ย ้ำยุค รุกสมัย...ย ำย ค ร กสม ย : เฉล มฉลอง 40 ป 14 ต ลำ จ ดพ มพ เน องในวาระครบรอบ

ย�ำยค รกสมยเฉลมฉลอง 40 ป 14 ตลำ

มลนธวรชนเพอประชาธปไตย คณะกรรมการ 14 ตลา เพอประชาธปไตยสมบรณ

ย�ำยค รกสมย : เฉลมฉลอง 40 ป 14 ตลำจดพมพเนองในวาระครบรอบ “37 ป 6 ตลา” และ “40 ป 14 ตลา”โดย มลนธวรชนประชาธปไตย และ คณะกรรมการ 14 ตลา เพอประชาธปไตยสมบรณ

พมพครงแรก ตลาคม 2556บรรณาธการ ชยธวช ตลาธนกองบรรณาธการ พรพมล สนทดอนวตร อรณวนา สนกะวาท เขมทศน ปาลเปรม ชยวฒน ไชยจารวณชพสจนอกษร อรณวนา สนกะวาท สรณ ขจรเดชกล ออกแบบปก ฟาเดยวกนศลปกรรม สถตย แหลมกลา สรณ ขจรเดชกล ภคพล คมประดษฐ กรต หาญผดงวงศ

พมพท Fong Tong Enterprise 201 ซอยโชคชย 4 (54) ถนนโชคชย 4 แขวงลาดพราว เขตลาดพราว กรงเทพฯ 10230 โทร : 02 932 8970, 02 932 9830 แฟกซ : 02 539 1477

สำรบญ

สาสนจากประธานมลนธวรชนประชาธปไตย (5)ความในใจของประธานจดฉลอง 40 ป 14 ตลาคม (7)

14 ตลา บนสายธารแหงการตอสของประชาชน 1สธาชย ยมประเสรฐ

เสนทางสงคมการเมองไทยจาก 2489 – 2556 15เปดประตไปสเสรภาพ 75

ธงชย วนจจะกล40 ปราชาชาตนยมประชาธปไตย 83

ประจกษ กองกรตกระฎมพสมยใหมหลง 14 ตลาคม 97

ธนาธร จงรงเรองกจMass Monarchy 107

สมศกด เจยมธรสกลประวตศาสตรความคดของปญญาชนไทย หลง 14 ตลา 119

ธกานต ศรนาราจดสงสดของ “การเมองภาคประชาชน” 129

อเชนทร เชยงเสนความทรงจ�าเสอมทางวฒนธรรม 145

ไอดา อรณวงศ4 ทศวรรษแรงงานไทย 155

นภาพร อตวานชยพงศ4 ทศวรรษชนบทไทย 163

จามะร เชยงทองจากขบวนการชาวนาถงขบวนการเสอแดงในสงคมหลงชาวนา 173

สมชย ภทรธนานนทจากสหพนธชาวนาชาวไรฯ ถงชาวนาใตกระแสทน 185

สงหชย ธรรมพงค

กรรมกรรนบกเบก 193แตงออน เกาฎระ

เมอเขาเสยชวตเพอประชาธปไตยแลว เราจงไดสทธเสรภาพมากขน 201ละเมยด บญมาก

คนตายกตายไปอยางน แลวฉนยงไมตาย ฉนจะรสกอยางไร 207เลก วทยาภรณ

ผมเคลอนไหวดวยความโมโห รองแรกแหกกระเชอกไมมใครฟงเลย 211อดลย เขยวบรบรณ

ไมตองเรยกลกฉนวาวรชน ฉนตองการความจรง 215พะเยาว อคฮาด

งง รฐประหารเปนอยางไร 221กษดศ อนนทนาธร

เดกยคนเหนโลกคนละโลกกน 227รววรรณ รกถนก�าเนด

ใตเลนสการปฏวตกระฎมพ 233เกษยร เตชะพระ

ยอนหลงมองหนาคนเดอนตลา 245ใบตองแหง

สำสนจำกประธำนมลนธวรชนประชำธปไตย

ขาพเจาเชอมนวา สงส�าคญของระบอบประชาธปไตยล�าดบแรก คอ ความเปนนตรฐและนตธรรม ล�าดบทสอง คอ ความตนตวของประชาชนสวนใหญ ปจจบนนประชาชนไทยไดตนตวขน และก�าลงเรยกรองความเปนนตรฐและนตธรรม การตอสโดยสนตวธบนหนทางสรางมวลชนทกาวหนาใหแผไพศาลไปทวประเทศแมจะใชระยะเวลาอนยาวนาน แตนแหละคอภารกจทางประวตศาสตรของเรา...ผรกประชาธปไตย

ปน ครบรอบ 40 ปของเหตการณ 14 ตลาคม 2516 อนเปนประวตศาสตรการเปลยนแปลงทส�าคญของไทย เปนปรากฏการณทยงใหญทสงผลใหประชาชนมความตนตวทางความคดและมสทธเสรภาพอยางกวางขวาง ความงดงามของ 14 ตลาคม 2516 ไดแก ผลพวงทเกดตดตามมาจากป 2516 ถง 2519 คอการเบงบานของประชาธปไตย ทไมเพยงท�าใหประชาธปไตยปกหลก สรางฐานในระบบการเมองการปกครองของไทยเทานน นกเรยน นสตนกศกษา และประชาชนยงไดศกษาถงวรภาพอนวระอาจหาญของวรชน และพลงการเปลยนแปลงสงคมไทยในรปสามประสาน คอ นกศกษา-กรรมกร-ชาวไรชาวนา

มลนธวรชนประชาธปไตยทขาพเจาเปนประธาน มวตถประสงคหลกทตองการสบทอดเจตนารมณของวรชนในการทจะพทกษปกปองไวซงระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข และเผยแพรความร ทงทางวชาการและประสบการณเกยวกบระบอบประชาธปไตย ชวยเหลอและสนบสนนการศกษา การวจย เกยวกบสภาวะแนวโนมของระบอบประชาธปไตยเพอยงประโยชนในการใหการศกษาแกประชาชนทวไป จงไดรวมกบคณะกรรมการ 14 ตลา เพอประชาธปไตยสมบรณ เพอเผยแพรความรความเขาใจตอความหมายทแทจรงของสทธขนพนฐาน เสรภาพ ภราดรภาพ และความเสมอภาค ผานโครงการและการเฉลมฉลองวาระ 40 ป 14 ตลา รวมกบสมาคมญาตและวรชน 14 ตลา 16 เครอขายเดอนตลา สหพนธนสตนกศกษาแหงประเทศไทย และอกหลากหลายองคกรประชาชน อนเปรยบเหมอนดอกไมหลากส แตวาทกคนทกองคกรตางมความเชอมนในหลกการของระบอบประชาธปไตย เชอมนในหลกนตรฐและนตธรรม

ขาพเจาเชอวา หนงสอ ย�ายค รกสมย จะถายทอดและสะทอนเจตนารมณของผรวมจดงานในนามคณะกรรมการ 14 ตลา เพอประชาธปไตยสมบรณ ใหผอานไดรบความรความเขาใจ จากประวตศาสตรและยคสมยทผานมา ขณะเดยวกนกกลาตงค�าถามใหมๆ สรางจนตนาการทกวางไกลไปสอนาคต

ศ.นพ. สนต หตถรตน

(5)

40 ป 14 ตลา

ควำมในใจของประธำนจดฉลอง 40 ป 14 ตลำ

14 ตลาคมปน ครบ 40 ปของกรณ 14 ตลาคม 2516 อนยงใหญ ผมตองขอโทษทไมไดเขารวมการตอสครงนนอยางเปนกองหนา แมตงแตเปนนกศกษา ผมจะเขารวมการเคลอนไหวกอตวของขบวนการนกศกษาและขบวนการตอตานเผดจการทหารของจอมพลถนอม กตตขจร อยเสมอ หลงเหตการณน ผมเขยนสรปและประเมนการตอสอนยงใหญหลายครง วาเปนการตอสเพอประชาธปไตยทยงใหญทสดของประชาชนไทยโดยมนกศกษาเปนกองหนา และจะสงผลเปลยนแปลงทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมไทยอยางใหญหลวง

แลวกเปนเชนนนจรงๆ ในชวงอยางนอย 3 ปหลงกรณน ประการแรก กรณ 14 ตลา ท�าใหประเทศไทยเปนประชาธปไตยและประชาชนมเสรภาพอยางไมเคยมมากอน ประการทสอง ท�าใหประชาชนทกกลมตนตวทางความคดการเมอง จดตงเปนกลม องคการ และเขาสการเมองระดบชาตทถกยดครองโดยกลมผปกครอง กองทพ ขาราชการ ทหาร และนกการเมอง กลม นกคด นกเขยน ปญญาชนจ�านวนนอยนดในกรงเทพฯ และทส�าคญคอประชาชนผถกกดขขดรดมาชวนาตาป กรรมกร ชาวนา กลาลกขนตอสเพอสทธและผลประโยชนอนพงมพงไดอยางกวางขวางและตอเนอง ประการทสาม กระแสสงคมนยมและการปฏวตภายใตการน�าของพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย (พคท.) แพรสะพดไปทวประเทศ

แตทวา โครงสรางทางสงคมและการเมองเกายงไมสนคลอน กลมผปกครองชวงชงจดตงรฐบาลชวคราวของนายสญญา ธรรมศกด ตงสภานตบญญตแหงชาต ออกกฎหมายและจดท�ารฐธรรมนญ ไมน�าตวผสงปราบปรามเขนฆาประชาชนมาลงโทษ เปดทางใหกลมผสญเสยอ�านาจและผลประโยชนฟนตวในนามของการตอตานคอมมวนสต ผรกชาต-ศาสนา-พระมหากษตรย เรมดวยการโจมตผน�านกศกษา วรชน 14 ตลาขบวนการประชาธปไตย ขบวนการตอตาน จกรพรรดนยมอเมรกา และขบวนการกรรมกรชาวนา วาใชกฎหมเหนอกฎหมาย สนบสนนการ จดตงเปนกลมนวพล กลมนกเรยนอาชวะกระทงแดง ลกเสอชาวบาน ฯลฯ ประจนหนากบขบวนการดงกลาว แมจะประกาศใชรฐธรรมนญฉบบใหมในป 2517 และจดการเลอกตงทวไปในตนป 2518 แตรฐบาลและรฐสภาไมไดมบทบาทและไมมเสถยรภาพทางการเมอง เมอสงคมไทยแบงเปนขวา-ซายตงแตกลางป 2518 สถานการณการตอสทางความคดการเมองและอดมการณดเดอดรนแรง มขบวนการขวาพฆาตซาย ผน�านกศกษา ผน�าชาวนา และผน�ากรรมกรถกสงหารและถกจบกมคมขงนบรอย สดทายกลมผปกครองยอมใหจอมพลถนอม กตตขจร และจอมพลประภาส จารเสถยร อดตผน�ารฐบาลมอเปอนเลอดกลบเขาประเทศ สรางสถานการณเพอปราบปรามนกศกษาประชาชนผรกชาตรกประชาธปไตยและขบวนการสงคมนยม จนเกดกรณนองเลอดและ

(7)

40 ป 14 ตลา

รฐประหาร 6 ตลาคม 2519 น�าประเทศไทยกลบไปสระบอบเผดจการขวาจด ด�าเนนการปราบปรามประชาชนทงในเมองและชนบทอยางขนานใหญ

ผมเองแมจะเคลอนไหวภายใตขบวนการปฏวตทน�าโดย พคท. และตอมาเขารวมการตอสดวยอาวธในชนบท แตกสบทอดเจตนารมณและรอยเลอดของวรชน 14 ตลา รวมรกษาและขยายดอกผลของกรณ 14 ตลา ตอสเพอประชาธปไตยและเสรภาพของประชาชนตลอดมา และผมยงประเมนกรณ 14 ตลา เหมอนเดมวา เปนเหตการณยงใหญทกอใหเกดการเปลยนแปลงทาง การเมอง เศรษฐกจ และสงคมอยางมากนบจากการปฏรประบบการบรหารราชการแผนดนของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวในป 2435 การปฏวตประชาธปไตย 24 มถนายน 2475 ของคณะราษฎร

แตรฐประหาร 6 ตลาคม 2519 ไดลมเลกระบอบประชาธปไตยทไดมาดวยเลอดเนอของวรชน 14 ตลา สวนรฐประหาร 23 กมภาพนธ 2534 โดยคณะผรกษาความสงบเรยบรอย แหงชาต (รสช.) กท�าลายดอกผลของกรณ 14 ตลาเกอบหมดสน เหลอเพยงสทธเสรภาพ ซงกลายเปนปจจยส�าคญในการตอสใหญเดอนพฤษภาคม 2535 ลมรฐบาลของ รสช.

แมจะมการจดท�ารฐธรรมนญ พ.ศ. 2540 เพอปฏรปการเมอง แตไมคอยมใครพดถง ดอกผลของกรณ 14 ตลาอก และการอางถงเจตนารมณ 14 ตลา ยงแผวเบาลงกระทงหมดไปเมอเกดวกฤตความขดแยงและการตอสทางความคดการเมองตงแตพนธมตรประชาชน เพอประชา - ธปไตยขบไลรฐบาลทกษณตามค�าขวญ “ถวายคนพระราชอ�านาจ” “สเพอในหลวง” รวมทงวาท-กรรม “เอาหรอไมเอาทกษณ” เพราะบรรดาอดตผน�าและผรวมการตอสในกรณ 14 ตลา สวนใหญเขารวมกบการเคลอนไหวนน และเลวรายลงไปอกเมอคนเดอนตลาสวนใหญสนบสนนรฐประหาร 19 กนยายน 2549 กลายเปนเสอเหลอง เปนฝายอ�ามาตยาธปไตยและราชาธป ไตยนยม ขณะเดยวกน ประชาชนผรกประชาธปไตยไดลกขนมาตอสอยางขนานใหญในนามขบวนการคนเสอแดง ฝายหลงนไมประทบใจกรณ 14 ตลา เพราะเหนวาคน 14 ตลาสวนใหญเปนเหลอง รวมลมระบอบประชาธปไตยและรฐบาลทพวกเขาเลอกตงไปแลว 3 รฐบาล เจตนารมณประชาธปไตยสมบรณของวรชน 14 ตลา ตามค�าขวญททานปรด พนมยงค ผน�าการปฏวต 2475 เสนอ จงไมมใครสบทอด ยงเมอสภาพการเมอง เศรษฐกจ และสงคมของโลกและประเทศไทยเปลยนแปลงไปขางหนา อยางไมหยดยง กทงกรณ 14 ตลาคม 2516 ใหอยเบองหลง เปนเพยงขอเขยนและภาพเหตการณหนงในประวตศาสตรสมยใหมของประเทศไทย

นเปนเหตผลหนงทประชาชนผ รกประชาธปไตยตงคณะกรรมการ 14 ตลา เพอประชาธปไตยสมบรณ เลอกผมเปนประธานจดงานฉลอง 40 ปของกรณดงกลาว จดมงหมายของการฉลองฯ มงายๆ ไดแก หนง เพอสบทอดเจตนารมณประชาธปไตยสมบรณของวรชน 14 ตลา เพราะคนผผานเหตการณนสวนใหญไมเชอประชาธปไตย ยอมจะไมแบกรบภารกจน ขางฝาย

(8)

40 ป 14 ตลา

ประชาชนคนเสอแดง เนองจากไมชอบอดตผน�าและคน 14 ตลา กไมอยากรบชวง และสอง น�าเหตการณอนยงใหญนมาเปนหลกคด หลกการ ในการตอสเพอประชาธปไตยในปจจบน รวมทงในอนาคตทยากเยนแสนเขญมากกวาระยะใดๆ ทผานมา เพราะบรรดาตนตอและปญหาอปสรรคทงหลายทงปวงของการสรางระบอบประชาธปไตยในประเทศไทย ไมเพยงแตเผยตวใหเหนอยางโจงแจงเทานน หากยงพยายามขดขวาง เหนยวรง กระทงท�าลายการสถาปนาระบอบนอยางสดแรง

เจตนารมณประชาธปไตยสมบรณของวรชน 14 ตลา จกตองปรากฏเปนจรง

จรล ดษฐาอภชยประธานคณะกรรมการ 14 ตลา

เพอประชาธปไตยสมบรณ

(9)

40 ป 14 ตลา

กรณ 14 ตลาคม พ.ศ. 2516 เปนเหตการณทางการเมองทส�าคญยงในประวตศาสตรการเมองสมยใหมของไทย โดยเฉพาะประวตศาสตรแหงการตอส ของฝายประชาชน และในโอกาสทกรณ 14 ตลา ครบรอบ 40 ป ใน พ.ศ. 2556 น ไดมการเตรยมการจดงานเฉลมฉลองตามสมควร แตกระนน ปญหาทางประวตศาสตรและวาทกรรมเกยวกบกรณ 14 ตลา ยงคงเปนเรองทตองพจารณาและประเมนคา โดยมประเดนทนาสนใจหลายเรอง กลาวคอ

1. การอธบายกรณ14ตลาวาทกรรมหลกดงเดมทอธบายเกยวกบเหตการณ 14 ตลา เปนวาทกรรมของ

ขบวนการนกศกษาทวา กรณ 14 ตลา คอเหตการณทนกเรยน นสตนกศกษา และประชาชน สามารถรวมพลงเรยกรองประชาธปไตยและรฐธรรมนญ จนกระทงเกดเหตรนแรงแลวน�าไปสการสญเสยเลอดเนอและชวต แตในทายทสดกลงเอยดวยชยชนะของประชาชนทมตออ�านาจเผดจการ และท�าใหเกดยคประชาธปไตยเบงบานครงส�าคญในประวตศาสตรไทย เหตการณนเกดขนในเดอนตลาคม พ.ศ. 2516

แตการพจารณาในทางประวตศาสตรแบบใหมกมความนาสนใจ กลาวคอ การอธบายวา กรณ 14 ตลา ไมนาจะหมายถงเพยงเหตการณทเกดขนในวนหนง คอวนท 14 ตลาคม พ.ศ. 2516 แตนาทจะพจารณา 14 ตลาในฐานะกระแสทาง การเมองชดหนง ทน�ามาส ความเปลยนแปลงทางสงคมและการเมองไทย โดยเฉพาะการน�ามาสเหตการณ 14 ตลา ซงกระแสทางการเมองนอาจจะนบไดวาเรมตนตงแต พ.ศ. 2511 และไดกลายเปนสาเหตมลฐานของเหตการณ 14 ตลา ซงอาจจะสรปไดดงน

14 ตลาบนสายธารแหงการตอสของประชาชน

สธาชย ยมประเสรฐ

1.1 ความเรยกรองตองการประชาธปไตยการเรยกรองประชาธปไตยมาจากความรสกทวา สทธประชาธปไตยของ

ไทยถกลดรอนโดยคณะผน�าทางทหารของยคสมยนน ซงกคอจอมพลถนอม กตตขจร และจอมพลประภาส จารเสถยร การเรยกรองตองการประชาธปไตย ในลกษณะนเองทท�าใหเกดกระแสความไมพอใจตอระบอบถนอม-ประภาส โดยเฉพาะหลงจากทจอมพลถนอมกอการรฐประหารรฐบาลตนเองเมอวนท 17 พฤศจกายน พ.ศ. 2514 โดยมเปาหมายเพอลมเลกระบอบรฐสภา ลมเลกรฐธรรมนญ แลวสถาปนาเผดจการเตมรปแบบในเงอนไขทประชาชนไมอาจยอมรบได แตการปกครองของจอมพลถนอมกยงด�ารงอยไดกอนเหตการณ 14 ตลา เพราะยงไดรบการสนบสนนจากกองทพและระบบราชการทเปนอ�านาจอนส�าคญในการควบคมการบรหารประเทศมาตงแตหลงจากรฐประหาร 20 ตลาคม พ.ศ. 2501 เปนตนมา

อยางไรกด ความไมพอใจตอการปกครองของจอมพลถนอม กตตขจร ยงเพมทวขนเมอเกดปญหาเศรษฐกจตกต�าในขอบเขตทวประเทศ ซงเรมจาก ภยแลงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอตงแตราว พ.ศ. 2515 และน�ามาซงวกฤต - การณขาวครงใหญเปนครงแรก ปญหาวกฤตเศรษฐกจนยงชใหเหนความไรประสทธภาพของรฐบาลเผดจการในการแกปญหา และความเดอดรอนของประชาชนทขยายไปทวกอใหเกดความเบอหนายในระบอบถนอม-ประภาส โดยไมรวารฐบาลจอมพลถนอมจะสนสดลงเมอไร ดวยวธใด จงน�ามาซงความเรยกรองตองการการเปลยนแปลงทางการเมองใหมความเปนประชาธปไตยมากขน

ปญหาส�าคญอยางหนงทเกยวของกบกรณ 14 ตลา คอความขดแยงในกลมผน�าทางทหาร เพราะรฐบาลจอมพลถนอม กตตขจร ด�ารงอยไดโดยจอมพลถนอมด�ารงต�าแหนงผบญชาการทหารสงสดและรฐมนตรกลาโหม และใหจอมพลประภาส จารเสถยรเปนผบญชาการทหารบกและรฐมนตรมหาดไทย แตการตออายราชการของจอมพลถนอมและจอมพลประภาสท�าใหการเลอนต�าแหนงในกองทพชะงก ยงกวานน ความพยายามตอมาทจะสถาปนาอ�านาจของ พ.อ.ณรงค กตตขจร บตรชายจอมพลถนอม ในฐานะทายาททางการเมอง โดยให พ.อ.ณรงครบต�าแหนงเลขาธการคณะกรรมการตรวจและตดตามผลการปฏบตราชการ (ก.ต.ป.) ทมอ�านาจตรวจสอบระบบราชการ ท�าใหความไมพอใจตอรฐบาลจอมพลถนอม ในกองทพมมากยงขน ตอมาในวนท 1 ตลาคม พ.ศ. 2515 เมอ พล.อ.ประเสรฐ รจรวงศ เกษยณอายจากต�าแหนงอธบดกรมต�ารวจ จอมพลถนอมยงไดแตงตงให

2

40 ป 14 ตลา

จอมพลประภาสรกษาการในต�าแหนงอธบดกรมต�ารวจอกดวยจนถงวนท 1 ตลาคม พ.ศ. 2516 จอมพลถนอมและจอมพลประภาสตอง

ยนยอมพนจากต�าแหนงในกองทพ โดย พล.อ.อ.ทว จลละทรพย รบต�าแหนง ผบญชาการทหารสงสด และ พล.อ.กฤษณ สวะรา รบต�าแหนงผบญชาการทหารบก จงท�าใหจอมพลถนอมและจอมพลประภาสไมไดมก�าลงทหารอยในมออยางแทจรง ซงในขณะเกดเหตการณ 14 ตลา กรณนเปนปจจยส�าคญของการเปลยนแปลงในวนท 14 ตลาคมดวย

1.2 การเกดและพฒนาของขบวนการนกศกษากรณนเปนความพเศษอยางยงของกระแสกอน 14 ตลา ในภาวะทรฐบาล

ทหารใชอ�านาจเผดจการ พลงทางการเมองอนๆ ในสงคมกออนแอ ความไมพอใจตออ�านาจเผดจการจะไมเกดพลงถาปราศจากองคกรน�าการตอส ปรากฏวาขบวนการนสตนกศกษาทเปนพลงอนเยาววยของสงคม พฒนามาเปนแกนน�าในการเคลอนไหว และกลายเปนสวนน�าในการตอส โดยมมวลประชาชนสวนขางมากในสงคมใหการสนบสนน

การเกดและพฒนาของขบวนการนกศกษากเปนปรากฏการณอนนาสนใจ ในระยะกอน พ.ศ. 2503 ขบวนการนกศกษายงมก�าลงพนฐานไมมากนก ในขณะนนมหาวทยาลยกมอย เพยง 5 แหง คอ จฬาลงกรณมหาวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร มหาวทยาลยแพทยศาสตร มหาวทยาลยศลปากร และมหาวทยาลยเกษตรศาสตร จ�านวนนกศกษายงมนอยมาก แตการพฒนาประเทศทเกดขนตงแตสมยจอมพลสฤษด ธนะรชต ท�าใหเกดการขยายตวของมหาวทยาลย โดยมการรบนกศกษาเพมมากขน และมการตงมหาวทยาลยใหมในระดบภมภาค เชน เชยงใหม ขอนแกน สงขลา ทส�าคญกคอการกอตงมหาวทยาลยเปด ไดแก มหาวทยาลยรามค�าแหง ซงมนกศกษาลงทะเบยนเรยนนบแสนคน ท�าใหขบวนการนกศกษามก�าลงพนฐานในการเคลอนไหวเพมมากขน นอกจากน การเกดของเหตการณ 14 ตลา สวนหนงยงมาจากการประสานพลงนกศกษาจากมหาวทยาลยเขากบนกศกษาวทยาลยครตางๆ กลมนกเรยนมธยม และทส�าคญคอกล มนกเรยนอาชวะดวย จงท�าใหขบวนการนกศกษามก�าลงพนฐานอน เขมแขงในการตอส

1.3 การเกดและพฒนาของจตส�านกเพอสวนรวมการเกดจตส�านกเพอสวนรวมนบเปนพฒนาการทางประวตศาสตรความคด

อนนาสนใจมาก ความจรงจตส�านกเพอสวนรวมนนเปนอดมการณในทกระบบ

3

40 ป 14 ตลา

ในสมยศกดนากมการเรยกรองให “อาสาเจาจนตวตาย อาสานายจงพอแรง” เพอเรยกรองใหเสยสละใหกบกษตรยและชนชนน�าดวยความจงรกและภกด ตอมาในสมยชาตนยม การเรยกรองใหสละเลอดทกหยาดเปนชาตพลกเปนอดมการณ เพอสวนรวม เรยกรองใหเสยสละเพอชาตบานเมอง อยางไรกด ในสมยกอน 14 ตลา ความเรยกรองตองการการเสยสละเพอชาตไดมาประสานกบการสรางจตส�านกเพอสวนรวมซงมทมาจากแนวคดแบบสงคมนยม มหนงสอหลายเลม ทมสวนส�าคญในการสรางอดมการณเพอสวนรวมในลกษณะน เชน หนมสาว คอชวต (2515) ซงเรยกรองการสรางอดมการณเสยสละส�าหรบคนหนมสาว เรองสน “ค�าขานรบ” ของศรบรพา (พมพครงแรกในป 2493 แตถกน�ามาผลตซ�ารวมทงผลงานชนอนๆ ในชวงกอน 14 ตลาดวย) กเรยกรองการเสยสละเพอสงคม สวนรวม ในขบวนการนกศกษา กระแสการออกคายชนบท แมจะเรมมากอนหนาแลว แตมาขยายตวหลง พ.ศ. 2511 ซงเปนการน�านกศกษาไปเรยนรชวตประชาชน นอกจากน เรมมกลมแพทยกาวหนาทเรยกรองใหแพทยออกรบใชประชาชน ในชนบทแทนทจะกระจกตวหาความร�ารวยในเมอง ในกลมครกเชนเดยวกน มการเรยกรองใหออกชนบทเพอบรรเทาปญหาการศกษาทลาหลง ตวอยางของโกมล คมทอง และรตนา สกลไทย ทเสยสละไปเปนครชนบทแลวถกสงหารชวตเมอ พ.ศ. 2513 กเปนสวนหนงในกระแสน

การเกดของจตส�านกเพอสวนรวมนประสานเขากบการเคลอนไหวความคดกาวหนาทเรมมาแลว ตงแตกอนกรณ 14 ตลา โดยเรมตนจากวารสาร สงคมศาสตรปรทศน ทออกตพมพตงแต พ.ศ. 2506 และมบทบาทส�าคญในการเผยแพรอดมการณประชาธปไตยและแนวคดทกาวหนาหลง พ.ศ. 2512 สวนในวงการวรรณกรรม นวนยายเชนเรอง เขาชอกานต (2513) ของสวรรณ สคนธา วรรณกรรมเยาวชน เชน โลกของหนแหวน (2511) ของศราวก หรอหนงสอเชน หนมสาวคอชวต (2515) กเปนตวแทนในการสรางผลสะเทอนทางอดมการณเพอสวนรวม นอกจากน งานเขยนและบทกวทกาวหนาของยคทศวรรษ 2490 กถกน�ากลบมาพมพใหม เชน บทกว “จงเปนอาทตยเมออทย” ของทวปวร มาปรากฏในวารสารของพรรคแนวรวมเศรษฐกรตงแต พ.ศ. 2514 บทกว “อศาน !” ของอศน พลจนทร กมากบการกอตงกลมชมรมอสานตามมหาวทยาลยตางๆ งานของจตร ภมศกด เรอง “ศลปะเพอชวตศลปะเพอประชาชน” ถกน�ามาพมพใหมเมอ พ.ศ. 2515 นวนยายเรอง ปศาจ กพมพอกครงกอนกรณ 14 ตลา โดยส�านกพมพมตรนรา นอกจากน การเกดของบทกวของวทยากร เชยงกล รว โดมพระจนทร และกวอนๆ กสราง

4

40 ป 14 ตลา

ผลสะเทอนในขบวนการนกศกษามาตงแตกอน 14 ตลาจตส�านกและอดมการณเพอสวนรวมเหลานเองกลายเปนความคดส�าคญ

ในขบวนการนกศกษาตงแตกอน 14 ตลา แตคงตองท�าความเขาใจวา แนวคดเหลานยงไมมลกษณะเปนอดมการณสงคมนยมทจะมเปาหมายในการสรางสงคมใหมตามแนวลทธมารกซอยางชดเจน การพฒนาของแนวคดสงคมนยมจนกลายเปนแนวคดหลกในขบวนการนกศกษาเปนเรองของหลง 14 ตลาคม ซงเปนผลมาจากยคเฟองฟของความคดทางการเมองสมยหนงในประวตศาสตรไทย

1.4 แนวความคดเรองเอกราชประเดนส�าคญอยางหนงในสมยเผดจการทหารกคอ การทผน�าสมยนนน�า

ประเทศไทยเขารวมกบฝาย “โลกเสร” และเปนพนธมตรทแนนแฟนของจกรพรรด-นยมอเมรกา และเมอสงครามอนโดจนขนสกระแสสง รฐบาลไทยกไดยนยอมใหสหรฐฯ เขามาตงฐานทพในประเทศไทย แลวยงสงทหารไปรวมรบไปตายแทนอเมรกาทกอการรกรานประเทศเพอนบานทงในเวยดนามและในลาว จนในทสดเมอถง พ.ศ. 2516 อเมรกามฐานทพตงในประเทศไทยถง 10 แหง และมจ�านวนทหารอเมรกาอยในไทยหลายหมนคน ฐานทพอเมรกาในประเทศไทยสามารถทจะน�าเขาสนคาไดโดยไมเสยภาษ เรยกวาสนคาพเอกซ และยงมสทธพเศษทาง การศาล คอเมอทหารอเมรกากระท�าความผดกไมตองขนศาลไทย แตพจารณาในศาลทหารของฝายอเมรกาเอง และถากรณทท�าผดนนเกยวของกบคนไทย คนไทยกจะถกน�าตวไปขนศาลทหารของอเมรกาดวย กรณนน�ามาซงความไมพอใจ อยางมาก

ในระยะหลง พ.ศ. 2510 การด�าเนนนโยบายพนธมตรกบอเมรกาของรฐบาลไทยเปนทวจารณมากขนทกท โดยเฉพาะเมอเกดกระแสตอตานสงครามเวยดนามอยางมากในประเทศสหรฐอเมรกาเอง จนท�าใหรฐบาลอเมรกาตองปรบนโยบายตางประเทศในสมยประธานาธบดรชารด เอม.นกสน ทเรมใชนโยบายทางการทตเปดความสมพนธกบจน โดยทรฐบาลไทยตามกระแสไมทน แตกระนน ประเดนเรองความสมพนธกบสหรฐอเมรกานเอง ท�าใหรฐบาลจอมพลถนอม กตตขจร ไมไดรบการสนบสนนจากกลมปญญาชน และจะเปนการอธบายไดวา เหตใดเกอบทนทหลงกรณ 14 ตลา การตอตานอเมรกาจงเปนนโยบายของขบวนการนกศกษา

1.5 การพฒนาฟนกลบของแนวคดกษตรยนยมนาสนใจวา ทมาสวนหนงของกระแสแนวคดทน�ามาซงเหตการณ 14 ตลา

กคออดมการณศกดนา ซงลดบทบาทลงอยางมากหลงการปฏวต 2475 อดมการณ

5

40 ป 14 ตลา

เหลานถกรอฟนขนมากสมยจอมพลสฤษด ธนะรชต และเรมทรงอทธพลมากขนหลงจาก พ.ศ. 2501 ซงสวนหนงมาจากการทรฐบาลเผดจการสมยจอมพลสฤษดและจอมพลถนอม กตตขจร เลอกใชอดมการณกษตรยนยมมาสรางเอกภาพภายในชาต และเรยกรองการสนบสนนจากกองทพและระบบราชการ นอกจากน สหรฐอเมรกาซงเปนมหาอ�านาจส�าคญกยงเหนวาสถาบนพระมหากษตรยจะเปนสญลกษณส�าคญในการตอตานคอมมวนสต จงใหการสนบสนนแนวคดกษตรยนยมอยางเตมท

หลงจากการรฐประหาร พ.ศ. 2514 ปญญาชนจ�านวนไมนอยเรมมความเหนวา สถาบนพระมหากษตรยจะเปนพลงส�าคญในการตอตานเผดจการทหารได ดงนน เมอกลมเคลอนไหวเรยกรองรฐธรรมนญเมอ พ.ศ. 2516 ตองการเคลอนไหวเรยกรองประชาธปไตย กไดน�าเอาพระราชหตถเลขาของรชกาลท 7 มาอางหลายครง พระราชหตถเลขานมใจความวา

ขาพเจามความเตมใจทจะสละราชอ�านาจ  อนเปนของขาพเจาอยแตเดม ใหแกราษฎรโดยทวไป  แตขาพเจาไมยนยอมยกอ�านาจทงหลายของขาพเจาใหแกผใด คณะใด โดยเฉพาะ เพอใชอ�านาจสทธขาด และโดยไมฟงเสยงอนแทจรงของราษฎร

ใจความในพระราชหตถเลขานกลายเปนถอยความน�าในเอกสาร “กลมเรยกรองรฐธรรมนญ” ฉบบท 1 ทนาสนใจมากในกรณนกคอ การอางพระราช-หตถเลขานเปนการน�าขอความมาใชนอกบรบท เปนการโยงผดฝาผดตว เพราะในเอกสารตนฉบบของรชกาลท 7 ไมไดมความหมายเรยกรองประชาธปไตยตามนยเชนน แตเปนเพยงการโจมตการบรหารงานของรฐบาลคณะราษฎรทไมสนใจในขอเรยกรองของพระองคเทานน ประเดนเกยวกบเสยงอนแทจรงของราษฎรเปนเรองของเหตการณหลงการปฏวต พ.ศ. 2475 ในสมยสมบรณาญาสทธราชยกอน พ.ศ. 2475 นน พระมหากษตรยยอมทรงอ�านาจสงสดในการบรหารบานเมอง พสกนกรมไดมสทธทางการเมอง แตมหนาทตองจงรกภกด เสยงของราษฎรทเปนไพรฟาไมไดเปนประเดนส�าคญส�าหรบพระปกเกลาฯ แตอยางใด

ความผดฝาผดตวของการอางองนคอ การทขบวนการเรยกรองรฐธรรมนญ พ.ศ. 2516 โยงตวเองเขากบรชกาลท 7 ซงเปนฝายสมบรณาญาสทธ ไมไดโยงเขากบคณะราษฎร พระยาพหลพลพยหเสนา หรอปรด พนมยงค ซงเปนฝายเปลยนแปลงการปกครองเพอใหเปนประชาธปไตยแตอยางใด ทงนเปนเพราะเมอ พ.ศ. 2516 ความรเกยวกบคณะราษฎรมนอยมาก การตอสของปรด พนมยงค

6

40 ป 14 ตลา

หรอคณะราษฎร ไมไดเปนแรงบนดาลใจแกขบวนการนกศกษา ยงกวานน นกศกษาแทบไมรจกปรด พนมยงค หรอถารกคอ ผรายในกรณสวรรคตของรชกาลท 8 ในเวลานนการปฏวต 2475 ถกโยงเขากบเผดจการทหารสฤษด-ถนอม-ประภาส มากเสยยงกวาทจะโยงกบประชาธปไตย ผลงานวชาการของชยอนนต สมทวณช และกลมพฒนาการเมองทเผยแพรเปนการตอกย�าแนวคดเชนนน

ประการตอมาทเกยวของกบเรองนคอ ความไมพอใจตอกลมถนอม-ประภาส สวนหนงมาจากการสรางขาวลอทวา พ.อ.ณรงค กตตขจร มพฤตกรรมไมจงรกภกดตอสถาบนพระมหากษตรย และมความตองการจะเปนประธานาธบด เปนตน ไมวาจะจรงหรอเทจ ขาวลอเหลานมสวนส�าคญมากทท�าใหความชอบธรรมของฝายถนอม-ประภาสหมดสนลง

แตกระนน การเกดเหตการณ 14 ตลาคมกยงคงมเงอนง�าทางประวตศาสตร จากเหตการณทเรมจากการจบกมกลมเรยกรองรฐธรรมนญ จนถงการเรยกชมนมนกศกษาปญญาชนและการเดนขบวนครงใหญของขบวนการนกศกษาประชาชนในวนท 13 ตลาคม ซงมประชาชนเขารวมนบแสนคน และถอเปนการเดนขบวนประชาชนทใหญทสดครงหนงในประวตศาสตร ในเวลาบายวนนน การเจรจาระหวางกลมผน�านกศกษากบรฐบาลจอมพลถนอมบรรลผล รฐบาลยนยอมปลอยตวผถกจบกม และสญญาวาจะรางรฐธรรมนญใหเสรจภายใน 1 ป ดงนน เวลาเชามดของวนท 14 ตลาคม ฝายนกศกษากสลายการชมนมใหประชาชนกลบบาน แตการปะทะกนเกดขนทถนนพระรามหา ขางวงสวนจตรลดา เพราะขณะทประชาชนจ�านวนมากก�าลงเดนทางกลบบานตามเสนทางดงกลาว ฝายต�ารวจโดย พล.ต.ท.มนตชย พนธคงชน ไดสกดกนไวไมใหประชาชนผาน บรเวณนกลายเปนจดเรมของการปะทะกนในเวลา 6.30 น.และลกลามกลายเปนการลกขนส ของประชาชน รฐบาลจอมพลถนอมไดพยายามระดมก�าลงเขามารกษาการและปราบปราม แตปรากฏวา พล.อ.กฤษณ สวะรา ผบญชาการทหารบก พล.อ.อ.ทว จลละทรพย ผบญชาการทหารสงสด และ พล.ท.ประเสรฐ ธรรมศร แมทพกองทพภาคท 1 รวมมอกนในการไมปฏบตตามค�าสง กรณนกลายเปนปจจยหนงทท�าใหรฐบาลจอมพลถนอม-จอมพลประภาสตองสนสดลง

แตเงอนง�าทางประวตศาสตรทวา เหตใด พล.ต.ท.มนตชยจงสกดกนประชาชนและใชความรนแรงในการสลายประชาชน ทงทประชาชนก�าลงจะเดนทางกลบบาน จนถงปจจบนกรณนยงไมมค�าอธบายชดเจน

สรปจากทอธบายมา จะเหนไดวาขบวนการนกศกษา 14 ตลา กอรางขนมา

7

40 ป 14 ตลา

ดวยแนวคดอนหลายหลาก เพยงแตมเปาหมายรวมกนในการตอตานรฐบาลถนอม-ประภาส กระแสกอน 14 ตลานน มความตนตวในเรองประชาธปไตย มการรณรงคเรองจตส�านกเพอสวนรวม แตกระบวนการทงหมดนกลบโยงเขาสแนวคดกษตรยนยมเสยยงกวาสงคมนยม แนวคดเรองกรรมกร-ชาวนา หรอปฏวตสงคม สรางสงคมใหม ยงไมไดเปนกระแสอนส�าคญ ดงนน การเคลอนไหวของกรณ 14 ตลา จงจ�ากดอย ในขอบเขตของการตอตานเผดจการทหารและ เรยกรองประชาธปไตย ขบวนการนกศกษาเมอ 14 ตลาจงมไดเปนขบวนการ ฝายซาย ผทมบทบาทในกระบวนการทงหมดของกรณ 14 ตลา เชน ธรยทธ บญม เสกสรรค ประเสรฐกล เสาวนย ลมมานนท จระนนท พตรปรชา สมบต ธ�ารง-ธญวงศ พรพล ตรยะเกษม เปนตน ยงไมมแนวคดสงคมนยม ในสวนบทบาทของพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยตอกรณ 14 ตลา มขอมลทนาสนใจจากจรล ดษฐาอภชยวา พรรคมค�าชแนะใหผปฏบตงานไมเขารวมการเคลอนไหว เพราะประเมนวาจะถกปราบแนนอน สาขาของพรรคคอมมวนสตในกรงเทพฯ กไมคดวาขบวนการนกศกษาจะชนะไดดวยซ�า

อยางไรกตาม ความหลายหลากทางความคด การไมมองคกรอนชดเจน มแตการรวมตวกนอยางหลวมๆ อกทงยงมการองอดมการณกษตรยนยมประสานกบประชาธปไตยนเอง ไดกอใหเกดพลงและท�าใหขบวนการนกศกษากลายเปนผน�าในการกอการปฏวตในวนท 14 ตลาคม 2516 ไดส�าเรจ กอใหเกดการเปลยนแปลงไปสประชาธปไตยทสงผลสะเทอนมากทสดในประวตศาสตรไทย

2.การประเมนคา14ตลาการประเมนคาเหตการณ 14 ตลานน คงจะตองอธบายวา เหตการณ 14

ตลา มสงใหมเกดขนและมดอกผลหลายประการ ซงจะขอกลาวถงตามล�าดบดงน2.1พลงเยาวชนกรณ 14 ตลา เปนการเคลอนไหวทน�าโดยขบวนการนสตนกศกษา ก�าลง

หลกมาจากนกศกษาในระดบเพยงปรญญาตร นกเรยนระดบอาชวศกษา และนกเรยนมธยมปลาย ทมอายในระดบ 18-23 ปเปนสวนขางมาก นนหมายถงวา เปนครงแรกและอาจจะเปนครงเดยวในประวตศาสตรไทยทเยาวชนคนหนมสาวตนตวทางการเมอง และเขามามสวนรวมทางการเมองอยางไมเคยปรากฏมากอน การเคลอนไหว 14 ตลา จงเปนพลงบรสทธของเยาวชน เปนสงหนงทท�าใหประชาชนไวใจ และน�ามาซงชยชนะ

8

40 ป 14 ตลา

2.2 ประชาชนสรางประวตศาสตรแตความส�าคญอยางยงของกรณ 14 ตลากคอ การทเหตการณนเปน

การเคลอนไหวใหญของประชาชน เพราะความจรงนกเรยนนสตนกศกษาใน พ.ศ. 2516 นน กมจ�านวนไมมากนก ผทมารวมการชมนมและเดนขบวนสวนใหญจงไดแกประชาชนทวไป ไมนบรวมประชาชนจ�านวนมากทสนบสนนอยทบาน หรอชมนมอยทตางจงหวดทวประเทศ ภาพของเหตการณ 14 ตลา จงเปนภาพแหงการเคลอนไหวของประชาชนครงใหญทสดเปนครงแรกในแงจ�านวน จนกระทงเกดปรากฏการณการชมนมตอตาน รสช. ในป 2535 และการชมนมใหญของขบวนการเสอแดงเมอ พ.ศ. 2552 และ พ.ศ. 2553 จงไดเกดภาพแหงการชมนมขนาดใหญของประชาชนอกครง แตกระนน ภาพสญลกษณของเหตการณ 14 ตลาทคนตา คอการทประชาชนจ�านวนมหาศาลเตมถนนราชด�าเนน กยงคงอย จงถอไดวาชยชนะของวนท 14 ตลาคม มไดเปนเพยงชยชนะของขบวนการนกศกษาเทานน แตเปนชยชนะของประชาชนทงมวล การทประชาชนจ�านวนเรอนแสนสรางประวตศาสตรดวยตนเองเชนน ไมเคยปรากฏเลยในประวตศาสตรกอนหนา 14 ตลา

2.3วรชนสามญชนประชาธปไตยเหตการณ 14 ตลา เมอปะทเปนการลกขนสตอตานเผดจการแลวมผเสย

ชวตและบาดเจบ ผเสยสละเพอประชาธปไตยเหลานไดรบการยกยองทนทหลงเหตการณใหเปนวรชน ซงถอเปนครงแรกทเกดวรชนสามญชนนอกราชการ และเปนวรชนประชาธปไตย เพราะในระยะกอนหนาน วรชนมกจะเปนเรองทางราชการ หรอเปนวรชนของชาตบานเมองทรฐเปนฝายก�าหนด กอนหนานน ค�าวาวรชนในสายตาของรฐกคอผเสยสละตามหนาทเพอรฐ แตวรชน 14 ตลา เปนวรชนประชาธปไตย เปนวรชนทตอตานรฐ ซงไมเคยมมากอน สถานะวรชนของผเสยสละในกรณ 14 ตลาน เปนการฟองวา รฐนนไมใชความถกตองเสมอไป แตมความไมถกตองเกดขนได โดยเฉพาะอยางยงในกรณทรฐมแนวโนมในทางอ�านาจนยมและเปนเผดจการ ดงนน การทรฐสงหารประชาชนทปราศจาก ความผด เปนสงทเกดขนได ซงสถานะของวรชน 14 ตลา ไดฟองวา กรณเชนนเปนสงทไมชอบธรรม

2.4การเมองมวลชนกระแสทางการเมองของสมย 14 ตลา กอใหเกดการตอสของประชาชน

หรอเกดการเมองมวลชน นนกคอ การทชาวบาน ประชาชน คนยากคนจน ทไมได

9

40 ป 14 ตลา

รบความเปนธรรม จะกลาตอสเพอเรยกรองความเปนธรรมจากรฐ และแมกระทงกลาตอสคดคานนโยบายของรฐ กอนหนา 14 ตลา ประชาชนชนลางคนยากจนนนจะถกก�าหนดบทบาทโดยรฐ และไมกลาตอสเพอสทธแหงชนชนของตน แตชยชนะของการตอสในกรณ 14 ตลา ปลกเราใหประชาชนชนลางกลาตอส ดงนน จงน�ามาซงการนดหยดงานของกรรมกรจ�านวนนบพนครงหลงเหตการณ 14 ตลา น�ามาซงการจดตงสหภาพแรงงานจ�านวนมาก และตอมากคอการเคลอนไหวตอสของขบวนการชาวนาในชนบท ซงยงคงเปนกระแสสบเนองตอมา

ควบคกบการพฒนาของการตอสของประชาชนระดบลางกคอ การเกดและพฒนาขององคกรทางสงคมนอกภาครฐ หรอทเรยกกนวา เอนจโอ ซงจะมบทบาทในการเรยกรองใหปรบปรงชวตความเปนอยของประชาชน และมบทบาทอยางมากในการตอตานนโยบายพฒนาทางวตถของรฐและโครงการพฒนาขนาดใหญ นอกจากนกคอ พฒนาการการตอสของขบวนการสทธสตร ขบวนการตอสในดานการอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอม เปนตน ซงเปนการพฒนาอนสบเนองจากขบวนการ 14 ตลาทงสน

2.5ราชาชาตนยมเนองจากการลมสลายของกลมขนศกทน�าโดยจอมพลถนอม กตตขจร และ

จอมพลประภาส จารเสถยร อ�านาจของฝายอนรกษนยมศกดนากพฒนาขนอยางมากดวย ทส�าคญคอ การสรางและขยายรปการณจตส�านกแบบราชาชาตนยมเขาครอบง�าสงคมไทยมากขน กลมอนรกษนยมนเปนตวการส�าคญในการกอการสงหารหมนกศกษาในกรณ 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 และอยเบองหลงรฐบาลธานนทร กรยวเชยร หลงจากนนกยงคงเปนกลมการเมองทมบทบาทส�าคญ และยงไดรบการสถาปนาบทบาทอยางมนคงตงแตสมย พล.อ.เปรม ตณสลานนท เปนตนมาจนถงปจจบน

3.การเปลยนแปลงทางการเมองในระยะ40ปหลง14ตลากรณ 14 ตลาคม พ.ศ. 2516 เปนจดเปลยนทส�าคญในทางระบอบการเมอง

ดงจะเหนไดจากความจรงทวา การเมองในประเทศไทยกอน 14 ตลา ระบอบเผดจการสามารถอยไดอยางยงยน ในระยะ พ.ศ. 2490-2516 มการรฐประหารเกดขน 6 ครง (2490, 2491, 2494, 2500, 2501, 2514) และราบรนทกครง กระแสการตอตานรฐประหารแทบจะไมมพลง นอกจากน ในชวงรฐบาลจอมพลสฤษด ธนะรชต และจอมพลถนอม กตตขจรทตอเนองกนระหวาง พ.ศ. 2501-2511

10

40 ป 14 ตลา

การเมองไทยด�ารงอยโดยไมมการเลอกตงถง 11 ป และเมอจอมพลถนอมกอการรฐประหารเมอ พ.ศ. 2514 กท�าการปกครองโดยไมมรฐสภา ไมมคณะรฐมนตร และไมมรฐธรรมนญถง 13 เดอน ในระยะน พรรคการเมองนอกเหนอจากพรรคคอมมวนสตแลว พรรคอนๆ เปนเพยงพรรคเฉพาะกจ ตงขนในระยะทฝายทหารเปดใหมการเลอกตง และยตบทบาทหลงจากทเกดการรฐประหารและลมเลกประชาธปไตย

แตหลงกรณ 14 ตลา จะกลบกลายเปนวา ระบอบเผดจการมอายสนและไมมเสถยรภาพ การรฐประหารจะเผชญปญหาการตอตานอยางหนก เรมจากการรฐประหาร 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 ตงรฐบาลนายธานนทร กรยวเชยร บรหารประเทศแบบเผดจการไดเพยงปเดยวกพงทลายเพราะถกรฐประหารซอน จากนนรฐบาล พล.อ.เกรยงศกด ชมะนนทน ทขนมาบรหารประเทศกตองใชนโยบายผอนปรน นรโทษกรรมทางการเมอง ยอมใหมการรางรฐธรรมนญใหมและใหมการเลอกตงเมอวนท 22 เมษายน พ.ศ. 2522 ท�าใหมการฟนพรรคการเมองและด�ารงอยตงแตนนมา แมวาจะมการรฐประหารอก 2 ครงหลงจากน กจะไมมการยบพรรคการเมอง นอกจากน หลง 14 ตลา การเลอกตงยงอยอยางสม�าเสมอ ท�าใหการเมองในระบอบรฐสภามความตอเนองพอสมควร และการลมสลายของขบวนการคอมมวนสตไทยระหวาง พ.ศ. 2523-2525 กกลายเปนปจจยผลกดนความมนคงของระบบการเมองไทยในขณะนน

การพฒนาของการเมองแบบประชาธปไตยทมการเลอกตงอยางสม�าเสมอ รวมทงการขยายตวทางเศรษฐกจทเกดขนอยางรวดเรวหลงกรณ 14 ตลา น�ามาซงการลดบทบาทของภาคราชการในทางเศรษฐกจ ธรกจภาคเอกชนเตบโตขนอยางมหาศาล ท�าใหเกดการพฒนาของชนชนนายทนใหญของไทยทควบคมโภคทรพยจ�านวนมาก และจะมบทบาททางการเมองมากขน นอกจากนยงเกดการเตบโตของชนชนกลางนอกระบบราชการ ซงดานหนงคอกลมทนตางจงหวดทจะเขามามบทบาทในการเลอกตงและเขามาสการเมองสวนกลางอยางชดเจน ในอกดานหนงกคอ การเตบโตของชนชนกลางในเมองทประกอบธรกจสวนตว หรอท�างานในบรษท กระบวนการเชนนท�าใหอ�านาจทางการเมองกระจายออกอยางหลากหลาย ไมกระจกตวอยในระบบราชการสวนกลางอกตอไป และน�ามาซงความขดแยงของกลมการเมองในกบนอกระบบราชการ และความขดแยงระหวางชนชนกลางในเมองกบกลมทนตางจงหวดทเขามาสระบบการเมอง ซงในทสดลงเอยดวยการรฐประหารครงตอมาเมอวนท 23 กมภาพนธ พ.ศ. 2534

11

40 ป 14 ตลา

น�าโดยคณะทหารทเรยกวา คณะรกษาความสงบเรยบรอยแหงชาต (รสช.)แตกระนน คณะรฐประหาร รสช. กยงตองตงรฐบาลพลเรอนขนมารกษาการ

เพอสรางการสนบสนนจากกลมชนชนกลาง และด�าเนนการใหมการรางรฐธรรมนญและมการเลอกตงใหมภายใน 1 ป อยางไรกตาม ความพยายามในการเขาสอ�านาจโดยไมผานการเลอกตงของ พล.อ.สจนดา คราประยร นายทหารทกอรฐประหาร น�ามาซงการเคลอนไหวตอตานครงใหญของประชาชนชนชนกลางในเมอง รฐบาล พล.อ.สจนดาไดตดสนใจใชวธการทางทหารเขาปราบปราม แตการเคลอนไหวของประชาชนขยายตวเปนการลกขนสเพอตอตาน อนน�ามาซงการบาดเจบลมตายจ�านวนมาก กลายเปนกรณ “พฤษภาประชาธรรม” เมอเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2535 ท�าให พล.อ.สจนดาตองลาออก และน�ามาสกระบวนฟนฟประชาธปไตยอกครง โดยชยชนะของพรรคประชาธปตยในการเลอกตงเมอเดอนกนยายน พ.ศ. 2535 หมายถงความพยายามทจะประสานประโยชนระหวางภาคราชการ นกธรกจ กลมชนชนกลาง และนกการเมองจากทองถน แตความขดแยงทางการเมองในลกษณะเดมยงคงอย จงน�ามาสการเคลอนไหวปฏรปการเมองทจะสรางกระบวนการควบคมจรยธรรมของนกการเมองใหอยในแบบแผนทชนชนกลางสามารถทจะยอมรบได

การเปลยนแปลงครงส�าคญเกดขนหลงจากทเกดวกฤตทางเศรษฐกจ ครงใหญในประวตศาสตรไทยเมอเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2540 ซงสรางความ เสยหายอยางมากแกภาคธรกจไทย จงเกดกลมนายทนนกธรกจทเหนวา จะตองเขามามบทบาททางการเมองดวยตนเอง และน�ามาสการเคลอนไหวจดตงพรรคไทยรกไทยภายใตการน�าของ พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ซงถอเปนนายทนนกธรกจทประสบความส�าเรจ ในทสดเมอมการเลอกตงในเดอนมกราคม พ.ศ. 2544 พรรคไทยรกไทยกชนะการเลอกตง พ.ต.ท.ทกษณไดรบต�าแหนงนายกรฐมนตร ซงถอเปนการเปลยนยคของการเมองและการบรหาร เพราะเขาไดน�าเอาวธการบรหารธรกจมาใชในทางการเมอง น�ามาซงการปฏรประบบราชการครงใหญ และยงโนมน�าทางการเมองดวยนโยบายใหมอนเปนทนยม เชน นโยบาย 30 บาทรกษาทกโรค การตงกองทนหมบาน การปราบปรามยาเสพตด การสงเสรมตลาดสนคาทองถน เปนตน ท�าใหรฐบาลพรรคไทยรกไทยไดรบความนยมอยางมาก แตกระนน รฐบาลไทยรกไทยกถกสรางเรองโจมตอยางหนกในปญหาจรยธรรมและในเรองความจงรกภกด ดวยขออางเหลานเปนเหตใหกลมอนรกษนยมศกดนาสนบสนนใหคณะทหารกอการรฐประหารในวนท 19 กนยายน พ.ศ. 2549 เพอโคน

12

40 ป 14 ตลา

รฐบาล พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ประชาธปไตยทมททาวาจะพฒนาอยางมนคงจงตองมาสะดดอกครง ทงนการยดอ�านาจครงนนเปนการรฐประหารอนลาหลง ยอนยค จนไมนาเชอวาจะเกดขนไดในภาวะทประเทศสวนขางมากในโลกเลอกใชวธการเมองแบบประชาธปไตยโดยผานการเลอกตงแทบทงสน

เพยงแตวาการเตบโตทางการเมองของฝายประชาชนทขยายตวนบตงแต 14 ตลา ท�าใหฝายชนชนน�าอนรกษนยมไมสามารถทจะครอบง�าสงคมไทยไดงายอกตอไป หลงการรฐประหาร 19 กนยา ไดเกดขบวนการชนชนกลางและประชาชนระดบลางจ�านวนหนงทไมยอมรบการรฐประหารและการลมกตกาประชาธปไตย พวกเขาเรมสรางขบวนการประชาธปไตยใหมทคดคานอ�านาจของชนชนน�า จารตประเพณ และเรยกรองประชาธปไตยกลบคนมา เมอคณะรฐประหารตงรฐบาลรกษาการของ พล.อ.สรยทธ จลานนท รฐบาลชดนกไมเปนทยอมรบตงแตตน ตอมาความพยายามในการเสนอรฐธรรมนญฉบบใหมทไมเปนประชาธปไตย คอรฐธรรมนญฉบบ 2550 กถกตอตานอยางหนกจากฝายประชาชน จากนนเมอมการจดการเลอกตง พรรคพลงประชาชนทสบตอมาจากพรรคไทยรกไทยของ พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร กไดรบชยชนะเลอกตงโดยทนท ซงหมายถงวา ความพยายามของฝายอนรกษนยมทจะปฏเสธฉนทานมตจากประชาชนนนประสบความลมเหลว แตกระนน กลมอนรกษนยมกยงหาทางลมรฐบาลแลวยบพรรคพลงประชาชน เปดทางใหพรรคประชาธปตยทแพการเลอกตงไดมาเปนผจดตงรฐบาลแทนเมอเดอนธนวาคม พ.ศ. 2551 กรณนกลายเปนตนเหตของการประทวงใหญในป 2552 และ 2553 กระทงน�ามาซงการปราบปรามประชาชนครงใหญในเดอนเมษายนและพฤษภาคม พ.ศ. 2553 ซงกลายมาเปนบาดแผลลกในสงคมไทยจนถงปจจบน อยางไรกด การเลอกตงครงใหมในเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2554 พรรคเพอไทยทสบตอมาจากพรรคพลงประชาชนกไดรบชยชนะ และน�า น.ส.ยงลกษณ ชนวตร มาสต�าแหนงนายกรฐมนตร ท�าใหแนวโนมของการพฒนาประชาธปไตยเปนไปในทางทดขน

ทงน หลงการรฐประหาร 19 กนยายน พ.ศ. 2549 ไดเกดวาทกรรมใหมทอธบายวา กรณ 14 ตลาคม 2516 ความจรงแลวเปนเพยงชยชนะของฝายศกดนา นกศกษาประชาชนถกใชเปนเครองมอ แตในทนจะขออธบายวา ในสงคมสมยใหมทมผเลนทางการเมองหลายกลม เหตการณทางการเมองหนงสามารถทจะมผไดรบประโยชนหลายฝายได แตถาหากพจารณาแลวฝายนกศกษาทเปนเยาวชนคนหนมสาวไดรบชยชนะ และประชาชนคนสามญไดรบประโยชนเปนอยางมาก

13

40 ป 14 ตลา

ดวย การเปลยนแปลงกรณ 14 ตลา และดอกผลของมน จงถอวามคณคาตอการพฒนาประชาธปไตยของไทยอยางมนยส�าคญ

