตอความตองการของผบรโภค จงมการปลกปาจากเพมขนใหเพยงพอตอความตองการ

ส าหรบการผลต ผลตผลทชาวบานยดเปนอาชพหลกและอาชพเสรมรองในการยงชพตอตนเองและ

ครอบครว

สนต อศรพนธ (2550) วฒนธรรมปาจากชมชนลมน าปากพนง : กรณศกษาบานบางพระ

ต าบลปากแพรก อ าเภอปากพนง จงหวดนครศรธรรมราช พบวา ชนชนบานบางพระในยคทระบบ

แมน าปากพนงยงเปนปรกตนน มความสมพนธกบระบบนเวศปาจากอยางแนนแฟน เนองจากปาจาก

เปนฐานรากของระบบเศรษฐกจภายในชมชนมาตงแตตน นอกเหนอไปจากการท านาซงเปนอาชพ

หลกแลว การท าน าตาลจาก การเยบตบจากมงหลงคาและการหาปลาในคลอง นบเปนอาชพทสราง

รายไดใหกบชมชนอยางพออยพอกนมาเปนเวลานาน นอกจากนยงพบวาชมชนมองคความรเกยวกบ

การจดการทรพยากรในระบบนเวศปาจากและภมปญญาในการใชประโยชนจากปาจากเพอตอบสนอง

ตอวถชวตประจ าวนไดอยางกลมกลนตลอดมา

ชนกพร ไผทสทธกล (2554) ไดท าการศกษาเรองการอนรกษชมชนและสภาพแวดลอมทาง

วฒนธรรม รมแมน ากก จงหวดเชยงราย ผลการศกษาพบวา ทง 3 ชมชนทประกอบดวยกลมชนชาต

ตางๆ ลวนมความสมพนธกบแมน า ทงวถชวตและความเปนอยตลอดการด ารงชพ เนองจากชมชน

สวนใหญด ารงชพดวยการเกษตรกรรมและกสกรรม ตลอดจนมประเพณ พธกรรมทางดานความเชอ

ตางๆ ทเกยวของกบแมน า และปจจบนชมชนเรมมการเปลยนแปลงจากผลกระทบดานตาง ๆ ท าให

40

เกดปญหาทงทางดานสงแวดลอมและระบบนเวศน ปญหาดานวฒนธรรม ซงสงผลกบวถชวตทงดาน

กายภาพและจตใจ เพอใหชมชนสามารถด ารงอยไดดวยตนเองเพอรกษาภมปญญาทองถน คณคาทาง

วฒนธรรมและเพอความยงยนของชมชนอยางแทจรง

สาวณ รอดสน (2554) ไดท าการศกษาเรอง ชมชนเขมแขง :กรณศกษาชมชนบานปางจ าป

ต าบลหอยแกว อ าเภอแมออน จงหวดเชยงใหม ผลการศกษาพบวา การด ารงความเขมแขงของ

ชมชนผานกจกรรมการพฒนา ทกกจกรรมในชมชนบานปางจ าปสงผลตอความเขมแขงของชมชน อย

ในระดบสง ประชาชนมสวนรวมในการจดการชมชน พงตนเองได ชาวบานมความรกและหวงแหน

ชมชน มความตระหนกถงความเปนเจาของปญหาของชมชนเปนอยางด ผน าและคณะกรรมการ

ท างานของชมชนบานปางป มความตระหนกถงการท างานเพอประโยชนสขของชมชนและการเปน

เจาของชมชนรวมกบชาวบาน เปดโอกาสใหชาวบานเขามามสวนรวมในการแกปญหาและก าหนด

ทศทางของชมชนรวมกน

กรอบแนวคดทใชในกำรวจย

ผวจยใชแนวคดวถชวตของ ประเวศ วะส (2538) ไดกลาวถงการด ารงชวตทมคณคาหรอมวถ

ทถกตอง ทกคนควรจะพฒนาศกยภาพของตนเอง มาอธบาย วถชวตของชาวบานชมชนยานซอ

จงหวดตรง ทมวถชวตอยกบปาจาก การท าใบจากมวนยาสบทสบทอดหรอผลตซ ามาจากบรรพบรษ

การมความสมพนธในการอยรวมกนของชมชนในลกษณะของการตอสเพอการมอยมกน

แนวคดวฒนธรรมชมชนของ สรเชษฐ เวชชพทกษ (2533) ไดเสนอระบบหรอโครงสรางทาง

วฒนธรรมของชมชน ระบบการผลต หรอระบบการท ามาหากน ระบบการอยรวมสมพนธกน

ประกอบดวยครอบครวเครอญาตและความสมพนธระหวางชมชน และระบบการใหคณคา มาอธบาย

วฒนธรรมใบจากมวนยาสบ ตงแตการไปตดตนจากจากในปาจากรมฝงแมน าตรง จนถงการเปนใบ

จากมวนยาสบออกจ าหนาย มแพคเกตและตราสนคา

แนวคดการด ารงอยของวฒนธรรมของ เอดวารด บ. ไทเลอร Talor (2542) ไดกลาวไววา

วฒนธรรมนนเปรยบไดกบทกสงทกอยาง ซงไดมาจากการเรยนรของสงคมและสมาชกของสงคมไดม

สวนรวมในการใชสงนน ๆ สมาชกในสงคมจะตองไดรบวฒนธรรมเปนมรดกสงคมและตองปรบปรง

เปลยนแปลงวฒนธรรมนนๆ เพอเปนมรดกสบตอคนรนตอๆ ไป มาอธบาย วฒนธรรมใบจากมวน

41

ยาสบทสามารถด ารงอยปาจาก และสรางรายไดใหกบคนชมชนยานซอ จงหวดตรง ควรคาแกการ

อนรกษใหคงอย เพอสบทอดเปนมรดกใหลกหลานรนสรนสบตอไป

แนวคดอตลกษณของ นชจรนทร ทบทม (2553) ไดกลาวไววา กระบวนการไดมาหรอการ

สรางอตลกษณไววาอตลกษณถกสรางและกอตวขนมาโดยการผานปฏสงสรรคระหวางบคคล การ

สรางและการผลตซ าของอตลกษณ มาอธบาย การท าใบจากยามวนสบทมวธการท าท เปน

ลกษณะเฉพาะของชาวชมชนยานซอ การสรางมลคาใบจากมวนยาสบใหกลายมาเปนสนคาโอทอป

และการกอเกดของตราสนคาตางๆ ของชาวบานในชมชนยานซอ จงหวดตรง

สรปกรอบแนวคดในการวจยครงน ผวจยใชแนวคดวถชวต แนวคดวฒนธรรมชมชน แนวคด

การด ารงอยของวฒนธรรม และแนวคดอตลกษณ มาอธบาย งานวจยเรอง วถวฒนธรรมใบจากมวน

ยาสบของชมชนยานซอ จงหวดตรง

42

วธกำรด ำเนนกำรวจย

การวจยเรอง วถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ จงหวดตรง เปนการใช

ระเบยบวธวจยเชงคณภาพ โดยงานวจยเชงคณภาพใชการสมภาษณแบบเจาะลก ในการเกบขอมล

จากภาคสนาม และวจยจากเอกสารและขอมลทางวชาการเปนสวนประกอบ น าขอมลทไดมาท าการ

วเคราะหโดยการพรรณนา และสรปเปนขอมลตามล าดบดงน

1. พนททใชในการวจย

2. เครองมอทใชในการวจย

3. การเกบรวบรวมขอมล

4. การวเคราะหขอมล

พนททใชในกำรวจย

การวจยครงน ผวจยไดเลอกพนทการวจย คอ จงหวดตรง อ าเภอกนตง ต าบลยานซอ อ าเภอ

กนตง จงหวดตรง ซงแบงเปน 4 หมบาน ไดแก หมท 1 บานโคกทราย หมท 2 บานตก หมท 3 บาน

ในลม และหมท 4 บานทงอฐซงในบรเวณทตงของชมชนยานซอทมทรพยากรทส าคญ คอ ตนจาก ถอ

ไดวาเปนพชเศรษฐกจทมความส าคญ เนองจากสภาพแวดลอมของพนททเปนโคลนเลนทเหมาะแก

การเจรญเตบโตของตนจากและเปนพนททมตนจากทมคณภาพและมปรมาณมากทสดของจงหวดตรง

ต าบลยานซอ เมอสมยกอนไดมชาวจนจากโพนทะเลกลมหนงไดอพยพมา โดยลองเรอมาตามแมน า

ตรงเรอยมา เมอมาถงเหนท าเลทตงทเหมาะสมกไดขนฝงทบรเวณแมน าตรง จากนนกไดชกชวนพรรค

พวกทเดนทางมาดวยกนตงถนฐานบรเวณแมน าตรง โดยไดตงบานเรอนทอยอาศยในลกษณะเรยง

ตอๆ กนไปในแนวเดยวกนชาวบานจงเรยกวา "บานยานซอ" หรอ "ต าบลยานซอ" ในปจจบน ในการ

เลอกสถานทในการเกบขอมลนนสาเหตทเลอกต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง เนองมาจาก

ความอดมสมบรณของทรพยากรทมอยในปจจบนอกทงความมคณภาพของใบจากทเปนวตถดบหลกท

น ามาท าใบจากยามวนสบทยงคงมสภาพดงเชนในอดต รวมไปถงการเปนสนคาขนชอทสามารถสราง

รายไดเปนอนดบหนงใหแกชาวบานในชมชนตลอดมานบเปนเวลาตอเนองไมต ากวา 20 ป จงเปน

43

เหตผลส าคญทท าใหผวจยสนใจทจะท าการเกบขอมลทรพยากรปาจากต าบลยานซอ อ าเภอกนตง

จงหวดตรง

ผใหขอมล

การศกษาครงน จ าแนกกลมผใหขอมลออกเปน 2 กลม คอ

1. ผใหขอมลหลก (Key Informants) คอ ผทมความรในดานประวตศาสตรความ

เปนมาของชมชนยานซอ หรอผคนทอาศยอยในบรเวณปาจากรมฝงแมน าตรง ประเดนทใชศกษาจาก

ผใหขอมลหลก เปนประเดนทศกษาถงความเปนมา วถชวตของชาวบานยานซอ ผานการสบใบจากมา

จนถงการท าใบจากมวนยาสบ ทถายทอดจากรนสรนตงแตบรรพบรษ กลายมาเปนวฒนธรรมทส บ

ทอดกนมาจนถงปจจบน เปนจ านวน 14 คน ไดแก

1.1 ผน าทเปนทางการและผน าทางธรรมชาต เปนจ านวน 2 คน ซงผให

ขอมลนเปนผทอาศยอยในชมชนยานซอมานาน ประเดนทใชศกษาจะเปนประเดนเกยวกบความ

เปนมาของชมชนยานซอ

1.2 ชาวบานทท าใบจากมวนยาสบ เปนจ านวน 9 คน ประเดนทใชศกษา

จะเปนประเดนเกยวกบความเปนมาของการท าใบจากมวนยาสบ ตลอดจนกรรมวธการท า ขนตอน

รายละเอยด และแงมมทนาสนใจในการท าใบจากทเรยกวา “ปากกดตนถบ” วถชวตของผคนทด ารง

อยกบปาจาก

1.3 ชาวบานทสบใบจากทอาศยอยในชมชนยานซอ เปนจ านวน 3 คน

ประเดนทใชศกษาจะเปนประเดนเกยวกบความเปนมาของการสบใบจาก เหตผลทสบใบจาก และการ

สบใบจากสบอยางไร

2. ผใหขอมลรอง คอ ผทมสวนเกยวของหรอมสวนรวมกบขมชนยานซอ โดยผานการ

ชวยเหลอจากหนวยงานของภาครฐ ภาคเอกชน หรอกลมคนทมสวนเกยวของท าใหชมชนยานซอเปน

ทรจกแกสาธารณชนได เปนจ านวน 9 คน ไดแก

2.1 นายกและรองนายกองคการบรหารสวนต าบลยานซอ เปนจ านวน 2

คน ประเดนทใชศกษาจะเปนประเดนเกยวกบขอมลทวไปเกยวกบต าบลยานซอ และการท าใบจาก

มวนยาสบ รวมไปถงลกษณะการชวยเหลอหรอมสวนเกยวของในกจกรรมการท าใบจากมวนยาสบ

44

อยางไร รวมถงการผลกดนใหใบจากมวนยาสบของชมชนยานซ อสการสงออกสนคาไปจ าหนายยง

ตางจงหวด

2.2 ชาวบานทอาศยอยในชมชนยานซอ เปนจ านวน 3 คน ประเดนทใช

ศกษาจะเปนประเดนเกยวกบขอมลทวไปเกยวกบชมชนยานซอ วถชวตของชาวบานยานซอกบปาจาก

รมฝงแมน าตรง

2.3 นกทองเทยว เปนจ านวน 2 คน ประเดนทใชศกษาจะเปนประเดน

เกยวกบขอมลทวไปเกยวกบชมชนยานซอในสายตาของนกทองเทยว ซงจะเปนการใหความคดเหนทม

ความแตกตางออกไปจากมมมองของผคนในชมชน รวมไปถงการใหความสนใจของนกทองเทยวทม

ตอชมชนยานซอ

2.4 ประชาชนทวไป เปนจ านวน 2 คน ประเดนทใชศกษาจะเปนประเดน

เก ยวกบขอมลท ว ไป เก ยวกบชมชนยานซ อ การท า ใบจากมวนยาสบ ท ถกขนานนามวา

“ปากกดตนถบ” รวมไปถงความคดเหนเกยวกบชมชนยานซอ

เครองมอทใชในกำรวจย

1. การสมภาษณแบบเจาะลก โดยเปนการศกษาแนวคดทฤษฎ น ามาสรางเปนแนวค าถามท

ใชในการสมภาษณทผวจยสรางตามวตถประสงคและขอบเขตของการวจย

2. การบนทกและการสงเกตภาคสนาม ผวจยใชการสงเกตแบบมสวนรวมจากการท ากจกรรม

ใบจากมวนยาสบ บรเวณรมฝงแมน าตรง และใชการสงเกตแบบไมมสวนรวมโดยจดบนทกสภาพภม

ทศนประกอบกบการบนทกรปถาย

กำรเกบรวบรวมขอมล

ผวจยมการเกบรวบรวมขอมลโดยอาศยขอมลทไดจากการสงเกต การสมภาษณ จากเอกสาร

ทเกยวของ ตลอดจน การวเคราะหหลกฐานนอกจากขอมลทเปนขอเขยน เชน รปภาพ วดทศน เทป

บนทกเสยง เปนตน (นศา ชโต, 2551) ดงนน การเกบรวบรวมขอมทเกยวของกบงานวจยน ผวจยใช

วธการเกบรวบรวมขอมล 2 วธคอ

45

1. การเกบรวบรวมขอมลจากเอกสารสงพมพของทางราชการตลอดจนงานวจยตางๆ ท

เกยวของกบบคลกภาพ ทงงานวจยในประเทศและตางประเทศ

2. การเกบรวบรวมขอมลจากการศกษาภาคสนามโดยใชการประชมกลม การสมภาษณเชง

ลก การสงเกตโดยตรงและการวเคราะหเอกสาร ซงคณะผวจยเปนผรวบรวมขอมลดวยตนเอง ซงใน

การเกบรวบรวมขอมล สามารถแบงเปน 2 แหลง คอ

2.1 การสงเกตแบบไมมสวนรวม โดยผศกษาท าการใชแผนทเพอศกษาสภาพ

ทรพยากรปาจากของชมชน และสภาพภมทศนทรพยากรปาจาก สภาพการด าเนนกจกรรมปากกดตน

ถบของชมชน ชวตประจ าวนของผคนทสมพนธกบทรพยากรปาจาก

2.2 การสงเกตแบบมสวนรวม โดยผศกษาไดลงไปยงพนทจรง เพอท ากจกรรม

รวมกบคนในชมชน และมการสงเกตการณการกระท าตาง ๆ เชน ผวจยเขาไปท ากจกรรมปากกดตน

ถบรวมกบคนในชมชน การไปตดใบจาก การด าเนนกจกรรมการประชมของชมชน

2.3 การสมภาษณแบบเจาะลกคอ เปนการพดคยแบบเปนกนเองกบผใหขอมล ใน

ประเดนกระบวนการท าใบจากยามวนสบ ขนตอนการเตรยมใบจากกอนการท าใบจากยามวนสบ

รวมไปถงการผลตออกมาจนเปนสนคาเพอสงออกไปขายตามทตางๆ เพอใหไดขอมลเชงลกในการ

วเคราะหตอไป

กำรวเครำะหขอมล

ผวจยไดท าการวเคราะหขอมลทไดจากการสมภาษณเชงลก การสงเกต และเทปบนทกเสยง ท

ถกจดบนทกไวอยางเปนระบบ เพอคนหาแบบแผน ประเดนหลก รวมทงสาระและแกนความหมาย

ในปรากฎการณทศกษา โดยอาศยกระบวนการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ โดยทผวจยท าการ

วเคราะหขอมลไปพรอมๆ กบการตรวจสอบขอมลหลงจากการเกบรวบรวมขอมลไดในทกๆครง ซง

ผวจยจะใชการศกษาวเคราะหขอมลทไดจากวธการตางๆ แหลงตางๆ เชน น าขอมลทไดจากการ

สมภาษณมาท าการศกษาวเคราะหกบขอมลทไดจากการสงเกตและจากเอกสาร โดยมการตรวจสอบ

ขอมลอยางตอเนองตลอดเวลา หลงจากนนจะน าขอมลทงหมดทเกบมาไดแยกแยะประเภทของขอมล

ถาเปนขอมลประเภทเดยวกนกจะจดใหอยในหมวดเดยวกน เมอท าการจดหมวดหมของแตละ

ประเภทแลว จะท าการถอดรหสขอมลและตความ

46

วถวฒนธรรมใบจำกมวนยำสบ

ในสวนนผวจยน าเสนอผลการวจยเปน 5 ประเดน คอ วถชวตชาวบานยานซอกบปาจาก วถ

คนกบผลผลตจาก วถของคนสบใบจาก วถอตลกษณปากกดตนถบ และวถของใบจากมวนยาสบ ส

การเปนวถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบ โดยมรายละเอยดดงน

วถชวตชำวบำนยำนซอกบปำจำก

ชมชนยานซอ ต าบลยานซอ จงหวดตรง เปนต าบลหนงใน 10 ต าบลของอ าเภอกนตง

จงหวดตรง ต าบลยานซอ เมอสมยกอนไดมชาวจนจากโพนทะเลกลมหนงไดอพยพมา โดยลองเรอมา

ตามแมน าตรงเรอยมา เมอมาถงเหนท าเลทตงทเหมาะสมกไดขนฝงทบรเวณแมน าตรง จากนนกได

ชกชวนพรรคพวกทเดนทางมาดวยกนตงถนฐานบรเวณแมน าตรง โดยไดตงบานเรอนทอยอาศยใน

ลกษณะเรยงตอๆ กนไปในแนวเดยวกนชาวบานจงเรยกวา "บานยานซอ" หรอ "ต าบลยานซ อ" ใน

ปจจบน โดยมทรพยากรทส าคญคอ ตนจาก เปนพชเศรษฐกจทเกดบรเวณรมฝงแมน าตรงและอยค

วถชวตของชมชนยานซอมานาน สภาพพนทปาจากเปนโคลนเลนทเหมาะสมกบการเจรญเตบโตของ

ตนจาก ท าใหสามารถน ามาประกอบเปนอาชพของคนในชมชนไดสอดคลองกบการใหค าสมภาษณ

“….ทตงทเราอาศยอย อยใกลแหลงนาทมตนจากขนอยมากมาย เลยทาใหยดอาชพจาก

ผลผลตของตนจากมาจนถงปจจบน…”

(มาลวรรณ ผลผล , สมภาษณ 19 มกราคม 2558)

“….เราโชคดทอยใกลนาใกลธรรมชาต มทรพยากรทอดมสมบรณ เราอาศยอยใกลแหลงนาท

มตนจากขนอยมากมาย เลยทาใหยดอาชพจากผลลตของตนจากมาจนถงปจจบน…”

(สมใจ สองหลง, สมภาษณ 20 กมภาพนธ 2558)

ชมชนยานซอในอดตจะมพนทในการเจรญเตบโตของตนจากจ านวนมาก และผคนชมชนยาน

ซอมความสมพนธกบลมแมน าตรงและบรเวณรมฝงแมน าทมตนจากเจรญเตบโตอย โดยความสมพนธ

ของคนในชมชนจงมวถชวตทตองพงพงธรรมชาต

47

ตนจาก เปนแหลงทรพยากรทส าคญอยางหนงของจงหวดตรง เนองจากมตนจากอยมากทสด

ของจงหวดตรง ประมาณ 4-5 พนไร และเปนแหลงใหญทสดแหงหนงของประเทศไทย นอกจากนตน

จากยงไดกลายเปนผลตภณฑสงออกของชมชนทส าคญอนดบหนง เพราะคณภาพของใบจากยานซอ

มคณภาพทพเศษเหนอกวา ตนจาก ทอยในพนทอนๆ และสรางรายไดใหกลบเขาสชมชนปละหลาย

ลานบาท จนมหนวยงานตางๆ เขามาสนบสนนอยางตอเนอง

“….ทาง อบต. ไดมการจดสรรงบประมาณในการผลกดนสนคาทผลตจากตนจากใหเปน

สนคาทมคณภาพ เปนสนคาหนงตาบลหนงผลตภณฑ รวมไปถงการใหความรกบคนในชมชนในดาน

การปรบปรงบรรจภณฑใหมความนาสนใจ …”

(ใจดาว สงคราม, สมภาษณ 18 มกราคม 2558)

ภาพท 2 ปาจากรมฝงแมน าตรง

ทมา : ถายโดยผวจยวนท 25 มถนายน 2558

วถชวตของมนษยมความเกยวของกบธรรมชาตมความสมพนธแบบพงพาอาศยกนจงเปน

สงจ าเปนทจะชาวบานในชมชนควรอนรกษและรกษาความอดมสมบรณของธรรมชาต โดยเฉพาะ

บรเวณทตนจากเจรญเตบโตเพอใหวฒนธรรมใบจากมวนยาสบยงคงอยคชาวบานยานซอจงหวดตรง

สบไป

พนททตนจากขนอยทวไปตามชายฝงรมแมนาตรง โดยทดนเหลานเปนเดมทดนโฉนด

และนส.3 (น.ส.3 หมายถง หนงสอรบรองการทาประโยชนในทดน ออกใหในทองทอน (ทองททไมม

ระวางรปถายทางอากาศ หรอ ทองทท รมต. ยงไมประกาศยกเลกอานาจของนายอาเภอ) (หรอครฑ

ดา)) ทถอครองโดยชาวบาน มการออกหลกฐานการถอครองโดยภาครฐและชาวบานกเขามาใช

48

ประโยชนจากทรพยากรทดนบนแปลงน มการใชประโยชนแบบนเรอยมาจนถง ณ ปจจบนกน

ระยะเวลายาวนานกวา 50 ป

(อ าพรรณ ศรสวรรณ, สมภาษณ 20 มกราคม 2558)

ดงนนผวจยสรปวถชวตชาวบานยานซอกบปาจาก คอ ลกษณะชมชนยานซอ ต าบลยานซอ

จงหวดตรง มทรพยากรทส าคญคอ ตนจาก เปนพชเศรษฐกจทเกดบรเวณรมฝงแมน าตรงและอยควถ

ชวตของชมชนยานซอมานาน สภาพพนทปาจากเปนโคลนเลนทเหมาะสมกบการเจรญเตบโตของตน

จาก ท าใหสามารถน ามาประกอบเปนอาชพของคนในชมชน อกทงความโดดเดนของตนจาก ทมตน

จากอยมากทสดของจงหวดตรง ประมาณ 4-5 พนไร และเปนแหลงใหญทสดแหงหนงของประเทศ

ไทย กลายเปนผลตภณฑสงออกของชมชนทส าคญอนดบหนง เพราะคณภาพของใบจากยานซอ ม

คณภาพทพเศษเหนอกวา ตนจาก ทอยในพนทอนๆ ซงความโดดเดนนกลายเปนวถชวตทด ารงอยเปน

วฒนธรรมทสบทอดตอกนมา ซงในการศกษา เรอง วถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ

จงหวดตรง ท าใหทราบถงวฒนธรรมใบจากยามวนสบของชมชนยานซอ จงหวดตรง ทเกยวของมา

จากการท ามาหากนของคนในชมชนประกอบกบชมชนยานซอมทรพยากรปาชายเลนทมความอดม

สมบรณเปนทอยของตนจากทขนอยเองตามธรรมชาต ท าใหวฒนธรรมใบจากยามวนสบกลายเปน

วฒนธรรมทมความเขมแขงและการสบทอดกนมาจนถงปจจบน

วถคนกบผลผลตจำก

ชมชนยานซอ ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง ถอไดวาเปนแหลงทมทรพยากรปา

จากมากทสดในจงหวดตรง มพนทโดยประมาณ 4,000 – 5,000 ไร (องคการบรหารสวนต าบลยาน

ซอ, 2557) จากการทมแหลงทรพยากรปาชายเลนทมความอดมสมบรณท าใหตนจากขนอยอยาง

มากมายรายรอบชมชน โดยคนในชมชนไดน าผลผลตทไดจากตนจากมาใชในการด าเนนชวตประจ าวน

รวมไปถงการประกอบอาชพการท าใบจากยามวนสบซงเปนผลตภณฑทขนชอของชนชนยานซอ

จงหวดตรง จากภมปญญาของชาวบานยานซอสามารถน าผลตผลจากตนจากมาใชประโยชนได

ทงหมด 7 ประการ ดงน

49

1. กำรท ำมวนจำก (ยำสบใบจำก)

การท ามวนจากหรอใบจากมวนยาสบทคนทวไปรจก เมอมาถงในพนทต าบลยานซอ อ าเภอ

กนตง จงหวดตรง มชอเรยกอกชอท เปนท รจกของคนในพนทและคนทมาเท ยวท วไป คอ

ปากกดตนถบ ซงเปนการตงชอในลกษณะของการท าใบจากทน จนกอเกดเปนอตลกษณทชดเจนและ

เปนสงทท าใหใบจากทมาจากต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง มความโดดเดนมากกวาใบจาก

ทมาจากพนทอน ๆ นอกจากอตลกษณจากการท าจากมวนยาสบอกสงหนงทท าใหใบจากมวนยาสบท

ยานซอขนชอ นนคอเรองของคณภาพใบจากทมความนมและเหนยวทเหมาะแกการน าไปใชสบ ท า

ใหผบรโภคชนชอบในตวผลตภณฑใบจากยามวนสบของพนทต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

มความบาง มขนาดความกวางในการใสยาเสนพอประมาณ เวลาในการสบยาเสนจะท าใหเขากนเปน

อยางดและเปนทถกใจของผสบใบจาก ซงสอดคลองกบการใหค าสมภาษณดงน

“…ในสมยกอนชมชนชายฝง จะสบยาเสน โดยใชใบจากออน นามามวนยาเสน ใชสบยาเสน

ในยามวางงาน เรยกวา การสบใบจาก เปนภมปญญาทสบทอดกนมาจากอดต จนถงปจจบน การทา

มวนจาก (ยาสบใบจาก) เปนผลตภณฑททารายไดหลกใหแกชาวชมชนยานซอ และยงถอไดวาเปน

สนคาทมชอเสยงในดานของคณภาพมาเปนอนดบตนๆของ สนคาใบจากยามวนสบ......”

(ฉวหยน แซฮง, สมภาษณ 2 มถนายน 2558)

“…วธการทามวนจากมขนตอนโดยการเรมจากการตดทางจากออนอายประมาณ 2 เดอน

เอาเฉพาะสวนทางออนนาทางจากออนทตดมาได ตดออกเปนใบๆ 1 ทางจะไดประมาณ 20 ใบ

จากนนนาทางจากออนทตดเปนใบ มาลอกอครง เปนใบยอยไดประมาณ 4 ใบนาใบยอยทลอกไดมา

มดรวมกนประมาณ 8 ใบ หรอ มวนเปนพวง จากนนนาไปตากแดดใหแหงสนทเม อตากไดแหงสนท

แลว จะตดเปนทอนๆ ประมาณ 7-8 เซนตเมตร สามรถใชเปนมวนจากไวมวนยาเสน และสามารถ

เกบไวใชไดนาน…”

(อไรวรรณ เอมคะ, สมภาษณ 2 มถนายน 2558)

50

ภาพท 3 การท าใบจากมวนยาสบ

ทมา : ถายโดยผวจยวนท 25 มถนายน 2558

ในการท าใบจากมวนยาสบจะตองอาศยความช านาญในการท าเปนอยางมากเพราะจะตอง

ลอกในจากใหมความบางมากทสดเพอทจะไดสนคาทดและมคณภาพ

2. ตบจำก

ตบจากเปนภมปญญาทองถนทสบทอดมาเปนเวลาชานานตงแตรนป ยา ตา ทวด ของชมชน

ชายฝง บรเวณปากแมน า ซงจะใชใบจากแก มาเยบเปนตบ เรยกวา ตบจาก ใชมงหลงคาบานเรอน

ตงแตอดตสบเนองมาจนถงปจจบน ตบจากทนจะมความแตกตางจากทอนเนองมาจากใบจะมขนาดท

ใหญและแขงแรง ทส าคญใชระยะเวลาในการตากแดดไมนานมากกสามารถทจะน าไปใชเยบตอหรอ

เตรยมน าไปใชประโยชนได ดงค าสมภาษณ

“… โดยมวธการเยบตบจากมการเรมตนตากการตดทางจากทแกจด ตดใบจากออกเปนใบ 1

ทาง จะไดประมาณ 30 – 40 ใบเตรยมไมไผผาซก เพอมาทาเปนแกนของตบจากยาวประมาณ 1 วา

หรอ 1 เมตรใชเปลอกตนหวายลง หรอเปลอกไมไผ มาผาเปนเสนเชอก ใชเยบตบจากนาใบจากมา

ซอนทบกน 2 ใบ อก 1 ใบประกบไวดานลาง นามาวางบนแกนไมไผทเตรยมไว พบครง เอาเสนเชอก

หวายลงทเตรยมไวมาเยบขนลงระหวางใบจาก ไปจนตลอดแกนไมไผ จะไดตบจากเอาไปตากแดดให

แหงสนท หรอ สามารถนาตบจากทเยบได ไปใชมงหลงคาไดตามตองการการเยบตดจากนนชาวบาน

ในชมชนยานซอ จะทาขนเพอใชในครวเรอนเทานน ไมไดทาเพอเปนอาชพ...”

(ปราณ สงคราม, สมภาษณ 3 มถนายน 2558)

51

ภาพท 4 การท าตบจาก

ทมา : ถายโดยผวจยวนท 25 มถนายน 2558

3. กำรท ำเชอกมดปด ำ

ยอดจากออนสามารถใชแทนเชอก ไวส าหรบมดปทะเล (ปด า) ทหามาไดจากปาชายเลน

และ ปาจาก สมยกอนไมมเชอกฟาง ชาวบานไดใชยอดจากในการมดปทะเลทจบมาได ซงสะดวกใน

การหาปทะเลในปาชายเลน โดยมวธการท าเชอกมดปด าจากยอดจาก มวธการท าโดยการตดทางจาก

ออน มาลอกออกเปนใบๆ น าใบจากทลอกมามวนเปนเชอกน าเชอกทไดไปพนรอบตวปด าทจบมาได

เรมจากคลองเชอกใตกระดองป พนกามปทงสองขาง จากนนพนทขาปทเหลอทง 2 ขาง น ามามดท

กระดองปกบทองอกครง

4. กระแชง หรอ แชง เรอ

สมยกอนในการออกเรอหาปลาของชาวประมงพนบาน จะใชทางจาก มาท าเปนหลงคากน

แดดกนฝน เรยกวา กระแชง หรอ แชง มลกษณะคลายหลงคามงจาก แชงเรอจะท าจากทางจากมา

ซอนทบกน เปนหลงคา น ามาครอบเรอหวโทง ใชออกหาปลา บงแดด ฝนไดเปนอยางด คนในชมชน

ไดใหค าสมภาษณเกยวกบวธการท ากระแชง หรอ แชง เรอ ดงน

“…โดยมวธการทากระแชง หรอ แชง เรอ เรมจากการตดทางจากทงทาง มาผาครง ประมาณ

5 - 10 ทางจากนนนาทางจากทตดแลวมาวางซอนทบกน เปนซมคลมตลอดลาเรอกระแชง หรอ แชง

จะกนแดด กนฝนไดด ขนอยกบจานวนทางจากทนามามง หากใชทางจากหลายทางจะกนแดด กนฝน

ไดดยงขนการทากระแชงชาวบานในชมชนยานซอมการทาอยบางเพอใชประโยชนในครวเรอน....”

(ละมย รนรมย, สมภาษณ 19 มกราคม 2558)

52

ภาพท 5 กระแชงเรอ

ทมา : ถายโดยผวจยวนท 25 มถนายน 2558

5. ขนมจำก

“…ขนมจากเปนของหวานททกคนตางรจกมาเปนเวลาชานาน ทมาของขนมจากมาจาก การ

ทใชใบจากในการหอขนม ซงทามาจากแปง นาตาล และ เนอมะพราว เนองจากใบจากมขนาด

คอนขางใหญเมอเทยบกบใบมะพราว จงเหมาะทนามาหอขนม จงเรยกตอกนมาวา ขนมจาก แมบาง

พนทจะใชใบมะพราวแทนใบจาก แตกยงคงเรยกวา ขนมจาก มาจนถงปจจบน ขนมจากมมาตงแต

สมยรนป ยา ตา ทวด สมยกอนจะนยมทาในชวงเทศกาลถอศลอด และงานประเพณตางๆ ดวย

รสชาตทอรอย หวาน มน จงเปนทนยมชมชอบกนทกเพศวย ทาใหปจจบนขนมจากจงมขายกนทวไป

จนสามารถสงออกไปขายยงตางประเทศ สรางรายไดใหกบชมชนชายฝง โดยมวธการทาขนมจากคอ

นาทางจากแกมาตดออกเปนใบๆ ตดหวตดทาย ใหยาวประมาณ 30 – 35 เซนตเมตรการทาแปงขนม

จาก นาแปงขาวเหนยวมาผสม กบนาตาล เกลอ เนอมะพราวออนขด เนอลกจากขด และนาเปลา

นามาคลกเคลาใหเขากนนาแปงขนมจากทเตรยมไวตกใส ในใบจากประมาณ 3 ชอนโตะ แลวกลดหว

ทาย ดวยไมกลด จากทางจาก หรอ ทางมะพราวนาขนมจากทหอไว ไปยางดวยไปออนๆ จนสก จะได

ขนมจากทมรสชาตอรอย มกลนหอมจากการยางไฟ เปนทถกปากของทกคนในการทาขนมจาก

ชาวบานยานซอมการทาทงเพอรบประทานภายในครอบครวและทาเพอการคาขายอกดวย...”

(สมพศ สจรยา, สมภาษณ 12 กนยายน 2558)

53

ภาพท 6 ขนมจาก

ทมา : ถายโดยผวจยวนท 25 มถนายน 2558

6. ขนมหวำนจำกลกจำก

ผลจาก หรอลกจาก มลกษณะเปนผลสน าตาล เปนกาบ หอหมเนอในสขาว ซงเนอในสขาวน

ทสามารถรบประทานได จงถกน ามาใชท าเปนขนมหวาน กนคกบน าเชอม และน าแขง ในฤดรอน โดย

มวธการท าขนมหวานจากลกจาก การท าเรมจากการน าผลจากแก มาผาเอาเนอในสขาว ทอยภายใน

ลกจากน าไปรบประทานรวมกบน าเชอม และ น าแขง ไดทนทเนอในจากลกจากใชรบประทาน เปน

ของหวาน แกรอนใน ปจจบนยงมขนมหวานจากลกจากใหไดรบประทานกน สวนใหญจะมขายตาม

รานคาในชมชน

ภาพท 7 ทลายจาก

ทมา : ถายโดยผวจยวนท 25 มถนายน 2558

54

ภาพท 8 ผลจากหรอลกจาก

ทมา : ถายโดยผวจยวนท 25 มถนายน 2558

7. น ำตำลจำก

สมยกอนจะมการท าน าตาลจากไวใช แมตนจากในแถบทะเลอนดามน จะไมเหมาะส าหรบ

การท าน าตาลจากเหมอนทะเลฝงอาวไทย ดวยเพราะน าทะเลมความเคมสงกวา ท าใหตนจากม

น าตาลจากงวงจากนอยกวา ตนจากทอยตามแนวคลอง แตกยงมการท าน าตาลจากใหเหนอยบาง ถอ

เปนภมปญญาทสบทอดมาตงแตอดต โดยมวธท า คอ เลอกตนจากทออกลกแก เลอกงวงจากทมขนาด

สมบรณ เมอลองตดดจะมน ามาจากงวงจากใชมดตดทลายลกจากออกจากงวง จะมน าไหลออกมาจาก

งวงจากน าภาชนะไปรอง สวนใหญจะใชกระบอกไมไผ โดยใสเปลอกไมเคยม เพอปองกนน าตาลจากม

รสเปรยวน าเคยวดวยไฟออน จนมสน าตาลขนจะไดน าตาลจากเกบไวใชไดเปนเวลานาน สวนใหญจะ

น ามาท าขนมในเทศกาลถอศลอด

ชาวบานสวนใหญใชปาจากเปนแหลงอาหารมาโดยตลอด ซงเปนเหมอนอขาว อน า ของ

ชมชนชายฝง วถชวตของชมชนชายฝง ยงคงด ารงอยกบทรพยากรธรรมชาตโดยใชประโยชนจากปา

จากไดอยางคมคาและไมเบยดเบยนกบสงมชวตในปาจาก เพราะชาวบานตระหนกรวมกนวา ปาจากก

เปรยบเหมอนบานของเขาเองซงตองดแลรกษาใหอยในสภาพทสมบรณทสด เพราะหมายถงลกหลาน

ในอนาคต ยงจะตองใชปาผนนเปนแหลงอาหารและสรางอาชพตอไป

นอกจากนปาจากยงเปนรองรอยในอดตชนส าคญทสะทอนใหเหนวถชวตของชมชนชายฝง

ถอเปนหลกฐานชนส าคญ ในการเขาไปใชประโยชนในการด ารงชวต ในพนทปาจากซงสบทอดมาจาก

บรรพบรษ พนทซงสทธในการท ามาหากนของชมชนอยางถกตอง แมปจจบนพนทสวนใหญจะมการ

เปลยนสภาพไปเปนจ านวนมาก แตพนทปาจากกยงคงด ารงอยคกบชมชนชายฝงมาจนถงปจจบนวถ

55

ชวตของมนษยมความเกยวของกบธรรมชาตมความสมพนธแบบพงพาอาศยกนจงเปนสงจ าเปนทจะ

ชาวบานในชมชนควรอนรกษและรกษาความอดมสมบรณของธรรมชาต โดยเฉพาะบรเวณทตนจาก

เจรญเตบโตเพอใหวฒนธรรมใบจากมวนยาสบยงคงอยคชาวบานยานซอจงหวดตรงสบไป

วธกำรไดมำซงใบจำก

ในปจจบนบหรใบจากหรอบหรมวนเองกลบมาไดรบความนยมอกครงหนง เนองจากบหร

มวนเองมราคาถกกวาบหรทผลตจากโรงงานมาก และมการปรงใบยาใหมกลนตางๆ ตามความนยม

ของผบรโภค ซงในบางครงมการน าเอายาเสนส าหรบบรรจไปปมาผสมเพอใหมกลนหอมมากยงขน

โดยบหรมวนเองนนท าจากวสดใชแทนกระดาษหลากหลายชนด เชน ใบจาก ใบตอง กลบบว กาบ

หมาก ใบมะกา ใบชมเหด เปนตน อยางไรกตามใบจากนนนบวาเปนทนยมกนอยางแพรหลาย ซง

ปจจบนมจ าหนายทงในลกษณะแยกเฉพาะใบจากและยาเสน และบหรใบจากทมวนส าเรจ (ศนยวจย

กสกรไทย, 2549)

ใบจากทน ามามวนบหรนนคอ ใบออนซงไดมาจากยอดตนจากใชหอหรอมวนยาเสนพนธ

พนเมองเปนบหรสบของชาวบานทวไปเรยกวา “ยาสบใบจาก” ในทองถนภาคใตและภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศทมสภาพภมประเทศเหมาะสมตอการเจรญงอกงามของตนจาก ท า

ใหใบจากหาไดงายในทองถนจงไดเกดความนยมน าเอาใบจากออนมามวนบหรสบ เพราะมคณสมบต

ดกวาในพชชนดอน (เชน ใบตองแหง ใบยา เยอบางดานในของกาบหมาก) ครนตอมาจนถงปจจบน

ความนยมไดแพรหลายสชาวบานทเปนนกสบบหร ใบจากจงไดกลายเปนสนคาท ารายไดใหแกผผลต

เปนอยางมาก

ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง เปนหนงในแหลงทมทรพยากรปาจากทอดมสมบรณ

อกแหลงหนงของประเทศไทยตนจากเปนพชตระกลปาลมเชนเดยวกบสาคและเปนพชเกาแกดกด า

บรรพทสบสายขยายพนธมานานหลายสบลานป มล าตนอยใตดนเปนกลม ใบสเขยวชอมชมแทงขนมา

เปนกอเรยกวา หนจาก หรอ ทางจาก ลกษณะใบสเขยวเรยงรายแทงสลบเรยงรายคลายขนนก ดอกม

สเหลองสด ชอดอกงอกเปนงวง แทงทะลวงออกมาระหวางกาบใบทอยใตดน ผลมสน าตาลเขม เบยด

รวมกนเปนกระจกเรยกวา ทลายจากตนจากเปนพชประจ าถนดนแดนสมทมลมปากน า มกขนบรเวณ

น ากรอย รอยตอระหวางน าจดและน าเคม ท าใหบรเวณชมชนชายฝงปากแมน ามตนจากขนอย

56

มากมาย และดวยความมหศจรรยทธรรมชาตมอบให ตนจากจงเปนพชทสามารถน ามาใชประโยชนได

ทกสวน

ทง 4 หมบานหมท 1 บานโคกทราย หมท 2 บานตก หมท 3 บานในลม และหมท 4 บานทง

อฐ หมบานทท าการผลตใบจากมวนยาสบมากทสด คอ หมท 3 บานในลม หมท 2 บานตก และหมท

1 บานโคกทราย ตามล าดบ สวนหมท 4 บานทงอฐ จะนยมใหใหเชาเหมาปาจาก เนองจากมปาจาก

อยมาก และสวนใหญท าอาชพท าสวนยางพาราเปนหลก และท าใบจากมวนยาสบเปนอาชพรอง ซง

แตกตางจากหมท 3 บานในลม หมท 2 บานตก และหมท 1 บานโคกทราย โดยวธการไดใบจากของ

ทง 4 หมบาน มดงน

หมท 1 บานโคกทราย มวธการทไดมามวธการไดมาของใบจากมาจากปาจากของตนเอง

ประมาณ 20 ไร และมาจากการเชาเหมาปาจากของคนอนประมาณ 15 ไร ราคาในการเชาเหมาตด

ตนจาก ราคาประมาณ 4,000 – 5,000 บาทตอไร

หมท 2 บานตก มวธการทไดมามวธการไดมาของใบจากมาจากปาจากของตนเองประมาณ

18 ไร และมาจากการเชาเหมาปาจากของคนอนประมาณ 25 ไร ราคาในการเชาเหมาตดตนจาก

ราคาประมาณ 2,500 – 3,500 บาทตอไร

หมท 3 บานในลม มวธการทไดมามวธการไดมาของใบจากมาจากปาจากของตนเองทงหมด

ประมาณ 30 ไร

หมท 4 บานทงอฐ มปาจากใหเชาเหมาเพยงอยางเดยวประมาณ 40-50 ไร โดยไมมการท า

ใบจากมวนยาสบ

เนองจากตนจากสวนใหญนนจะอยในเขตพนททมเจาของทมการครอบครองโดยมโฉนด

และนส.3 ท าใหบางครงเมอตนจากจากสวนของตนเองมไมเพยงพอในการท าใบจากจงตองมการไป

เชาเหมาตนจากจากทอนๆ ซงทง 4 หมบานมใบจากในลกษณะทคลายคลงกน

วธท ำใบจำกมวนยำสบ

ในการท าใบจากมวนยาสบของทง 2 หมบานในพนทต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

มวธการท าทคลายคลงกน โดยมวธการแตกตางกนเพยงในขนตอนของการมควนหรอการอบก ามะถน

ซงถอเปนเคลดลบทแตละตราผลตภณฑสรางเพอเปนเอกลกษณแกผลตภณฑ

57

วธท าใบจากส าหรบมวนบหรนนจะใชวธการเลอกยอดจากทใบยงหอตวไมแผออก ตดออก

จากกอ สบใบออกจากยอด เรมจากโคนยอดไปหาปลายยอด สบครงหนงดงใบออกใบหนง จนกระทง

เกอบถงปลายยอดจงหยด เพราะปลายยอดใบสนเลกขาดคณภาพ เอาใบจากออนทไดแลวตากแดด

หลงจากนนมวธท าอย 2 วธคอ (สมใจ สองหลง. ผใหสมภาษณ 18 มกราคม 2558 )

วธแรก ตากจนแหง ถาแดดดใชเวลาประมาณ 2 วน หลงจากนนเกบไวเปนมดๆ พรอมทจะ

ใชการไดทนท โดยสงเปนสนคาไปจ าหนายกอนทผใชจะใชตองลอกเจยะออก(เยอบางๆ ทปดอยบน

หนาใบซงสงเกตเหนไดชด) เนองจากเจยะนนบางเกนไป ท าใหตดไฟเรว คงใช แตตวใบทลอกเจยะ

ออกแลว น ามาตดเปนทอนยาวขนาด 3 นว พอๆ กบความยาวของมวนบหรกนกรอง กระจายเสนยา

เสนลงบนนนมวนใหเปนรปทรงกรวย กเปนยาใบจาก 1 มวนจดสบได ถาในกรณจากใบเลกหอเสนยา

ไมมดกใชวธซอนใบจาก 2 ใบ ใหเหลอมกนเลกนอยเพอชวยท าใหใบใหญขน สามารถมวนไดสะดวก

เหมอนกบใบเดยว

วธทสอง น าใบจากออนตากแดดเหมอนกบวธแรก แตไมตากใหแหง ถาแดดดใชเวลาตาก

ประมาณ 2 ชวโมงกพอ แลวน ามาลอก ใบจากออนมลกษณะพเศษอยอยางหนงคอถาเปนใบทยงสด

ลอกไดยาก จงตองตากแดดดงกลาว การลอกกจะงายและท าไดรวดเรวมาก การลอกวธนเรมตนจาก

การใชนวมอแกะดานหวใบออกเปน 2 ซก แตละซกตดทงเจยะผสมกบเสนใยในใบใชมอจบมอละซก

แลวดงใหแยกออกจากกนโดยเรว ใชเวลาเพยงไมถงวนาทตอ 1 ใบ วธนจะไดใบจากเพมขนเปน 2

เทา แตสวนทไดคอนขางบางกวาการลอกวธแรก น าใบจากสวนทลอกไดแลวนผกมดรวมกนหอยไวใน

รมแบบตากอากาศหรอน าไปตากแดดกได ซงจะท าใหแหงเรวขน การลอกวธนเมอตากแหงแลว จะท า

ใหใบแตละใบทไดหอตวเองตลอดใบ มลกษณะเหมอนบหรทมวนแลวจงเอามาตดเปนชนส นๆ ใหม

ขนาดพอๆ กบความยาวของบหร 1 มวนแลวมดรวมกนเปนมดๆ มจ านวนประมาณมดละ 100 ชน

จ าหนายกนเปนมดๆ แลวแตราคาทก าหนด ผผลตใบจากมวนบหรจงตองค านงถงเรองการตากเปน

อยางมาก คอตองตากใหแหงสนท มฉะนนจะขนราและสของใบจะไมขาวนวล ท าใหขาดคณภาพ

จากการลงพนทในการสมภาษณจะพบวาเศรษฐกจขณะนจะไมสงผลกระทบตอยอดขายใบ

จากยามวนสบ ยงสามารถจดจ าหนายไดตามปกต แตทสงผลกระทบตอการท าธรกจใบจาก คอ

คาแรงทเพมขน ท าใหไดก าไรนอยลงเพราะยอดขายเทาเดมแตคาใชจายจางแรงงานเพมขน

58

“….ซงผลดผลเสยของการลอกใบจากมวนบหรทง 2 วธนน วธแรกผใชจะตองนาไปลอกเอง

ทกครงทใช ใบทลอกแลวจะมความหนามากกวา แลวตดใหมความยาวเทากบความยาวของบหรมวน

สวนการลอกวธท 2 ไดใบจากบาง กอนจะใชตองรดเปนแผนเรยบเสยกอนแลวจงกระจายเสนยา มวน

กลบเขาไปใหมทาใหเสยเวลาในการใชงาน…”

(ไพรช ประกอบกจ, ผใหสมภาษณ 17 ตลาคม 2558)

ภาพท 9 ตนจากบรเวณรมฝงแมน าในพนทต าบลยานซอ

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 18 มกราคม 2558

ดงนนวถคนกบผลผลตจากผวจยสรปไดวา ประโยชนของจากมมากมายทมนษยน ามา

ดดแปลงเพอท าประโยชน เชน การท ามวนจาก (ยาสบใบจาก) ตบจาก(ใชมงหลงคา) การท าเชอกมด

ปด า กระแชง หรอ แชง เรอ ขนมจาก ขนมหวานจากลกจาก น าตาลจาก สงตางๆทเกดขนท าใหเกด

การสบทอดของวฒนธรรมทางสงคมทยงคงด ารงไว มความเกยวพนและเกดความผกพนจนท าให

กลายเปนวถชวตเปนวฒนธรรมของชมชนแหงนชาวบานไดอาศยการผลตจากทใชปาจากเปนแหลง

อาหารมาโดยตลอด เปนวถชวตของชมชนชายฝง ยงคงด ารงอยกบทรพยากรธรรมชาตโดยใช

ประโยชนจากปาจากไดอยางคมคา และไมเบยดเบยนกบสงมชวตในปาจาก เพราะชาวบานตระหนก

รวมกนวา ปาจากกเปรยบเหมอนบานของเขาเองซงตองดแลรกษาใหอยในสภาพทสมบรณทสด

เพราะหมายถงลกหลานในอนาคต ยงจะตองใชปาผนน เปนแหลงอาหารและสรางอาชพตอไป ซง

59

สอดคลองกบวถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ จงหวดตรงในแงมมการไดผลผลตจาก

ทสรางเปนวถชวตของชาวบานยานซอจนถงทกวนน

วถของคนสบใบจำก

“….เรมแรกหดสบบหรกอน ตอมาเหนเพอนสบใบจากเลยทดลอง สบและรสกชนชอบ

มากกวาบหร และกไมเคยกลบไปสบบหรอก แลวกไมไดสบใบจาก เปนประจา แตเปนการสบตาม

โอกาสเปนครงคราว เชน เมอพบปะเพอนฝง สาหรบบางคนกให เหตผลวา สบบหรมราคาแพงรสก

วาสนเปลอง และเลอกจะสบใบจากเพราะราคาถกกวามาก บางคนมความเชอวาสบใบจากจะม

อนตรายนอยกวาการสบบหร…”

(สทธพนธ ยอมใหญ, สมภาษณ 10 ธนวาคม 2558)

“…สาเหตทสบบหรใบจาก เนองจากเหงาปาก ไมมอะไรเคยว กคงเหมอนวยรนสมยนละท

ชอบเคยวหมากฝรงใหเพลนๆไปด…”

(วชาญ สมทรเตม, สมภาษณ 18 มกราคม 2558)

“…การสบใบจากเปนมาแตนานแลวสมยผเฒาผแกเหนคนทยานซอ อาเภอกนตง จงหวดตรง

สบกนเกอบทกครวเรอน ลกษณะบหรใบจาก คอใบไมแหงทหอขดตวเปน รปทรงกระบอก เสนผาน

ศนยกลางประมาณ 1-2 มม. ใชสาหรบใชหอยาเสนเปนใบยาสบ วธสบกแคมวนยาใสเขาไปแลวจดไฟ

ทปลาย เวลาสบเขาไปเหมอนหายใจเขาปอด เวลาสบออกกเหมอนหายใจออกจากปอด…”

(สตถาพร นานอน, สมภาษณ 5 มกราคม 2559)

ดงนนวถของคนสบใบจากผวจยสรปไดวา เนองจากคนสมยกอนเมอมเวลาวางกจะมานงสบ

บหรกน โดยบหรใบจาก มลกษณะคอใบไมแหงทหอขดตวเปน แทงทรงกระบอก เสนผานศนยกลาง

ประมาณ 1-2 มม. และมขนาดยาวประมาณไมจมฟน เมอคลออกมาจะมดานกวางประมาณ 4-5 ซม.