สรปแลวจะเหนไดวา ในระยะ 40 ปหลงจากเหตการณ 14 ตลา ระบอบประชาธปไตยของไทยมพฒนาการอนนาสนใจ การตอสของนกศกษา-ประชาชนเมอครง 14 ตลา จงถอไดวาเปนจดเรมตนของการเมองแบบประชาธปไตยของสมยปจจบน ทมทงดานทกาวหนาและขยายสทธของประชาชนมากยงขน และมดานทยงคงอนรกษนยมเหนยวรงประชาธปไตย การตอสของพลงประชาธปไตยกบฝายตอตานประชาธปไตยคงด�าเนนตอไปอกระยะหนง จนกวาจะมสถานการณเปลยนแปลง แตทศทางของประวตศาสตรไดบอกใหทราบแลววา ฝายประชา - ธปไตยจะไดรบชยชนะ ประชาชนไทยจะมสทธทางการเมองและมบทบาทในการก�าหนดความเปนไปของประเทศมากขน ไมมทางทจะนอยลงไปได n

14

40 ป 14 ตลา

เปดประตไปสเสรภาพธงชย วนจจะกล

ธงชย วนจจะกล อดตผน�ำนกศกษำในชวงหลง 6 ตลำ และอดตผตองหำกรณ 6 ตลำ เปนปญญำชนคนเดอนตลำคนส�ำคญทมบทบำททำง ควำมคดตอแวดวงวชำกำรและกำรเมองไทย แนวคดวำดวย “ประวตศำสตรรำชำชำตนยม” ทธงชยน�ำเสนอกลำยเปนค�ำทถกอำงองถงบอยครงเชนเดยวกบงำนทำงวชำกำรหลำยชนของเขำ และเขำยงมสวนในกำรผลกดนให “6 ตลำ” ไดมพนทในควำมทรงจ�ำของสงคมไทยมำกขนลำสดเขำเปนคนไทยคนแรกทไดรบเลอกเปนประธำนสมำคมเอเชยศกษำหรอ Association for Asian Studies (AAS) ในสหรฐอเมรกำ ขณะเดยวกนกเปนศำสตรำจำรยประจ�ำภำควชำประวตศำสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใตและประวตศำสตรไทย ทมหำวทยำลยวสคอนซล เมดสน เมอเดอนตลำคมเวยนมำถง เรำจงชวนเขำมำพดคยกนอกครง ถงดอกผลและบทเรยนทสงคมไทยควรไดรบจำกเหตกำรณครงส�ำคญทำงประวตศำสตรเมอ 40 ปทผำนมำ

สมภำษณ : สธำชย ยมประเสรฐ

เรยบเรยง : อรณวนำ สนกะวำท

ภำพ

: สาร

คด

14 ตลา ใหอะไรแกสงคมไทยม 2-3 สวนทคดวาส�าคญและเกยวพนกน อยางแรกกคอ เรองการตอส

เพอเสรภาพ เสรภาพมความส�าคญในการผลกดนสงคมไทยใหกาวไปขางหนา และนอกจากเรองกาวไปขางหนาแลว ทส�าคญคอ ท�าใหสงคมไทยพรอมในการปรบตว

อกเรองหนง ความเขาใจเรองสถานะทางประวตศาสตรของเหตการณ 14 ตลา ตลอด 30-40 ปทผานมา เราจะเนนแตวา 14 ตลาเปนจดเรมตนของประชาธปไตยของประชาชน ค�าวา “ประชาชน” กแลวแตจะตความกน เชนสมยหนงกเนนทกรรมกร ชาวนา นสตนกศกษา แตกาลเวลากผานไปนานพอควร ทจะท�าใหเรามองยอนไปเหนไดแลววา ผลพวงของ 14 ตลาดวยนน คอเกดประชาธปไตยแบบเสรนยม ประชาธปไตยแบบเลอกตงทวๆ ไป ซงหมายความวาคนทไดประโยชนอยางมาก ไดแก บรรดานกการเมองและคนทมากบระบบการเลอกตง ในจ�านวนมหาศาลนนคนทไดประโยชนจาก 14 ตลา ไมใชแคกรรมกร ชาวนา นกศกษาอยางทเราพดกนในชวง 2-3 ปหลงเหตการณ 14 ตลาเทานน แตรวมถงพวกนายทน นายทนทองถน นายทนนอย คนรอยแปด

ส�าหรบผม ผมคดวาโอเคกบการบอกวาประชาธปไตยประชาชนทเกดขนจากเหตการณ 14 ตลา หมายถงคนเหลานนทงหมด ไมใชมเพยงกรรมกรชาวนาในระยะทเหวยงไปทางซายระยะสนๆ แตเมอเวลาผานไป หรอเรยกวาฝนหายตลบแลว จะเหนวาสงทไดคอประชาธปไตยแบบเลอกตง ซงคนทไดเปรยบจากประชาธปไตยแบบเลอกตงนน ในระยะเฉพาะหนาทสดกคอบรรดาทนทองถนดวยซ�าไป และตอมาเปนสบป จงเหนวามนขยายดอกผลไปจนถงประชาชนระดบลางมากขนเรอยๆ

ไมมประชาธปไตยส�าเรจรปแตละคนสามารถตความบทเรยนทไดทางประวตศาสตรตางกน ผมคดวา

ไมไดบทเรยนเดยว บทเรยนส�าคญจาก 14 ตลา ส�าหรบผมมองวาเรองเสรภาพเปนเรองใหญ เวลาพดเรอง “ประชาธปไตย” สงคมไทยยงมความเขาใจประหลาดๆ ผมคดวาประหลาดเพราะวาในสงคมอนเขาไมไดคดกนอยางน คอสงคมไทยยงมความเขาใจวา ประชาธปไตยเปนตวแบบระบอบปกครองทส�าเรจรป ชดเจน เปนอยางนนเปนอยางน และโดยมากมกเขาใจวาตองประกอบดวยคณธรรมดงาม แตเอาเขาจรงประชาธปไตยไมไดเปนตวแบบส�าเรจรป หรอวาเปนเรองความดงาม

76

40 ป 14 ตลา

ประชาธปไตยเปนเพยงระบบการเมองกวางๆ ส�าหรบสงคมทเตบโตขนจนมคนหลากหลาย มพลงสงคมหลายหลาก มกลมเศรษฐกจหลากหลาย และความ หลากหลายนนหมายถงมนขดแยงกนดวย หนไมพน อยางไรกตองขดแยงกน เพราะฉะนน สงคมทหลากหลาย ทซบซอน ในความหมายวาแตละคนมจดยนมผลประโยชนตางกน แตละคนเหนวาอะไรดอะไรไมดตางกน เชน เราอาจมความเหนตางกนเรองการปรบปรงมหาวทยาลย การปรบปรงระบบการศกษา ไมมใครผดไมมใครถก หรอตอใหสมมตวา คนในประเทศไทยเปนคนดหมดทกคน ไมมคนเลว กยงจะขดแยงกน หนไมพน เพราะการทคนมประสบการณตางกนกคดตางกน จะเหนอะไรดไมด ควรไมควร กตางกน เพราะฉะนน ตอใหทกคนดหมด ไมมใครคอรรปชนสกคนเดยว กยงขดแยงกนได ไมมทางคดตรงกนและจะเกดความขดแยงอยางหนไมพน

ในแงนผมคดวา ประชาธปไตยจงหมายถงระบอบทวางกรอบกตกาให คนขนมาตอส ตอรอง ปะทะ เจรจา และเอาชนะกนอยางสนตภายใตกตกานนๆ แคนนเอง แตตองเปนกตกาทเปดโอกาสใหทกคนเขาถงอ�านาจ เขาถงการตดสนใจทางนโยบาย แชรอ�านาจกนอยางมสวนรวม และมการตรวจสอบกนได ไมยอมใหใครมอ�านาจมากเกนไป สวนในเรองเนอหาสาระของแตละระยะของสงคมนน ควรจะมนโยบายแบบไหน ควรจะท�าอะไรบาง เปนเรองสงคมตองปรบตวไป

เจตนารมณประชาธปไตยในเงอนไขน ผมคดวาบทเรยนทส�าคญของ 14 ตลา คอความพยายามสราง

บรรยากาศหรอสรางระบอบอนนน ซงถาเรยกวา “เจตนารมณประชาธปไตย” ผมเหนดวย แตเวลาบอกวานนคอ “เจตนารมณประชาธปไตยสมบรณ” ผมกไมทราบวา “สมบรณ” คออะไร อยางไรกด ผมคดวา ถา “เจตนารมณประชาธปไตย” คอตองการทลายอ�านาจของเผดจการทหารยคนน มใชยกอ�านาจใหแกอ�ามาตย แตตองการระบอบทมกรอบ กตกา ทใหประชาชน (ย�าอกครงวา อ�านาจอธปไตย “เปนของประชาชน” ไมตองเถยงกนเลย) เขาไปแชรอ�านาจได เขาไปก�าหนดทศทางนโยบายทเขาตองการได ถงแมวาทศทางนโยบายทเขาตองการอาจจะลาหลงในความเหนของคณหรอความเหนของผม กชวยไมได เรามหนงเสยงแคนน

นนคอเจตนารมณประชาธปไตยของ 14 ตลา ผมคดวาเปนเรองทตองสนบสนน ตองพทกษ และสงทส�าคญมาก เจตนารมณอนนมนมาคกบเสรภาพ เพราะถาไมมเสรภาพ means หรอกรอบกระบวนการทวานนกหมดความหมาย

77

40 ป 14 ตลา

เราตองปลอยใหมเสรภาพ ใหคนพด ใหคนชมนม ใหคนแสดงออก จะชมนมตานรฐบาลกได ตราบทยงอยในกรอบกตกาทยอมรบกนได เชน ไมใชไปเชอเชญทหารใหมาท�ารฐประหาร เชอเชญอ�านาจทไมไดมาจากสญญาประชาคม ไมไดมาจากประชาชน ไมไดมาจากการเลอกตง อนนนตองเอาออกไป อยามายง เพราะมนพนไปจากทจะยอมรบกนได

เสรภาพเปนหวใจในการทคนทมความรความคดตางกนจะเสนอทางเลอก เสนอทางออก จะเสนอความเปนไปไดในสงคมในขณะหนงออกมาสารพดทาง ทางไหนทประชาชนสวนใหญเขารบไมได เขากไมสนใจ เขากไมสนบสนน แตอก 50 ปถดไป 100 ปถดไป หรอตอให 200 ปถดไป ความคดความเหนของคนทในยคสมยหนงเราเหนวามนดประหลาด ไมเขาทา มนอาจเขาทาขนมา ทกสงคมมผเกดกอนกาล มคนอยางคณจตร ภมศกดตลอดเวลา ซงในระยะหนงสงคมอาจจะรบไมได แตตองอนญาตใหมนด�ารงอย เพราะอก 30, 40, 50, 100 ปถดมา อาจจะกลายเปนความคดทเลศประเสรฐ และถาสงคมยงไมพรอมจะเปลยน ยงไมเหนดวย กไมตองเปลยน แตเราตองยอมใหมนด�ารงอย เพราะฉะนนส�าหรบผม เสรภาพเปนหวใจของประชาธปไตย ซง 14 ตลา พยายามสรางมาตงแต 40 ปกอนแลว

14 ตลา ลมเหลวในการสรางประชาธปไตย?เราจะบอกไดไหมวาการปฏวตฝรงเศสลมเหลว เฮงซวย

ไมเหนมอะไรเกดขนเลย ตายกนตงเยอะ เกดโศกนาฏกรรมมโหฬาร สดทายไดนโปเลยนอก คอผมคดวาเรองความส�าเรจลมเหลวมนขนอยกบวาเราเอาอะไรเปนตววด ถาเอาตววดระยะสนวาตองเกดอยางนนอยางนทนท กตองบอกวา 14 ตลาลมเหลว แตถาเราคดวาเปนการเปลยนแปลงทส�าคญ ทเปดประต เปน จดเรมตนของการเปลยนแปลงทตามมา กคงไมถงขนาดลมเหลว เราอยาเรยกวาลมเหลวหรอส�าเรจเลย บางทกไมมประโยชน เราตองมาดวาเกดอะไรขน 14 ตลาเปดประตไปสอะไร และมนยงมปญหาอะไรอย การปฏวตอเมรกาเมอปลดแอกจากองกฤษ

ทกสงคมมผเกดกอนกำล มคนอยำงคณจตร ภมศกดตลอดเวลำ ซงในระยะหนงสงคมอำจจะรบไมได แตตองอนญำตใหมนด�ำรงอย

78

40 ป 14 ตลา

กลมเหลวนะถาวดในระยะสน เพราะฉะนนอยาหวงวาประชาธปไตยจะเกดขนทนทชวขามคน มนไมเกด

ทเราคดวารฐบาลจะตงแตทกษณ สมชาย สมคร ใครกตามมาจนถง ยงลกษณ เลวราย ประเทศชาตจะลมจม เปนเรองวกฤตมาก วกฤตมหาศาล ผมยงไมเหนวามนวกฤตมหาศาลขนาดนน เขามดมเสยกวากนไป บางอยางแยมากกดากน คราวหนากอยาเลอกเขา แตในเมองไทยทรสกกนวาเกดวกฤตมาก ทรสกวาเลวรายขนาดนน มนเกดขนเนองจากวาคนไทยโลกแคบ คนไทยไมรจกคนอน ไมรวาทอนเขามปญหาเยอะแยะ ไมตางกนหรอยงกวาเรากม ผมไมไดบอกวาประเทศไทยดนกหนา แตจะบอกวาการทกทกวาเราอยในขนวกฤต จนกระทงตองเรยกทหารเขามานน เปนความเขาใจผดทเกดจากโลกแคบๆ จากคนเหลานนเอง

การปรบตวของสงคมไทยผมเชอวาโดยรากฐานแลวสงคมมนแตกตางกนมากขน ซบซอนขน และ

ประชากรเราเปลยนไป ซงเรองนเปนเรองทไมเกยวกบการเมอง แตเปนเรองชวตประจ�าวน ประชากรเปลยนคอ หนง จ�านวนคนมากขน สอง มการศกษามากขน สาม คนแกมากขน คนทเปนเดกนอยลง และส ระบบการใชชวตของคนในวยทตางกนไมเหมอนเดมอกแลว ทงหมดจะท�าใหสงคมซบซอนและขดแยงกน ซงไมจ�าเปนตองมความหมายเชงลบ แตเปนความขดแยงทเกดจากความตางกน การตดสนใจกตางกน และมนจะมากขน

สงทประชาชนควรจะท�าคออะไร ถาถามผม ผมอยากตอบเลยวา อยาตกใจนกเลยกบเรองความขดแยง ใหถอเปนเรองธรรมดา ถอเปนเรองปกต เถยงกนอยางศวไลซ ทะเลาะกนอยางมอารยธรรม ท�าใหการถกเถยงเรองความรหรอการปะทะกนทางความคดในทสาธารณะเปนเรองปกตทเหนตางกน แลวเรยกรองความสามคคใหนอยลง ความสามคคในความหมายแบบไทยคอใหเราเหมอนๆ กน คดเหมอนกน ความสามคคในแบบทเรยกรองใหคดเหมอนกนนนอนนไมจ�าเปนเลย สงทควรจะท�าคอ ท�าใหคนมวฒภาวะ ใหประชาชนรจกคด รจกเลอก ไมเชออะไรงายๆ แตรจกคดสกหนอย เรยกวาเปนประชาชนทมวฒภาวะ ไมวาคณจะเดกหรอแกกตาม อนนตางหากทนาจะส�าคญ ถาหากประชาชนมวฒภาวะ กหวงวาระบอบการเมองนาจะ liberal ขนในความหมายวาใจกวางหนอย ยอมรบความแตกตาง และปะทะกนอยางสนตในกรอบกตกา นนแหละประชาธปไตย

79

40 ป 14 ตลา

ตองสลายการเมองเหลอง-แดง?ไมตองสลาย ผมคดวาเรองนกเหมอนกน ดเราวตกมากกบสเสอเหลอง–

แดง คอมนกมดานทนาวตก แตในทางกลบกนมนกเปนภาวะปกต ซงไมนาวตกจนเกนไป ถาหากสงคมไทยมความตางเปน 2 ขว จนเกด 2 พรรคการเมองใหญ กใหมนเกดขน แลวในเสอแดงเอง ในเสอเหลองเองกมหลายปก หลายฝาย ซงมนกไมตางกบพรรคการเมองใหญๆ ทกมหลายกลม หลายปก หรอถาในสงคมไทยถงจดหนงทวา การแบงเปนสองสไมสอดคลองกบความคดคน มนหลากหลายกวานน เดยวมนกสลายไปเอง ไมตองตกใจมากนก ประเดนส�าคญคอ รจก ถกเถยงกนอยางมอารยธรรมหนอย เลกใชการขมขคกคาม เลกใชอ�านาจกฎหมายทฉอฉลไมเปนธรรม

กระบวนการยตธรรมกบประชาธปไตยปญหาใหญอกอนหนงทเรายงไมไดพดกนเลย และผมอยากพดมากๆ คอ

หลายสบปมาแลวทสงคมไทยเถยงกนเรองรฐสภา เรองการเลอกตง เรองพรรคการเมอง เรองรฐบาล เกอบ 100% อยในกรอบน แตสงคมไทยไมคดถงเรองศาล ไมคดถงกระบวนการยตธรรมในความหมายกวางทรวมถงต�ารวจ อยการ ศาล และราชทณฑ จนกระทงสงคมไทยเผชญกบภาวะทกระบวนการยตธรรมเขามามบทบาทอยางมาก ไมวาทไหนในโลกเมอระบบการเมองถงจดๆ หนงทตบตนหรอจดทแกปญหาตวเองไมได กระบวนการยตธรรมจะเขามามบทบาทมาก และจะชวยไดมากถากระบวนการยตธรรมนนเทยงตรง เทยงธรรม และยตธรรมจรง แตส�าหรบสงคมไทยบทบาทของกระบวนการยตธรรมกลบยงกอปญหาซ�าเขาไปอก และผมคดวา ในทางวชาการเรารจกกระบวนการยตธรรมนอยเกนไป พวกเขามประวตมรากมาอยางไร เขาคดอยางไรในการตดสนคดเกยวกบเรองความมนคง ซงมจารตอยางหนงทไมเหมอนคดประเภทอน เราเพงเรยนรและจ�านวนไมนอยเรยนรจากประสบการณทเจอหรอจากเหตการณทเกดขนจรง

ผมวาตลอดระยะเวลา 40 ปทผานมา เราพดเรองรฐสภาเรองรฐบาลมาก ผมคดวาเราไดเวลาสะสางกระบวนการยตธรรมแลว แตนผมพดอยางคนไมคอยร คอรไมพอทจะบอกวา เราจะไปเรมตรงไหน จะไปจบตรงไหน อนนผมฝากผร และตองคดจรงจง ระบอบประชาธปไตยทกระบวนการยตธรรมไมเขมแขงนน เปนไปไมได

ระบอบประชาธปไตยยงตองอาศยกระบวนการยตธรรม อยาลมวา ระบอบ

80

40 ป 14 ตลา

ประชาธปไตยทผมบอกคอ คนขดแยงกนไดอยางสนตภายใตกรอบกตกา กรอบกตกานนกระบวนการยตธรรมตองเขามาชวยในการตดสนเรองทมนตดสนกนไมลง ซงมบอยและมอยทกสงคม คอตดสนกนไมไดวาอะไรดกวา อะไรถก อะไรผด เพราะบางทมนถกทงคหรอผดทงค บางอยางมดมเสย กระบวนการยตธรรมตองมสวนชวย ซงตองหมายถงกระบวนการทมคณภาพ มความรอบรทนสมย และตดสนอยางเทยงธรรมไมเอนเอยง และหมายถงอนญาตใหมการปรบเปลยนไดเมอมการตดสนทผดพลาด ค�าตดสนนนไมตายตว หรอตายตวในระยะหนง ผมคดวา ในประเทศไทยกระบวนการอยางนยงออนแอมาก และสงคมไทยยงพดกนนอย แมวาในปจจบนกระบวนการยตธรรมจะนาสงสย หรอมปญหา แตกมแตการประณาม หรอไมกมแตการยนยนวาคณตองเชอ เรานาจะไปใหพนแตเพยงแคบวกหรอลบ ผมอยากเหนการศกษาการถกเถยงกนอยางมคณภาพเกยวกบเรองการปรบปรงกระบวนการยตธรรม เพราะอยางทย�าวา ในระบอบประชาธปไตยทมคณภาพ คณตองการกระบวนการยตธรรมทมคณภาพดวย

14 ตลา ไมใชชยชนะของประชาชน?14 ตลาเปนเหมอนประตทเปดออกใหกบสงทเรยกวา

ประชาธปไตยและระบบการเลอกตง 14 ตลาคอชวขณะทสถาปนาระบบการเลอกตงจนแมทหารจะออกมาท�ารฐประหารไมรตอกครง กไมสามารถปฏเสธไดวาตองรบกลบสระบบการเลอกตง ถงแมจะดานกเลอกตงธปไตยวาแยอยางนนอยางน ดาเชาดาเยน กยงตองสญญาวาจะกลบสระบบเลอกตง 14 ตลาคอภาวะทท�าใหอยางนอยทสด มประชาธปไตยทท�าใหประชาชนมสทธลงคะแนน ประชาชนมสทธมเสยง 1 คน 1 เสยง ถงแมทกวนนจะมคนดา และไมเชอวาประชาชน 1 คน 1 เสยงเทาๆ กน แตวามนกไดกลายเปนสญญาประชาคมเรยบรอยแลวตงแต 14 ตลา เพราะฉะนนจะเหวยงกลบไปเปนมองไมเหนความส�าคญของ 14 ตลา ในดานทเกยวกบประชาธปไตยของประชาชนเลย

ในทำงวชำกำรเรำรจกกระบวนกำรยตธรรมนอยเกนไป พวกเขำมประวต มรำกมำอยำงไร เขำคดอยำงไรในกำรตดสนคดเกยวกบเรองควำมมนคง ซงมจำรตอยำงหนงทไมเหมอนคดประเภทอน

81

40 ป 14 ตลา

นน ผมวามองอยางนนไมได 14 ตลาคอการทลายเขอน อาจจะยงทะเลาะกนไปตอวาเสรภาพควรจะมมากนอยแคไหน แตอยางนอยคณจะบอกวาเสรภาพไมส�าคญนนไมไดอกแลว ผมมองวา 14 ตลาคอจดเปลยนจดนน n

82

40 ป 14 ตลา

40 ปราชาชาตนยมประชาธปไตยประจกษ กองกรต

ในบรรดางานวชาการเกยวกบเหตการณ 14 ตลา หนงสอเลมหนงท “ตองอาน” ไดแก และแลวความเคลอนไหวกปรากฏ: การเมองวฒนธรรมของนกศกษาและปญญาชนกอน 14 ตลา ของประจกษ กองกรต นกวชาการรนใหมแหงคณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ประจกษเนนย�าเสมอวา อดมการณและกระแสภมปญญาทเปนฐานของเหตการณ 14 ตลานน มใชเปนหนงเดยวกน หากแตมลกษณะลกผสม ทส�าคญ ภาวะดงกลาวยงไดสงมอบมรดกสบเนองมาถงการเมองในปจจบนดวย แตกเปนไปในลกษณะทมพลวตไมหยดนง และขณะทเราก�าลงจะเฉลมฉลองวาระ 40 ป 14 ตลาอยนน ประจกษกลบเสนอวา สงคมไทยตองก าวข ามมรดกชนส�าคญของ 14 ตลา เพอม งไปส ประชาธปไตยทแทจรง

เรยบเรยงจากงาน “เสวนาวาดวยเรองคนเดอนตลา” วนท 13 ก.ค. 56 ณ ราน Book Re: public จ.เชยงใหม

ภาพ

: ผจด

การ

มรดก 14 ตลากลายพนธครบรอบ 40 ป 14 ตลา ผมอยากจะพดถงมรดกท 14 ตลาทงไวใหสงคม

ไทย นนคอมรดกทางอดมการณทผมเรยกวา “ราชาชาตนยมประชาธปไตย” ทงนตองเขาใจกอนวา ความคดของขบวนการนกศกษา-ประชาชนตอน 14 ตลา ไมมเอกภาพมาตงแตตน ทวาเปนการผสมกนของอดมการณหลายชดเพยงแตม จดรวมคอโคนลมเผดจการทหาร อดมการณเหลานนมตงแตซายออนๆ สงคมนยม คอมมวนสต เสรนยมประชาธปไตย และอดมการณแบบกษตรยนยม สวนทผมเรยกวาราชาชาตนยมประชาธปไตย คอ การน�าเอารปแบบกษตรยนยมแบบเกามารอฟนบวกกบอดมการณประชาธปไตย

จนถงปจจบน ในขณะทอดมการณชดอนทเตบโตมาจาก 14 ตลาอาจจะ ลมสลายไปบาง ออนแอไปบาง อยางเชนสงคมนยม คอมมวนสต หรอเสรนยมซงผมคดวาไมเคยแขงแรงในสงคมไทย แตอดมการณทตกทอดมาจาก 14 ตลาและยงทรงพลงทสด คออดมการณราชาชาตนยมประชาธปไตย ซงผมเชอวาเปนอดมการณหลกทครอบง�าสงคมไทยอย เปนเพดานความคดของคนในสงคม รวมถงคนทตอสทางการเมองดวย เปนกรอบจ�ากดจนตนาการทางการเมอง เรยกวาเปนประชาธปไตยแบบจนตกรรม (Imagined Democracy) เมอคนคดถงประชาธปไตย จะไมหนไปจากกรอบราชาชาตนยมก�ากบ คอเปนประชาธปไตย ทมค�าคณศพท เปนประชาธปไตยรปแบบไทยๆ และผมคดวานเปนสงทตกทอดมาจาก 14 ตลา

ผมคดวามความตอเนองอยางนาประหลาดระหวางขบวนการตอตานระบอบทกษณทกอตวขนเมอปลายป 2548 จนน�ามาซงการรฐประหาร 19 กนยายน 2549 กบขบวนการ 14 ตลาคม 2516 โดยเฉพาะในมมของคนทเคลอนไหวเอง ถาอานงานของคณสนธ ลมทองกล คณค�านณ สทธสมาน จะพบวาเขามองวา 19 กนยา คอ “14 ตลา ภาคสอง” 19 กนยาเปนความตอเนองของ 14 ตลา ไมไดแยกขาดจากกน1 เราอาจมองเหนความตอเนองทางอดมการณทพวกเขาก�าลงท�าระหวางการคดคานระบอบทกษณกบสงทขบวนการ 14 ตลาเคยท�า อยางไรกด ในตอนแรกเหมอนกบมความตอเนอง โดยราชาชาตนยมแบบ 14 ตลาถกน�ามา

ค�านณ สทธสมาน, ปรากฏการณสนธ : จากเสอเหลองถงผาพนคอสฟา 365 วนแหงการโคนลมระบอบทกษณ (กรงเทพฯ : บานพระอาทตย, 2549)

1ค�านณ สทธสมาน, ปรากฏการณสนธ : จากเสอเหลองถงผาพนคอสฟา 365 วนแหงการโคนลมระบอบทกษณ (กรงเทพฯ : บานพระอาทตย, 2549)

84

40 ป 14 ตลา

ผลตซ�าอกครงในป 2548-2549 แตเมอดไปจะพบวาไมเหมอนกนเสยทเดยว หากมลกษณะทกลายพนธไประดบหนง กลาวคอ จาก “ราชาชาตนยมเพอประชาธปไตย” เปลยนไปเปน “ประชาธปไตยเพอราชาชาตนยม” หรอจาก “ราชาชาตนยมแบบมประชาธปไตย” เปน “ราชาชาตนยมแบบไมมประชาธปไตย”

ค�าส�าคญ (key words) ทนาสนใจส�าหรบเรองน เชน “พงพระบารม” ค�านผลตซ�าจากตอน 14 ตลา “ถวายคนพระราชอ�านาจ” ค�านมความคาบเกยวกนระหวาง 14 ตลา กบป 2548-2549 สวน “เราจะสเพอในหลวง” และ “ปกปองสถาบน” เปนประดษฐกรรมใหมของขบวนการคณสนธ ไมมค�านตอน 14 ตลา

เผดจการคณะราษฎร“ราชาชาตนยมประชาธปไตย” เรมถกผลตขนในชวง 4-5 ปกอน 14 ตลา

และมาแรงในชวง 2 ปกอน 14 ตลา โดยเปนการรอฟนอดมการณกษตรยประชาธปไตยกบราชาชาตนยม 2 ค�านรวมกนเกดเปนวาทกรรมทผมเรยกวา “ราชาชาตนยมประชาธปไตย”

“กษตรยประชาธปไตย” มทมาจาก 4-5 แหลงดวยกน แหลงแรก ไดแก งานสารคดการเมองหลงสงครามโลกครงท 2 เชนเรอง พระปกเกลากบชาตไทย (2489) ของเปรมจต วชรางกร งานเหลานเสนอวา คณะราษฎรปกครองประเทศแบบเผดจการ ลดรอนสทธเสรภาพของประชาชน ในขณะทรชกาลท 7 เปนนกประชาธปไตยทแทจรง งานเหลานเฟองฟอกในยคจอมพลสฤษด ธนะรชต ซงสมยนเรมมแนวคดใหจดท�าพระบรมราชานสาวรยของรชกาลท 7 เพอใหประชาชนสกการะในฐานะทเปนประมขผวางรากฐานประชาธปไตยของไทย

อกแหลงทนาสนใจคอ นตยสาร สงคมศาสตรปรทศน ทถกมองวาเปนนตยสารหวกาวหนาในชวงกอน 14 ตลา ซงกกาวหนาในหลายมต แตมตหนงท สงคมศาสตรปรทศน ไดสรางไวคอ การท�าใหปรด พนมยงค และคณะราษฎร รวมทงการปฏวต 2475 เปนผราย ขณะทรชกาลท 7 และฝายนยมเจาถกมองวาเปนเหยอ ผถกกระท�าจากคณะราษฎรทกระหายอ�านาจ ในขณะทพระองคไมเคย เรยกรองอะไรเลย

อกแหลงทน�ามาซงวาทกรรมกษตรยประชาธปไตยคอ งานวชาการ คนทส�าคญมาก ไดแก ชยอนนต สมทวณช เขาเรมผลตงาน เชน สตวการเมอง ในป 2514 ซงเปนหนงสอวชาการรนบกเบกเกยวกบประวตศาสตรการเมองป 2475 บทความทรวมอยในหนงสอเลมนใชวาทกรรม “ชงสกกอนหาม” มาท�าให

85

40 ป 14 ตลา

เปนวชาการมากขน พยายามท�าใหเหนวาประชาชนไทยขณะนนยงไมพรอมจะมประชาธปไตยเพราะขาดการศกษา ดงนน 2475 จงเปนการยดอ�านาจ เปนการรฐประหารอยางหนงเทานน ไมใชการปฏวตเปลยนแปลงไปสประชาธปไตยท แทจรง ชยอนนตพยายามอธบายวา 2475 เปนการถายโอนอ�านาจจากสถาบนกษตรยไปสระบบราชการ โดยประชาชนไมไดมสวนรวมและอ�านาจไมไดตกถงมอประชาชน ซงค�าอธบายนเปนการลดทอนความส�าคญของ 2475 ลงไป ท�าใหเรอง “ชงสกกอนหาม” ไมเปนแควาทกรรมทางการเมอง แตถกท�าใหเปนทฤษฎโดยมการอธบายทางวชาการทหนกแนน มเชงอรรถอาง มเอกสารประวตศาสตรมายนยน ซงทรงอทธพลมากจนทกวนน นคอวาทกรรมทถกผลตออกมาโดยกลมกษตรยนยมชวงกอน 14 ตลา และยงไมสามารถแกะออกไดจากการรบรในจตส�านกของประชาชน

สวนอกแหลงหนงคอ บนทกความทรงจ�าทถกผลตโดยนกโทษการเมองกลมกษตรยนยมทตอสเพอท�าลาย 2475 และรอฟนระบอบกษตรยกลบมา แต ในทสดพายแพตอคณะราษฎร สวนใหญพวกเขาเปนผมสวนรวมในเหตการณกบฏบวรเดช เชน จงกล ไกรฤกษ พระยาศราภยพพฒน ม.ร.ว.นมตรมงคล นวรตน พายพ โรจนวภาค รวมทง สอ เสถบตร บนทกเหลานพยายามน�าเสนอเรองของพวกเขาเองในฐานะผตกเปนเหยอของเผดจการคณะราษฎร โดยเฉพาะจอมพล ป. พบลสงคราม นกเขยนกลมนเปรยบจอมพล ป. เปนฮตเลอรและมสโสลน ซงเปนการเปรยบทผดฝาผดตวเยอะมาก เมอประกอบกบภาพเหตการณ 2475 ทเปนลบ ผอานบนทกเหลานจะรสกรวมกบชะตาชวตของอดตนกโทษการเมอง ซงเปนเหยอของอ�านาจเผดจการทยดอ�านาจไปจากเจา ประชาธปไตยทคณะราษฎรเอามาใหประชาชนเปนประชาธปไตยแบบจอมปลอม คณะเจาพยายามจะสเพอเอาประชาธปไตยกลบมาใหประชาชนแตกแพ จะเอาอ�านาจกลบมาใหรชกาลท 7 ซงเปนวรบรษตวจรง ทวาภารกจนนลมเหลว จนในทสดตองล�าบาก ถกจองจ�าหรอถกเนรเทศไปอยตางประเทศ

แรงบนดาลใจส 14 ตลาปรากฏวา ตอมาวาทกรรมกษตรยนยมทถกผลตโดยนกเขยน นกวชาการ

และรอยลลสตน ถกหยบขนมาโดยขบวนการนกศกษา 14 ตลาทสกบรฐบาลจอมพลถนอม กตตขจร โดยเชอวาจะท�าลายความชอบธรรมของระบอบถนอม-ประภาส พดอกแงคอ น�าวาทกรรมกษตรยประชาธปไตยมาใชเพอจะชใหเหนวา

86

40 ป 14 ตลา

รฐบาลถนอม-ประภาสไมเปนประชาธปไตยอยางไร จบเจามาชนกบทหารแลวผลตสงซงพสดารมากในแงประวตศาสตรนพนธ นนคอเชอมตวเองกบรอยลลสต นกศกษาในขณะนนรสกวาตวเองไดแรงบนดาลใจจากอดตนกโทษการเมอง กบฏบวรเดช และรชกาลท 7 ตวเองก�าลงจะสบทอดภารกจในการตอสเพอประชาธปไตยซงถกขโมยไปโดยกองทพ กลายเปนวาถนอม-ประภาสกลายเปนลกหลานจอมพล ป. และคณะราษฎร ซงพสดารมาก ตอนนนเวลานกศกษามองคณะราษฎร เขามองไมเหนคณะราษฎร แตมองเปนคณะปฏวตของกองทพ ประวตศาสตรกลบตาลปตร นกศกษากอน 14 ตลาไมไดโยงตวเองวาเปนลกหลานคณะราษฎร แตมองตวเองเปนลกหลานของนกโทษการเมอง-กบฏบวรเดช

งานของ ม.ร.ว. เสนย ปราโมช รอยลลสตคนส�าคญอกคนหนง กถกผลตซ�าในหนงสอหลายเลมกอน 14 ตลา ซงอธบายวา ประชาธปไตยของไทยมมาตงแตสมยพอขนรามค�าแหง มมากอนยโรป มประชาธปไตยโดยไมตองมรฐสมยใหม ไมตองมสทธเลอกตง มแคกระดงใหคนไปสนกพอ และสรปวา “เมอป 2475 เราไดโคนตนโพธตนไทรใหลมลง แลวน�าตนต�าแยไปปลกแทนท ทกวนนฝงทวยจงพากนคนคะเยอ และมความเหนพองตองกนวาตนต�าแยนใชไมได ตนต�าแยนคอคณะราษฎร ทกวนนเรามแคเสอประชาธปไตยทมาใสแบบขาดๆ วนๆ ไมมประชาธปไตยจรงๆ”

ในสมยกอน 14 ตลา หนงสอทยกยองกนมากเลมหนงทเรยกวา “หนงสอเลมละบาท” ทกคนทศกษาเรอง 14 ตลาตองรจกหนงสอ 3 เลม ไดแก “ภยขาว”2 “ภยเขยว”3 และ “ภยเหลอง”4 หนงสอ “ภยเขยว” ของนกศกษาเชยงใหมกลม “วลญชทศน” พมพ พ.ศ. 2514 มบทบาทมากในชวงนน ซงภยเขยวหมายถงภยคกคามประชาธปไตยจากกองทพ บทความในหนงสอ “ภยเขยว” นาสนใจ เพราะเปนการผลตซ�าอดมการณกษตรยนยม เชน ในบทความเรอง “ทหารกบปญหาการเมองไทย” มการตงค�าถามวา รฐบาลของจอมพลถนอมคออะไร ค�าตอบคอ มรดกทางการเมองของคณะราษฎรจากการปฏวต 2475 ททหารเปนหวแรงส�าคญในการยดอ�านาจแตอางเหตผลวาเพอประชาชน เปนเหตใหทหารเคยชนกบการ

2ภยขาว พมพโดยนกศกษาธรรมศาสตรกลม “สภาหนาโดม” เมอป 2514

3วลญชทศน ฉบบภยเขยว ปท 1, ฉบบท 2 (กนยายน-พฤศจกายน 2514).

4สงคมศาสตรปรทศน ปท 10, ฉบบท 4 (เมษายน 2515).

87

40 ป 14 ตลา

ใชอ�านาจเพราะมาดวยการใชก�าลงและใชวธการนเรอยมา โดยครอบครองต�าแหนงสงสดเสมอและก�าจดสงอนใหออกนอกทางไปอยางทท�ามาแลวกบรชกาลท 7 นเปนการเลาประวตศาสตรอกแบบหนงและบอกวา “ภยเขยว” มมาตงแต 2475 แลว

กษตรย-ชาต-ประชาธปไตยสดทายในชวง 2-3 ปกอน 14 ตลา กระแส “กษตรยประชาธปไตย” แรง

มาก โดยผกกบราชาชาตนยมหลอมรวมเปนวาทกกรรมใหม ซงวาทกรรมนสถาบนกษตรยมวรรณะสงสด เปนทงนกชาตนยมแบบเกาซงปกปองเอกราชของชาตไทยไว และนกศกษากอนชวง 14 ตลา กบวกความเปนประชาธปไตยเขาไปในวาทกรรมน ชาตกบสถาบนกษตรยเปนสงเดยวกน และทเราอยรอดเปนชาตไทยจนทกวนนไดกเพราะพระปรชาสามารถ การเลงการณไกลของสถาบนกษตรยตงแตสมยรชกาลท 5 สถาบนกษตรยกลายเปนศนยรวมจตใจและความสามคคของคนในชาต ทงในยามทประเทศถกภยคกคามจากมหาอ�านาจภายนอก และเปนทพงจากภยคกคามภายในซงไดแกพวกแอบอางการปกครองเพอประชาชนแตจรงๆ คอเผดจการ สถาบนกษตรยตอสเพอประชาชนทงในแงรกษาชาต เอกราช และปกปองประชาธปไตยไวดวย

อกวาทกรรมหนงทนกศกษาน�าเสนอคอ รชกาลปจจบนทรงเปนสดยอดของผปกครอง เพราะทานคอรชกาลท 7 บวกกบรชกาลท 5 วาทกรรมเดมเกดมาพรอมกบการเฉลมฉลองรชกาลท 5 พรอมกบความเปนชาตนยม และ วาทกรรมกษตรยประชาธปไตยชรชกาลท 7 ในฐานะกษตรยทตอสเพอประชา - ธปไตย สวนวาทกรรมราชาชาตนยมประชาธปไตยบอกวา เราก�าลงมผน�าคอรชกาลปจจบนทเหนอกวาทง ร. 7 และ ร. 5 เพราะทานทรงท�าทงสองอยางในเวลาเดยวกน

บทความทคลาสสกทสดในความคดผมคอ บทความของคนทใชนามปากกาวา “นกศกษา” เขยนลงในวารสารชอ ลอมฟาง ซงเปนวารสารทสาย พคท. ผลกดนใหพมพออกมา เปนวารสารทน�าเสนออดมการณสงคมนยมคอมมวนสตแบบกาวหนามาก ตพมพงานของฝายซายจ�านวนมาก แตในขณะเดยวกนกผลตงานของราชาชาตนยมประชาธปไตยออกมาดวย

บทความนเรมบรรยายแบบราชาชาตนยมกอนวา “กษตรยพาชาตหลดพนจากการเปนขขาตางชาตโดยอาศยความสามารถทางการฑต รกษาเอกราช

88

40 ป 14 ตลา

ความเปนไทยไวได การทชาตไทยของเราภายใตการน�าของพระมหากษตรยอนประเสรฐและบรรดาขาราชบรพารทเปยมไปดวยความจงรกภกดและความรกชาต สามารถฝาภยนตรายมรสมในลกษณะของการลาเมองขนของตางชาตไวได เปนการพสจนความสามารถพเศษทางดานสตปญญาดวยการน�าของสถาบนกษตรยอนประเสรฐ และเปนลกษณะส�าคญทควรจะเชอมนไดวาชนชาตไทยของเราเหมาะสมและพรอมทจะรบการปกครองระบอบประชาธปไตย”5 ผเขยนฉลาดทบรรยายวา ถาเรารอดจากการลาอาณานคมมาได เรากพรอมทจะปกครองระบอบประชาธปไตย อนนเปนราชานยมอกรปแบบหนงทเสรมมตประชาธปไตยเขาไป คอตองเปนชาตประชาธปไตยภายใตการน�าของพระมหากษตรยและขาราช บรพารผจงรกภกด ในตอนจบนนผเขยนยกยองวา ร.7 ทรงวางรากฐานการปกครองระบอบประชาธปไตยและพระราชทานรฐธรรมนญแกประชาชน ทงยงคนอ�านาจแกประชาชนดวยโดยการสละราชสมบต แตนาเสยดายทผเขารบผดชอบบรหารบานเมองสวนมากกลายเปนผใชอ�านาจหนาทไปในทางชวยเหลอเกอกลนกฉวยโอกาสหาความร�ารวย จนกลาวไดวายคประชา ธปไตยจอมปลอมไดเกดขนแลวในยคปจจบน

และยงมเอกสาร “กลมเรยกรองรฐธรรมนญ” ซงถาจะเขาใจเอกสารฉบบนตองเขาใจวาทกรรมราชาชาตนยมและกษตรยประชาธปไตยทหมนเวยนอยในหมนกศกษา เอกสารนเปนเอกสารเรยกรองรฐธรรมนญทแจกตอนเชาวนท 13 ตลาคม 2516 จนเกดเหตการณ “13 กบฏ” ซงเอกสารเรยกรองรฐธรรมนญฉบบนอางองแรงบนดาลใจจาก พระราชหตถเลขาของ ร.7 ตอนทสละราชสมบต พระราชหตถเลขานไมไดถกหยบ

5นกศกษา (นามแฝง), “ภาระหนาทของผรกชาต,” ใน ลอมฝาง ฉบบชยชนะ (กรกฎาคม 2516).

ค�าส�าคญของเพลงคอค�าวา “พทกษราชนย” “ปกปองแผนดน” จะเหนวาไมมค�าวา “ประชาธปไตย” อยในนแลว

89

40 ป 14 ตลา

มาอยางไมไดตงใจ แตเปนสวนหนงของยทธวธการตอสทถกก�ากบดวยวาทกรรมราชาชาตนยมประชาธปไตยทอยเบองหลง

วาทกรรมตางๆ เหลาน จากทเปนแควาทกรรมบนหนากระดาษ ไปปรากฏเปนจรงในการตอสบนทองถนนของนกศกษาในชวง 14 ตลา ผมคดวานเปน ครงแรกทขบวนการมวลชนทตอสเพอประชาธปไตยชธงเรองราชาชาตนยมบนทองถนนและใชวาทกรรมนตอสกบรฐบาลทเขามองวาไมชอบธรรม

ในทสด กลายเปนวาเหตการณ 14 ตลามาตอกย�าในสงทนกศกษาคดและเชอ นนคอ เปนจรงทกษตรยกบประชาธปไตยเปนสงเดยวกน กษตรยทรงตอสเพอประชาธปไตย

เราจะสเพอในหลวงกลบมาทป 2548 ภาพคณสนธสวมเสอ “เราจะสเพอในหลวง” ปรากฏครง

แรกเมอวนท 15 กนยายน 2548 การชพระบรมฉายาลกษณไมใชเรองใหม แตสโลแกน “เราจะสเพอในหลวง” อนนเปนเรองใหม จดก�าเนดเรองนไปคนเจอจากนตยสาร Positioning (ธนวาคม 2548) ในเครอผจดการทสมภาษณคณสนธวาเสอ “เราจะสเพอในหลวง” เกดมาไดอยางไร คณสนธตอบวา “ตอนแรกทท�าเพราะเหนวาในหลวงถกละเมดพระราชอ�านาจไปเยอะ กเลยท�าวาเราจะสเพอในหลวง และตองการใหถวายพระราชอ�านาจคนใหในหลวง” เมอถามถงความเหมาะสม คณสนธ ตอบวา “ไมทราบเหมอนกน ค�าวาเหมาะสม การทเราจะท�าเสอเราสเพอในหลวง ไมใชเรองเสยหาย อาจจะเสยหายในแง public ซงอาจจะบอกวา การดงเรองในหลวงมาพด อยางกรณเรองวดพระแกว เราจบไปแลว เราไดพดในสงทเราตองการพดไปแลว แตรฐบาลกตอบค�าถามไมได” เมอถามวาตอนน “เสอเหลอง” เปนสญลกษณในการรบรขอมลขาวสารของประชาชนไปแลว คณสนธตอบวาใช มนเหมอนยหอคอการถวายพระราชอ�านาจคนใหในหลวง

ในขณะทคณค�านณ สทธสมาน โปรดวเซอรรายการเมองไทยรายสปดาหและมนสมองเบองหลงคณสนธ บอกวาคณสนธและพวกชธง 2 ผนหลก คอถวายคนพระราชอ�านาจและการพงพระบารม เพราะวกฤตของบานเมองรายแรงเกนกวาทจะดบลงไดดวยวธปกต ไมวาผลลพธจะเปนอยางไรพวกเราขอเพยงแคเดนใหสดธงน�าทหวงพงพระบารมเสยกอน

รายการเมองไทยรายสปดาหสญจรครงท 8 มการถวายสตยปฏญาณตอหนาพระบรมฉายาลกษณในหลวงวา จะรวมกนท�าทกวถทางเพอใหเกดกระบวนการ

90

40 ป 14 ตลา

ถวายคนพระราชอ�านาจเพอใหเกดการปฏรปการเมอง ครงถดไปนดผชมนมไปวางดอกไมหนาพระอนสาวรยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ร.6 ทสวนลมพน และมาจบลงทเดอนกมภาพนธปถดมาดวยการถวายฎกาผานส�านก-ราชเลขาธการ ซงชยอนนต สมทวณช ผทผลตงานเรอง สตวการเมอง เปนคนรางฎกา โดยคณสนธเปนคนขอใหรางเพราะชยอนนตเปนคนท�ามาตงแต 14 ตลา เขาใจหลกคดเรองกษตรยประชาธปไตยเปนอยางด ตอมากน�าไปสการขอนายกรฐมนตรพระราชทาน ซงเปนตรรกะทสบเนองจากธง 2 ผนน

คณค�านณบอกตอวา คณสนธพดถงในหลวงมากเปนพเศษในชวงป 2548-2549 เพราะเลงเหนภยนตรายทกรายใกลพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในมมมองของพสกนกรคนนจงไมใชทรงเปนแคเพยง “ธรรมราชา”เทานน หากทส�าคญคอ พระราชสถานะททรงเปนหลกชยและทพงสดทายของบานเมองในชวงรอยตอของระบอบ ท�าใหพระองคเปนเสมอนรฐบรษ ในความหมายของ statesman จงเปนหนาททประชาชนจะตองรวมพลงหนนชวยพลงของพระองค เพอใหการแกไขปญหาบานเมองลลวง คณค�านณอธบายตอวา สงทคณสนธท�าคอการกลบไปหาหลกการลทธ “ราชประชาสมาสย” ท ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมชไดวางไว ซงตอเนองมาตงแต 2516-2548 และคณสนธไดรบอทธพลจาก ม.ร.ว. คกฤทธในบทสนทนาเรอง “การเมองไทย” ตพมพใน วารสารธรรมศาสตร ป 2515 หลกการนคอ พระเจาอยหวกบประชาชนอาศยซงกนและกน

คณค�านณยงเลาถงการจดรปแบบเวทปราศรยและการเคลอนขบวนไปถวายฎกาในหลวงวาเตมไปดวยภมปญญาไทย มพระพทธรปตงอยบนโตะหมบชาของผปราศรย ถดมาเปนพระบรมฉายาลกษณของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ เบองซายเปนระฆงโบราณใหญน�ามาจากวดชนะสงคราม กอนพดจะมการลนระฆงทกครง (นคอการกลบไปหาสมย พอขนราม เพอเปนสญลกษณวาการชมนมเปนไปเพอรองทกขตอองคพระประมข) สวนเบองหนามธงสด�าสญลกษณของจตคามรามเทพดขงขง ซงเมอรวมกบการมพระเทศนตอนค�าและมการท�าวตรเชา ตกบาตรพระสงฆ 99 รป ท�าใหคณค�านณอางวาการชมนมวนนนไมเหมอนการชมนมครงใดทมมากอนหนาในประวตศาสตร แตในความเปนจรงแลวมนไมไดแปลกอะไร ถาไปดตอน 14 ตลา องคประกอบในการชมนมกเหมอนกนคอ ชาต-ศาสน-กษตรย อยางเดยวท 14 ตลาไมมคอ จตคามรามเทพ

91

40 ป 14 ตลา

ลกเสอชาวบานยคดจตอลม.ร.ว. คกฤทธเคยกลาววา “ค�าวาพระเจาอยหวนน ผม

ไมไดหมายถงสถาบนพระมหากษตรย เพราะถาหมายถงสถาบนพระมหากษต รย ย อมหมายถงการกลบไปสมยระบอบสมบรณาญาสทธราชย ซงผมเหนวาเปนเรองทผานไปแลว เรากไมตองการทจะกลบไปอยางนน แตผมหมายถงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวองคนในฐานะบคคล ซงอาจจะใหฐานะความเปนผน�าไดและอนทจรงทานกไดพสจนพระองคเองวาทรงเปนผน�าอย”

คณสนธน�าตรรกะนมาปดฝนใช โดยบอกวาวฏจกรชวรายของรฐบาลทกษณ เชนการฉอฉล การผกขาดอ�านาจ จะยตลงไดกดวยหลกราชประชาสมาสย คอความเปนอนหนงอนเดยวกนระหวางพระมหากษตรยกบประชาชน อนเปนหลกดงเดมของระบอบประชาธปไตยทมพระมหากษตรยทรงเปนประมข ซงเปนทประจกษชดวา กลมทนผกขาดทเขาครองอ�านาจรฐตองการสรางหลกนตธรรมขนใหมเพอลมลางหลกนตธรรมเดมทมความเปนอนหนงอนเดยวกนระหวางพระมหากษตรยกบประชาชน คณค�านณอธบายตอดวยวา สงทกลมทนผกขาดจะท�าคอ น�าตวเองไปแทรกกลางระหวางสถาบนพระมหากษตรยกบประชาชน ท�าใหสถาบนพระมหากษตรยกบประชาชนหางเหนกนและตวเองจะกลายเปนผน�าใหมทเปนศนยรวมจตใจของประชาชน

คณค�านณยงโยงการคดคานระบอบถนอม-ประภาสมาสการคดคานระบอบทกษณ บอกวาสงทคณทกษณท�าเปรยบเหมอนเหตการณลาสตวททงใหญฯ ภาคดจตอล เหมอนอยางไร ถาใครจ�าเหตการณนองสาวคณทกษณใชเครองบนของกองทพอากาศซ 130 ขนคนไปรวมงานวนเกดและงานขนบานใหมทเชยงใหมได คณค�านณเอาเรองนมาจดกระแสแลวจดตด คนไมพอใจ คณค�านณและคณสนธบอกวา เปนการใชอ�านาจแบบทถนอม-ประภาส-ณรงคเคยท�าตอนเอาเฮลคอปเตอรไปลาสตวททงใหญฯ

นอกจากน ยงมการหยบค�าขวญของ 14 ตลามาแปลง ซงตอน 14 ตลา บอกวา “เอาประชาชนของเราคนมา เอาเพอนของเรา

14 ตลาใชวาทกรรมราชาชาตนยม ลมลางเผดจการทหารและตอสเพอประชาธปไตย แต 19 กนยาลมลางประชาธปไตยเพอราชาชาตนยม

92

40 ป 14 ตลา

คนมา” เพอเรยกรองรฐบาลใหปลอย 13 กบฏทถกจบ สวนค�าขวญของพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตยคอ “เอาประเทศไทยของเราคนมา” จะเหนวามการอางองกลบไปหา 14 ตลาตลอด เปนการคดวาสงทตนเองก�าลงท�าคอการสานตอภารกจ 14 ตลา ซงนาสนใจ

ทมคนชอบไปลอวา สอผจดการคอวทยยานเกราะสมยใหม พนธมตรฯ คอลกเสอชาวบานสมยน เอาเขาจรงแลวเขาเขาใจตวเองแบบนนจรงๆ คณสนธเคยพดกบคณค�านณวา “นณๆ พวาพวกเราเปรยบเสมอนลกเสอชาวบานยคดจตอล” นเปนค�าพดทคณสนธพดตงแตตน เปนความเขาใจของแก

มค�าปราศรยทโดงดงในรายการเมองไทยรายสปดาหสญจร คอ “ชาตประกอบดวย 2 อยางเทานนเองใหจ�าเอาไว ประกอบดวยศาสนาและพระมหา-กษตรย ไมใชอยางอน ไมใช 30 บาทรกษาทกโรค ไมใชอะไรทงสน เมอใดศาสนาออนแอ พระมหากษตรยกจะออนแอ เมอใดพระมหากษตรยออนแอศาสนากจะออนแอดวย” และ “พระมหากษตรยเปนกนชนสดทายของสงคมไทยทพวกเราพงพาไดเมอผน�าไรคณธรรม แตเมอใดทพระมหากษตรยกลายเปนตรายางในทางการเมองไปแลว ประเทศชาตถกซอขายได วนนนกจะเปนวนทเราไมมอะไรเหลออกแลว แมกระทงจตวญญาณ”

และมเพลงหนงทแตงขนในชวงการชมนมเพอสนบสนนการตอสของ พนธมตรฯ ชอเพลง “เทยนแหงธรรม” แตงโดยเธยรพงศ พลอยเพชร รองวา “ประเทศของเรา เราหวง ดงดวงชว หากใครย�ายพรอมพลถงตายไมหวน จะขอเปนยามรกษาแผนดน ขอเอาชวนพทกษราชนย ขอเอาพระธรรมน�าหนาเขาฝาประจน ตาตอตา ฟนตอฟน ใหมนรไป” ค�าส�าคญของเพลงคอค�าวา “พทกษราชนย” “ปกปองแผนดน” จะเหนวาไมมค�าวา “ประชาธปไตย” อยในนแลว หลงจากนนค�าวา “สตวการเมอง” กกลบมาในการชมนม เพราะเขามองวาระบอบการเมองในสภามนเลวราย ถกยดครองโดยคนไมด เปนการเอาวาทกรรมสตวการเมองกอน 14 ตลามารอฟน ดดแปลง ประยกตใหเขากบปจจบน

ประชาธปไตยเสรนยม + พระมหากษตรยชวงกอน 14 ตลา มงานวชาการทถกผลตขนเพอยกระดบความชอบธรรม

ใหกบราชาชาตนยมและกษตรยประชาธปไตย ชวงรฐบาลทกษณกมงานวชาการออกมาชดหนงและยงผลตอยจนถงทกวนน ทพยายามจะสรางทฤษฎใหมขนเกยวกบราชาชาตนยมประชาธปไตย ยกตวอยาง 3 คน ไดแก ธรยทธ บญมน�าเสนอ

93

40 ป 14 ตลา

เรองประชาธปไตยทตองมคณธรรมทน�าโดยสถาบนพระมหากษตรย นครนทร เมฆไตรรตนเขยน พระผทรงปกเกลาประชาธปไตย (2549) ซงเปนการพยายามเขยนประวตศาสตรไทยใหมทยงอย ในกรอบราชาชาตนยม ถาสงเกตจาก ชอหนงสอจะอางองถงพระปกเกลาฯ ดวย เปนการตงชอทฉลาดมาก และเอนก เหลาธรรมทศนเขยน ทกษณา-ประชานยม (2549) อธบายวาประชาธปไตยไทยทใชอยในปจจบน ทไปลอกเลยนตะวนตกสมยใหม ใชไมได ตองกลบไปหาประชา - ธปไตยแบบผสมแบบกรกโบราณทแกอางวา สงทอรสโตเตลวางไวเปนระบอบ การปกครองทดทสด เปน mixed government เปนการใชอ�านาจรวมกนระหวางกษตรย ขนนาง อ�ามาตย และประชาชน เพราะประชาธปไตยมแตประชาชนอยางเดยวไมได ไมอยางนนจะมแตความชอบธรรมของหลกการเสยงขางมาก แตไมมคณธรรม และเอนกบอกวา สงคมไทยนนคณธรรมรวมศนยอยทพระมหากษตรย ซงเปนเอกบรษทจะคอยชน�าและก�ากบรฐบาลทมาจากการเลอกตง อะไรทท�าโดยเอาใจประชาชนเพยงอยางเดยวอาจจะเปนทรราชยไดงาย ถาคณปลอยใหผน�าจากการเลอกตงสมพนธกบประชาชนโดยตรง โดยไมมกษตรยหรอขนนางอ�ามาตยมาคอยก�ากบ จะเกดคอรรปชนได

หลายคนอาจจะสงสยวาธรยทธเหนดวยหรอไมกบการถวายคนพระราช-อ�านาจ แตถาเรากลบไปดขอคดความเหนของแกในขณะนนจะพบความชดเจน ตอนชวงทก�าลงไลรฐบาลทกษณกนอย แกเสนอวา “ถาประชาชนมองเหนวาระบอบประชาธปไตยอยในภาวะวกฤต ตบตนในเชงระบบ วกฤตนอยเหนอความขดแยงทางการเมอง เพราะเปนวกฤตของประเทศของระบอบใหญทงหมด และไมอาจไวใจใหพรรคการเมองซงไมจรงใจน�าพาการปฏรป ประชาชนกอาจเรยกรองใหปฏรปได... พวกเขากอาจมองวา ตนเองมความผกพนทางสงคม (social bond) กบพระมหากษตรย ซงเปนความสมพนธทางจารตประเพณซงไมไดจารกไวในรฐธรรมนญ เปนความสมพนธทางประวตศาสตรวฒนธรรมไทย ซงเนนหลกทศพธ-ราชธรรมเปนแกนของความผกพนน ถาประชาชนโดยเฉพาะผชมนมและกลมทเคยรวมกนถวายฎกามาแลวเหนวาบานเมองมวกฤตคณธรรม ซงกฎหมายรฐธรรมนญเฉยๆ ไมอาจคลคลายได กอาจขอพระราชทานแรงบนดาลใจจากพระมหากษตรยเพอการปฏรปประชาธปไตยคณธรรมขน กยอมเปนประโยชนกบประเทศชาตกบประชาชนได โดยไมผดทงรฐธรรมนญและจารตประเพณ ซงถา

6แถลงขาววนท 27 มนาคม 2549 ณ มหาวทยาลยธรรมศาสตร

94

40 ป 14 ตลา

เกดขนผทเกยวของกควรใชมโนส�านกกนเองวา ควรพจารณาตนเองอยางไร”6 ธรยทธเสนอเรองนภายใตหวขอเรองขอแนะน�าตอพนธมตรฯ และผชมนม

สงเกตไดวามการใชค�าทคลมเครอระดบหนง เชนค�าวา “ขอพระราชทาน แรงบนดาลใจจากพระมหากษตรย”