ใชส าหรบใชหอยาเสนเพอสบคลายกบการใชใบยาสบ วธสบกแคมวนยาใสเขาไปแลวจดไฟทปลาย

เวลาสบเขาไปเหมอนหายใจเขาปอด เวลาสบออกกเหมอนหายใจออกจากปอด สงเหลานไดถกสบ

60

ทอดตอกนมาจนกลายเปนวถของคนสบใบจากซงสอดคลองกบวถวฒนธรรมใบจากยามวนสบของ

ชมชนยานซอ จงหวดตรง ทด าเนนชวตดวยการสบใบจากจนเกดเปนวฒนธรรมชมชนสอทอดตอกน

มา

วถอตลกษณปำกกดตนถบ

ปากกดตนถบเปนชอของกระบวนการในการท าใบจากของชาวบานยานซอ อ าเภอกนตง

จงหวดตรง โดยชอเรยกนนไดมากจากกระบวนการท าทอาศยปากและเทาและอวยวะหลกในการ

ลอกใบจาก อาชพ“ปากกดตนถบ” หรอลอกใบจาก เปนอาชพทตองใชความอดทน พยายาม

เนองจากตองนงท างานตลอดทงวน เรมจากน าใบจากออนตากแดด แตไมตากใหแหง ถาแดดดใชเวลา

ตากประมาณ 2 ชวโมงกพอ แลวน ามาลอก การลอกจะงายและท าไดรวดเรวมาก เรมตนดวยคนลอก

ตองนงเหยยดขา ใชนวมอหรอปากแกะดานหวใบจากออกเปน 2 ซก แตละซกตดทงเจยะผสมกบเสน

ใยในใบ ใชปากหรอมอจบแตละซก น าไปหนบระหวางนวหวแมโปงและนวกลางของเทา แลวใชแรง

ดงใหแยกออกจากกนโดยเรว ใชเวลาเพยงไมเกน 3 วนาทตอ 1 ใบ น าใบจากสวนทลอกไดแลวนไป

ตากแดดจดๆประมาณ 1 วน จะท าใหใบแตละใบทไดหอตวเองตลอดใบ แลวมดรวมกนเปนมดๆ

ผผลตใบจากตองค านงถงเรองการตากเปนอยางมาก คอตองตากใหแหงสนท มฉะนนจะขนราและส

ของใบจะไมขาวนวล ท าใหขาดคณภาพ ใบจากจะไปเขากระบวนการอบอกครง เพอฆาเชอ เพม

ความหอมใหใบจาก และสงขายตอไปยงพนทตางๆเชน จงหวดปตตาน ยะลา นราธวาส รวมถง

ประเทศมาเลเซย อนโดนเซย และประเทศอนๆ ซงยงนยมสบบหรใบจากเปนวถชวตประจ าวน

ชมชนยานซอ จงหวดตรง มวฒนธรรมเดมทสรางและสงสมมาแตโบราณทเนนความส าคญ

ของวฒนธรรมชาวบาน ความเปนชมชนทองถน ทมลกษณะเกอกล พงพาอาศยไมอยแบบตวใครตว

มน จากค าสมภาษณ

“….คนในชมชนอยกนอยางชวยเหลอกนและกนบานไหนมงานอะไรกจะคอยไปชวยเสมอ

เปนแบบนมานาน อาชพททากทาแบบรวมกลมชวยกนทา คนในชมชนสนทกนมากขน…”

(เจนจรา สนทรเตม, สมภาษณ 18 มกราคม 2558)

61

เปนการตอกย าถงการถอยถถอยอาศยของคนในชมชนไดเปนอยางด นอกจากนการสบใบ

จากมการเรมสบมาตงแตสมยโบราณและมการลอกเลยนแบบการสบมาเรอยๆจากคนภายใน

ครอบครว ประกอบกบทรพยากรทเออตอการสบ คอ การมตนจากอยในพนทจ านวนมากและหาได

งายจงท าใหพฤตกรรมการสบใบจากยงคงอยถงปจจบนดงค าสมภาษณของผใหขอมลดงน

“….การสบใบจาก สบมานานแลวเรมเหนจากพอสบและกลองหดสบ เพราะใบจากมอยใน

ชมชนเลยทาใหสบมาตลอดจนปจจบน…”

(พรณ ทาเทศ , สมภาษณ 19 มกราคม 2558)

“….ตนจากมอยมาก หาไดงาย สามารถนามาทาเปนยาสบไดไมยาก ทาใหคนในชมชนชอบ

สบใบจากกน…”

(วระกร สรรเพชร , สมภาษณ 18 มกราคม 2558)

จากค าสมภาษณดงกลาวสะทอนใหเหนวาใบจากกบวถชวตของคนในชมชนมความเกยวของ

สมพนธจากพนททตงของชมชนจะตงใกลกบรมฝงแมน าท าใหความสมพนธระหวางมนษยกบ

ธรรมชาตมความใกลชดกบธรรมชาตเปนอยางมาก กอใหเกดวฒนธรรมทสบทอดตอกนมาจากบรรพ

บรษ คอ วฒนธรรมใบจากมวนยาสบ หรอชอทเปนทรจกกนทวไปในชอ “ปากกดตนถบ” เปนซอทบง

บอกถงลกษณะของการปฏบตของชาวบานทมตออาชพการท าใบจากมวนยาสบ วฒนธรรมนถอ

ปฏบตกนมาจากบรรพบรษจากรนสรนจนมาถงปจจบน เปนระยะเวลายาวนานกวา 200 ป ดวย

สภาพแวดลอมและความอดมสมบรณของตนจากในต าบลยานซอ จงหวดตรง ท าใหชาวบานทอาศย

อยโดยรอบไดอาศยและใชประโยชนจากทรพยากรธรรมขาตในการประกอบอาชพการท าใบจากยา

มวนสบ จากภมปญญาของบรรพบรษท าใหเกดการคดคนวธการท าใบจากมวนยาสบดวยวธการใช

ปากกด (จาก)ตนถบ(ใบจาก)

“…."ปากกดตนถบ (ใบจาก)" เปนการลอกใบจากซงเปนอาชพเสรมในชวงทยางพารา

ตกตา…”

(เทยง สนทรเตม, สมภาษณ 18 ตลาคม 2558)

62

ซงเปนวธการในการท าใบจากมวนยาทงายและไดเสนในจากทบางพรอมทจะน าไปท าตอใน

ขนตอนอนๆจนกอใหเกดเปนสนคาใบจากมวนยาสบทมคณภาพและกลายเปนสนคาทมชอเสยงของ

ต าบลยานซอ จงหวดตรง

“…."ปากกดตนถบ (ใบจาก)" โดยจะเปนวธลอกใบจาก เพอขายพอคาคนกลาง นาไปทาสบ

ยาใบจาก พอคาคนกลางจะมารบไปขายตอในพนทตางๆ ทงประเทศไทยและประเทศเพอนบานสราง

รายไดวนละประมาณ 400-500 บาท…”

(กฤษฎา สงคราม, สมภาษณ 18 ตลาคม 2558)

การมชอเสยงของการท าอาชพใบจากยามวนสบเกดจากการทชมชนมการรวมแรงรวมใจใน

การปฏบตจนกอใหเกดอาชพทหลอเลยงชาวบานใหมรายไดในการเลยงครอบครวและด ารงชวตอยได

“อาชพการทาใบจากมวนยาสบทาใหมรายไดมาเลยงครอบครวและไมตองไปไหนไกลบาน

ทาใหไดอยกบครอบครว…”

(นรนทร ศรเกต, สมภาษณ 18 ธนวาคม 2558)

ภาพท 10 การท าใบจากมวนยาสบ (ลอกใบจาก)

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 18 มกราคม 2558

การทจะพฒนาชมชนจะตองเรมจากฐานวฒนธรรมชมชนซงเปนปราการทแขงแกรงทสดของ

ชาวบาน เปนพลงผลกดนการพฒนาชมชนทส าคญทสดเพราะเปนสงทประชาชนสรางขนมาเอง และ

ในแงวธการพฒนา จะตองท าใหชาวบานมจตส านกทแจมชดในวฒนธรรมของเขา เหนคณคาของการ

รวมตวเปนชมชนและซาบซงในประวตการตอสรวมกนตลอดมา จนท าใหชมชนมความเขมแขงและม

การพฒนาทยงยนตอไป

63

ในการประกอบสรางอตลกษณใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

เปนการประกอบอาชพของชมชนโดยเรมจากการน าทรพยากรใกลตวมาแปลงใหเกดอาชพ จาก

อาชพกจะเกดการพฒนาและปรบปรงกระบวนการท าจากใบจากมวนยาสบโดยเกดจากภมปญญาของ

ชาวบานจนเกดเปนกระบวนการท าท เรยกวา “ปากกดตนถบ” และจากกนกมการสบทอด

กระบวนการท าอาชพใบจากมวนยาสบ หรอมชอเรยกอกชอหนงวา “ปากกดตนถบ” ในการท าใบจาก

มวนยาสบนนมดวยกนอยหลายพนทแตสงหนงทท าใหชมชนยานซอมความแตกตางจากการพนทอน

นนคอกระบวนการในการท าแบบ “ปากกดตนถบ” ซงเปนวธการท าทคอนขางยากและล าบากจงท า

ใหพนทอนๆ ไมมการท าใบจากมวนยาสบดวยวธการน และอกหนงสาเหตนอกจากเหนอไปจาก

วธการท าทเปนอตลกษณเฉพาะตวของชาวชมชนยานซอแลวความไดเปรยบในดานทรพยากรปาจาก

ทอดมสมบรณกเปนผลท าใหใบจากยามวนสบของชมชนยานซอมชอเสยงเพมขนอกดวย

จากการสมภาษณชาวบานชมชนยานซอเกยวกบกระบวนการในการท าใบจากมวนยาสบนน

สามารถสรปไดดงน

1. ท าการคดเลอกใบจากทจะน ามาท าจากการเขาไปตดทตนจากทอยบรเวณรมแมน าตรง

โดยเลอกใบจากทออน

ภาพท 11 ใบจากสดทรอการลอกเพอน าไปท าใบจากมวนยาสบ

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 18 มกราคม 2558

64

2. น าใบจากทตดมาแลวไปท าการลอกใบจาก เพอใหมความบางโดยใชวธการปากกดตนทบ

และน าใบจากทลอกแลวน าไปตากแหง

ภาพท 12 ใบจากทลอกแลวน ามาตากแดดไว

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 18 มกราคม 2558

ภาพท 13 ใบจากทผานการลอกและการรมก ามะถนแลวน ามาตากลมในทรม

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 18 มกราคม 2558

3. จากนนท าการน าใบจากทผานการรมก ามะถนและผานการลอกแลวน ามาผงเพอตากลมใน

ทรม 3 วน มาท าการตดใบจากใหมขนาดเทาๆกน

65

ภาพท 14 ขนตอนในการตดใบจาก

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 18 มกราคม 2558

ภาพท 15 ใบจากทตดใหมขนาดเทาๆ กน

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 18 มกราคม 2558

4. น าใบจากทตดออกไดขนาดเทาๆ กน มาท าการบรรจลงในบรรจภณฑ

66

ภาพท 16 การบรรจใบจากมวนยาสบลงในบรรจภณฑ

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 25 มถนายน 2558

5. ท าการจดเตรยมใบจากมวนยาสบทพรอมจดจ าหนายสผบรโภค

ภาพท 17 ผลตภณฑใบจากมวนยาสบ

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 18 มกราคม 2558

67

ดงนนผวจยสรปวถ อตลกษณปากกดตนถบ คอกระบวนการในการท าใบจากท เปน

ลกษณะเฉพาะของทองถนของชาวบานยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง ทอาศยปากและเทาและ

อวยวะหลกในการลอกใบจาก วธการคอเรมจากน าใบจากออนตากแดด 2 ชวโมงกพอ เรมตนดวยคน

ลอกตองนงเหยยดขา ใชนวมอหรอปากแกะดานหวใบจากออกเปน 2 ซก แตละซกตดทงเจยะผสมกบ

เสนใยในใบ ใชปากหรอมอจบแตละซก น าไปหนบระหวางนวหวแมโปงและนวกลางของเทา แลวใช

แรงดงใหแยกออกจากกนโดยเรว ใชเวลาเพยงไมเกน 3 วนาทตอ 1 ใบ น าใบจากสวนทลอกไดแลวน

ไปตากแดดจดๆประมาณ 1 วน จะท าใหใบแตละใบทไดหอตวเองตลอดใบ แลวมดรวมกนเปนมดๆ

ซงลกษณะการท าแบบนเปนกรรมวธสบทอดตอกนมากลายเปนวถอตลกษณเฉพาะทองถนแหงน จง

สอดคลองกบ วถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ จงหวดตรง เนองจาก แนวคดอต

ลกษณของคนในชมชน คอการรน าทรพยากรปาจากทเปนทรพยากรทส าคญทอยในชมชนมาสราง

มลคาในการสรางเปนอาชพเพอใชในการเลยงดครอบครวและด ารงชวตได นอกจากการน าใบจากมา

แปรสภาพเปนใบจากมวนยาสบทสรางอาชพใหแกคนในชมชนแลว ใบจากยามวนสบยงถอเปนสนคา

ทส าคญในการสงออกเปนของดประจ าต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง กระบวนการในการ

สรางองคความรของคนในชมชนในการท าใบจากมวนยาสบนนถอไดวามความส าคญยงเพอทจะได

รกษาและอนรกษความรนนใหคงอยกบชมชนยานซอ ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง ตอไป

วถของใบจำกมวนยำสบ

อาชพการท ามวนจาก (ยาสบใบจาก) เปนผลตภณฑทท ารายไดหลกใหแกชาวชมชนยานซอ

และยงถอไดวาเปนสนคาทมชอเสยงในดานของคณภาพมาเปนอนดบตนๆของ สนคาใบจากยามวน

สบ (ใจดาว สงคราม, สมภาษณ 18 มกราคม 2558) วธการท ามวนจากมขนตอนโดยการเรมจากการ

ตดทางจากออนอายประมาณ 2 เดอน เอาเฉพาะสวนทางออนน าทางจากออนทตดมาได ตดออกเปน

ใบๆ 1 ทางจะไดประมาณ 20 ใบ จากนนน าทางจากออนทตดเปนใบ มาลอกอครง เปนใบยอยได

ประมาณ 4 ใบ น าใบยอยทลอกไดมามดรวมกนประมาณ 8 ใบ หรอ มวนเปนพวง จากนนน าไปตาก

แดดใหแหงสนท เมอตากไดแหงสนทแลว จะตดเปนทอนๆ ประมาณ 7-8 เซนตเมตร สามรถใชเปน

มวนจากไวมวนยาเสน และสามารถเกบไวใชไดนาน

68

“….ในการทาใบจากมวนยาสบจะตองอาศยความชานาญในการทาเปนอยางมากเพราะ

จะตองลอกในจากใหมความบางมากทสดเพอทจะไดสนคาทดและมคณภาพ…”

(ดล แซฮง, สมภาษณ 10 ธนวาคม 2558)

มหลกฐานในศลาจารกทมอายกวา 3 พนป ของชนเผามายา (Maya) ในสมยรงเรองอ านาจ

แถบทวปอเมรกากลางวา ไดมการใชใบยาในพธทางศาสนาและใชเปนยารกษาโรคดวยในสวนประเทศ

ไทยแมจะไมมหลกฐานแนชดวาคนไทยเรมบรโภคยาสบมาแตเม อใด แตจากหลกฐานทพบและ

รวบรวมได เชน กลองยาสบในสมยสโขทยกอาจท าใหเชอไดวา คนไทยมวฒนธรรม ทเกยวของกบการ

บรโภคยาสบมาประมาณ 700 ป แตถาหลกฐานทางลายลกษณอกษรกคงเชอไดวาวฒนธรรมการ

บรโภคยาสบ ในประเทศไทยมมากกวา 300 ปแลว คอ เมอประมาณ พ.ศ. 2211ในสมยกรงศรอยธยา

โดยชาวเปอรเซยเปนผน าเขามา จงมการสบในลกษณะใบยาหนมวนดวยใบตองหรอใบบว หากสบ

จากกลอง หรอท าเปนมวนใหญแบบซการ หรอเคยวเสนยาสบ หรอบางทกปนเปนผงสดเขาจมกแบบ

ยานตถ ลกษณะของยาสบม 3 ลกษณะ คอ การน าเอายาเสนมามวนดวยกระดาษ หรอเรยกกนวา

“บหร” แตถาน าเอายาเสนมาใสลงไปในปลายกลองยาแลวสบผานกลองจะเรยกวา “ไปป” (Pipe)

และถาน าเอายาสบมาพนกนไปมาจนเปนมวนโตแลวสบเรยกวา “ซการ” (Cigar)

นอกจากน สมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพไดบนทกวามองส เออรเดอลาลแบร

เอกอครราชทตชาวฝรงเศสไดเขยนเลาเรองประเทศสยามวา คนไทยชอบใชยาสบอยางฉนทงผชาย

และผหญง ใบยาทใชนนไดมาจากเกาะมะนลาบาง เมองจนบาง และปลกในพนเมองบาง ลกษณะของ

ยาสบหรอบหรในสมยนนจะมกนแหลม มวนดวยใบตองหรอใบจากตากแหง ตอมาในสมยของ

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 แหงกรงรตนโกสนทร พระองคเจาสงหนาทดรงค

ฤทธกไดทรงประดษฐบหรกนปานขนมา เพอสบควนและอมยากบหมากพรอมกน ครนถงสมย

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว มผดดแปลงบหรกนปาน โดยตดยาเสนใหพอดกบวสดทใช

มวนคอใบตองแหง ใบตองออนและใบบว และไดรบความนยมอยางมากคนไทยแตเดมจะเรยกยาสบ

เปนค ากลางๆ วา “ยา” และใชค าวายาไปประกอบกบค าอนๆ ทบอกลกษณะของยาสบแตละประเภท

เชน ยาเสน ยาฉน ยาจด ยามวน เปนตน

ค าวา “ยา” ในความหมายทเปนยาสบในระยะแรกเขาใจวาคงไมมความหมายในเชงลบ

เพราะคนไทยสมยกอนใชยาสบในการบ าบดรกษาโรค เชน ใชใบรกษาฝ หามเลอด ใชสบเพอรกษา

69

โรคหด หรอบดใบยาสบท ายาฆาแมลง ทงน เพราะสารนโคตนในใบยาสบมคณสมบตในการฆา

สงมชวต สามารถใชผสมยารกษาสตว และทส าคญคอ มผลกระตนระบบการท างานตางๆ ของ

รางกายท าใหเกดการผอนคลายรสกสบายใจในขณะสบ

ปจจบนของวฒนธรรมใบจำกมวนยำสบ

ในปจจบนนนวฒนธรรมใบจากมวนยาสบยงคงพบเหนไดทวไปในต าบลยานซอ อ าเภอกนตง

จงหวดตรง แตกระบวนการและคานยมจะมการเปลยนแปลงไปจากเดมคอนขางมากเนองจาก

ทรพยากรใบจากทชมชนมอยมคณภาพและมความเหมาะสมทจะน าไปท าเปนใบจากมวนยาสบเพอ

สงออกไปขายในแหลงตาง ๆ ทงภายในประเทศและภายนอกประเทศ ดงทชาวบานในชมชนยานซอ

และหนวยงานองคการบรหารสวนทองถน ไดใหค าสมภาษณ ดงน

“….ทาง อบต. ไดมการจดสรรงบประมาณในการผลกดนสนคาทผลตจากตนจากใหเปนสนคา

ทมคณภาพ เปนสนคาหนงตาบลหนงผลตภณฑ รวมไปถงการใหความรกบคนในชมชนในดานการ

ปรบปรงบรรจภณฑใหมความนาสนใจ …”

(สมฤทธ ดวงด า, ผใหสมภาษณ 16 ธนวาคม 2558)

“….เราโชคดทอยใกลนาใกลธรรมชาต มทรพยากรทอดมสมบรณ เราอาศยอยใกลแหลงนาท

มตนจากขนอยมากมาย เลยทาใหยดอาชพจากผลลตของตนจากมาจนถงปจจบน…”

(เพญศร แซฮง, ผใหสมภาษณ 12 กนยายน 2558)

ดงนนผวจยสรปวถของใบจากมวนยาสบคออาชพการท ามวนจาก (ยาสบใบจาก) ทชมชน

ยานซอท าเปนผลตภณฑทท ารายไดหลกใหแกชาวชมชนเปนสนคาทมชอเสยงในดานของคณภาพโดย

วธการท ามวนจากมขนตอนโดยการเรมจากการตดทางจากออนอายประมาณ 2 เดอน เอาเฉพาะสวน

ทางออนน าทางจากออนทตดมาได ตดออกเปนใบๆ 1 ทางจะไดประมาณ 20 ใบ จากนนน าทางจาก

ออนทตดเปนใบ มาลอกอครง เปนใบยอยไดประมาณ 4 ใบ น าใบยอยทลอกไดมามดรวมกนประมาณ

8 ใบ หรอ มวนเปนพวง จากนนน าไปตากแดดใหแหงสนท เมอตากไดแหงสนทแลว จะตดเปนทอนๆ

ประมาณ 7-8 เซนตเมตร สามารถใชเปนมวนจากไวมวนยาเสน และสามารถเกบไวใชไดนาน การ

70

กระท าเชนนเปนเทคนคพเศษทคนในชมชนแหงนไดคดคนและด าเนนการสบตอกนมาทไมมทใด

เหมอนจนกกลายความเฉพาะเจาะจงและเปนวถของใบจากมวนยาสบของชมชนแหงน ซงสอดคลอง

กบ วถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ จงหวดตรง เนองจากการศกษาวฒนธรรมใบจาก

ยามวนสบของชมชนยานซอจงหวดตรง เปนการศกษาวฒนธรรมของคนในชมชนยานซอ อ าเภอกนตง

จงหวดตรง ทเกยวของมาจากการท ามาหากนของคนในชมชนประกอบกบชมชนยานซอมทรพยากร

ปาชายเลนทมความอดมสมบรณเปนทอยของตนจากทขนอยเองตามธรรมชาต ท าใหวฒนธรรมใบ

จากยามวนสบกลายเปนวฒนธรรมทมความเขมแขงและการสบทอดกนมาจนถงปจจบน

71

วถกำรด ำรงอยของวฒนธรรมใบจำกมวนยำสบ

ในสวนนผวจยน าเสนอผลการวจยเปน 6 ประเดน คอ การประกอบสรางอตลกษณวฒธรรม

ใบจากมวนยาสบ ภมปญญาคนยานซอใบจากมวนยาสบสความเปนโอทอป ผลตภณฑกบอตลกษณ

ของใบจากมวนยาสบ การด ารงอยของปาจาก และการอนรกษวฒนธรรมใบจากมวนยาสบ โดยม

รายละเอยดดงน

กำรประกอบสรำงอตลกษณวฒธรรมใบจำกมวนยำสบ

กำรประกอบสรำงใบจำกมวนยำสบจนกลำยเปนสนค ำ โอทอป (OTOP) ของ

ต ำบลยำนซอ อ ำเภอกนตง จงหวดตรง

ใบจากมวนยาสบทชมชนยานซอ ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง ทสรางเปน

ผลตภณฑขนนนไดรบการสนบสนนจากหนวยงานของรฐทเกยวของ นนคอ องคการบรหารสวนต าบล

ยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง ทใหความรแกชาวบานในเรองของการสรางความโดดเดนใหแก

ผลตภณฑรวมไปถงการหาแหลงเงนทนใหแกชาวบานในการน าไปตอยอดในการพฒนาผลตภณฑ

นอกจากนองคการบรหารสวนต าบลยานซอยงไดมการเขามาดแลปาจาก ทถอเปนแหลงทรพยากรท

ส าคญของชชนชนโดยการเขามาจดระเบยบใหอยในสภาพทสมบรณและเขาถงไดงายในการน าไปใช

ประโยชน

กำรกลำยเปนสนคำโอทอป (OTOP)

โครงการหนงต าบลหนงผลตภณฑ หรอเรยกยอวา โอทอป (OTOP) เปนโครงการกระตน

ธรกจประกอบการทองถน ซงไดรบการออกแบบโดย พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร สมยทยงด ารงต าแหนง

นายกรฐมนตรระหวาง พ.ศ. ๒๕๔๔ – ๒๕๔๙ โครงการดงกลาวมเปาหมายจะสนบสนนผลตภณฑ

ลกษณะเฉพาะทผลตและจ าหนายในทองถนแตละต าบล โดยไดรบแรงบนดาลใจมากจากโครงการ

หนงหมบานหนงผลตภณฑ (OTOP) ทประสบความส าเรจของญปน โครงการโอทอปกระตนใหชมชน

หมบานพฒนาคณภาพผลตภณฑทองถนและการตลาด เลอกผลตภณฑทโดดเดนมาหนงชนจากแตละ

72

ต าบลมาประทบตราวา “ผลตภณฑโอทอป” และจดหาเวทในประเทศและระหวางประเทศเพอ

ประชาสมพนธสนคาเหลาน ผลตภณฑโอทอปครอบคลมผลตภณฑทองถนอยางกวางขวาง ซงรวมไป

ถงงานหตถกรรม ฝายและผาไหม เครองปนดนเผา เครองประดบแฟชน ของใชในครวเรอนและ

อาหาร

ภมปญญำคนยำนซอ ใบจำกมวนยำสบสควำมเปนโอทอป

“หนงต าบล หนงผลตภณฑ” เปนแนวทางประการหนง ทจะสรางความเจรญแกชมชนให

สามารถยกระดบฐานะความเปนอยของคนในชมชนใหดขน โดยการผลตหรอจดการทรพยากรทมอย

ในทองถน ใหกลายเปนสนคาทมคณภาพ มจดเดนเปนเอกลกษณของตนเองท สอดคลองกบ

วฒนธรรมในแตละทองถน สามารถจ าหนายในตลาดทงภายในและตางประเทศ โดยมหลกการ

พนฐาน 3 ประการ คอ

1. ภมปญญาทองถนสสากล (Local Yet Global)

2. พงตนเองและคดอยางสรางสรรค (Self-Reliance-Creativity)

3. การสรางทรพยากรมนษย (Human Resource Development)

ผลตภณฑ ไมไดหมายถงตวสนคาเพยงอยางเดยวแตเปนกระบวนการทางความคดรวมถงการ

บรการ การดแลการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การรกษาภมปญญาไทย การ

ทองเทยว ศลปวฒนธรรม ประเพณ การตอยอดภมปญญาทองถน การแลกเปลยนเรยนรเพอให

กลายเปนผลตภณฑทมคณภาพ มจดเดน จดขายทรจกกนแพรหลายไปทวประเทศและทวโลก

“….ในตาบลยานซออาเภอกนตง จงหวดตรง มสนคาทสามารถกลายเปนสนคาโอทอปอย

เพยงชนดเดยวคอ ใบจากมวนยาสบ เทานนทไดรบการรบประกนวาเปนสนคาทดมคณภาพประจา

ตาบล แตนอกเหนอไปจากนยงมผลตภณฑททามาจากตนจาก เชน ตะกรา หมวก ทใสไวท ทรอง

หมอ พด ตหมา(กระบวยนา) แตสนคายงไมสามารถกลายเปนสนคาโอทอปเปนสนคาทมขายเปนของ

ทระลก“….

(ศรแพร ค าออน, สมภาษณ 12 กนยายน 2558)

73

พนทต าบลยานชอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง ประกอบไปดวยทงหมด 4 หมบาน ไดแก หมท

1 บานโคกทราย หมท 2 บานตกหมท 3 บานในลม และหมท 4 บานทงอฐ จาก 4 หมบานมเพยง 2

หมบานทท าการผลตใบจากยามวนสบ คอ หมท 2 บานตก และ หมท 3 บานในลม เนองจากเปน

พนททอยใกลกบแมน าทเปนแหลงก าเนดของตนจาก สวนอก 2 หมบาน คอ 1 บานโคกทราย และ

หมท 4 บานทงอฐ เนองดวยสภาพพนทในหมบานทไมมบรเวณทตดกบปาจากจงท าใหไมไดมการท า

ใบจากยามวนสบมแตเพยงการท าการเกษตรเทานนในหมบาน ซงใบจากยามวนสบของ 2 หมบานนน

ไดมลกษณะของผลตภณฑและตราสนคาทแตกตางกน ดงรายละเอยดตอไปน

ผลตภณฑกบอตลกษณของใบจำกมวนยำสบ

การทชาวบานแตละหมบานทผลตใบจากมวนยาสบโดยการท าใหเปนสนคาผานตรา

สญลกษณตาง ๆ ไดแก ตราดอกบว ตราเพชรรวงขาว ตรามาลายค ตราชางทานตะวน ตราชางแดง

ทานตะวน ตราหวแมมอ และตราฟกทอง เปนตน

1. ผลตภณฑใบจำกมวนยำสบในหมท 2 บำนตก

มชอตราสนคา : ตราดอกบว

ชอเจาของผลตภณฑ : คณศรแพร ค าออน

ทมาของชอตราดอกบว : เปนการตงชอตามความคดเหนของสมาชกภายในกลม ไมไดมทมาอยาง

ชดเจน

แหลงทมาของใบจาก : มาจากสวนจากของตนเองและมาจากการเชาเหมาเหลาสวนจากของคนอน

ประมาณ 20 ไร

การจดจ าหนาย :100 กระสอบตอเดอน กระสอบละประมาณ 700 บาท

การสงออกไปจ าหนาย : จะมการสงไปขายยงทอ าเภอทงสง จงหวดนครศรธรรมราชทเดยวเทานน

ผลตภณฑใบจากยามวนสบตราดอกบวนนมมาประมาณ 20 ป เปนตราสนคาของยานซอแต

ดงเดม

74

ภาพท 18 ผลตภณฑใบจากมวนยาสบตราดอกบว

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 20 สงหาคม 255ค

ภาพท 19 เจาของผลตภณฑใบจากมวนยาสบตราเพชรรวงขาว

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 20 สงหาคม 2558

มชอตราสนคา : ตราเพชรรวงขาว

ชอเจาของผลตภณฑ : คณดล แซฮง

ทมาของชอตราดอกบว : เปนการตงชอของยายดล แซฮง ทตงขนมาเอง

แหลงทมาของใบจาก : มาจากสวนจากของตนเองประมาณ 25 ไร

75

การจดจ าหนาย : 40 - 50กระสอบตอเดอน

การสงออกไปจ าหนาย : จะมการสงไปขายภายในพนทจงหวดตรง เชน หวยยอด และควนเมา

ผลตภณฑใบจากยามวนสบตราดอกเพชรรวงขาวนนมมาประมาณ 17 ป นอกจากนเมอกอน

มตราสนคาตราเบอร ๑ ดวย แตตอนนไดยกเลกการท าไปแลว เนองจากท าไมไหวจงเหลอแคตรา

เพชรรรวงขาวเทานน

ภาพท 20 ผลตภณฑใบจากมวนยาสบตราเพชรรวงขาว

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 20 สงหาคม 2558

มชอตราสนคา : ตรามาลายค , ชางทานตะวน , ชางแดงทานตะวน

ชอเจาของผลตภณฑ : คณไพรช ประกอบกจ

ทมาของชอมาลายค: เนองจากเปนลกเขยของผใหญเชย ซงผใหญเชยท าตรามาลาย จงมการมาท า

ตอและขยายมาจนมการเปลยนชอและกลายมาเปนมาลายค

ทมาของชอชางทานตะวน , ชางแดงทานตะวน: เนองจากมการตงใหคลายกบชอชางพระอาทตยใน

อกพนทหนง เพอสงออกไปจ าหนายในพนทยอดนยม

แหลงทมาของใบจาก : มาจากสวนจากเชาเหมาสวนหลาย ๆ แปลง แลวหมนเวยนตดทก ๆ 4 เดอน

เพอจะไดมใบจากตลอดและไมขาด ทนตอการสงออกจ าหนาย และในการไปตดจากรมแมน าตรง

จะตองไปตดชวงขน 10 ค าถงแรม 4 ค าเพราะเปนชวงน าขน เรอสามารถเขาถงตนจากไมตองแบกให

เสยเวลา สามารถตดและใสในเรอไดเลย

การจดจ าหนาย :80 - 100กระสอบตอสปดาห

76

การสงออกไปจ าหนาย : จะมการสงไปขายในจงหวดพทลงเปนหลก เชน ตลาดเสกก ควนขนน

ผลตภณฑใบจากยามวนสบตราตรามาลายค นนมมาประมาณ 10 ป

ภาพท 21 ผลตภณฑใบจากมวนยาสบตรามาลายค

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 20 สงหาคม 2558

ภาพท 22 ผลตภณฑใบจากมวนยาสบตราชางทานตะวนและชางแดงทานตะวน

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 20 สงหาคม 2558

77

ภาพท 23 เจาของผลตภณฑผลตภณฑใบจากมวนยาสบตรามาลายค

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 20 สงหาคม 2558

2. ผลตภณฑใบจำกมวนยำสบในหมท 3 บำนในลม

มชอตราสนคา : ตราหวแมมอ เปนตราแรกของหมท 3

ชอเจาของผลตภณฑ : คณเพญศร แซฮง

ทมาของชอตราดอกบว : เปนการตงชอตามความคดเหนของสมาชกภายในกลม ไมไดมทมาอยาง

ชดเจน

แหลงทมาของใบจาก : มาจากสวนจากของตนเองและมาจากการเชาเหมาเหลาสวนจากของคนอน

การจดจ าหนาย : 70 - 80กระสอบตอสปดาห กระสอบละประมาณ 700 บาท

การสงออกไปจ าหนาย : จะมการสงไปขายยงทพทลง อ าเภอทงสง จงหวดนครศรธรรมราชหวยยอด

จงหวดตรง

ผลตภณฑใบจากยามวนสบตราหวแมมอนนมมาประมาณ 20 ป

78

ภาพท 24 การท าผลตภณฑใบจากมวนยาสบตราฟกทองของสมาชกในหมบาน

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 20 สงหาคม 2558

มชอตราสนคา : ตราฟกทอง

ชอเจาของผลตภณฑ : คณอไรวรรณ เอมคะ

ทมาของชอตราดอกบว : เปนการตงชอตามความคดเหนของสมาชกภายในกลม ไมไดมทมาอยาง

ชดเจน

แหลงทมาของใบจาก : มาจากสวนจากของตนเองและมาจากการเชาเหมาเหลาสวนจากของคนอน

การจดจ าหนาย :30 - 40กระสอบตอเดอน กระสอบละประมาณ 700 บาท

1 กระสอบ = 10 แพค

1 แพค = 40 หอ

1 หอ = 10 ก า

การสงออกไปจ าหนาย : จะมการสงไปขายยงทพทลง อ าเภอทงสง จงหวดนครศรธรรมราชหวยยอด

จงหวดตรง

ผลตภณฑใบจากมวนยาสบตราหวแมมอนนมมาประมาณ 15 ป

79

ภาพท 25 ผลตภณฑใบจากมวนยาสบตราฟกทอง

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 20 สงหาคม 2558

ผวจยสรปการด ารงอยของใบจากมวนยาสบไดวาลกษณะวถชวตของยานซอ เมองตรงท

สามารถด ารงอยในวถชวตดวยการใบจากมวนยาสบเนองจากมวฒนธรรมทผานกระบวนการเรยนร

ของคนในสงคมและถกประเมนคาวาเปนสงทดมประโยชน ควรแกการอนรกษใหคงอย อกทงตองการ

สบสานถายทอดอยางตอเนองเพอไมใหเสอมความนยมและยงคงเปนมรดกรนอนๆสบตอๆกนไป สงท

เหนชดเจนคอการด ารงคงไวซงวฒนธรรมจนกลายเปนอาชพทเจรญรงเรองเรองของการสรางความ

โดดเดนใหแกผลตภณฑรวมไปถงการหาแหลงเงนทนใหแกชาวบานสรางความเจรญแกชมชนให

สามารถยกระดบฐานะความเปนอยของคนในชมชนใหดขน โดยการผลตหรอจดการทรพยากรทมอย

ในทองถน ใหกลายเปนสนคาทมคณภาพ มจดเดนเปนเอกลกษณของตนเองท สอดคลองกบ

วฒนธรรมในแตละทองถนท าใหกลายเปนการด ารงอยของวฒนธรรมทคงไวจบจนปจจบน ซง

สอดคลองกบ วถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ จงหวดตรง คอการด ารงอยของใบจาก

มวนยาสบเพราะความมนคงของวฒนธรรมท าใหด ารงความเปนวถชวตจนถงปจจบน

80

กำรด ำรงอยของปำจำก

กำรจดกำรทรพยำกรในทองถนใหสำมำรถด ำรงอยได

การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในปจจบนมความส าคญเพมขนตามล าดบ

เนองจากความตองการใชทรพยากรธรรมชาตประเภทตาง ๆ ไมวาจะเปนปาไม ทดน น า แรธาต

ความหลากหลายทางชวภาพซงมความตองการเพมขนอยางรวดเรวตามความเจรญทางเศรษฐกจ

สงคม เทคโนโลย และการขยายตวของประชากร ขณะททรพยากรธรรมชาตมอยอยางจ ากด หากม

การจดการทไมเหมาะสมอาจกอใหเกดปญหาสงแวดลอม ปญหามลพษ ความเสอมโทรมของ

ทรพยากรธรรมชาต การแยงชงทรพยากร ซงปญหาเหลานหากไมมการเขามาจดการทเหมาะสมแลว

อาจท าใหชมชนตางๆไมสามารถด ารงอยไดซงสงผลตอประเทศชาตดวยเชนกน ดงนนจงตองอาศยการ

มสวนรวมจากทกภาคสวนในสงคมเขามาดแลจดการทรพยากรรวมกน (โกวทย พวงงาม, 2551)

ทรพยากรชมชนเปนสงทมความส าคญยงตอการด ารงอยของชมชน เพราะคน ในชมชนตางก

ตองใชประโยชนจากทรพยากรชมชน เพอตอบสนองความตองการและความอยรอดของชมชน และ

นอกจากการใชประโยชนแลวในอกดานหนงชมชนกตองรวมมอกนดแลรกษาทรพยากรไมใหถก

ท าลายดวยเชนกน ดงนน การบรหารจดการทรพยากรชมชน นนกคอ การทชมชน ซงด ารงชพดวย

การพงพาอาศยทรพยากรชมชนรวมกน อาศยจตส านกทดของชมชนรวมมอกนบรหารจดการ

ทรพยากรชมชน โดยเหนไดจากกรณพนทต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรงทมการตนตว เหน

ความส าคญของการจดการทรพยากรปาจากและมการดแลจดการตนจากใหอยในสภาพทสมบรณเพอ

สรางประโยชนสขของชมชนและการจดการทรพยากรชมชนอยางยงยน ทงทางระบบนเวศ เศรษฐกจ

สงคม และวฒนธรรม ในการบรหารจดการทรพยากรชมชนสงหนงทส าคญยงนนคอการดแลรกษา

ทรพยากรชมชนใหเกดความสมดลและยงยน ใหสามารถด ารงอยสบตอไป

กำรอนรกษวฒนธรรมใบจำกมวนยำสบ

ในการอนรกษวฒนธรรมใบจากมวนยาสบนน ตองอาศยความรวมมอกนของคนในพนท โดย

มวธการ ดงน (ใจดาว สงคราม. ผใหสมภาษณ 18 มกราคม 2558)

1. ศกษา คนควา และรวบรวมขอมลท เก ยวของกบประวตศาสตรหรอท มาของ

ใบจากยามวนสบไวแลว และยงไมไดศกษา เพอทราบความหมาย และความส าคญ ซงความรดงกลาว

81

ถอเปนรากฐานของการด าเนนชวต เพอใหเหนคณคา ท าใหเกดการยอมรบ และน าไปใชประโยชน

อยางเหมาะสมตอไป

2. สงเสรมใหทกคนเหนคณคา รวมกนรกษาเอกลกษณทางวฒนธรรมของชมชนและของ

ทองถนเพอสรางความเขาใจและมนใจแกประชาชนในการปรบเปลยนและตอบสนองกระแส

วฒนธรรมอนๆ อยางเหมาะสม

3. สรางทศนคต ความร และความเขาใจวาทกคนมหนาทเสรมสราง ฟนฟ และการดแล

รกษาสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและทางวฒนธรรมทเปนสมบตของชมชน และมผลโดยตรงของ

ความเปนอยของทกคน

ภาพท 26 บรรยากาศการสมภาษณลงอ าพรรณรมฝงแมน าตรง

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 18 มกราคม 2558

หลกการขางตนชาวบานในต าบลยานซอและรวมไปถงหนวยงานทเกยวของ คอ องคการ

บรหารสวนต าบลยานซอ ไดมรวมมอกนในการอนรกษและสงเสรมการท าใบจากยามวนสบของคนใน

ชมชนจนมชอเสยงและเปนทยอมรบของทองตลาด และมการใหความรกบประชาชนในการ

ผลตภณฑตาง ๆ ออกมา เชน การประยกตเอาใบจากมาท าเปนตะกรา กระเชาใสของ ทใสขวดไวน

อน ๆ ฯลฯ ถอเปนการเพอมลคาใหกบตวสนคาไดอกทางหนง เพอใหชาวบานมคณภาพชวตทดขน

อกทางหนงดวย

82

ภาพท 27 กระบวยตกน าทท ามาจากใบจากของชาวบาน

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 18 มกราคม 2558

ภาพท 28 ตะกราและทใสของทท ามาจากกานจาก

ทมา: ถายภาพโดยผวจย 18 มกราคม 2558

ดงนนผวจยสรปการด ารงอยของปาจากการเนองจากทรพยากรชมชนเปนสงทมความส าคญ

ยงตอการด ารงอยของชมชน เพราะคน ในชมชนตางกตองใชประโยชนจากทรพยากรชมชน เพอ

ตอบสนองความตองการและความอยรอดของชมชน และนอกจากการใชประโยชนกตองรวมมอกน

ดแลรกษาทรพยากรไมใหถกท าลายดวยเชนกน ดงนน การบรหารจดการทรพยากรชมชนใหเกดการ

ด ารงอยของปาจากการ นนกคอ การทชมชนใชประโยชนจากทรพยากรอยางมจตส านกทดของชมชน

รวมมอกนบรหารจดการทรพยากรชมชน ทเรมตนจากการศกษา คนควา และรวบรวมขอมลท

เกยวของกบประวตศาสตรหรอทมาของใบจากมวนยาสบไวใหเปนฐานความรใหกบลกหลานและคน

83

รนตอ ๆ ไปใหสงเสรมใหทกคนเหนคณคา รวมกนรกษาเอกลกษณทางวฒนธรรมของชมชนและของ

ทองถนรวมถงสรางทศนคต ความร และความเขาใจวาทกคนมหนาทเสรมสราง ฟนฟ และการดแล

รกษาสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและทางวฒนธรรมทเปนสมบตของชมชน และมผลโดยตรงของ

ความเปนอยของทกคน

84

สรป อภปรำยผล และขอเสนอแนะ

สรปผลกำรวจย

การวจยครงนมวตถประสงค เพอศกษาวถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบภายใตพนทยานซอ

และการด ารงอยคปาจากของวฒนธรรมใบจากมวนยาสบ ชมชนยานซอ จงหวดตรง การวจยเรองน

ผวจยใชวธวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ใชวธเกบรวบรวมขอมลจากเอกสารงานวจยท

เกยวของ และเกบขอมลภาคสนามโดยการสงเกตแบบไมมสวนรวม โดยผวจยเขาไปสงเกตและ

สมภาษณเชงลกโดยมประเดนทสอดคลองกบวตถประสงค น าขอมลมาจดหมวดหมความหมายของ

ขอมล ตความ วเคราะหและสรางขอสรปน าเสนอผลการวจยดวยวธพรรณนาเชงวเคราะห

ผลการวจยสามารถสรปได เปน 2 ประเดน ดงน 1)วถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบ แบง

ผลการวจยออกเปน 5 ประเดน คอ วถชวตชาวบานยานซอกบปาจาก วถคนกบผลผลตจาก วถของ

คนสบใบจาก วถอตลกษณปากกดตนถบ วถของใบจากมวนยาสบ จากผลการวจยสรปไดวา วถของใบ

จากมวนยาสบคออาชพการท ามวนจาก (ยาสบใบจาก) ทชมชนยานซอท าเปนผลตภณฑทท ารายได

หลกใหแกชาวชมชนเปนสนคาทมชอเสยงในดานของคณภาพโดยวธการท ามวนจากมขนตอนโดยการ

เรมจากการตดทางจากออนอายประมาณ 2 เดอน เอาเฉพาะสวนทางออนน าทางจากออนทตดมาได

ตดออกเปนใบๆ 1 ทางจะไดประมาณ 20 ใบ จากนนน าทางจากออนทตดเปนใบ มาลอกอครง เปน

ใบยอยไดประมาณ 4 ใบ น าใบยอยทลอกไดมามดรวมกนประมาณ 8 ใบ หรอ มวนเปนพวง จากนน

น าไปตากแดดใหแหงสนท เมอตากไดแหงสนทแลว จะตดเปนทอนๆ ประมาณ 7 -8 เซนตเมตร

สามารถใชเปนมวนจากไวมวนยาเสน และสามารถเกบไวใชไดนาน การกระท าเชนนเปนเทคนคพเศษ

ทคนในชมชนแหงนไดคดคนและด าเนนการสบตอกนมาจนกกลายความเฉพาะเจาะจงและเปนวถ

วฒนธรรมใบจากมวนยาสบ ทเกยวของมาจากการท ามาหากนของคนในชมชนประกอบกบชมชนยาน

ซอมทรพยากรปาชายเลนทมความอดมสมบรณเปนทอยของตนจากทขนอยเองตามธรรมชาต ท าให

วฒนธรรมใบจากมวนยาสบกลายเปนวฒนธรรมทมความเขมแขงและการสบทอดกนมาจนถงปจจบน

และ 2)วถการด ารงอยของวฒนธรรมใบจากมวนยาสบ แบงผลการวจยเปน 6 ประเดน คอ การ

ประกอบสรางอตลกษณวฒธรรมใบจากมวนยาสบ ภมปญญาคนยานซอใบจากมวนยาสบสความเปน

โอทอป ผลตภณฑกบอตลกษณของใบจากมวนยาสบ การด ารงอยของปาจาก และการอนรกษ

85

วฒนธรรมใบจากมวนยาสบ จากผลการวจยสรปไดวา การด ารงอยของปาจากการเนองจากทรพยากร

ชมชนเปนสงทมความส าคญยงตอการด ารงอยของชมชน เพราะคน ในชมชนตางกตองใชประโยชน

จากทรพยากรชมชน เพอตอบสนองความตองการและความอยรอดของชมชน และนอกจากการใช

ประโยชนกตองรวมมอกนดแลรกษาทรพยากรไมใหถกท าลายดวยเชนกน ดงนน การบรหารจดการ

ทรพยากรชมชนใหเกดการด ารงอยของปาจากการ นนกคอ การทชมชนใชประโยชนจากทรพยากร

อยางมจตส านกทดของชมชนรวมมอกนบรหารจดการทรพยากรชมชน ทเรมตนจากการศกษา

คนควา และรวบรวมขอมลทเกยวของกบประวตศาสตรหรอทมาของใบจากยามวนสบไวใหเปน

ฐานความรใหกบลกหลานและคนรนตอ ๆ ไปใหสงเสรมใหทกคนเหนคณคา รวมกนรกษาเอกลกษณ

ทางวฒนธรรมของชมชนและของทองถนรวมถงสรางทศนคต ความร และความเขาใจวาทกคนม

หนาทเสรมสราง ฟนฟ และการดแลรกษาสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและทางวฒนธรรมทเปนสมบต

ของชมชน และมผลโดยตรงของความเปนอยของทกคน

อภปรำยผล

ในการวจยเรองการประกอบสรางอตลกษณวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชน

ยานซอ จงหวดตรง มประเดนในการอภปรายผล ไดดงน

1.บรเวณทชมชนยานซอ จงหวดตรง อาศยอยเปนบรเวณทมแมน าตรงไหลผานและม

ความอดมสมบรณท าใหสามารถพบตนจากขนอยตามธรรมชาตอยอยางหนาแนน และสามารถใชใน

การประกอบอาชพเพอยงชพได สอดคลองกบงานวจยของมยร พลวฒน (2544) ท าการศกษาผลตผล

จากตนจากของชาวบานต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง พบวา วถชวตของชาวบานต าบลยาน

ซอ มความสมพนธอยกบปาจากมาตลอด โดยทชาวบานน าสวนตางๆของตนจากมาใชประโยชนใน

การด าเนนชวต เหนไดจากชาวบานน าใบออนมาผลตใบจากมวนยาสบ จากตนจากทเปนพชชายเลนท

ขนเองตามธรรมชาตอยตามรมแมน า จนกระทงในปจจบนชาวบานมความตองการใชประโยชนจากปา

จากเพมมากขนเพอใหเพยงพอตอความตองการของผบรโภค จงมการปลกปาจากเพมขนใหเพยงพอ

ตอความตองการส าหรบการผลต ผลตผลทชาวบานยดเปนอาชพหลกและอาชพเสรมรองในการยงชพ

ตอตนเองและครอบครว สอดคลองกบงานวจยของชนกพร ไผทสทธกล (2554) ไดท าการศกษาเรอง

การอนรกษชมชนและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม รมแมน ากก จงหวดเชยงราย ผลการศกษาพบวา