เหมอนกบวานกวชาการกลมนมโปรเจคตรวมกนโดยไมไดนดหมายทจะสรางทฤษฎประชาธปไตยแบบไทยทมพระมหากษตรยครองอ�านาจน�า แนนอนวาพวกเขาไมกลบไปหาทหารเพราะรวาใชไมไดในสงคมปจจบน แตพยายามทจะสรางแนวคดประชาธปไตยแบบเสรนยมทโยงกบสถาบนพระมหากษตรย

กาวใหพน 14 ตลา และ 19 กนยาถงทสดแลว “เราจะสเพอในหลวง” และ “ถวายคนพระราชอ�านาจ” เปน

อดมการณราชาชาตนยมแบบทไมมประชาธปไตย มบทความชนหนงเมอป 2552 ทหนงสอพมพ ผจดการ สรปตวเองวา สงทเขาตอสมาตลอดเวลา 4 ปนนเปนความจรง ขบวนการทจะลมสถาบนพระมหากษตรยและเชอพระวงศทกพระองคมอยจรง ตอนพนธมตรฯ เคลอนขบวนมาท�าเนยบรฐบาลสมยคณสมคร สนทรเวชเปนนายกรฐมนตร เหนชดวาประเดนการตอสยงเปนเรองเดม คอเราจะสเพอประเทศไทย เราจะสเพอในหลวง คณสนธบอกวาเรามาทนเพราะเรารกประเทศไทย เรารกในหลวง ภายใตการครองราชยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวกวา 62 ป เราไมเคยเสยดนแดนแมแตตารางนวเดยว วาทกรรมชาตนยมราชานยมยง อยตลอด

โดยตรรกะทงหมดจงไมตองแปลกใจเมอขบวนการนจบลงทการพงเปาไปทขบวนการลมเจา เพราะการสของเขาเปนการสเพอพทกษสถาบนกษตรย เขาไมไดใชยทธศาสตรชราชาชาตนยมสเพอประชาธปไตยเหมอนตอน 14 ตลา แตตองการพทกษสถาบนพระมหากษตรยจากการถกคกคามจากขบวนการลมเจา จดสดยอดของการลมเจาคอผงลมเจา เพอใหเหนวาเปนภยคกคามของประชา - ธปไตย

ถาสมย 14 ตลา ถนอม-ประภาสคอภยคกคามระบอบประชาธปไตย ในทางกลบกนการตอสครงหลงนภยคกคามสถาบนกษตรยกคอประชาธปไตยทถกยดกมโดยทนสามานย

สรปวา จาก “14 ตลา” ถง “19 กนยา” นน 14 ตลาใชวาทกรรมราชาชาตนยมลมลางเผดจการทหารและตอสเพอประชาธปไตย แต 19 กนยาลมลาง

95

40 ป 14 ตลา

ประชาธปไตยเพอราชาชาตนยม แลววาทกรรมราชาชาตนยมแบบเดมยงถกลดทอนเหลอเพยงกษตรยนยมเปนหลก ในขณะทดานทเปนประชาธปไตยถกกลบทบไป มคตรงขามทถกสรางขนโดยขบวนการทคณสนธเปนผน�า คนในสงคมถกแบงเปน 2 กลม คอ ผลมเจากบผรกเจา การถกเถยงของคนในสงคมจะถกดง ไปทชาตนยมและกษตรยนยม ไมไดถกดงไปทเปนประชาธปไตยหรอไมเปนประชาธปไตย เสอเหลองเรมจากจดทบอกวาประชาธปไตยสามานยไปแลวในปจจบน จงปฏเสธประชาธปไตยและการเลอกตง

ส�าหรบผม ราชาชาตนยมชวง 14 ตลายงมความกาวหนามากกวาราชาชาตนยมแบบ 2548/2549 อยางไรกตาม ถงทสดแลวถาจะกาวขามไปสประชาธปไตยทแทจรง ไมวาประชาชนกลมไหนกตามตองกาวขามทงเวอรชน “19 กนยา” และ “14 ตลา” กมปญหาในตวเองกบวธคดทจะชวาทกรรมราชาชาตนยมหรอกษตรยนยมมาสกบอ�านาจรฐ เปนการน�าสงคมไปสทางตนมากกวาทางออก โจทยของสงคมไทยปจจบนคอ ท�าอยางไรความขดแยงจะไมถกลากดงไปสประเดนรกเจา ลมเจา ท�าอยางไรการตอสเพอประชาธปไตยจะกาวขามเพดาน ราชาชาตนยม ส�าหรบผมการปฏรปจากขางบนคงเกดยาก ผมคาดหวงจากภาคประชาชนทก�าลงตอสกนเองมากกวา วาจะสลดตวเองออกจากกรอบราชาชาตนยม

n

96

40 ป 14 ตลา

กระฎมพสมยใหมหลง 14 ตลาธนาธร จงรงเรองกจ

ธนาธร จงรงเรองกจ เคยเปนนกกจกรรมตงแตสมยเรยนทมหาวทยาลยธรรมศาสตร หลงจบการศกษาไมนานนกมเหตจ�าเปนตองกลบเขาไปท�างานสานตอธรกจของครอบครว จนปจจบนด�ารงต�าแหนงเปนรองประธานกรรมการบรหารกลมบรษทไทยซมมท ผผลตชนสวนยานยนตรายใหญทสดในประเทศ ดวยความส�าเรจบนเสนทางธรกจและทศนะทางสงคมการเมองทแสดงออกบนหนาสอหลายครง ท�าใหเขาเปนคนหนมทถกจบตามองมากคนหนง ทงดวยสายตาทชนชม ทงดวยความหวาดระแวงสงสย และเพราะเนอหาทนาสนใจในวทยานพนธปรญญาโทของเขาทมชอวา “ลกษณะการสะสมทนของชนชนน�าทางธรกจระหวางป พ.ศ.2516-2540” ท�าใหเรานดเจอกบธนาธรเพอฟง บทวเคราะหวาดวย “ทนไทย” หลง 14 ตลา ในทศนะของกระฎมพไทย ตวจรง เสยงจรง

สมภาษณ/เรยบเรยง : ชยวฒน ไชยจารวณช

ภาพ

: เขม

ทศน

ปาลเ

ปรม

ทนไทยกอน 14 ตลา พฒนาการของทนไทยตองมองควบคกบโครงสรางการเมองไทยดวย

สงทเราเหนกคอ ทนไทยทงหมดยคกอน 14 ตลา แทบจะไมมทนไหนทไมมลกษณะการสะสมทนผานการยดโยงกบอ�านาจของรฐเลย ในยคนนทนยดโยงและหาประโยชนกบความไมมประสทธภาพของตลาด

หากเราไลดพฒนาการของทนไทย หลงท�าสนธสญญาเบาวรง (2538) ถง 2475 การลดก�าแพงภาษจากสนธสญญาเบาวรงไดท�าลายทนทองถน จรงๆ พดวาท�าลายกคงไมได แตท�าใหมนไมเกดเลยมากกวา คอทนทองถนตอนนนมขนาดเลกมาก เบาวรงลดก�าแพงภาษท�าใหสนคาจากตางประเทศเขามาในราคาถก อตสาหกรรมไทยจงไมเกด

กลมทนใหญทมอยกอนท�าสนธสญญาเบาวรงมอยกลมเดยว คอทนศกดนา ซง ณ วนนนกระเปาของรฐกบกระเปาของกษตรยเปนกระเปาเดยวกน สวนกลมทนอนกอน 2475 แทบไมมกลมทนทใหญเลย กมแตกลมทนจนอพยพ ไดแก นายทนจนทเปนนายหนาคาขายและรบเปนเจาภาษนายอากรใหแกรฐสมย ร. 4-5 ซงกหมดบทบาทลงไปหลง ร.5 รวมศนยอ�านาจการปกครอง และนายทนจนทเตบโตขนหลงสงครามโลกครงท 1 จากการผกขาดการคาขาว เชน ตระกลหวงหล ล�าซ�า เอยมสรย

พอคณะราษฎรขนมา ชวงหลง 2475-2500 จงมความพยายามทจะสรางกลมทนโดยรฐขนมา ใชรฐเปนผเลนทางเศรษฐกจ รฐตงวสาหกจขนมามากมายแลวตงพวกพองเขาไปเปนกรรมการ กลมใครขนมามอ�านาจทางการเมองกจะยดรฐวสาหกจตางๆ เปนฐานทางเศรษฐกจ แลวเอาคนจนเขาไปนงบรหาร ดวยเหตผลคอ หนง คนไทยบรหารองคกรทางธรกจไมเปน และสอง ซงผมคดวาเปนเหตผลส�าคญมากกวาคอ คนจนไมมความทะเยอทะยานทางการเมอง แตคนไทยมและสามารถใชฐานทางเศรษฐกจเหลานกลบไปลมคณได กลายมาเปนคแขงขนทางการเมองของคณได

ผมคดวา ชวง 2475-2500 ปญหาการตอสทางการเมองรนแรงมาก จนไมสามารถมเวลาทจะไปพฒนาเศรษฐกจไดอยางชดเจน จดทเรมมการพฒนาเศรษฐกจอยางชดเจนคอตงแตจอมพลสฤษดขนมาและเรมมแผนพฒนาเศรษฐกจฉบบท 1 ซงเนอหาของมนคอ เรมผลตภายในประเทศและลดการน�าเขา สงทเกดขนคอ มการยกก�าแพงภาษใหสงขน สนคาหลายตวถกตงก�าแพงภาษใหม

ทนเกดอะไรขนกบนายทน นายทนทจากเดมท�าธรกจน�าเขาสนคาเขามา

98

40 ป 14 ตลา

ขายในประเทศ อยางเชนกลมสหพฒน สหวรยา สยามกลการ พอเจอนโยบายก�าแพงภาษเลยน�าสนคาเขามาขายไมได จงเรมเขามาสภาคการผลต นายทนพาณชยผนตวเองเปนนายทนอตสาหกรรม และรฐบาลกสนบสนน มการตงบโอไอ (ส�านกงานคณะกรรมการสงเสรมการลงทน) ในทศวรรษ 2500 กลมทนอตสาหกรรมทเกดขนในชวงนถอเปนกลมทนอตสาหกรรมยคแรกในประเทศทมการพฒนา การสะสมทนจากภาคอตสาหกรรมไดอยางตอเนอง โดยพงพงเทคโนโลยจาก ตางประเทศเปนหลก หลายสวนดงตางชาตเขามารวมลงทนดวย แมแตส�านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยกเขาไปรวมทนกบกลมโตโยตาผลตรถยนตขายในประเทศ และเนองจากรฐบาลเปนเผดจการ กมอ�านาจไวหมด กลมทนทกกลมจงจ�าเปนตองรกษาความสมพนธทดกบรฐบาลและทหาร นายทนพวกนมลกษณะเปนพอคาทแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจ ไมไดโตจากการแขงขน

จาก 14 ตลา ถงวกฤต 2540ทวาภายหลง 14 ตลา มความเปลยนแปลงทส�าคญ 2-3 ประเดนทนา

พดคย ประเดนแรก บรบททเปลยนไปอยางเหนไดชดกคอ แนวนโยบายเศรษฐกจเปลยนเปนนโยบายอตสาหกรรมเพอการสงออก ซงเปนผลสบเนองมาจากวกฤตเศรษฐกจในยคนนดวย และหนนเสรมดวยการลดคาเงนบาทในสมยรฐบาล พล.อ.เปรม สงผลใหเกดการเปลยนแปลงโครงสรางทางเศรษฐกจทส�าคญ กลาวคอ สงคมไทยไมไดเปนสงคมเกษตรกรรมอกตอไป โดยในชวงกลางทศวรรษ 2520 ผลผลตจากภาคอตสาหกรรมมมลคามากกวาภาคการเกษตรเปนครงแรก และหลงจากนนกแซงหนาระดบเทาตว การจางงานในภาคอตสาหกรรมกเยอะกวามากในปจจบน โดยสนคาสงออกอนดบตนๆ ของเมองไทยกมสนคาอเลกทรอนกสยานยนตและชนสวนยานยนต แลวนเปนแนวโนมทไมสามารถยอนกลบไปไดอกจนถงทกวนน

ประเดนส�าคญล�าดบทสองคอ การเตบโตของตลาดหลกทรพย1 ในชวงหลง 14 ตลา ท�าใหคนไมจ�าเปนตองหาแหลงเงนทนผานธนาคารเพยงแหลงเดยว เรองนตองเขาใจกอนวา กอนหนาวกฤตเศรษฐกจป 2540 ภาคธนาคารของไทยเปน

1ตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทยเปดท�าการซอขายอยางเปนทางการเมอสนเดอนเมษายน 2518

99

40 ป 14 ตลา

ธรกจทผกขาดมากทสดธรกจหนง นายทนอตสาหกรรมกอนป 2516 ทกคนมลกษณะดอยกวานายทนธนาคาร นายทนธนาคารจะมสถานะทางสงคมสงสงกวา เพราะเมอนายทนอตสาหกรรมจะขอเงนกกตองไปพงพงนายทนธนาคารทมอยแคไมกรายในประเทศไทย นายทนธนาคารในฐานะทผกขาดแหลงเงนทนมบทบาทส�าคญในการจดสรรเงนลงทนใหแกนายทนอตสาหกรรม ฉะนนไมวาคณจะเปนนายทนอตสาหกรรมไหน คณจะตองเขาไปแอบองกบนายธนาคารพวกน แตสงทเปลยนไปคอ เมอเกดตลาดหลกทรพยและเตบโตขนเรอยๆ ความจ�าเปนทนายทนไทยจะตองไปพงพงนายธนาคารกคอยๆ นอยลง เพราะสามารถระดมทนผานตลาดหลกทรพยได แตจรงๆ แลว แมวาตลาดหลกทรพยจะเขามามบทบาทมากขน หลง 14 ตลา นายธนาคารกยงคงมบทบาทอยสงอย ตองรอจนกระทงเกดวกฤตเศรษฐกจป 2540 สถานะของนายธนาคารพวกนจงจะถกท�าลายลงไป

แนวโนมความเปลยนแปลงอกประการหนงทเกดในชวงหลง 14 ตลา มาจนถงป 2540 คอ นายทนไทยเชอสายจนเรมออกหางจากความเปนจน และเรมเขามาเลนการเมองมากขน ในชวงกอน 14 ตลา หรอกอน 2500 นายทนไทยเชอสายจนมลกษณะความเปนจนมากในแงการสะสมทน การจดตงสมาคมคนจนเชอสายตางๆ ในประเทศไทยมความส�าคญอยางมากในการรวมกลมคนจนใหท�าธรกจรวมกน เชน ตระกลหวงหลเปน ผตงสมาคมจนแตจว ตระกลล�าซ�ากอตงสมาคมจนฮกเกยน และต�าแหนงประธานของสมาคมหอการคาจนในประเทศไทยกจะ ผลดกนเปนระหวางหวงหล ล�าซ�า เศรษฐภกด บลสข และบลกล เปนตน อกหนาทหนงของสมาคมคนจนเหลานกคอเพอแลกเปลยนขอมลระหวางกนและสงเงนกลบไปประเทศจน และกอนหนานลกคนจนกตองแตงงานกบลกคนจนดวยกน เชน คนตระกลหวงหลกตองแตงงานกบล�าซ�า เขาจะตองแตงงานกนเองเพอรกษาความเปนจนไวและเพอความสมพนธทดทท�าใหการรวมมอกนทางธรกจเปนไปไดงาย แตแนวโนมนหายไปในชวงปลายทศวรรษ 2520 คอนายทนจนไมจ�าเปนตองพงพงกบความเปน

คนทพดถงเศรษฐกจพอเพยงคอใคร คอนายทนชนน�า ทงนน ซงมความเกรงกลวตอโลกา-ภวตนอยางมหาศาล และความเกรงกลวนกเปนเหตผลหนงทเปดใหคณทกษณ เขามาเปนนายกฯ

100

40 ป 14 ตลา

จนอกตอไปแลว ยงหลงจากทพรรคคอมมวนสตลมสลาย ความไวเนอเชอใจคนจนกเรมมมากขน แลวนายทนจนพวกนกสามารถเขามาเลนการเมองได สามารถใชชวตเหมอนคนไทยทวไปได นจงเปนปรากฏการณทเกดขนใหมส�าหรบทนไทย และผมวาเปนปรากฏการณทเกดในชวงทศวรรษ 2530 นเอง คนจนไดสราง อตลกษณใหมใหตวเองคอกลายเปนคนไทยไปแลว กอนชวงป 2530 ถาคณไปถามวาเปนคนอะไร เขาจะตอบวาเปนคนจน หรอถาตอบแบบประนประนอมหนอยกบอกวาเปนคนไทยเชอสายจน แตถาถามวนนกคงตอบวาเปนคนไทยหมดแลว นเปนแนวโนมทส�าคญอกอนหนง

ตงไขนายทนใหมและวกฤตนายทนเกาจากชวง 14 ตลา ถงป 2540 พอการเมองและเศรษฐกจเปดมากขน ผมคด

วานเปนบอเกดของนายทนสมยใหม แตกเปนนายทนสมยใหมทยงเรมตงไขกนอย แตกอนบรษททมตราครฑจะมสทธพเศษ สายสะพายมความหมายนะส�าหรบคนรนพอรนแม เนองจากนายทนรนกอนตองพงพงกบรฐ ตองพงพงกบอ�านาจพเศษสงมาก เราไมมนายทนเสร แตเมอการเมองเปด ซงป 2516 เปนเพยงจดเรมตน เปนหนอ กระทงหลงยคเปรม นายทนสามารถสะสมทนไดโดยไมจ�าเปนตององกบทหารเหมอนแตกอน กจงเรมมนายทนสมยใหม ยคทผมอ�านาจทางการเมองสามารถเปลยนหนาได นายทนถงเปลยนหนาได ผนวกกบการเขาหาแหลงทนใหมๆ ไดงายขน ไมจ�าเปนตองพงพงกบธนาคารอยางเดยว นายทนรนใหมของสงคมไทยทไมตองพงพงอ�านาจรฐจงไดกอตวขนในชวงระหวาง 14 ตลา ถง 2540 เพยงแตยงไมใชนายทนแถวหนา เมอระบบการเมอง-เศรษฐกจเปด คณไมจ�าเปนตองพงพงระบบสายสมพนธแบบเดม

เกดอะไรขนหลงจากวกฤตเศรษฐกจป 2540 คอมนไดท�าลายลกษณะการสะสมทนรปแบบเกา ทชดๆ คอนายธนาคารถกท�าลายลง เหลอเพยงธนาคารเดยวเทานนทผถอหนใหญกอนและหลงวกฤตป 40 ยงเปนผถอหนเดม กคอกลมธนาคารไทยพาณชย นอกนนผถอหนใหญกอนและหลงวกฤตไมใชคนเดมแลว มนเปดเสร เปดการแขงขนมากขน

ยกตวอยางเชน กอนป 40 เราเคยเหนธนาคารไปเปดสนเชอในหางสรรพ-สนคาบางไหม ไมม เพราะมนไมจ�าเปน ถาคณอยากไดเงนกคณตองมากราบผม แตการเปดเสรหลงป 40 ซงเมอกอนเราเคยพดกนวาเปนการขายชาต มนท�าลายการผกขาดของทนธนาคารไทย จงเกดการแขงขนกนของธนาคารเพอใหประชาชน

101

40 ป 14 ตลา

เขาถงสนเชออยางวนน นอกจากนเครองมอทางการเงนใหมๆ กพฒนาไปเยอะมากในชวงไมกปมาน การเปดเสรทางการเงนใหมไดท�าลายโครงสรางเดมของสงคมไทยในแงภาคการเงนลงไป

นายทนรนกอนป 40 นนเจงเยอะมาก เพราะการบรหารทไมเปนสากล ไมมศกยภาพการแขงขน สบเนองจากกอนหนาป 40 คณไมจ�าเปนตองแขงขนเพราะเมอคณองอ�านาจรฐไดคณกสามารถท�าก�าไรไดแลว คอก�าไรมาจากการแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจและสะสมทนจากความไมมประสทธภาพของตลาด จากการไมมการแขงขน

ทส�าคญมากคอ หลงป 40 มนเกดนายทนร นใหมขนมาจ�านวนมาก ซงสะสมทนโดยไมองอ�านาจรฐ และตองไมลมวาหลงเกดวกฤตคาเงนออนตวลงครงหนง การสงออกเตบโตจรงๆ กหลงป 40 อยางไรกตาม รปแบบการสะสมทนของนายทนรนเกายงคงมอยในบางธรกจทส�าคญมาก คอนายทนเกานเขากลวโลกาภวตน เขาพยายามตอบโตโลกาภวตน เชน เรองเศรษฐกจพอเพยง คนทพดถงเศรษฐกจพอเพยงคอใคร คอนายทนชนน�าทงนน ซงมความเกรงกลว ตอโลกาภวตนอยางมหาศาล และความเกรงกลวนกเปนเหตผลหนงทเปดให คณทกษณ ชนวตรเขามาเปนนายกฯ เนองจากหลงวกฤตเศรษฐกจมความตองการหานกธรกจทจะมาบรหารประเทศใหเทาทนกบโลกาภวตน ไมตองการคนอยางบรรหาร ชวลต หรอชวน เพราะพวกนเปนนกการเมองบานนอก ไมเขาใจโลกา-ภวตน บรหารไมเปน สงคมชนชนกลางทงหมดเลยสนบสนนคณทกษณ ขณะเดยวกนกใชเศรษฐกจพอเพยงและเศรษฐกจชาตนยมเพอปกปองฐานเศรษฐกจของตวเอง คนทพดถงเรองพอเพยงไมใชคนชนลางเลย แตกลบเปนซพ สยามซเมนต ธรกจชนน�าทมมากอนป 40 พดถงเรองพอเพยงทงนน

ในทางกลบกน ชดความคดเรองประสทธภาพของสงคมไทยมนอยมาก กอนหนาป 40 ไมมใครพดเรองประสทธภาพในกลมนายทนรนเกา เพราะเขา ไมเคยตองสะสมทนดวยประสทธภาพ แตสะสมทนดวยการแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจผานระบบเศรษฐกจทไมมประสทธภาพ ขณะทนายทนรนใหมทเพง เกดขนมาเปนนายทนทตองแสวงหาก�าไรจากนวตกรรมใหมๆ จากสนคาทดมคณภาพ จากบรการทด ซงเกดขนมาในชวงยคตงไขกอนป 40 และเตบโตขน หลงป 40 ทงนน

102

40 ป 14 ตลา

ไขแดงทนเกาดงนนชวงหลงป 40 สามารถพดไดวา เรามนายทน 2 ประเภท คอ กลมท

ยดโยงกบลกษณะการสะสมทนรปแบบเกา และกลมทยดโยงกบลกษณะการสะสมทนรปแบบใหม กลมทยดโยงกบการสะสมทนแบบเกายงมอ�านาจมหาศาล กลไกหนงทพวกเขาใชคอ พ.ร.บ.การประกอบธรกจของคนตางดาว (2542) ซงคนทมอ�านาจพจารณา พ.ร.บ. นนอกจากภาครฐแลวกจะมประธานสมาคมธนาคาร ประธานสภาอตสาหกรรม และประธานสภาหอการคาไทย พวกเขาจ�าเปนอยางยงทจะตองควบคมการประกอบธรกจของคนตางชาต เพอจะไดมสวนก�าหนดวาธรกจไหนจะเปดหรอไมเปดใหตางชาตเขามาลงทน ยกตวอยางเชน เหลา ธนาคาร อสงหารมทรพย ปนซเมนต การจ�าหนายกงและสตว ธรกจพวกนไดรบการปกปองโดย พ.ร.บ. นหมด สวนธรกจทเปดเสรมากจะเปนของนายทนหนาใหม ไมใชนายทนแถวหนา ไมใชอตสาหกรรมไขแดงของนายทนแถวหนาทยดโยงอยกบการสะสมทนรปแบบเกา เชน อตสาหกรรมยานยนตและเครองใชไฟฟา ธรกจโทรคมนาคมกใช กฎขอแรกๆ ท กสทช.2 ออกกคอ หามตางชาตถอห นโทรคมนาคมเกน 50% เปน กสทช. ในยคทออกสมปทาน 3 จ ทเรยกไดวาแทบไมตองประมล แบงเคกใหเสรจ

เวลาเราเรยกทนใหมหรอทนเกา เราดทรปแบบการสะสมทน เพราะฉะนนถงจะใชเทคโนโลยใหม แตถาหากยงเปนลกษณะการสะสมทนแบบเดมมนกคอทนแบบเกา คณคดวาทกษณเปนทนใหมหรอเปลา คณทกษณเคยพดอะไรทเปนอมตะวาจาไว “ถาไมม พล.อ.สนทร คงสมพงษ กคงไมม [ทกษณ] วนน” ค�าพดแบบนไมไดแสดงใหเหนวาเปนทนแบบใหมเลย พวกนายทนใหมทกาวขนมาหลงจากป 40 กยกตวอยางเชน คณตน โออช หรออยางเถาแกนอยทเขามอาณาจกรธรกจเปนพนลาน หรอคณทองมากลมพฤกษา คณวานายทนพวกนเขาสะสมทนเหมอนธรกจเหลาเบยรไหม นายทนพวกนมความเปนผประกอบการทมความเชยวชาญเฉพาะทางของตวเอง เกดขนมาเปนนายทนอสระ มจตวญญาณแบบใหมทตองการพฒนาสนคาของตวเองใหดขน มบรการทด ซงจตวญญาณพวกนเปนเรองใหม เปนกระฎมพสมยใหมของเมองไทย

2คณะกรรมการกจการกระจายเสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคมแหงชาต

103

40 ป 14 ตลา

แตคณตองเขาใจวา คนทสะสมทนอยในรปแบบเกานน ไมใชวาไมมการพฒนาเลย พอเขารตว หลายๆ องคกรเหลานกพยายามท�าตวเองใหทนสมย เพอจะองกบอ�านาจรฐนอยลง แลวกแปลงตวเองใหเปนทนขามชาตทอยไดดวยตวเอง อยางสยามซเมนตกตองยกยองระบบพฒนาองคกรของเขา ถงแมเขาจะเกดมาจากการสมสมทนแบบเกา แตเขาถกสงสอนดวยระบบเศรษฐกจจงเปลยนแปลงตวเอง หลายๆ ธนาคารตอนนกมออาชพมากขน ถงแมวายงไดรบการปกปองจาก พ.ร.บ. การประกอบธรกจคนตางดาวอย แตกยงมการปรบเปลยนตวเอง ซพเองกเปลยนแปลงตวเอง ถามวายงมสวนประกอบของรปแบบการสะสมทนแบบเกาอยหรอไม มนกยงมอย และถาจะตองเปดเสรวนน หลายกลมกพรอม มากขน แตทยงไมเปดเพราะไมอยากเสยง

อนาคตทนนยมไทยมนยงมปญหาอยในแงทวา เรายงไมเหนกลมธรกจทเปนอตสาหกรรมใน

เชงทกาวหนาจรงๆ คอสนคาทตองใชเทคโนโลยสงหรอตองใชนวตกรรมสง มมลคาเพมสง ไทยยงไมมสนคาประเภทนทเปน national champion สวนใหญแลวยงมาจากการสะสมทนรปแบบเกา ถงแมจะเรมมทนใหมทใหญ แตกใหญแคในระดบประเทศ ยงสรางชอนอกประเทศไมได

ดงนนทพดกนมากในเรองการกาวผานกบดกรายไดปานกลาง คอท�าอยางไรใหสามารถพฒนาประเทศจากประเทศทมฐานะปานกลางไปเปนประเทศทมฐานะร�ารวยได ตอนนถาเราวดตามนยามของธนาคารโลก ไทยเปนประเทศทมรายไดปานกลางคอนสง แตจะขยบเปนประเทศทมรายไดสงนนมนยงไปไมถง ถาไมมการผลตสนคาอตสาหกรรมทมมลคาเพมสง

ทนมนจะยอนแยงมากส�าหรบโจทยน คอไมมประเทศไหนทเปนผมาทหลงในการพฒนาอตสาหกรรมในเกมทนนยมโลกาภวตน ทจะสามารถขยบไปสประเทศรายไดสงไดโดยทไมมรฐสนบสนนอตสาหกรรม ประเทศทมาทหลงกอยางเชนประเทศอยางสงคโปร ไตหวน หรอเกาหลใต ซงมสนคาทมเทคโนโลยสง มมลคาเพมสง แตถาไมมรฐหนนหลงคณท�าไมได ถารฐไมชวยกไมมซมซง ไมมฮนไดอยางทเปนวนน ทนถาคณจะท�าและใหรฐหนมาสนบสนนมนจะกลายเปนโจทยใหญทนท เกดค�าถามวาท�าไมรฐถงสนบสนนอตสาหกรรม ก. แตไมสนบสนนอตสาหกรรม ข. คอรฐใชโจทยอะไรในการเลอกจะสนบสนนอตสาหกรรมนน มนจงเกดระบบอปถมภวาคณจะเลอกสนบสนนนายทนอตสาหกรรมตวไหน จะพฒนา

104

40 ป 14 ตลา

รถยนตหรอเปลา จะพฒนาอเลกทรอนกสหรอเปลา จะพฒนาบรษทกอสรางขนาดใหญหรอเปลา คณอยากจะท�ารถไฟหรอเปลา คณอยากจะท�าอะไร หรอผลตอะไรทมมลคาสง ค�าถามกคอ ท�าไมตองผลตอนนนไมผลตอนน วธทอาจจะดทสดอยางหนงกคอใหเลอกจากวธ put it into mode คอเลอกจากกลไกการเลอกตง พรรคการเมองไหนบอกวาจะสนบสนนอตสาหกรรมใด นคอกลไกหนงทพอใชได

ปญหาแบบนมนไมเกดในประเทศตะวนตก แตอยาลมวาไมวาจะสาธารณปโภคพนฐาน ไมวาจะเปนเรองการศกษา เขาดกวาบานเรามาก เขามสถาบนของรฐทคอยสนบสนน มศนยอะไรตางๆ เตมไปหมด แลวคณอยาลมวา คณจะพดถงนวต-กรรมแบบใหมไดอยางไร ถาคนยงอยในโครงสรางแบบสงคมไทย คนในสงคมไทยถกกดทบในเชงโครงสรางอ�านาจและวฒนธรรมมานานแสนนาน เมอคณถกกดทบ คณถกสอนใหเชอ แลวจะคดอะไรอยาง ipad ขนมาได มนตองการความคดสรางสรรคมหาศาล ทงในระดบบคคล ทงในระดบสงคม ตราบใดทคณยงปอนเรองเศรษฐกจพอเพยง ตราบใดทคณยงมโครงสรางอ�านาจแบบนกดทบสงคมอย คณไมมทางสรางคนทมความคดสรางสรรคแบบนนได ตราบใดทคณยงท�าลายเรองพวกนไมได ยงปลอยใหคนตดอยในกบดกทางอ�านาจและวฒนธรรมเพอตองการรกษารปแบบการสะสมทนเดมไว เรองอ�านาจเปนของประชาชนกไมเกด และทนนยมกพฒนาไมได เพราะทนนยมตองการการแขงขน ตองการประสทธภาพ ตองการนวตกรรม ตองการความคดสรางสรรค

ประเดนสดทายทไมพดถงไมไดคอ การเกดการกระจาย อ�านาจทมาจากรฐธรรมนญป 2540 ทน�ามาซงการจดตงองคกรปกครองสวนทองถน อบต. อบจ. องคกรพวกนงบประมาณมหาศาลปหนง 3-4 แสนลาน แลวมนจะท�าใหโครงสรางอ�านาจของกระทรวงมหาดไทยลดนอยลง เพราะเงนจะไมผานชองทางกระทรวงมหาดไทย เงนจะเขาสทองถนโดยตรง ในทางเดยวกน เราเคยนกออกไหมวามบรษทไหนทเปนบรษทชนน�าของประเทศ

แลวจะคดอะไรอยาง ipad ขนมาได มนตองการความคดสรางสรรคมหาศาล ตราบใดทคณยงมโครงสรางอ�านาจแบบนอย คณไมมทางสรางคนทมความคดสรางสรรคแบบนนได

105

40 ป 14 ตลา

แตไมมส�านกงานใหญอยในกรงเทพฯ นกไมออกเลย แตสงทจะเกดขนตอไปน จะมบรษทชนน�าของประเทศอยตางจงหวด ซงมนเกดขนแลวอยางบรษทสยาม โกล บอลเฮาส เปนบรษทชนน�าของประเทศ อยในตลาดหลกทรพย ส�านกงานใหญอยทรอยเอด นเปนหมดหมายวาจะมมหาเศรษฐชนน�าของประเทศทเปน มหาเศรษฐภธร และผมคดวาสงนจะเกดขนอกเพราะเกดการกระจายอ�านาจมากขน อยาลมวางบ 3-4 แสนลานทไมผานกระทรวงมหาดไทย มนลงไปทวประเทศผาน อบต. อบจ. แลว อบต. อบจ.กก�าหนดเองวาจะเอาไปใชอะไร อบต. อบจ. มาจากการเลอกตง และคณภาพของนกการเมองทองถนกดขนเรอยๆ แลวเราอาจนกปรากฏการณนไมออกหรอกวา ตอไป ส.ส. หรอนกการเมองระดบชาตอาจ ลาออกไปสมคร อบจ. เพราะวา ส.ส. เองไมมงบประมาณ งบไปอยททองถน ผมคดวานเปนแนวโนมทส�าคญมากทจะเกดขนในอนาคต n

106

40 ป 14 ตลา

Mass Monarchyสมศกด เจยมธรสกล

ตลอด 2 ทศวรรษทผานมา อาจกลาวไดวา สมศกด เจยมธรสกล นกวชาการทางด านประวตศาสตร จากคณะศลปศาสตร ธรรมศาสตร เปนนกวชาการเพยงคนเดยวทยนยนมาตลอดวา การศกษาวเคราะหสงคมไทยจะไมสามารถอภปรายไดอยางถงราก ถาไมมประเดนเรองสถาบนกษตรย ในฐานะทเปนใจกลางของการกอรปและความสมพนธทางสงคมของไทย และหากเราไมสามารถปลดลอกในประเดนสถาบนกษตรยได การวเคราะหวจารณสงคมการเมองไทยในประเดนอนๆ กไรซงความหมาย ขอเสนอ “สถาบนกษตรยแบบมวลชน” หรอ Mass Monarchy ของสมศกด ปรากฏขนไมกเดอนหลงรฐประหาร 19 กนยา หลงจากนนเขาไดใชพนทสงคมออนไลนตอสทางความคดอยางเขมขนและแหลมคม บทสนทนาครงนนบเปนครงแรกทเขาจะประมวลความคดเรอง Mass Monarchy โดยเชอมโยงกบความเปลยนแปลงในรอบ 4 ทศวรรษทผานมาอยางรอบดาน ขอเชญเปดใจรบฟง ณ บดน

สมภาษณ : ปราการ กลนฟง เรยบเรยง : อรณวนา สนกะวาท

ภาพ

: Bul

unra

ya K

han

การคานกนของ 3 ศนยอ�านาจตลอด 40 ป หลง 14 ตลาคม 2516 ถาจะแบงชวงเวลาใหเขาใจงายๆ

ผมคดวาแบงไดเปน 2 ชวงใหญๆ ทมความเปลยนแปลงทงในแงสถาบนกษตรย รฐไทย และเศรษฐกจสงคมไทยโดยรวม ชวงทหนงคอ จากป 2516-2535 และชวงทสองคอ หลงป 2535 ถงปจจบน ผมตงขอสงเกตไววา ในหมนกวชาการ รนหลงมกใหความส�าคญกบเรองความเปลยนแปลงสมยสฤษด ในแงทวามการพฒนาเศรษฐกจ การเปลยนแปลงสมยสฤษดส�าคญจรง แตผมคดวาสงทเราพบในปจจบนนนเปนผลมาจากชวงประมาณ 20 ปหลงนมากกวา คอประมาณชวงป 2528 เปนตนมา สงทเราเหนในปจจบนในแทบจะทกดานผมมองวามนเปนผลผลตของการกาวกระโดดทส�าคญในปลายทศวรรษ 2520 เปนตนมา

ถาจะเจาะจงเรองสถาบนกษตรย 14 ตลามความส�าคญในแงทวา สถาบนกษตรยเขามามบทบาททางการเมองในสถานการณพเศษอยางทไมเคยมมากอน พดใหชดลงไปเลยกคอ เปนครงแรกทกษตรยแตงตงนายกรฐมนตร ตอน 2475 พระยามโนปกรณนตธาดา คณะราษฎรเปนคนแตงตงถงแมวาจะแตงตงเพอเอาใจ ร.7 กตาม นายควง อภยวงศทขนมาหลงรฐประหารในป 2490 กเปนความ รวมมอระหวางกลมนยมกษตรยกบทหาร กษตรยไมไดเปนผแตงตงเองโดยตรงเสยทเดยว สฤษดเองกมลกษณะทยดอ�านาจตวเองโดยการสนบสนนจากสถาบนกษตรย แตกรณ 14 ตลา เปนครงแรกเลยนบตงแต 2475 ทสถาบนกษตรย แตงตงนายกฯ (สญญา ธรรมศกด) มองในแงนกอาจจะบอกวา สถาบนกษตรยมอ�านาจทางการเมองอยางทไมเคยมมากอน เพราะตอนนนเหมอนกบเปน ชองวางหรอสญญากาศ คอไมมใครคาดคดวาจๆ ทหารทครองอ�านาจมาสบกวาปจะลมไปงายขนาดนน

จาก 14 ตลาจนกระทงถงประมาณพฤษภา 35 ทหารคอยๆ ลดบทบาทลง โดยเฉพาะชวงทศวรรษ 20 มนมขาวจะท�ารฐประหารเกอบทกปเลยตอนทเปรมเปนนายกรฐมนตร แตไมเคยมรฐประหารครงใดส�าเรจ รฐประหารทส�าเรจครงสดทายคอ 20 ตลาคม 2520 แลวกกระโดดมาอก 14 ปเลย คอกมภาพนธ 2534 ของ รสช. การทวางจากรฐประหารนานขนาดนเปนอะไรบางอยางทคณตองมองเหนความเปลยนแปลง และจบความเปลยนแปลงใหได

โดยรวมคอ ตงแต 14 ตลามาถงปลายทศวรรษ 20 หรอพดงายๆ คอหมดยคเปรม แลวชาตชายเปนนายกรฐมนตร จนถง รสช. มนยงเปนภาวะทชนชนน�ากลมตางๆ คานอ�านาจกนอย สถาบนกษตรย ทหาร และกลมใหมทเพงขนมากคอพวก

108

40 ป 14 ตลา

นกการเมองเลอกตง ใน 3 กลมนไมมกลมไหนมอ�านาจน�าเดดขาดและกมอ�านาจรฐไดอยางเปนเอกภาพ มนเหมอนกบอ�านาจรฐเปนเบยหวแตกพอสมควร ยงชวงหลง 14 ตลา หรอ 6 ตลา ชดเจนวาเปนเบยหวแตกมาก ตอน 6 ตลา นายกฯ กไมไดสงการ ต�ารวจมาจากไหนกไมร ลกเสอชาวบานและกระทงแดงเหมอนกบเปนกองก�าลงอสระ มนเปนไปไดอยางไรทรฐจะมกองก�าลงตดอาวธอสระ ตลอด 20 ปแรกหลง 14 ตลา รฐไทยมภาวะเปนแบบน สถาบนกษตรยกเปนเพยง 1 ใน 3 ศนยอ�านาจ แมจะมอ�านาจเพมขนจากกรณ 14 ตลา แตกรณ 6 ตลากลบท�าใหสถานะของสถาบนกษตรยทรดลงไปแทนทจะมนคงขน พอเกรยงศกดขนมาเปนนายกฯ บทบาทสถาบนกนอยลงไปอก จนเมอเปรมขนมาถงเพมบทบาทมากขน

ระหวางทเปรมเปนนายกรฐมนตร อาจจะบอกไดวาเปนชวงทอ�านาจทหารลดนอยลง ในขณะเดยวกนอ�านาจสถาบนกษตรยกเพมมากขน ทเปรมอยในต�าแหนงไดโดยไมโดนรฐประหารลมลงไปนน ปจจยส�าคญมากพอสมควรคอการสนบสนนจากสถาบนกษตรย ท�าใหทหารไมกลาท�ารฐประหาร อาทตย ก�าลงเอกท�าทาขยบหลายทกไมกลา ในขณะเดยวกนพวกนกการเมอง/พรรคการเมองกอาศยเปรมใหไมมการลมสภา มนกอาจจะเปนตลกรายเหมอนกนวาในแงหนงทสถาบนกษตรยเปนเหมอนกบตวถวงดลไมใหทหารขนมายดอ�านาจกลบไปเปนเผดจการทหารเตมท

การกาวกระโดดทางเศรษฐกจและสงคมในชวงทายของสมยเปรม คอประมาณป 2527-2528 เปนตนมา มนเกด

การเปลยนแปลงทส�าคญในแงของการพฒนาเศรษฐกจไทย ซงเชอมโยงเขากบทนนยมโลกดวย ในชวงครสตทศวรรษ 1980 ทเขาเรยกวาเปนยคเสรนยมใหม ทนขยายตวอยางมหาศาล และเคลอนยายไปทวโลกอยางเรว ตลาดหนไทยซงเพงเปดเมอป 2518 ในชวงแรกๆ การเคลอนไหวของทนในระดบโลกกไมมาก ยคสฤษดเปดใหตางชาตเขามาลงทนจรง แตยงไมมากถาเทยบกบรนหลง มนยงไมเปลยนสงคมไทยใหเปนสงคมอตสาหกรรมจรงๆ แตนบจากปลายทศวรรษ 2520 เปนตนมาการลงทนเปลยนไปอยางมหาศาล โดยเฉพาะจากทนเอเชยตะวนออกอยางทนญปน ทนไตหวน มนเปลยนประเทศไทยใหเขาสภาวะประเทศอตสาห-กรรม ทสมยนนชอบเรยกวาเปนนคส (New Industrialized Countries) เปนชวงทสงคมเปนอตสาหกรรมมากขน เมองเตบโตขน เขมแขงขน ชนชนกลาง รนใหมมากขน จรงๆ เกดการเปลยนแปลงในปรมณฑลทางวฒนธรรมดวยนะ

109

40 ป 14 ตลา

คอเปนรนแรกๆ เลยทลกหลานจนเรมกลายมาเปนสวนหนงของสงคมไทยอยางเตมท สมยทผมโตขนมาในทศวรรษ 2510 การเรยก “เจก” เปนค�าดา “ต” “หมวย” เปนค�าดา แตจากปลายทศวรรษ 20 มาภาวะนหมดไปแลว ลกหลานชนชนกลางทเปนคนจน หรอบางทกลกครงจน เรมผสมกนในแงเชอชาตหรอวฒนธรรมตางๆ

และอกหนงปจจยทตองไมลมคอ รฐไทยเอาชนะคอม - มวนสตได ตงแตครงหลงของทศวรรษ 2520 ไมมคอมมวนสตใหตองสดวยแลว แปลวาบทบาททส�าคญมากๆ ของทหารหายไปเลย รวมถงงบประมาณส�าหรบตอส กบคอมมวนสตดวย หายไปทงในแงของความชอบธรรมทางการเมอง ทงในแงของบคลากร ความสามารถทจะเขามาบรหารสงคมทขยายตวอยางมหาศาล ความสามารถทจะผลตบคลากรมาน�าสงคม หรอในแงการยอมรบจากสงคม เพราะฉะนนเมอมาถงการเลอกตงป 2531 คนเรมรสกแลววา มนไมเหมาะแลวทจะใหใครกไมรเขามาเปนนายกฯ เพราะฉะนนจงมชาตชายเขามา เราอาจจะนบชาตชายเปนจดเรมตนของการเขมแขงมากขนของการเมองแบบรฐสภา

การเมองแบบรฐสภามาพรอมกบการขยายตวของสงคมและเศรษฐกจ เพราะวาเมอสงคมและเศรษฐกจขยายตวมาก บวกกบเราไมอยในภาวะทตองสกบคอมมวนสต รปแบบทเปดใหคนมาเลอกตงจงเปนรปแบบทแฟรกบทกฝายมากทสด การขนมาของชาตชาย นายกฯ ทมาจากการเลอกตง จงสอดคลองกบความเปลยนแปลง แตทหารกยงไมหมดอ�านาจไปเสยทเดยว เลยมรฐประหารโดย รสช. อก แตจะเหนไดวาการรฐประหารของ รสช. เกอบจะเปนการสะดด คอมนไมเหมอนสมยกอนอกแลว เปนการดนรนครงสดทาย ทหารพยายามมบทบาทครงสดทาย แลวพอรฐประหารเสรจกตางกบกอนหนานนเกอบทกครงทผานมาเลย คอทหารขนมาเปนนายกฯ เองไมได ตองเอาอานนท ปนยารชน ซงเปนทชอบใจทงของชนชนกลางและราชส�านก ถาเทยบกบรฐประหารครงอนๆ ทพอยดอ�านาจแลวกใหคนทเปนเหมอน “หน” มาเปนนายกฯ แตเราตองยอมรบวาอานนทไมใชอยางนน

เหมอนกบวาชนชนกลางไทยไมมอดมการณทเปนของตวเอง เลยสรางอดมการณ “รกในหลวง” ขนมาเปนตวแทนของการเตบโตของพวกเขา ซงอนนเปนปรากฏการณใหม

110

40 ป 14 ตลา

เปนคนนอก เปนคนทมความสมพนธกบคนทยดอ�านาจนอยมาก มนสะทอนใหเหนวา ทหารเองไมไดอยในภาวะทจะขนมาเปนอ�านาจน�าไดอกแลว แลวพอเกดกรณพฤษภา 35 ยงไปกนใหญ ยงหมดอ�านาจลงไปอก

เหตการณพฤษภา 35 แทบจะเปนการกลบฝงบทบาทของทหารจากทมบทบาทนอยมากๆ มาตงแตสมยเปรมแลว คอความสามารถทจะเปนตวกระท�าทเปนอสระ (independent actor) มนอยลงไป แลวพฤษภา 35 ท�าใหบทบาทของสถาบนกษตรยสงขนมาอยางทไมเคยปรากฏมากอน ยงกวาตอน 14 ตลา ตอน 14 ตลา มการโปรโมทเรองทในหลวงออกมาท�าใหเหตการณยตลงจรง แตไมไดเขมขน และเอาเขาจรงแลวเมอผาน 14 ตลาไปไดไมนาน สถาบนกษตรยกบ 14 ตลา กเรมไมคอยอยดวยกนแลว คอหลง 14 ตลาขบวนการนกศกษาเปลยนเปน radical และออกมาทางซาย สถาบนกษตรยเองกเรมแสดงความไมพอใจขบวนการนกศกษา เพราะฉะนนวาทกรรมประเภททวาสถาบนกษตรยเขามาชวยท�าให 14 ตลายต มนด�ารงอยสนมาก แตกรณพฤษภา 35 นตางกนเลย และรปแบบทออกมาจะเหนวาตางกนมาก ตอน 14 ตลาเราไมเหนวาถนอมกบในหลวงพดอะไรกนบาง ในขณะทพฤษภา 35 คนเหนกนทวบานทวเมอง แลวเหมอนกบเปนตวแบบ เปนภาพทท�าใหพดกนวา สถาบนกษตรยออกมาแกปญหาจรงๆ

the rise of the bourgeoisieไมเพยงแตพฤษภา 35 ทท�าใหสถานะของสถาบนกษตรยในทางการเมอง

ขนสง แตมนประจวบเหมาะพอดกบการเตบโตของชนชนกลางในเมองแบบอตสาหกรรม รวมทงภาวะทรฐเรมมลกษณะรวมศนยทรฐสภามากขนๆ ในทางทฤษฎอาจจะพดวาเกด the rise of the bourgeoisie เปนครงแรก คอชนชนกลางหรอชนชนกระฎมพไทยมบทบาทน�าในทางการเมอง (political hege-mony) เปนครงแรก ชนชนกลางในความหมายความทไมใชเพยงแตในแงพรรคการเมองทเปนตวแทนเทานน แตรวมถงฐานอ�านาจ บทบาท และการเกดการเลอกตงอะไรพวกนดวย

อาจจะเปนเพราะวาในสงคมนมความตองการทจะเชดชอะไรบางอยางซงตองเหนอกวาชนชนกลางดวยกได นกอาจจะเปนภมหลงวาท�าไมจงเกดการช สถาบนกษตรย แลวพอดมนมชวงทผมเรยกวาเปน decisive years เปนปทมลกษณะชขาดตอความเปลยนแปลงของสถาบนกษตรย คอประมาณป 35-45 ชวงนนอกจากจะมการปฏรปทางการเมอง ซงมการชสถาบนกษตรยเปนบทบาท

111

40 ป 14 ตลา

น�า ทส�าคญกคอ มนเกดวกฤตเศรษฐกจและท�าใหทนเกาทงหลายแหล พวกทนทมความสมพนธกบรปแบบสงคมแบบเดม เชน ตระกลโสภณพาณช หวงหล ล�าซ�า ทรดฮวบเลย ในขณะเดยวกนสถาบนกษตรยกเหมอนกบมาเปนผชน�าวาเราจะหลดจากวกฤตไดยงไง เสนอเรองเศรษฐกจพอเพยงอะไรพวกน ในชวงนเองทมการพมพงานของในหลวงออกมาตดๆ กนหลายเลม ซงผมเคยตงขอสงเกตวา กอนหนานนมการเชดชในหลวงในหลายลกษณะมาก ไมวาจะเปนนกกฬา นกแตงเพลง นกวาดภาพ นกถายรป ฯลฯ แตวาไมเคยเชดชในหลวงในฐานะทเปนนกเขยน ซงการนกเขยนมความส�าคญในเชงทเปนวฒนธรรมแบบกระฎมพสมยใหมเหมอนกน ในแงทวามนเปนฮโรของวฒนธรรมกระฎมพ จรงๆ แลวเรอง ตโต กบ นายอนทรผปดทองหลงพระ ในหลวงแปลตงแตประมาณชวงป 18-20 แลวแตไมเคยเผยแพร เพงมาเผยแพรชวงน

Mass Monarchyการขยายตวของเศรษฐกจและอนๆ ท�าใหเกดภาวะทผมเรยกวาเปน Mass

Monarchy คอเปนครงแรกทสถาบนกษตรยมฐานมวลชนจรงๆ กอนหนานถาเรามองยอนไปในชวง 14 ตลาถง 6 ตลา จะมลกเสอชาวบานหรอกลมอนๆ ทเหมอนเปนฐานมวลชนใหสถาบนกษตรย แตวาองคกรมวลชนพวกนมลกษณะทผานการจดตงโดยกลไกรฐ ทวาสงทเกดขนในทศวรรษ 2530 คอเกดการเตบโตของชนชนกลาง และชนชนกลางพวกนมาเปนฐานมวลชนใหแกสถาบนกษตรย โดยเปนการเกดขนมาเอง ไมใชในลกษณะทวารฐตองไปจดตงให คลายกบวาชนชนกลางพรอมใจกนมาสนบสนนสถาบนอยางทเราเหนกน

หลงจากนนไมนานกมการพดเรอง “เรารกในหลวง” แมกระทงเอกชนกมาแตงเพลง มาท�ากจกรรมอยางทเหนกน เพราะฉะนนพดอยางคราวๆ ไดวา ตงแตกลางทศวรรษ 2530 มาจนถงปจจบน มความเปลยนแปลงของสถาบนกษตรยในแงทวา เปนครงแรกทสถาบนกษตรยมลกษณะทมฐานมวลชน ประกอบกบภาวะทรฐไทยเรมเปนเอกภาพโดยมศนยรวมอยทการเลอกตง อยทอ�านาจรฐสภา

ความจรงผมเรมรสกตงแตผมกลบมา (จากออสเตรเลย) ป 35 พอด แลวผมพบวามนมอะไรทเปลยนแปลงเยอะ และสงหนงทผมพบกคอนกวชาการมวแตไปพดเรองสฤษด เรองความเปลยนแปลงสมยสฤษด ขณะทความรสกของผมคอรฐไทยโดยรวมเปลยนไป โครงสรางรฐกเปลยน จากเดมทมนไมมเอกภาพ ตอใหคณยดการเลอกตงได คณกยดอ�านาจรฐจรงๆ ไมได คณยดทหารไดคณก

112

40 ป 14 ตลา

ยดอ�านาจรฐไมไดทงหมดเหมอนกน ทวาตงแตทศวรรษ 30 เปนตนมา อ�านาจมลกษณะรวมศนยมากขน โดยเฉพาะหลงจากพฤษภา 2535 เปนตนมา รฐมลกษณะทมการรวมศนยผานกระบวนการของการเลอกตง ถาชนะการเลอกตงคณกจะไดเปนรฐบาล กมกลไกขาราชการ แมกระทงกองทพ โดยทมสถาบนกษตรยเปนอ�านาจน�าทคมเกลาอยทงหมด ไมใชมาเปนสวนหนงของผเลนหรอสวนหนงของการตอรองเหมอนในอดตอกตอไป แลวในทงหมดนกมภมหลงจากทวาคนจ�านวนมากเขาสกระบวนการทางการเมองมากขน มนเปนการเมองมวลชน (mass politics) มากขน ซงกรวมทงสถาบนกษตรยดวย

ทองกฤษคนกพดประเดนนเยอะเหมอนกน คอมคนพยายามจะอธบายวาท�าไมกษตรยขององกฤษถงเปนทนยม (popular) มาก มนกเขยนคนหนงชอ ทอม แนรน (Tom Nairn) อธบายวาเปนเพราะกษตรยองกฤษท�าหนาทแทน national ideology (อดมการณแหงชาต) คอวาสหราชอาณาจกร (United Kingdom) มองกฤษ เวลส สกอตแลนด ไอรแลนด มตง 4 ชนชาต มนไมม national ideology รวม หรอไมม nationalism รวม แนรนจงเสนอวาสถาบนกษตรยจง substitute หรอ เปนตวแทนของอดมการณทรวมคน 4 ชาตเขาดวยกน โดย แนวความคดกคอวา ในสงคมทมารวมเปนรฐชาต มนจะตองมวฒนธรรมอะไรบางอยางทเราเรยกรวมๆ วา nationalism หรอ character (ลกษณะ) ของชาต เยอรมนอาจจะมอยางหนง ญปนอยางหนง แลวเขาบอกวาสหราชอาณาจกรไมม แลวพอไมม ประกอบกบภมหลงขององกฤษทกระฎมพไมเขมแขงพอมาตงแตสมยปฏวตในครสตศตวรรษท 17 สถาบนกษตรยกเลยเหมอนท�าหนาทนแทน

ทนของไทย ในแงหนงผมมองวา ตงแตทศวรรษ 30 ทชนชนกลางไทยในเมองเตบโตนน mass monarchy ท�าหนาทแบบนเหมอนกน เหมอนเปนการแสดงออกทางอดมการณของกระฎมพทโตขนมาใหม ซงหลายคนตงขอสงเกตวา แทบจะ กลายเปนศาสนาของชนชนกลางแทนศาสนาพทธ แลวกเปนท

แตมนตางจากองกฤษตรงทวา ไทยมระบบของการบงคบ ตงแตเรองการสงสอน อบรม การปอนขอมลดานเดยว รวมไปถงกฎหมายอาญา ม.112 รวมทงรฐธรรมนญ

113

40 ป 14 ตลา

พงทางใจซงในอดตมนไมม เหมอนกบวาชนชนกลางไทยไมมอดมการณทเปนของตวเอง เลยสรางอดมการณ “รกในหลวง” หรอจะเรยกลทธ “รกในหลวง” อะไรกแลวแต ขนมาเปนตวแทนของการเตบโตของพวกเขา ซงอนนเปนปรากฏการณใหม ตางจากในอดตทเปนเรองของการจดตงผานกลไกรฐเปนหลก

อยางไรกตาม ไทยไมเหมอนทองกฤษตรงทวา มนไมไดเปนอะไรบางอยางทเรยกวา spontaneous (เปนไปตามธรรมชาต) เสยทเดยว มนกวชาการบางคน อาจจะนธดวยคนหนง ชอบเนนวาเรองสถาบนกษตรยอาจจะเปนเรองทชนชนกลางสรางขนมาเอง ใช แตไมใชทงหมด คอมนใชในแงทวา มนเปนปรากฏการณทเพงเกดขนในระยะ 20 ปหลงทชนชนกลางซงโตขนมาไดสรางภาพสถาบนกษตรย โดยเฉพาะในหลวง ขนมาใหเปนเครองยดเหนยว แตมนตางจากองกฤษตรงทวา ไทยมระบบของการบงคบ ตงแตเรองการสงสอน อบรม การปอนขอมลดานเดยว รวมไปถงกฎหมายอาญา ม.112 รวมทงรฐธรรมนญ

ทนดานทเปนการบงคบมนจะไมปรากฏออกมาหรอก ถาสงคมหรอการเมองแบบนด�าเนนไปไดอยางราบรน แตเมอภายหลงมนเกดการปะทะกนของอ�านาจเลอกตงกบอ�านาจสถาบนขนมา ดานทเปนการบงคบจงปรากฏออกมาอยางชดเจนมากยงขนในความรสกของผม

ภาวะ “อ�านาจค” ทมเอกภาพผมมองวาตงแตชวง 20 ปหลงมาน ไดเกดพฒนาการของอ�านาจ 2 รปแบบ

ทคกนมา รปแบบหนงคอ อ�านาจการเลอกตงทรฐสภากลายเปนศนยกลาง ตอไปนใครยดครองการเลอกตงไดกกมอ�านาจรฐสวนอนได รวมทงอ�านาจรฐ ในแงทเปนทหารและต�ารวจดวย ซงกอนหนานไมม เพราะตอใหคณเลอกตงเขามาได กวาคณจะไดเปนนายกฯ ตองมการตอรองกบนกการเมอง ทหาร รวมทงในวงดวย แตหลงป 2530 เปนตนมา ถาไมนบชวงสะดดของ รสช. แคปเดยว คนทเปนนายกฯ ไดกกมสวนอนได ในขณะเดยวกนกมอ�านาจอกอยางหนงคอ อ�านาจของสถาบนกษตรยทเตบโตขนมาดวย

ทจรงแลว 2 อ�านาจนมนคกนมา ผมอยากเรยกวาเปน twin power หรอ dual power ดวยซ�า คอมนเปนอ�านาจค มนไมไดขดแยงกน ความจรงมนมาดวยกนเลย พดงายๆ วา เปนครงแรกทรฐไทยมลกษณะทเปนเหมอนรฐสมยใหม ทมการรวมศนยโดยผานกลไกการเลอกตง แลวทงหมดนอยภายใตอ�านาจน�า (hegemony) ของสถาบนกษตรย อ�านาจทง 2 รปแบบมความเปนเอกภาพกน

114

40 ป 14 ตลา

ความเปนเอกภาพนถงขนทวาชวงทชวนขนมาเปนนายกฯ หลงพฤษภา 35 ชวนไดเปนรฐมนตรกลาโหมทเปนพลเรอนคนแรก แลวปรากฏวามการโยกยายทหารไดเองเลย สวนหนงเปนเพราะไดรบการสนบสนนจากเปรม ซงกพดงายๆ วาเปรมเปนสวนหนงของสถาบนกษตรยดวย ในแงนกคอวา อ�านาจทคกนมาเปนเอกภาพในแงการคมรฐไทยทงหมด ดเหมอนวา รฐไทยนาจะเขาสภาวะสมยใหม เปนรฐทรวมศนยเปนเอกภาพ แลวกรวมศนยอยทกลไกการเลอกตง มรฐธรรมนญทคอนขางทนสมย และอยภายใตรมเงาของสถาบนกษตรย

เมออ�านาจคปะทะกนจนกระทงเกดภาวะทคนคาดไมถงในชวงปลายทศวรรษ 2540 เมอมาถง

จดทอ�านาจจากการเลอกตงไดรบเสยงสนบสนนมากเขาจนดเหมอนกบจะเปนอนตรายตออ�านาจแบบสถาบนกษตรย และอาจจะในแง personal ดวย คนอาจจะรสกวาทกษณเปนนายกฯ คนแรกทเกอบจะเรยกไดวา ไดรบการเลอกตงจากทวประเทศ แตมนไมใชแคเรองความสามารถของทกษณอยางเดยวนะ มนเปนเรองภมหลงใหญโตมโหฬารของสงคมทเปลยนแปลงมากดวย แลวพอสงคมเปลยนแปลงมากขนอ�านาจทงหลายมารวมศนยอยทรฐสภามากขน คนกรวาถาเลอกใครทมโอกาสจะไดเปนรฐบาลแลวเสยงกจะไมแตก ผลอยางนทงหมดมาลงทตวทกษณ อกสวนหนงทกษณกอาจจะมบทบาทตรงทมเงนเยอะ มศกยภาพทจะรวบรวมพรรคตางๆ เขามาท�าใหเปนเอกภาพมากขนภายใตรมธงของเขา ภาวะของเขากเลยเหมอนเกอบจะเปนกงๆ การเลอกตงประธานาธบด คอเลอกมาจากระดบทวประเทศเลย แลวระบบของรฐธรรมนญ 2540 ทใหคนเลอก ส.ส. บญชรายชอกเกอบจะเหมอนการเลอกตงตรง

ภาวะอยางนโดยทคาดไมถง ท�าใหอ�านาจแบบเลอกตงทมทกษณเปนตวน�าเหมอนกบจะกลายมาเปนคแขง หรอกระทงเปนอนตรายตออ�านาจแบบเดมของสถาบนกษตรย พดงายๆ วา สถาบนกษตรยทเคยมบทบาทคลายๆ เปนศนยรวมของสงคมไทย จะไมเปนเชนนนอกตอไปแลว กลบกลายไปอยตรงนายกรฐมนตรทไดรบความนยมสง ทมาจากการเลอกตงทวประเทศ

ผมมองวา พนฐานวกฤตปลายทศวรรษ 2540 ซงมาปรากฏรวมศนยทรฐประหาร 19 กนยา กคอการปะทะกนของอ�านาจ 2 แบบน ซงเปนอ�านาจท เกดขนมาพรอมๆ กนประมาณตนหรอกลางทศวรรษ 2530 แลวเดมทเดยวอ�านาจคนกโตขนมาในลกษณะทประสานกน ไมไดขดแยงกน ไปดวยกนได หลายคนท

115

40 ป 14 ตลา

เชยรทกษณเคยพดดวยซ�าวา ทกษณเวลาจดงานเชดชสถาบนกษตรย ท�าไดดกวาใครในอดตทผานมา ซงอนนกจรง แตวาโดยทคนคาดไมถง อ�านาจ 2 แบบน ซงโดยธรรมชาตบางอยางมนไมตรงกน กลาวคออ�านาจแบบการเลอกตงในทสดแลวมนเปนอ�านาจทเปนชนเปนอน ไมใชอ�านาจทเกดจากการอางประเพณ แตเปนอ�านาจทมาโดยผานการเลอกโดยเสร แลวมนสามารถระดมความกระตอรอรน การสนบสนนของคนเขาไปได และมนกม initiative หรอสรางโครงการนนโครงการนไดโดยไมตองผานสถาบนกษตรย ไมตองผานระบบราชการ กลายเปนวาพอมาถงจดหนงอ�านาจ 2 รปแบบกเลยเกดการปะทะกนขนมา

แตแนนอนวา ในการอธบายประวตศาสตร เราอธบายในแงปจจยภาพรวม ทวามนอาจจะมปจจยในเชง personality ปจจยในเชงกงอบตเหตดวย ยกตวอยางกรณขายเทมาเสก แตทงหมดนกเกดภายใตกรอบใหญอนนเหมอนกน เพราะฉะนน ภาพรวมกคอวา ถามอง 40 ปหลง 14 ตลา ผมมองเปน 2 ชวงใหญๆ และชวงหลงจากทศวรรษ 2530 เปนตนมามนจะเกดอ�านาจ 2 อยางซอนกนอย คออ�านาจสถาบนกษตรยกบอ�านาจจากการเลอกตง ซงโตมาดวยกน แตแลวไมกปตอมากเกดการปะทะกนทน ทเปนปญหายงยากขนมากเนองจากวา การปะทะกนของ 2 อ�านาจ ไมใชเปนแคการปะทะกนของคนทถออ�านาจรฐเหมอนในอดต ไมใชแคปรดทะเลาะกบจอมพล ป. เผาทะเลาะกบสฤษด แตในตอนนสงคมไทย

เนองจากมนไมไดเปนการปะทะกนแคในหมพวกชนชนน�าเฉยๆ แตม mass หรอมวลชนอยดวย เลยท�าใหอยๆ ในหมชนชนน�าอยากจะตกลงกนงายๆ อยางแตกอนนนเปนไปไมได และเลยท�าใหการ เดมพนมนสง

116

40 ป 14 ตลา

โดยเฉพาะชนชนกลางหรอแมกระทงคนระดบลาง ไดเขาสกระบวนการของการเมองอยางเตมท มนเปนการเมองแบบทเรยกกนวา mass politics หรอการเมองแบบมวลชน สถาบนกษตรยเองกเปน mass monarchy พรรคการเมองกเปน mass political party แมจะไมไดเปน mass political party แบบฝรงแตกมฐานมวลชนทเปนจรง ตอนยคชาตชายยงไมเปนแบบนนเลย แตตอนนมแลว เพราะฉะนนการปะทะกนของ 2 อ�านาจนจงแกยาก เนองจากมนไมไดเปนการปะทะกนแคในหมพวกชนชนน�าเฉยๆ แตม mass หรอมวลชนอยดวย เลยท�าใหอยๆ ในหมชนชนน�าอยากจะตกลงกนงายๆ อยางแตกอนนนเปนไปไมได และเลยท�าใหการเดมพนมนสง คอไมใชแคเรองการกมอ�านาจรฐอยางเดยว แตวาเปนการกมอ�านาจน�าของทงสงคมเลย เดมพนกนวาอ�านาจแบบไหนจะขนมากมอ�านาจน�าของสงคม ความขดแยงจงแหลมคม ยดเยอ และรนแรงอยางทเราเหนในไมกปมาน

Network Monarchy ไมใชเรองใหมตอนทผมอานบทความเรอง “Network Monarchy”1 ของแมคคารโก

ครงแรก ผมกแปลกใจวาคนอนเขาตนเตนอะไรกน อานอกทกไมเหนวามอะไรอยด ผมถงบอกวาถามนจะเกดมอะไรขนมากเพราะวามนเกดภาวะในวงวชาการทผมเรยกวา reconciliation กบ Monarchy กคอนกวชาการปญญาชนไทยเลกพดประเดนเรองสถาบนกษตรยไป

สงทแมคคารโกพดคออะไร ไอเดยพนฐานคอ แมคคารโกพดวาสถาบนกษตรยเขามามบทบาทแทรกแซงทางการเมองนนแหละ โดยผานเปรมบาง ผานประเวศบาง ซงถาไมใชเพราะวาคณไมรสกวาสถาบนกษตรยเปนประเดนอยางทนกวชาการโดยสวนใหญรสกขณะนนนะ กจะรสกวามนไมมอะไรใหม มอยอยางเดยวทผมเหนคอวา ค�าวา Network Monarchy มนฟงดเทด แตตวเนอหาแทบไมมอะไรใหมเลย แตทมนเปนทฮอฮา เพราะวางานของแมคคารโกออกมาในภาวะทนกวชาการไทยเองแทบจะตดประเดนสถาบนกษตรยออกไปเลย อยางงาน

1Duncan McCargo, “Network Monarchy and legitimacy crises in Thailand,” The Pacific Review Vol. 18, No. 4 (December 2005): 499-519.

117

40 ป 14 ตลา

ของนธ ตลอดสบปกอนหนานนแทบจะตดประเดนสถาบนกษตรยออกไป พอมงาน ของแมคคารโกอนนขนมา ซงพดกอนหนาทคนจะเหนบทบาทของสถาบนอยางชดเจนมากขนหลงเกดวกฤตการเมอง มนกเลยท�าใหคนฮอฮา

ประเดนทสองเอาเขาจรงๆ แลว ค�าวา Network Monarchy ฟงดด แตผมมองวามนเปนการประเมนในลกษณะทอาจจะเรยกวาเปน Subjectivist หรอวามลกษณะทเนนทตวบคคล เนนทอตวสยมาก คอวาบทบาทของคนอยางเปรม และค�าวา network เองมนใหภาพในแงทเปนเรองของคอนเนคชน แตทผมเสนอคอ การเปลยนแปลงของสถาบนกษตรยมมากกวานน คอเปนโครงสรางของรฐโดยรวมเลยทมบทบาทตอการเปลยนแปลงของสถาบน ผมเสนออยางนมากกวา n

118

40 ป 14 ตลา

ประวตศาสตรความคดของปญญาชนไทย หลง 14 ตลา

ธกานต ศรนารา

ธกานต ศรนารา อดตนกกจกรรมนกศกษาทผนตวมาเปนนกวชาการดานประวตศาสตร ใหความสนใจเปนพเศษเกยวกบการเมองไทยหลง 2475 โดยเฉพาะอยางยงหลง พ.ศ. 2520 เปนตนมา เคยมผลงาน ตพมพเรอง หลง 6 ตลาฯ: วาดวยความขดแยงทางความคดระหวางขบวนการนกศกษากบพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย ซงดดแปลงมาจากวทยานพนธปรญญาโท และลาสดท�าวทยานพนธปรญญาเอกเรอง “ความคดทางการเมองของปญญาชนฝายคานภายหลงการตกต�าของกระแสความคดสงคมนยมในประเทศไทย พ.ศ.2524-2534” ซงนบเปนงานทอาจชวยไขขอสงสยของใครหลายคนตอจดยนทางการเมองของปญญาชนในสถานการณการเมองปจจบน ปจจบนธกานตสอนประวตศาสตรการเมองไทยอยทคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร ยงหมกมนกบงานวชาการประวตศาสตรพอๆ กบการเสพกาแฟและเขยนบทกว

สมภาษณ : ชยวฒน ไชยจารวณช เขมทศน ปาลเปรม

เรยบเรยง : อรณวนา สนกะวาท

ภาพ

: ปรา

การ

กลนฟ

ง

ปญญาชนฝายคาน “ปญญาชนฝายคาน” หมายถงใคร ใชค�านเพราะพยายามจะเลยงค�าวา

“ปญญาชนฝายซาย” หรอ “ฝายกาวหนา” เนองจากวาหลงพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย (พคท.) พงลงไป ปญญาชนกไมไดมแคฝายซายแบบ พคท. ยงมปญญาชนทไมใชซายแตกคานรฐ เชน สลกษณ ศวรกษ ประเวศ วะส หรอแมแตพทธทาสภกข จรงๆ คนทคดค�านคออาจารยสธาชย ยมประเสรฐ ผมเพยงแตน�ามาใช

ความหมายของค�านม 2 กลม กลมแรกคอกลมปญญาชนทสงกดอยในหนวยงานของรฐและทน อยในองคกรธรกจใหญหรอสงกดระบบราชการตางๆ เชนพวกอาจารยมหาวทยาลยถอวาเปนหนงในนน คอบางคนเปนขาราชการแตวามความคดทไมเหมอนรฐกจะวจารณรฐและทน เชน เกษยร เตชะพระ เปนอาจารย เปนขาราชการในมหาวทยาลยของรฐ แตมความคดทคานรฐอยและวพากษวจารณมาตลอด

กลมทสองคอกลมปญญาชนทอยนอกหนวยงานของรฐกบทน ไมมต�าแหนงแหงททสงกดอยในระบบรฐหรอระบบทนอะไรเลย เปนปญญาชนสาธารณะทวไป เชน พวกกระแสคดวฒนธรรมชมชน กลม ปาจารยสาร กลม ปรทรรศนสาร สวนใหญพวกนจะเปนนกพฒนา เปนเอนจโอ เชน สลกษณ ศวรกษ หรอวา พระอยางเชนพทธทาสภกข พระประชา พระไพศาล พวกนอยนอกรฐนอกทนซงกจะมทศทางความคดวพากษวจารณนโยบายรฐ วพากษความคดกระแสหลก คอถาจะศกษาฝายซายกใชค�าวา “ปญญาชนฝายซาย” ไดเลย แตวาเนองจากผมตองการทจะศกษาทงสองสวน ทงซายและพวกทคานรฐแตอาจจะเปนอนรกษนยม ค�าวา “ปญญาชนฝายคาน” จงมความหมายแบบน

กระแสความคดของปญญาชนชวงกอน 14 ตลาสามารถไปอานงานของสองคนนได กคองานของประจกษ กองกรต ใน

หนงสอ และแลวความเคลอนไหวกปรากฏ: การเมองวฒนธรรมของนกศกษาและปญญาชนกอน 14 ตลา (2548) กบบทสมภาษณของอาจารยสมศกด เจยมธรสกล ใน เนชนสดสปดาห1

1สมศกด เจยมธรสกล, สมภาษณโดย ชวส ฤกษศรสข, “พคท. กบ ขบวนการ 14 ตลา,” เนชนสดสปดาห, 16-22 ตลาคม 2543.

120

40 ป 14 ตลา

แนวคดของประจกษเสนอวา ชวงกอน 14 ตลา กระแสภมปญญาทาง การเมองมอย 4 กระแส ไดแก ชาตนยม ซายเกา ซายใหม และกษตรยนยมประชาธปไตย ซงกระแสความคดพวกนแพรหลายอยในพนทสาธารณะเชนในนตยสารเชงวชาการตางๆ ทแพรหลายในหมปญญาชน โดยมแหลงทมาจาก ทงในและนอกประเทศ ไมวาจอมพลถนอมจะท�ารฐประหาร 17 พ.ย. 2514 หรอไม กยงเปนไปไดวากระแสความคดพวกนจะผลกดนใหเกดเหตการณท�านองเดยวกบ 14 ตลาอยด

สวนอาจารยสมศกดเหนดวยวาม 4 กระแสน แตจะใหความส�าคญกบกระแสฝายซายแบบ พคท. มากกวา คอกลมของยค ศรอารยะ กลมสภาหนาโดม กลมพวกรฐศาสตรทงหลาย คนทเปนผน�าทางความคดจรงๆ พวกนเปนซายแบบ พคท. รวมทงกระแสการสรางฮโรอยางจตร ภมศกด เช กวารา ซง พคท. ท�าขนมาแลวกจะสรางแรงบนดาลใจใหแกนกศกษามาก ผมคดวากระแสความคดพวกนส�าคญ

ทนาสนใจอกประเดนและประจกษยงไมไดศกษาหรอกลาวไวในงานของเขากคอ เขาไมพยายามชใหเหนวากระแสความคดพวกนนขดแยงกนเองอยางไร ราวกบวากระแสทงสมนไปดวยกนอยางกลมกลน ซงความจรงอาจทะเลาะกนเพราะวาคดตางกนมาก งานของประจกษยงไมไดพดถงและยงไมมใครท�าเรองน ซงส�าคญเพราะจะมาเกยวของกบกระแสความคดทางการเมองของปญญาชนไทยในชวงหลง 14 ตลา

กระแสสงของความคด พคท. หลง 14 ตลาประมาณ พ.ศ. 2517-18 ทามกลางกระแสความคดทง 4 กระแส กระแส

ความคดแบบ พคท. ซงไดรบอทธพลความคดจากลทธเหมาของจนไดกลายเปน กระแสหลกทขนเดนและครอบง�ากระแสความคดอน และแนวความคดส�าคญกคอ การวเคราะหสงคมไทยวาเปน “กงเมองขนกงศกดนา” เหตผลเพราะถาดจากงานทอาจารยเกษยรเคยเขยน ดานหนงกระแสการปฏวตสงคมนยมในประเทศแถบอนโดจนมนสงมาก รวมทงกระแสในจนดวย มนสรางแรงบนดาลใจมาก มการจดนทรรศการจนแดงแลวมคนมารวมเยอะมาก ทส�าคญคอ นกศกษาตองการหาความคดทฤษฏในการเปลยนแปลงสงคมทเปนระบบ ซง พคท. มสงนให กเลยไดรบการตอบรบอยางรวดเรวในชวงหลง 14 ตลา ถงขนทแทบไมตงค�าถาม แตน�าไปปฏบตเลย

121

40 ป 14 ตลา

อยางทเรารกนวา พคท. ไมไดเชดช “แนวทาง 14 ตลา” แต พคท. เสนอใหเชดช “จตใจ 14 ตลา” แทน เพราะถาคณเชดช 14 ตลา ในฐานะทเปนแนวทาง มนจะขดกบทฤษฎของ พคท. ทนท เนองจากแนวทางของ พคท. คอแนวทางปลกระดมชาวนาทวประเทศ ใชชนบทลอมเมอง แลวยดเมองในทสด ไมใชเรมจากลกขนสในเมอง พอผน บวออน อดตสมาชกคนส�าคญคนหนงของ พคท. เขยนหนงสอในนาม “อ�านาจ ยทธววฒน” เชดชแนวทาง 14 ตลา “นายผ” หรออศน พลจนทร กออกมาเขยนดาผนในหนงสอ โตลทธแกไทย โดยใชนามปากกาวา “อทศ ประสานสภา” ซงกยงท�าใหขบวนการนกศกษาหนไปทาง พคท. มากขน เปนระบบมากขน ไหนจะการเฟองฟขนของหนงสอของจตร ภมศกด หรอหนงสอสงคมนยมตางๆ ทมนไหลบาเขามาเตมท คออทธพลของ พคท. ในหมขบวนการนกศกษาปญญาชนมเยอะในแงกระแสความคดมากกวาในแงของการจดตงตวตอตว

กระแสความคดอนทไมใชแบบ พคท. กยงมอยนะ แตถกเบยดขบไปเปนกระแสรอง เชน กระแสความคดประชาธปไตยแบบรฐสภา สายพทธศาสนา สนตวธ อนรกษนยม แตถาเปนขวามากกจะถกวพากษ ลทธมารกซกระแสอนกม เชน ลทธมารกซคลาสสก ตรอสก กรมช แตกถกวพากษโดยพวกปญญาชนฝายซายแบบ พคท. วาเปนลทธฉวยโอกาส เปนฝายซายไรเดยงสา แมแตกระแสมารกซซสตแบบมนษยนยมกถกวจารณวาเปนลทธแกอะไรไปแบบนน

กงเมองขนกงศกดนาพคท. มองวา หลง พ.ศ. 2398 จกรพรรดนยมไดเขามา

สนธสญญาเบาวรงทท�ากบองกฤษท�าใหสงคมไทยดานหนง กลายเปนกงเมองขน อยภายใตการพงพาทนนยม จกรพรรดนยม อกดานหนงกยงเปนเกษตรกรรม ยงมการเชาทดน ยงเปนศกดนา อทธพลของศกดนากยงด�ารงอย ในสงคมของไทยอกครงนง เขาจงเรยกวาสงคมไทยวาเปนสงคม “กงเมองขนกงศกดนา” ซง พคท. มองวาภายใตสงคมแบบน กลมคนทเดอดรอนทสดคอ

อยางทเรารกนวา พคท. ไมไดเชดช “แนวทาง 14 ตลา” แตเสนอใหเชดช “จตใจ 14 ตลา” แทน เพราะถาคณเชดช 14 ตลา ในฐานะทเปนแนวทาง มนจะขดกบทฤษฎของ พคท. ทนท

122

40 ป 14 ตลา

ชาวนา เขาจงมวธคดวาชาวนานเองทจะกลายเปนพลงทส�าคญทสดในการปฏวต เพราะฉะนน พคท. จงเลอกทจะไปท�างานกบชาวนาในชนบท ใชชนบทลอมเมอง แลวจะยดเมองไดในทสด ดวยความคดแบบนเราจะเขาใจการออกคายของนกศกษาทนท เขาใจกระแสการเชดชชาวนา งานสปดาหชาวนา ถาเหนโปสเตอรชาวนาในชวง พ.ศ.2517-18 กจะบอกไดเลยวานอยภายใตกระแสความคดแบบกงเมองขนกงศกดนา

ดงนน ประเดนทหลง 14 ตลา มการชค�าขวญเรองตอส เพอเอกราชประชาธปไตยและความเทาเทยมกนของสงคม นอยบนหลกการของกงเมองขนกงศกดนา ตอสเพอ “เอกราช” หมายถงการตอตานจกรพรรดนยม เพราะเหนวาเรายงเปน “กงเมองขน” ยงถกครอบง�าโดยจกรพรรดนยม ดานทตอสเพอ “ประชาธปไตย” กหมายถงภายในประเทศยงเปน “กงศกดนา” อย คนไมเทากน ไมมความเปนประชาธปไตย กตองปฏวตประชาธปไตย

ชวงประมาณ พ.ศ.2518-24 พคท. จะเปนกระแสหลก โดยเฉพาะหลง 2519 ไมตองพดถง นกศกษาเปนอนหนงอนเดยวกบ พคท. เขาไปรวมเลย จบอาวธเลย ไมมขอกงขาอกแลววาเปนคอมมวนสตหรอไมเปน นเปนเสนแบง ทส�าคญ พวกปญญาชนฝายคานกระแสรองกยงอยในเมองไมได ตองเขาปากน ถาไมเขาปากตองหลบตามสวนยาง ไปตางประเทศ แมแตค�าสงห ศรนอกกยงเขาปา สายพทธกเขาปา คอมนอยไมได เพราะธานนทร กรยวเชยรใชระบบฟาสซสตยงกวาอะไรอก

การลมสลายของ พคท.ผมคดวาจรงๆ แลว ขบวนการนกศกษากบ พคท. มลกษณะทม

ประสบการณตางกนอย คอ พคท. เปนพวกทสวนใหญโตมาในยคสงครามโลกครงท 2 เจอจอมพล ป. แลวกโตมากบความเปนจนดวย คนชนกบการเปนลกจน แตนกศกษาสวนใหญโตในชวงสฤษดยดอ�านาจ โตในชวงสฤษด-ถนอม พอเขาพรรคฯ ไปกจะไปเจอสหายน�าทเปนคนจนกบชาวนา พคท. จะมนโยบายในการจดตงทใหชาวนาซงเปนคนทไวใจไดทสดในการปฏวตขนมาเปนผน�า แตในมมมองของนกศกษาบางทการตดสนใจการวเคราะหของชาวนามนออน กจะทะเลาะกนเรอย เรองพวกนจะทะเลาะกนเรอยตามปกตทวไป จรงๆ ระดบน�าของพรรคกทะเลาะกน ไมใชเฉพาะนกศกษา ตอนหลงภายในพรรคทะเลาะกนทกระดบ ตงแตระดบผน�าสมชชาพรรคจนถงระดบสมาชกยอยๆ คนตอคน

123

40 ป 14 ตลา

พอจนเปลยนนโยบายมาหนนเขมรแดง แลวกไปสมพนธกบรฐบาลไทย มการกดดนให พคท. ปดวทยเสยงประชาชนแหงประเทศไทย (สปท.) กรณเขมรแดงนออฉาว ท�าใหคนในพรรคทะเลาะกนหนก จะเขาขางเขมรแดงไดอยางไร โหดรายปาเถอนขนาดนน แตจนเชยรเขมรแดง คอประมาณป 21-22 จนกบโซเวยตทะเลาะกน ทาง พคท. กบเขมรแดงอยสายจน ลาวกบเวยดนามอยสายโซเวยต ทนเวยดนามซงมลาวดวยกบกเขมร เขมรแดงกเกดทาทวาจะเอายงไงด ตอนนน พคท. เองกเรมเอยงทจะมาคยกบรฐบาลดวยซ�าไปวาจะรวมมอกนชวคราวเพอตานเวยตนาม เพราะเชอวาเวยตนามอาจจะปฏวตมาถงไทยแนๆ ถายดเขมรแดงได มแนวโนมอยางนนขนมา มนกน�าไปสการทะเลาะภายในศนยกลางของพรรควาควรจะตามจนหรอไมตามจน บางคนกบอกใหเปนอสระ กทะเลาะกนหลายกระแสคด เรองทฤษฏกเถยงกนดวยอยแลว

กระแสความคดของปญญาชนยคหลง พคท.กระแสความคดแบบ พคท. สงมากจนกระทง พคท. พงลงในชวงป 2524

พงอยางเปนทางการ กระแสเหมาอสมมนยบลงไปเลย แลวกระแสความคดอนๆ ทมอย ทเคยเปนรองกบกระแสความคดทสรางขนใหมกเตบโตขนมาแทนท กระแสใหญๆ หลง พคท. มอยประมาณ 7 กระแส ไดแก ลทธมารกซคลาสสค, กระแสตรอสก, ลทธมารกซตะวนตก (กรมช, อลธแซร, แฟรงคเฟรตสกล), กระแสทฤษฎพงพา, กระแสพทธศาสนา, กระแสวฒนธรรมชมชน, แลวกกระแสประชา-ธปไตยแบบรฐสภา

คอชวงหลงตลา-กอนปาแตก ไมใชวาในเมองจะไมมปญญาชนทอยนอก พคท. มนมอย เขากมเครอขายทางภมปญญาของเขาอยในเมอง พวกนจะคอยๆ สถาปนาตวเอง คอยๆ เขยบสถานะจากอาจารยธรรมดามาเรมเปนหวหนาภาค เปน บก. วารสาร สวนคนทอยในวงการเอนจโอกจะเรมใหญขนเรอยๆ พอหลงปาแตกพวกทออกจากปามาและยงหลงทศหลงทางกกลบมาอยกบเครอขายภมปญญาซงมนมอยแลว มาอยกบเอนจโอบาง

เมอพรรคพวกปกซายอกหกกลบมากมาอยในอาณาจกรของพวกน กลบมาอยเครอขายในเมองทมอยแลว ลดความ radical ลง แลวพยายามผนวกตวเองใหเขากบสงคมทตวเองเคยคดจะปฏวต อยางเชนพวกฝายซายทถกดงมาอยใน ปาจารยสาร งานของ ปาจารยสาร ในสมย 3-4 ปนนจงเปนงานของพวกฝายซายเสยทงหมด คลายๆ กบวาฝายซายเขามายดครองอย 2-3 ป เพราะ ปาจารยสาร

124

40 ป 14 ตลา

ตอบสนองฝายซายทปาแตก แตพอถงป 2528 กระแสลทธมารกซพงลง กไมมใครมานงคดนงเขยนแลว หลง พคท. ลม พวกเกดใหมทเฟองฟคอกระแสวฒนธรรมชมชนกบกระแสประชาธปไตยรฐสภา กระแสพวกนกมทฤษฎของ ตวเอง

กลาวอยางรวบรดเลยกจะเหนวา กอนปาแตกมกระแส พคท. เปนกระแสหลก มนตานทงศกดนาและทนนยมพรอมๆ กน แตเมอ พคท. พงลง กระแสทตานศกดนามนลมไปพรอมกน เหลอ 7-8 กระแสทเกดขน ซงมนมลกษณะทรวมกนอยางหนงกคอตอตานทหาร และมตอตานทนนยมบาง แตนอยมากทจะใหความส�าคญกบศกดนา อนนคอพนฐานส�าคญ

ในชวง พ.ศ. 2524-2529 กระแสทมาคกบสายมารกซกคอวฒนธรรมชมชน มนเปนกระแสตอตานทนนยมแลวหนกลบไปสชมชน หลงป 2530 เปนตนมา กระแสวฒนธรรมชมชนจะโดดเดนมาก จะมปรากฏการณทภาคประชาชนจ�านวนหนงซงเคยอยกบลทธมารกซแลวเอยงเขาไปหากระแสวฒนธรรมชมชน อยางกาญจนา แกวเทพ กาญจนาชอบลทธกรมชมาก สดทายใชกรมชวเคราะหวฒนธรรมพนบาน แมแตปรชา เปยมพงศสานต กเอยงเขาหาพทธ ทงทตอนแรกเปนลทธมารกซ ชวงตงแตป 2524 ขบวนการวฒนธรรมชมชนจะเตบโตเปนเรองเปนราว มพนทชดเจน เพราะฉะนนนกวชาการกเหมอนจะเขาไปหา จะเหนวาแมแตลกษณะงานวชาการของหลายๆ คนกจะเรมเขยนงายขน เขยนในเชง

เมอพรรคพวกปกซายอกหกกลบมากมาอยในอาณาจกรของพวกน กลบมาอยเครอขายในเมองทมอยแลว ลดความ radical ลง แลวพยายามผนวกตวเองใหเขากบสงคมทตวเองเคยคดจะปฏวต

125

40 ป 14 ตลา

วฒนธรรมชมชน เขยนถงชาวบาน นคอจดเรมตนของกระแสชาวบานนยม งานทมลกษณะทเปนทฤษฎมากๆ นไมเขยนแลว หนมาเขยนอะไรทอานงายๆ

คอวาปญญาชนไทยฝายซายพอแยกตวออกจากพรรคกไมมขบวนการมวลชนรองรบ แตพวกกระแสวฒนธรรมชมชนมกลมคนทเปนมวลชน มกลมคนทจบตองได มชมชน มชาวบาน พวกพทธกเหมอนกน กลายเปนวากลมฝายขวากลบมมวลชนของตวเอง พวกปญญาชนฝายซายทรวมตวเขามาในกลมนกมความหวงวามนมขบวนการของตวมนเองทจะรบใชทฤษฎหรอเนอหาได ตางจากขบวนการแรงงาน ซงชวงปลายทศวรรษ 2520 นจะเปนชวงทขบวนการแรงงานแยสด สวนขบวนการปฏวตชาวนาไมตองพดถงเลยเพราะลมไปพรอมกบ พคท. แลว

การหนเขาไปหาสถาบนกษตรยจรงๆ การฟนฟบทบาทของสถาบนกษตรยเรมกอน 14 ตลาแลว พอถง

ชวงประมาณทศวรรษ 20 สถาบนกษตรยมพระราชกรณยกจลงเสดจในชนบทบอยมากเพอตอตานคอมมวนสต ขณะทฝายซายกไมไดวจารณกษตรยเปนเรองเปนราว วจารณแตทนไมไดวจารณศกดนา แลววนหนงพวกซายกพงลง เหลอแตกระแสวฒนธรรมชมชนกบกระแสประชาธปไตยแบบรฐสภา สายพทธนไมตองพดถง สนบสนนสถาบนกษตรยมาก ลองไปอานงานของพทธทาสภกขดดๆ หรอของสลกษณ ศวรกษ

วฒนธรรมชมชนในชวงตนทศวรรษ 2530 กจะเปนอกกระแสหนงทสนบสนนสถาบนกษตรยเหมอนกน คอกระแสวฒนธรรมชมชนมนเกดมาจาก นกเศรษฐศาสตรการเมองกบเอนจโอทมาดวยกน อยดๆ ประมาณป 2530 หมอประเวศ วะส กมาท�าใหกระแสวฒนธรรมชมชนมพทธเปนแกน ทงทกอนหนานนวฒนธรรมชมชนจะเปนกะเหรยงจะเปนอสลามกได แตพอประเวศมา ประเวศกมาแนวพทธวฒนธรรม มาท�าใหพทธศาสนาแบบคนภาคกลางในกรงเทพเปนแกนหลกในกระแสวฒนธรรมชมชน ชวงป 2532-33 จะเรมมบทบาทส�าคญ วฒนธรรมชมชนจะถกผนวกรวมกบกระแสนยมเจาทชเรองการพงตนเองของชนบท เอกวทย ณ ถลาง อธบายเมอประมาณป 2535-36 ในงานสมมนาหนงวา “ทพวกคณท�ามาแลวทงหลายในลกษณะการพงตนเอง ในหลวงท�าหมดแลว” หนงสอชอ ภมปญญาชาวบานกบการพฒนาชนบท เลม 1 (2536) จะเปนหลกฐานทส�าคญ แลวมการจะเชญสเมธ ตนตเวชกลมาดวย ซงเปนครงแรกทกระแสวฒนธรรมชมชนเรมผนวกกบฝายขวาชดเจน

126

40 ป 14 ตลา

สรปวากระแสวฒนธรรมชมชนถกฝายขวาทงดดทงพากนเขาไป อยางหมอประเวศกใช อยาง ดร.สเมธกเปนคนส�าคญทอธบายวาสงทในหลวงท�ามาทงหมดคอการใหความส�าคญกบการพงพาตนเองของชมชน คอกระแสเรองการพงตนเอง มนมาคกบเรองภมปญญาชาวบาน วฒนธรรมชมชนมนกเปนอนเดยวกน เปนองคประกอบกนอย ในงานสมมนาครงหนงหมอประเวศพดบอกวา “ผมดใจมากทในหลวงกคดเหมอนเรา” อะไรพวกน ในตอนนนจะเหนไดวานเปนประเดนส�าคญทท�าใหกระแสนยมกษตรยสงขนมาเรอยๆ ไมถกวจารณและวจารณไมไดดวย ผมถอวาอนนเหมอนกบถกขโมยนะ มคนทไมไดรสกดกบกระแสน แตวาไมแสดงออก

อกกระแสหนงทผมถอวาเขามาชวยกนกคอกระแสประชาธปไตยแบบรฐสภาซงม 2 ซก ซกหนงกคอกระแสประชาธปไตยรฐสภาทเนนภาคประชาชน เชน เกษยร เตชะพระ กบอกซกหนงทเปนกระแสรฐสภาแตองสถาบนกษตรยดวย กคอพวกธรยทธ บญม เสนห จามรก สลกษณ ศวรกษ มทงพทธ ทงประชาธปไตย กลายเปนกระแสประชาธปไตยแบบรฐสภาทตอตานทหารแตองกบสถาบน กกลายเปนกระแสหนงทชวยใหสถาบนกษตรยมฐานะทสงขน ถาพดรวมๆ กเหมอนกบวา กระแสนยมเจานอกจากจะไมถกโจมตแลวยงคอยๆ ลอยขนสงเดน

รวมเจา ตานทนหลงป 2535 ทหารไมนาไววางใจ นกการเมองกถกดา

กระแสนยมเจากยงโดดเดนขนมาเรอยๆ จากเครดตเรองการเขามาแกปญหาจราจร นกออกไหมวานกการเมองถกดาวา แกปญหาอะไรไมได แกปญหาคอรรปชนกไมได สถาบนกษตรยกยงดดขนเรอยๆ กลายเปนความหวงขนเรอยๆ ในขณะทปญญาชนเองกตกอยในกระแสวฒนธรรมชมชน กระแส populism กระแสตางๆ ทองอยกบสถาบนกษตรยกมาเรอยๆ กระแสทวจารณกษตรยไมม มแตดานกการเมองอยางเดยว ลทธมารกซท ดเหมอนจะเปนความหวงในทางการเมองกไมไดท�า หนไปวจารณ

อยดๆ หมอประเวศ วะส กมาท�าใหกระแสวฒนธรรมชมชนมพทธเปนแกน ทงทกอนหนานนวฒนธรรมชมชนจะเปนกะเหรยง จะเปนอสลามกได

127

40 ป 14 ตลา

ทนโดยสวนใหญ มการพดถงศกดนาอยบางแตพดในลกษณะทออนลง ไมไดมการพดถงแบบเปนเรองเปนราว เมอ พคท. พงลงอยางเบดเสรจในชวงป 2528-2529 กยงไปกนใหญ มนท�าใหสงคมไทยขาดกระแสภมปญญาทจะวพากษวจารณสถาบนกษตรยไปเลย หรอไมมเลย อยางสลกษณแมวจารณกจรง แตวจารณ ร.5 ร.6 ร.7 วจารณแบบใชสถาบนกษตรยตอตานวฒนธรรมตะวนตกและรกษาสถาบน ไมใชการวจารณแบบปฏเสธ

เพราะฉะนนโดยสรปกคอวา การพงลงของกระแสความคด พคท. ลทธเหมา เปนจดเปลยนทส�าคญ เปนการเปดศกราชใหมของภมปญญาฝายคาน ทจะน�าไปสการตอตานเฉพาะทนนยม เลกตอตานศกดนา จดนสามารถอธบายไดวา ท�าไมปญญาชนฝายคานทเคยเปนฝายซายจงหนมาเปนแนวรวมกบเจา เพราะเจาแสดงตววาตอตานทนนยม ชเศรษฐกจพอเพยง จงกลบกลายมาเปนการหนมารวมมอกน n

128

40 ป 14 ตลา

จดสงสดของ “การเมองภาคประชาชน”อเชนทร เชยงเสน

หลายปทผานมา ภายใตระบอบประชาธปไตยแบบรฐสภา “การเมองภาคประชาชน” มกไดรบการยอมรบและสนบสนนอยางสงในฐานะทเปนทางออกหรอกระทงค�าตอบสดทายของปญหาการเมอง กระทงเกดการเคลอนไหวตอตาน “ระบอบทกษณ” ครงใหญ และน�าไปสการรฐประหาร 19 กนยา อเชนทร เชยงเสน อดตนกกจกรรมทเคยรวมเคลอนไหวในฝงของ “ภาคประชาชน” มาหลายประเดนรอน ไดอาศยประสบการณตรง ประกอบกบความสนใจของตนเอง ศกษาและท�าวทยานพนธปรญญาโทวาดวยเรอง “ประวตศาสตรการเมองภาคประชาชน: ความคดและ ปฏบตการของ ‘นกกจกรรมทางการเมอง’ ในปจจบน” กระทงพบ ค�าตอบวา ปรากฏการณ “เสอเหลอง” นน ไมใชการหนเหเบยงเบน หรอเปลยนจดยนของการเมองภาคประชาชน หากเปน “จดสงสด” ของมนตางหาก

สมภาษณ : ชยวฒน ไชยจารวณช

เรยบเรยง : อรณวนา สนกะวาท

ภาพ

: เขม

ทศน

ปาลเ

ปรม

มรดกหลง “ปาแตก”วทยานพนธของผมพยายามตอบค�าถามทวา “การเมองภาคประชาชน”

ทดจะเปนทางออกทางเลอกจากปญหาระบบการเมอง เปนความหวงในการพฒนาประชาธปไตย กลายมาเปนแบบ “พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย” ไดอยางไร โดยศกษา “การเมองภาคประชาชน” ในฐานะความคดและปฏบตการทางการเมองของนกกจกรรม หรอถาใหเรยกแบบหรๆ กคอ “วาทกรรม” นนแหละ ไมใชในฐานะขบวนการเคลอนไหวใดขบวนการเคลอนไหวหนง และไมไดมองมนในฐานะสงทเกดขนมานานแลว พฒนาตอเนองกนมา แตมองมนอยางมประวตศาสตร คอมนเพงเกดขนเมอไมนานมานเอง ภายใตเงอนไขปจจยทมลกษณะเฉพาะเจาะจงมากกวาทตอเนองมาจากอดตแบบทอางๆ กน

ในการศกษาผมยอนกลบไปทหลง “ปาแตก” ซงมมรดกตกทอดมาถง “การเมองภาคประชาชน” ในชวงหลง ถาใหสรปความคดในชวงหลงปาแตกคอประมาณป 2524 จนถงตนทศวรรษ 2530 อนเปนมรดกทส�าคญ มาถงตอนนส�าหรบลกษณะความคดของกลมฝายคานนอกสภาหรอทภายหลงเราอาจจะเรยกกนวา “การเมองภาคประชาชน” นนคอ ตอตานรฐ ตอตานทน และหนไปสนบสนนการเคลอนไหวขององคกรชาวบาน โดยมงเนนการเปลยนแปลงในประชาสงคม (civil society) ดงนนมนจงแตกตางจากฝายซายเดมทเสนอการเปลยนแปลงดวยการยดอ�านาจรฐ แมวากระแสความคดเรองประชาสงคมจะมาจากฝายซายบางสวน แตพอมนเหลอแคประชาสงคมทไมไดอยในฐานะของขนตอนทน�าไปสการเปลยนแปลงแบบปฏวตอกตอไป จงเปนสงทมรวมกนของพวกอดตฝายซาย สายพทธศาสนา และสายวฒนธรรม ในภาพใหญจงเปนกระแสทไปดวยกนหมดทกกลม

กษตรยในฐานะเปนพนธมตรในการตอสทางการเมองหากเปรยบเทยบความคดของนกกจกรรมทางการเมองหลงปาแตกถง

ปจจบน ซงจะแสดงใหเหนการเปลยนยายทางความคดนน มประเดนส�าคญอย 3 ประเดน คอ สถาบนกษตรย ขาราชการ (ทหาร-ตลาการ) ระบอบประชาธปไตยรฐสภาและการเลอกตง

(1) เรองสถาบนกษตรย หากยอนกลบไปทความคดแบบ พคท. ภายใตทฤษฎกงเมองขนกงศกดนา สถาบนกษตรยหรอ “ศกดนา” ถอเปนศนยกลางของปญหาการเมองและตองปฏวตโคนลม แมจะเขาสยคประชาธปไตยครงใบแลว

130

40 ป 14 ตลา

สถาบนกษตรยกยงถกถอวาเปนปญหาในฐานะเปนสวนน�าทางอดมการณของทนนยมขนนาง และเปนพนธมตรผสนบสนนการครองอ�านาจทางการเมองของทหารในระบอบประชาธปไตยครงใบ ทเปนคปรบคตอสของพลงประชาธปไตย หลงปาแตกความคดของนกกจกรรมเกยวกบสถาบนกษตรยคอยๆ เปลยน และเหตการณส�าคญทสดอนท�าใหนกกจกรรม อดตฝายซายทเคยตอตานวจารณสถาบนกษตรยกลบล�ามาถอสถาบนกษตรยเปนพนธมตรในการตอสทางการเมอง และตอกย�าอดมการณราชาชาตนยมและความคดราชประชาสมาสย คอเหตการณพฤษภาคม 2535 จากนนกน�าไปสการเชดชกษตรยในฐานะผน�าของการปฏรปการเมองและการแกไขปญหาวกฤตเศรษฐกจในป 2540

ดวยความคดตอสถาบนกษตรยทเปลยนแปลงไปขางตน ประกอบกบบทบาททโดดเดนของสถาบนกษตรย และฐานะทถกยกใหสงขนอยางตอเนอง ท�าใหสถาบนกษตรยกลายเปนพลง/แหลงทมาหรอแหลงอางองความชอบธรรมในการเคลอนไหวทางการเมองตางๆ อยางตอเนอง รวมทงการเคลอนไหวในการโคนทกษณภายใตการน�าของเครอขายสนธ ลมทองกล แมกระทงนกกจกรรมทางการเมองในเครอขาย ครป. (คณะกรรมการรณรงคเพอประชาธปไตย) ทเดมไมใชกลมนยมเจา เคยคดคานรฐบาลแหงชาต นายกฯ พระราชทานในชวงรฐบาลชวลตและรฐบาลชวน กกลบยอมรบและปรบใชแหลงความชอบธรรมนเพอ เปาหมายในการตอสทางการเมองของตน คอ “โคน” ระบอบทกษณทพวกเขาถอวาเปนปญหาส�าคญทสด

ดงนน กลาวไดวาในกลมพลงฝายคานทางการเมองนอกสภา ความหมายของสถาบนกษตรยเปลยนจากศกดนาผกดขขดรด ชนชนนายทนขนนาง และพนธมตรผสนบสนนเผดจการทหาร กลายมาเปนผน�าในประชาสงคม เปนสญลกษณและผน�าในการตอสกบนกการเมอง

จากเผดจการทหารสพนธมตรกลไกรฐซดกบนายทน (2) ขาราชการ ทหาร-ตลาการ นบตงแตทหารเขามาครองอ�านาจทาง

การเมองหลงการหมดอ�านาจของคณะราษฎรในทศวรรษท 2490 ทหารคอ “เผดจการทหาร” และถกตอตานจากกลมพลงฝายคานนอกสภาหรอประชาสงคมสวนใหญมาโดยตลอด ในยค “ประชาธปไตยครงใบ” ทนกการเมองมบทบาทเพมมากขน ทหารกยเปนศตรหลกของกลมฝายคานนอกสภาทกกลมความคด และพวกเขาจงจบมอเปนพนธมตรกบนกการเมอง พรรคการเมอง ในการตอตาน

131

40 ป 14 ตลา

การเขามบทบาทของทหาร การรฐประหารของ รสช. และเหตการณพฤษภาคม 2535 ตอกย�าทงปญหาบทบาททางการเมองของทหาร และความคดของ นกกจกรรมในการตอตานเผดจการทหาร

ความคดในการตอตานทหารและปฏเสธรฐประหารในหมฝายคานนอกรฐสภายงปรากฏในการปฏรปการเมองหลง 2535 แมการปฏรปการเมองจะมลกษณะตอตานนกการเมองมากขน แตกมเปาหมายในการปองกนรฐประหารดวยเชนกน นกกจกรรมทางการเมองในเครอขาย ครป. พยายามเสนอมาตรการในการรางรฐธรรมนญเพอปองกนและลมลางผลพวงของรฐประหาร

ความคดเกยวกบทหารนนมาเปลยนในชวงระบอบทกษณแลว โดย นกกจกรรมทางการเมองไดสนบสนนบทบาททหารในการเขามาคานอ�านาจของนกการเมอง ในกรณพนธมตรฯ พวกเขาเรยกรองและสนบสนนบทบาททหารในการแทรกแซงทางการเมอง ก�ากบควบคมนกการเมอง สนบสนนการรฐประหารทงอยางเปดเผยและโดยนยในการตอสกบ “ระบอบทกษณ” พรอมๆ กบสนบสนนตลาการ หรอ “ตลาการภวตน” เปนกลไกในการก�ากบควบคมนกการเมอง สนบสนนการยบพรรค ยดทรพยนกการเมอง

ดงนน กลาวไดวาในกลมพลงฝายคานทางการเมองนอกสภา ความหมายของขาราชการ เปลยนจากขนนางชนชนปกครอง กลไกรฐ เครองมอในการกดขปราบปราม โดยเฉพาะอยางยงทหารในฐานะ “เผดจการทหาร” มาเปนพนธมตรและพลงในการตอสกบนกการเมองในรฐสภา เปลยนความคดจากทตอตานอ�านาจรฐ รฐราชการ พรอมๆ กบตานนายทน มาเปนอาศยอ�านาจรฐในการเลนงานทน

จากประชาธปไตยรฐสภาสการเมองใหม(3) ประชาธปไตยรฐสภาและการเลอกตง ในยคประชาธปไตยครงใบ การ

สรางประชาธปไตยรฐสภา การเนนการเขาสอ�านาจผานการเลอกตง เปนเปาหมายหลกในการเคลอนไหวของกระแสประชาธปไตยทกกลม แมกระทงฝายซายทยงคงมแนวคดในการปฏวตเปลยนแปลงสงคมอยางถงรากถงโคน กยงถอประชาธปไตยรฐสภาเปนชองทางและเปาหมายในการเคลอนไหว ประชาชนสามารถทจะใชประโยชนจากประชาธปไตยในการเคลอนไหวผลกดนปญหาของตวเอง

ลวงเลยมาถงยคประชาธปไตยเตมใบทระบบรฐสภาและการเลอกตงถกวจารณอยางหนกแลว แตประชาธปไตยรฐสภากยงเปนสงทตองพทกษรกษาไว

132

40 ป 14 ตลา

อยางนอยกปกปองจากการรฐประหาร และพยายามท�าใหเขมแขงขน โดยมการเมองภาคประชาชนคอยก�ากบและเสรมความเปนประชาธปไตยใหมากขน คขนานกนไป แมเรองการเมองภาคประชาชนจะถกใหความส�าคญมากกวากตาม แตการเลอกตงกยงไดการยอมรบในฐานะเปนชองทางในการเขาสอ�านาจทาง การเมอง แมบางสวนจะเหนวาเปนเครองมอของชนชนนายทนกตาม

การปฏเสธการเมองแบบรฐสภาและการเลอกตงในการตดสนวาใครควรทจะมอ�านาจทางการเมองหรอเปนรฐบาลของนกกจกรรมทางการเมอง มาปรากฏชดเจนในการเคลอนไหวรอบแรกของพนธมตรฯ โดยการปฏเสธการยบสภา (24 กมภาพนธ 2549) ใหมการเลอกตงใหม และยนยนให “ปฏรปการเมองครงทสอง” กอนการเลอกตงใหม ตอมาการปฏเสธขอเสนอทใหประชาชนตดสนโดยการเลอกตงใหมอกครงในชวงยดสนามบน และขอเสนอ “การเมองใหม” ของพนธมตรฯ คอ รปธรรมของการปฏเสธหรอกดทบประชาธปไตยจากการเลอกตงและการแกไขปญหาความขดแยงทางการเมองตามชองทางสถาบนการเมองปกต

การเมองภาคประชาชน vs. ประชาธปไตยแบบรฐสภา การเกดขนของการเมองภาคประชาชนทเราเหนอยนแยกไมไดจากการ

เปลยนแปลงโครงสรางทางการเมองนะ หมายถงการเปลยนแปลงหลงยคประชาธปไตยครงใบ หลงพฤษภา 35 ทอ�านาจมนยายมาอยทรฐสภา ทหารจบแลว ซงคนทถกมองวามอ�านาจในระบอบประชาธปไตยตวแทนคอนกการเมองหรอรฐสภา เพราะฉะนนปญญาชนและนกกจกรรมทางการเมองจงเปลยนยายจากการตอตานทหารมาเปนวพากษประชาธปไตยแบบรฐสภาหรอประชาธปไตยแบบตวแทน แลวชขอเสนอเรองการเมองภาคประชาชน การเคลอนไหวนอกรฐสภา ค�าวา “การเมองภาคประชาชน” เกดขนเมอป 38 เทาทคนมาไดคนทเรมใชค�านคอ เดช พมประชา ประธานคณะกรรมการรณรงคเพอประชาธปไตย (ครป.) ในขณะนน แตตอนนนถอวาเปนค�าบรรยายเฉยๆ แกเขยนคอลมนใน จดหมายขาว ครป. ชอ “ความเคลอนไหวในการเมองภาคประชาชน” เลาวามการเคลอนไหวทนนทน ของใครทไหนบาง ตรงไหนบาง1

1เดช พมคชา, “ความเคลอนไหวในการเมองภาคประชาชน,” จดหมายขาว ครป. ปท 3, ฉบบท 1 (มถนายน-สงหาคม 2538), 22-24.

133

40 ป 14 ตลา

ถาใหสรปการเกดขนของภาคประชาชนน เราอาจจะสรปไดวามาจาก 3 ขาทเชอมโยงกน และทส�าคญเชอมโยงกบประชาธปไตยรฐสภา ไดแก การวพากษวจารณประชาธปไตยรฐสภา การเกดขนของการเมองบนทองถนน และการเคลอนไหวของนกกจกรรมทางการเมองในเครอขาย ครป. เอง

ประเดนแรก เมอ สถาบนการเมอง เปดใหมการเลอกตง และนกการเมอง-พรรคการเมองเขามามอ�านาจรฐ ในบรรยากาศประชาธปไตยเชนน ไดเปดโอกาสใหการเมองแบบขบวนการเคลอนไหวของกลมตางๆ อนไดแก การชมนมประทวง การขดขวางระบบการเมองแบบปกต เพอกดดนตอรองในการแกไขปญหาตางๆ สามารถเปนไปไดโดยไมถกกดปราบอยางรนแรง ท�าใหการตอรองตางๆ ด�าเนนไปไดและมโอกาสประสบความส�าเรจ ในแง วสยทศนทางการเมอง มการเนนบทบาทใจกลางทางยทธศาสตรของชนชนกลางและประชาสงคม ชวยใหปญญาชน- นกวชาการ นกพฒนาเอกชน มบทบาทและมความส�าคญทางการเมองมากขน และใหความชอบธรรมกบขบวนการเคลอนไหวขององคกรประชาชนตางๆ ในฐานะพลงในการเปลยนแปลงสงคมและการท�าใหเปนประชาธปไตย จะเหนไดจากจ�านวนเหตการณชมนมประทวงทเพมขนมาก และน�าไปสการผลตค�าเรยกการชมนมเหลานวา “การเมองภาคประชาชน” ในชวงป 2538

ขอถกเถยงส�าคญอยตรงทเวลาพดถงเรองการเมองภาคประชาชน เรามกจะบอกวา การเมองภาคประชาชนเกดจากการลมเหลวของระบอบประชาธปไตยตวแทน แตปญหาคอวา ประชาธปไตยตวแทนของเราคอสงทเพงเกด และอกดานนง กเพราะมประชาธปไตยตวแทนมนจงท�าใหการเคลอนไหวตอรองนอกสภา

ประชาธปไตยตวแทนมนท�าใหการเคลอนไหวตอรองนอกสภาประสบความส�าเรจดวยซ�าไป เนองจากนกการเมองตองหาเสยง ตองสรางนโยบายเพอ ตอบสนองความตองการของผไปใชสทธเลอกตง

134

40 ป 14 ตลา

ประสบความส�าเรจดวยซ�าไป เนองจากนกการเมองตองหาเสยง ตองสรางนโยบายเพอตอบสนองความตองการของผไปใชสทธเลอกตง นคอความสมพนธระหวางนกเลอกตงกบผมสทธเลอกตง การเมองแบบเลอกตงจงเออใหเกดการตอรอง การใชยทธศาสตรขดขวางระบบการเมองปกตได เพราะตองตอบสนองตอผเลอกตง ฉะนนการมประชาธปไตยแบบตวแทนดวยซ�าทท�าใหการเมองภาคประชาชนหรอการชมนมเปนไปได

เอาเขาจรง การเปลยนแปลงทางการเมองทเกดขน ทงในแง สถาบนการเมอง และในแง วสยทศนทางการเมอง สมพนธกบ ขบวนการเคลอนไหวทางสงคม อยางลกซง ในแงของการเปนโอกาสทางการเมองใหกบการเกดขน ด�ารงอย และประสบความส�าเรจของขบวนการเคลอนไหว ดงนน ถาการเกดขนของขบวนการเคลอนไหวตางๆ จ�านวนมากในชวงทศวรรษ 2530 เปนทมาของ “การเมองภาคประชาชน” แลว หากพจารณาในแงของเวลาอยางเครงครด กจะพบวา การเมองภาคประชาชนเกดขนไดเพราะมประชาธปไตยเตมใบ ในฐานะของโครงสรางโอกาสทางการเมองทเปดใหส�าหรบขบวนการเคลอนไหว

ประเดนทสอง วาทกรรม “การเมองภาคประชาชน” ตงอยบนการวพากษประชาธปไตยแบบตวแทนและนกเลอกตง ซงในเมอระบอบการเมองทวานเพงสถาปนาขนหลงหมดยคประชาธปไตยครงใบไปแลว โดยเฉพาะอยางยง ภายหลงเหตการณพฤษภาคม 2535 จะเหนไดวาวาทกรรม “การเมองภาคประชาชน” จงไมสามารถเกดขนไดในยคประชาธปไตยครงใบ ซงคปรบหลกยงเปนทหาร ไมใชนกการเมอง

ประเดนทสาม หลงจากมการประดษฐค�าวา “การเมองภาคประชาชน” ขนมาในป 2538 มการใชค�านรณรงคสนบสนนรางรฐธรรมนญฉบบ พ.ศ. 2540 น�าไปสการชธง “การเมองภาคประชาชน” ในการเคลอนไหวของ ครป. และเครอขาย และของกลมประชาธปไตยเพอประชาชน (ปxป) ภายใตการน�าของเสกสรรค ประเสรฐกล และคณะในเวลาตอมา

ผมจงเสนอแบบงายๆ แตซเรยสวา “การเมองภาคประชาชน” เกดขนพรอมกบประชาธปไตยตวแทน ไมใชอยางททองๆ ตามกนมาวา เกดจากความลมเหลวของประชาธปไตยตวแทนในชวง 7 ทศวรรษทผานมา และความโดดเดนของ “การเมองภาคประชาชน” ในฐานะการเมองทางเลอกอยตรงทฐานวาทกรรมของมนตงอยบนการวพากษประชาธปไตยแบบตวแทนและนกเลอกตง ซงเปนปญหารวมกนของกลมพลงตางๆ ในประชาสงคมนนเอง

135

40 ป 14 ตลา

ประชาธปไตย: รปแบบ vs. เนอหา และลทธเลอกตงการสถาปนา “การเมองภาคประชาชน” ในฐานะความคดและปฏบตการ

ทางการเมองเกดขนผานกระบวนการเคลอนไหวตอสของปญญาชน-นกกจกรรมทางการเมองนน อยบนฐานวาทกรรมทใชวจารณประชาธปไตย 3 ชดหลก ไดแก ชดแรก การแบงประชาธปไตยออกเปน “รปแบบ” และ “เนอหา” และวจารณวารฐสภาหรอการเลอกตงนน เปนเพยง “รปแบบ” หรอ “มายา” ของประชาธปไตยเทานน ไมใชเนอแทหรอเนอสาระของประชาธปไตย ชดท 2 วาดวยรฐสภา- นกเลอกตง โดยการวจารณประชาธปไตยตวแทนวาเปน “ลทธเลอกตง” และ “เลอกตงธปไตย” พรอมกบละขามดานบวกของลทธเลอกตง และ ชดท 3 วาดวยความสมพนธระหวางประชาธปไตย รฐ ทน และนกการเมอง ทมองวารฐและประชาธปไตยเปนเพยง “เครองมอ” ของชนชนนายทน และในกระบวนรางรฐธรรมนญนนพวกเขาไดพยายามเปดชองทางปองกนและแกไขปญหาตางๆ ทขบวนการเคลอนไหวตองเผชญผานสถาบนทางการเมองปกต และเสนอใหมพนทของตวเอง คอ “ภาคประชาชน” ไปอยในองคกรตรวจสอบตางๆ

หลงพฤษภาคม 35 มนมการแบงแยกกนระหวางประชาธปไตยเชงรปแบบ คอมรฐธรรมนญ มการเลอกตง มรฐสภา กบประชาธปไตยเชงเนอหา คอประชาชนตองมอ�านาจ มสวนรวม มสทธตางๆ รวมทงพดถงประชาธปไตยในมตอนๆ ทมากกวาการเลอกตง เชน ประชาธปไตยทางวฒนธรรม ประชาธปไตยทางเศรษฐกจ แลวกมการเสนอวาสงทเราตองการไมใชแคการเลอกตงแบบรฐสภา เพราะมนเปนเพยงรปแบบ ฉะนนเราตองเสนอเนอหาทประชาชนมอ�านาจอยางแทจรง อนนคอขอวพากษหลก กคอมการแบงแยกอยางเดดขาดระหวางรปแบบกบเนอหา

อยางไรกด การวจารณนกเลอกตงหรอลทธเลอกตงกไมไดมองในแงลบอยางเดยว คนทเขยนบทความเรอง “ลทธเลอกตง” คอเกษยร เตชะพระ2 ซงพดความหมายในดานทดของลทธเลอกตงดวย คอมนจะเปนชองทางการปฏรป โดยผานอ�านาจนตบญญต มอ�านาจบรหาร ออกกฎหมายได ซงหมายความวา การชมนมบนทองถนนไมมอ�านาจออกกฎหมายได เพราะฉะนนการเลอกตงเปนสงส�าคญทมอบไมม แลวมนจ�าเปน ขาดเสยไมได ยอมเสยไมได แตขณะเดยวกน

2เกษยร เตชะพระ, “ลทธเลอกตง,” ใน ราษฎรด�าเนน, บก., บญเลศ วเศษปรชา (กรงเทพฯ: สหพนธนสตนกศกษาแหงประเทศไทย, 2537), 24-25.