ทง 3 ชมชนทประกอบดวยกลมชนชาตตางๆ ลวนมความสมพนธกบแมน า ทงวถชวตและความ

86

เปนอยตลอดการด ารงชพ เนองจากชมชนสวนใหญด ารงชพดวยการเกษตรกรรมและกสกรรม

ตลอดจนมประเพณ พธกรรมทางดานความเชอตางๆ ทเกยวของกบแมน า และปจจบนชมชนเรมม

การเปลยนแปลงจากผลกระทบดานตาง ๆ ท าใหเกดปญหาทงทางดานสงแวดลอมและระบบนเวศน

ปญหาดานวฒนธรรม ซงสงผลกบวถชวตทงดานกายภาพและจตใจ เพอใหชมชนสามารถด ารงอยได

ดวยตนเองเพอรกษาภมปญญาทองถน คณคาทางวฒนธรรมและเพอความยงยนของชมชนอยาง

แทจรง

2. ประชาชนมการสบยาจากใบจากเน องจากมบรเวณทอยอาศยมตนจากขนอย

หนาแนน หาไดงายเปนสงของทใกลตวอกทงสมาชกในครอบครวยงมพฤตกรรมการสบยาจากใบและ

จากการสบใบจากมานานกอเกดภมปญญาในการผลตใบจากออกเพอท าผลตเปนสนคาจากท าให

สมาชกคนอนๆในครอบครวและชมชนเกดการปฏบตตามกนมาจนนานวนเขาจงถอเปนวฒนธรรม

อนหนงอนเดยวกบชมชน สอดคลองกบงานวจยของสนต อศรพนธ (2550) วฒนธรรมปาจากชมชน

ลมน าปากพนง : กรณศกษาบานบางพระ ต าบลปากแพรก อ าเภอปากพนง จงหวดนครศรธรรมราช

พบวา ชนชนบานบางพระในยคทระบบแมน าปากพนงยงเปนปกตนน มความสมพนธกบระบบนเวศ

ปาจากอยางแนนแฟน เนองจากปาจากเปนฐานรากของระบบเศรษฐกจภายในชมชนมาตงแตตน

นอกเหนอไปจากการท านาซงเปนอาชพหลกแลว การท าน าตาลจาก การเยบตบจากมงหลงคาและ

การหาปลาในคลอง นบเปนอาชพทสรางรายไดใหกบชมชนอยางพออยพอกนมาเปนเวลานาน

นอกจากนยงพบวาชมชนมองคความรเกยวกบการจดการทรพยากรในระบบนเวศปาจากและภม

ปญญาในการใชประโยชนจากปาจากเพอตอบสนองตอวถชวตประจ าวนไดอยางกลมกลนตลอดมา

สอดคลองกบงานวจยของสาวณ รอดสน (2554) ไดท าการศกษาเรอง ชมชนเขมแขง :กรณศกษา

ชมชนบานปางจ าป ต าบลหอยแกว อ าเภอแมออน จงหวดเชยงใหม ผลการศกษาพบวา การด ารง

ความเขมแขงของชมชนผานกจกรรมการพฒนา ทกกจกรรมในชมชนบานปางจ าปสงผลตอความ

เขมแขงของชมชน อยในระดบสง ประชาชนมสวนรวมในการจดการชมชน พงตนเองได ชาวบานม

ความรกและหวงแหนชมชน มความตระหนกถงความเปนเจาของปญหาของชมชนเปนอยางด ผน า

และคณะกรรมการท างานของชมชนบานปางป มความตระหนกถงการท างานเพอประโยชนสขของ

ชมชนและการเปนเจาของชมชนรวมกบชาวบาน เปดโอกาสใหชาวบ านเขามามสวนรวมในการ

แกปญหาและก าหนดทศทางของชมชนรวมกน และสอดคลองกบงานวจยของ คณะนสตชนปท 5

โปรแกรมวชาสงคมศกษา (2553) ไดท าการศกษาส ารวจชมชนกะเหรยง บานหวยน าหนก อ าเภอสวน

87

ผง จงหวดราชบร ผลการวจยพบวา สถาบนสงคมของชมชนนประกอบดวยประเพณ คตความเชอ

คานยม และแบบแผนพฤตกรรม อนเปนวถชวตทถายทอดจากบรรพชนมาสสมาชกของชมชนใน

ปจจบน ซงปรากฏชดในสถาบนครอบครว สถาบนศาสนา และสถาบนเศรษฐกจ แตในสถาบน

การเมองการปกครองและสถาบนการศกษาประเพณดงเดมปรากฏอยนอย แมวาการเปลยนแปลงทาง

สงคมท าใหชมชนกะเหรยงบานหวยน าหนกมวถชวตปรบเปลยนไป แตความเขมแขงของสถาบนสงคม

และวฒนธรรมของชาวกะเหรยงบานหวยน าหนกยงคงปรากฏเปนอตลกษณของชมชน สมาชกใน

ชมชนยงคงรกษาวถชวตแบบพอเพยง จงท าใหชมชนยงคงมโครงสรางสงคมแบบ เรยบงายและยงคงม

วฒนธรรมบางสวนทสบทอดจากบรรพชนมาจนถงปจจบน

การประกอบสรางอตลกษณวฒนธรรมใบจากยาสบในชมชนยานซอ จงหวดตรง เปน

การกระตนใหชาวชมชนยานซอและชมชนอนๆ ไดตระหนกถงความส าคญทางอตลกษณของ

ภมปญญาทองถนททางชมชนตนเองมอย เพอจะไดเกดการอนรกษและหวงแหนใหคงอยกบชมชน

ตอไป นอกจากนแลวการประกอบสรางอตลกษณใบจากยามวนสบยงกอใหเกดการตอยอดอน ๆ เพอ

สรางรายไดใหแกชาวต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง เชน การน าชอเสยงในเรองปากกดต น

ถบมาเปนชองทางการสรางแหลงทองเทยวเชงธรรมชาตในพนทไดดอกดวย ซงเปนผลดตอ

ภาพลกษณและการทองเทยวในต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรงในอนาคตอนใกล

ขอเสนอแนะ

1. จากงานวจยพบวา วถวฒนธรรมใบจากมวนยาสบสวนใหญมกจะเปนการท าโดยปจเจก

บคคลท าในหมเครอญาต ควรทจะท าใหเปนของชมชน และก าหนดตราสญลกษณทเปนของชมชน

จนสามารถกลายเปนวสาหกจชมชนกจะท าใหชมชนมเงนทนหมนเวยนมาใชในการพฒนาดาน

คณภาพชวตของคนในชมชนไดอก

2. จากผลงานวจย หนวยงานของรฐบาลสามารถจดกลมเรยนรของชมชนยานซอ เพอเปน

การฝกอาชพใหกบเยาวชนรนใหมรจกสรางอาชพจากทรพยากรปาจากของชมชน และเปนการ

ตระหนกถงการอนรกษวฒนธรรมใบจากมวนยาสบจากบรรพบรษสชนรนหลงตอไป

88

3. จากงานวจย สามารถน าขอมลเปนแนวทางในการท าวจยเกยวกบวถชวตของชาวบาน

ภายใตปาจาก และการใชประโยชนจากปาจากอกหลายอยาง อยางเจาะลก ของชมชนยานซอ จงหวด

ตรง

89

บรรณำนกรม

กนกวรรณ วระประสทธ.(2551). ชมชนนกปฏบต (COP: Community of Practice).คนเมอ 15

พฤษภาคม 2557, จาก: http://www.bloggang.com/mainblog.ph?id=modoko

&month=26-08-2008&group=21&gblog=2

กรมการพฒนาชมชน. (2526). คมอการปฏบตงานพฒนาชมชนสาหรบนกพฒนากร.

กรงเทพมหานคร: กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย.

การจดการปาจากของชมชนบานยางซอ.(2557). คนเมอ 19 ตลาคม 2557, จาก:

http://www.openbase.in.th/node/5980.

กลมรกษสงแวดลอมบานเกาะกลาง. (2557).ตนจาก. คนเมอ 19 ตลาคม 2557, จาก: http://www.

oknation.ne t/blog/krabimangrove/2011/04/22/entry-2

คณะนสตชนปท 5 โปรแกรมวชาสงคมศกษา. (2553). การศกษาสารวจชมชนกะเหรยง บานหวย

นาหนก อาเภอสวนผง จงหวดราชบร.คณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจ

เจาพระยา, กรงเทพฯ.

จงหวดตรงรวมอนรกษ (2557) “ปาจาก” พชเศรษฐกจทสรางรายไดแกชมชน.คนเมอ 19 ตลาคม

2557, จาก: http://www.manager.co.th/

South/ViewNews.aspx?NewsID=9560000100917.

จรพรรณ กาญจนะจตรา.(2530). การพฒนาชมชน.(พมพครงท 10) กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลย

รามค าแหง.

เจาหนาทพฒนาชมชน (2535).การพฒนาชมชนอยางยงยน .อบลราชธาน : ฝายฝกอบรมศนย

ชวยเหลอทางวชาการพฒนาชมชนเขตท 3.

ชนกพร ไผทสทธกล(2554) .การอนรกษชมชนและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม รมแมนากก

จงหวดเชยงราย. คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรปทม , กรงเทพฯ.

ณฐนนทพรเมธาวงศ.(2557). ชาวบานใน จ.ตรงยด “อาชพปากกดตนถบ” หรอลอกใบจากขาย สราง

รายได ฮดสยางพาราตกตา. คนเมอ19 ตลาคม 2557 จาก

http://contentcenter.prd.go.th/contentviewfullpage.aspx?folder=579&subfolder

=&contents=38906

90

ทนงศกด คมไขน าและคณะ(2534).การพฒนาชมชนเชงปฏบตการ. กรงเทพมหานคร: บพธการพมพ

บรชย ศรมหาสาคร. (2550). การทา COP เพอจดการความรในองคกร.สถาบนพฒนาคร คณาจารย

และบคลากรทางการศกษา.

ประดษฐ มฌชมา.(2522). สงคมวทยาชนบท.กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ปรดา พลสน (2555) .การศกษาการมสวนรวมของชมชนในการจดการความรทางศลปวฒนธรรม:

กรณศกษาชมชนวดโสมนส. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาบรหารงานวฒนธรรม

มหาวทยาลยธรรมศาสตร , กรงเทพฯ.

ไพรตน เดชะรนทร.(2524). การบรหารการพฒนาชมชน.กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช .

ภมปญญาทองถน ผลตผลของ ตนจาก.(2557). คนเมอ 19 ตลาคม 2557 จาก

http://www.oknation.net/blog/krabimangrove/2011/04/22/entry-2.

มยร พลวฒน . (2544). การศกษาผลตผลจากตนจากของชาวบานตาบลยานซอ อาเภอกนตง จงหวด

ตรง. วทยานพนธ ศลปศาสตรมหาบณฑต (ไทยคดศกษา) สงขลา : มหาวทยาลยทกษณ.

ราชบณฑตยสถาน .(2524).พจนานกรมศพทสงคมวทยา องกฤษ –ไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน.

กรงเทพมหานคร : ราชบณฑตยสถาน.

วทวส ชางศร.(2552). การสบใบจาก. รวมบทความวทย. สถาบนวฒนธรรมศกษากลยาณวฒนา.

มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน.

วศท เศรษฐกร. (2553). การปรบใชพธกรรมและความเชอของชมชนในการจดการปา

ชมชน . การคนควาแบบอสระ (ศลปศาสตรมหาบณฑต (สาขาวชาการจดการมนษยกบ

สงแวดลอม)) บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม.

ศนยชวยเหลอทางวชาการพฒนาชมชนท 3. หลกและวธการพฒนาชมชน : เอกสารประกอบการ

ฝกอบรม . กรงเทพมหานคร : กรมการพฒนาชมชน.

สนธยา พงศร .(2535). ทฤษฎและหลกการพฒนาชมชน. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร .

สมนก ปญญาสงห.(2532). การพฒนาชมชน. ขอนแกน : ภาควชาสงคมศาสตร คณะมนษยศาสตร

และสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

สนต อศรพนธ.(2550). วฒนธรรมปาจากชมชนลมนาปากพนง : กรณศกษาบานบางพระ ตาบลปาก

แพรก อาเภอปากพนง จงหวดนครศรธรรมราช .วทยานพนธ ศลปศาสตรมหาบณฑต (ชนบท

ศกษาและการพฒนา) ส านกบณฑตอาสาสมคร กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร

91

สรนทร สรงสระแกว. (2550). เครองมอจดการความร (KM Tools) เพอเพมประสทธภาพการ

ปฏบตงาน. วทยาลยการปกครอง กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย.

สาวณ รอดสน(2554) .ชมชนเขมแขง : กรณศกษาชมชนบานปางจาป ตาบลหอยแกว อาเภอแม

ออน จงหวดเชยงใหม. วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขารฐประศาสนศาสตร

มหาวทยาลยศลปากร, กรงเทพฯ.

สายพณ เชงเชาว. (2551). เทคนคการ COP อยางมผลสมฤทธ.กรงเทพมหานคร : กรม

ประชาสมพนธ.

หสชย สทธรกษ. (2552). คนเมอ 25 ตลาคม 2557, จาก: http://race.nstru.ac.th/home/e-

weblog/member/%20hussachai/index.php?entry_id=927

องคการบรหารต าบลผานซอ . (2557). คนเมอ 19 ตลาคม 2557, จาก:

http://www.yansue.go.th/New_Actvty.php

อลสรา คประสทธ. (2550). ความรเกยวกบ COP. สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหง

ประเทศไทย.

อนชาต พวงส าล และ รวน ระววงศ.(2550). คมอการพฒนาและขบเคลอนชมชนแนวปฏบต

(COP).ส านกพฒนาคณภาพ.

92

บคลำนกรม

เจนจรา สนทรเตม ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 18 มกราคม 2558 สมภาษณท

บานผใหญบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

ใจดาว สงคราม ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 18 มกราคม 2558สมภาษณท

ศาลาประชาคมประจ าหมบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

พรณ ทาเทศ ผใหสมภาษณณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 19 มกราคม 2558 สมภาษณทบาน

ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

วระกร สรรเพชร ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 19 มกราคม 2558 สมภาษณ

ทบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

มาลวรรณ ผลผล ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน(ผสมภาษณ) วนท 19 มกราคม 2558 สมภาษณท

บาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

ละมย รนรมย. ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 19 มกราคม 2558 สมภาษณท

ศาลา ประชาคมประจ าหมบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

วชาญ สนทรเตม ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน(ผสมภาษณ) วนท 20 กมภาพนธ 2558สมภาษณท

บาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

สมใจ สองหลง ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน(ผสมภาษณ) วนท 20 กมภาพนธ 2558สมภาษณทบาน

ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

อ าพรรณ ศรสวรรณ. ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 20 มกราคม 2558สมภาษณ

ทบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

อไรวรรณ เอมคะ ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 2 มถนายน 2558 สมภาษณท

บานผใหญบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

ฉวหยน แซฮง ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 2 มถนายน 2558 สมภาษณท

ศาลาประชาคมประจ าหมบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

ปราณ สงคราม ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 3 มถนายน 2558 สมภาษณท

บาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

93

เพญศร แซฮง ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 12 กนยายน 2558 สมภาษณท

ศาลา ประชาคมประจ าหมบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

ศรแพร ค าออน ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 12 กนยายน 2558 สมภาษณท

บาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

สมพศ สจรยา ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 12 กนยายน 2558 สมภาษณทบาน

ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

ไพรช ประกอบกจ ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 17 ตลาคม 2558 สมภาษณ

ทบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

เทยง สนทรเตม ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 18 ตลาคม 2558 สมภาษณท

บานผใหญบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

กฤษฎา สงคราม ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 18 ตลาคม 2558 สมภาษณท

ศาลาประชาคมประจ าหมบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

ดล แซฮง ผใหสมภาษณณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 10 ธนวาคม 2558 สมภาษณทบาน

ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

สทธพนธ ยอมใหญ ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 10 ธนวาคม 2558 สมภาษณท

บาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

สมฤทธ ดวงด า ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 16 ธนวาคม 2558 สมภาษณท

ศาลาประชาคมประจ าหมบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

นรนทร ศรเกต ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 18 ธนวาคม 2558 สมภาษณท

บานผใหญบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

สตถาพร นานอน ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 5 มกราคม 2559 สมภาษณท

บานผใหญบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

94

ภำคผนวก

95

ภำคผนวก ก

บทควำมน ำเสนอในทประชมสมมนำ

96

วฒนธรรมใบจำกมวนยำสบ ชมชนยำนซอ จงหวดตรง

Culture of Nypa on the community Yansue District Trang Province

ณฐนร ชอบชน1 .เกตถวำ บญปรำกำร2 1 สาขาพฒนามนษยและสงคม คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร E-mail: [email protected]

2ภาควชาสารตถศกษา คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ, E-mai:[email protected]

บทคดยอ

บทความนมวตถประสงคเพอศกษาวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

ผลการศกษาพบวา ชมชนยานซอเปนชมชนทอยรมฝงแมน าตรง โดยพนทบรเวณนเปนปาชายเลน มการ

เจรญเตบโตของตนจากจ านวนมาก ประกอบกบชาวบานในอดตนยมสบใบจากมวนยาเปนระยะเวลามานานจน

กลายเปนวฒนธรรมใบจากมวนยาสบ จงเปนจดเรมตนของภมปญญาในการลอกใบจาก ซงใชวาทกคนจะท าได ซง

ถอเปนศลปะอยางหนงของการท าใบจากมวนยาไวสบเอง โดยมกรรมวธในการท าทขนานนามวา "ปากกด (จาก) ตน

ถบ (ใบจาก)" และหลงจากนนจงมการรวมกลมกนภายในชมชนยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง ท าใบจากมวน

ยาสบเพอประกอบเปนอาชพ จากยคผลตใชภายในครวเรอนไปสในการผลตเปนสนคาเพอสงขายจงหวดอนๆ และได

จดจ าหนายไปยงประเทศมาเลเซย จากภมปญญาของชมชนยานซอทสบทอดกนมาจากรนสรนจนกอเ กดเปน

วฒนธรรมรวมไปถงการอนรกษไวซงปาจากของชมชนยานซอทมความอดมสมบรณ สงผลดตอระบบนเวศและ

สงแวดลอมของแมน าตรงถอไดวาเปนเสนเลอดใหญทหลอเลยงชวตของผคนมาอยางยาวนาน

ค ำส ำคญ: วฒนธรรมใบจากมวนยาสบ, ใบจากมวนยาสบ, ภมปญญาใบจากมวนยาสบ

Abstract

This article purpose to study the culture of the Nypa on the community Yansue District

Trang Province. The results showed that Yansue community, the community is located along the

river Trang. This area is The mangrove and have growth of Nypa a lot. It is the beginning of

wisdom in stripping the Nypa leaves. Which not everyone can it. This is the art of making Nypa. In

the process of doing that, dubbed the "mouth (bite) foot (leaves Nypa)" and then there is a group

within the community Yansue District Trang Province. Made from Nypa leaves for operate at a

career. From the production of use into the house to produce a product to sell other provinces.

And was released to Malaysia. The wisdom of the community Yansue handed down from

97

generation to generation to create a culture and to preserve the forests of the community

Yansue with abundance. Impact on the ecology and environment of the Trang River is regarded

as the major arteries that nourish the lives of people over many years.

Keyword: culture Nypa , Nypa , wisdom of Nypa.

1. บทน ำ

การสบใบจาก หรอ “ดดใบจาก” ตามภาษาพด เปนทนยมในหมผสบบหรทวภมภาคของ ประเทศไทย

การส ารวจของส านกงานสถตแหงชาต พ.ศ. 2550 พบวา ในจ านวนคนไทยทสบบหร 9.48 ลานคน รอยละ 50.6

หรอครงหนงสบบหรใบจากมวนเอง (ประกต วาทสาธกกจ, 2550) ใบจาก จาก (Nypa) เปนพชจ าพวกปาลมทมชอ

สามญวา Nipa Palm โดยมการจดอยท ในวงศยอย Nypoideae ซงมสกลเดยว (Nypa) และเปนปาลมเพยงชนด

เดยวทเปนพชในปาชายเลน (วกพเดย สารานกรมเสร, 2552) ยาเสน พระราชบญญตยาสบ พ.ศ. 2509 มาตรา 4

ใหความหมายวา "ตนยาสบ" หมายความวา พชนโคเซยนาทาแบกกม (NicotianaTabacum) ใบจากยาเสนชด

หนงจะมใบจาก (ใบใหญ) ราคา 10 บาท บวกยาเสนราคา 45 บาท รวม ราคา 55 บาท สบไดนบรอยๆ

แหลงทมาของใบจากและยาเสน ใบจาก ตนจากเปนพชทนยมปลกและขนเองบรเวณใกลแหลงน าทวไปในภาคใต

(และภมภาค อนๆ) ประเภทของใบจาก ม 2 ประเภทคอ 1) ใบเลก ขนาดกวางประมาณ 1 ซม. ตดจากสวนยอด

ใบจาก 2) ใบใหญ ขนาดกวางประมาณ 2 ซม. ตดจากสวนกลางของใบจาก ใบจากใบเลกจะมราคา แพงกวาใบใหญ

พอสมควร และจะมรสชาตทนมนวลกวา แตอาจจะตองใชใบจาก 2–4 ใบในการมวน ประเภทของยาเสน จ าแนก

ตามความแรงหรอความเขมขนของรสชาตได 3 ประเภท คอ 1) เมาเลก 2) เมากลาง และ 3) เมาใหญ ถาสงเกต

ดวยสายตา เมาเลกยาเสนจะมสออกเหลอง เสนยาจะคอนขางเลก สวนเมากลางและเมาใหญ จะมสเขมขนและม

ขนาดเสนยาใหญขนตามล าดบ ความแรง การมวน ใบจากส าเรจแบบมวน จะตองคลกอน โดยคลายมวนออกและ

พบขวางแนวจน ใบจากคลายตวด และใชเลบขดเอาใยทตดตามใบจากดานในหร อดานสากออก การน ายาเสน

ออกมาจากพบ ดงทกลาวไปแลววายาเสนจะมลกษณะอดรวมเปนแผนและพบไว จะตองคลยาเสนทพบออก และดง

ยาเสนออกจากสวนทพบอยดานใน (ไมใชอยากจะดงสวนไหนกดง) อยางระมดระวงไมใหเสนยาขาด หากยาเสน

ขาดเมอสบจะฉนและแสบคอ สวนใบจากส าเรจแบบเรยบจะมวนยากกวาแบบมวน บางคนใชใบจาก 2–4 ใบในการ

มวน โดยเฉพาะใบจากแบบเลก เพราะจะมวนงายกวาใชใบจากใบเดยว (เพราะใบเดยวอาจจะปดตวยาเสน ไดไม

หมด) จงท าใหมรสนมนวลกวาใชใบจากใบเดยว การใสยาเสน น ายาเสนมาคลงใหไดรปแลวใสใบจากดานสากและ

มวน ในกรณทใชใบจาก มากกวา 1 ใบในการมวนจะตองน าใบจากมาวางเหลอมกนแลวจงมวน การมวนจะม

ลกษณะ โคนสอบ (สวนทใชสบ) และบานไปหาปลาย (สวนทจดไฟ) โดยทวไปจะใสยาเสนราวครงของความยาวใบ

จากหรอมากกวานนเลกนอย มกใสยาเสนแตนอย (แลวแตรสนยม) และใสหลวมๆ ไมอดใหแนน เพราะหากอดยา

เสนแนนเกนไปจะท าใหสบไมเขา คอ ควนไมออกและจะดบงาย การสบ สบกนตามอธยาศยและรสนยมของแต

ละบคคล แตมกจะหมนมวนใบจากระหวาง การสบ และโดยมากจะไมนยมสบแบบ “ดง” หรอสดเขาอยางแรง

98

รสนยมในการสบ คนวยหนมทวๆ ไปจะนยมสบยาเสนแบบเมาเลก และใสยาแตนอยและจะใชใบจากใบใหญในการ

มวน เพราะมวนงาย สวนผสงวยมกจะนยมแบบเมาใหญ และใชใบจากใบเลก ความเหมอนและแตกตางระหวาง

การสบใบจากและการสบบหร โดยหลกการส าคญไมมความแตกตางกน แตโดยรวมแลวการสบใบจากจะมความฉน

หรอ แรงมากกวาบหรโดยทวไป สวนความชอบและพงพอใจกเปนเรองของรสนยมของแตละบคคล แต จดแตกตาง

ทส าคญคอส าหรบบหรนนกระดาษมวนดเหมอนมหนาทแคเปนตวบรรจยาเสนของบหร เทานน แตส าหรบการสบ

ใบจาก ใบจากมความส าคญเทาๆ กบยาเสนเลยกวาได นอกจากนใบจาก จะดบงายกวาบหร อาจจะตองจดเปน

ระยะหรอจะตอง “ดด” หรอสบใหออกซเจนเขาไปชวยในการ เผาไหม การเกบรกษาใบจากและยาเสน ใบจากควร

เกบรกษาใหหางจากความชน นอกจากนยาเสนจะตองเกบใหมดชดระวงไม ให “เขาลม” หรอ สมผสกบอากาศ

เพราะจะท าใหเสยคณภาพและเสยรสชาต บางคนใสใบพรกขหน เพอใหยาเสนนมและมความชน ถงเกบไวนานก

ไมเสยรสชาต

จากการสมภาษณผสบใบจาก ผสบใบจากรายหนง เลาวา เรมแรกหดสบบหรกอน ตอมาเหนเพอนสบใบ

จากเลยทดลอง สบและรสกชนชอบมากกวาบหรและกไมเคยกลบไปสบบหรอก ผใหสมภาษณกลาวเสรมวาเขาไมได

สบใบจาก เปนประจ า แตเปนการสบตามโอกาสเปนครงคราว เชน เมอพบปะเพอนฝง ส าหรบบางคนกให เหตผลวา

สบบหรมราคาแพงรสกวาสนเปลองและเลอกจะสบใบจากเพราะราคาถกกวามาก บางคนมความเชอวาสบใบจากจะ

มอนตรายนอยกวาการสบบหร (สมยศ เสยมไหม, ผใหสมภาษณ)

ตนจาก เปนพชเศรษฐกจทเกดบรเวณรมฝงแมน าตรงและอยควถชวตของชมชนยานซอมานาน สภาพ

พนทปาจากเปนโคลนเลน ชมชนยานซอในอดตจะมพนทในการเจรญเตบโตของตนจากจ านวนมาก และผคนชมชน