136

40 ป 14 ตลา

มดานลบ คอมนถกอางเพอท�าลายความชอบธรรมของการชมนม ท�าลายการเคลอนไหว มนมทงสองดาน หรออยางเดช พมคชา เลขาธการ ครป. ในขณะนน ยนยนวา “ผมยงเหนความจ�าเปนทวา การเมองในรฐสภาจะตองมตอไปนะครบ... ไมเชอมนแตตองม เพราะอยางนอยทสดกเปนการผอนคลายใหประชาชนไดโวยวาย เพราะเผดจการไมเปดโอกาสใหประชาชนใหโวยวาย ท�าใหโอกาสทจะเรยกรองสทธบางอยางจะไมเกดขน แลวการเอะอะโวยวายของประชาชนทเขาประสบปญหา ไมวากลมของประชาชนใด ตอไปมนกจะไปกดดนใหพรรคการเมองไดหนมามองปญหาประชาชนแลวกก�าหนดนโยบาย”3

กลาวคอ มการวจารณประชาธปไตยแบบตวแทนวาเปน “ลทธเลอกตง” หรอ “เลอกตงธปไตย” ทงนในความตงใจเดมของผบญญตค�านไดชใหเหนความจ�าเปนขาดเสยมไดและดานบวกของมนทการเมองแบบขบวนการเคลอนไหวทางสงคมมอาจทดแทนได แตภายใตการเผชญหนากบรฐบาลทมาจากการเลอกตง ดานนกลบไมถกใหความส�าคญและละเลยหลงลมไปในการวเคราะหปญหา และโดยตรรกะของมน การวจารณรฐสภา- นกเลอกตงยอมพงเปาไปทประชาชนผออกเสยงเลอกตงไปพรอมกนดวย โดยเฉพาะคนชนบทยากจนทเปนคะแนนเสยงทมาของนกเลอกตง แมไมแสดงออกโดยตรงกแฝงอยโดยนย พฤตกรรมการเลอกตงของคนยากจนในชนบทจงกลายเปนปญหาของระบอบประชาธปไตย และการแกไขปญหานตองใหการศกษาเพอสรางความเขาใจทถกตองและพฒนาคณภาพชวตของประชาชนใหหลดพนจากความยากจน

รฐกบทน และจตส�านกชาวบานความสมพนธของประชาธปไตย รฐ นายทน นกการเมอง

เปนกรอบความเขาใจซงมสวนก�าหนดทศทางหรอทาทตอ

ในดานทดของลทธเลอกตง คอมนจะเปนชองทางการปฏรปโดยผานอ�านาจนตบญญต มอ�านาจบรหาร ออกกฎหมายได

3ด ปรญญา เทวานฤมตรกล (เรยบเรยง), “ประชาชนในการเมองไทยกบบทบาทในการเปลยนแปลง,” จดหมายขาว ครป. ปท 2, ฉบบท 9 (มกราคม-กมภาพนธ 2537), 7-20.

137

40 ป 14 ตลา

สถานการณหรอสวนอนๆ ของปญญาชนและนกกจกรรมทางการเมอง ในทศวรรษ 2520 ถงตนพทธทศวรรษ 2530 ประชาธปไตยแบบรฐสภาและนกการเมอง ไมไดถกมองแตเพยงดานทเลวราย ทวาถอวาเปนเปาหมาย ซงประชาชนสามารถเขาไปใชเปนเครองมอการตอสเพอผลประโยชนของตนได แตหลงพฤษภา 35 มา การมองประชาธปไตยแบบรฐสภาไดเรมคอยๆ หายไป ดวยความเขาใจเรองประชาธปไตยรฐสภาเปนเพยง “เครองมอ” ของนายทนและนกการเมองทเขามาแสวงหาผลประโยชนเพยงดานเดยว หรอเปนเพยง “มายา” ในการหลอกลวงประชาชน

ขอเสนอของเกษยรในบทความ “ประชาธปไตยของประชาชนทเปนอสระจากรฐและทน”4 มอทธพลตอนกศกษาและนกกจกรรมในยคหลงอยางมาก แตเราควรพจารณาอกดานหนงประกอบกน คอบทความนสอดคลองลงรอยกบสถานการณ หรอค�าอธบายนสามารถยดกมสถานการณ ความเขาใจ และทางออกตอปญหาทนกศกษาและนกกจกรรมเผชญดวย และความเขาใจนกมพลวตการเปลยนแปลงในรายละเอยด แยกออกตางหากจากบทความเดม กลาวคอ ในบทความของเกษยร รฐหมายถง รฐราชการ ระบบราชการทมอ�านาจการปกครอง กมกลไกอ�านาจรฐ สวนทน หมายถง ภาคธรกจเอกชนทมอ�านาจทน กมปจจยเศรษฐกจ แตการน�าเอาขอเสนอของเกษยรมาใชในสมยหลงนมความซบซอนนอยลง และมองความสมพนธระหวางรฐกบทนเปนหนงเดยวมากขน กลาวคอ รฐไมไดหมายถงรฐราชการทควบคมกลไกรฐ แตหมายถงรฐบาลมากกวา ซงนายทนและนกการเมองเขามามอ�านาจในการปกครองผานการเลอกตง ควบคมกลไกรฐ เปนรฐบาลบรหารประเทศ ดงนน รฐและนายทนคอนขางสมพนธเปนเนอเดยวกนภายใตการครอบง�าของทนนยม รฐและประชาธปไตย (การเลอกตง) ตกเปนเครองมอของนายทน มนเหมอนหวนกลบไปทลทธมารกซแบบคลาสสกและฝายซาย พคท. ในบรบทของการอานตความใหมทรฐราชการไมไดเปนปญหาหลกในการวเคราะหอกตอไป นอกจากนความคดเรองการตอสในระบอบประชาธปไตยแบบรฐสภาและประชาชนสามารถใชรฐสภาเปนเครองมอของตนเองได ซงเปนขอเสนอ หลกเดมอกอยางหนงของเกษยร กจะหายไปและกลายมาเปนเสนอใหตอตานประชาธปไตยแบบรฐสภาแทน

4เกษยร เตชะพระ, “ประชาธปไตยของประชาชนตองเปนอสระจากรฐและทน,” ใน อ�านาจชาวบาน, บก., สภลกษณ กาญจนขนด (กรงเทพฯ: สหพนธนสตนกศกษาแหงประเทศไทย, 2531), 18-30.

138

40 ป 14 ตลา

เวลาเราวพากษนกการเมองหนกๆ ทายสดตอใหเราตองระมดระวงอยางไร มนกตองกลบไปกระทบถงคนเลอกตง ถงแมคณพยายามเลยงไมดาชาวบานทเลอกผแทนเขามา ตรรกะแบบนมนแฝงอยตลอดเวลา ดงนน ปญญาชนและนกกจกรรมทางการเมองจงคดวาตองแกปญหาทวธคดหรอจตส�านกชาวบาน ความคดแบบนปรากฎอยประปราย สอดแทรกอยเสมอ ตงแตชวงกอตง ครป. และทส�าคญ นเปนวธคดหลกในการท�างานกบชาวบานของพวกวฒนธรรมชมชนหรอพวกพฒนาชมชนดวย ถามวาการพฒนาชมชนทส�าคญคออะไร กคอการเปลยนจตส�านกของชาวบาน หนาทของเรากคอการเขาไปแกจตส�านกทผดพลาดของชาวบาน ทงพวกเอนจโอและองคกรประชาธปไตยกมความคดแบบน

การกอตวและพฒนาการของพนธมตรฯพดอยางยตธรรม การแตกหกระหวางพวกนกกจกรรมทางการเมองใน

เครอขาย ครป. กบรฐบาลทกษณน ดานหลกมาจากการแกไขปญหาขบวนการเคลอนไหวของคนยากจน การใชความรนแรง และการละเมดสทธมนษยชน อยางสลกษณ ศวรกษ กไปสารภาพบาปผานรายการ “ตอบโจทยประเทศไทย” ทางสถานโทรทศน ThaiPBS (14 มนาคม 2556 หวขอ “สถาบนพระมหากษตรยภายใตรฐธรรมนญ”) บอกวาทตวเองอมทกษณขณะทเผชญปญหา “ซกหน” ครงแรก รวมกบคนอนๆ ทงเดช พมคชา หมอประเวศ วะส หมอเสม พรงพวงแกว เพราะวาตวเองสดเออมระอากบชวน หลกภย และเหนวาทกษณเปนคนใหม พรอมกบคนรอบขางทกษณทออกจากปา จงมความหวง โดยตนเองอมทกษณในชวง 1 ปแรก เพราะอยฝายเดยวกบสมชชาคนจน แตมาแตกหกกบทกษณทายทสดเพราะประเดนการแกไขปญหาคนยากจน คอปญหาของสมชชาคนจนนนเอง ซงประเดนนกเหมอนทปญญาชนหลายทานแตกหกกบรฐบาลชวน หลกภย หลงพฤษภา 35

การตดสนใจเขารวมกบ “เครอขายสนธ” ของกลมแกนหลกในเครอขาย ครป. มสวนส�าคญกบขบวนการโคนทกษณอยางมากนะ เพราะถาแคสนธอาจจะไปไมถงไหน ตอใหระดมคนไดมาก กอาจจะไมเปนอยางทเหน กลาวคอ พวกแกนหลกใน ครป. กไประดมเครอขายองคกรตางๆ ทเคลอนไหวมากอนหนามาเขารวมกลายเปน “พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย” ท�าใหดเปน “ภาคประชาชน” มากขน มสวนสนบสนนความชอบธรรมใหแกเครอขายสนธ ทกอนหนานนถกตงขอสงสยอยมากเชนกน ซงในการท�าความเขาใจเรองนตองไปดการตดสนใจของคนกลมนอยางละเอยด

139

40 ป 14 ตลา

การดคนกลมนไมใชดแบบกวางๆ เพยงวาเปนพวกวฒนธรรมชมชน หรอเปนพวกขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแบบใหม แตถาไปดทความคดขอถกเถยงของกลมนกพบวา พวกนไมใชพวกนยมเจา มแงมมของการวจารณเจาดวยซ�า และกวจารณการเคลอนไหวของสนธ และไมเอากบการขอนายกฯพระราชทาน เพราะมนเปนการท�าลายขบวนการภาคประชาชน ไมไดสรางความเขมแขง แลวพวกนกเคยวจารณพวกวฒนธรรมชมชนเหมอนทพวกฝายซายวจารณนนแหละ แตถามวาจดเปลยนคออะไร ผมคดวาการจดตงเขารวมเปนพนธมตรฯ กบสนธ เปนโอกาสในการทะลทะลวงขอจ�ากดของพวกเขา คอวาทายสดคนกลมนตองการใชโอกาสจากสนธ สรางโอกาสใหกบตวเองในการเคลอนไหว ผลกดนวาระ เปาหมายของตนเอง

สรปไดวา การเขารวมของ ครป. และเครอขาย กบกลมสนธ ซงน�าไปสการกอตงพนธมตรฯ เกดจากปจจยสามประการ คอ หนง กรอบวเคราะหปญหาประชาธปไตย การเลอกตง ซงมาถงจดสดยอดแลวในระบอบทกษณ เพราะเมอกอนพวกเขาเจอแตกบรฐบาลอนทออนแอ พอตอรองได กดดนได แตพอมาเจอรฐบาลทเขมแขงของทกษณเขาไปไมเปนเลย

สอง คอ ตวตน (self) ของบรรดาแกนน�า ครป. เราอาจจะเรมตนจาก สงทบญเลศ วเศษปรชาอธบายถงสวทย วดหน ในชวงทเครอขายสนธไดเชญชวนให ครป. เขารวมการเคลอนไหววา “ในสถานการณทหนาสวหนาขวาน

เวลาเราวพากษนกการเมองหนกๆ ทายสดตอใหเราระมดระวงอยางไร มนกตองกลบไปกระทบถงคนเลอกตง ถงแมคณพยายามเลยงไมดาชาวบานทเลอกผแทนเขามา ตรรกะแบบนมนแฝงอยตลอดเวลา

140

40 ป 14 ตลา

ประสบการณของเขา (สวทย) จงเปนทตองการของขบวน”5 มนมนยถงสถานการณการตอสหรอการลกขนสของมวลชน และทาทของนกปฏวตหรอผคนทตองการเปลยนแปลงสงคม คอพวกนคดถงตวเองวาเปนนกปฏวตและมอารมณแบบนกปฏวต คดวาตวเองเปนผน�าของขบวนการประชาชนโดยตลอด เพราะฉะนน เพอตองการเปลยนแปลงสงคม ตวเองจงตองเขารวมกบสนธ เหมอนทมคนแซววาพวกนพอเหนมวลชนแลวตนเตน เราทงมวลชนไมได

สาม คอ ปญหาโครงสรางขององคกรอยาง ครป. และเครอขาย เนองดวย ครป. และเครอขายไมไดเปนองคกรมวลชนตงแตตน ขณะทองคกรภาคประชาชนทตนเองเขาไปสมพนธดวยกเปนองคกรทเคลอนไหวอยบนฐานของปญหาเฉพาะหนา กระจดกระจาย และมจ�านวนมวลชนไมมากนก ภายใตเงอนไขทจ�ากดขององคกรตวเองและองคกรประชาชนทเขาไปมสวนรวม รวมทงการถอวาตนเองเปนองคกรน�าในการเคลอนไหวเพอประชาธปไตย แตสามารถสรางสรรคกจกรรมและการเคลอนไหวไดอยางจ�ากด พวกเขาจงตองอาศยการแยงชงพนทสอมวลชนมาแสดงตนทางการเมอง เพอผลกดนเปาหมายขอเรยกรองของตนเอง เราอาจจะเรยกปญหาขององคกรแบบนวา “ปญหาเชงโครงสราง” ดงนน การเขารวมเคลอนไหวในกระแสสงจงเปนเรองจ�าเปน

การเขารวมกบเครอขายสนธ คอ “หนาตางแหงโอกาส” ในอนทจะทะลทะลวงขอจ�ากดของพวกเขาทมมา ภายใตเงอนไขสถานการณพเศษท “หนาสวหนาขวาน” โดยแบบแผนและวธคดในการท�างานอยางทกลาวมา แทบไมมทางเลอกอนนอกจากเขารวมการเคลอนไหวเปนพนธมตรกบเครอขายสนธ ในสถานการณทพวกเขามองวาเปนสถานการณปฏวตของมวลชน ทเรยกรองให นกปฏวตตองเขารวมการเคลอนไหว และท�าหนาทเปนผพทกษมวลชน

ปญหาเรองการเขารวมในขอเรยกรองนายกฯ พระราชทาน และอนๆ ทตามมาในชวงหลง รวมกระทงขอเสนอ “การเมองใหม” จงไมใชเรองของการแสดงความจงรกภกดตอสถาบนกษตรย แตเปนเรอง “วธการอาจไมส�าคญเทากบ หลกการ” ซงกคอการไลทกษณ มนเปนเพยงเรองยทธวธ โดยพวกเขาถอวา เปาหมายสงสดของประชาธปไตยไมใช “รปแบบ” หรอการเลอกตง แตคอ “ประโยชนสงสดของประชาชน” นนเอง

5บญเลศ วเศษปรชา, “เสมอนบทน�า,” ใน สวทย วดหน นกรบประชา เคยงขางคนจน, บก., นตรตน ทรพยสมบรณ (กรงเทพฯ: คณะจดท�าหนงสออนสรณแหงชวต สวทย วดหน, 2550), 13-55.

141

40 ป 14 ตลา

มาคดยอนหลงกลบไป มหลายคนตงค�าถามวา คนพวกน ซงเปนกลมกอนตอเนองกนมาตงแตหลงพฤษภา 35 น “เปลยน” จดยน ไมเหมอนเดมแลว ส�าหรบผม พวกเขาอาจจะมบางอยางเปลยนนะ แตการเปลยนเปนการเปลยนทตอบสนองตอสถานการณการเมองทเปลยนไป ทวาหากดความคดหลกๆ แลว ปรากฏการณพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตยนเปน “จดสงสดของการเมองภาคประชาชน” กวาไดเลยนะ ซงมนกเปดเผยขอจ�ากดและดานมดทมองไมเหนมากอนนนของการเมองภาคประชาชนมากกวา ไมใชวาเขาเปลยนแปลงจดยน หรอขายตวขายวญญาณใหกบใคร

มาถงจดน “การเมองภาคประชาชน” ในฐานะวาทกรรมกคงจบพรอมๆ กบพนธมตรฯ และการถดถอยทางการเมองของพวกเอนจโอทมบทบาทส�าคญทสงสดในชวงทศวรรษ 40 แนนอนมนอาจจะยงมคนพดเรองการเมองภาคประชาชนตอบาง แตจะมใครเอาวาทกรรมนมาขายหรอโฆษณาตามเดมหรอเปลา? แลวกระแสทกลบมาตอนน กลายเปนดานกลบของพนธมตรฯ และของการเมองภาคประชาชน คอเสอแดงกเชยรประชาธปไตยแบบตวแทน เชยรระบอบทกษณ สนบสนนทนนยมโลกาภวฒน ในฐานะเปนผเลอกตง สนบสนนนกการเมองและพรรคการเมอง สนบสนนประชาธปไตยแบบรฐสภา มนกลบขางหมด อาจเรยกไดวา นเปนการกลบมาอกครงของกระแสประชาธปไตยแบบรฐสภา แมจะไมเหมอนในยคเปรมเสยทเดยว n

142

40 ป 14 ตลา

หวานเมลดพนธกลาประชาธปไตย จากชวตจตใจผเหมหาญแปดสบปใตมนตด�าอ�ามาตยมาร ยนตนแทงกลางสายธารคณธรรม เปนประชาธปไตยอนมระบอบ คลมครอบสมบรณาฯนาดมด�าโลกสวยดวยโฆษณาวาทะกรรม ชน�าดวยศรทธางามตระการ มระบบเหนอระบอบอนเบดเสรจ สตรส�าเรจรวบอ�านาจรฐประหารอธปธรรมใสบงเหยนจ�าเนยรนาน เหนอพานแวนฟาใตฝนละออง เปนประชาธปไตยถกแรงทง ออององคกรซอนกรรมสยองหนงชงหนงซ�าหนงขย�าตามท�านอง หนงรวกลองอารยะใหรารบ เปนประชาธปไตยแบบอนรกษ ปกปกอภสทธไมรจบมกฎหมายจอมปลอมตองนอมนบ เสรภาพจงสลบไมส�าราญ เปนประชาธปไตยใสเอกลกษณ จงออนนอมจงรกสมครสมานมนผใดเหนตางอหงการ นบานพอไมพอใจออกไปซะ เปนประชาธปไตยมหาชน ลงเลนบนถนนปะฉะดะหนหลงใหสภาอนารยะ ตามจงหวะพวกมากลากกนไป เปนประชาธปไตยในหลอดแกว ผสมเสรจเพรศแพรวเตบใหญลากรถถงปนกลอนเกรยงไกร ใสไฟวาโกงกนสนภกด เปนประชาธปไตยสญชาตแพะ แบะแบะบลาบลาเบอนหนาหนบชายญกนมาประดาม ไมอาจเอยบางวจไปจนนรนด เปนประชาธปไตยไมเหนมอ ถอคตลบลวงพรางอยางสรางสรรคสอยสงลมลางฟาดฟน ตามใจฉนผบญชาอยางแยบยล ประชาธปไตยตองปฏวต เกลอนลอยแยงขดดวยเหตผลตองเดดเดยวปลดทาสเปนสากล ปลอดรฐประหารฆาคนเปนหมนพน เมอกระแสวนนพรอมตกลบ จงปกกลาอาแขนรบมไหวหวนลกขนยนชเสรสจธรรม ภราดรสนตเสมอกนประเทศไทย เพญแขเมยนละมาย

ประชาธปไตยสมบรณ

จดหมายถงฟา เขยนจากน�าตาผยากไร ฟาเคยรบางไหม หวใจของไพรมนขนขม แผนดนทงผน ไมเพยงพอเขยนความระทม กบาดแผลทบถม ถลมปราสาทแหงรกพงทลาย

ไมมความรมเยน อยในนทานโกหก พลอตเรองสกปรก ลวนแตเลอะเทอะเหลวไหล เมอแผนดนรวา ทองฟาไมเคยรกใคร ยาวนานเพยงไหน ยดเยยดความยากไรใหเรา

ประชาชนรวดราว เขาเปนเศรษฐมหาศาล สนทรพยโอฬาร เปนวมานเทยมภเขา ตนแตะไมถงดน ปายปนดมกนแสงดาว ลมตวหลงเงา วาเราเพยงคนธรรมดา

ฟารบางไหม ในความยาวนานเราเหนอยนก ถกขดรดความรก เราทงเหนอยหนกและออนลา หวใจเราแหงโหย ดวยถกฟาดโบยจนชนชา จงอกเสยวใจเราใฝหา วถแหงสามญ

พอทไดไหม นยายอนรกษนยม เราผานความขนขม ดงจมธารอาถรรพ เลาะลอนมนออก ลอกเปอกตมแหงชนชน หยดยนขนประจน เขยนนทานแหงสามญชน

จดหมายถงฟา กลนเลอดคนกลาแทนน�าหมก กวนคนดนดก กร�าศกทามกลางแดดฝน วถทาสบาดลก กรอนรสกเกนอดทน นกบญผฉอฉล ผานพนคณคออดตกาล

ใตทองฟาผนน เรามสทธเปนมนษย อยางนอยทสด เรามเสรภาพขนพนฐาน ทกคนบนโลก หายใจอยอยางเทาเทยมกน แมจนทรเกาแกดวงนน กระหายใฝฝนนรนดร

Freedom of Speech เรามสทธทจะพด กฎหมายลาหลงช�ารด สงใหเราหยดเหาหอน ศกดศรแหงมนษย ถกคกคามถกสนคลอน ความเปนคนถกรอถอน ไปซอนอยบนดาวดวงใด

ใตทองฟาผนน เรามเสรภาพทจะเชอ เรามเลอดมเนอ คดตรองเชอผดถกได เรามชวต และเรามลมหายใจ หวเราะ รองไห ไมตางอะไรจากคณ

แตไยใตฟาผนน มใครบางคนขดเขยน ชะตากรรมหมนเวยน สบเปลยนแกนโลกหมน ฝนเฝาเลานทาน อางการกดขเปนบญคณ ซอนกองซากศพทารณ ไวใตถนศาลเจาโบราณ

เขยนจดหมายถงฟา วาบดนเราตนจากหลบใหล จะไมยอมรองตนใคร ไมมแลวเมองสวรรค สบเกากนยา (คณสงฆา) เราตาสวางอยางนรนดร จบแลวนทานชนชน เหลอเพยงนทานแหงสามญชน

จบแลวนทานชนชน เหลอเพยงนทานของประชาชน

จดหมายถงฟาเพยงค�ำ ประดบควำมอานครงแรกในงาน “19 กนยา ตาสวางทงแผนดน” ท จ. เชยงใหม วนท 19 กนยายน 2553

ความทรงจ�าเสอมทางวฒนธรรมไอดา อรณวงศ

ไอดา อรณวงศ บรรณาธการ ผปลกปนส�านกพมพและวารสาร อาน ซงโดดเดนในการสรางสรรควฒนธรรมการวพากษวจารณงานวรรณกรรม หนงสอ ภาพยนตร รวมถงงานศลปะแขนงอน ทงทอยเรยดนและขนหง กลวนถกน�ามาอาน ชม เคยว ยอย ประเมน และตความใหมไดเทาเทยมกนหมด เมอถงวาระ “เดอนตลา” เวยนมาบรรจบอกครง เราอาจเหนภาพเหลาศลปนใหญนอยทพวงทายใบประกาศ “คนเดอนตลา” ออกมารายร�ากนอกหน แนนอน การแสดงออกทางความคด ทางการเมอง และทางวฒนธรรม ยอมเปนเสรภาพของทกคนเสมอกน และเชนเดยวกบเสรภาพในการเสพและวพากษวจารณผลงานเหลานน อยากระนนเลย คงจะไมเปนการเสยจรตหรอรสนยมสกเทาไรกระมง หากจะนงสนทนากบบรรณาธการหญงผนสกคร เธอบอกเราวา “จะศกดสทธหรอสาธารณแคไหน กหนไมพนหรอก”

สมภาษณ/เรยบเรยง : อรณวนา สนกะวาท

ภาพ

: สนพ

.อาน

งานวฒนธรรมกอน 14 ตลาถาดจากบรบททางสงคมและประวตศาสตร ชวงเวลากอน 14 ตลา คอชวง

ทสงคมไทยอยภายใตเผดจการมาตอเนองยาวนานนบตงแตสฤษดยดอ�านาจเบดเสรจในป 2501 เงอนไขทวานท�าใหเกดสภาวะทอาจารยเบน แอนเดอรสน (Benedict Anderson) เรยกวา “ความทรงจ�าเสอมทางวฒนธรรม” โดยเฉพาะวฒนธรรมเสรนยมประชาธปไตยและวฒนธรรมการตอตานอ�านาจซงคนรนกอนหนาป 2500 เคยสรางสมไวบาง เชน ในงานฝายซายของศรบรพา, จตร ภมศกด, นายผ ฯลฯ และงานฝายเสรนยมอยางมาลย ชพนจ, อศรา อมนตกล ฯลฯ ผลกคอบรรยากาศทางศลปะและวฒนธรรมกอน 14 ตลาถกครอบง�าดวยกระแสวฒนธรรมอนรกษนยม-กษตรยนยมเปนหลก มการปลกฝงอดมการณชาต-ศาสนา-พระมหากษตรยอยางเขมขนภายใตขออางเพอตอตานภยคอมมวนสตและเพอความมนคงของประเทศ

แตในชวงเวลาไลๆ กนกบทศลปะ วฒนธรรมของคนรนกอนหนาถกท�าใหกลายเปนความทรงจ�าทเสอมสญ กกลบเกดคนรนใหมทพลอยไดรบอานสงสจากการด�าเนนนโยบายพฒนาประเทศใหเปนสมยใหมของสฤษด ซงมงทงการพฒนาโครงสรางพนฐานและการศกษา ท�าใหเกดการขยายตวของชนชนกลางอยางขนานใหญ และเกดชนชนกลางรนใหมทอาศยระบบการศกษาเปนบนไดไตเตาทางสงคม ในจงหวะเดยวกนนนกมการไหลบาเขามาของวฒนธรรมอเมรกน โดยเฉพาะวฒนธรรมอเมรกนทตอตานสงครามและเรยกรองเสรภาพ ซงแพรเขามาผานเพลง ภาพยนตร และวรรณกรรม ผลกคอนกคดนกศกษาซงเปนชนชนกลางรนใหมในชวงกอน 14 ตลาเหลาน เรมแสดงความไมพอใจตอระบอบเผดจการทหารและเรยกรองสทธเสรภาพทางการเมอง งานศลปะและวรรณกรรมจ�านวนหนงเรม น�าเสนอประเดนเกยวกบสงคราม เสรภาพ ปจเจกชน และความเปนธรรมในสงคม อยางเชน หนงสอ ความเงยบ (2515) ของสชาต สวสดศร, ฉนจงมาหาความหมาย (2514) ของ วทยากร เชยงกล, นวนยายและสารคดบางเลมของรงค วงคสวรรค หรองานเขยนของนกเขยนรนใหมจ�านวนมากในนตยสารเลมละบาททจดท�าโดยกลมอสระของนกศกษาในหลายมหาวทยาลย งานเหลานสวนใหญจะพงเปาโจมตไปทระบอบเผดจการของทหารและความอยตธรรมในสงคมเปนส�าคญ โดยละไมพดถงประเดนส�าคญอนเชนเรองสถาบนกษตรย งานบางชนถงกบหยบใชแนวคดกษตรยนยมเสยดวยซ�า อาจเปนเพราะพวกเขาเชอวารากเหงาปญหาของสงคมไทยคอระบอบเผดจการทหาร

146

40 ป 14 ตลา

ความกระพรองกระแพรงทางศลปะหลงเหตการณ 14 ตลา สงคมไทยมเสรภาพมากขน เกด

การตอสเรยกรองความเปนธรรมจากคนกลมตางๆ ไมวาจะเปนการเรยกรองประชาธปไตยในโรงเรยนและมหาวทยาลยของนกเรยนและนกศกษา การเรยกรองคาแรงและสวสดการของกรรมกร และการเรยกรองความเปนธรรมของชาวไรชาวนา การชมนมหยดงาน หยดเรยน และการเดนขบวนประทวงประเดนตางๆ การตอสเหลานสงผลใหวรรณกรรมและศลปะการเมองกลายเปนแนวรบส�าคญในการตอสทางอดมการณ โดยเฉพาะเพลงเพอชวตนาจะเปนรปแบบศลปะทมพฒนาการอยางรวดเรวมาก ในสวนของวรรณกรรมกเชนกน แมงานสรางสรรคใหมๆ จะมไมมากนก โดยเฉพาะทเปนนวนยาย แตในสวนของบทกวและเรองสนจะคกคกกวามาก

ทส�าคญคอเกดความพยายามจะรอฟนและหวนกลบไปศกษางานของนกเขยนรนกอน 2500 ทถกกวาดลางและกลบฝงมายาวนาน เกดความพยายามจะสบสานจากนกเขยนรนกอนป 2500 ในเชงอดมการณประชาธปไตย เสรนยม หรอสงคมนยม แตพอหลง 6 ตลาคม 2519 ทมการกวาดลางสงหารหมนกศกษาปญญาชน กท�าใหการขดคนและสานตอในระดบทเขมขนและแหลมคมตองหยดชะงกไป

แลวนบจากนนเรากอยกนมากบมรดกของความกระพรองกระแพรงและขาดชวงในเชงส�านกทางประวตศาสตร ทกไมรวาเกยวกนไหม แตดเหมอนวามนกพลอยกลายเปนความกระพรองกระแพรงทางศลปะดวย มนเหมอนกบวาเมอความคดไมแจมชด งานศลปะกยากทจะแหลมคม พดอยางนไมไดหมายความวา ตวงานจะตองฉาดฉานชดเจนโจงแจงเทานน มนอาจจะพดดวยชนเชงทตางไป แตมนตองอยบนฐานของส�านกทแจมชดตอสภาพความขดแยงและขวขดแยงตรงหนา ทกเปนการสงสมและสบเนองมาในทางประวตศาสตรดวย

ศลปนและนกเขยนควรอยกนอยางพปานาอา ไมควรจะทะเลาะกนเอง ความเชอนนาจะเปนมรดกทตกทอดกนมาตงแต ยคสฤษดและกลายเปนความจรงทคนไมเคยไตถาม

147

40 ป 14 ตลา

ความขดแยงของศลปนดวยกนเองตองถอวาเปนเรองปกตธรรมดา แตละฝายตางกมนกคด นกเขยน ศลปน

ทตองการน�าเสนอความคดความรสกของพวกเขาผานงานศลปะและวรรณกรรมทงนน ซงกเปนอยางนมาโดยตลอด ถาลองดในอดตหลงเปลยนแปลงการปกครองไมนาน เราจะพบวานกเขยนฝายเจา เชน น.ม.ส., ดอกไมสด, คกฤทธ ปราโมช ตางกลกขนมาเขยนวรรณกรรมเพอโจมตฝายคณะราษฎรหรอความคดของคณะราษฎร และเชดชความคดฝายเจา สวนศรบรพา, ป. บรณศลปน, เสนย เสาวพงศ กเขยนงานเพอเชดชความคดฝายประชาธปไตยและวพากษวจารณความคดอนรกษนยม หรอหลวงวจตรวาทการ ทสมาทานกบแนวคดชาตนยมของจอมพล ป. พบลสงคราม กลกขนมาสรางงานศลปะจ�านวนมากเพอสนบสนนแนวคดดงกลาว

ทงหมดนเปนเรองปกต ไมใชเรองแปลกประหลาด ถาเรารสกวามนเปนการ “ขดแยงกนเอง” กแสดงวามมมองนตงอยบนสมมตฐานวาศลปะและศลปนควรจะเปนพวกเดยวกน ไมควรมาปะทะกน สมมตฐานนนาจะมสาเหตมาจากความเชอ 2 ประการ ประการแรกคอ ความเชอทวาศลปะและศลปนควรจะปลอดจากการเมอง ศลปนและนกเขยนควรอยกนอยางพปานาอาในครอบครวใหญ ไมควรจะทะเลาะกนเอง ความเชอนนาจะเปนมรดกทตกทอดกนมาตงแตยคสฤษดและกลายเปนความจรงทคนไมเคยไตถาม ภายหลงการลมสลายของความคดฝายซายในชวงหลง 6 ตลา ทกวนนเราจงมองงานอยาง ผด ของดอกไมสด และ สแผนดน ของคกฤทธ ในฐานะ “มรดกของชาต” มากกวาจะมองวาเปน “วรรณกรรมการเมอง” ทเขยนขนเพอรบใชความคดฝายนยมเจา ความขดแยงครงใหมในสงคมไทยนาจะท�าใหเราตาสวางจากความเชออนงมงายเหลานไดแลว

สาเหตอกประการหนงนาจะมาจากการหลงยดตดอยกบผลงานในอดตของนกเขยน เขาใจวาทหลายคนอดตงค�าถามถงการปะทะกนของนกเขยนในปจจบนไมได กเพราะวานกเขยนทตอบโตปะทะกนอยน ในอดตพวกเขาดเหมอนจะอยฝายเดยวกนหรอน�าเสนอความคดคลายคลงกน มวรบรษและมชดความเชอคลายกน แตนนเปนเรองของอดต สงส�าคญกวาคอขอคดและขอเสนอในปจจบน และเราควรสนใจทจะวเคราะหความแตกตางเหลานนใหมากขน บางทเราอาจจะพบวาในบางแง ฝายทดเหมอนเปนพวกเดยวกนนน ความจรงเขากแตกตางกนมาแตอดตแลว และฝายทดเหมอนอยตรงขามกน เอาเขาจรงแลวกอาจจะไมไดไกลกนขนาดนนกได

148

40 ป 14 ตลา

ความคาดหวงของสงคมตอศลปนและงานศลปะในเชงอดมคตแลว ศลปนไมควรจะใสใจวาสงคมคาดหวงอะไรจากเขา หาก

เรมตนทความคาดหวงของสงคมเสยแลว ศลปนกไมเปนอนตองท�าอะไรกน ศลปนควรจะสามารถน�าเสนอสงทพวกเขาคดและรสกไดโดยไรขอจ�ากด และนเปนสงทเราควรจะผลกใหสงคมเออใหเกดบรรยากาศดงกลาว ใหศลปนและนกเขยนสามารถพดและน�าเสนอสงทเขาคดและรสกอยางไรขอจ�ากด

แตมนกคนละเรองกบการทสงคมจะตงค�าถามตอตวงาน ในกรณทศลปนคนนนน�าเสนอภาพลกษณหรอแกนสารของตวเองไวโดยผกกบชดคณคาบางอยาง หรอสรางเนอสรางตวขนจากตนทนทางอดมการณทเขาอางเอาเปนยหอของตว แลวกลบท�าในสงทขดแยงหรอตรงขามกน สงคมกมสทธประเมนหรอตงค�าถามตอความแปลกแปรงนน กขนอยกบตวศลปนเองวาจะยอมรบหรอเปลาวาคณไดเปลยนแนวทางไปแลว ซงเอาเขาจรงกเปลยนได ไมวากน สงคมไมไดตองอาศยคณเทานนทจะเปนตวแทนของชดคณคาหนงๆ หรอก เพยงแตบางทมนกทง นาระอาและนาละอายทคณอาศยตนทนจากอดตมาสถาปนาสถานะในปจจบนทเปลยนไป โดยไมกลาหาญพอทจะยอมรบวาตวเองเปลยนไปแลว

ตวตน ผลงาน ศลปนคนเดอนตลาในแงของการมองเชงประวตศาสตร การท�าความเขาใจผลงานจ�านวนหนง

รวมถงลกษณะทางความคดของศลปนทเสนออยในตวงานนน เปนคนละเรองกบการคาดหวงหรอการยดตดกบผสรางงาน เดยวนเรามกปดการพยายามวเคราะหอะไรเหลานออกไปดวยการอางค�าของโรลองด บารตส มาอยางลอยๆ งายๆ เรอง “มรณกรรมของผแตง” หรอการทไมสนใจตวผสรางงาน ค�าพดแบบนคงเขาใจไดอยหรอกส�าหรบสงคมทเขาทมเทและใหความส�าคญกบการประมวล ขดคน บนทก วเคราะหขอมลทางประวตศาสตรรวมถงขอมลเชงชวประวตมามากจนแทบจะเปนอตสาหกรรมหนงของสอสงพมพไปแลว แตส�าหรบสงคมของเราทขอมลชนตนของเรองตางๆ ยงไมเคยมททาง ไมเคยมความส�าคญ มนออกจะชวนข�าทเราจะท�าเปนกาวขามอะไรแบบนไปสอะไรทดเหมอนจะขนสงกวา แตฐานออนยวบ

ทแนๆ คอการวจารณงานศลปะมนท�าไดจากหลายปรมณฑล และศลปะจะอยางไรเสยกไมไดก�าเนดจากความวางเปลาในระบบจกรวาล ตวอยางเชนเราไมควรไปจ�ากดการน�าเสนอความคดและความรสกของศลปน แตเมอเขาเสนอ

149

40 ป 14 ตลา

ออกมาแลว เรามสทธทจะมองมนเปน “ตวบท” ของการวเคราะหได และการวเคราะหตวบทนนยอมถกน�าไปใชตอบค�าถามบางอยางทกวางกวาตวงานนนได รวมถงการน�ามาท�าความเขาใจประวตศาสตรทางความคดทอยในการน�าเสนอนนดวย

ตวอยางทนาสนใจมากกรณหนงคอ บทน�าของอาจารย เบนในหนงสอรวมเรองสน ในกระจก: วรรณกรรมและการเมองสยามยคอเมรกน (2553) ซงคนอาจจะไมคอยสนใจอานเพราะมองวามนเปนเรองสนไทยเกาๆ ยคเพอชวตจาท “เอาท” ไปแลว และการวเคราะหกไมไดวเคราะหแคตวงาน แตยงน�าบรบททางประวตศาสตรรวมทงชวประวตของผเขยนเรองสนแตละคนมาประกอบการวเคราะหดวยเสยอก

แตผลเบองปลายของการวเคราะหแบบน คอการสกดออกมาวาความรสกนกคดหรอไมก mentality ของเจเนอเรชนเดอนตลานนมความซบซอนหรอกระทงขดแยงในตวเองอยางไร และเผลอๆ มนกอาจจะชวยมาตอบค�าถามไดสวนหนงดวยถงความ “เปลยนแปลง” หรอ “เปลยนไป” ของพวกเขาในปจจบน อาจารยชศกด ภทรกลวณชย กเคยท�าแบบเดยวกนในการวเคราะหนวนยายเรอง ปศาจ ของเสนย เสาวพงศ และตอมากวเคราะหทาททอยในงานของนกเขยนไทยจ�านวนหนง (โดยเฉพาะคนรนตลา) ตอเหตการณสลายการชมนมในเดอนเมษา-พฤษภา 2553 มนเปนการทดลองเสนอชดวเคราะหทไมใชแคเรองตวบคคล คอไมใชแคเพอยกยองหรอโจมตตวบคคล แตมนหมายถงการพยายามหาค�าอธบายในทางประวตศาสตรตอค�าถามทใหญกวานน มนเปนค�าถามตอความเปลยนแปลงในแตละชวงรอยตอของยคสมย ทกจะมาเชอมโยงกบการท�าความเขาใจผลพวงทเกดขนในปจจบน เชนอาจารยชศกดกเคยสรปไววา วธพจารณาภมหลงของผแตงของอาจารยเบนนจะคลายคลงกบวธการของอาจารยสมศกด เจยมธรสกล ทเคยเสนอไวเกยวกบความเปลยนแปลงขนานใหญในวธคดของปญญาชนทน�าไปส “การคนดกบสถาบนกษตรย” เพยงแตอาจารยเบนมองไปทปจจยเรองยคอเมรกนและความเปนกรงเทพฯ ขณะทอาจารย

เพยงแตบางทมนกทงนาระอาและนาละอายทคณอาศยตนทนจากอดตมาสถาปนาสถานะในปจจบนทเปลยนไป โดยไมกลาหาญพอทจะยอมรบวาตวเองเปลยนไปแลว

150

40 ป 14 ตลา

สมศกดมองสถาบนกษตรยเปนแกนกลาง หรอบางทมนกพวงกนไปทงหมดนนมง คอบางทกอดรสกไมไดวา ตอให

มภมหลงทดนาจะท�าใหขบถหรอแปลกแยกตออ�านาจศนยกลาง และนาจะเปนพลงไปสการบกเบกถางทางสรางความเปลยนแปลงอยางไร แตแลวปญญาชน นกกจกรรมรนนนสวนใหญทไมวาจะมภมหลงของความเปน “เดกบานนอก” หรอ “ลกจน” และตอมาสามารถสถาปนาต�าแหนงแหงทตวเองจากฐานนนอยางไร ถงทสดพวกเขาสวนใหญกจะรสกวายงไมไดรบการยอมรบ หรอได (รบการ) สถาปนาโดยสมบรณ จนกวาจะไดรบการนบเขาพวกหรอไดอยใน “league” เดยวกนกบปญญาชนหรอชนชนน�าฝายอนรกษนยม และเมอไรทฝายอนรกษนยมโดยเฉพาะอยางยงฝายเจาอาแขนรบอมช เขากยงโผเขาหา แลวสงทนาจะไดรบการบนทกไววาเปนการบกเบกแผวถางทางหรอการปฏวตเปลยนแปลงอยางผาเผย กเลยกลายเปนแคเรองราวของเดกดอกคนของระบอบทสอบผานมาแลวทงในและนอกสนาม

การพยายามหาค�าตอบอะไรแบบนเปนคนละเรองกนกบทจะมามองวาเปนการคาดหวงอยางไรเดยงสาตอตวบคคล แตมนคอการพยายามแสวงหาความชดเจนบางอยาง อยางนอยกใหมค�าอธบายตอความพราเลอนของบางความหมายทเคยเปนหวใจในทางประวตศาสตร และท�าใหมองเหนวาเรามาถงจดของความจ�าเสอมทางวฒนธรรมและทางการเมองขนาดทเปนกนอยในปจจบนนไดอยางไร วาระอยาง 24 มถนา หรออยาง 14 ตลา จะมพลงในทางสญลกษณของประชาธปไตยไดอยางไรในเมอความเปนประชาธปไตยในนยามทแจมชดจากยคกอนหนาถกเกลอนหายมาเปนล�าดบ จากทเคยชดเจนวาเปนดานตรงขามของระบอบกษตรยเปนใหญสมยสมบรณาญาสทธราชย กกลายมาเปนประธปไตยแบบทเปนอยางทกวนน คอแทบไมมอะไรเปนแกนสารของตวเอง กระทงสงพนฐานทสดอยางการเลอกตงกยงถกมองวาจ�าเปนมงไมจ�าเปนมง ทแจมชดและเปนสารตถะจงกลายเปนอยางเดยวคอวลตอทายวามนตองเปนไอทเรยกกนวา “ประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยเปนประมข” เทานนนะ แคจะเรยกสนกวานนกไมได ถาจะใหสนกวานนเขากคงเลอกจะตดค�าวาประชาธปไตยออกไปเลยมากกวา คอชอระบอบจะบอกวาประชาชนจะเปนใหญยงไงไมใชสาระ แตส�าคญทวาจะใหญแคไหนกอยใตกษตรยทเปนประมข

มนกท�าใหนกถงวา ความหมายของ “ปศาจ” ในนวนยายเรอง ปศาจ ของเสนย เสาวพงศนน ครนจ�าเนยรกาลผานไปกไมมใครจดจ�าความแหลมคมของมน

151

40 ป 14 ตลา

ได สงทคนเอามาเปนแรงบนดาลใจกเหลอแควาเปนนวนยายทมพระเอกชอ สาย สมา เปนหนมบานนอก กบนางเอกชอรชน เปนสาวสวยลกคณหน เปน แรงบนดาลใจเอาไวใหคนอยากเดนตามเปนโมเดล แตกแคในขายโมเดลของการเปนวรบรษหนมบานนอกกบหญงสาวสกคนของเขา (เปนลกขนนางคหบดหรอเชอเจาไดกด) มากกวาอะไรอน สาระทส�าคญกวานนกปลอยใหมนเปนประวตศาสตรทถาไม “หายไป” ก “ช�ารด” เสยหมดแลว

รสนยมสามานยหรอความไรรสนยมในศลปะ วฒนธรรม ค�าถามคอ “ไรรสนยม” ของใคร วรรณกรรมและศลปะเปนรปแบบการ

สรางสรรคทนาสนใจเพราะมนเปดโอกาสใหเราผลกขอบเขตของกฎระเบยบ (ของสงคม ของภาษาหรอสอทศลปะนนใช) ไปใหไกลทสดทจะเปนไปได หากศลปะมวค�านงแตความเหมาะสม ความถกตอง ความมรสนยม ศลปะนนกหมดพลงตงแตยงไมไดสราง ศลปะและวรรณกรรมไทยสวนใหญจงนาเบอและจดชดมาก ในสงคมทยงมเพดาน ไมวาจะในแงของความคด ศลธรรม รสนยม คอยก�ากบงานสรางสรรคนน ยอมไมสามารถจะมงานศลปะและวรรณกรรมทนาตนตาตนใจ

แตกขอตงขอสงเกตไวหนอยวา ในกรณของการลอเลยนนน สงทสงคมเราอาจจะแปลกไปจากอกหลายสงคมอย สกหนอย คอบางทเรากดจะไมคอยตะขดตะขวงใจทจะเลนหรอลอเลยนเสยดสฝายทอยในจดทเรามองวาต�ากวาเรา มากกวาจะเอาไปใชกบฝายทอยสงกวา หรอมอ�านาจมากกวา หรอลอตวเอง

พลงแหงการเปลยนแปลงของงานวฒนธรรมผลทางการเมองของศลปะและวรรณกรรมไมสามารถตดสนหรอประเมน

กนไดในชวงเวลาสน เพราะศลปะและวรรณกรรมไมเหมอนไฟฟาทเปดสวทชแลวเหนผลทนทวาหลอดไฟสวาง หรอเหมอนยาแกปวดกนแลวเหนผลในไมนานวาชวยใหหายปวดหว ความถของกจกรรมดานศลปะเพอการประทวงอยางดทสดบอกกบเราวาปญหาความขดแยงทางเมองในขณะนมความเขมขนแหลมคมมากจนกระทงคนเลอกใชทกสอทกวถทางเพอจะน�าเสนอความคดความเชอของตนเองออกมาตอสขบเคยวกน

ถาศลปะนนเขามาเปนสวนหนงของกระแสการเคลอนไหวทางการเมอง มนกคอสวนหนงของขบวนการเคลอนไหว เหมอนหนาทแยกยอยตางๆ ของมวลชนในขบวนการเคลอนไหว มนไมไดยงใหญเปนพเศษ แตกไมใชไรคา ใน

152

40 ป 14 ตลา

บางกรณ สงคมกไดอาศยลกษณะเฉพาะทเปน poetic license (หรอทมคนแปลวากวยานโลม) ของมนในการสอหรอเสนอความรสกนกคดบางอยาง จงกลายเปนวาในหลายกรณศลปนคอผทสามารถสอถงสงทประชาชนทวไปไมอาจอธบายออกมาตรงๆ ได ไมวาจะดวยขอจ�ากดทางกฎหมายหรอทางทกษะ อยางกรณบทกว “จดหมายถงฟา” ของเพยงค�า ประดบความ ในวนทเขาอานบทกวในพนทการชมนมนน มนกเปนหมดหมายในแงการสะทอนความร สกร วมบางอยางของประชาชนจ�านวนไมน อยในสถานการณทางการเมองชวงหนง มนกลายเปนความสากลในความจ�าเพาะนนได หรอบทกว “อาชญารมณตอเนอง” และ “อนาคตจะเปนเชนนน” ของเดอนวาด พมวนา ทสารซงตวกวตองการสะทอนถงผมอ�านาจ มนปกหมดไดเหมอนเปนการรกกลบในเชงค�าถามจากฝายผถกกระท�า หรอผลงานของวงดนตร “ไฟเยน” ทไมเชงเปนการน�าปรากฏการณมากลนเปนงานศลปะทซบซอนลมลกขน แตท�าตรงกนขามคอแปร/แปลความซบซอนของความขดแยงออกมาผานสอทงายขน เลนกบความตรงไปตรงมาทเปนไปไมได ท�าใหเปนความคลมเครอทเขาใจไดงาย

ผลงานเหลานหรอของใครอกหลายคนนน เมอผลตออกมาแลวฝายผเสพจะขานรบในฐานะไหน มนกไมตางจากหนาทโดยทวไปของศลปะหรอก คอใครพอใจจะใชมนเปนธงน�าค�าขวญ หรอใชเปนเครองปลอบประโลมใจ หรอครนคดใครครวญอะไร หรอเอาไวเสพเพลนๆ อยางไร กไมไดท�าใหมนตางไปจากทาทปกตทสงคมนมตองานศลปะทวไปเทาไรนกในเชงความหมาย ไมไดท�าใหมนสาธารณไปกวาศลปะในแกลเลอร บทกวหนาพระพกตร หรอคอนเสรตในศนยวฒนธรรมแหงประเทศไทย (ซงทงหมดทว ามานแม จะดเหมอนไมได อย ในพนทของการเคลอนไหวทางการเมองอยางชดเจน แตในขนต�ามนกยงคงเปนสวนหนงของการเมองวฒนธรรมเสมอ) และมนกเกยวกนกบทาทของผเสพงานดวย คณจะอาน ฟาบกน ในฐานะวรรณกรรมทใชภาษาไทยดเดน หรออานเพอตอกย�าอคตเรองโง-จน-เจบของคนอสาน หรอจะอานมนอยางทชอมนกบอกไวอยางนนตลอดมา

ศลปะ วรรณกรรมไทยสวนใหญจง นาเบอและจดชดมากในสงคมทยงมเพดาน ไมวาจะในแงของความคด ศลธรรม รสนยมคอยก�ากบ

153

40 ป 14 ตลา

มนกอยทวาคณเสพศลปะวรรณกรรมในความหมายไหน ศลปะมนเปนเรองแปลกอยสกหนอย อยางนอยกส�าหรบสงคมไทย คอ

บางทเรากชอบไปมองวาศลปะทลกซงสงสงคอการทมนท�าอะไรไดมากกวาเปนเครองรองรบหรอเครองมอ ทงทเอาเขาจรงเรากใชมนเปนเครองรองรบและเครองมอตามจรตและอคตทางชนชนของเราทงนน ทกชนชนนนแหละ และใชมนอยางทงๆ ขวางๆ เปนสวนใหญดวย เพยงแตในบางจงหวะของประวตศาสตร “ศลปะ” อนเปนสงทไมนาจะมพลงอะไรในสงคมไทยทประชาชนสวนใหญเขาไมไดอภเชษฐ(ซาบซง) ไมไดเอาธระดวยนละ มนกลบมพลงบางอยางทท�าใหผปกครองกระสบกระสายหรอวตกจรตได ขณะเดยวกนกสามารถบนทอน ลดคณคา ประณาม หยามเหยยดการตอสของฝายประชาชนกนเองกได มากนอยแตกตางกนไป

แลวถงวนหนงมนกกลายเปนสวนหนงของประวตศาสตร หรอตวมนเองกกกกลายเปนประวตศาสตรเสยเองอยางหลกเลยงไมได และถาสงคมไมถกท�าใหความจ�าเสอมไปเสยกอน หรอหายความจ�าเสอมเมอไร มนกจะถกน�ามาประเมนและวเคราะหตอไป

จะศกดสทธหรอสาธารณแคไหนกหนไมพนหรอก n

154

40 ป 14 ตลา

4 ทศวรรษแรงงานไทยนภาพร อตวานชยพงศ

นภาพร อตวานชยพงศ ผ อ�านวยการส�านกบณฑตอาสาสมคร มหาวทยาลยธรรมศาสตร เปนหนงในนกวชาการดานแรงงาน ซงมอยเพยงไมกคนในประเทศนแมวาชวตแบบสงคมอตสาหกรรมของไทย จะเตบโตขยายตวมากแลวกตาม ปญหาแรงงานและขบวนการกรรมกรมความเกยวพนกบ 14 ตลาอยางมาก ดงจะเหนไดจากกระแสแนวคดเรองสามประสาน กรรมกร-ชาวนา-นกศกษา ในชวงหลง 14 ตลา วนนถงวาระครบรอบ 40 ป 14 ตลาแลว จงนาจะเปนโอกาสอนนทจะไดสนทนากบ อ.นภาพรสกครง เพอทบทวนและตดตามพฒนาการของขบวนการแรงงานไทย ซงสมพนธอยางแยกไมออกกบพฒนาการทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง

สมภาษณ/เรยบเรยง : ชยวฒน ไชยจารวณช

ภาพ

: เขม

ทศน

ปาลเ

ปรม

แรงงานกอน 14 ตลากอนเหตการณ 14 ตลาคม 2516 ตงแตยคสฤษดนน เปนยคทขบวนการ

แรงงานและขบวนการเคลอนไหวทางสงคมอนๆ อยในบรรยากาศซบเซา เพราะถกกดใหเงยบ ขบวนการแรงงานจะมการเคลอนไหวกอนเหตการณ 14 ตลา 1 ปเทานน คอในชวงประมาณป 2515 เนองจากสภาพความยากล�าบากของคนงาน โดยยคนนเปนยคอตสาหกรรมทอยบนพนฐานการแขงขนโดยการใชแรงงานราคาถก โดยเฉพาะอตสาหกรรมดานสงทอ ซงเปนอตสาหกรรมทใชแรงงานหนาแนนและเปนอตสาหกรรมหลกขณะนน พอเรมมกฎหมายเกยวกบคาแรงขนต�า กฎหมายเกยวกบการรวมตวเปนสมาคมลกจาง ขบวนการแรงงานจงเรมมการเคลอนไหว จากการศกษาพบวาอตราการนดหยดงานกมสงทเดยวในชวงนน สภาพของแรงงานคอ การจางงานในโรงงานซงเปนของเอกชนและในสถานประกอบการซงเปนของรฐวสาหกจทงหมด ไมไดมมตเรองแรงงานนอกระบบและแรงงานขามชาต ปญหาในยคนนเปนปญหาพนฐานทางดานเศรษฐกจ คอปญหาเรองคาแรงต�าและขาดสวสดการ ชวงนนคนงานแทบไมมสวสดการใดๆ นอกจากกองทนสวนกลาง ซงเปนสวสดการเมอเกดการบาดเจบเทานน และแมวาชวงนนจะมคาแรงขนต�าแลว คอวนละ 12 บาท แตกยงมโรงงานบางโรงงาน โดยเฉพาะโรงงานขนาดเลกทใหคาแรงต�ากวา 12 บาทเสยอก

แรงงานกบ 14 ตลาบทบาทของแรงงานไมเดนอะไรในเหตการณ 14 ตลา อยางภาพทเราเหน

บทบาทของนกศกษาจะมมากกวา แตถาพดถงการเคลอนไหวของแรงงานนนมอยกอนแลว อยางไรกด เมอมเหตการณ 14 ตลา เราจะเหนไดวาบรรยากาศเปลยน คอคลายกบการระเบดออกของสงทถกกดมานาน ซงเราจะเหนวามอตราการนดหยดงานพงสงมาก และแทบทกโรงงานกจะมการนดหยดงานเพอเรยกรองเรองคาจาง เรองสวสดการ แตทงนทงนนกเพราะวาสภาพความยากล�าบากของสภาพการจางงานในยคนน เมอมเสรภาพมากขน จงเกดการระเบดออกมา

ในชวงป 2516-17 เทาทศกษาพบวา คนงานเองกยงไมไดมความคดทางการเมองเทาไร แตในชวงป 2518-19 ความคดทางการเมองเรมชดเจนขน ซงกอนหนานจะเปนลกษณะการตอสทางเศรษฐกจเปนหลก สภาพโดยรวมเปนการรวมกลมกนตอรองเกยวกบเรองคณภาพชวตตวเองมากกวา

อยางขบวนการนกศกษากคกคกเชนกน ในชวงป 2516-17 โครงการแรกๆ

156

40 ป 14 ตลา

ทนกศกษาไปเรมท�าหลง 14 ตลากคอ เรองเผยแพรประชาธปไตย หลงจากนนขบวนการความคดจงเรมเขมขนมากขน ซงพบวาเรมมแนวคดแบบสงคมนยมเขามาในขบวนการนกศกษาประมาณป 2518 เปนตนมา ดานขบวนการแรงงานกเหมอนกน แตตองยอมรบวาเมอเทยบกบนกศกษาแลว แรงงานไมใชบทบาทน�า แตกมบทบาท เชน เมอมการนดเดนขบวนกจะมกลมแรงงานเขารวมอย เพราะฉะนนมนมการเคลอนไหวของแรงงานสะสมมากอนหนาน เมอมเหตการณ 14 ตลาคม 2516 เหมอนเปนจดเปลยนอยางรวดเรว จากการปรมาณสะสม ไปสคณภาพใหม ดงนน 14 ตลามนมผลตรงน คอท�าใหทกอยางมนพงขนและเปลยนแปลงอยางรวดเรว

หลงจาก 14 ตลา เมอบรรยากาศทางการเมองเปด ท�าใหแนวคดสงคมนยมเขามา ซงดเหมอนจะเปนค�าตอบของสงคมไทย ขณะนนสงคมมปญหาทางดานความเหลอมล�ามาก ทงทางดานการศกษา ความแตกตางระหวางชนบทกบเมอง ดงนนกเปนการงายทความคดทางสงคมนยมจะเขามา และยงมคนบางสวนทไดรบการจดตงจากพรรคคอมมวนสต แตเปนสวนนอย ในขบวนการแรงงานเรมมการแบงกลมเปนกลมสนใจทางการเมองแนวสงคมนยมชดเจน กบกลมทยงเนนเรองสหภาพแรงงาน

กลมสนใจแนวสงคมนยมคอกลมคณเทดภม ใจด และคณประสทธ ไชยโย ซงรวมกนในนามของ “ศนยประสานงานกรรมกรแหงชาต” และใกลชดกบขบวนการและผน�านกศกษา อกกลมหนงเปนกลมของสหภาพแรงงาน น�าโดยคณไพศาล ธวชชยนนท คณอารมณ พงศพงน สายรฐวสาหกจและกรรมกรเอกชน กลมนไมไดแสดงออกทางดานความคดทางการเมองทชดเจน แตค�าวาไมชดเจนตอนนน แตถาเทยบกบสมยนจะเหนวาชดเจนกวามาก ถาเทยบกนในระดบทางสงคม กเปนกลมทเนนลทธสหภาพแรงงานทวาตอสเพอใหแรงงานมคณภาพชวต ความเปนอยทดขน แตไมถงขนาดจะโคนลมระบบทนนยม แตทงสองกลมน ไมไดมความขดแยงกนทางการตอส ยงมการเคลอนไหวรวมกนบาง แตการจดงานวนแรงงานนนแยกกนจด กลมลทธสหภาพจดงานทสวนลมพน สวนกลมประสานงานกรรมกรมาจดทหอประชมใหญธรรมศาสตร ซงกจะมเนอหาทเขมขน เปนเนอหาเรองสงคมนยมเสยสวนใหญ

เนองจากวาเปนกลมทมความคดทางการเมองชดเจน คนทจะเขาไปเปนสมาชกกตองเปนคนทมความคดทางการเมองเขมขนมาก เพราะฉะนนกลม ศนยประสานงานกรรมกรจะเลกกวา สมาชกของกลมทางดานลทธสหภาพแรงงาน

157

40 ป 14 ตลา

นนมมากกวา เพราะวามฐานแรงงานจากทางรฐวสาหกจดวย ซงขณะนนแรงงานภาครฐวสาหกจมจ�านวนมากกวาภาคเอกชน แตจรงๆ จ�านวนสมาชกกไมไดมากอะไร เพราะสภาพในชวงนน คนงานกไมคอยมการศกษา การรวมกลมจดตงยงยากกวาสมยน ทงสองกลมยงมเอกภาพรวมกนในการตอสเรองคาจาง เรองสวสดการ ซงเปนประเดนหลกของขบวนการแรงงานในยคนน

ในการตงสหภาพแรงงานนน จากการศกษาเราจะพบวา มเจาหนาทรฐเขามาขดขวางการรวมกลมของแรงงานมาก เชน เมอคนงานรวมตวเพอไปขอจดทะเบยนทหนวยงานรฐ เจาหนาทรฐจะแอบบอกเจาของโรงงาน เมอนายจางรกจะไปเลกจางแกนน�า หรอเวลามขอขดแยงกบนายจาง เจาหนาทรฐมกเขาขางฝายนายจางมากกวา ซงตอนนนมมมองของแรงงานทมตอรฐคอนขางแย เพราะคดวาอยขางฝายนายจาง

ขบวนการแรงงานในชวงประชาธปไตยครงใบหลง 6 ตลา 19 ซงมการปกครองโดยคณะรฐประหาร ชวงสมย

นายกรฐมนตรธานนทร กรยวเชยร สหภาพแรงงานหลายแหงถกยกเลกไป เพราะกฎหมายถกยกเลก แตหลงจากนน 1 ป เหตการณเรมคลคลาย เนองจากเมอมการเลอกตงป 2521 เมอมกฎหมายทเกยวของกบแรงงานกลบมา สหภาพแรงงานไดรบการรบรองจากกฎหมายแรงงานสมพนธ ซงแตเดมมองคกรจดตงสหภาพแรงงาน โดยกอรปมาตงแตสมยกอน 6 ตลา กกลบมาท�ากนตอ และผน�าหลายคนในยคนนกกลบมาท�าตอ ขบวนการแรงงานจงสามารถตอเนองไดโดยเฉพาะสายสหภาพแรงงานนยม สวนกลมแรงงานทมความคดดานสงคมนยมยงคอนขางเจอจาง เพราะสวนใหญยงเขาปาอย ตอมาแมวายงมแรงงานหรอนกศกษาบางสวนทพยายามฟนฟแนวคดสงคมนยมคอม - มวนสตขนมาใหม แตกจบสนลงเมอพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยลมสลายในชวงป 2528

ในชวงหลง 2520 อตสาหกรรมสงทอยงเตบโตอยมาก สวนอตสาหกรรมรถยนตกเรมขยายตวขน สวนใหญเปน

สาเหตของการเกดแรงงานขามชาตอกดานหนง คองานอยางเชน แรงงานแกะกง แรงงานประมง แรงงานภาคเกษตร เปนงานทแรงงานไทยไมท�าแลว เพราะมทางเลอกทดกวานน

158

40 ป 14 ตลา

อตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขน เพราะวาประเทศไทยชวงนนยงเปนแรงงานราคาถก เปนยคทบรรษทขามชาตเสอผายหอดงไมสามารถตงโรงงานผลตในประเทศตนเองแลว เนองจากคาจางแรงงานแพง จงเคลอนยายโรงงานมาตงอยทประเทศก�าลงพฒนา ทงจากญปนและอเมรกา เราจะพบโรงงานสงทอขนาดใหญจากประเทศเหลานนมาอยยานรงสตจ�านวนมาก แตทในยานออมนอยกจะเปนโรงงานสงทอขนาดเลกและขนาดกลางของนายทนในประเทศ ถายานสมทรปราการกจะมโรงงานโรงเหลก โรงงานโลหะ จ�าพวกน สหภาพแรงงานกจะอยในภาคอตสาหกรรมเหลาน

ปญหาของแรงงานชวงน ส�าหรบแรงงานภาคเอกชน ยงเปนปญหาทางดานเศรษฐกจอย เชน ปญหาคาจางราคาถก สวสดการต�า ขณะทปญหาเรองนคอนขางคลคลายแลวในแรงงานภาครฐวสาหกจ จงมการยกระดบปญหาขนไปสการปรบโครงสรางคาจางแรงงานมากกวา ดงเหนวา เมอป 2533 แรงงานภาครฐวสาหกจมการนดหยดงานเพอปรบโครงสรางเงนเดอน ขณะทแรงงานภาคเอกชนยงเรยกรองเรองคาแรงขนต�า และแรงงานรฐวสาหกจสวนนยงมการเรยกรองใหยกเลกการแปรรปออกนอกระบบรฐอกดวย ซงปญหาเรองการแปรรปนเรมมตงแตป 2530 มาแลว ซงถอวาเปนประเดนควบคไปกบประเดนเรองคาจาง เพราะวาการแปรรปรฐวสาหกจในมมมองของแรงงานรฐวสาหกจนนสงผลกระทบตอเรองความมนคงในการท�างาน เชน การถกลดรอนสวสดการ การถกเลกจางไดงาย ซงในขณะนนสถานะของแรงงานรฐวสาหกจมความมนคงมาก อาจจะมากกวาขาราชการดวยซ�า เพราะมระบบสวสดการทดมาก และการถกเลกจางนนแทบเปนไปไมได

ดงนน สภาวะของแรงงานภาคเอกชนกบภาครฐวสาหกจจงเรมมความแตกตางกนมากขน เรมมความหางกนมากขน แตสงหนงทยงเชอมกนได คอการมขบวนการแรงงาน ซงมสภาลกจางระดบชาต แบงออกเปนแรงงานภาครฐวสาหกจและภาคเอกชน ในชวงนนแกนน�าภาครฐวสาหกจยงมาชวยแรงงานภาคเอกชนเคลอนไหวอย อยางเชนเวลาแรงงานภาคเอกชนเคลอนไหวเรยกรองคาแรงขนต�า แรงงานภาครฐวสาหกจกมาชวย เมอแรงงานนดหยดงานกมาชวย ซงถอวายงมความสมานฉนทกนอย แตในชวงปลายทศวรรษ 2530 การเชอมรอยกนเชนนเรมเจอจางลง จนปจจบนกลายเปนแยกกนชดเจน

159

40 ป 14 ตลา

แรงงานยคประชาธปไตยเตมใบ เศรษฐกจเตบโตชวงนนถอวาขบวนการแรงงานคอนขางคกคก ออกมาเคลอนไหวกน

มากมาย เชน ภาคเอกชนเคลอนไหวเรองคาแรงขนต�า เรองตอตานรปแบบการจางงานชวคราว พวกรฐวสาหกจกเคลอนไหวเรองการปรบโครงสรางเงนเดอน การแปรรปรฐวสาหกจ และเรมมการเคลอนไหวเรองประกนสงคมในชวงป 2531-2532 ซงเปนประเดนหลกรวมกนของแรงงานทงสองภาคสวน

ประเดนประกนสงคมตองถอวาอาจารยนคม จนทรวทรเปนผทตอสเรองนตงแตแรกเปนสบป นเปนพฒนาการของขบวนแรงงาน เพราะวาประเทศเพอนบานหลายประเทศมประกนสงคมกนกอนแลว เชน ฟลปปนสมกอนเราหลายป หรอประเทศกาวหนาในแถบยโรปซงมยาวนานแลว อกสวนหนงเนองจากสภาพชวตทางเศรษฐกจเรมดขน เรมคดอะไรนอกเหนอจากคาจาง ซงถอเปนประเดนเฉพาะหนาไป และหนมาคดถงเรองประกนสงคม ซงเปนระบบรองรบสวสดการมากขน ซงถอวาเปนพฒนาการทางสงคมทตองเปนไป

ในชวงทศวรรษ 2530 เปนตนมา ขบวนการแรงงานประสบความส�าเรจในการผลกดนนโยบายหลายเรอง เชน เรองประกนสงคม สทธลาคลอด 90 วนมขนในป 2534 ประเดนเรองสขภาพความปลอดภยในการท�างานเรมมการเคลอนไหวมากขน เนองจากเมอป 2536 เกดเหตการณไฟไหมทโรงงานเคเดอรขน และมการยอมรบทางสงคมดวย จากทกอนหนานนสงคมไมไดสนใจเรองน

อยางไรกตาม การรวมกลมจดตงสหภาพแรงงานยงกระจกตวอยรอบๆ กรงเทพฯ สวนในพนทอตสาหกรรมตางจงหวดยงมนอยอย แตยงถอวาดกวาอดต เพราะยงมสหภาพแรงงานอตสาหกรรมทตงขนใหมใหเหนบาง เชน สหภาพ-แรงงานภาคตะวนออก สหภาพแรงงานสระบร แตในภาคอนๆ ยงนอยอยมาก อกสวนหนงคอ องคประกอบของการจางงานเปลยนไป แรงงานในโรงงานทสามารถจดตงสหภาพมนอยลง ขณะทแรงงานสวนใหญคอแรงงานนอกระบบ ไมสามารถเปนสมาชกสหภาพได และยงมแรงงานขามชาต ซงมขอจ�ากดมาก ท�าใหไมสามารถจดตงสหภาพแรงงานได จงท�าใหเกดโครงสรางการรวมกลมของแรงงานแบบใหม คอโครงสรางแบบเครอขาย “คณะกรรมการสมานฉนทแรงงานไทย” ซงรวมเครอขายแรงงานนอกระบบดวย สภาพของเครอขายนไมเหมอนสหภาพแรงงาน เพราะไมสามารถตอรองเรองคาจาง หรออะไรตางๆ กบนายจางได แตท�าหนาทในการผลกดนทางนโยบาย สวนในกลมแรงงานขามชาตยงตองอาศยองคกรพฒนาเอกชนมาชวยในเรองการรวมกลม เพราะตวของเขาเองยงไม

160

40 ป 14 ตลา

สามารถขนมาจดตงองคกรในเรองแรงงานขามชาตได การเกดแรงงานนอกระบบและแรงงานขามชาตเปนผลจาก

การพฒนาของระบบทนนยม เนองจากแรงงานในระบบในประเทศตางๆ เรมมคณภาพชวตทดขน มคาแรงสงขน ทนนยมจงพยายามหาทางลดตนทนตรงนใหได โดยการเปลยนวธการจางงาน เปนแบบจางงานนอกระบบ จางงานเหมาชวง หรอจางแรงงานขามชาต เพอใหไดก�าไรมากขน สาเหตของการเกดแรงงานขามชาตอกดานหนง คองานอยางเชน เดกเสรฟในรานอาหาร แรงงานแกะกง แรงงานประมง แรงงานภาคเกษตร เปนตน เปนงานทแรงงานไทยไมท�าแลว เพราะมทางเลอกทดกวานน

นเปนการปรบตวในการรวมตวของแรงงานอยางหนง เมอไมมความเปนเอกภาพขององคกรแรงงานระดบชาต แรงงานจงรวมตวกนในลกษณะเปนศนยประสานงาน ในอดตยงมเพยงแรงงานในระบบเทานน แตในระยะหลงขบวนการแรงงานเรมดงแรงงานนอกระบบและแรงงานขามชาตเขารวมดวย แรงงานสวนนกมความจ�าเปนในการรวมกลมอย แลว เพราะหากพวกเขาเคลอนไหวเรองคาแรงหรอสวสดการเพยงล�าพง อาจจะยากในการสรางอ�านาจการตอรองดวยตวเอง เมอพวกเขาเขามาอยในโครงสรางคณะกรรมการสมานฉนทฯ คณะกรรมการสมานฉนทฯ กตองเรยกรองหลกประกนและสทธแรงงานใหแรงงานนอกระบบหรอสวสดการคมครองแรงงานขามชาต

ความขดแยงเหลอง – แดง ในแรงงานระดบสหภาพแรงงานกมการแบงสกน ซงหาก

พดถงเรองประเดนทางการเมองกตองแตกกน จงยกเวนประเดนน และเนนประเดนสงทตองการรวมกนมากกวา คอโดยพนฐานกอนเกดความขดแยง เขามแนวโนมทจะไปทางใดทางหนงอยแลว เชน ทางเสอเหลองทเหนชดทชประเดนเรองรกในหลวง เกลยดระบอบทกษณ พวกเขาคดเชนนมากอนแลว หรอฝายเสอแดงพวกเขากอาจจะชอบทกษณในเรองนโยบายประชานยม หรอรบไมไดกบการรฐประหารเชนนอยกอนแลว

ขบวนการแรงงานจะยงคงอยในสงคมไทยตอไป แมวามการพดกนวาขบวนการแรงงานออนแอ ซงมการพดเชนนมานานกวา 20 ปแลว

161

40 ป 14 ตลา

พฒนาการของขบวนการแรงงานไทยสงทเหนชดคอ หนง ขบวนการแรงงานไดพฒนาตวเองใหมความสอดคลอง

กบรปแบบการจางงาน จากอดตทเนนการเปนตวแทนในสถานประกอบการ ปจจบนไดขยายตวไป ซงไมไดยดอยกบแรงงานในโรงงาน แตรวมทงแรงงานนอกระบบ และแรงงานขามชาตดวย ตรงนสอดคลองกบพฒนาการของระบบทนนยม

สอง ในแงของความเปนองคกร รปแบบเดมจะเนนความเปนองคกรชดเจน เชน สภาองคกรลกจาง ซงปจจบนพบวารปแบบเดมมขอจ�ากด เพราะฉะนนจงมการพฒนาใหมความยดหยนและมประสทธภาพขน เชน การรวมตวเปนเครอขายแรงงานคณะกรรมการสมานฉนทฯ

สาม ในเชงเนอหา กมมตกวางขน แตเดมขบวนการแรงงานมเนอหาเนนทเรองคาจาง เรองสวสดการ กมการพฒนาไปสระบบตางๆ ในระยะยาวมากขน เชน ระบบสวสดการ ระบบความปลอดภย ระบบประกนสงคม ซงสงเหลานไมใชเฉพาะคนงานไดรบประโยชน แตทกฝายในสงคมโดยรวมไดรบประโยชนดวย

ทง 3 ประเดนนเปนประเดนการพฒนาของแรงงานทกาวหนาในระยะ 40 ปทผานมา สวนโดยทศทางนน ขบวนการแรงงานจะยงคงอยในสงคมไทยตอไป แมวามการพดกนวาขบวนการแรงงานออนแอ ซงมการพดเชนนมานานกวา 20 ปแลว แตขบวนการแรงงานยงมความพฒนาเปลยนแปลงอยตลอด แมจะไมรงโรจนกตามท n

162

40 ป 14 ตลา

4 ทศวรรษชนบทไทยจามะร เชยงทอง

จามะร เชยงทอง ปจจบนเปนอาจารยประจ�าภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยเชยงใหม เปนนกวชาการคนหนงทมผลงานศกษาเกยวกบชาวนาและชนบทโดยเฉพาะในภาคเหนอ ตอเนองในชวงประมาณ 3 ทศวรรษทผานมา ลาสดเปนหวหนาคณะวจย ซงตพมพออกมาในชอ ชนบทไทย: เกษตรกรระดบกลางและแรงงานไรทดน (2556) และเปนบรรณาธการวารสาร สงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหมฉบบ “ชาวนาใตกระแสทน” (2556) ลองมาฟงทศนะของอาจารยจามะรตอความเปลยนแปลงของชนบทไทยในรอบ 4 ทศวรรษ ดวยมมมองทไมโรแมนตก

สมภาษณ : ชยธวช ตลาธน

เรยบเรยง : ชยวฒน ไชยจารวณช

ภาพ

: อญ

ชล ม

ณโร

จน

งานศกษาเรองชาวนาและชนบทไทยชาวนาเมอประมาณ 40 ปทแลวเปนอยางไร งานวชาการทปรากฏในชวง

ทศวรรษ 2510 สวนใหญ ถาเปนดานสายสงคมศาสตรทคนเคยกจะเปนงานของนกมานษยวทยา ซงจะศกษาชนบทภาคเหนอกบภาคอสานคอนขางมาก อาจจะเปนเพราะบรรยากาศการเคลอนไหวในภาคเหนอและภาคอสานในชวงสงครามเยนดวย งานของนกมานษยวทยาตางประเทศทศกษาเรองชนบทไทยชวงนน ไมไดเปนค�าถามเกยวกบประเดนเรองทางการเมอง แตค�าถามส�าคญอนหนงคอถามวา ชาวนาคดอยางไร หมายความวาชาวนามความสขขนาดไหน มความล�าบากยากแคนขนาดไหน ซงลกษณะงานทเขยนออกมาในชวงป 2516 กคอ “จน” แตไมไดมความแตกตางกนภายในสงคมชาวนามาก หมายความวากมชาวนารวยและชาวนาจน แตชาวนารวยไมไดรวยมาก และมลกษณะของความชวยเหลอเกอกลกน ไมไดมความขดแยงกนภายในสงคมชาวนาเอง

ตอมามจดเปลยนทส�าคญในงาน 2 ชนทศกษาโดยเฉพาะในภาคเหนอ คองานของ Jack M. Potter1 และของ Andrew Turton2 ซงออกมาในป 2519 Potter พดวาสงคมชาวนาเรมจะมความแตกตาง เรมใชค�าวา class อยในนน มชนชนทมทดนไมเทากน แตไมมความขดแยงแมจะมความแตกตางกนกตาม เชน ลกกลายเปนชาวนาไรทดน แยกครอบครวออกไปแลวพอแมยงไมไดยกทดนให เลยเชาทนาของพอแม กจะมลกษณะเหมอนชาวนาผเชา แตจรงๆ แลวไมใชแบบนน สรปงายๆ กคอในทศวรรษ 2510 งานศกษาบอกวามชาวนาจนทวไป แตวากระแสความขดแยงภายในชมชนเองไมม สวนงานหนงของ Turton กจะมเรองอ�านาจรฐทเขาไปกระท�าตางๆ เพราะชวงป 2516–19 นนจะเปนชวงทมความขดแยงทางการเมองสง ม limits of ideological domination หรอขดจ�ากดตางๆ ของการครอบง�า แต ว าในแง ภายในชมชนเองกจะไม ต างจากงานของ Potter คอมองวาไมไดมความขดแยง มนกลายเปนลกษณะของคตรงขามระหวางชาวนากบรฐ กเปนเรองของกระแสทางการเมองดวยทท�าใหมองอยางนน

แตตอนหลงกเปลยนไปเยอะในเรองมมมองของชนบทไทย งานชนหนงของ Charles F. Keyes ทตอนหลงคนกอางกนเยอะคอเรอง cosmopolitan

1Thai Peasant Social Structure (1976)2“Northern Thai Peasant Society” (1976)

164

40 ป 14 ตลา

villagers3 บอกวาชาวนาภาคอสานเดนทางเขาไปท�างานทกรงเทพฯ และตางประเทศ แสดงวาเขารบรวาโลกกวางมนเปนอยางไร และมงานของลกศษยอาจารยอานนท กาญจนพนธ เชนงานของคณพรรณภทร ปลงศรเจรญสข4 อนนนดมาก เปนเรองของคนทไปท�างานในสงคโปรและทอนๆ แลวกลบมาเปนผน�าหมบาน กลบมาลงรบเลอกตงทองถน และจะมความคดวาท�าไมเราไมท�าหมบานของเราใหดเหมอนสงคโปรหรอทอนๆ ทเขาไปเหนมา คอมนมความเปลยนแปลงในวธคดตรงนนมากขน งานในชวงหลงทศวรรษ 2530 กจะออกมาในแนวนมากขน

แนวโนมของภาคเกษตรตอนนตวเลขของส�านกงานสถตการเกษตรระบวา มครวเรอนเกษตรกรท

อยในชนบทเหลอแค 35% คอมอยประมาณ 5.8 ลานครวเรอน ประชากร 1 ใน 3 เปนคนทอยในชนบท ตวเลขจากส�านกงานสถตการเกษตรอกเหมอนกนบอกวา แตละครวเรอนมทดนเฉลย 25 ไรตอครวเรอน แตถาเปนภาคเหนอมเพยง 8–9 ไรตอครวเรอน ในขณะทภาคกลางจะตกท 20–50 ไร เพราะฉะนนตวเลขพนทการเกษตรของภาคเหนอตอนบนจะเลกกวา แตกถกชดเชยดวยพนททสามารถปลกขาวไดหลายครงตอป ท�าไดตลอดทงป

ในเชงกายภาพ ในภาคเหนอทดนจ�าเปนตองมขนาดเลก ภาคนมภเขาเยอะมาก ทราบมนอยมาก เชน ทราบลมเชยงใหม ล�าพน ทราบเชยงราย พะเยา แพร นานอกเลกนอยเทานนเอง เพราะฉะนนทดนถอครองกจะนอย แตกอนเราถางทดนเพมได แตตอนนเราท�าไมได ทนเมอทดนเลกแลวจะอยไดอยางไร บางคนจะตองออกไปจากหมบาน คนรนใหมตองออกไป หรอถาจะอยกตองหาอาชพเสรมแคนนเอง

อกสวนหนงทเปนไปไดในตอนน คอการเกดขนของแปลงทดนการเกษตรขนาดใหญ แตกคนพบวาขอจ�ากดของทดนขนาดใหญคอมนไมโต เพราะเขาไมมแรงงาน คอถาคณจะท�าเกษตรในทดนขนาดใหญ คณใชเครองจกรชวยได บางสวน แตไมใชกบพชทกประเภท โดยเฉพาะอยางยงพวกสวนผลไม เชน สวน

3Keyes ไดบรรยายเรอง “From Peasants to Cosmopolitan Villagers: the transformation of ‘rural’ northeastern Thailand” เมอวนท 15 พ.ย. 2553 ทคณะสงคมวทยาและมานษยวทยา ม. ธรรมศาสตร4“อตลกษณของแรงงานขามชาตคนถนกบการตอรองการพฒนาของชาวบานในจงหวดล�าปาง” (2551)

165

40 ป 14 ตลา

ล�าไย เรายงไมมเครองเกบล�าไย หรอสวนสตรอวเบอรร สวนผกกเชนกน เพราะฉะนนปญหาของทดนขนาดใหญ ซงในทสดมนไมเฟองฟ คอคณหาแรงงานเยอะขนาดนนไมได และคณไมตองการจางแรงงานทงป เพราะธรรมชาตของการท�าการเกษตรใชแรงงานไมเหมอนกน คอจะตองการแรงงานสงตอนทเราเกบเกยว แตวาตอนทดแลไมจ�าเปน เพราะไมมประโยชนทจะจายเงนเดอนคนจ�านวนมากเตมเดอน มนถงเกดระบบ subcontract ขนมา คอในทสดตองใหคนอนเชาไปดแล หรอตองจางเหมาแรงงาน เพราะมปญหาแรงงานตรงนน ท�าใหทดนขนาดใหญไมเกดขน เราอาจคดถงในสหรฐอเมรกาทปลกไรขาวโพดขนาดใหญ มการพน สเปรยอะไรตางๆ แตถาเราพดถงบางอตสาหกรรม เชน ไรสตรอวเบอรร เขาตองใชแรงงาน ถงไดมแรงงานขามชาตจากเมกซโกเขามาเปนแรงงานภาคเกษตรกรรมในสหรฐอเมรกาเยอะมาก หรอไมอยางนนกตองปลอยใหคนเชาไปท�ากนเองแปลงเลกๆ ในครวเรอน เพราะมนไมสามารถท�าแบบอตสาหกรรมไดทงหมด ถงแมจะมความพยายาม บางสวนท�าได บางสวนท�าไมได

กระบวนการพฒนาของไทยก�าลงเดนไปสการลดลงของภาคเกษตร (de-agrarianization)?

คดวามนคขนานกน มนเปนลกษณะพเศษ คอภาคเกษตรไม persistent (คงทน) แตวากอยไดนาน คนหนมสาวจะไมคอยอยากอยในชนบท คอวาอยในชนบทมนไมสะดวกสบาย คณจะนงมนสเกรตไปท�านากเปนไปไมได คณจะทาเลบหรอแตงหนาไปท�านากจะตลก หรอแมแตผชายกเชนเดยวกน เคยคยกบ นกวชาการญปน เขาบอกวาเดกผชายในญปนไมคอยอยากอยในชนบท เพราะสาวไมมอง ตองเขาไปเปนหนมในเมอง สาวถงจะมองมากกวา มนเปน percep-tion (ความเขาใจ การรบร) ของคนทเปลยนไป

สงคมไทยกดเหมอนจะเกด de-agrarianization แตในชวงทดฉนท�าวทยานพนธปรญญาเอกในป 2532 คาดกนวาตอนนนในทสดทกคนจะตองไปเปนคนในเมองหมด ปรากฏวามนไมเชงเสยทเดยว คอวาตอนนเรากยงมคนแกอยในภาคเกษตร และดฉนคดวาภาคเกษตรกยงท�าเงนไดในระดบหนง เชนในบทความของคณจรวฒน พดถงคนท�าฟารมไก สาม-ภรรยาคหนงมไกหมนกวาตว ตองใชแรงงานตางชาต เพราะหนมสาวของเราไมท�า กไมทราบวามนจะเปนอยางในแคลฟอรเนยหรอไมทจะมไรขนาดใหญเคยงคไปกบไรขนาดใหญทใหตางชาตเชา ซงมนกมแนวโนมทจะเปนไปได สมมตมแรงงานพมา 2 คนสามภรรยาเขามาเชา

166

40 ป 14 ตลา

ทดน 5 ไร เพอปลกอะไรสกอยาง มนกจะเปนไปในลกษณะนน แตอยางไรกคดวาคนในชนบทไมคอยอยากขายทดน เขากจะเกบเงนไว

ดฉนคยกบหลายคนทพอแมเขามทดน ตอนนเขามาท�างานในเมอง เขากไมอยากใหพอแมขาย เขาอยากเกบทดนไว มนเปน “ความมนคง” บางอยางในวธคดแบบไทยทอยากมทดนเอาไว เพราะฉะนนคนชนบทกจะไมขายทดนงายๆ ถาไมตองการเงนจรงๆ ฉะนนกอาจจะไมเกดแนวโนมในการมแปลงเกษตรขนาดใหญ สวนคนทมทดนขนาดใหญอยแลวกอาจจะคดวาหากตวเองไมอยากท�าเกษตรกไปหาแรงงานมาท�า

ดฉนคดวามนกคากนอยอยางนมานานแลว 20 ป แตเรากไมร คอในทสดสมมตวาคนรนใหมไมท�าเกษตร อาจจะใหเชาทดนไป ถาไมมใครเชากไมเปนไร จะขายไปหรอเกบไว มนเปนไปไดทงสองทาง มนเคยงคกน แลวในหลายๆ ประเทศมนกยงเคยงคกนอย ยงมชาวนารายยอย แตไมใชในสดสวนทมาก

ดฉนไมมองเรองชนบทไทยแบบโรแมนตกตงแตแรก ไมคดวาเราตองรกษาชนบทไว มนมอยชวงหนงทคนคดแบบโรแมนตก ตงโรงเรยนชาวนาหรออะไรตางๆ คณจะตงกตงไป มคนไปเรยนกโอเค ดทมคนไปเรยน แตดฉนคดวาของทกอยางมนเปนไปตามยคสมย ยกตวอยางงายๆ วาดฉนเปนลกชาวนา ไปโรงเรยนเหนเพอนแตงตวสวยๆ พอเขาขบรถมาสง ดฉนกอยากจะท�าอยางนนบาง มนกเปนเรองปกต เปนไปตามยคสมย

การสะสมทนในชนบทเปนอยางไรบาง?ท�าไมคนถงสนใจเรองการสะสมทน สวนหนงกเปนภาษามารกซสต แต

การสะสมทนในมารกซสตมอยบทหนงทเขาพด เปนเรองของการลอมรวทดนขนาดใหญ เพราะฉะนนชาวนาขนาดเลกจะสญเสยทดนของตวเองแลวกตองไปขายแรงงาน การขายแรงงานของชาวนากท�าใหนายทนขนาดใหญสามารถสะสมทนได อยางในองกฤษสมยตงแตครสตศตวรรษท 16–18 เรมมการลอมรว ชาวนากเรมทจะไมมทดน เพราะฉะนนชาวนากเรมตองเขาไปในเมองและขายแรงงาน การสะสมทนนคอการสะสมทนของนายทน นายทนสามารถจายคาแรงถกทสดเทาทจะถกได แลวใหกรรมกรท�างานใหมากทสดเทาทจะท�าได กระบวนการนมนกอใหเกดกรรมกรมากขน เกดมลคาในสงคมมากขน แตในเรองของชนบทนนเปนอกสวนหนง ซงดฉนกไมไดสนใจวามนกอใหเกดการสะสมทนในภาคอตสาหกรรมอยางไร เพราะฉะนนท�าไมดฉนไมสนใจเรองสะสมทน ปจจบนเวลา

167

40 ป 14 ตลา

คนพดถงเรอง “ทน” คอคนจะไปยมธนาคารมากกวา ดฉนไมเคยเหนมใครคยกบดฉนวาเขาอยากสะสมทน นกออกไหม

สวนเรองระบบเกษตรพนธสญญา มนกท�าใหชาวนายงหลงเหลออยไดในชนบทแทนทจะหายไป ในขณะเดยวกนทนกโตขนมาได ชาวนากอยได ขอเสนอของนกวชาการแบงเปน 2 สวน สวนแรกเสนอวาบรษทไดเปรยบ และสวนหนงเกษตรกรกไดประโยชน ในกรณงานของคณจรวฒน5 กเสนอในลกษณะวาเกษตรกรไดประโยชน คอเกษตรกรมเงนทองมากขน จากเดมทเปนเกษตรกรยากจน เดยวนมรถยนตขบ สงลกเรยนหนงสอได แตกมงานคนโจมตวาท�าใหเกษตรกรจนลง เชน งานของมหาวทยาลยอบลราชธาน6 เชน ใหเกษตรกรเลยงปลาในกระชง พอปลาตายไปบรษทกไมไดรวมรบผดชอบ เพราะไมใชสญญารวมลงทน แตเปนสญญาการรบซอ ฉะนนคณตองผลตใหได แตในเมอคณผลตไมได คณกเหมอนผประกอบการรายยอยทสงสนคาใหเราไมได เปนตน คอมนเปลยนมาสระบบพนธสญญาทมลกษณะวธคดแบบนไปหมดแลว

สภาพความขดแยงในชนบทดฉนมองไมเหนความขดแยง แตเหนความยากจน ชาวนาไทยเปนอะไร

ทคอนขางยอมรบมากในเรองการสชวต ถามวามความรสกไมพงพอใจไหม เชน ชาวนาไมมเอกสารสทธ แตนายทนมาซอทแปลงเดยวกน สามารถทจะไปออกเอกสารสทธได นเปนอะไรทเขาเหนและรสกไมพอใจ และคดวาเปนอะไรทไมคอยยตธรรม แตเทาทดคดวาเขาไมคอยขดแยง คอยากจนและเหนความไมเปนธรรม แตไมขดแยง

อยางในบางกรณศกษา เขาจะหาทางไป พยายามหางานท�า เปลยนงานใหมหรออะไรตางๆ หรอวงเขาหาผอปถมภ หรอพยายามทจะหาโอกาสในชวตตางๆ ทมนจะดขน พดงายๆ วาเขาตองการใหเกดความมนคง (security) ขนมา แตกคงมสวนหนงทคนไมพงพอใจแลวเกดความขดแยงตางๆ ขนมา แตวาในสวนกรณศกษากจะเหนวาเขาวงเขาหาผอปถมภ คอคนเราท�า 2 อยางเสมอ คอ

5จรวฒน รกชาต, “จากเกษตรในไรนาถงไกไขพนธสญญา: การเตบโตของระบบอตสาหกรรมอาหารเกษตร,” ใน ชนบทไทย: เกษตรกรระดบกลางและแรงงานไรทดน (เชยงใหม: ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2556), 245-296.6ด วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน, ฉบบเสรนยมใหมในเศรษฐกจอสาน (ฉบบพเศษ (1) 2554).

168

40 ป 14 ตลา

แนนอนวาความไมพอใจของเรามนม เราไมพอใจมากๆ เรากทะเลาะ แตเรากจะหาทางท�าอยางไรใหเราดขนดวย

ดฉนวา ชาวนาเขารวาเขาไมมนคงในชวต เพราะฉะนนเขาพยายามจะสรางความมนคงในชวต และกรวาความมนคงจะยงคงมอยไดกตองตดอยกบทดน ดฉนคดวาหลายคนทคยดวย ถาเขายงสามารถเกบทนาเอาไวได เขากจะเกบไว ตอนนเขาไปท�างานในเมอง อกหนอยสมมตวาเราท�างานไมได บางทอาจจะกลบไป กไมแนใจวามวธคดแบบนหรอเปลา ตอนเกดวกฤตตมย�ากง ตอนทคนตกงาน สวนหนงกกลบมาชนบท แตในทสดเขากไมอย หลงจากนนพอเศรษฐกจโตขนอก ทกคนกรบกลบไปท�างานในเมองตามทตวเองพอจะหาไดทนท ตอนแรกชอกจงกลบมาชนบทกอน พอเศรษฐกจฟนตวกกลบไปท�างานในเมอง แตถาเราพฒนาไปสอตสาหกรรมอกสก 20-30 ป อกหนอยอาจจะไมมวธคดแบบนกนแลว แตดฉนคดวาในคนรนทยงพอจะมทดนอย แลวเรมท�างานในเมอง ไมคดวาเขาจะขายทดน เพราะมนยงมความรสกไมมนคงกบระบบเศรษฐกจ ถงแมเขาจะออกไปท�างานขางนอกแลวกตาม บอกแมวาอยาเพงขายทกแลวกน แตตวเองกไมคดจะกลบมาหรอก ไมชอบท�านา แตมนเหมอนมเงนฝากอยในธนาคารอะไรสกอยางหนง ไมแนใจ

ท�าไมจงยงเรยกคนในชนบททท�าการเกษตรวา “ชาวนา” ไมเรยก “เกษตรกร”

ค�าวา “ชาวนา” นนใชในเครองหมายค�าพด คดวาเรามภาพลกษณของ “ชาวนา” อย ดงนนเวลาทเราไปในชนบท คนกจะมความรสกวามนมอย แตเดยวนชนบทกเปลยนไปเยอะ เราจะเหนวามรานอะไรตางๆ มากมาย บานชองกสมยใหม มจานดาวเทยม รถยนตตางๆ เพยงแตเราใชค�าวา “ชาวนา” และใชในเครองหมายค�าพด เพราะคดวาส�าหรบคนในเมองยงมความรสกวาชาวนาเปนอะไรทแตกตางไปจากคนในเมอง โดยเฉพาะคนในเมองทอยมานานหลายรนแลว แตละคนกจะมภาพลกษณ “ชาวนา” ทปรากฏอยในจนตนาการของตวเอง

ประเดนทสอง ชาวนาเปนผประกอบการรายยอย แตกไมใชผประกอบการรายยอยแบบเจาของรานกวยเตยว เพราะชาวนาเขามทดน กรณของคนทไมมทดนเขากยงเชาทดนไดในยคน กคอวาไมไดเปนกรรมกรในชนบทเหมอนท มารกซสตในสมยหนงพยายามมอง เขาเชาทดนไดและคาเชาไมแพงมาก คาเชากพดกนในระดบ 1–2 พนบาท ถาคณผลตพชผลได 10,000 บาท กพอมก�าไร ไมใช

169

40 ป 14 ตลา

วาสนไรไมตอกไมมทไป เพราะคณยงเชาทดนได ถาเราอานงาน สองนคราประชาธปไตย ของอาจารยเอนก เหลาธรรมทศน

ลองกลบไปอานดดๆ อานใหละเอยด งานของอาจารยเอนกมคณปการหลายอยาง มนม predictability บางอยางในนนอยคอนขางมาก มนยงท�าใหเหนคตรงขามระหวางเมองกบชนบท เพราะฉะนนพอเกดความคดแบบนขนมาดฉนกเลยใช ค�าวา “ชาวนา” ในเครองหมายค�าพดทอาจเปนวาทกรรมทางการเมองได

“ชาวนา” ไทยเปลยนไปแลว และนโยบายของรฐบาลทกษณตอบสนองการเปลยนแปลงน?

ดฉนก�ากง แตถาถามเรองนโยบายชาวนาในยคแรก ยกตวอยางเชน ป 2518 มนโยบายเงนผน ของ ม.ร.ว. คกฤทธทตงพรรคกจสงคมขนมา แลวกมคณบญช โรจนเสถยร ซงเปนนายธนาคารมากอน มาชวยท�านโยบายให พอคกฤทธเขามาเปนนายกรฐมนตร แกท�าหลายอยางมาก เชน นโยบายเงนผน ดเรองกฎหมายเชาทดน เรองประกนราคา หลงจากนนเลอกตงกลบมาได 70 กวาเสยง แตไมไดเปนรฐบาล นโยบายทเกยวกบชาวนามความส�าคญ นโยบายอยาง 30 บาทรกษาทกโรคกเปนนโยบายทคอนขางมความส�าคญ เปนนโยบายทถกตอง แตถา คณมาดรฐบาลพรรคเพอไทยตอนน เราจะเหนวานโยบายเขาเปลยน แนนอนม นโยบายจ�าน�าขาว 15,000 บาท กจรง แตกมเรองคาแรง 300 บาทดวย นนคอกลมฐานเสยงเลอกตงอกกลมหนง เพราะเขาเหนกลมเปาหมาย เขามทมท�างาน แนนอนอยแลววาตองเหนตวเลขชาวนาวามแค 35% การเปลยนแปลงนโยบายตรงนชดเจน เปาหมายการเลอกตงไมใชชาวนาอยางเดยว ถงแมวาชาวนาจะเปนสวนหนงของการเลอกตงตรงนน

มขอเสนอวากระบวนการเปนประชาธปไตยในชนบท (rural democratization) ท�าใหชาวบานชนบทพฒนามาเปน “คนเสอแดง” ได ไมใชเปนแคเรองนโยบาย

rural democratization ไมจ�าเปนตองเปนเสอแดง แต rural democrati-zation ท�าใหคนในชนบทมความรสกวาเขามสทธมเสยง คอคณตนตว ไมอยางนนแลวคณจะอธบายคนภาคใตตงหลายจงหวดวาอยางไร อนนนเปน rural democra- tization ชดเจนมากเลย ดงนนดฉนคดวาการเปนประชาธปไตยไมจ�าเปนตองเปนเสอแดง rural democratization ท�าใหคนชนบทตนตว จากนนแลวเขาจะ

170

40 ป 14 ตลา

นยมนโยบายไหนพรรคไหนนนเปนอกประเดนหนง คนกจะพจารณาเอง เพราะฉะนนคนกสามารถเปลยนแปลงไดตามนโยบาย ถาเราเชอวาปจเจกสามารถทจะตดสนใจตางๆ ไดจรง

ดฉนไมเชอในสมการนน การเปนคนเสอแดงหรอไมเปนนน มนขนอยกบผลประโยชน มมมอง ขอมลทเราได อดมการณทเราม ต�าแหนงแหงททางสงคมของเรา มอะไรหลายอยางประกอบกน เพราะฉะนนกไมใชวาทกหยอมหญาในภาคอสานและภาคเหนอทเปนเสอแดง ดฉนไดคยกบคนทงทเปนเสอแดงและไมใชเสอแดงหลายคน แตละคนกจะหยบยกบางอยางทตวเองสนใจหรอเหนดวยทสดขนมา เขามอ�านาจในการทจะคดของเขาเอง เราเขาใจได แตจรงๆ แลว rural democratization คอความแตกตางหลากหลาย

ฐานะของชนบทไทยในปจจบนดฉนศกษาชนบทไทย แตไมเคยศกษาเพราะคดวามนม

ความส�าคญอยางไรหรอไมมความส�าคญอยางไร เราศกษาเพราะมนเปนพนททมคนอยเยอะ ตง 30% กวา กอนหนานนเคยม 50% กวา เราควรจะเขาใจวาคนเปนอยางไร หมายความวาเราดวาคนอกจ�านวนหนงในประเทศมความเปนอยอยางไร แตเราไมไดมองเขาเปนกอนเดยวกนวา 35% นเรยกวา “ชนบทไทย” แตเวลาจะตงชอหนงสอกตองมบาง เพราะไมรจะตงอยางไรใหดกวาน ดฉนไมไดจะเคลมวาชนบทเปนอะไรทส�าคญ มนกจะมอยชวงหนงทดฉนคดวาชนบทไมมแลว แตแลวท�าไมมนมอย และกไมไดหมายความวาชนบทจะตองมลกษณะเหมอนกนเปนแทงๆ มนมขอถกเถยงทเราตองคยกน

ชาวนา/ชนบทกเปนวาทกรรม จะบอกอยางนนกได แตมนกมจรง จะบอกวาไมมกไมใช แลวมนมมมมองทสามารถจะมองไดตางกน อยางไรกด ดฉนสนใจวาคนเขาอยกนอยางไร คนอยกนไดหรอเปลา ตอนนชวตเปนอยางไร คอเรานาจะรวาคนทอยในประเทศเดยวกบเราอยไดไหม อยไดอยางไร ดฉนสนใจประเดนนมากกวา

ดฉนไมมองเรองชนบทไทยแบบ โรแมนตกตงแตแรก ไมคดวาเราตองรกษาชนบทไว มนมอยชวงหนงทคนคดแบบโรแมนตกตงโรงเรยนชาวนาหรออะไรตางๆ

171

40 ป 14 ตลา

ราว 20 ปทแลว ดฉนท�าวจยเรองชนบท คนทดฉนคยดวยทกคนบอกวา เขาอยากใหลกเรยนหนงสอ แลวลกกจะไดไปท�างานขางนอก ชวงนนเปนชวงหลงชาตชายเปนนายกฯ รฐบาลบอกวาเราจะไปซอขาวจากตางประเทศ ดฉนคดวาเราคงจะเปนนคส (Newly Industrialized Countries) เหมอนประเทศ เชน เกาหล คอวาชนบทเรากคงจะลดลงไปเรอยๆ ดฉนคดวากระบวนการนเกดขนเรวดวยซ�าไป และตวเลขสดสวนภาคเกษตร/ชนบทกลดลง แตวามนกยงมอยแลว พอเราเจอวกฤตตมย�ากง คนกกลบมาชนบท ทวาในทสดพอเศรษฐกจดคนกกลบออกไปอยางเรว แตถาเศรษฐกจทรดไปนานเรากอาจจะเหนภาพอกแบบหนง คนกไมรจะไปไหนกตองกลบมาอยชนบท ตรงจดนดฉนคดวาคนทเคยเจอวกฤต จงไมอยากขายทดน เหมอนญปนเคยเปนประเทศทแพสงคราม เพราะฉะนนถาจะใหญปนไปซอขาวสหรฐฯ ญปนไมซอ อยางไรญปนกตองขอปลกขาวไวกนเอง คณอาจจะไมไดเรยกวาญปนเปนประเทศเกษตรกรรม แตมนมดานทเปนจตวทยาตรงนอย ดฉนคดวาในคนรนทออกไปท�างานในเมองแลวเจอตมย�ากงในป 2540 ยงมการคดลกษณะนอย สวนแตละคนกคงมภาพของชนบททแตกตางกน ไมไดมภาพเดยวกนหรอก n

172

40 ป 14 ตลา

จากขบวนการชาวนาถงขบวนการเสอแดง ในสงคมหลงชาวนา

สมชย ภทรธนานนท

ในบรรดานกวชาการทศกษาตดตามการเคลอนไหวของขบวนการชาวนา/ชาวบานในชนบทรวมสมยของไทย หนงในนนคอ สมชย ภทรธนานนท อาจารยประจ�าภาควชาสงคม วทยาและมานษยวทยา คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ซงมผลงานตพมพ เชน Civil Society And Democratization: Social Movements in Northeast Thailand (2006) และชวงหลงในยคการเมองเหลอง-แดง อ.สมชย ยงตดตามส�ารวจและศกษาการเคลอนไหวเปลยนแปลงของสงคมชนบทในภาคอสาน กระทงไดน�าเสนองานทวเคราะหเงอนไขปจจยทรองรบการกอตวขนของเสอแดงในชนบท โดยอาศยกรอบคดเรอง “สงคมหลงชาวนา” ลองมาฟงดวา เกดอะไรขนกบการเมองของชาวนาไทยตงแตหลง 14 ตลา หลง 6 ตลา หลงปาแตก จนในทสดเกดสงคมหลงชาวนา

สมภาษณ : ยทธนา ลนส�าโรง

เรยบเรยง : ชยวฒน ไชยจารวณช อรณวนา สนกะวาท

ภาพ

: ยทธ

นา ล

นส�าโ

รง

ขบวนการชาวนากบ 14 ตลา การเคลอนไหวของชาวนาเกดขนหลง 14 ตลา เพราะเหตการณ 14 ตลา

เปนการเคลอนไหวของคนในเมองและกลมนกศกษาปญญาชนเปนหลก แตหลงรฐบาลถนอมลมลง บรรยากาศทางการเมองกมกระแสการเคลอนไหวประชา - ธปไตยอยางกวางขวาง ขบวนการนกศกษามแนวคดวาตนเองตองท�างานรวมกบกรรมกรและชาวนา การเคลอนไหวจงมงไปทการเปนปากเปนเสยงแทนประชาชนผตกทกขไดยาก และเนองจากบรรยากาศประชาธปไตยเปด ท�าใหคนทไดรบความเดอดรอนหรอถกกดกนภายใตระบอบเผดจการมาอยางยาวนานตางกออกมาเคลอนไหว ชาวนากคอหนงในนน

ประเดนทเราตองท�าความเขาใจในเรองของชาวนาหลง 14 ตลา ไดแก หนง ปญหาหลกของชาวนาคอเรองสทธเหนอทดน จะเหนไดวาหลง 14 ตลา มการจดตงกลมสหพนธชาวนาชาวไรแหงประเทศไทย ฐานสมาชกส�าคญของ สหพนธฯ อยทภาคกลางและภาคเหนอ เนองจากเปนพนททชาวนาจ�านวนมากไมมทดนท�ากน สวนในภาคอนๆ อยางอสานกจะมปญหาตางออกไป เชน ความเดอดรอนเรองเขอน

สอง ปญหาทใหญทสดเปนเรองกรรมสทธทดน เรองคาเชานา เรองราคาผลผลต ราคาขาว และปญหาหนสน ในสมยนนมการเรยกรองเรองปฏรปทดน แตในสวนทเราควรพจารณา คอปญหาเรองกรรมสทธทดนและปญหาเรองคาเชา ถาวเคราะหกนจรงๆ การเคลอนไหวของสหพนธฯ จะมงไปทเรองกรรมสทธทดนมากกวาเรองคาเชา และการเคลอนไหวตอนนนไดรบอทธพลความคดทางการเมองจากกลมนกศกษา แมกระทงภาษาทใชในการรณรงคกเปนภาษาการเมองจากงานเขยนของเหมาเจอตง ชาวนาไดมโอกาสจดตงขบวนการของตวเอง มการเคลอนไหวเปนของตวเอง แตการจดตงองคกรของชาวนาในยคนนยงเกยวพนกบนกศกษาคอนขางมาก ดงนนพดไดวา ขบวนการชาวนาขณะนนเปนผลผลตของขบวนการนกศกษาปญญาชน

และอกในแงหนง เหตการณ 14 ตลาไดเปดพนทประชาธปไตยใหชาวนาไดมโอกาสสรางคน กลมสหพนธนกศกษาเสร กลมเกษตรกร กเลยจดตงเปนสหพนธชาวนาชาวไรแหงประเทศไทยขนมา การเคลอนไหวตอนนนไมไดเคลอนไหวเฉพาะสหพนธฯ แคกลมเดยว แตมกลมอนๆ ซงเปนนกศกษาจากมหาวทยาลยตางๆ เคลอนไหวในนามสมาชกของสหพนธฯ ดวย และกเคลอนไหวกนหลายประเดน กลมนกศกษากไดเขาไปอยในหมบาน ใชชวตกนอยรวมกนกบ

174

40 ป 14 ตลา

ชาวบาน ใหความรกบชาวบาน และไดพาชาวบานเคลอนไหวเนองจากเหนปญหาจากพนทจรงๆ

การเตบโตของสหพนธชาวนาชาวไรแหงประเทศไทยสาเหตทท�าใหสหพนธชาวนาชาวไรฯ สามารถหาสมาชกไดอยางรวดเรว

หลกๆ จะมอย 2 ประเดน ประเดนแรก หลง 14 ตลามนมความพเศษทไมคาดคดมากอนวาระบอบเผดจการจะถกลมได ฉะนนจงสรางความฮกเหมใหคนสมยนนอยางมาก ประเดนทสอง เนองดวยชาวนากระจายอยในหลายพนท การหาจดรวมในเรองประเดนความเดอดรอนเพอดงคนใหออกมาเคลอนไหวและมผน�าเขาไปตอรองกบรฐบาลนน จงเปนเรองใหมของกลมสหพนธฯ เพราะกอนหนานนชาวบานถกขมเหงภายใตระบอบเผดจการอยางยาวนาน เมอไดรบเสรภาพชาวบานจงมแรงออกมาเคลอนไหวเพอเรยกรองสทธของตนทเคยสญเสยไป แตปญหาทตามมาของสหพนธฯ คอ การเคลอนไหวในแตละครงถกทางการสมยนนมองวาเปนการเคลอนไหวของพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย (พคท.) ซงในสมยนนไมคอยจบกมกนหรอก มแตฆา ตอมาจงมผน�าชาวนาในสมยนนถกสงหารเปนจ�านวนมาก

สหพนธฯ เคลอนไหวอยประมาณ 1 ป มการยกปญหาของชาวนาชาวไรและขบเคลอนใหเปนปญหาใหญของสงคมททางรฐจะตองจดการแกไข และจากการเคลอนไหวประมาณหนงป สหพนธฯ จากทไมมประสบการณในการเคลอนไหวกไดมบทเรยนวา วธการทใช ภาษาทใช หรอค�าพดบางอยางทรนแรง เชน จะปฏวต จะโคนลม ท�าใหดเปนฝายซายมากเกนไปจนถกเพงเลงจากฝายรฐบาลและกระตนใหทางรฐตองออกมาปราบปรามสหพนธฯ ขบวนการนกศกษาสมยนนกเปนเหมอนกน ใชภาษาแบบพรรคคอมมวนสต แลวกลมสหพนธฯ กไดรบอทธพลจากกลมนกศกษา เรองทดน เรองสทธชาวนา เรองศกดนา จกรวรรดนยมเหลาน เปนชดภาษาทใชในเรองการเมองทมาจากกลมนกศกษา ไมใชชดความคดของชาวนา บางครงกมลกษณะเหมอนรอนวชา อานหนงสอพอรเรองทฤษฎ แตในทางปฏบตจรงยงขาดประสบการณในการเคลอนไหว แมไมมสวนโดยตรงทท�าใหเกดเหตการณ 6 ตลา แตกถกรฐบาลเพงเลงมากขนและการปราบปรามกรนแรงขนเรอยๆ

สดทายสหพนธฯ อยไดไมนาน อายสนเกนไปและไมมโอกาสไดสานตอเนองจากเกด 6 ตลา ซงเปนเหตทท�าใหสหพนธฯ ออนก�าลงลง แตสงทสหพนธฯ ไดท�าไวตอนนนคอ ใหการศกษาความรทางการเมองแกชาวบาน ซงเปนสงทไมคอยเกดขนเลยในสงคมไทย

175

40 ป 14 ตลา

ขบวนการชาวนาหลง 6 ตลาหลงเหตการณ 6 ตลา ไมมการเคลอนไหว เงยบไปพกใหญ กลมผน�าก

ตองหลบเขาปาและผน�าบางสวนของสหพนธฯ ทไมไดหลบเขาปากถกฆาตายไปหลายคน กระทงหลงปาแตกจงออกมาสานตออดมการณหรอท�างานรวมกบองคกรพฒนาเอกชนหรอเอนจโอ

ประมาณป 2522-23 รฐบาลไทยเรมปรบเปลยนนโยบายใหมใหมการเคลอนไหวเรองการเมองได แตเอนจโอทท�างานรวมกบชาวนาอยในสมยนนไมไดมงเนนการจดตงขบวนการชาวนาขนมาใหม เพราะชาวนามบทเรยนทเจบปวดเกนไป ไมใชแคแกปญหาใหชาวนาไมได แตยงจะน�าไปสการถกปราบปรามอก ดงนน เอนจโอจงปฏเสธทจะจดตงองคกรชาวนาหรอสหพนธฯ เพอเคลอนไหวหรอประทวงในแบบเดมขนมาอก สวนการท�างานกเนนท�างานในหมบานและใชแนวคดวฒนธรรมชมชนทวากนวาปญหาอยทหมบาน ตองแกปญหาโดยใชภมปญญาชาวบาน

อยางไรกด ตอมาในทศวรรษ 2530 ขบวนการชาวนาไดเกดขน และคดวาเฟองฟกวาสมยของสหพนธฯ เสยอก แตทเปนเชนนนมาจากเงอนไขอนๆ ทไมใชการท�างานของเอนจโอโดยตรง เงอนไขหนงทท�าใหชาวนาเฟองฟหลงปาแตกกคอนโยบายรฐบาลทมผลกระทบตอชาวนา ปญหาทใหญทสดในตอนนนคอการทรฐบาลด�าเนน “โครงการจดสรรทดนท�ากนแกราษฎรผยากไรในพนทปาสงวนเสอมโทรม” หรอ คจก. โครงการนมผลกระทบตอชาวนาทเขาไปบกเบกปาเพอเปนทท�ากนเพราะถกบงคบใหโยกยายออกจากพนทท�ากนและทอยอาศยใหไปอยทใหม และการผลกดนนเกดขนอยางรวดเรว สรางความเดอนรอนใหแกชาวบานหลายพนทอยางรนแรงฉบพลน นเปนประเดนใหญทท�าใหชาวบานตองออกมาเคลอนไหวอกครง สวนปญหาปลกยอยอนๆ กมเชนกน แตยงไมใชปญหาทเดอดรอนทสดเทา คจก. จะเหนวาการเคลอนไหวหลงปาแตกเรมแรกคอปญหาชาวบานโดนไลท ไมมกรรมสทธในทดนทชาวบานเขาไปบกเบก ซงรฐอางวาเปนทปาสงวน และเรมมการเคลอนไหวจากภาคอสานกอนเนองจากภาคอสานโดนไลเปนทแรกๆ ถาจะเปรยบเทยบกบสหพนธฯ ซงสมาชกหลกจะมาจากภาคกลางและภาคเหนอ พอหลงปาแตกจะเหนไดวาขบวนการเคลอนไหวจะเรมจากภาคอสาน

การเคลอนไหวประทวงเรองโครงการ คจก. ท�าใหเกดกระแสความมนใจของชาวบาน ท�าใหชาวนาตระหนกวาปญหาในพนททไมไดรบการแกไข จะตอง

176

40 ป 14 ตลา

ถกแกไข และตอมาท�าใหเกดการเคลอนไหวของสมชชาเกษตรกรรายยอยภาคอสานหรอ สกย.อ. แลวตอนหลงกมการรวมของกลมสมชชาคนจน ซงมหลายภาคสวนเขามารวมตวกน

จาก สกย.อ. สสมชชาคนจนการรวมตวของชาวนาหลงปาแตกมการผสมผสานกนระหวางนกกจกรรม

ทสวนหนงเคยเขาปา สวนหนงเปนเอนจโอ เปนคร เปนทนาย สวนมากคนกลมนไดรบผลกระทบจากเหตการณ 14 ตลา และกระจายกนไปประกอบอาชพในพนทตางๆ สวน สกย.อ นนเปนการรวมตวของกลมปญหาชาวบานทวไป ทงเรองการเกษตร เรองพชผล เรองหนสน ฯลฯ คนทมปญหาเรองพวกนกยกประเดนขนมาพดคยกนในตอนนน และตอมากมปญหาเรองราคาขาว ผาไหมมดหม คอปญหาพวกนสมชชาคนจน (สคจ.) จะไมแตะ สคจ. จะไปท�าเรองทดน เขอน โรคทเกดจากการท�างาน คนสลม ฯลฯ

ภายใน สกย.อ. กมความขดแยงกนอยบาง รวมทงขดแยงกบเอนจโอ เชนในเรองอดมการณ เรองแนวทางการเคลอนไหว อยางแกนน�าฝายหนงอยากใหเคลอนไหวชมนมแบบเดม ขณะทแกนน�าอกฝายทท�าหนาทประสานและลงพนทเหนวาการออกมาชมนมประทวงอยอยางเดยวท�าใหชาวบานเรมสนคลอนจงกงวลวาจะไปไมไหว การเคลอนไหวแตละครงกเหนอย เสบยงอาหารกหมดไปเยอะ ขณะทผลทไดเปนเพยงค�าสญญาจากรฐบาล ไมไดน�ามาซงการแกไขปญหาจรงๆ เลยเปนเหตใหมการแยกเปน 2 ฝาย ตอมาเมอมการเลอกตงผน�า สกย.อ. คนใหม ซงเปนคนทไมลงรอยกบเอนจโออยแลว กเลยยงขดแยงหนกขนกวาเดม ทมปญหากบเอนจโอเพราะเขาเหนวาเอนจโอเรยกรองมวลชนและเอาแตใจ มากเกนไป สวนมากจะเปนเรองขอก�าลงชาวบานไปเดนขบวนในประเดนทไมใชปญหาของชาวบานจรงๆ ชาวบานตองเดนขบวนแบบแกวนๆ เหมอนถกบงคบใหตองไป

หลงจากนนกเรมมการเขามาเคลอนไหวของเอนจโอตางประเทศเรองคนจน และเปนทมาสวนหนงของการเกดกลม สคจ. ดวย แลวการจดตง สคจ. ท�าใหไดบทเรยนทวา หนง สกย.อ. แตกอนนนเปนกลมทสงการจากบนลงลาง ท�าใหเกดความขดแยงภายในสงมาก เพราะถาไมเหนดวยกเหมอนถกบงคบใหท�า และยงเปนจดทท�าใหผน�าแสวงหาอ�านาจผลประโยชนได ทงเรองการเมอง เรองงบประมาณ เพราะอ�านาจการตดสนใจสวนใหญอยทกลมๆ เดยว ซงสวนใหญ

177

40 ป 14 ตลา

ชาวบานไมรเรองและไมไดรเหนตรงน นเปนบทเรยนและเปนทมาในการจดตงขบวนการแบบใหมของสมชชาคนจน โดยจดท�าเปนองคกรเครอขาย หลากหลาย และกระจายอ�านาจสงการ เวลามาประชมรวมกนตวแทนกน�าเสนอปญหาในกลมของตวเองและมารวมกนตดสนใจ

สอง การเคลอนไหวในครงกอนๆ จะเปนการเคลอนไหวในพนท สงผลใหทางรฐเพกเฉยกบปญหาของชาวบาน สคจ. รวาหวใจหลกของการประทวงคอหนาท�าเนยบรฐบาล และตองไมยอมเลกชมนมประทวงจนกวาจะไดค�าตอบเปนมต ครม. เพราะไมอยางนนจะไดเพยงสญญาปากเปลา และการทจะน�าสการเปลยนแปลงจรงๆ ตองมมวลชนจ�านวนมาก สงผลใหการเคลอนไหวชวงหลงของ สคจ. ยดเยอ ทงหมดนคอบทเรยนทไดรบจากการเคลอนไหวทผานมาและจากขอผดพลาดสมย สกย.อ.