ยานซอมความสมพนธกบลมแมน าตรงและบรเวณรมฝงแมน าทมตนจากเจรญเตบโตอย ตนจาก เปนแหลงทรพยากร

ทส าคญของจงหวดตรง เนองจากมตนจากอยมากทสดของจงหวดตรง ประมาณ 4-5 พนไร และเปนแหลงใหญทสด

แหงหนงของประเทศไทย ดงนนจงกลายเปนพชเศรษฐกจของชมชน และมชาวบานไมนอยกวา 30 % ทยงคง

ประกอบอาชพนมาตอเนองกนนบ 100 ป เนองจากเปนพชมากประโยชน เพราะสามารถน าทกสวนมาใชได จงหวด

ตรง จงมการอนรกษปาจากใหคงอยเปนพชเศรษฐกจของชมชน สมกบทถกขนานนามวา "อาชพปากกดตนถบ"

(องคการบรหารสวนต าบลยานซอ , 2557)

ในการศกษาวฒนธรรมใบจากมวนยาสบในชมชนยานซอ ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง เปนพนท

ทผวจยเลอกศกษา เนองจากเปนหมบานตดชายฝงทะเล ซงเปนอาวเขามา พนทบรเวณนนเปนปาชายเลน มตนจาก

ขนจ านวนมาก ชาวบานสวนใหญประกอบอาชพ ท าสวนยาง และ อาชพประมง อาชพเสรมคอการลอกใบจากขาย

ในการขายใบจากนน ชาวบานจะขายเฉพาะใบจากสวนดซงน าไปหอยาสบใชสบ ซงขนตอนการท าใบจากถอเปน

ศลปะทส าคญอยางหนง ทมการสบทอดภมปญญาจากรนสรนในการท าใบยามวน (จาก) ทมการเรมท าตงแตเรม

กอตงหมบานเมอ พ.ศ.2355 จนถงปจจบน เกอบทกครวเรอนของต าบลยานซอจะจดสรรพนทบรเวณลานหนาบาน

เปนท สบ-มด-ตาก-มวนใบจาก กอนจะเขาสกระบวนการบรรจหบหอและประทบตราสนคาของแตละบานเพอสง

ขายจงหวดอนๆ รวมถงสงออกตลาดประเทศมาเลเซย กลมแมบานหลากหลายวยตงแตชนยาย -แม-หลาน ตาง

99

ชวยกนลงแรงตามความถนดและฝมอ สวนใหญงาน "ปากกด (จาก) ตนถบ (ใบจาก)"จะเปนหนาท ของวยกลางคน

และคนชรา เพราะตองอาศยความช านาญ สวนผหญงจะรบหนาทบรรจหบหอ โดยพอบานจะท างานล าดบแรกสด

คอออกเรอไปตดใบจากตามกอใหญรมแมน า มดไวเปนกองๆ มาสงตอใหแมบาน ชาวบานไดท าใบจาก (มวนยาสบ)

จงมเศษของใบจากมากมายในหมบาน ชาวบานจงไดรวมกลมดดแปลงเศษของกานจากมาท า เปนผลตภณฑตางๆ

โดยใชภมปญญาของตนเองผลตงานฝมอเปนตะกรา กระเชาดอกไม เสวยนรองกนหมอ ภาชนะตาง ๆ จนเปนท

ยอมรบของทองตลาด และด าเนนการพฒนาจนกลายเปนสนคา OTOP ประจ าต าบลยานซอในปจจบน นอกจากน

ใบจากไดกลายเปนผลตภณฑสงออกของชมชนทส าคญอนดบหนง เพราะคณภาพของใบจากยานซอ มคณภาพท

พเศษเหนอกวา ตนจาก ทอยในพนทอนๆ และสรางรายได ไดกลบเขาสชมชนปละหลายลานบาท จนมหนวยงาน

ตางๆ เขามาสนบสนนอยางตอเนอง (องคการบรหารสวนต าบลยานซอ , 2557)

จากปรากฏการณขางตนผวจยจงเกดค าถามวา ชมชนยานซอมวถทองกบทรพยากรธรรมชาตทเรยกวาใบ

จากอยางไร และวฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอเปนอยางไร เพอใหเหนถงความส าคญของวฒนธรรม

การสบใบจาก น าไปสอาชพทสรางรายได ซงมผลตอชวตของชาวบานยานซอ ซงแทบทกครวเรอนท ากจกรรมจากใบ

จาก ในรปแบบตางๆ เพอน าไปสงขายตามจงหวดอนๆ รวมทงประเทศมาเลเซย แตทส าคญทสดเหนอกวาสงอนใดก

คอ การทชมชนแหงนไดชวยกนอนรกษปาจากเอาไวอยางสมบรณ สงผลดตอระบบนเวศนและสงแวดลอมของแมน า

ตรง เสนเลอดใหญทหลอเลยงผคนมาอยางยาวนาน ทยงคงไวซงความอดมสมบรณจนถงทกวนน

2. วตถประสงค

เพอศกษาวฒนธรรมใบจากมวนยาสบชมชนยานซอจงหวดตรง

3. วธด ำเนนกำรวจย

การวจยเรอง วฒนธรรมใบจากมวนยาสบชมชนยานซอ จงหวดตรง เปนการใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ

โดยผวจยไดเลอกพนทการวจย คอ ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง ซงในบรเวณทตงของชมชนยานซอทม

ทรพยากรทส าคญ คอ ตนจาก ถอไดวาเปนพชเศรษฐกจทมความส าคญ เนองจากสภาพแวดลอมของพนททเปน

โคลนเลนทเหมาะแกการเจรญเตบโตของตนจากและเปนพนททมตนจากทมคณภาพและมปรมาณมากทสดของ

จงหวดตรง การศกษาครงนเปนการศกษาทมหนวยการวเคราะหทเปนชมชนหมบานทมการประกอบอาชพทเรยกวา

“ปากกดตนถบ” เกบรวบรวมขอมลโดยการสงเกตและสมภาษณแบบเจาะลกจากผใหขอมล จ านวน 10 คน ไดแก

ชาวบานทอาศยในชมชนยานซอมอาชพท าใบจากมวนยาสบ จ านวน 4 คน ผรในชมชน จ านวน 3 คน และ

เจาหนาทของรฐ จ านวน 3 คน วเคราะหขอมลโดยการจ าแนกหมวดหม ตความ สรางขอสรป และน าเสนอดวยวธ

พรรณนาเชงวเคราะห

4. ผลกำรวจยและอภปรำยผล

ผลการวจยแบงการน าเสนอออกเปน 2 ขอ ดงน

100

1. ชมชนยำนซอกบทรพยำกรธรรมชำตของปำจำก

ชมชนยานซอ ต าบลยานซอ จงหวดตรง เปนต าบลหนงใน 10 ต าบลของอ าเภอกนตง จงหวดตรง ต าบล

ยานซอ เมอสมยกอนไดมชาวจนจากโพนทะเลกลมหนงไดอพยพมา โดยลองเรอมาตามแมน าตรงเรอยมา เมอมาถง

เหนท าเลทตงทเหมาะสมกไดขนฝงทบรเวณแมน าตรง จากนนกไดชกชวนพรรคพวกทเดนทางมาดวยกนตงถนฐาน

บรเวณแมน าตรง โดยไดตงบานเรอนทอยอาศยในลกษณะเรยงตอๆ กนไปในแนวเดยวกนชาวบานจงเรยกวา "บาน

ยานซอ" หรอ "ต าบลยานซอ" ในปจจบน โดยมทรพยากรทส าคญคอ ตนจาก เปนพชเศรษฐกจทเกดบรเวณรมฝง

แมน าตรงและอยควถชวตของชมชนยานซอมานาน สภาพพนทปาจากเปนโคลนเลนทเหมาะสมกบการเจรญเตบโต

ของตนจาก ท าใหสามารถน ามาประกอบเปนอาชพของคนในชมชนไดสอดคลองกบการใหค าสมภาษณ

“….ทตงทเราอาศยอย อยใกลแหลงน าทมตนจากขนอยมากมาย เลยท าใหยดอาชพจากผลผลตของตน

จากมาจนถงปจจบน…”(มาลวรรณ ผลผล. ผใหสมภาษณ)

ชมชนยานซอในอดตจะมพนทในการเจรญเตบโตของตนจากจ านวนมาก และผคนชมชนยานซอม

ความสมพนธกบลมแมน าตรงและบรเวณรมฝงแมน าทมตนจากเจรญเตบโตอย โดยความสมพนธของคนในชมชนจง

มวถชวตทตองพงพงธรรมชาต

“….เราโชคดทอยใกลน าใกลธรรมชาต มทรพยากรทอดมสมบรณ เราอาศยอยใกลแหลงน าทมตนจาก

ขนอยมากมาย เลยท าใหยดอาชพจากผลลตของตนจากมาจนถงปจจบน…”(สมใจ สองหลง. ผใหสมภาษณ)

ตนจาก เปนแหลงทรพยากรทส าคญของจงหวดตรง เนองจากมตนจากอยมากทสดของจงหวดตรง

ประมาณ 4-5 พนไร และเปนแหลงใหญทสดแหงหนงของประเทศไทย นอกจากนตนจากยงไดกลายเปนผลตภณฑ

สงออกของชมชนทส าคญอนดบหนง เพราะคณภาพของใบจากยานซอ มคณภาพทพเศษเหนอกวา ตนจาก ทอยใน

พนทอนๆ และสรางรายไดใหกลบเขาสชมชนปละหลายลานบาท จนมหนวยงานตางๆ เขามาสนบสนนอยาง

ตอเนอง

“….ทาง อบต. ไดมการจดสรรงบประมาณในการผลกดนสนคาทผลตจากตนจากใหเปนสนคาทมคณภาพ

เปนสนคาหนงต าบลหนงผลตภณฑ รวมไปถงการใหความรกบคนในชมชนในดานการปรบปรงบรรจภณฑใหมความ

นาสนใจ …”(ใจดาว สงคราม. ผใหสมภาษณ)

วถชวตของมนษยมความเกยวของกบธรรมชาตมความสมพนธแบบพงพาอาศยกนจงเปนสงจ าเปนทจะ

ชาวบานในชมชนควรอนรกษและรกษาความอดมสมบรณของธรรมชาต โดยเฉพาะบรเวณทตนจากเจรญเตบโต

เพอใหวฒนธรรมใบจากมวนยาสบยงคงอยคชาวบานยานซอจงหวดตรงสบไป

2. กำรท ำใบจำกมวนยำสบจนท ำใหเกดเปนวฒนธรรมใบจำกมวนยำสบ ชมชนยำนซอ จงหวดตรง

ชมชนยานซอ จงหวดตรง มวฒนธรรมเดมทสรางและสงสมมาแตโบราณทเนนความส าคญของวฒนธรรม

ชาวบาน ความเปนชมชนทองถน ทมลกษณะเกอกล พงพาอาศยไมอยแบบตวใครตวมน จากค าสมภาษณ

101

“….คนในชมชนอยกนอยางชวยเหลอกนและกนบานไหนมงานอะไรกจะคอยไปชวยเสมอ เปนแบบนมา

นาน อาชพทท ากท าแบบรวมกลมชวยกนท า คนในชมชนสนทกนมากขน…” (อทยและละมย รนรมย . ผให

สมภาษณ)

เปนการตอกย าถงการถอยถถอยอาศยของคนในชมชนไดเปนอยางด นอกจากนการสบใบจากมการเรม

สบมาตงแตสมยโบราณและมการลอกเลยนแบบการสบมาเรอยๆจากคนภายในครอบครว ประกอบกบทรพยากรท

เออตอการสบ คอ การมตนจากอยในพนทจ านวนมากและหาไดงายจงท าใหพฤตกรรมการสบใบจากยงคงอยถง

ปจจบนดงค าสมภาษณของผใหขอมลดงน

“….การสบใบจาก สบมานานแลวเรมเหนจากพอสบและกลองหดสบ เพราะใบจากมอยในชมชนเลยท าให

สบมาตลอดจนปจจบน…”(พรณ ทาเทศ. ผใหสมภาษณ)

“….ตนจากมอยมาก หาไดงาย สามารถน ามาท าเปนยาสบไดไมยาก ท าใหคนในชมชนชอบสบใบจาก

กน…”(วระกร สรรเพชร. ผใหสมภาษณ)

จากค าสมภาษณดงกลาวสะทอนใหเหนวาใบจากกบวถชวตของคนในชมชนมความเกยวของสมพนธจาก

พนททตงของชมชนจะตงใกลกบรมฝงแมน าท าใหความสมพนธระหวางมนษยกบธรรมชาตมความใกลชดกบ

ธรรมชาตเปนอยางมาก กอใหเกดวฒนธรรมทสบทอดตอกนมาจากบรรพบรษ คอ วฒนธรรมใบจากมวนยาสบ หรอ

ชอทเปนทรจกกนทวไปในชอ “ปากกดตนถบ” เปนซอทบงบอกถงลกษณะของการปฏบตของชาวบานทมตออาชพ

การท าใบจากมวนยาสบ วฒนธรรมนถอปฏบตกนมาจากบรรพบรษจากรนสรนจนมาถงปจจบน เปนระยะเวลา

ยาวนานกวา 200 ป ดวยสภาพแวดลอมและความอดมสมบรณของตนจากในต าบลยานซอ จงหวดตรง ท าให

ชาวบานทอาศยอยโดยรอบไดอาศยและใชประโยชนจากทรพยากรธรรมขาตในการประกอบอาชพการท าใบจาก

มวนยาสบ จากภมปญญาของบรรพบรษท าใหเกดการคดคนวธการท าใบจากมวนยาสบดวยวธการใชปากกด(จาก)

ตนถบ(ใบจาก)

“…."ปากกดตนถบ (ใบจาก)" หรอการลอกใบจากซงเปนอาชพเสรมในชวงทยางพาราตกต า โดยลอกใบ

จากไปขายพอคาเพอน าไปท าบหรใบจากหรอบหรมวนเอง จะมพอคาคนกลางในจงหวดมารบไปขายตอในพนท

ตางๆ ของประเทศไทยและประเทศเพอนบานสรางรายไดวนละประมาณ 400-500 บาท…”(สมฤทธ บนแกว. ผให

สมภาษณ)

ซงเปนวธการในการท าใบจากมวนยาทงายและไดเสนในจากทบางพรอมทจะน าไปท าตอในขนตอนอนๆ

จนกอใหเกดเปนสนคาใบจากมวนยาสบทมคณภาพและกลายเปนสนคาทมชอเสยงของต าบลยานซอ จงหวดตรง

“…."ปากกดตนถบ (ใบจาก)" หรอการลอกใบจากท าเปนอาชพเสรมในชวงทยางพาราตกต า โดยลอกใบ

จากขายพอคาคนกลางเพอน าไปท าบหรใบจาก พอคาคนกลางจะมารบไปขายตอในพนทตางๆ ทงประเทศไทยและ

ประเทศเพอนบาน สรางรายไดวนละประมาณ 400-500 บาท…”(เจนจรา สนทรเตม. ผใหสมภาษณ)

การมชอเสยงของการท าอาชพใบจากมวนยาสบเกดจากการทชมชนมการรวมแรงรวมใจในการปฏบตจน

กอใหเกดอาชพทหลอเลยงชาวบานใหมรายไดในการเลยงครอบครวและด ารงชวตอยได

102

“อาชพการท าใบจากมวนยาสบท าใหมรายไดมาเลยงครอบครวและไมตองไปไหนไกลบาน ท าใหไดอยกบ

ครอบครว…”(อ าพรรณ ศรสวรรณ. ผใหสมภาษณ)

การทจะพฒนาชมชนจะตองเรมจากฐานวฒนธรรมชมชนซงเปนปราการทแขงแกรงทสดของชาวบาน เปน

พลงผลกดนการพฒนาชมชนทส าคญทสดเพราะเปนสงทประชาชนสรางขนมาเอง และในแงวธการพฒนา จะตองท า

ใหชาวบานมจตส านกทแจมชดในวฒนธรรมของเขา เหนคณคาของการรวมตวเปนชมชนและซาบซงในประวตการ

ตอสรวมกนตลอดมา จนท าใหชมชนมความเขมแขงและมการพฒนาทยงยนตอไป

อภปรำยผล

1. บรเวณทชมชนยานซอ จงหวดตรง อาศยอยเปนบรเวณทมแมน าตรงไหลผานและมความอดมสมบรณ

ท าใหสามารถพบตนจากขนอยตามธรรมชาตอยอยางหนาแนน และสามารถใชในการประกอบอาชพเพอยงชพได

สอดคลองกบงานวจยของมยร พลวฒน (2544) ท าการศกษาผลตผลจากตนจากของชาวบานต าบลยานซอ อ าเภอ

กนตง จงหวดตรง พบวา วถชวตของชาวบานต าบลยานซอ มความสมพนธอยกบปาจากมาตลอด โดยทชาวบานน า

สวนตางๆของตนจากมาใชประโยชนในการด าเนนชวต เหนไดจากชาวบานน าใบออนมาผลตใบจากมวนยาสบ จาก

ตนจากทเปนพชชายเลนทขนเองตามธรรมชาตอยตามรมแมน า จนกระทงในปจจบนชาวบานมความตองการใช

ประโยชนจากปาจากเพมมากขนเพอใหเพยงพอตอความตองการของผบรโภค จงมการปลกปาจากเพมขนให

เพยงพอตอความตองการส าหรบการผลต ผลตผลทชาวบานยดเปนอาชพหลกและอาชพเสรมรองในการยงชพตอ

ตนเองและครอบครว สอดคลองกบงานวจยของชนกพร ไผทสทธกล (2554) ไดท าการศกษาเรองการอนรกษชมชน

และสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม รมแมน ากก จงหวดเชยงราย ผลการศกษาพบวา ทง 3 ชมชนทประกอบดวยกลม

ชนชาตตางๆ ลวนมความสมพนธกบแมน า ทงวถชวตและความเปนอยตลอดการด ารงชพ เนองจากชมชนสวนใหญ

ด ารงชพดวยการเกษตรกรรมและกสกรรม ตลอดจนมประเพณ พธกรรมทางดานความเชอตางๆ ทเกยวของกบ

แมน า และปจจบนชมชนเรมมการเปลยนแปลงจากผลกระทบดานตาง ๆ ท าใหเกดปญหาทงทางดานสงแวดลอม

และระบบนเวศน ปญหาดานวฒนธรรม ซงสงผลกบวถชวตทงดานกายภาพและจตใจ เพอใหชมชนสามารถด ารงอย

ไดดวยตนเองเพอรกษาภมปญญาทองถน คณคาทางวฒนธรรมและเพอความยงยนของชมชนอยางแทจรง

2. ประชาชนมการสบยาจากใบจากเนองจากมบรเวณทอยอาศยมตนจากขนอยหนาแนน หาไดงายเปน

สงของทใกลตวอกทงสมาชกในครอบครวยงมพฤตกรรมการสบยาจากใบและจากการสบใบจากมานานกอเกดภม

ปญญาในการผลตใบจากออกเพอท าผลตเปนสนคาจากท าใหสมาชกคนอนๆในครอบครวและชมชนเกดการปฏบ ต

ตามกนมาจนนานวนเขาจงถอเปนวฒนธรรมอนหนงอนเดยวกบชมชน สอดคลองกบงานวจยของสนต อศรพนธ

(2550) วฒนธรรมปาจากชมชนลมน าปากพนง : กรณศกษาบานบางพระ ต าบลปากแพรก อ าเภอปากพนง จงหวด

นครศรธรรมราช พบวา ชนชนบานบางพระในยคทระบบแมน าปากพนงยงเปนปกตนน มความสมพนธกบระบบ

นเวศปาจากอยางแนนแฟน เนองจากปาจากเปนฐานรากของระบบเศรษฐกจภายในชมชนมาต งแตตน

นอกเหนอไปจากการท านาซงเปนอาชพหลกแลว การท าน าตาลจาก การเยบตบจากมงหลงคาและการหาปลาใน

คลอง นบเปนอาชพทสรางรายไดใหกบชมชนอยางพออยพอกนมาเปนเวลานาน นอกจากนยงพบวาชมชนมองค

103

ความรเกยวกบการจดการทรพยากรในระบบนเวศปาจากและภมปญญาในการใชประโยชนจากปาจากเพอ

ตอบสนองตอวถชวตประจ าวนไดอยางกลมกลนตลอดมา สอดคลองกบงานวจยของสาวณ รอดสน (2554) ได

ท าการศกษาเรอง ชมชนเขมแขง :กรณศกษาชมชนบานปางจ าป ต าบลหอยแกว อ าเภอแมออน จงหวดเชยงใหม

ผลการศกษาพบวา การด ารงความเขมแขงของชมชนผานกจกรรมการพฒนา ทกกจกรรมในชมชนบานปางจ าป

สงผลตอความเขมแขงของชมชน อยในระดบสง ประชาชนมสวนรวมในการจดการชมชน พงตนเองได ชาวบานม

ความรกและหวงแหนชมชน มความตระหนกถงความเปนเจาของปญหาของชมชนเปนอยางด ผน าและ

คณะกรรมการท างานของชมชนบานปางป มความตระหนกถงการท างานเพอประโยชนสขของชมชนและการเปน

เจาของชมชนรวมกบชาวบาน เปดโอกาสใหชาวบานเขามามสวนรวมในการแกปญหาและก าหนดทศทางของชมชน

รวมกน และสอดคลองกบงานวจยของ คณะนสตชนปท 5 โปรแกรมวชาสงคมศกษา (2553) ไดท าการศกษาส ารวจ

ชมชนกะเหรยง บานหวยน าหนก อ าเภอสวนผง จงหวดราชบร ผลการวจยพบวา สถาบนสงคมของชมชนน

ประกอบดวยประเพณ คตความเชอ คานยม และแบบแผนพฤตกรรม อนเปนวถชวตทถายทอดจากบรรพชนมาส

สมาชกของชมชนในปจจบน ซงปรากฏชดในสถาบนครอบครว สถาบนศาสนา และสถาบนเศรษฐกจ แตในสถาบน

การเมองการปกครองและสถาบนการศกษาประเพณดงเดมปรากฏอยนอย แมว าการเปลยนแปลงทางสงคมท าให

ชมชนกะเหรยงบานหวยน าหนกมวถชวตปรบเปลยนไป แตความเขมแขงของสถาบนสงคมและวฒนธรรมของชาว

กะเหรยงบานหวยน าหนกยงคงปรากฏเปนอตลกษณของชมชน สมาชกในชมชนยงคงรกษาวถชวตแบบพอเพยง จง

ท าใหชมชนยงคงมโครงสรางสงคมแบบ เรยบงายและยงคงมวฒนธรรมบางสวนทสบทอดจากบรรพชนมาจนถง

ปจจบน

5. ขอเสนอแนะ

1. ในการเขาไปสมภาษณตองศกษารายละเอยดใหชดเจนในดานพนท ดานผใหขอมลและควรเตรยมการ

ไปอยางด เพราะหากขอมลทไดไมเพยงพอจะตองกลบไปท าการสมภาษณใหม ท าใหมตนทนตาง ๆ ตามมา รวมทง

ยงมความเสยงในการพบปะอกดวย

2. การเขาไปสมภาษณหรอไปหาขอมลจากหนวยงานราชการควรมหนงสอรบรองจากทางมหาวทยาลย

เพอใหงายตอการตดตอขอขอมลเพราะผใหขอมลมกไมเชอถอและจะไมใหความรวมมอกบผสมภาษณได

6. บรรณำนกรม

ก า ร จ ด ก า ร ป า จ า ก ข อ ง ช ม ช น บ า น ย า ง ซ อ ( อ อ น ไ ล น ) . 2 5 5 7 . เ ข า ถ ง ไ ด จ า ก :

http://www.openbase.in.th/node/5980. (19 ตลาคม 2557)

104

กรมการพฒนาชมชน. คมอการปฏบตงานพฒนาชมชนส าหรบนกพฒนากร.กรงเทพมหานครมหานคร กรมการ

พฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย 2526

คณะนสตชนปท 5 โปรแกรมวชาสงคมศกษา. การศกษาส ารวจชมชนกะเหรยง บานหวยน าหนก อ าเภอสวนผง

จงหวดราชบร. คณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา, กรงเทพฯ.2553.

จรพรรณ กาญจนะจตรา การพฒนาชมชน. พมพครงท 10 กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยรามค าแหง, 2530

จงหวดตรงรวมอนรกษ “ปาจาก” พชเศรษฐกจทสรางรายไดแกชมชน (ออนไลน). 2557. เขาถงไดจาก:

http://www.manager.co.th/South/ViewNews.aspx?NewsID=9560000100917. (19 ตลาคม

2557)

ชนกพร ไผทสทธกล .การอนรกษชมชนและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม รมแมน ากก จงหวดเชยงราย.คณะ

สถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรปทม , กรงเทพฯ.2554.

ทนงศกด คมไขน าและคนอนๆ .การพฒนาชมชนเชงปฏบตการ กรงเทพมหานคร : บพธการพมพ 2534

ประดษฐ มฌชมา สงคมวทยาชนบท กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร .2522

ไพรตน เดชะรนทร การบรหารการพฒนาชมชน กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช , 2524

ภ ม ป ญ ญ า ท อ ง ถ น ผ ล ต ผ ล ข อ ง ต น จ า ก ( อ อ น ไ ล น ) . 2 5 5 7 . เ ข า ถ ง ไ ด จ า ก :

http://www.oknation.net/blog/krabimangrove/2011/04/22/entry-2. (19 ตลาคม 2557)

มยร พลวฒน . การศกษาผลตผลจากตนจากของชาวบานต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต (ไทยคดศกษา) สงขลา : มหาวทยาลยทกษณ , 2544

ราชบณฑตยสถาน .พจนานกรมศพทสงคมวทยา องกฤษ –ไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน.กรงเทพมหานคร :

ราชบณฑตยสถาน, 2524

ว ท ว ส ช า งศ ร . ก ารส บ ใบ จ าก . ร วม บ ท ค วาม ว ท ย . ส ถ าบ น วฒ น ธร รม ศ ก ษ าก ล ย าณ วฒ น า .

มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน, 2552

ศนยชวยเหลอทางวชาการพฒนาชมชนท 3. หลกและวธการพฒนาชมชน : เอกสารประกอบการฝกอบรม

เจาหนาทพฒนาชมชน.อบลราชธาน : ฝายฝกอบรมศนยชวยเหลอทางวชาการพฒนาชมชนเขตท 3,

2535

สนธยา พงศร . ทฤษฎและหลกการพฒนาชมชน . กรงเทพมหานคร ; โอเดยนสโตร ,2535

สมนก ปญญาสงห. การพฒนาชมชน. ขอนแกน : ภาควชาสงคมศาสตร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยขอนแกน, 2532

สนต อศรพนธ. วฒนธรรมปาจากชมชนลมน าปากพนง : กรณศกษาบานบางพระ ต าบลปากแพรก อ าเภอปากพนง

จงหวดนครศรธรรมราช วทยานพนธ ศลปศาสตรมหาบณฑต (ชนบทศกษาและการพฒนา) ส านก

บณฑตอาสาสมคร กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร , 2550

105

สาวณ รอดสน.ชมชนเขมแขง : กรณศกษาชมชนบานปางจ าป ต าบลหอยแกว อ าเภอแมออน จงหวดเชยงใหม .

วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขารฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยศลปากร ,

กรงเทพฯ.2554.

องคการบรหารต าบลผานซอ (ออนไลน). 2557. เขาถงไดจาก: http://www.yansue.go.th/New_Actvty.php

(19 ตลาคม 2557)

บคลำนกรม

เจนจรา สนทรเตม ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 18 มกราคม 2558

ใจดาว สงคราม ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 20 มกราคม 2558

พรณ ทาเทศ ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 19 มกราคม 2558

มาลวรรณ ผลผล ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 20 มกราคม 2558

ละมย รนรมย. ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 18 มกราคม 2558

วระกร สรรเพชร ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 20 มกราคม 2558

สมใจ สองหลง ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 19 มกราคม 2558

สมฤทธ บนแกว ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 18 มกราคม 2558

อทย รนรมย. ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 18 มกราคม 2558

อ าพรรณ ศรสวรรณ. ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 20 มกราคม 2558

106

ประวตผวจย

1. ประวตสวนตว

ชอ-นำมสกล ณฐนร ชอบชน

ต ำแหนงปจจบน นกศกษาปรญญาโท คณะศลปศาสตร

สาขาพฒนามนษยและสงคม

มหาวทยาลยสงขลานครนทร

วทยาเขตหาดใหญ

วน เดอน ป เกด 28 กมภาพนธ พ.ศ. 2533

ทอยปจจบน บานเลขท 202 หมท 1 ต าบล วงมะปรางเหนอ

อ าเภอ วงวเศษ จงหวด ตรง 92220

เบอรโทรศพท -

เบอรโทรสำร -

เบอรโทรศพทมอถอ 081-0839000

2. ประวตกำรศกษำ

ป พ.ศ.ทจบ วฒกำรศกษำ สำขำวชำ สถำบนทจบ

2551 ปวช. เลขานการ วทยาลยเทคนคตรง

2555 ปรญญาตร การจดการทรพยากรมนษย มหาวทยาลยหาดใหญ

3. ประวตกำรท ำงำน

ชวงป พ.ศ. ต ำแหนง หนวยงำน

2557 เจาหนาทบคคล เกาะไหง แฟนตาซ รสอรท แอนด สปา

4. งำนวจยทก ำลงด ำเนนกำร

วทยานพนธเรอง : วฒนธรรมใบจากมวนยาสบ : ชมชนปฎบตปากกดตนถบ

107

ภำคผนวก ข

บทควำมลงตพมพในวำรสำร

108

กำรประกอบสรำงอตลกษณวฒนธรรมใบจำกยำมวนสบในพนทยำนซอ จงหวดตรง

To build a cultural identity of the tobacco to the city of Trang.

ณฐนร ชอบชน1 , เกตถวา บญปราการ2

Natnaree Chobcheun , Kettawa Boonprakarn

บทคดยอ

บทความนมวตถประสงค เพอศกษาการประกอบสรางอตลกษณวฒนธรรมใบจากมวนยาสบในพนทยาน

ซอจงหวดตรง เปนงานวจยเชงคณภาพ ใชวธการเกบรวบรวมขอมลจากการสมภาษณแบบเจาะลกและการสงเกต

แบบไมมสวนรวมจากผใหขอมล จ านวน 8 คน การวเคราะหขอมลโดยการจ าแนกหมวดหม ตความ สรางขอสรป

และน าเสนอดวยวธพรรณนาเชงวเคราะห ผลการศกษาพบวา อตลกษณถกประกอบสรางขนในพนทต าบลยานซอ

จงหวดตรง คอวฒนธรรมใบจากมวนยาสบหรอมอกชอทชาวบานเรยกกนจนตดปากวา “ปากกดตนถบ” ดวย

กรรมวธในการท าใบจากทแตกตางจากทอน โดยการอาศยมอและเทาเปนหลกในการท าซงตางจากทอนๆทมกจะน า

เครองจกรและเทคโนโลยมาเปนเครองทนแรง แตในพนทต าบลยานซอนทยงคงด ารงวธการท าใบจากมวนยาสบแบบ

ดงเดมทบรรพบรษไดคดคนภมปญญาทองถนไวใหและใชมาถงในปจจบนปากกดตนถบนนเปนอตลกษณทถก

ประกอบสรางขนผานการลงมอปฏบตจากรนสรนมายาวนานมากกวา 30 ป นอกจากนการมตนทนทางทรพยากร

ทางธรรมชาตทอดมสมบรณของรมพงแมน าตรงทเปนแหลงของตนจากขนอยมากมาย ท าใหชาวต าบลยานซอ

สามารถน าตนจากมาใชประโยชนไดอยางหลากหลายและท าอาชพในการท าใบจากมวนยาสบคงอยและเปนอต

ลกษณทคนทวไปจดจ าเมอกลาวถงค าวา “ปากกดตนถบ”

ค ำส ำคญ: การประกอบสราง, อตลกษณ, ใบจากมวนยาสบ

Abstract

This article purpose to study the construction of a cultural identity among the guards in

the province Yan Sue. A qualitative research Using data collected from a depth interview and

observation without participation from a number of five people analyzing the data classification

1 นกศกษาปรญญาโท สาขาพฒนามนษยและสงคม คณะศลปศาสตรมหาวทยาลยสงขลานครนทร E-mail: [email protected] 2 ผชวยศาสตราจารย ดร., อาจารยประจ าภาควชาสารตถศกษาคณะศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร อ.หาดใหญจ.สงขลา, E-mai:[email protected]

109

and interpretation conclusion presented by descriptive analysis. The study found that Identity is

built up of yansue, Trang province. Loop guard leaves from tobacco culture is, or there is another

name that villagers known known as "Park kad teen tep" by the processes in a different from

anywhere else. By relying primarily on the hands and feet which differs from that usually lead to

other machinery and technology as a force, but the capital of this still reigned yansue how to do

a loop-guard tobacco leaves from the traditional ancestors have invented, and use local wisdom

arrives.Currently, I t is banan identity is built through from generation to generation for more than

30 years long, in addition to cost, there are abundant natural resources of the Trang River rely on

the rim is the source of many. The ability to bring people from Tambon yansue used a variety of

benefits and make a career out of loop guard and kept pumping into the identity of people

recognize the dismissed General mentioned the words " Park kad teen tep ".

Keyword: Assembly building, identity , Nypa wild

บทน ำ

อตลกษณ (Identity) เปนความรสกนกคดท

บคคลมตอตนเองวา “ฉนคอใคร” ซงจะเกดขนจากการ

ปฏสงสรรคระหวางตวเรากบคนอน โดยผานการมอง

ตนเองและการทคนอนมองเรา อตลกษณตองการความ

ตระหนก (awareness) ในตวเราและพนฐานของการ

เลอกบางอยางนนคอเราจะตองแสดงตนหรอยอมรบอยาง

ตงใจกบอตลกษณทเราเลอก ความส าคญของการแสดง

ตนกคอ การระบไดวาเรามอตลกษณเหมอนกบกลมหนง

และมความแตกตางจากกลมอนอยางไร และ “ฉนเปน

ใค ร ” (พ ศ ษ ฎ ค ณ ว โ ร ต ม ,2546:306-307) ใ น

การศกษาอตลกษณของต าบลยานซออ าเภอกนตง จงหวด

ตรง จะเปนการประกอบสรางจนกอใหเกดเปนอตลกษณ

ทสรางความแตกตางจากพนทอนๆทมการท าใบจากมวน

ยาสบ อตลกษณทวานมชอเรยกวา ”วฒนธรรมใบจาก

มวนยาสบ”

วฒนธรรมใบจากมวนยาสบหรอทเรยกกนใน

ภาษางายๆกคอ การท าใบจากมวนยาสบนนเอง ในพนท

ยานซอ อ.กนตง จ.ตรง เปนททราบกนดในหมผ ใช

ผลตภณฑใบจากยามวนสบวาเปนพนทผลตใบจากทม

คณภาพ ดวยลกษณะของใบทมความออนนมบางและ

ขนาดพอเหมาะในการใสยาเสนท าใหสนคาใบจากมวน

ยาสบทมาจากยานซอขายดจนถงขนเปนในสนคาโอทอป

(OTOP) ของต าบลยานซอ (ละมย รนรมย สมภาษณ 18

มกราคม 2558 )

ในการกลายเปนสนคาทขนชอของต าบลยาน

ซอนนสวนหนงกมาจากกระบวนการท าใบจากมวนยาสบ

ทแตกตางจากทอนโดยอาศยภมปญญาทองถนทมการสบ

ทอดกนมาจากบรรพบรษจากรนสรนดวยการอาศย

รางกายในสวนของปากและเทาเปนตวชวยในการท าใบ

จากมวนยา การท าอาชพนของคนในพนทถอเปนอาชพท

สรางรายไดใหกบครอบครวเปนอยางด จากการสบทอด

การท าใบจากยามวนสบดวยวธการปากกด ตนทบนนถอ

เปนการสรางความแตกตางในอาชพซงทอนทท าใบจากยา

มวนสบไมมการท าดวยปากและเทาแตจะอาศยเทคโนโลย

และเครองจกรมาเปนเครองทนแรงท าใหผลตไดคราวละ

110

มากๆ แตทยานซอจะท าโดยอาศยแรงของตนเองและคน

ในครอบครวมาชวยกนท า ในการท าใบจากหรอลอกใบ

จากนนจงไมไดค านงถงแคปรมาณเพยงอยางเดยวแตคน

ในพนทนค านงถงคณภาพในการลอกแตละครงดวย เลย

ท าใหใบจากทนกลายเปนสนคาทมคณภาพสงจดอยใน

ประเภทสนคาเกรดเอ (grade a ) (อ าพรรณ ศรสวรรณ,

สมภาษณ 18 มกราคม 2558 )

ในการศกษาการประกอบสรางอตลกษณ

วฒนธรรมใบจากมวนยาสบ เปนการเรมตนจากการทม

ทรพยากรทางธรรมชาตทคอนขางสมบรณมากทสดใน

ภาคใต (องคการบรหารสวนต าบลยานซอ , 2557) นนคอ

ตนจากทขนอยตามรมแมน าตรง ชมชนยานซอ ต าบลยาน

ซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง เปนพนททผวจยเลอกศกษา

เนองจากเปนหมบานตดชายฝงทะเล ซงเปนอาวเขามา

พนทบรเวณนนเปนปาชายเลน มตนจากขนจ านวนมาก

ชาวบานสวนใหญประกอบอาชพ ท าสวนยาง และ อาชพ

ประมง อาชพเสรมคอการลอกใบจากขาย ในการขายใบ

จากนน ชาวบานจะขายเฉพาะใบจากสวนดซงน าไปหอ

ยาสบใชสบ ซงขนตอนการท าใบจากถอเปนศลปะทส าคญ

อยางหนง ทมการสบทอดภมปญญาจากรนสรนในการท า

ใบยามวน (จาก) ทมการเรมท าตงแตเรมกอตงหมบานเมอ

พ.ศ.2355 จนถงปจจบน เกอบทกครวเรอนของต าบล

ยานซอจะจดสรรพนทบรเวณลานหนาบานเปนท สบ-มด-

ตาก-มวนใบจาก กอนจะเขาสกระบวนการบรรจหบหอ

และประทบตราสนคาของแตละบานเพอสงขายจงหวด

อนๆ รวมถงสงออกตลาดประเทศมาเลเซย กลมแมบาน

หลากหลายวยตงแตชนยาย-แม-หลาน ตางชวยกนลงแรง

ตามความถนดและฝมอ สวนใหญงาน "ปากกด (จาก) ตน

ถบ (ใบจาก)"จะเปนหนาทของวยกลางคนและคนชรา

เพราะตองอาศยความช านาญ สวนผหญงจะรบหนาท

บรรจหบหอ โดยพอบานจะท างานล าดบแรกสดคอออก

เรอไปตดใบจากตามกอใหญรมแมน า มดไวเปนกองๆ มา

สงตอใหแมบาน ชาวบานไดท าใบจาก (มวนยาสบ) จงม

เศษของใบจากมากมายในหมบาน ชาวบานจงไดรวมกลม

ดดแปลงเศษของกานจากมาท า เปนผลตภณฑตางๆ โดย

ใชภมปญญาของตนเองผลตงานฝมอเปนตะกรา กระเชา

ดอกไม เสวยนรองกนหมอ ภาชนะตาง ๆ จนเปนท

ยอมรบของทองตลาด และด าเนนการพฒนาจนกลายเปน

สนคา OTOP ประจ าต าบลยานซอในปจจบน นอกจากน

ใบจากไดกลายเปนผลตภณฑสงออกของชมชนทส าคญ

อนดบหนง เพราะคณภาพของใบจากยานซอ มคณภาพท

พเศษเหนอกวา ตนจาก ทอยในพนทอนๆ และสราง

รายได ไดกลบเขาส ชมชนปละหลายลานบาท จนม

หนวยงานตางๆ เขามาสนบสนนอยางตอเนอง

ดงนน จากทมาและความส าคญขางตน ผวจย

จงเกดค าถามวาการประกอบสรางอตลกษณในการเกด

วฒนธรรมใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ จงหวดตรง

มลกษณะอยางไร กระบวนการและขนตอนในการปฏบต

จากการสบใบจากจนน าไปสการสรางเปนอาชพท

กอใหเกดรายได ซงมผลตอคณภาพชวตของชาวบานยาน

ซอจนถงปจจบน

วตถประสงค

เพอศกษาการประกอบสรางอตลกษณ

วฒนธรรมใบจากยามวนสบในพนทยานซอจงหวดตรง

วธด ำเนนกำรวจย

1. กำรเลอกพนทกำรวจย

การเลอกพนทการวจย คอ จงหวดตรง อ าเภอ

กนตง ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง ซงใน

บรเวณทตงของชมชนยานซอทมทรพยากรทส าคญ คอ

ตนจาก เนองจากสภาพแวดลอมของพนททเปนโคลนเลน

ทเหมาะแกการเจรญเตบโตของตนจากและเปนพนททม

ตนจากทมคณภาพและมปรมาณมากทสดของจงหวดตรง

อกทงความมคณภาพของใบจากทเปนวตถดบหลกทน ามา

ท าใบจากยามวนสบทยงคงมสภาพดงเชนในอดต (อ า

พรรณ ศรสมทร, สมภาษณ 18 มกราคม 2558) จงเปน

111

เหตผลส าคญทท าใหผวจยท าการเกบขอมลในพนทต าบล

ยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

2. กลมผใหขอมล

ผวจยไดเลอกผใหขอมลหลก ดวยวธการสม

ตวอยางแบบไมอาศยความนาจะเปนโดยใชวธการเลอก

แบบเจาะจง เพอใหไดขอมลทมความนาเชอถอและเพยง

พอทจะน าไปใชในการศกษา ซงในทนจะท าการคดเลอก

กลมผใหขอมล จ านวน 8 คน โดยเปนผน าหมบาน 3 คน

และเปนผทท าอาชพใบจากมวนยาสบทไดรบการถายทอด

มาจากบรรพบรษ จ านวน 5 คน

3. เค รองมอท ใช ในกำรวจยและกำรเกบ

รวบรวมขอมล

3.1 เครองมอทใชในการวจยประกอบดวย 2

เครองมอ คอ

3.1.1 แบบบนทกการสงเกต เปน

วธการเบองตนในการเกบขอมล ท าใหรพฤตกรรมทแสดง

ออกมาโดยธรรมชาตของชาวบานทประกอบอาชพการท า

ใบจากมวนยาสบ

3 .1 .2 แบ บ ส ม ภ าษ ณ แ บ บ ไม ม

โครงสราง เปนการเกบรวบรวมขอมลจากค าตอบทไดจาก

การสอบถามดวยแบบสมภาษณ ซงเปนเพยงแนวค าถามท

สรางไวตามวตถประสงคของการวจยจากผใหสมภาษณ

ตามจดมงหมายทตงไว การสมภาษณโดยวธนอาจใชวธให

ผตอบแสดงความรสกหรอความคดเหนออกมาโดยอสระ

ผสมภาษณมหนาทรบฟงและคอยดงหรอควบคมใหเขาส

ประเดนทตองการ

3.2 กำรเกบรวบรวมขอมล

ในการเกบรวบรวมขอมล สามารถแบงเปน 2

แหลง คอ

3.2.1 การเกบรวบรวมขอมล จากการศกษา

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

3 .2 .2 ก าร เก บ รวบ ร วม ข อ ม ล จ าก

ภาคสนามดวยแบบสมภาษณและแบบสงเกตแบบไมม

สวนรวม

3.3 กำรวเครำะหขอมล

ในสวนของการวเคราะหขอมลผวจยท าการ

รวบรวมขอมลทไดจากการสมภาษณและการสงเกต

จากนนน ามาตรวจสอบขอมลหลงจากการเกบรวบรวม

ขอมลไดในทกๆครง โดยมการตรวจสอบขอมลอยาง

ตอเน องตลอดเวลาไดตรวจสอบแบบสามเสา เม อ

ตรวจสอบความถกตองของขอมลเรยบรอยแลวน าขอมลท

ไดมาท าการถอดความ ตความ สรปความและท าการ

เรยบเรยงขอมลทไดดวยการน าเสนอเชงพรรณนา

ผลกำรวจย

ผลการวจยแบงการน าเสนอออกเปน 3 ประเดน ดงน

1. ปำจำกกบกำรประกอบสรำงอตลกษณของ

คนยำนซอ

ชมชนยานซอ ต าบลยานซอ จงหวดตรง เปน

ต าบลหนงใน 10 ต าบลของอ าเภอกนตง จงหวดตรง

ต าบลยานซอ เมอสมยกอนไดมชาวจนจากโพนทะเลกลม

หนงไดอพยพมา โดยลองเรอมาตามแมน าตรงเรอยมา

เมอมาถงเหนท าเลทตงทเหมาะสมกไดขนฝงทบรเวณ

แมน าตรง จากนนกไดชกชวนพรรคพวกท เดนทางมา

ดวยกนตงถนฐานบรเวณแมน าตรง โดยไดตงบานเรอนท

อยอาศยในลกษณะเรยงตอๆ กนไปในแนวเดยวกน

ชาวบานจงเรยกวา "บานยานซอ" หรอ "ต าบลยานซอ" ใน

ปจจบน โดยมทรพยากรทส าคญคอ ตนจาก เปนพช

เศรษฐกจทเกดบรเวณรมฝงแมน าตรงและอยควถชวตของ

ชมชนยานซอมานาน สภาพพนทปาจากเปนโคลนเลนท

เหมาะสมกบการเจรญเตบโตของตนจาก ท าใหสามารถ

น ามาประกอบเปนอาชพของคนในชมชนไดสอดคลองกบ

การใหค าสมภาษณ

112

“….ทตงทเราอาศยอย อยใกลแหลงน าทมตน

จากขนอยมากมาย เลยท าใหยดอาชพจากผลผลตของตน

จากมาจนถงปจจบน…”

(มาลวรรณ ผลผล , สมภาษณ 18 มกราคม 2558)

ช ม ช น ย าน ซ อ ใน อ ด ต จ ะ ม พ น ท ใน ก า ร

เจรญเตบโตของตนจากจ านวนมาก และผคนชมชนยาน

ซอมความสมพนธกบลมแมน าตรงและบรเวณรมฝงแมน า

ทมตนจากเจรญเตบโตอย โดยความสมพนธของคนใน

ชมชนจงมวถชวตทตองพงพงธรรมชาต

“….เราโชคดท อย ใกลน า ใกล ธรรมชาต ม

ทรพยากรทอดมสมบรณ เราอาศยอยใกลแหลงน าทมตน

จากขนอยมากมาย เลยท าใหยดอาชพจากผลลตของตน

จากมาจนถงปจจบน…”

(สมใจ สองหลง, สมภาษณ 18 มกราคม 2558)

ตนจาก เปนแหลงทรพยากรทส าคญของจงหวด

ตรง เนองจากมตนจากอยมากทสดของจงหวดตรง

ประมาณ 4-5 พนไร และเปนแหลงใหญทสดแหงหนงของ

ประเทศไทย นอกจากนตนจากยงไดกลายเปนผลตภณฑ

สงออกของชมชนทส าคญอนดบหนง เพราะคณภาพของ

ใบจากยานซอ มคณภาพทพเศษเหนอกวา ตนจาก ทอย

ในพนทอนๆ และสรางรายไดใหกลบเขาสชมชนปละ

หลายลานบาท จนมหนวยงานตางๆ เขามาสนบสนนอยาง

ตอเนอง

“….ทาง อบต. ไดมการจดสรรงบประมาณใน

การผลกดนสนคาทผลตจากตนจากใหเปนสนคาทม

คณภาพ เปนสนคาหนงต าบลหนงผลตภณฑ รวมไปถง

การใหความรกบคนในชมชนในดานการปรบปรงบรรจ

ภณฑใหมความนาสนใจ …”

(ใจดาว สงคราม, สมภาษณ 18 มกราคม 2558)

วถชวตของมนษยมความเกยวของกบธรรมชาต

มความสมพนธแบบพงพาอาศยกนจงเปนสงจ าเปนทจะ

ชาวบานในชมชนควรอนรกษและรกษาความอดมสมบรณ

ของธรรมชาต โดยเฉพาะบรเวณทตนจากเจรญเตบโต

เพอใหวฒนธรรมใบจากมวนยาสบยงคงอยคชาวบานยาน

ซอจงหวดตรงสบไป

พนททตนจากขนอยทวไปตามชายฝงรมแมน า

ตรง โดยทดนเหลานเปนเดมทดนโฉนด และ นส.3 (น.ส.

3 หมายถง หนงสอรบรองการท าประโยชนในทดน ออก

ใหในทองทอน (ทองททไมมระวางรปถายทางอากาศ หรอ

ทองทท รมต. ยงไมประกาศยกเลกอ านาจของนายอ าเภอ)

(หรอครฑด า)) ท ถอครองโดยชาวบาน มการออก

หลกฐานการถอครองโดยภาครฐ และชาวบานกเขามาใช

ประโยชนจากทรพยากรท ดนบนแปลงน มการใช

ประโยชนแบบนเรอยมาจนถง ณ ปจจบนกนระยะเวลา

ยาวนานกวา 50 ป (อ าพรรณ , สมภาษณ 18 มกราคม

2558)

2. อตลกษณของปำจำกกบกำรใชประโยชน

ชมชนยานซอ ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง

จงหวดตรง ถอไดวาเปนแหลงทมทรพยากรปาจากมาก

ทสดในจงหวดตรง มพนทโดยประมาณ 4,000 – 5,000

ไร (องคการบรหารสวนต าบลยานซอ , 2557) จากการทม

แหลงทรพยากรปาชายเลนทมความอดมสมบรณท าใหตน

จากขนอยอยางมากมายรายรอบชมชน โดยคนในชมชน

ไดน าผลผลตท ไดจากการตนจากมาใชในการด าเนน

ชวตประจ าวน รวมไปถงการประกอบอาชพการท าใบ

จากยามวนสบซงเปนผลตภณฑทขนชอของชนชนยานซอ

จงหวดตรง จากภมปญญาของชาวบานยานซอสามารถ

น าผลตผลจากตนจากมาใชประโยชน ไดท งหมด 7

ประการ ดงน

2.1 กำรท ำมวนจำก (ยำสบใบจำก)

การท ามวนจากหรอใบจากมวนยาสบทคนทวไป

รจก เมอมาถงในพนทต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวด

ตรง มชอเรยกอกชอทเปนทรจกของคนในพนทและคน

ทมาเทยวทวไป คอ ปากกดตนถบ ซงเปนการตงชอใน

ลกษณะของการท าใบจากทน จนกอเกดเปนอตลกษณท

ชดเจนและเปนสงทท าใหใบจากทมาจากต าบลยานซอ

113

อ าเภอกนตง จงหวดตรงนมโดดเดนมากกวาใบจากทมา

จากพนทอน ๆ นอกจากอตลกษณจากการท าจากยามวน

สบอกสงหนงทท าใหใบจากยามวนสบทยานซอขนชอ นน

คอเรองของคณภาพใบจากทมความนมและเหนยวท

เหมาะแกการน าไปใชสบ ท าใหผบรโภคชนชอบในตว

ผลตภณฑ ใบจากยามวนสบของพนทต าบลยานซอ

อ าเภอกนตง จงหวดตรง มความบาง มขนาดความกวาง

ในการใสยาเสนพอประมาณ เวลาในการสบยาเสนจะท า

ใหเขากนเปนอยางดและเปนทถกใจของผสบใบจาก ซง

สอดคลองกบการใหค าสมภาษณดงน

“…ในสมยกอนชมชนชายฝง จะสบยาเสน โดย

ใชใบจากออน น ามามวนยาเสน ใชสบยาเสนในยาม

วางงาน เรยกวา การสบใบจาก เปนภมปญญาทสบทอด

กนมาจากอดต จนถงปจจบน การท ามวนจาก (ยาสบใบ

จาก) เปนผลตภณฑทท ารายไดหลกใหแกชาวชมชนยาน

ซอ และยงถอไดวาเปนสนคาทม ชอเสยงในดานของ

คณภาพมาเปนอนดบตนของสนคาใบจากยามวนสบ......”