สคจ. ขาลง

การเคลอนไหวครงใหญทสดของสมชชาคนจนคอการชมนมรอบท�าเนยบฯ 99 วน (พ.ศ. 2540) และหลงจากนนกไมมการเคลอนไหวอะไรใหญๆ อกเลย ซงกมค�าอธบายตางๆ นานา แตผมอธบายแบบนวา เนองจากปญหาหลกของ ชาวบานเรองทดนคอยๆ ถกคลคลาย รฐไมไดไล ใหชาวบานอยในทท�ากนของ ตวเองไดตอไป เพยงแตไมออกเอกสารกรรมสทธทดนให กลมเคลอนไหวกหาประเดนใหญทเปนปญหาจดรวมของชาวบานไมไดจงตองเงยบไป

ทกๆ ฝายกออนแรงลง ไมวาจะเปน สกย.อ. หรอ สคจ. ตางกออนแรง ไมวาตางฝายจะอธบายเหตผลของตวเองอยางไร ความหมายกคอออนแรงก�าลงลงอยด สดทายกเหลอแตกรณเขอนปากมนท สคจ. ยงคงเคลอนไหวอย สกย.อ. ทยงหลงเหลอกขดแยงกนเอง บางสวนไปเคลอนไหวเรองหนสนแลวเขาไปอยในกองทนฟนฟหนสนเกษตรกร และสญเสยบทบาทไป

ทงนถงแม สคจ. จะเปลยนการท�างานเปนแบบเครอขาย แตกยงมปญหาเรองความขดแยงกนอยเหมอนเดม เนองจากตางฝายตางเอาปญหาของตวเองเปนหลก จงเปนเหตท�าใหกลม สคจ. ออนก�าลงลงเชนกน และ สคจ. หมดแรง หลงจากการประทวง 99 วนเพราะตอนนนเขาทมกนสดตวมาก เมอจบตรงนนจะเหนไดเลยวาชาวบานไมอยากออกมาเคลอนไหวแลว มนหมดแลว เพราะปญหาใหญจรงๆ ของชาวบานไดรบการแกไขใหคลคลายแลวเพยงแตรฐบาลไมออกเอกสารกรรมสทธทดนใหชาวบานเทานน ซงตรงนนกไมไดเปนปญหาหลกของ

178

40 ป 14 ตลา

ชาวบานแลวเพราะยงมทอยอาศย มทท�ากน จดออนหนงของ สคจ. คอแตะปญหาของชาวบานเฉพาะกลม ไมไดแตะปญหาทเปนจดรวมของเกษตรกรชาวนาเลยท�าใหมสมาชกจ�ากด

ชาวบานเสอแดงและสงคมหลงชาวนาทชาวบานออกมาเคลอนไหวในนามของ “เสอแดง” นน ถาถามวา

จตส�านกของชาวบานเปลยนไหม อาจจะใช เพราะปญหาของชาวบานกวางขน ไมไดมแคในชมชนอยางเดยว มนมเรองของการเมองเขามาเกยวของ เรองปากทอง อาชพการงาน ชวตความเปนอย และโยงเขาเรองการเมองระดบชาต มกลมศกษาเรองเสอแดงบอกวาเสอแดงเปนปญหาของการเมองเพราะเสอแดงมาเคลอนไหวเพอปกปองทกษณ ชาวบานกบอกวากเพราะทกษณนแหละทท�าใหชวตความเปนอยของชาวบานดขน ถาทกษณไมไดท�าอะไรใหชาวบานตองรสกแบบน ถาชาวบานไมไดประโยชนจากทกษณ ไมมทางหรอกทชาวบานจะออกมาเคลอนไหวเพอทกษณ จะเหนไดวาการทเสอแดงออกมาชมนมปกปองทกษณ คอภาพสะทอนความเปลยนแปลงของชวตความเปนอยในชนบท การชมนมของเสอแดงสะทอนความเปลยนแปลงและความตองการของชาวนา ทงเรองการตอรองหรอการเรยกรองสทธตางๆ ทเอออ�านวยใหเกดผลประโยชนแกชาวนา

ปญหาดงเดมจรงๆ ของสงคมแบบชาวนาคอเรองทดน โดนไลท ไมมทท�ากน และกลายมาเปนปญหาทตองตอสเพอกรรมสทธทดน นคอการตอสพนฐานของชาวนาสมยนน และหลงจากสจนไมโดนไลท ชาวบานกสามารถประกอบอาชพในททางของตวเองไดและสามารถประกอบอาชพไดอกมากมาย แตเมอมอาชพทมากมาย ปญหาทเกดขนกมากมายตามมาดวย เชน เรองหนสน ปากทอง สวสดการ ราคาขาว ราคาพชผล เรองทดนจงกลายเปนปญหาแคสวนหนงเทานน กลมเสอแดงเลยออกมาเคลอนไหวกบเรองการเมองพวกนแทน

ถาถามวาแลวเราสามารถเรยกกลมเสอแดงวาคอขบวนการชาวนาไดหรอไม ทจรงตองเรยกวา “เสอแดงชนบท” เพราะเสอแดงมคนในเมองดวย และถาพดถงกลมเสอแดงชนบทจะเปนกลมทเคลอนไหวไมเหมอนกลมชาวนาในยคกอน เพราะประเดนและปญหาขอเรยกรองไดเปลยนแลว เปนการเรยกรองในประเดนทใหญขน กวางขน เปนเรองความเปนอย เรองปากทอง และประชาธปไตย อยางสมยกอน หนงครวเรอนมควาย 1 ตว ท 1 ไร กอยกนไดแลว แตสมยนไมใช ตองมหลายปจจยเพอการอยรอดของครอบครวหนง เราตองเขาใจตรงน

179

40 ป 14 ตลา

ทฤษฎ “สงคมหลงชาวนา” บอกวา สงคมชนบทเปลยนแปลงในทกดาน แมกระทงเรองรายรบรายจาย วถชวตของพวกเขากเปลยนแปลงเชนกน พวกเขาเชอมโยงเขากบเมองจนชนบทกบเมองแยกออกจากกนไมได ดงนน เวลามอง จงวางคนในชนบทไวในบรบททเชอมโยงกบเมอง เมอเราวเคราะหสถานะของเขา ตองวเคราะหโดยเกณฑเดยวกน มาตรฐานเดยวกนกบเมอง ไมสามารถบอกวาคนชนบทมมอถอ มทวด มรถมอเตอรไซคข ดงนนจงเปนชนชนกลาง มนไมใช คนจนในเมองมนกมมอถอ มนกมโทรศพท มนกมเหมอนกน แลวท�าไมถงเรยกคนทมฐานะคลายๆ กนแตอยในชนบทวาเปนคนชนกลาง แตเรยกอกคนทอยในเมองวาคนจน นนเปนเพราะพวกนนมองชนบทกบเมองแยกออกจากกน เมอวเคราะหชนชนในเมองกวเคราะหอกอยาง เมอวเคราะหในชนบทกวเคราะห อกอยาง อยบานเปนชนชนกลาง แตพอเขาไปในเมองเปนกรรมกร ท�างานหนก กลายเปนคนจนทงทเปนคนๆ เดยวกนนแหละ คณคดวามนขดแยงกนไหม ชนชนมนเปลยนปบปบไดอยางไร

การศกษาสงคมหลงชาวนา บางคนไมเขาใจกจะคดวาเราพดถงสงคมหลงชาวนาทเปนสงคมใหมทงหมด หลดออกจากชาวนาทงหมด ไมมอะไรเปนชาวนาอกแลว แตจรงๆ ไมใชอยางนน สงคมหลงชาวนาแงหนงเปนการวเคราะหการเปลยนแปลงของชนบทในประเทศโลกทสามหรอประเทศนอกโลกตะวนตก ซงเปนลกษณะเฉพาะแตกตางจากสงทเกดขนในสงคมยโรปตะวนตก ในยโรปตะวนตกชนบทจะกลายเปนเมอง แตชนบทในประเทศโลกทสามไมใชแบบนน หมบานกเปนหมบานมาตงแตรนป แตอกดานกมความเปลยนแปลงทางดานกายภาพ ม

สมยกอนชาวบานตายแทนทานได ตวตนของพวกเขาไมม แตทกวนนอยาวาแตจะใหไปตายแทน แคทานขดผลประโยชนของพวกเขา เขากไมพอใจแลว นคอความเปลยนแปลง

180

40 ป 14 ตลา

ถนนคอนกรต เครองใชไมสอยเปลยนแปลง ในหวคนกเปลยน วถชวตคนเปลยน ความคดคนกเปลยน การบรโภคกเปลยน อาหารการกน เสอผาเครองนงหม คานยม รสนยมในดานตางๆ กเปลยน ในสงคมหลงชาวนาคนในหมบานจง ไมคดแบบชาวนาแลว

ความคดแบบชาวนากคอมความคาดหวงในชวตอยทการท�านาใหด ใหไดขาวมากๆ ท�านาเกงๆ หาอยหากนเกงๆ ถาเราไปถามชาวนาสมยกอน ความฝนของเขากจะเกยวกบวถชวตแบบดงเดม ท�านาเกง ลกใครท�านาเกงสาวกชอบ หากนเกง นนคอความคาดหวงในชวต หรอคนทไมอะไรกบชวตมากความคาดหวงกคอการขอมทงนาเลกๆ มควายไถนา เทานกพอใจแลว นคอจตวญญาณของชาวนา เพราะผกพนกบสงเหลาน ความใฝฝนความตองการมเทาน เปนแบบฉบบของคนในสงคมชาวนา

ถามวามนเปลยนไปชวงไหน? การเปลยนแปลงเกดขนอยางเงยบๆ ไมมการปกเสนชดเจน มนไมไดเปลยนเหมอนการปฏวต แตวาเกดขนอยางเงยบๆ พดงายๆ วาวถชวตทางเศรษฐกจมนกคอยๆ เปลยน การคาขาย การมถนนหนทาง การมไฟฟา คนเขาไปท�างานในเมอง พวกนเกดขนแบบคอยเปนคอยไป แตสงคมหลงชาวนาในประเทศไทยกโยงเขากบการเปลยนแปลงทางการเมองดวย เพราะมอทธพลตอความรสกนกคดของคน

สมยกอนหมบานตางๆ อยภายใตอ�านาจของทหาร อยภายใตการควบคมของรฐ ขยบตวไมได ตอมาพอการตอสกบคอมมวนสตจบลง ประมาณป 2527-28 การควบคมหมบานกคอยๆ ลดลง จนสดทายกไมมการควบคม ทศวรรษ 2530 การเลอกตงเปนเรองใหญ การเปนหวคะแนนของคนนน สนบสนนเบอรน มการเลอกตงหลายระดบ นกมผลตอความรสกนกคดของคนในชนบทมาก แตกอนจะเลอกเบอรไหนกเกรงใจคนในหมบาน พอใหญคนนนคนบานเรา ไมอยากเลอกกตองเลอก มนผกมดดวยความเกรงใจ แตผมคดวาพฤตกรรมทางการเมองทเปลยนไปกเกดจากการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคม เมอคนรสกวาตนเองเปนอสระมากขน กเรมกลาทจะไมเกรงใจกน ในขณะเดยวกน การเมองมนกเออเพราะมหลายเบอร การเมองมนแขงขน คณกเรมเขากลม กลาเลอกเบอรนนเบอรน ไมเกรงใจกน มนกเปนการตอสกน

บางคนบอกวาการเลอกตงท�าใหเกดความขดแยง เลอกตง อบต. กทะเลาะกน เลอกตงอะไรกทะเลาะกน แตผมวาถาเศรษฐกจสงคมไมเปลยน มนจะไมทะเลาะกน ถงเลอกตงกไมทะเลาะกน เพราะมนจะยงเกรงใจ ยงกลว แตเดยวนท

181

40 ป 14 ตลา

มนไมกลวเพราะคดวา โอย ! กจะไปเกรงใจมนท�าไมวะ มนเกดความรสกทอสระมากขน

ความตองการทเปนรปธรรมตอนเสอแดงประทวง ผมเคยอานบทความของเกษยร เตชะพระชนหนง

เกษยรคดวาคนพวกนมาจากชนบท มาจากวฒนธรรมทท�าอะไรท�าดวยกน คลายๆ กบถามคนหนงในหมบานพาท�ากจะท�าไปดวย ผมวาผดเลย ถาเปนเมอกอนนะใช แตทกวนนความเปนปจเจกมนสง สงคมทเปนปจเจกมากขนเราตองคาดหวงเลยวาชาวบานคดไดหลายอยาง

สงคมหลงชาวนาคอสงคมทเปนปจเจกมากขน คณจะเหนวาในหมบานเดยวมเสอเหลองเสอแดงกได จากทแตกอนทงหมบานตองเปนเสยงเดยว สงคมชาวนาเปนแบบฉบบอยางนน ไมมหรอกทจะตงกลม ‘กไมเอากบมง’ คอในใจอาจมแตใหเปดเผยไมมทาง ใชไหม อยางไรกท�าตามเขา เกรงใจเขา ถาไมพอใจกอยาไปพด เกบไวในใจ แตสงคมหลงชาวนาเราจะเหนความหลากหลาย ความเปนปจเจกสงขน และการบรโภคตางๆ มนมผลตอความคาดหวงในชวต เนองจากเขาเหนวาสงคมเปนแบบน เขากตองคาดหวงวาตนเองตองเปนแบบน พอเขาเหนวาใครกมมอถอ ใครกมมอเตอรไซค ใครกมทว ใครกมตเยน เครองท�าน�าอนกม เขาจงมรสนยมในการบรโภคสงเหลาน เหนวาสงเหลานด คาดหวงวาตวเขากตองได มนเปนการคาดหวงในชวต มนกลายเปนขอเรยกรอง เชน คนในชนบทคาดหวงวาลกเขาควรไดเรยนจบปรญญา ตอไปขางหนาชวตเขาควรดขนกวาน นคอความคาดหวง เมอมการเลอกตงกกลายเปนขอเรยกรองตอรฐบาลชดตางๆ ทเขามา คาดหวงวารฐบาลนนตองตอบสนองในการทจะท�าใหชวตของเขาดขน คอการเปลยนแปลงทางสงคมท�าใหรสนยมเปลยนและน�าไปสความคาดหวงในชวตทเปลยนไป

อยางทเราเหนเสอแดง ขอเรยกรองของเขาคอตองมรฐบาลทตอบสนองความตองการของพวกเขา ชวยเหลอพวกเขาอยางเปนรปธรรม สงทพวกเขาไดตองเปนรปธรรม นนคอขอเรยกรองทางการเมอง ถาใครท�าลายขอเรยกรองทางการเมองกกลายเปนความขดแยง ถาไมอยางนนกคงจะแลวแต “ทาน” สมยกอนชาวบานตายแทนทานได ตวตนของพวกเขาไมม แตทกวนนอยาวาแตจะให ไปตายแทน แคทานขดผลประโยชนของพวกเขา เขากไมพอใจแลว นคอความเปลยนแปลง

182

40 ป 14 ตลา

ประชาธปไตยของชาวบานประชาธปไตยของพวกเขา ผมคดวาโดยสวนใหญแลวคอการเลอกตง

มแตพวกทตอสมากขนทเหนประชาธปไตยในแงสทธเสรภาพทางการเมองในแงสทธมนษยชน มนกเปนธรรมดานะทขบวนการตอสของประชาชนกเรยนรจาก สงทเขาเกยวของ อยางเสอแดงในมหาสารคามทตดตอสมพนธอยนกเหนความเปลยนแปลง จากเรองเลอกตงเรมไปสเรองอน เรองตดคก เรองฆาเรามนผดกฎหมายตรงไหน มนละเมดสทธมนษยชนอยางไร มนเปนการเรยนร เสอแดงจะเรยนร มากขน แตจดส�าคญของเขาคอ เขาพดถงเรองรฐบาลในระบอบประชาธปไตยตองมาจากการเลอกตง ตองเปนเสยงสวนใหญทตดสน จะยดอ�านาจเอาไมได นเปนสงทเรามนใจวาชาวบานร เรองนเพราะสอนกนมาสามสบป กระทรวงมหาดไทยนแหละสอน บอกเขาวาตองไปเลอกตง ถาไมเลอกตงท�าลายชาต ใหมๆ กไมรวามนส�าคญอยางไร ผใหญบานบอกใหไปกไป เกรงใจเขาหนอย แตพดบอยเขา ฟงบอยเขา จากปแรกทรณรงคจนตอนนสามสบปทมเลอกตงมาโดยตลอด โดยเฉพาะหลงเหตการณพฤษภา 35 มการไปรณรงคใหไปเลอกตง ถาคณไมไปใชสทธ คณท�าลายชาต เขารณรงคกนแบบนมาตลอด

เวลาชาวบานไปเลอกผแทน ในหวเขามหลายเรอง สงทเขาคาดหวงและคดวาตองแลกเปลยนกนมหลายอยาง เขาไมไดคดวาไปเลอกตงเพอเอาเงน ชวงแรกๆ กใชอย แตชวงตอมานใหเงนทกเบอรเลยนะ ถาคดวาไปเลอกตงเพอเอาเงนมนกตองกาทกเบอร คนกรงเทพฯ อาจไมรแตคนทหมบานร ฉะนนในหวเขาจรงๆ จดมงหมายไมใชแคตอบแทนเงน มนกาทกเบอรไมไดเพราะในหวตองล�าดบไววาจะเลอกใคร เพราะอะไร เชนกเลอกจากผลงาน เขาท�าอะไรใหบานเรา เราไดประโยชนอะไรจากเขาเปนรปธรรม ถาไมมตรงนกไมกา ใหเงนมากรบไวเฉยๆ

ดงนนปจจบน สงทเปนลกษณะของสงคมชาวนาบางดานยงอย บางดานกหายไป แตเราบอกไดวาคนในชนบทในสงคมหลงชาวนาเปนคนพนธใหม มคนจน คนรวย คนชนกลาง ผสมอยในนน เปนคนพนธใหมในแงทวาจะเปน คนเมองกไมใช เปนชาวนาดงเดมกไมใช มนจงเปนคนพนธใหม ถงเปนคนจนกเปนคนจนอกแบบหนง เปนชนชนกลางกเปนชนชนกลางอกแบบหนง เปนคนรวยกรวยอกแบบหนง เปนคนกลมใหมในสงคมหลงชาวนาทไมเหมอนคนดงเดมอยางทเราจ�าแนกแยกคนเมองคนชนบทอยางแตกอน

183

40 ป 14 ตลา

การเมองภาคประชาชนค�าวา “การเมองภาคประชาชน” ทกวนนฟงแลวกจะอวก เพราะค�าวา

“ประชาชน” กก�าหนดเอาตามใจชอบ ใครเหนกบกเปนประชาชน พวกไหนไมเหนกบกไมใชประชาชน ค�าวา “การเมองภาคประชาชน” นถาใครมความเหนทางการเมองไมตรงกบผม ตอใหเปนประชาชน เปนชาวบานสวนใหญ กไมใชการเมองภาคประชาชน อยางเสอแดงนไมใชการเมองภาคประชาชน

ค�าวา “การเมองภาคประชาชน” เปนการพดถงประชาชนแบบหลกเลยงการพดถงชนชน เมอกอนกบอกวาการตอสเปนของกรรมกรชาวนา มนเปนเรองชนชน แตคราวนกหนจากเรองชนชนเพราะไมเชอในเรองชนชนแลว ไมเชอเรองการปฏวตแลว กจงมาใชค�าวา “การเมองภาคประชาชน” “การเมองของคนจน” แตไมพดเรองชนชน ค�านเปนค�าทก�ากวม แตผมคดวากอยในกระแสไมเอาทนนยม ไมเอาสงคมนยม แตเอาชมชน พวกเอนจโอในเมองไทยกอยในประเภทเดยวกน ใชค�าวาภาคประชาชนขนมาเพอใหก�ากวมเนองจากไมรจะเสนอทางเลอกอะไร คอฉนไมชอบทนนยม แตฉนไมเชอวาการปฏวตโคนลมทนนยมจะเปน ไปได ทางนกไมไป ทางนกไมไป ไมรจะหาอะไรมาแทน เลยหาค�าวา “ภาคประชาชน” มาแทน

แตถาเราใชค�าวาการเมองภาคประชาชนในความหมายทคนในสงคมมารวมตวกนเพอเคลอนไหวตอสเรยกรองเพอสทธดานตางๆ อนนเปนองคประกอบส�าคญของสงคมประชาธปไตย เปนเรองทขาดไมไดในทกวนน และการเกดขบวนการแบบเสอแดงท�าใหการเมองภาคประชาชนเปลยน เปลยนในแงทมนเปน “ประชาชน” จรงๆ ไมใชมใครกไมรมากลาวอางวาเปนประชาชน มอยสบคนกเปนภาคประชาชนทงป แตตอนนมประชาชนจรงๆ แลว เหนขบวนการ และ ขอเรยกรองผกกบชวตของพวกเขา มอารมณมความรสกมความผกพนสง ตางจากพวกการเมองภาคประชาชนทประชมกนในหองแลวเขยนโครงการขอทน ถาเราเคยสมผสกบพวกเอนจโอเราจะเหนถงความแตกตางกบขบวนการเสอแดง n

184

40 ป 14 ตลา

จากสหพนธชาวนาชาวไรฯ ถงชาวนาใตกระแสทนสงหชย ธรรมพงค

สมภาษณ : ชยธวช ตลาธน

เรยบเรยง : อรณวนา สนกะวาท

หลงกรณ 14 ตลา ประชาธปไตยเบงบาน ในชวงสนๆ ระหวางนนเองไดเกดองคกร ของผ ท�าการผลตในชนบทขนมาเรยกวา “สหพนธชาวนาชาวไรแหงประเทศไทย” แมจะมอายทางการเมองไมนานนกเนองจากถกเขนฆาปราบปรามจนตองหนไปจบอาวธในปาเขาและยตบทบาทไปในทสด เมลดพนธทสหพนธชาวนาชาวไรฯ เคยหวานเพาะไว ก ยงพอหลงเหลอและเตบโตขนอกในสถานการณใหม พอหลวงสงหชย ธรรมพงค อดตสมาชกสหพนธชาวนาชาวไรฯ เปนอกคนหนงทเปนผลผลตจากการเคลอนไหวในอดต วนนพอหลวงอาย 74 ปแลว มองดเพอนรวมอดมการณลมหายตายจากไป กมาก แตสตปญญาและความทรงจ�ายง แจมชด พรอมจะใหเรานงสนทนายอนฟงประวตศาสตร บทเรยน และความหวง... ผานสายตาชาวนาคนหนง

ภาพ

: อญ

ชล ม

ณโร

จน

ชวตชาวนาสมยเผดจการพอหลวงเกดป 2482 เรยนจบมธยม 3 กไปเปนทหารเกณฑอย 1 ป 6 เดอน

หลงจากนนกลบมาท�านาอยทบานใน จ. ล�าพน เชาทดน 10 ไร แบงครงท�าสวนและท�านา มเพยงแรงงานววแรงงานควาย ท�ารวมกบภรรยา เราถอคนไถ ผหญงกปกด�า รายไดไมพอเหลอไมพอกน แตทดนทพอหลวงเชาท�านเจาของรกความเปนธรรม ถงท�ามาหากนตดๆ ขดๆ แตเขากไมมปญหาอะไร เราคราดไถ เขาเปนคนชวยลงทน บางทลงทนทงหมดเลย แตสวนใหญเจาของทเขาไมไดเปนแบบนนะ คนในหมบานสวนมากไมมทดนของตวเอง อาจเคยมแตพอเปนหนกถกยดไป สวนใหญนาทเชาจะเปนของคหบด คนทมทดนมากกจะแบงใหเชาแบบไมเปนธรรม คนเชาทกบเจาของทนามกจะมเงอนไขพเศษ คอเวลารวบขาวเรยบรอยแลว ตองแบงขาวขนสงไปใหเจาของทกอนแลวคอยแบงใหคนทท�านา บางทปหนงๆ ปลกไมพอกนกตองไปขอยมขาวจากเจาของทนา พอท�านาปตอไปกตองเอาขาวไปคน ไมใหกไมได คอขดรดกนแบบน เวลาท�าผลผลตไดกใชหน บางทผลผลตไมพอกเปนหนทบไปอก เปนแบบนมาตลอด

เรากรวาถกกดข ถกเอารดเอาเปรยบอย แมแตในหมบานเราเองเรายงรสกวาเปนคนอกประเภทหนงทจะตองกมหวใหคนทมเงน สวนขาราชการ เวลาเรามปญหาอะไรแลวตองไปทอ�าเภอ รสกวาเราเปนคนอกประเภทหนงทเขาจะพดกบเรา หรอไมพดกบเรากได ตดตอขาราชการกยาก คอมนเปนวฒนธรรมสงสอนกนมาอยางไรกไมร เวลาเราเจอพวกต�ารวจ เจอพวกร�ารวยมเงน จะสะดงเลย กลวเขาไวกอน มนเปนแบบน

ตอนนนกอานขาวหนงสอพมพบาง บางทกฟงวทย ชวงกอนป 2516 พอยงไมคอยรเรองการเมอง แตกสนใจอานจงพอจะรเหตการณบานเมองอยบาง รขาววาจอมพลถนอมยดอ�านาจ แตตอนนนยงรสกวาทหารคอพระเอก มาจดการปญหาบานเมอง คอสอบอกวารฐบาลยคไหนโดนยดอ�านาจ นนเปนเพราะคอรรปชน กนมาก เราฟงแลวเรากเชอวาทหารมาแกปญหาเรองคอรรปชนจรงๆ จนมาถงเหตการณ 14 ตลา ถงมาเปลยนความคดวานสตนกศกษาท�าถกแลวทไลเผดจการออกไป แตในชวงนนชาวบานทสนใจมไมกคน กพดคยกนตามประสาชาวบานวาใครถกใครผด พอตอนหลงถงมการเปดโปงวาทจรต ยงชาวบาน คนไมรเรองกตองตาย พระกตองตาย ชาวบานกตองตาย

186

40 ป 14 ตลา

ลกขนส สดทายตองหนตายหลงเหตการณ 14 ตลา ขบวนการนกศกษากออกสชนบท ออกส�ารวจตาม

หมบานทมปญหาเรองคาเชานา หมบานไหนทมความสนใจพวกเขากจะลงมา ท�าคาย เปนคายเผยแพรประชาธปไตย มการจดนทรรศการเรอง 14 ตลา และ ดงเอานกศกษาหลายสถาบนมาเขาคาย มากนเปนรอยคน

ตอนนนมประกาศการจดตง “สหพนธชาวนาชาวไรแหงประเทศไทย1 แลว พอมาทหมบาน เขากดงพอไปเปนคณะกรรมการรวมระดบหมบาน เปนฝายประสานงาน ตองคอยเปนพเลยงเวลาชาวนามปญหา เวลาทเจาหนาทเขามาจบกมทางสหพนธชาวนาชาวไรฯ กจะประสานหาทนายให ฝายสอกท�าหนงสอพมพ เปนหนงสอขนาด 5-6 หนา สงมาใหแกนน�าผปฏบตงาน จะมกลมเยาวชนเรยกกนวากลม “มงกรนอย” คอยสงขาวสารตางๆ เวลาพวกเขาเขาหมบานมาหาแกนน�ากจะสะพายถงใสเอกสารแลวเดนลดทงนามาเลย

กอนเหตการณ 6 ตลา สหพนธชาวนาชาวไรฯ มนโยบายขอเรยกรองหลกคอเรองการปฏรปทดน ซงวธการเคลอนไหวคอชมนมยนขอเรยกรองใหมการปฏรปทดน เรยกรองทกททมทดนทพอจะปฏรปได และกมกจกรรมระดบหมบานตามปกต เราไมไดเคลอนไหวเฉพาะเรองการเมอง เรามการไปสอนชาวบานใหเพาะเหดฟางสงเสรมอาชพ แนะน�าใหชาวบานลงแขกกนท�างาน จรงๆ กจกรรมสวนใหญไมเนนเรองการเมอง สงทสหพนธฯ ท�าตอนนนคอการสรางความศรทธากบชาวบาน ใหเขายอมรบแกนน�า บทบาททางการเมองของสหพนธชาวนาชาวไรฯ จะมเฉพาะเวลามปญหาเทานน คนไมรอาจจะคดวาเราไปจดตงรปแบบทางการเมองในหมบาน แตจรงๆ แลวไมไดท�าขนาดนน ไมไดมลกษณะทวาเราตองลกขนสกบรฐบาลนะ เพราะเรายงคดไมถงตรงนน คดแตวาเรองปากเรองทองเปนเรองส�าคญ

การเคลอนไหวครงใหญทภาคเหนอคอการเรยกรองใหปลอย 9 ผน�าชาวนาทถกจบท จ. ล�าพน ตอนนนไปรวมชมนมกนท จ. ล�าพน มคนประมาณ 20,000 คน เตมศาลากลาง จนกระทง ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช นายกรฐมนตรสมยนน ตองออกค�าสงใหปลอย 9 ผน�าชาวนา หลงจากนนไมกเดอนกเกดมอบต�ารวจ มอนธพาลเขาไปท�าลายขาวของในบาน ม.ร.ว.คกฤทธ ตอมากถกจใหลงจากต�าแหนง เพราะเขาไปแตะเรองทดน

1ประกาศจดตงเมอวนท 19 พฤศจกายน 2517

187

40 ป 14 ตลา

ปญหาจรงๆ ทสหพนธชาวนาชาวไรฯ เราเคลอนไหว มนเปนความขดแยงระหวางเจาทดนกบชาวนา เจาทดนเสยผลประโยชนจากการทใหแบงขาวในนาตามกฎหมายคาเชาทนา ซงในภาคเหนอเจาทดนเหลานไมเคยสญเสยผลประโยชนตรงนมากอน เจาทดนในภาคเหนอกเลยสมคบกบผมอทธพล นกการเมอง ลงขนกนจดตงหนวยไลฆาผน�าชาวนาตายกนหลายคน อยางพอตาของพอหลวงชอ พออาจ ธงโท แกนน�าชาวนาในหมบาน กถกฆาทหลงบานเมอเดอนเมษายน 2518 พวกเขาเรมปฏบตการใหเรากลว ใหเราหยดการตอส นกศกษาทมาเขาคายกถกกลาวหาวาเปนพวกกอความวนวาย เปนภยตอสงคม เปนคอมมวนสต มมอบ ลกเสอชาวบานมาขบไล ต�ารวจกจบตามอง ตอนนนศตรเยอะมาก สมาชกหลายคนกลวกหยดไป แตกเหนใจเรา ใหเราหลบอยในบานตอนทต�ารวจมา หลบได 1-2 วน แลวกตองไปทอน รสกเหมอนวาเราไมใชคนไทยเลยในตอนนน ชวงนนในภาคเหนอฆากนรายวนตาย 30 กวาศพ อยางพอหลวงอนถา ศรบญเรอง เปนประธานของสหพนธชาวนาชาวไรภาคเหนอกถกยงเสยชวต (31 กรกฎาคม 2518) กอนหนาเหตการณ 6 ตลา

พอเกดเหตการณ 6 ตลา กถกตามถกคนทกหมบาน บานแกนน�าอยตรงไหนต�ารวจจะคนหมด คนหนงสอประเภทกาวหนาแลวบอกวาเปนฝายซาย แมวาราษฎรบางคนไมเคยรวมเคลอนไหว แตแคมความคดทเหนดวยกยงถกจบไปขง ดวยขอหาเปนภยตอสงคม แมแตลกหลานกตองหนไปกบผน�า ทหนกมาก ถกฆาตายกมาก ผปฏบตงานของสหพนธฯ กหนเขาปากนหมด มคนมาพาออกไปจากหมบานทละคนสองคน อยางพอกหลบอยตามปาละเมาะประมาณ 2-3 เดอน จากนนจงมคนมาตดตอพาเขาปา

สบทอดเจตนาพอหนเขาปาหลง 6 ตลา สหพนธชาวนาชาวไรฯ กยงไมสลาย ตอนทพอ

อยทน�าเขก พษณโลก พอศกษาเรองการเมองการทหารเสรจ พอกตงกลมแสดงละครเรองพอหลวงอนถา รสกวาจะมสมาชกของสหพนธชาวนาชาวไรฯ อยทนนเยอะ พอเราแสดงจบตอนพอหลวงถกยง เขารองไหกน หลงจากนน เราเดนทางขนมาอยทผาจ ไมกเดอนกมการประชมสหพนธชาวนาชาวไรฯ และประกาศการตอสดวยก�าลงอาวธทนน

ชวงหลงความคดในพรรคคอมมวนสตเกดแตกเปน 2 แนวทาง บางคนจะไปสายโซเวยต บางคนจะไปสายจน แตพวกเราชาวนาไมถงขนาดนน สหาย

188

40 ป 14 ตลา

ชาวนามองความขดแยงนวาเราทกคนหนทกขหนตายมาพงทเยน แตสดทายในเมอเราอยแลวเคลอนไหวไมได ท�างานไมได เรากลบมาตงหลกในเมองไมดกวาหรอ ประจวบกบตอนนนทางลาวไมชวยเหลอแลว ทหารกปราบปรามหนก เลยตองออกจากปามาประมาณปลายป 2522

คนทออกจากปามากท�ามาหากน บางกท�าไรท�าสวน บางคนกเปนพอคาแมคา บางคนออกมาแลวไมกลบบานแตไปเปนแกนน�าทอนๆ สวนพอหลวงเอง พอออกจากปามายงไมไดไปเขารวมการเคลอนไหวตอสของชาวนาชาวไรเพราะในตอนนนกยงถกทางราชการจองมอง จนกระทงเดยวนกยงถกจบตามอง แตความคดของพอไมเคยลมสหพนธชาวนาชาวไรฯ เลยเพราะผานการตอสและมการบาดเจบการตายเกดขน ยงคดอยตลอด จนประมาณป 2540 หลงจากลกหลานของสมาชกสหพนธชาวนาชาวไรฯ มาเจอกนทเชยงใหมในโครงการเศรษฐกจชมชนของ อ.สงศต พรยะรงสรรค เรากมานงคยกนวาอดตท�าไมเปนแบบนน แลวปจจบนเราจะท�าอยางไรตอ ในเมอปญหาทเราสเมอครงกอนทงปญหาหนสน ปญหาทดน ปญหาจปาถะ จนมาถงปจจบนกยงด�ารงอยเหมอนเดม

หลงจากคยกนแลวเหนวาปญหามนมเหมอนเดม นาจะมองคกรสบทอดเจตนารมณของสหพนธชาวนาชาวไรฯ ซงจดตงขนมาเพอชวยเหลอพนอง เรยกรองหาความเปนธรรม หลายคนททราบกยนดจะมาชวยเปนทปรกษาให เราประชมกนหลายครงกวาจะตงเปน “แนวรวมเกษตรกรภาคเหนอ (นกน.)” เมอประมาณป 2541 เคลอนไหวเรองปญหาหนสน ปญหาทดน ทดนนอกเขตปา ปญหาน�า ปญหาปาไม ราคาพชผล เปนการรวมปญหาใน 4 จงหวดภาคเหนอ คอ ล�าปาง ล�าพน เชยงใหม และเชยงราย

เอนจโอเปนขาราชการชนสองเมอ นกน. รวบรวมคนไดทง 4 จงหวด ตอในป 2545 กมการเคลอนไหว

เปน “สหพนธเกษตรกรภาคเหนอ (สกน.)” เปนการรวมกนของ 9 เครอขาย ตอสใน 5 ประเดนปญหา ซงเอนจโอเขามามบทบาท แตการตอสในปจจบนตางจากสมยสหพนธชาวนาชาวไรฯ สมยกอนรวมกนสทงหมดทกคนทกประเดน ท�าใหชาวนาเปนกลมเปนกอน แตปจจบนเราแยกกน เชนสเรองทดน คนทมปญหาเรองหนสนกจะไมเขารวม พเลยง (เอนจโอ) เปนคนละขาย เดยวนกมเอนจโอแยกไปเปนเครอขายปฏรปทดนอก ตอนนในความเปนจรง นกน. สกน. กหมดสภาพไปแลว

189

40 ป 14 ตลา

สมยกอนการชวยเหลอชาวนาเปนการไปใหความร ไมใชเอาเงนลงไปเหมอนเอนจโอ แตจะสอนใหชาวบานท�าเปนและกนไดนาน แตตอนนชาวบานจะไดงบมาอดหนนโครงสรางตางๆ อดหนนเรองนนเรองน ซอลกหม ลกปลามาใหเลยง เยอะแยะ จนกระทงผานไปปสองปกลมหมด แลวเอนจโอกหางบใหมมาใหอก ไมมความยงยน ในใจพอคดวาคณสรางชาวบานมาสเรองประเดนปญหาตางๆ ยงไมจบ แลวคณเอาเงนมาใหชาวบาน เงนทลงไปกสรางความแตกแยก ดเหมอนวาเขาเปนคนชวยเหลอคน แตชวยไปแลวเหมอนท�าลายไปในตว เอนจโอเปนเหมอนขาราชการชนสองไปแลว พอยงเชอวาทเอนจโอมาท�าเรองการสงเคราะหการชวยเหลอประชาชนในทกประเดนปญหา ไมใชการแกปญหาแบบยงยน เหมอนใหยาแกปวด

ทท�างานกบเอนจโอมาเปนสบปผดหวงหลายเรอง อยางตอนเกดรฐประหาร 19 กนยา พดตรงๆ วาพอไมชอบอ�ามาตย เขาไลฆาไลยงเรามาแลว พอกถาม อ. สมเกยรต (พงษไพบลย) วา เกด 19 กนยา อาจารยจะไปทางไหน อาจารยบอกวาพอตองมาทางผมส ผมจะอยฝายประชาธปตย เพราะเขาเปน คนใจด ไมฆาคนแลวนะ พอบอกวาเมอกอนสายนฆาพอ พอตากตาย พอกวาอาจารยอยางนนเราเดนคนละทาง แตเราไมไดเปนศตรกนนะ ตงแตนนมากไมเคยเจอหนากนอกเลย ตอมายงมเอนจโอเคยมาพดกบพอวา จะเอาองคกรภาคประชาชนไปเขารวมกนฝายพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย ขบไลรฐบาลสมชาย พอกวาเขามาอยางถกตองแลว ท�าไมขบไลเขา พอไมเหนดวย ยงไงๆ ประเทศและสงคมโลกกตองพฒนาไปสสงทกาวหนา

ทางออกของชาวนาปจจบนแนวทางการตอสเรยกรองขององคกรภาคประชาชนขณะนคอ ควร

ตองตงคณะกรรมการขนมารวมกบรฐบาล นโยบายใดทถกตองกสนบสนน นโยบายใดท�าใหประชาชนทกขยากกตองตอส แตการตอสไมใชไปดา และไมใชไปขบไลรฐบาลออก อนนมนตางกน เมอเสยงสวนใหญเขาเลอกรฐบาลมาแลวท�าไมเราไมเคารพเสยงสวนใหญ

พอหลวงเชอวาทางออกของชาวนาคอ ตองหาทางรวมมอกบภาครฐจงจะน�าไปสการแกปญหาได ไมใชคดวาเขาเปนศตรอยางเดยว พอพดตรงๆ เลยวาเราเปลยนวธไดไหม ขอเรยกรองของเราคอมารวมกนแกปญหา แตบางทขนเวทปราศรยไปดาเขาเหมอนหมเหมอนหมา มนไมไหว ตอนนไมเหมอนสมยสหพนธ

190

40 ป 14 ตลา

ชาวนาชาวไรฯ ทตองตอสแตกหกเพราะตอนนนรฐท�ากบเราถงขนาดทวาเราอยไมได อยกไมรอด นนเปนจดทจะตองสแบบนน แตปจจบนไมใช

ในระบอบประชาธปไตย ถามกลมทนหรอกลมการเมองทเอารดเอาเปรยบกจะถกคดออกไปเองผานการเลอกตงหรอผานกระบวนการทเปนประชาธปไตย เมอเหตการณ 14 ตลามนยงแตะอะไรไมได แตตอนนชาวบานรกระทงวานตธรรมนตรฐคออะไร การตอสในสภาใครเปนฝายอนรกษ ใครเปนฝายกาวหนา แมกระทงรฐธรรมนญมาตราอะไร เขากตาสวางแลว ความรของชาวนาในหมบานไดเปลยนไปแลว ไดรบรขาวสารการเมองผานเทคโนโลยอยางคอมพวเตอร เดกอาย 7-8 ขวบ กเลนได รถงขนาดวาตางประเทศเขามอะไรกนกรหมด

ทนนยมกตองพฒนา คณไมอยกบทนนยมแลวคณจะอยกบใคร ปฏเสธ ไมได เรากตองดวาทนเสรกบทนผกขาด จะยอมรบใคร ถามนผกขาดจรงๆ เราเขาไมถงการพฒนาประเทศเลย แมแตการคาขาย การเพมผลผลต การเรยนหนงสอ ถาทนเสรมนตองสกนแบบประชาธปไตยไปเลย ทนทไมดจะเอาไวท�าไม กตองถกผลกออกไป

ชาวนากตองมอย ชาวนาเปนคนผลตอาหารเลยงโลกอยทกวนน ไมจ�ากดเพยงแตชาวนา ชาวไร ชาวสวนกเหมอนกน ถาไมมผผลตแลวผทท�างานนอกการเกษตรจะกนอะไร ชาวนาหรอเกษตรกรยคใหมยงตองมองคกรเคลอนไหวของตนเองเพอรกษาสทธการซอการขายผลผลตตางๆ ใหเกดความมนคงทงผกนและผผลต เพราะฉะนนมนละทงชาวนาชาวไรไมไดหรอก

การเมองปจจบน การเมองของประเทศไทย ตงแต 14 ตลา ถงปจจบนน รสกวามนพฒนาขน

เปนขนเปนตอน มนสอนใหประชาชนมองปญหาวาทผานมาเกดรฐประหาร เกดการเปลยนรฐบาล แลวมนดขนหรอไมอยางไร สงตางๆ สอนใหประชาชนไดเหนภาพขนมาและคดวาถาท�าอยางนนประเทศจะหยดอยกบท มนจะไมพฒนา แมกระทงตางประเทศกยงไมยอมรบ นคอเงอนไขหนงทประชาชนมองเหนแลววาประเทศจะตองพฒนาไปสสงทดกวาและเกดความคดทางการเมองวาพรรคไหนหรอผน�าประเทศแบบไหนทจะน�าพาประเทศไปสความเจรญ เหตการณจะสอนใหชาวบานไดเหนวาจะเลอกขางไหน ประชาชนมองเหนแลววาถาผานการเลอกตงกเปนประชามตของประชาชน ถายงท�ารฐประหารกจะเหมอนซเรย อยปต

ตอนนพอหลวงมองสงทเกดขนดเหมอนวาฝายชาวไรชาวนาในชนบทกลบ

191

40 ป 14 ตลา

กลายเปนฝายทยดมนในหลกประชาธปไตย ขณะทฝายทเรยกวาเปนปญญาชน กลบไปอยฝงตรงขาม ท�าไมถงเปนแบบน มนกลบหวกลบหางกน แทนทชาวนาจะเปนคนทจงรกภกดทสดกบอ�ามาตย กลบไมใช เมอกอนเราถกปลกฝงใหเคารพย�าเกรงผใหญ เคารพโดยไมมเหตผล ผเฒาผแกกจะบอกเดกวาอยารองไหนะ เดยวเจาจะมาหกคอนะ จนตอนหลงเราเกดความคดวามนไมใช ความคดแบบนน มนหลอกกน ความจรงคนเรากคนเหมอนกน มสทธเสรภาพเทาเทยมกน และ ยกระดบขนมาจนกระทงวาปจจบนนมองอะไรออกหมดแลว ถาเราไมสแบบน ลกหลานเรากจะถกเขาหลอกไปตลอด

ดงนน พอคดวาจะสตอ กสกนในระบบทนนยม แตตองเปนทนนยมเสร มประชาธปไตย n

192

40 ป 14 ตลา

กรรมกรรนบกเบกแตงออน เกาฎระ

“ปานอย” หรอแตงออน เกาฎระ คนทเราก�าลงจะพดคยดวย เธอเปนกรรมกรหญงรนแรกๆ ของอตสาหกรรมสมยใหมของไทยเลยกวาได ในวยสาวปานอยผานรอนผานหนาวมาแลวทงการนดหยดงานตงแตสมยรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ผานยคเผดจการสฤษด-ถนอม และไดรวมการชมนมใหญหลง 14 ตลา เพอเรยกรองรฐบาลใหขนคาแรงขนต�า กระทงตองลงเอยดวยการเขาปาเมอมผหวงดมาเตอนวาการตอสในเมองเหนทจะไมปลอดภยอกตอไป หลงออกจากขบวนการปฏวตมา ปานอยกยงใชชวตกรรมกรตอไป จนถงวนนในวย 70 ป แมปานอยจะยตบทบาทผใชแรงงานไปแลว แตหวใจของคนทเคยตอสยงคงเตนแรงทกครงทมคนรนหลงมาชวนคยถงเรองเหลาน พรอมยงย�ากบเราวา “ทกอยางทจะไดรบมานน ไมใชดวยการรองขอ แตจะไดมาดวยการตอส...”

สมภาษณ : พรพมล สนทดอนวตร

เรยบเรยง : อรณวนา สนกะวาท

ภาพ

: เขม

ทศน

ปาลเ

ปรม

ชวตกรรมกรรนกอน 14 ตลาปานอยเกดทบางบวทอง จ.นนทบร พอแมมอาชพท�าสวนท�านาแตไมมท

เปนของตวเอง ป 2499 ปานอยจงออกจากบานมาท�างานทโรงงานทอผากรงเทพทบางซอน เรมท�างานไดคาแรงวนละ 4 บาท งานหนกมากจนมการสไตรค ทงโรงงานเพอขอลดเวลาท�างานใหเหลอ 8 ชวโมง และใหมวนหยด ตอนนนมทบางซอนทเดยวทสไตรค ประทวงหยดงานกนเปนเดอนเพราะนายทนไมยอมเจรจาดวย จนกระทงพวกเราตองเดนเทาไปทบานมนงคศลา ไปพบทานผหญงละเอยด พบลสงคราม สมยนนจอมพล ป. สนบสนนกลมแรงงาน มการออกกฎหมายคมครองแรงงาน จอมพล ป. จงไดเรยกกลมนายทนเขามาตกลงกน ซงนายทนกยอมตกลงดวยเพราะเหมอนกบวาถกจอมพล ป. บงคบ

ตอมาเมอกลมในรฐบาลจอมพล ป. ขดแยงกน จอมพลสฤษด ธนะรชต ไดท�ารฐประหารแลวขนมาครองอ�านาจ จงออกกฎหมายมาตรา 17 หามประชาชนเคลอนไหวและมการยกเลกกฎหมายแรงงานดวย ขอเรยกรองทไดจากสมยของจอมพล ป. ยงคงอยเหมอนเดมคอท�างานวนละ 8 ชวโมง แตมขอหามประทวงหยดงานอก อยางไรกตามยงมแรงงานสไตรคในป 2502 เพราะวาถาคนงาน ไมเรยกรองนายจางจะไมขนคาจางใหคนงาน

สมยจอมพลสฤษด มการยกเลกกฎหมายแรงงาน จบกม คมขงผน�าแรงงานอยางคณประกอบ โตลกษณล�า คณวระ ถนอมเลยง สหภาพรถไฟรถรางถกจบหมดสมยนน ปานอยยงคงท�างานอยได แตพวกคณะกรรมการสหภาพจะถกจบหมด หรอถกไลออก ปญหาคอพวกเราไมรกฎหมายแรงงาน ไมรวธการตอส ถงมสมาคมลกจางแตเราไมรวธการตอส ไมรจะท�าอยางไร นายจางไลออกกตองออกไป แตยงดทวาชวงนนมโรงงานเกดขนเยอะมาก แถบยานพระโขนง ฝงธนบร พวกเรากจะรจกกน เวลาใครถกไลออกไมมงานท�ากจะพากนไปสมครงานทใหม แตยงคงเปนงานจางแบบเหมาชนแบบเดมไมมจางรายวน พอพวกคนงานไมพอใจเรากจะนดหยดงานกน คนงานมความคดแบบนนแตไมรกฎหมาย

พอปานอยออกจากทเดมมาท�าทใหมคอโรงงานไทยเกรยง กท�างานอยางลมๆ ดอนๆ เวลาโรงงานจะลดการผลตกจะไมมผาใหขน ท�าใหคนงานไมมงานใหท�า จนป 2514 คณประสทธ ไชยโย เขามาท�างานทโรงงานกมาปรกษาวาอยากจะเปนตวแทนคนงาน เพราะเหนสภาพความเปนอยของลกจางทไมมสวสดการอะไรเลย ไดแตท�างานไปวนๆ

ดวยเหตทปานอยชอบไปซอหนงสอทมหาวทยาลยธรรมศาสตรมาอาน

194

40 ป 14 ตลา

ในชวงนนปานอยเจอหนงสอกฎหมายแรงงานเลมใหญเกยวกบเรองแรงงาน สมพนธ จงบอกคณประสทธวาถาอยากจะเปนตวแทนคนงาน ใหลองไปศกษาด คณประสทธกไปศกษาทกรมแรงงาน แถวกระทรวงมหาดไทย เขารจกคนท กรมแรงงานหลายคน จงไดแนะน�าใหตงสมาคมลกจางเพอแรงงานจะไดรบความคมครอง

หยดงานครงใหญทวประเทศหลง 14 ตลา ในป 2517 เกดการประทวงหยดงานครงใหญ เรมจากคนงาน

โรงงานไทยการเมนตถกเลกจาง แถวเพชรเกษมกไมมงาน หลายโรงงานกจะเลกจางเหมอนกน ตวแทนคนงานจากหลายๆ โรงงานจงมาปรกษากนวาจะท�าอยางไร ไดขอสรปวาคนงานตองหยดงานครงใหญ ถาไมท�าอยางนนรฐบาลจะไมรเรอง ตกลงกนวาในชวงเดอนมถนายน 2517 จะพากนไปกรงเทพฯ กพากนไปทพระประแดงเพอไปรบพวกคนงานโรงงานลคกเทคซ แตนายทนปดประตไมใหคนงานออกมา ตอนหลงลกจางจงพงประตออกมา พากนไปนอนกนในวด พระทานกใจดหากระทะมาใหหงขาวกน ตอนนนมกนประมาณ 1,000 กวาคน แลวยงมพวกคนงานจากโรงงานเลกๆ แถวพระประแดงมารวมดวย ตอมาจงยายมาชมนมทกรมแรงงาน แตสถานทคบแคบเกนเลยยายมาทสนามหลวง นกศกษาจะมาชวยตอนเยนๆ มาชวยพดคย วงกรรมาชนของนกศกษากมาเลนดนตรใหฟง แนวรวมมาชวยเยอะมากมคนเปนแสน ชวงหลงคนจากตางจงหวดกมา จากเชยงใหมกม โรงงานทอผาทางรงสตกมา ฝนฟากไมตก โชคดไมมเหตการณรนแรง

อยทสนามหลวง 7 คน 8 วน อยตรงนนไมกลาไปไหน ประเดนทเรยกรองครงนนคอขอใหก�าหนดคาแรงขนต�าท 25 บาท กอนหนานไมเคยมการเรยกรองแบบน โรงงานจะจางผชายเปนรายเดอน แตพวกผหญงจะใชวธจางเหมาเปนรายวน ขณะทขอเรยกรองคาแรงคอ 25 บาท แตรฐบาลใหเพยง 20 บาท หนวยขาวกมาบอกวาสถานการณไมดแลวรฐบาลเตรยมจะปราบแลวแตทยงไมปราบเพราะยงไมพรอม รฐบาลคงตงตวไมทนวาคนงานจะมากนเยอะ พอมคนมาบอกวาสถานการณไมคอยดกเลยบอกวาใหหยดแคนกอน จงตกลงกนทคาแรง 20 บาทตอวนพรอมกบสวสดการอกเกอบ 10 ขอ พอป 2518 จะขนใหอกเปน 25 บาท กเลยตกลงกนได ถงป 2518 เรากตงเปนสหภาพแรงงานและตดตามเรองคาแรง 25 บาท หากทโรงงานไหนยงไมไดคาแรงขนต�า 25 บาทใหแจงมาสหภาพฯ กบเจาหนาทกรมแรงงาน จะไปเจรจาให

195

40 ป 14 ตลา

หนเขาปาชวงหลงเรมถกคกคาม ตอนกลางคนมคนมายงปนหนาสหภาพ เรมมการ

กอกวนมากขนจากกลมนายทน ต�ารวจ อ�าเภอ ก�านน ผใหญบานกดวย เขาใชขอหาความมนคงมาใสใหพวกเรา มาตะโกนใสเราสารพด ชวงป 2519 โดนกนมาก คอชวงเดอนมนาคม 2519 เขาจบผน�าแรงงานไป 9 คน แลวไปสกนในศาลใชเวลา 2 ปกวาจะไดหลดออกมาเพราะศาลยกฟอง ปานอยเหนวามนไมเปนธรรมเพราะยงไมแนนอนวาเขาผดหรอเปลา จากกรณนถงบอกวาผหญงตองหลบ ขนอยจะอนตราย เพราะทารณมาก พวกต�ารวจ ทหารมนไมกลวพวกเราหรอก แตมนกลวคอมมวนสต เพราะกอนหนานนทปรกษาของสหภาพกโดนจบ เชนคณสภาพ พดออง เพอนๆ เลยบอกใหพวกผหญงหาทหลบ เพราะผหญงถาถกจบแลวถกทารณมาก เขาตงขอหาใหเราตองเขาคกมด ท�าลายความมนคงเปนคอมมวนสต ทงๆ ทเรากไมรวามนคออะไร ตอนนนเราเขาใจเอาเองนะวาตองหนเขาปาอยางเดยว แตคนทมาบอกเราใหหาทหลบเขาไมไดบอกวาใหเขาปา ประมาณเดอนเมษายน 2519 ปานอยจงเขาปา เขาพาไปเรากไปโดยทไมรเรอง ไปกน 7 คน ตอนนน ชลมนวนวายมาก มคนสงขนรถไป แลวกมคนมารบพวกเราไปทางใตทสงขลา ตอนเขาไปถง เขากพดในท�านองวาไมใหซกถามอะไร ตองไมอยเพอตวเอง แตตองศกษาเพอตวเอง มการท�างานมวลชนหาแนวรวมไปเรอยๆ ท�านา ท�าสวน พอถงเวลากเคลอนไหว

ปาออกจากปามาประมาณป 2520 ตอนนนตดสนใจออกเพราะกลววาสขภาพเราจะเปนภาระใหคนอน อายมากแลวดวย แตมเพอนทเขาไปอยถง 5 ปหลายคนจนมค�าสง 66/23 เพอนเลาใหฟงวาเขาใชเฮลคอปเตอรโปรยใบปลวใหนกศกษาออกมาพฒนาชาตไทย

สมาชกสหภาพกยงไมคอยขยายตว ไมเปนสมาชกเพราะไมเขาใจเรองการเปนสมาชก แตถานด หยดงานกเอาดวย

196

40 ป 14 ตลา

ในป 2524-2525 ปาเขาไปท�างานทโรงงานแถวเพชรเกษม บรษทแจงลมละลายแลวเลกจางคนงานประมาณ 400 กวาคน เพอนคนงานกไปรองเรยกคาชดเชย กวาจะไดชดเชยกนาน กไดมาแค 15% จากทตอนแรกจะไมไดเลย ตอนนนปากชวยพาเพอนคนงานไปทกรมแรงงาน แตเราไมไดเขาไปเจรจาเพราะไมมหนาท ทเขามาหาปาเพราะเขาบอกวาปาอานหนงสอ มความรเรองนมอะไรจงมาหาปา แตตอนหลงเมอมการตงสหภาพแรงงานสถานการณกดขน มการเปดอบรมกฎหมายแรงงาน เจาหนาทกรมแรงงานมาอบรมให มการตงเจาหนาทกรมแรงงานออกไปเยยมคนงานเขตออมนอยออมใหญ ใครยงไมไดคาแรงขนต�าเจาหนาทแรงงานจะไปคยกบนายจางให สวนตวปานอยเยบผาทโรงงานแถวสพระยาจนถงป 2527 จงลาออกมาชวยพสาวขายของจนถงทกวนน

แรงงานในปจจบนปานอยมองวาโรงงานไมมนายทนทแทจรง แตเปนนายทนนายหนา เขา

รบจางบรหารมาเปดโรงงาน พอมปญหากแจงลมละลาย เลกจาง ยายโรงงานไปทโนนทน แลวจะเอาจดไหนไปคยกบเขาเพราะเขาไมใชเจาของ คนงานอยากจะใชระบบแรงงานสมพนธแตทางนายจางไมยอมใชแรงงานสมพนธกบคนงาน นอกจากน ปานอยมองวาตอนนการตอสของกรรมกรดวยวธการสไตรคไมนาจะใชไดแลวเพราะรฐบาลขนคาแรงใหเรอยๆ แลวจะเอาประเดนอะไรไปเรยกรองรฐบาล แตขณะเดยวกนคาครองชพกขนไปเรอยๆ ตอนนเขาให 300 บาท แตบางแหงยงไมไดตามนเลย สมยกอนชวงป 2517-2518 ตอนขนคาจาง 20-25 บาท อธบดกรมแรงงานตงกรรมการเพอไปคยกบคนงานพรอมกบเจาหนาทกรมแรงงาน ปากไปคยกบคนงาน เจาหนาทแรงงานไปคยกบนายจาง ถาคนงาน ไมไดขนคาแรงเรากจะไดแจงกรมแรงงาน แตตอนนไมมบรรยากาศแบบนน โรงงานเลกจางโดยขจะลมละลายอยางเดยว

ปญหาของคนงานคอไมเขาใจเรองกฎหมายแรงงาน แลวยงตอนนคนงานสวนใหญเปนคนตางชาตยงไมรเรอง ภาษากยงพดไมรเรอง สมาชกสหภาพกยงไมคอยขยายตว ไมเปนสมาชกเพราะไมเขาใจเรองการเปนสมาชก แตถานด หยดงานกเอาดวย การรวมตวของลกจางประเทศไทยไมเหมอนตางประเทศ เพราะตางประเทศจะรวมกนเปนกลมกอน อยางรฐวสาหกจเขามการศกษากรวมกนเปนกลม เปนก�าลงทเขมแขง

ปารสกวาแรงงานมความเขาใจมากขนเพราะมการศกษามากขน แตการ

197

40 ป 14 ตลา

รวมกลมกนใหเขมแขงเปนเรองยากมาก ปาคดวาตองใชวธการเคลอนไหวแบบกลมคณประสทธในสมยกอน คอมการจดตงกลมศกษาเพอใหเกดความเขาใจ ตองใหการศกษากบคนงานวาการรวมกลมมประโยชนอยางไร คนงานบางคนไมรเรองเลย พวกขาราชการมกจะคอยยยงคนทไมรเรอง เหมอนตอนทตงสหภาพทออมนอยจะมคนมายแยงวาอยาไปคบกบพวกมนนะ อกวธคอเมอคนงานตงสหภาพ นายจางกตงคเลย ดงคนไปเปนพวกสหภาพทนายจางตง เมอกอน มาท�างานสหภาพกใชเงนสวนตวทงนน ชวยคารถกน ตอนนดขนเพราะสหภาพพอมเงน แตการตอสกตองสตอเนอง เพอใหรนตอไปไดมารบชวงตอ ทกอยางทจะไดรบมานน ไมใชดวยการรองขอ แตจะไดมาดวยการตอส n

198

40 ป 14 ตลา

นายใหญ ....ทานจ�าไดไหม เมอครงทานขนครองอ�านาจในชาตน มหาตลาการตางปพรมแดง ใหทานเดนทศนา แลกมหนาพพากษาวาทานบรสทธดจมไดอยในหองมดหองนน ขาเหน

นายใหญ.... ไพรฟาประชนของทานอปทานวาทานคออดตกษตรยอวตารมาก�าเนดในภพชาตน เขาวาเชนนน ขาเหน

นายใหญ ....เมอครงแรกเรม ทานดงทารกไรเดยงสาหนาใส รวมใจของไพรฟาประชาชน คนทกขยาก ออกธดงคตามพงไพรซอใจไพรฟาประชาชน ละครฉากนน ขาเหน

นายใหญ ....แมอเมรกาจะมใชบดาของทาน แตทานกนอบนอมและยอมมอบวญญาณของทานเพอความอยรอดของวงศพงษพนธแลอ�านาจราชศกดอนดกดานของทาน ขาเหน

นายใหญ.... แมทานมไดเปนทหารชาญณรงคสงครามแตทานยงคงครองยศฐาบรรดาศกดเฉกนน ขาเหน

นายใหญ.... ทานคอบรษผรวยลนฟามหาศาล ในงานวนเกดทาน ขาทาสของทานตางเกณฑ ไพรฟาประชาชนมารองเพลงอวยพรใหทาน และเมอทานเปลงวาจาอนสามานยไพรฟาประชาชนของทานตางเปลงเสยงเซงแซแลน�าตาคลอ ขาเหน

นายใหญ.... ทานคอผทรงอทธพลในตลาดหน กจการรานชองของทานหาไดเสยภาษดจไพรฟาประชาชน ขาเหน

นายใหญ.... ทานถงขนาดตดขาดจากภรรยา หาชองรองออกอบายหลายประการ บตรทานเทยวแวะไปเยยมเยอนเหมอนมขาด ขาเหน

“ นายใหญ....” อานนท น�าภา

นายใหญ ....ขาวลอเรองทานปวยหนกกระทงเสยชวต สนคลอนจตใจไพรฟาประชาชนทกหยอมหญา ผซาบซงทานวตก ผอรปรยม แลวทานกออกโรงส�าแดงก�าลงวงชากลบขาวลอนน ขาเหน

นายใหญ.... ทานบรหารประเทศแมไมไดลงเลอกตง ครงแลวครงเลาทขนนางตางคลานเขาเขาหาทานอยางนอบนอมเพอขอต�าแหนงแหงท ขาเหน

นายใหญ.... ขาจ�าได ทานคอตนเหตแหงรฐประหารป ๒๕๔๙ ความแตกราวสามคค แล กลยคแหงนตรฐ ขาเหน

นายใหญ.... ความตายของไพรฟาประชาชนเมอเดอนตลาอยในความรบผดชอบของทาน แนนอนทานอาจกลาวไดวาทานมไดอยในสนามฆา แตวงศวานวานเครอของทานเลา ศพสตรทเปลอยเปลา ศพบรษถกยางสด ขาเหน

นายใหญ .... ความตายของไพรฟาประชาชนเมอเดอนเมษา-พฤษภา ๕๓ อยในความรบผดชอบของทาน แนนอนทานอาจกลาวไดอกเชนเคยวาทานมไดอยในสนามฆา แตวงศวานวานเครอของทานเลา ศพสตรทมอเปลา ศพบรษถกยางสดและสมองกระจาย ขาเหน

นายใหญ.... ทานท�าตนอยเหนอกฎหมาย ใชบารมควบคมตลาการ กดกะบาลนตบญญต แทรกแซงชดอ�านาจบรหาร ฆาไดกระทงพนองไพรฟาประชาชน เศษเงนทานมอาจเยยวยาหวใจอนไหมเกรยมของขาได ขาตาสวาง

นายใหญ.... ขาจ�าตองโคนทานลง เพอประชาธปไตยทสมบรณ ขาสาบาน !