(ใจดาว สงคราม, สมภาษณ 18 มกราคม 2558)

“…วธการท ามวนจากมขนตอนโดยการเรมจาก

การตดทางจากออนอายประมาณ 2 เดอน เอาเฉพาะสวน

ทางออนน าทางจากออนทตดมาได ตดออกเปนใบๆ 1

ทางจะไดประมาณ 20 ใบ จากนนน าทางจากออนทตด

เปนใบ มาลอกอครง เปนใบยอยไดประมาณ 4 ใบน าใบ

ยอยทลอกไดมามดรวมกนประมาณ 8 ใบ หรอ มวนเปน

พวง จากนนน าไปตากแดดใหแหงสนทเมอตากไดแหง

สนทแลว จะตดเปนทอนๆ ประมาณ 7-8 เซนตเมตร สาม

รถใชเปนมวนจากไวมวนยาเสน และสามารถเกบไวใชได

นาน…”

(วชาญ สมทรเตม, สมภาษณ 18 มกราคม 2558)

ในการท าใบจากมวนยาสบจะตองอาศยความ

ช านาญในการท าเปนอยางมากเพราะจะตองลอกในจาก

ใหมความบางมากทสดเพอทจะไดสนคาทดและมคณภาพ

2.2 ตบจำก

ตบจากเปนภมปญญาทองถนทสบทอดมาเปน

เวลาชานานตงแตรนป ยา ตา ทวด ของชมชนชายฝง

บรเวณปากแมน า ซงจะใชใบจากแก มาเยบเปนตบ

เรยกวา ตบจาก ใชมงหลงคาบานเรอนตงแตอดตสบเนอง

มาจนถงปจจบน ตบจากทนจะมความแตกตางจากทอน

เนองมาจากใบจะมขนาดทใหญและแขงแรง ทส าคญใช

ระยะเวลาในการตากแดดไมนานมากกสามารถทจะ

น าไปใชเยบตอหรอเตรยมน าไปใชประโยชนได ดงค า

สมภาษณ

“… โดยมวธการเยบตบจากมการเรมตนตาก

การตดทางจากทแกจด ตดใบจากออกเปนใบ 1 ทาง จะ

ไดประมาณ 30 – 40 ใบเตรยมไมไผผาซก เพอมาท าเปน

แกนของตบจากยาวประมาณ 1 วา หรอ 1 เมตรใชเปลอก

ตนหวายลง หรอเปลอกไมไผ มาผาเปนเสนเชอก ใชเยบ

ตบจากน าใบจากมาซอนทบกน 2 ใบ อก 1 ใบประกบไว

ดานลาง น ามาวางบนแกนไมไผทเตรยมไว พบครง เอา

เสนเชอกหวายลงทเตรยมไวมาเยบขนลงระหวางใบจาก

ไปจนตลอดแกนไมไผ จะไดตบจากเอาไปตากแดดใหแหง

สนท หรอ สามารถน าตบจากทเยบได ไปใชมงหลงคาได

ตามตองการการเยบตดจากนนชาวบานในชมชนยานซอ

ท าขนเพอใชในครวเรอนเทานน ไมไดท าเพอเปนอาชพ...”

(เจนจรา สนทรเตม, สมภาษณ 18 มกราคม 2558)

2.3 กำรท ำเชอกมดปด ำ

ยอดจากออนสามารถใชแทนเชอก ไวส าหรบ

มดปทะเล (ปด า) ทหามาไดจากปาชายเลน และ ปาจาก

สมยกอนไมมเชอกฟาง ชาวบานไดใชยอดจากในการมดป

ทะเลทจบมาได ซงสะดวกในการหาปทะเลในปาชายเลน

โดยมวธการท าเชอกมดปด าจากยอดจาก มวธการท าโดย

การตดทางจากออน มาลอกออกเปนใบๆ น าใบจากทลอก

มามวนเปนเชอกน าเชอกทไดไปพนรอบตวปด าทจบมาได

เรมจากคลองเชอกใตกระดองป พนกามปทงสองขาง

จากนนพนทขาปทเหลอทง 2 ขาง น ามามดทกระดองป

กบทองอกครง

114

2.4 กระแชง หรอ แชง เรอ

สมยกอนในการออกเรอหาปลาของชาวประมง

พนบาน จะใชทางจาก มาท าเปนหลงคากนแดดกนฝน

เรยกวา กระแชง หรอ แชง มลกษณะคลายหลงคามงจาก

แชงเรอจะท าจากทางจากมาซอนทบกน เปนหลงคา

น ามาครอบเรอหวโทง ใชออกหาปลา บงแดด ฝนไดเปน

อยางด คนในชมชนไดใหค าสมภาษณเกยวกบวธการท า

กระแชง หรอ แชง เรอ ดงน

“…โดยมวธการท ากระแชง หรอ แชง เรอ เรม

จากการตดทางจากทงทาง มาผาครง ประมาณ 5 - 10

ทางจากนนน าทางจากทตดแลวมาวางซอนทบกน เปนซม

คลมตลอดล าเรอกระแชง หรอ แชง จะกนแดด กนฝนไดด

ขนอยกบจ านวนทางจากทน ามามง หากใชทางจากหลาย

ทางจะกนแดด กนฝนไดดยงขนการท ากระแชงชาวบานใน

ชมชนยานซอมการท าอยบางเพอใชประโยชนในครวเรอน

....”

(เจนจรา สนทรเตม, สมภาษณ 18 มกราคม 2558)

2.5 ขนมจำก

“…ขนมจากเปนของหวานททกคนตางรจกมา

เปนเวลาชานาน ทมาของขนมจากมาจาก การทใชใบจาก

ในการหอขนม ซ งท ามาจากแปง น าตาล และ เนอ

มะพราว เนองจากใบจากมขนาดคอนขางใหญเมอเทยบ

กบใบมะพราว จงเหมาะทน ามาหอขนม จงเรยกตอกนมา

วา ขนมจาก แมบางพนทจะใชใบมะพราวแทนใบจาก แต

กยงคงเรยกวา ขนมจาก มาจนถงปจจบน ขนมจากมมาตง

แตสมยรนป ยา ตา ทวด สมยกอนจะนยมท าในชวง

เทศกาลถอศลอด และงานประเพณตางๆ ดวยรสชาตท

อรอย หวาน มน จงเปนทนยมชมชอบกนทกเพศวย ท าให

ปจจบนขนมจากจงมขายกนทวไป จนสามารถสงออกไป

ขายยงตางประเทศ สรางรายไดใหกบชมชนชายฝง โดยม

วธการท าขนมจากคอน าทางจากแกมาตดออกเปนใบๆ

ตดหวตดทาย ใหยาวประมาณ 30 – 35 เซนตเมตรการ

ท าแปงขนมจาก น าแปงขาวเหนยวมาผสม กบน าตาล

เกลอ เนอมะพราวออนขด เนอลกจากขด และน าเปลา

น ามาคลกเคลาใหเขากนน าแปงขนมจากทเตรยมไวตกใส

ในใบจากประมาณ 3 ชอนโตะ แลวกลดหวทาย ดวยไม

กลด จากทางจาก หรอ ทางมะพราวน าขนมจากทหอไว

ไปยางดวยไปออนๆ จนสก จะไดขนมจากทมรสชาตอรอย

มกลนหอมจากการยางไฟ เปนทถกปากของทกคนในการ

ท าขนมจาก ชาวบานยานซอมการท าทงเพอรบประทาน

ภายในครอบครวและท าเพอการคาขายอกดวย...”

(วชาญ สมทรเตม, สมภาษณ 18 มกราคม 2558)

2.6 ขนมหวำนจำกลกจำก

ผลจาก หรอลกจาก มลกษณะเปนผลส

น าตาล เปนกาบ หอหมเนอในสขาว ซงเนอในสขาวนท

สามารถรบประทานได จงถกน ามาใชท าเปนขนมหวาน

กนคกบน าเชอม และน าแขง ในฤดรอน โดยมวธการท า

ขนมหวานจากลกจาก การท าเรมจากการน าผลจากแก

ม าผ า เอ า เน อ ใน ส ข าว ท อ ย ภ าย ใน ล ก จากน า ไป

รบประทานรวมกบน าเชอม และ น าแขง ไดทนทเนอใน

จากลกจากใชรบประทาน เปนของหวาน แกรอนใน

ปจจบนยงมขนมหวานจากลกจากใหไดรบประทานกน

สวนใหญจะมขายตามรานคาในชมชน

2.7 น ำตำลจำก

สมยกอนจะมการท าน าตาลจากไวใช แมตน

จากในแถบทะเลอนดามน จะไมเหมาะส าหรบการท า

น าตาลจากเหมอนทะเลฝงอาวไทย ดวยเพราะน าทะเลม

ความเคมสงกวา ท าใหตนจากมน าตาลจากงวงจากนอย

กวา ตนจากทอยตามแนวคลอง แตกยงมการท าน าตาล

จากใหเหนอยบาง ถอเปนภมปญญาทสบทอดมาตงแต

อดต โดยมวธท า คอ เลอกตนจากทออกลกแก เลอกงวง

จากทมขนาดสมบรณ เมอลองตดดจะมน ามาจากงวงจาก

ใชมดตดทลายลกจากออกจากงวง จะมน าไหลออกมาจาก

งวงจากน าภาชนะไปรอง สวนใหญจะใชกระบอกไมไผ

โดยใสเปลอกไมเคยม เพอปองกนน าตาลจากมรสเปรยว

น าเคยวดวยไฟออน จนมสน าตาลขนจะไดน าตาลจากเกบ

115

ไวใชไดเปนเวลานาน สวนใหญจะน ามาท าขนมในเทศกาล

ถอศลอด

ชาวบานสวนใหญใชปาจากเปนแหลงอาหาร

มาโดยตลอด ซงเปนเหมอนอขาว อน า ของชมชนชายฝง

ว ถ ช ว ต ข อ ง ช ม ช น ช า ย ฝ ง ย ง ค ง ด า ร ง อ ย ก บ

ทรพยากรธรรมชาตโดยใชประโยชนจากปาจากไดอยาง

คมคาและไมเบยดเบยนกบสงมชวตในปาจาก เพราะ

ชาวบานตระหนกรวมกนวา ปาจากกเปรยบเหมอนบาน

ของเขาเองซงตองดแลรกษาใหอยในสภาพทสมบรณทสด

เพราะหมายถงลกหลานในอนาคต ยงจะตองใชปาผนน

เปนแหลงอาหารและสรางอาชพตอไป

นอกจากนปาจากยงเปนรองรอยในอดตชน

ส าคญทสะทอนใหเหนวถชวตของชมชนชายฝง ถอเปน

หลกฐานชนส าคญ ในการเขาไปใชประโยชนในการ

ด ารงชวต ในพนทปาจากซงสบทอดมาจากบรรพบรษ

พนทซงสทธในการท ามาหากนของชมชนอยางถกตอง แม

ปจจบนพนทสวนใหญจะมการเปลยนสภาพไปเปนจ านวน

มาก แตพนทปาจากกยงคงด ารงอยคกบชมชนชายฝงมา

จนถงปจจบน

วถชวตของมนษยมความเกยวของกบธรรมชาต

มความสมพนธแบบพงพาอาศยกนจงเปนสงจ าเปนทจะ

ชาวบานในชมชนควรอนรกษและรกษาความอดมสมบรณ

ของธรรมชาต โดยเฉพาะบรเวณทตนจากเจรญเตบโต

เพอใหวฒนธรรมใบจากมวนยาสบยงคงอยคชาวบานยาน

ซอจงหวดตรงสบไป

3.กำรประกอบสรำงอตลกษณใบจำกยำมวน

สบ

ชมชนยานซอ จงหวดตรง มวฒนธรรมเดมท

สรางและส งสมมาแต โบราณท เนนความส าคญของ

วฒนธรรมชาวบาน ความเปนชมชนทองถน ทมลกษณะ

เกอกล พ งพาอาศยไมอยแบบตวใครตวมน จากค า

สมภาษณ

“….คนในชมชนอยกนอยางชวยเหลอกนและกน

บานไหนมงานอะไรกจะคอยไปชวยเสมอ เปนแบบนมา

นาน อาชพทท ากท าแบบรวมกลมชวยกนท า คนในชมชน

สนทกนมากขน…”

(ละมย รนรมย, สมภาษณ 18 มกราคม 2558)

เปนการตอกย าถงการถอยถถอยอาศยของคน

ในชมชนไดเปนอยางด นอกจากนการสบใบจากมการเรม

สบมาตงแตสมยโบราณและมการลอกเลยนแบบการสบมา

เรอยๆจากคนภายในครอบครว ประกอบกบทรพยากรท

เออตอการสบ คอ การมตนจากอยในพนทจ านวนมาก

และหาไดงายจงท าใหพฤตกรรมการสบใบจากยงคงอยถง

ปจจบนดงค าสมภาษณของผใหขอมลดงน

“….การสบใบจาก สบมานานแลวเรมเหนจาก

พอสบและกลองหดสบ เพราะใบจากมอยในชมชนเลยท า

ใหสบมาตลอดจนปจจบน ตนจากมอยมาก หาไดงาย

สามารถน ามาท าเปนยาสบไดไมยาก ท าใหคนในชมชน

ชอบสบใบจากกน …”

(พรณ ทาเทศ , สมภาษณ 18 มกราคม 2558)

จากค าสมภาษณดงกลาวสะทอนใหเหนวาใบ

จากกบวถชวตของคนในชมชนมความเกยวของสมพนธ

จากพนททตงของชมชนจะตงใกลกบรมฝงแมน าท าให

ความสมพนธระหวางมนษยกบธรรมชาตมความใกลชดกบ

ธรรมชาตเปนอยางมาก กอใหเกดวฒนธรรมทสบทอดตอ

กนมาจากบรรพบรษ คอ วฒนธรรมใบจากมวนยาสบ

หรอชอทเปนทรจกกนทวไปในชอ “ปากกดตนถบ” เปน

ซอทบงบอกถงลกษณะของการปฏบตของชาวบานทมตอ

อาชพการท าใบจากยามวนสบ วฒนธรรมนถอปฏบตกน

มาจากบรรพบรษจากรนสรนจนมาถงปจจบน เปน

ระยะเวลายาวนานกวา 200 ป ดวยสภาพแวดลอมและ

ความอดมสมบรณของตนจากในต าบลยานซอ จงหวดตรง

ท าใหชาวบานทอาศยอยโดยรอบไดอาศยและใชประโยชน

จากทรพยากรธรรมขาตในการประกอบอาชพการท าใบ

จากยามวนสบ จากภมปญญาของบรรพบรษท าใหเกดการ

116

คดคนวธการท าใบจากยามวนสบดวยวธการใชปากกด

(จาก)ตนถบ(ใบจาก)

“….ปากกดตนถบ (ใบจาก)" หรอการลอกใบ

จากซงเปนอาชพเสรมในชวงทยางพาราตกต า โดยลอกใบ

จากไปขายพอคาเพอน าไปท าบหรใบจากหรอบหรมวนเอง

จะมพอคาคนกลางในจงหวดมารบไปขายตอในพนทตางๆ

ของประเทศไทยและประเทศเพอนบานสรางรายไดวนละ

ประมาณ400-500 บาท…”

(วชาญ สมทรเตม, สมภาษณ 18 มกราคม 2558)

ซงเปนวธการในการท าใบจากมวนยาทงายและ

ไดเสนในจากทบางพรอมทจะน าไปท าตอในขนตอนอนๆ

จนกอใหเกดเปนสนคาใบจากมวนยาสบทมคณภาพและ

กลายเปนสนคาทมชอเสยงของต าบลยานซอ จงหวดตรง

การมชอเสยงของการท าอาชพใบจากมวนยาสบเกดจาก

การทชมชนมการรวมแรงรวมใจในการปฏบตจนกอใหเกด

อาชพทหลอเลยงชาวบานใหมรายไดในการเลยงครอบครว

และด ารงชวตอยได

“อาชพการท าใบจากมวนยาสบท าใหมรายไดมา

เลยงครอบครวและไมตองไปไหนไกลบาน ท าใหไดอยกบ

ครอบครว…”

(อ าพรรณ ศรสวรรณ, สมภาษณ18 มกราคม 2558)

การท จะพฒนาชมชนจะตองเรมจากฐาน

วฒนธรรมชมชนซงเปนปราการทแขงแกรงทสดของ

ชาวบาน เปนพลงผลกดนการพฒนาชมชนทส าคญทสด

เพราะเปนสงทประชาชนสรางขนมาเอง และในแงวธการ

พฒนา จะตองท าใหชาวบานมจตส านกทแจมชดใน

วฒนธรรมของเขา เหนคณคาของการรวมตวเปนชมชน

และซาบซงในประวตการตอสรวมกนตลอดมา จนท าให

ชมชนมความเขมแขงและมการพฒนาทยงยนตอไป

ในการประกอบสรางอตลกษณใบจากมวนยาสบ

ของชมชนยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง เปนการ

ประกอบอาชพของชมชนโดยเรมจากการน าทรพยากรใกล

ตวมาแปลงใหเกดอาชพ จากอาชพกจะเกดการพฒนา

และปรบปรงกระบวนการท าจากใบจากมวนยาสบโดยเกด

จากภมปญญาของชาวบานจนเกดเปนกระบวนการท าท

เรยกวา “ปากกดตนถบ” และจากกนกมการสบทอด

กระบวนการท าอาชพใบจากมวนยาสบ หรอมชอเรยกอก

ชอหนงวา “ปากกดตนถบ” ในการท าใบจากมวนยาสบ

นนมดวยกนอยหลายพนทแตสงหนงทท าใหชมชนยานซอ

มความแตกตางจากการพนทอน นนคอกระบวนการใน

การท าแบบ “ปากกดตนถบ” ซงเปนวธการท าทคอนขาง

ยากและล าบากจงท าใหพนทอนๆ ไมมการท าใบจากมวน

ยาสบดวยวธการน และอกหนงสาเหตนอกจากเหนอไป

จากวธการท าทเปนอตลกษณเฉพาะตวของชาวชมชนยาน

ซอแลวความไดเปรยบในดานทรพยากรปาจากทอดม

สมบรณกเปนผลท าใหใบจากมวนยาสบของชมชนยานซอ

มชอเสยงเพมขนอกดวย

จากการสมภาษณ ชาวบ าน ชมชนย านซ อ

เกยวกบกระบวนการในการท าใบจากมวนยาสบนน

สามารถสรปไดดงน

1. ท าการคดเลอกใบจากทจะน ามาท าจากการ

เขาไปตดทตนจากทอยบรเวณรมแมน าตรง โดยเลอกใบ

จากทออน

2. น าใบจากทตดมาแลวไปท าการลอกใบจาก

เพอใหมความบางโดยใชวธการปากกดตนทบ และน าใบ

จากทลอกแลวน าไปตากแหง

3. จากน นท าการน าใบจากท ผ านการรม

ก ามะถนและผานการลอกแลวน ามาผงเพอตากลมในทรม

3 วน มาท าการตดใบจากใหมขนาดเทาๆกน

4.น าใบจากทตดออกไดขนาดเทาๆกน มาท า

การบรรจลงใบบรรจภณฑ

5. ท าการจดเตรยมใบจากมวนยาสบทพรอมจด

จ าหนายสผบรโภค

การประกอบการสรางอตลกษณวฒนธรรมใบ

จากมวนยาสบ เปนการรกษาและคงอยของภมปญญาท

117

ถงแมวากาลเวลาจากผานไปอยางไร แตทพนทยานซอ

ยงคงท าตามแบบในอดตทเคยปฏบตมาในการท าใบจาก

มวนยาสบจนท าใหการท าใบจากยามวนสบทนเปนอต

ลกษณทโดดเดนและแตกตางจากทอนๆ อยางชดเจน

วจำรณและสรปผล

การประกอบสรางอตลกษณวฒนธรรมใบจาก

ยาสบในพนทยานซอ จงหวดตรง เปนการกระตนใหชาว

ชมชนยานซอและชมชนอนๆไดตระหนกถงความส าคญ

ทางอตลกษณของภมปญญาทองถนททางชมชนตนเองม

อย เพอจะไดเกดการอนรกษและหวงแหนใหคงอยกบ

ชมชนตอไป นอกจากนแลวการประกอบสรางอตลกษณ

ใบจากมวนยาสบยงกอใหเกดการตอยอดอน ๆ เพอสราง

รายไดใหแกชาวต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

เชน การน าชอเสยงในเรองปากกดตนถบมาเปนชอง

ทางการสรางแหลงทองเทยวเชงธรรมชาตในพนทไดดอก

ดวย ซงเปนผลดตอภาพลกษณและการทองเทยวใน

ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง ในอนาคตอนใกล

เอกสำรอำงอง

การจดการปาจากของชมชนบานยางซอ (ออนไลน). (2557). เขาถงไดจาก:

http://www.openbase.in.th/node/5980. (19 ตลาคม 2557)

จงหวดตรงรวมอนรกษ “ปาจาก” พชเศรษฐกจทสรางรายไดแกชมชน (ออนไลน). (2557). เขาถงไดจาก:

http://www.manager.co.th/South/ViewNews.aspx?NewsID=9560000100917.(19 ตลาคม

2557)

พศษฎ คณวโรตม.(2546) “อตลกษณและกระบวนการตอสเพอชวตของผตดเชอHIV”. อตลกษณชาตพนธและ

ความเปนชายขอบ. กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนทร: 306 - 307.

ภมปญญาทองถน ผลตผลของ ตนจาก (ออนไลน). (2557). เขาถงไดจาก:

http://www.oknation.net/blog/krabimangrove/2011/04/22/entry-2. (19 ตลาคม 2557)

มยร พลวฒน .(2544). การศกษาผลตผลจากตนจากของชาวบานต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง.

วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต (ไทยคดศกษา) สงขลา : มหาวทยาลยทกษณ .

สนต อศรพนธ. (2550). วฒนธรรมปาจากชมชนลมน าปากพนง : กรณศกษาบานบางพระ ต าบลปากแพรก อ าเภอ

ปากพนง จงหวดนครศรธรรมราช วทยานพนธ ศลปศาสตรมหาบณฑต (ชนบทศกษาและการพฒนา)

ส านกบณฑตอาสาสมคร กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร .

องคการบรหารต าบลผานซอ (ออนไลน). (2557).เขาถงไดจากhttp://www.yansue.go.th/New_Actvty.php

(19 ตลาคม 2558)

บคลำนกรม

เจนจรา สนทรเตม ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 18มกราคม2558 สมภาษณทบานผใหญบาน

ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

ใจดาว สงคราม ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 20 มกราคม 2558 สมภาษณทศาลากลาง

ประจ าหมบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

พรณ ทาเทศ ผใหสมภาษณณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 19 พฤษภาคม 2535 สมภาษณทบาน ต าบลยานซอ

อ าเภอกนตง จงหวดตรง

มาลวรรณ ผลผล ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน(ผสมภาษณ) วนท 20 มกราคม 2558 สมภาษณทบาน ต าบลยาน

ซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

ละมย รนรมย. ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท มกราคม 2558 สมภาษณทศาลากลางประจ า

หมบาน ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

วชาญ สมทรเตม ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 20 มกราคม 2558 สมภาษณทบาน ต าบล

ยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

สมใจ สองหลง ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 19 มกราคม 2558 สมภาษณทบาน ต าบลยานซอ

อ าเภอกนตง จงหวดตรง

อ าพรรณ ศรสวรรณ. ผใหสมภาษณ ณฐนร ชอบชน (ผสมภาษณ) วนท 20 มกราคม 2558 สมภาษณทบาน

ต าบลยานซอ อ าเภอกนตง จงหวดตรง

ประวตผเขยน

ชอ-สกล นางสาวณฐนร ชอบชน

รหสประจ ำตวนกศกษำ 5611121008

วฒกำรศกษำ

วฒ ชอสถำบน ปทส ำเรจกำรศกษำ

บรหารธรกจบณฑต มหาวทยาลยหาดใหญ 2555

(การจดการทรพยากรมนษย)

เกยรตนยมอนดบ 1

กำรตพมพเผยแพรผลงำน

ณฐนร ชอบชน.และเกตถวา บญปราการ (2558). วฒนธรรมใบจากมวนยาสบ ชมชนยานซอ จงหวดตรง.

ใน การประชมวชาการ การน าเสนอผลงานวจยระดบชาต มหาวทยาลยราชภฎภเกต ครงท 4

“การพฒนางานวจย บนฐานแนวคดใหม เพอกาวสประชาคมอาเซยน” วนท 7-8 พฤษภาคม

2558 ณ ศนยประชม มหาวทยาลยราชภฎภเกต. (หนา 3-12) ภเกต : มหาวทยาลยราชภฎ

ภเกต

ณฐนร ชอบชน และเกตถวา บญปราการ (2559). การประกอบสรางอตลกษณวฒนธรรมใบจาก มวน

ยาสบในพนทยานซอ จงหวดตรง. วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตรมหาวทยาลย

มหาสารคาม (อยระหวางการพจารณาจากผทรงคณวฒ)