เมอเขาเสยชวตเพอประชาธปไตยแลว เราจงไดสทธเสรภาพมากขน

ละเมยด บญมาก

หนงในภาพเหตการณ 14 ตลาคม 2516 ทถกน�ามาเผยแพรซ�า บอยทสดภาพหนง คอภาพถายชายคนหนงนอนจมกองเลอดโดยม ผชมนมยนโบกธงชาตอยเคยงขาง เลากนวาเขาเปนวรชนคนแรก ในเหตการณ 14 ตลา ชอของชายคนนนคอ นายจระ บญมาก เขาเปนนกศกษาปรญญาโท สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร และท�างาน เปนพนกงานแปลของการไฟฟาสวนภมภาค มภรรยาและลกเลกวยเพยงขวบเศษ ดวยความกระตอรอรนในฐานะพลเมองไทยคนหนง ทงคณจระและคณละเมยด บญมาก ภรรยา จงตดตามขาวสาร รวมทงเขารวมการอภปรายทางการเมองทกครงทมโอกาส โดยไมมใครในครอบครวคาดคดวาสงนนจะน�าความสญเสยครงใหญมาสครอบครว ปจจบนคณละเมยดมอาย 68 ปแลว ยงอาศยอยล�าพงกบลกชาย เธออดไมไดทจะหวนนกถงการจากไปของสามในเหตการณ 14 ตลา ทกครงทมความขดแยงอยางรนแรงเกดขนในบานเมอง

สมภาษณ : พรพมล สนทดอนวตร

เรยบเรยง : อรณวนา สนกะวาท

ภาพ

: เขม

ทศน

ปาลเ

ปรม

รางแรกสละเพอประชาธปไตยสถานการณทางการเมองสมยนนรฐบาลถนอม-ประภาสปกครองมานาน

และมแนวโนมวาจะสบทอดอ�านาจเผดจการสลก คอณรงค กตตขจร ท�าใหประชาชนไมพอใจ หลายคนจงมาฟงอภปรายโจมตรฐบาลบอยๆ รวมทงตวปาเองกไปฟง ผลดกนกบคณจระ เพราะตอนนนมลกแลวอาย 1 ขวบ 8 เดอน ตองผลดกน ดลกและสลบกนไปรวมฟงอภปราย สมยนนประชาชนถกปดกนเสรภาพมาก คนอภปรายหลายคนถกจบและถกยดขอกลาวหาวาเปนคอมมวนสต คนอภปรายชวงนนจงเปนทานคกฤทธ ปราโมช เปนสวนใหญเพราะไมมใครกลาจบ โดยมากจะพดทกระทรวงศกษาฯ คนจะแนนมาก มอยครงหนงวทยประกาศวามการปฏวต เรากดใจ แตปรากฏวาเปนถนอม กตตขจรปฏวตตวเอง เรากงง ตอน 13 กบฏรฐธรรมนญถกจบไปขงไวทเรอนจ�าบางเขน นกศกษากไมพอใจจงเกดการชมนมตอตานทธรรมศาสตร เรากยงผลดกนไปรวมชมนม

จนกระทงวนท 13 ตลาคม 2516 ปามาท�าธระทราชด�าเนน บรเวณรานอาหารศรแดง เหนคณเสาวนย ลมมานนทพดอภปรายอย จงยนฟงรวมกบ คนมากมายเปนแสนซงพรอมใจกนมาโดยไมไดนดหมาย มทงคนแกคนเฒา ลกเดกเลกแดง ถอรปในหลวงพระราชน พวกอาชวะซงกจะมดขาวตมคอมวนแขนเสอกน สมยนนเรยกกนวาเปนหนวยคอมมานโด คอยดแลความปลอดภย ในทชมนม ยนลอมคณเสาวนย ปาจงทราบวาก�าลงรอค�าสงจากคณสมบต ธ�ารง-ธญวงศ ทสมยนนเปนเลขาธการศนยกลางนสตนกศกษาฯ และก�าลงเจรจาตอรองกบรฐบาลอย

เวลาผานไปนานกยงไมไดค�าตอบ คณเสกสรรค ประเสรฐกลกยนพด บนรถเพอใหเคลอนขบวนไปยงสะพานมฆวานฯ ปากรวมเดนไปดวย นกศกษาอาชวะเปนการดให พอมาถงสะพานมฆวานฯ กหยดพก พอสองทมปากกลบบาน มาถงบานกเลาใหคณจระฟงตลอดทงคน ประมาณเชาวนท 14 ตลาคม ขางบานเปดวทยกรมประชาสมพนธ มประกาศวาขณะนผกอการไปยดสวนจตรฯ เพราะไปชมนมกนตรงนน ขณะนนคณจระก�าลงอาบน�าใหลกอย กเรยกปา “กบ กบ อาบน�าลกตอ เดยวพจะไปตรงนนแหละ” แลวรบเปลยนเสอผาออกจากบานไป จากนนกไมไดกลบบานอกเลย

มนคอการกลาวหา ความจรงแลวนกศกษาโดนต�ารวจตตกน�าเลยวายไปหาในหลวงเพอหาทพง ซงเปนการจดชนวนใหเกดการสลายการชมนม พอเชาวนท 15 ตลาคม ปาเหนขาวจากหนงสอพมพ รปลง ไทยรฐ หนาหนงเลย เปนชาย

202

40 ป 14 ตลา

ไทยไมทราบชอพบแขนเสอ เสยชวตเปนรายแรกในเหตการณ 14 ตลา พกดแลวเหมอนนกศกษาคอมมานโด แตหนาเหมอน คณจระ รองเทากเหมอน กางเกงกเหมอน แตคดวาไมนาใชเพราะคนมนเปนแสน จะมาโดนแฟนเราไดอยางไร ปรากฏวาเปนคณจระ บางคนกบอกวาคณจระถอธงเขาไปขอรองทหารวาอยายงนกศกษา แตตวเองกลบถกยงเสยชวตบรเวณหนาโรงแรมรตนโกสนทร

ขณะนนปายงไมเชอ แตไมรจะท�าอยางไร โทรไปทท�างานโทรศพทกถกตดขาดหมด โทรศพทถกตดขาดไมใหตดตอกน 3 วน พอหลงจากนนวนทส ปากอมลกลางานไปหานองสาว พจระทเปนพยาบาลอย ร.พ.รามาธบด บอกวาพจระยงไมกลบบาน นองสาวกเอะใจแลวเพราะเขาดรปทศรราชแลวเหนผเสยชวตหนาตาเหมอนพจระ แตตอนนนบอกวาเปนชายไทยไมทราบชอ ปาไดมาล�าดบเหตการณจากหนงสอพมพ ซงคณแปลก เขมลลา ถายไวตลอดตงแตคณจระโดนยง แลวมการน�าศพคณจระแบกไปทบางล�าพ ไปประกาศวามคนตาย เปนคนตายคนแรก เสรจแลวกวนไปทอนสาวรยประชาธปไตยและน�าศพขนไปไวบนพานรฐธรรมนญ จากนนมาทสแยกบานแขกแลวจงเอาไปไวทศรราช และศรราชถายรปไวเปนศพแรก

ตอมาปาและญาตจงรบศพไปท�าพธทวดใน จ.สงหบร คนมารวมแนนมาก ลงหนงสอพมพ ไทยรฐ เชาเยน เพราะคณจระเปนคนมเพอนฝงเยอะ ลกศษยทวสารทศกมา เนองจากทกคนถกบบคนอยางมาก พอไดประชาธปไตยขนมากดใจ มคนมาชนชมพจระวาคอ “วรชน” แตปาไมสนใจค�าวาวรชนหรอก แตเมอเขาเสยชวตเพอประชาธปไตยแลว เราจงไดสทธเสรภาพมากขน

40 ปผานมา ยงมความขดแยงมาถงปจจบนจรงๆ แลวกยงมการตายกนอยเรอยๆ ตอน

14 ตลาทมากนโดยไมไดนดหมาย มาดวยความจรงใจ เพราะเมอกอนมนโดนบบคนมาก พดอะไรกไมได ถกกลาวหาวาเปนคอมมวนสตหมด เหมอนตอนนกอางวาลมสถาบน เมอมความ

พดอะไรกไมได ถกกลาวหาวาเปนคอมมวนสตหมด เหมอนตอนน กอางวาลมสถาบน

203

40 ป 14 ตลา

ขดแยงทางการเมองทกครง คนตายทกท เมอเกดความขดแยงทางการเมองแตละครง ประชาชนไดรบผลกระทบทสด แตผลประโยชนคอเปนของนกการเมอง เมอมความขดแยงกน ฝายทขดแยงไมเหนตายกนสกคน มแตคนอน

เรองนรโทษกรรม ปาวาสมควรนรโทษใหประชาชน แตคนสงฆาไมควรไดรบนรโทษ ส�าหรบประชาชนทมารวมชมนมคณตองใหนรโทษกรรมพวกเขา อยากใหปรองดองกน ใหหนหนามาคยกน ไหนบอกวารกประชาชน มาจากประชาชน ฉะนนตองเอาประชาชนเปนใหญ คณอยามาเอาชนะคะคานกน ไมใชทะเลาะกนแลวตกลงกนไมไดกจะท�ารฐประหาร อยาเอาความคดลาหลงมาใช

ส.ส. กไมตองมคณสมบตวาจบปรญญาตรหรอก จบแค ป.4 กไดถา วฒภาวะแบบน ยงทะเลาะกนอยในสภา นาอาย ไมวาจะพรรคเพอไทยหรอประชาธปตย ทเอารองเทาขนมาหรออกฝายยกเกาอขนมา คณไมสมควรท�า อยางนน ทะเลาะกนอยางกบอะไร ไมนกถงคนทเขาเสยสละชวตกนเลย คดจะเอาชนะกนมากกวา ความขดแยงเหลองกบแดงกเชนกน แกนน�าแตละฝายกมาจากการตอสรวมกนในเหตการณ 14 ตลานนแหละ แลวตอนนขดแยงกนไปเปนเสอเหลองเสอแดง

สมควรนรโทษใหประชาชนแตคนสงฆาไมควรไดรบนรโทษ

204

40 ป 14 ตลา

ความยตธรรมและการเยยวยาครบ 40 ป 14 ตลาแลว ญาตวรชนบางคนยงไมไดเงนท�าศพเลย เรยกรอง

คาชดเชยมาทกรฐบาล ไมเคยได ถกโยนไปใหคนโนนคนน เพงมาไดรบเงนชดเชยเมอป 2551 สมยกอนมเพยงมลนธผประสบภยทางการเมองซงอาจารยสญญา ธรรมศกดกอตง ระดมทนมาได 32 ลานบาทจากการบรจาคของคนทวไป และรฐบาลทานคกฤทธมอบเงนให จากนนแบงจายเปนคาเยยวยาเดอนละ 400 บาท ตอนหลงขนมาเปน 4,000 บาท แตหลงจากนนเงนของมลนธฯ หมด กเลยยบ กไดแคนน พในนามสมาคมญาต 14 ตลา 16 จงเรยกรองนายกฯ ทกษณ ทานกเลยท�าเรองใหไดกนมาเมอป 2551 คนตายได 250,000 บาท คนพการบาดเจบได 1.4 ลานบาท

ขณะนทางสมาคมญาตวรชน 14 ตลา ซงมสมาชกเหลออยแค 40 กวาคน ก�าลงเคลอนไหวเพอเรยกรองคาเยยวยาเลยงชพแกผ ไดรบผลกระทบจากเหตการณ 14 ตลา ตอนนเรองอยทกระทรวงพฒนาสงคมฯ รอเขาประชม ครม. โดยเฉพาะผไดรบผลกระทบจนเปนอมพาตหลายคน พวกเราตองดแลกนไป การตงสมาคมญาตและวรชน 14 ตลา จงเพอไวคอยดแลซงกนและกน สวนกระบวนการเอาผดจากรฐยคนนไมเหมอนตอนน ตอนนนนากลวมาก บางวนกมคนไมรจกเดนผานบาน ไมรใครเปนใคร อาจตายฟรได จงไมไดแจงความ ตองปลอยใหมนลอยนวล ตอนนนมความกลวกเลยไมมใครไปเรยกรองฟองรอง ตอนนนทนายกบอกใหปาไปรองวาใครเปนฆาตรกร เรากกลว ถาอยๆ ทหารมาปาระเบดใสบานเรากตายฟรส ลกเรากยงเลก ชวงนนมนกเพงจะผานยคเผดจการมาได ไมนาน หลงจากนนยงมเหตการณ 6 ตลา 19 ซงรนแรงมากกวาอก

สงคมไดอะไรจากเหตการณ 14 ตลามการเปลยนแปลงเลย เรยกไดวาไดสทธเสรภาพอยางทตองการ แตพอ

หลงจากไดมาแลวกฟมเฟอย เชน นกศกษาอาชวะใชเสรภาพแบบฟมเฟอย ตกน ไมนกวากวาจะไดสทธนมา ประชาชนตองแลกกบอะไรบาง ความขดแยงทางการเมองกเปนเรองผลประโยชนมากกวาความคดทางการเมอง ยกตวอยางในหมบานพ มการดงคนไปเซนชอทเขต ดงแมคาไปประทวงเรองนนเรองน นอาจเปนสาเหตทท�าใหคนไมลกขนมาเอง เพราะเขาเบอการเมองจะแยแลว เหน ส.ส. กเบอแลว ชวงนแหละทมนชดมาก แตกอนนเขาตองการเสรภาพ ตองการความยตธรรม เพราะมนไมมความยตธรรมในสงคม แตเดยวนมนเปนเรองผลประโยชนหมดแลว

205

40 ป 14 ตลา

แมกระทง ส.ส. ส.ก. ส.ข. ถาพาไปเทยว 9 วด 10 วด รเลยวาก�าลงจะยบสภาหรอมการเลอกตงใหม รเลย เรมไปเทยว 9 วดกนอกแลว เอาประชาชนไปอกแลว เรมเรยกหาประชาชนกนอกแลว เรมท�ามวลชนใหกบพรรคตวเอง เพอผลประโยชนของพรรคการเมองมากกวาผลประโยชนของสงคม n

206

40 ป 14 ตลา

คนตายกตายไปอยางน แลวฉนยงไมตาย ฉนจะรสกอยางไร

เลก วทยาภรณ

“หนจะเรยนจบแลว หนจะไมใหแมขายของแลวนะ จะใหแมพก” ประโยคสนๆ จากลกชายเปนเหมอนแรงใจให แมคนหนงทยน ผดกวยเตยวขายอยางไมรจกเหนดเหนอย อกวชาเดยวเขากจะส�าเรจการศกษาไดเปนรฐศาสตรบณฑตรนแรกของมหาวทยาลยรามค�าแหง อะไรกไมตนตนเทากบการไดรวาลกเปนหวงและอยากใหแมมความสข... แตแลววนนนกไมเคยมาถง มน วทยาภรณ ไมเคยไดออกจากรวมหาวทยาลยไปสโลกกวางดงทเขาฝนใฝ และไมเคยไดกลบมาดแลแมทเขารก เพราะเหตการณลอมปราบนกศกษาเมอวนท 6 ตลาคม 2519 ทมหาวทยาลยธรรมศาสตรไดพรากเขาไปตลอดกาล วนนแมเลก ปาเลก หรอคณยายเลก วทยาภรณ คอหญงชราวย 83 ป ทใชชวตอยตามล�าพงในบานสวนยานสายไหม มลกชายลกสาวทเหลออยผลดเปลยนกนมาดแลแมผชรา ผเลอกจะมาใชชวตบนปลายในบานหลงเกา ทด�าเนนไปเหมอนเปนปกตธรรมดา ทวาในใจของหญงชรา ไมเคยลมวาลกชายและคนอนๆ ทตายในเหตการณ 6 ตลา ยงไมไดรบความ เปนธรรม

สมภาษณ : พรพมล สนทดอนวตร เรยบเรยง : อรณวนา สนกะวาท

ภาพ

: เขม

ทศน

ปาลเ

ปรม

ผใหญเขาจะปราบเอาเมอกอนแมขายของช�า ตอนเยนวางๆ กขายผดไท หอยทอด ผดกวยเตยว

เลยงลก พอเขาไปรบเหมากอสรางตามตางจงหวด เราอยบานกท�าเลกๆ นอยๆ มาหลอเลยงครอบครว ลกเราจะไดอยดกนดบาง มลก 5 คน เปนผชาย 4 คน ผหญง 1 คน มนเปนคนท 2 กอนหนามนจะเสย นองชายเขากเสยไปกอน เปนเบาหวาน

ตอนเหตการณ 6 ตลา กมเดกๆ มาชมนมกน เราคดวาแคชมนมกนคงไมมปญหาอะไร แตกเตอนลกใหระวง ผใหญเขาไมเหนดวยนะ นกศกษาชมนมกนเขาจะปราบเอา มนเขาบอกวาไมเปนไรหรอก เขาท�าหนงสอถงนายกฯ เสนยแลว

แลวกมพวกกระทงแดง ต�ารวจ พวกลกเสอชาวบานมารมทธรรมศาสตรเตมไปหมด ทมนตายตอนนน เขาโดนจบแลว เพราะสภาพกคอถอดเสอแลว มเสอมดแขนกบเอว สนนษฐานวาคงชะโงกดเพอนแลวถกยง คดดฆาลกฉนแบบนแลวยงไมมความผดเลย

แมเรมออกตามหาเขาวนท 7-8 ตลา ไปตามท ร.พ.รามาฯ บาง ศรราชบาง จนสดทายไปเจอท ร.พ.ต�ารวจ ขาวของมคาในตวเขาหายไปหมด เงน 700 บาททเขาขอเอาไปท�าฟนกหายไป ศพมนเขาสวย มรอยกระสนนดเดยว ไมเหมอนศพอนมรอยช�าๆ บางรายนเนอตวเขยวเลยเหมอนโดนตมา ยงศพ ผหญงนะ เอากองๆ สมไว แมกพดนะ “พวกเธอวรชนไปใหสบายนะ ไมตองหวง ใครเขาเขนฆา ใครเขาท�ากบเธอ สกวนเราคงเหนเขาหรอกนะ ไปใหเปนสข”

เราไดศพลกกลบกดใจ แตบางคนจนบดนยงไมไดศพเลย ไมรเปนตายรายดเอาไปท�าอะไร

ความยตธรรมหลง 6 ตลาฉนไมไดไปตอสอะไร เพราะเราเสยงขางนอย เราท�าไดอยางเดยวคอ ลก

เราตายเรากไปรบศพมา กเสยใจวาท�าไมรฐบาลไมสอบสวนเรองราวใหแนชดเสยกอนทจะเขนฆา เดกกบผใหญความคดไมเหมอนกน ถาเปนผใหญทดนะ มอะไรกเรยกเดกมาคยกน นไมเรยกคย พอเดกชมนมจองเลย เลอกยง ฉนกเสยใจวาลกฉนมแต 2 มอเปลาเทานน ถกเขาเขนฆา ทกวนนกยงเสยใจ ไมใชไมเสยใจ ถาลกเราเกเร เปนอนธพาลแลวตาย เรายงยอมรบวาลกเราเปนอนธพาล แตนลกฉนมอเปลา เปนคนเรยนหนงสอ เอาใจใส เหลอซอมอกวชาเดยวเขากจะเรยนจบแลว เปนรฐศาสตรรนแรกของรามค�าแหง เขายงบอกเราวา “แมทนๆ หนอย หนจะ

208

40 ป 14 ตลา

จบแลว จบแลวหนจะไมใหแมท�างานคาขายแลวจะใหแมพกนะ” ค�านยงประทบใจแมอยวาลกเรามความส�านก เขาตายตอนอาย 22 ป ถายงอยปหนากจะเกษยณแลว แตคณไปฆา นกศกษาเขามอนาคต

รฐบาลเขาไมเคยเหลยวมองเลยวาใครจะมทกขมยาก เขาไมไดสนใจ เขาฆาแลวดใจเสยอก แลวตอนมาอยทนใหมๆ เกอบอยไมไดนะ ในตลาดเขากวาเราเปนคอมมวนสต แถวนใครๆ กเปนลกเสอชาวบานทงนน แตบานนไมเปน เขากวาพวกคอม - มวนสต ไปตลาดกมคนถมน�าลายวา “ถย! พวกคอมมวนสต” บางคนกวาสมน�าหนาตายซะกด ฉนไมมทางออกกเลยไปเปนลกเสอชาวบาน ถาไมเปนละหนกเลย กจะท�าอยางไรได ไมมใครเขามองเราด ลกสาวไปเปนลกเสอชาวบานทดอนเมอง ฉนไปทวดเกาะ

6 ตลามนแพ กเลยไมไดอะไรกลมญาต 6 ตลารวมกนไมตด ไมมคด ไมมใครฟองรอง

อะไรทงสน 14 ตลาเขารวมญาต แตของเรามนรวมไมตด แมกสงสยนะ ลกเขาทงคนท�าไมพอแมเขาไมสนใจ บางคนยงไมไดศพกม ปทแลวฉนกฝากถงนายกรฐมนตร คณยงลกษณ ชวยสบสาวคด 6 ตลาใหหนอย ดฉนไมไดรบความเปนธรรมขอให นายกฯ ยงลกษณชวยสบสวนดใหหนอย ตอนงาน 6 ตลาปทแลวเขาใหฉนอภปราย ฉนกพดไปแบบน พวกสอกมาถาย แตไมเหนลงขาวให งานร�าลก 6 ตลา 14 ตลา แมกไปทกครง ไปรวมทกป เพราะคดวาลกเรากอยในเหตการณ เราคดวาอยในขบวนเดยวกน แตกไมเหนเขาพดถงวาจะมคดอะไรกน 14 ตลาเขายงไดอะไรบางนะ กบางคนเขาพดกนวา 14 ตลาชนะเขาเลยได แต 6 ตลามนแพ กเลยไมอะไร

แตแมกท�ามาหากนตามปกต ไมวาใครจะวาเปนคอมมวนสม ใครจะวาอะไร คดพวกสธรรม (แสงประทม) กไปฟงตลอด ไปใหก�าลงใจทกท พวกนนมนโหบางอะไรบาง เรากบอก “เราตองส เราตองส แมเลกใหก�าลงใจ” สธรรมถกจบเพราะเขาขนเวทท

ทกวนนกยงเสยใจ ไมใชไมเสยใจ ถาลกเราเกเร เปนอนธพาลแลวตาย เรายงยอมรบวาลกเราเปนอนธพาล แตนลกฉนมอเปลา เปนคนเรยนหนงสอ

209

40 ป 14 ตลา

ธรรมศาสตร มนเขาเปนหนวยรกษาความปลอดภย เพราะฉะนนแมเลกตองไปใหก�าลงใจ เวลาเขาพจารณาคดทกรมพลาฯ นะแมมกบขาว มขาวไปนะ เอาไปใหพวกทถกจบและคนทฟงดวย เวลารถผตองหามาเรากตะโกน “ตองส ตองส” ใหก�าลงใจเขา

อยากเหน “ความจรง” ฉนอยากใหรฐบาลเขาพจารณาดบาง มน 37 ปแลว 37 ปแลวไดอะไรขนมา

ฉนอยากใหม “ความจรง” ออกมา ไมใชปลอยไวอยางน คนตายกตายไปอยางน แลวฉนยงไมตายฉนจะรสกอยางไร คนตายไมมปากเสยง เราคนยงไมตายมปากกไมมเสยง เสยงกไมดง ไมรจะท�าอยางไร ฝากเสยงไวกบพวกหนแลวกน เหตการณอยางน รฐบาลแตละยคกไมเคยเหลยวแลเลย รฐบาลยงลกษณชวยเมตตาบาง ชวยหยบมาพจารณาด n

210

40 ป 14 ตลา

ผมเคลอนไหวดวยความโมโห รองแรกแหกกระเชอกไมมใครฟงเลย

อดลย เขยวบรบรณ

ยอนกลบไปราวยสบปทแลว อดลย เขยวบรบรณ สนใจการบานการเมองไปตามประสาประชาชนคนทวไปเพยงแคนน กระทงลกชาย คนเลกวย 20 ปทก�าลงเตรยมตวไปเรยนตอตางประเทศ ไดเขารวม การชมนมเพอขบไลพลเอกสจนดา คราประยร นายกรฐมนตรทมาจากคณะรฐประหาร รสช. ดวยความรสกวาไมถกตองและสอถกปดกน กตตกร เขยวบรบรณ หรอยนส ออกจากบานไปรวมชมนมกบมวลชนนบหมนนบแสนทกวนทสนามหลวงและราชด�าเนน จนกระทงเชาวนท 18 พฤษภาคม 2535 ยนสไดร�าลาพอเปนครงสดทาย และไมไดกลบเขาบานอกเลย เหตการณนเองผลกใหนกธรกจธรรมดาคนหนงตองออกมายนในทสาธารณะ ในฐานะประธาน คณะกรรมการญาตวรชนพฤษภา 35 ในฐานะผสญเสยทตองเรยกรองความเปนธรรมใหแกญาตทกๆ คนทประสบชะตากรรมเดยวกน

สมภาษณ : พรพมล สนทดอนวตร

เรยบเรยง : อรณวนา สนกะวาท

ภาพ

: เขม

ทศน

ปาลเ

ปรม

ความสญเสยน�าไปสการรวมตวเดมทนนมมมองทางการเมองของผมเปนแบบประชาชนทวไป คอโดย

พนฐานผมสนใจอานการเมองแตไมรเรองการเมองเลย และไมรจกนกการเมองดวย แตดวยเหตการณพฤษภา 35 ท�าใหผมไดมาท�าหนาทประธานญาตวรชนฯ เพราะฉะนนสงทผมรมนเกดจากทพยายามเรยนรและกถกบงคบใหเรยนร ผมไมมสทธทจะไมร ผมไมมสทธเลยงทจะไมร

ผมออกมาเคลอนไหวจรงๆ กตงแตป 2537 กดวยความโมโห รองแรก แหกกระเชอกไมมใครฟงเลย ถกหลอกลวงตลอดเวลาไมวานกการเมองหรอวาใคร ผมรบไมได ลกชายลกสาวกตองชวยกนแบกรบ ตอนแรกนนมองคกรทออกมาเรยกรองใหผเสยหายกคอสมาพนธประชาธปไตยกบคณะกรรมการรณรงค เพอประชาธปไตย (ครป.) เรยกรองเอาผดกบผทสงการปราบประชาชน ใหทหารรบผดชอบ ใหชวยเหลอญาตวรชน และคดคาน พ.ร.ก. นรโทษกรรมใหฝายรฐ หลกๆ ม 3 เรอง แตปรากฏวาลวงมาถงป 2536 กยงไมมอะไรคบหนา ในทสดผเสยหายจงรวมตวกนตงคณะท�างานของตวเองโดยมาจาก 3 ฝาย ไดแก ผบาดเจบพการ ญาตผสญหาย และญาตผเสยชวต มาตงเปน “คณะกรรมการญาตวรชนพฤษภา 35” ซงชวงแรกนนกมการตอวาตอขานเพราะมหลายฝายทออกมา เรยกรองจนสรางความสบสน บางกน�าไปใชในวตถประสงคทางการเมองดวย บางกวาอยาเอาคนตายมาตอรอง แตในทสดหนงสอพมพ ไทยรฐ กประกาศรบรองวา คณะกรรมการญาตวรชนพฤษภา 35 เปนกลมผเสยหายจรง เปนผบรสทธ ไมมอะไรแอบแฝงอะไรทงสน เพราะฉะนนขอใหทกฝายอยาไดน�าพวกเราไปใชในทางทไมถกตองทไมเหมาะสม

ทโชคดคอคณะกรรมการญาตฯ มสอทกแขนงเปนผสนบสนนรายใหญ อยางสมาคมนกขาวฯ เรากไปปรกษา อะไรควรไมควรกจะใหค�าชแนะ เพราะฉะนนในชวง 5 ปแรก คณะกรรมการญาตฯ จะท�าอะไร จะขบเคลอนอะไร กอนด�าเนนการจะแจงสอใหทราบ สอกจะแนะน�า เวลาใหสมภาษณแรกๆ กยงไมเปน สมภาษณกนไปแบบซอๆ แบบนน บางทสมภาษณผดกสมภาษณใหมได เพราะฉะนนถงตองขอบคณสอเปนอนดบแรก เพราะวาถาไมมสอ ทงสงพมพ วทย โทรทศน นกวชาการสอ เจาหนาทสอ กไมมญาตพฤษภา 35 ในทกวนน

212

40 ป 14 ตลา

บทบาทคณะกรรมการญาตพฤษภา 35คณะกรรมการญาตวรชนพฤษภา 35 ตงมาเพอ 3 วตถประสงค ประการแรก

คอใหเอาผกระท�าผดทฆาประชาชนมาลงโทษ ประการทสอง ตอสใหมการยกเลก พ.ร.ก.นรโทษกรรม และประการสดทาย ใหด�าเนนการเยยวยาและสรางอนสาวรยใหกบญาตวรชน ซงมาถง ณ ปจจบน หลงจากผานการเรยกรองมาเกอบ 20 ป กชดเจนวาทกอยางกใกลเรยบรอยขนมา

แมวตถประสงค 2 ประการแรกจะยงไมบรรล แตในทสดคณะกรรมการญาตฯ กสามารถตอกเสาเขมในการเตรยมสรางอนสรณสถานใหแกวรชนพฤษภา 35 ได (อนสรณสถานพฤษภาประชาธรรมจะกอสราง ณ สวนสนตพร ขางส�านกงานสลากกนแบงรฐบาล ถ.ราชด�าเนน) มนนายนดเพราะกองสลากฯ ก�าลงเตรยมมอบพนทให กทม. และ กทม. กจะเตรยมมอบทใหเราเพอด�าเนนการกอสรางตอไป ในสวนของการเยยวยาชดใช ญาตพฤษภาไดเงนเยยวยา แตไมมากเหมอนปจจบนน คนหนงไดคาปลงศพประมาณ 2 แสน คาสงเคราะหครอบครวละ 5 แสน และมาครงสดทายไดครอบครวละ 4 แสน กรวมเปน 1,100,000 บาท

สงทคณะกรรมการญาตฯ เรยกรองนนนาจะเรยบรอยในเวลาไมเกน 5-6 ป แตเผอญวาญาตทกคนทรวมกนเรยกรองไมมความรทางดานน องคกรตางๆ ทพยายามเขามาชวยกมาใหความคดเรองการเรยกรองเพอการปฏรปสงคมไทยอะไรตางๆ ซงญาตกท�าในสงเหลานน จนกระทงท�าใหการด�าเนนการแยกไมออกวาตกลงอนไหนเปนภารกจของญาต อนไหนเปนภารกจของบานเมอง กปรากฏ

เรมเขาใจการเมอง เรมเขาใจธรรมชาตของการเมอง และเขาใจวาไมวาใครกตามทอยในภาวะเดยวกบสงทเกดขนกบญาตพฤษภา 35 ผมกจะชวยทกอยาง

213

40 ป 14 ตลา

วาในชวง 5-6 ปแรกไมมภารกจของญาตเลย แตมงไปทเรองการตรวจสอบความอยตธรรมตางๆ ตรวจสอบรฐธรรมนญ จนกระทงคณะกรรมการญาตฯ กลายเปน 1 ใน 30 องคกรแกนน�าทรณรงคใหรางรฐธรรมนญฉบบใหมทจะกลายมาเปนรฐธรรมนญ 2540 นนคอสงทเกดขน

หลงจากทเวลาผานพนไปเปนสบปแลวกเรมเขาใจการเมอง เรมเขาใจธรรมชาตของการเมอง และเขาใจวาไมวาใครกตามทอยในภาวะเดยวกบสงทเกดขนกบญาตพฤษภา 35 ผมกจะชวยทกอยาง บางคนถามวาท�าไมเขาขางญาตพฤษภา 53 แบบไมลมหลมตา เพราะตลอดสถานการณทผานมาไมวาเหลองหรอแดง ผมแถลงขาวเลยวาผมไมรวาสงทใครแตละคนท�านนเหมาะหรอควรหรอไมอยางไร แตใครทไดรบผลกระทบแบบเดยวกนกบผม ส�าหรบผม ชวยเหลอเกนรอย เมอเขาออกมาเรยกรองแสดงวาคณไมไดท�าใหเขาในสงทควรจะท�า เพราะฉะนนอะไรทผมท�าไดผมท�าใหทกอยาง เพราะฉะนนไมตองมาถามผมวาท�าไมพอดลยล�าเอยง ผมล�าเอยงแน ผมไมเหนแกการเมอง เพราะการเมองมนไมอยในสายตาผมอยแลว

คณปการของเหลอง-แดงผมเหนวา จากนไปสงคมไทยนนจะไดรบคณปการจากขบวนการเสอเหลอง

เสอแดงอยางทเรยกวาอเนกอนนต ประการแรกคอ นกการเมองเลวจะหายไป นกการเมองกงดกงเลวอาจจะประคองตวอยได นกการเมองทตอสเพอประชาชนกจะอยได นคออนาคตทเหน ประการทสอง การเรยกรองของเสอเหลองและเสอแดง ถารวมตวกนไดแลวใชแคครงเดยวของพลงทงหมดกจะตรวจสอบนกการเมองและรฐบาลไดมหาศาล มนจะท�าใหประเทศชาตพฒนาไปไดด เรากหวงสงน เพราะฉะนนน�าทก�าลงขนอยในตอนน วนใดทตกตะกอนเมอไรนากลว ประการทสาม ทหารเลกพดถงรฐประหาร เพราะเปนประเดนทประชาชนรบไมไดแนๆ

ผมกไดแตหวงวา รถของขบวนการเสอเหลองและขบวนการเสอแดงขบวนนจะสามารถเดนคไปดวยกนได และอยากฝากเตอนไปถงนกการเมองวา ถาไมปรบปรงแกไข ไมเหนแกประโยชนของประชาชนเปนหลกแลว โอกาสททานจะสญพนธจะมาเรวขน n

214

40 ป 14 ตลา

ไมตองเรยกลกฉนวาวรชน ฉนตองการความจรงพะเยาว อคฮาด

หลงพฤษภาคม 2535 แทบไมมใครคาดคดอกแลววาจะเกดรฐประหารอกหนในป 2549 ท�านองเดยวกน ยงไมมใครคดวาจะไดเหนการลอมปราบประชาชนอยางนองเลอดกลางกรงอกในเดอนเมษายนและพฤษภาคม 2553 ทวาเมอพจารณาอยางถงทสด คงไมใชเรองแปลกอะไรทจะเกดเหตการณเหลานขนอกในสงคมไทย เพราะนบตงแตตลา 16 ตลา 19 จนถงพฤษภา 35 เราไมเคยมบทเรยนและไมเคยใหบทเรยนทแทจรงแกผมอ�านาจเลย กระทงวนน พะเยาว อคฮาด จงจ�าตองลกขนมาถามหาความยตธรรมและความจรง ในฐานะทเธอสญเสยลกสาว กมนเกด อคฮาด ผถกยงเสยชวตในวดปทมวนารามขณะปฏบตหนาทพยาบาลอาสาเมอวนท 19 พฤษภาคม 2553 ทงนเพอไมใหค�าตอบเลอนหายไปในสายลมอกครง

สมภาษณ : พรพมล สนทดอนวตร

เรยบเรยง : อรณวนา สนกะวาท

ภาพ

: w

ww

.ban

gkok

bizn

ews.

com

ชวตทเสยไป อยาใหเสยเปลาตอนเดกๆ บานอยแถวสนามหลวง ดฉนยงทนเหนเหตการณ 6 ตลา 19

เหนคนเอาศพไปแขวนบนตนไมแลวเอาเกาอต หรอลากคนเจบซงยงไมตายไปกองรวมกน เอาน�ามนราดแลวเผา ยงจ�าไดวาเปนเหตการณทโหดราย รนแรงมาก อกเหตการณหนง คอเหตการณพฤษภา 35 เรากเหนเหตการณเชนกน ขณะท ผชมนมมาหลบและคณะแพทยอาสาเขามาชวยคนซงถกยงทโรงแรมรตนโกสนทร แตพอทหารบกเขามาสลาย ทหารแตะผชมนมเหลานน ทงๆ ทพวกเขายอมแลวไมไดหน และไมมอาวธ ตอนนนเราไดแตดาทหารในใจ คดวาท�ารนแรงเกนไป

แตเหตการณสลายการชมนมเมษา-พฤษภา 53 นนโหดรายกวา นองเกดเสยชวตในวดปทมฯ ซงเปนการกราดยงจากเจาหนาททหาร ทงทนองเกดยงใสชดทมเครองหมายกาชาด สวมถงมอปฐมพยาบาล เปนการจงใจฆา “ลกสาวฉนถกฆาตกรรม” เมอเหตการณเชนนเกดกบลกของเรา จากทเราเคยเหนเหตการณสลายการชมนมในประวตศาสตรมากอน เคยมความรสกวาฝายทหารท�ารนแรงเกนกวาเหต สงเหลานนปลกจตวญญาณการตอสของเราขนมา เราจงไมยอม และตองใหทหารมารบโทษใหได ตองมการเปลยนวฒนธรรมของทหาร ไมเชนนนทหารจะออกมาท�ารายประชาชนเชนนไดอก แลวกไมไดรบความผดอนใด

เราพดกบนองเกดไววา “แมจะไมลอยองคารหนนะ จนกวาเราจะชนะ ชวตหนทเสยไป ขอใหอยาเสยเปลา ขอใหประเทศนมการเปลยนแปลง เมอกองทพไดรบโทษแลว แมจะเอาหนไปลอยองคาร” ซงขณะนดฉนก�าลงท�าเรองสงฟองศาลเพอเอาผกระท�าผดมารบโทษ และจะท�าทกวถทางเพอใหความจรงถกเปดเผย คนกระท�าความผดตองไดรบโทษ

ประชาชนคอเหยอ?กอนหนานดฉนกเปนแมคา เปนเพยงชาวบานธรรมดา หากนไปวนๆ

เลยงลกเลยงครอบครว ไมสนใจเรองทางการเมองเลย มองการเมองวาเปนเรองไกลตว แตในฐานะแมคากจะรทนทหากเศรษฐกจหรอการเมองเสอมลง เพราะคาขายไมด แตจะคดแความนายกฯ คนนเศรษฐกจไมด แยเลย รแคน รฐบาลกอนๆ ไมสามารถหลอเลยงเศรษฐกจไปถงกลมคนรากหญาได เปรยบเหมอนรฐบาลจงควายไปทงฝงโดยไมเหลอไวใหประชาชนเลย แตรฐบาลทกษณจงควายไปตวหนงยงมแบงใหประชาชนบาง ประชาชนจงเหนวาตนเองยงไดประโยชนจากการมนายกฯ คนนบาง จากแตกอนทไมไดประโยชนอะไรเลย พรรคของคณทกษณ

216

40 ป 14 ตลา

จงไดคะแนนเสยงจากประชาชน เพราะประชาชนล�าบากจรงๆ ณ เวลานน เมอเกดเหตการณ 53 จงเหนวามประชาชนเขารวมชมนมเยอะมาก แลวเขามาดวยใจจรงๆ ไมไดรบเงนมา

หลงเกดเหตการณสลายการชมนมเมษา-พฤษภา 53 ทกอยางยงไมมการขยบ เพราะนายอภสทธยงเปนนายกฯ แตหลงจากเลอกตง เราไดรฐบาลทถอวาเปนรฐบาลทมาจากพลงของประชาชน ตอนวนเลอกตง คนทท�ามาหากนในกรงเทพฯ ตางกลบบานไปเลอกตง ทกคนตางไปใชสทธ ดฉนเองเปนคนหนงทไปเลอกตงเปนครงแรกของชวต บางคนเมอเดนทางไปถงทคหาเลอกตงไมทนใชสทธถงกบรองไห นถอเปนปรากฏการณครงหนงในประวตศาสตร เหตผลทไปเลอกตงเพราะคดวารฐบาลนจะเปนความหวงใหเกดความยตธรรมแกตนเองได อกสวนหนงคอ ประชาชนสวนใหญนนรบไมไดกบการกระท�าของนายอภสทธในชวงการสลายการชมนมทผานมา และเขาไดรบผลกระทบจากเศรษฐกจทย�าแย ขนาดคนไมมสเสอยงเหนวามนเกนไป การทคณใชเงนมหาศาล น�ารถถง ทหารมอาวธครบมอเพอมารบกบคนในประเทศ มนไมใชประชาธปไตย

แตจากนน ดฉนจงมาวเคราะหทงฝายรฐบาล ฝายคาน แลวเหนวาประชาชนนนคอเหยอ ประชาชนไดรบผลกระทบมากทสด มองงายๆ คอ กลมอ�ามาตยเกาผกมประเทศตอนนนกบกลมนกการเมองนายทนใหมขดแยงกน ตกลงกนในเรองผลประโยชนไมได จงเลนการเมองกนเอาประชาชนเขามาเปนพวก ทงสองฝายท�าเหมอนกน แลวเอาประชาชนมาอยตรงกลาง สวนตนเองกมบงเหยน

บางคนเมอเดนทางไปถงทคหาเลอกตงไมทนใชสทธถงกบรองไห นถอเปนปรากฏการณครงหนงในประวตศาสตร เหตผลทไปเลอกตงเพราะคดวารฐบาลน จะเปนความหวงใหเกดความยตธรรมแกตนเองได

217

40 ป 14 ตลา

อยขางหลง ซงทงสองฝายไมตางกน คอพยายามบอกกบประชาชนใหมาตอสเพอใหไดมาซงประชาธปไตยทจบตองได

การเยยวยาส�าหรบดฉนแลวกเหมอนกบการถกบงคบ มการใหเงนเยยวยาแกญาตของผเสยชวต 7.5 ลาน คอกใหเงนมงแลว มงเงยบไป สดทายแลวกจะมการนรโทษกรรมทหาร แตเราคดวา 7.5 ลานทเราไดมาเปนเงนจากภาษประชาชน ไมไดรบเงนจากคณทกษณ และเราสมควรไดรบ ไมเกยวกบวาเราจะฟองหรอไม ส.ส. บางคนยงมาพดเชงทวงบญคณวา คณไดเงนแลว ท�าไมยงไมหยด ดฉน ไมหยดหรอก ไมใชเอาเงนมาฟาดหวแลวฉนกหยด และถงแมจะมเงนเยยวยาแตกระบวนการเพอใหเขาถงเงนเยยวยาอยางทวถงกยงมปญหา ซงขณะนยงไม คบหนา เชน ผไดบาดเจบจากการโดนแกสน�าตา หรอแมแตญาตผเสยชวตกยงไดรบเงนเยยวยาไมครบทกคน

ตองมคนรบผดชอบดฉนเรมมองถงเหตการณทเกดขนวามาจากอะไร ท�าไมจงรนแรง ท�าไม

จงมการตายตอเนอง ทงทเมอวนท 10 เมษายน 2553 มคนลมตาย 27 ศพ เหตการณตองหยดแลวเหมอนในประวตศาสตรทผานมา แตในเหตการณป 53 ไมเหมอนกน เพราะยงมการตายตอเนองจนกระทงถงเดอนพฤษภาคม ท�าไม ยงมการตายตอเนอง เรากมองหลายสวน ในชวงนนมการเจรจากนเพอคลคลายเหตการณ แตกลายเปนยงมการชมนมและเคลอนยายไปทราชประสงค จงคดวายงตกลงกนไมได แลวผลประโยชนทตกลงกนไมไดนนเรองอะไร ซงสงผลใหเกดการเสยชวตของประชาชนขนอกตอมาในเดอนพฤษภาคม 53 ดงนนตองมคน รบผดชอบ ตองเปดเผยความจรงใหปรากฏ ไมใชเหมอนอยางทผานมา วรชนตาย สรางอนสาวรย แลวความจรงทกอยางยงคงปดเงยบ ซงดฉนไมเอา ไมตองมาเรยกลกฉนวา “วรชน” ฉนตองการความจรง เพราะฉะนนแมวาจะไดรฐบาลใหมทมาจากการเลอกตง แตกยงไมไดรบความยตธรรม ซงกคอความจรงทเกดขนในเหตการณป 2553

ถงแมจะมบางคดทดเอสไอสงใหศาลไตสวนการตายแลว แตกมอกหลายคดทยงไมขยบ ซงจรงๆ แลวรฐบาลสามารถท�าได แลวอธบดดเอสไอเองกเปนคนหนงทมสวนเกยวของกบเหตการณสลายการชมนมป 53 ดวย ท�าไมรฐบาลนยงคงใหอยในต�าแหนง ใหท�าคด ยงกวานน ยงแจงขอหาเพยงนายอภสทธและนายสเทพ แตไมแจงขอกลาวหากบเจาหนาททหารระดบสงและระดบปฏบตการ

218

40 ป 14 ตลา

หรอ ศอฉ. ซงเปนมอปนเลย เหมอนเปนการปกปดไมใหมกระบวนการสอบสวนจนถงทสดเชนเดยวกบเหตการณสลายการชมนมทางการเมองทผานมา ไมวาจะ 40 ป หรอตอไปอก 50 ป หากยงเปนเชนน โครงสรางประเทศไทยกยงไมเปลยน เพราะนเปนเพยงการเลนการเมองของขวอ�านาจ 2 ขวเทานน หากมการตกลงกนไดกยอมกนไป หากจะเปลยนโครงสรางได ตองเปลยนกองทพใหได เพราะกองทพมอ�านาจมากเกนไป

สงทดฉนอยากไดคอความยตธรรม น�าความจรงออกมาเปดเผยและหาคนรบผดชอบใหได ซงความจรงอนนจะท�าใหประเทศชาตเปลยนแปลง เปนการสรางบรรทดฐานตอสงคมไทย ท�าใหทหารไมกลาออกมาท�ารายประชาชน และเพอใหมมาตรการใหมในการควบคมมวลชนในการชมนม คอไมใหมการใชอาวธสงครามสลายการชมนมเดดขาด เพราะเหตการณสลายการชมนมทผานมาจะพบวา เจาหนาททหารอางวาท�าตามค�าสง สวนผสงการอยางนายอภสทธและนายสเทพกอางวามค�าสงเพยงใหทหารใชอาวธจรงปองกนตวเอง ใหยงต�ากวาเขาเทานน แตความเปนจรงกลบไมเปนเชนนน ฉะนนการสงการเชนนตองมคนรบผดชอบ เพราะเปนสาเหตท�าใหมคนเสยชวตจ�านวนมาก

ประชาชนเปลยนไปแลวเหตการณเมษา-พฤษภา 53 ตางจากเหตการณ 14 ตลา 6 ตลา หรอ

พฤษภา 35 เพราะเหตการณเหลานนมความขดแยงกน 2 ฝาย คอรฐบาลกบประชาชน แตเหตการณป 53 นมอย 4 ฝาย คอ รฐ กองทพ นปช. และประชาชนกลมอน คอเราสามารถเหนกลมพลงเหลานไดชดเจน เพราะฉะนนการนรโทษกรรมตองละเวนไมนรโทษกรรมทหารทท�าเกนกวาเหต รวมทงกองก�าลงไมทราบฝายหรอชายชดด�าทท�าเกนกวาเหตเชนกน ไมใชนรโทษกรรมทงหมด พรรคเพอไทยเคยหาเสยงไววาหากเปนรฐบาลจะน�าคนผดมาลงโทษ จงตองท�าอยางถงทสด ไมใชยกคดมาไมกคดหรอใหเงนเยยวยา และการนรโทษกรรมกตองไมใชนรโทษทงหมดเหมอนเหตการณทผานมา ตวดฉนเองและญาตผสญเสยจ�านวนหนงจงไดท�าราง พ.ร.บ. นรโทษกรรมฉบบประชาชนออกมา ซงรายละเอยดเรองนคอ ตองมการพสจนใหเหนขอเทจจรงกอน หากมขอมลทชใหเหนวาฝายใดหรอกลมใดท�าเกนกวาเหตกไมควรไดรบนรโทษ หากรฐบาลชดนผลกดน พ.ร.บ. นรโทษกรรมแบบเหมายกเขง คอนรโทษกรรมทงหมด ทกฝาย โดยสวนตวแลวดฉนผดหวงมาก แลวการเสนอ พ.ร.บ. นรโทษกรรมฉบบประชาชนกลบไดรบการ

219

40 ป 14 ตลา

โจมตจากหลายฝาย รวมทงฝายทหารทออกมาคดคาน แตดฉนยนยนวาจะท�า สงทถกตอง แมอาจไมถกใจใครบางกลม แมวาจะขดแยงกบรฐบาลทเราเลอก มาเอง

ปจจบนประชาชนตนตวในการตรวจสอบการท�างานของภาครฐมากขน เหตการณป 53 ท�าใหประชาชนหนมาสนใจการเมองมากขน เชน ชวงเหตการณสลายการชมนมกมคลปเหตการณออกมามากมาย เพราะประชาชนหนมาใช โซเชยลเนตเวรคมากขน ท�าใหขอมลกระจายเรวมาก ประชาชนกเขาถงขอมลไดมากขน ท�าใหเกดการเรยนร ซงเปนเรองทด ยกตวอยางกรณคนโดนต�ารวจรดไถ กมการถายคลปไว หรอมการฟองรองทางกฎหมายกน มการรวมกลมกนเปน กลมยอยๆ ยนหนงสอฟองรองตอรฐ เพราะฉะนนหากเจาหนาทรฐตองการจะ โกงกท�าไดยากขน ท�าใหระบบขาราชการทคดวาจะท�าอะไรกบประชาชนกได ไมสามารถท�าเชนนนไดแลว หรอแมแตการหาเสยงของ ส.ส. หากคณไมเหนผลงสมครมาคลกคล มาสมผสปญหาทคณไดรบมากอน แลวมาขอคะแนนเสยงจากคณ คณอยาไปเลอก ตองเลอกคนทจะมารบใชประชาชนอยางแทจรง เพราะฉะนนประชาชนตองน�าการเมอง ตวแทนของเราตองเปนตวแทนของเราใหไดจรงๆ เมอเราเลอกเขามาแลว เราตองเปนผชวาคณตองท�าตามอยางทคณหาเสยงไวใหได และตอนนแนวโนมกจะเปนเชนนน ประชาชนไมไดยอมอยางเมอกอนแลว

ตอนนสงคมกวางขน และคดวาสงคมไทยคงไมอยากใหเกดเหตการณสลายการชมนมเชนนอก สงคมตองการเหนความจรงทถกเปดเผย มการไตสวนในกระบวนการยตธรรม หาคนผด ซงทกฝายอาจจะท�าความผด และสงคมอยากจะเหนกระบวนการตรงน หลงจากนนอาจจะมการนรโทษกรรมทกฝาย เพราะสงคมเหนความจรงแลว อาจใหอภยกได n

220

40 ป 14 ตลา

งง รฐประหารเปนอยางไรกษดศ อนนทนาธร

จากเดกชายทเตบโตมาในบรรยากาศ “สภากาแฟ” เพราะครอบครวเปดรานขายกาแฟอยในตลาดแหงหนงในจงหวดพจตร ไปเรยนชนมธยมปลายทเชยงใหม ตอนอย ม.3 เกดรฐประหาร 19 กนยา ท�าใหโรงเรยนปดทงทคนนนก�าลงเตรยมเสนอรายงานหนาชน เกดเปนความสงสยวาสงเหลานนคออะไร เกดขนไดอยางไร และมนจะเปนอยางไรตอไป กลายเปนแรงบนดาลใจใหหาหนงสออานเลมตอเลม จนวนน กษดศ อนนทนาธร เดกเรยนดทตงใจจะเรยนแพทยกเบนเขมมาส คณะนตศาสตร ธรรมศาสตร และปจจบนเป นผ ดแลกจกรรมของ “ปวยเสวนาคาร” พนททางปญญาทจดเสวนาและกจกรรมทางปญญาอยตอเนอง

สมภาษณ : ชยวฒน ไชยจารวณช

เรยบเรยง : อรณวนา สนกะวาท

ภาพ

: เขม

ทศน

ปาลเ

ปรม

เปนเดกสนใจการเมอง? รจกการเมองมาตงแตตอนเดกๆ แตไมเคยอานเกยวกบการเมองเลย เพยงแต

สนใจวาใครเปนนายกฯ ใครเปน ส.ส. เลอกตงเมอไร เมอมการเลอกตงทหนงในตลาดกจะเตมไปดวยบรรยากาศแบบนน เรากพอสนใจ ในคนรฐประหาร (19 กนยา) ผมตกใจมาก โรงเรยนหยดเรยน งง รฐประหารเปนอยางไร ลมรฐธรรมนญแลวอยางไรตอ จงเรมสนใจมากขน พอขนมธยมปลายทเชยงใหมไดอานหนงสอประวตนายกรฐมนตร ประวตการรฐประหาร และหนงสอประวตศาสตรการเมองเกยวกบ 2475 ยงอยในบรรยากาศหลงการรฐประหาร กเลยสนใจมากวามนคออะไร และจะเปนอยางไรตอ

ชวงทอยมธยมปลายและเปนนกศกษาวชาทหารรกษาดนแดน (รด.) เปนชวงรบ-ไมรบรางรฐธรรมนญป 50 มการเกณฑนกเรยน รด. เขาไปฟงบรรยายความดของรฐธรรมนญป 50 วาดอยางไร ท�าไมถงควรรบ มอาจารยเจมศกด ปนทอง มพลเอกสรยทธ จลานนทไปพด แลวกมการบงคบดวยวาใหนกศกษาวชาทหารกลบไปถามผปกครองทบานวาจะรบหรอไมรบรางรฐธรรมนญ พรอมเขยนเหตผลมาสง เรากคดวาบาหรอเปลา ไมใชเรองทตองมาถามเราแบบน ผปกครองเราจะท�าอะไรท�าไมตองรายงานเขา พวกเราทเปนนกเรยนกรบไมได จงมการเคลอนไหวในหมนกเรยนทไมพอใจวาคณมาสงแบบนไดอยางไร โรงเรยนกเลยไปไกลเกลยใหวาโรงเรยนเราไมตองสง

บรรยากาศตอนนนบวกกบความคดของเราทไมเอารฐประหารแนนอน แลวยงมาละเมดสทธเรากยงรบไมได กจากจดนนทเรมสนใจการเมอง เรมใชเวลาไปกบการอานหนงสอเกยวกบสงคม ประวตศาสตร แลวกไดไปอานหนงสอชวประวตของอาจารยปรด พนมยงคในอกมม จากทกอนหนานนรจกแตวาปรดเปนผน�าคณะราษฎรคนหนง กระท�าการชงสกกอนหาม แตพอมาอานจรงๆ กรวาไมใช เลยสนใจมากขน อานมากขน แลวกเปลยนความคดจากเดมทอยากเรยนหมอมาเรยนนตศาสตรแทน และในทางประวตศาสตรแลวคดวาธรรมศาสตรนาสนใจทสด จงมาเรยนทธรรมศาสตร

สดนแดนแหงเสรภาพทกตารางนวตอนนนคดวานาจะมกจกรรมทางการเมอง มการเคลอนไหว หรอมประเดน

อะไรใหคยกนบาง กเลยไปสมคร อมธ. (องคการนกศกษามหาวทยาลยธรรมศาสตร) แตเมอเขาไปแลวกลายเปนวา เราไดจดแตเฟรชชเกม เฟรชชไนท

222

40 ป 14 ตลา

ซงเปนงานกจกรรมธรรมดา ไมมประเดนทางสงคมทางการเมองเลย เหตการณในสงคมเกยวกบเรองการเมองเรากอยากเหนวาจะเคลอนไหวกนวาจะแสดงจดยนอยางไร แต อมธ. กลบเลอกวางตวเปนกลาง ไมยอมเคลอนไหวอะไรเลย เพอเลยงไมใหมใครมาวาได เรากเรมเบอ ไปหาอยางอนท�า ไปตามงานเสวนา ไปฟงเสวนาการเมองบาง เสวนาเรองสงคมบาง เมอไปนงฟงเขาพดถงประเดนตางๆ กไดความรใหมเขามา งานแรกทไปเปนงานเสวนาเรอง “การเมองไทยยคหลงอภสทธ” ทจดโดยมลนธโครงการต�าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร พอหลงจากนนกเปนเรองประวตศาสตร ไปฟงอาจารยสลกษณ ศวรกษ พดเรองโบราณๆ กสนกด

หลงจากมางานเสวนาบอยๆ กเรมรจกผใหญมากขน ไดเจอผคนมากขน ไดเจอเนตวทย เจออาจารยสลกษณ เนตวทยกชวนผมมาท�าหนงสอ จลสารปรด ตอมากมาท�า ปาจารยสาร รวมกบเขา ท�าไดปกวาแลว กออกหนงสอไป 4-5 เลม หลกๆ ทเขาไปท�าคอดแลบญชสมาชก ไปชวยดเนอหาบางนดหนอย ไมไดท�าเนอหาหลก ชวยเขยนบทความบาง ชวยเขยนบทสมภาษณบาง แลวกไดมาท�าทปวยเสวนาคาร เพราะสนใจงานเสวนา เปนคนจดเสวนา คดประเดน เปนผด�าเนนรายการดวย คอท�าทกอยาง แงหนงถาเราอยากรอะไรเรากจดไดตามวาระ เชญคนมาพด คนเยอะบางนอยบางแตกยงท�าเพราะสนกกบมนอย

รจก “14 ตลา” อยางไรคอแรกๆ ผมกเหน 14 ตลา 16 เปนภาพทสวยงามมาก เหนภาพทมคนมา

ชมนม ไลเผดจการได ตอมาเมอรจกเหตการณ 6 ตลา 19 ผมกสงสยวา 14 ตลาเรากชนะไมใชหรอ บรรยากาศกเปนประชาธปไตยแตแลวท�าไมถงแพไดละ ไมเขาใจ ชวงแรกทอานกรสกสงสาร โดนลอมปราบ แลวกสงสยวาคนทเคยอยในเหตการณ 14 ตลาเขาหายไปไหนในตอนนน เรากไมคอยเขาใจ กพยายามหาอานใหมากขนเรอยๆ

เอาเขาจรงผมกงงมากวาเหตการณ 14 ตลานเปนอยางไรกนแน แตละคน ในเหตการณกมค�าอธบายในแตละชด คนหนงบอกวามนเปนอยางน อกดานกบอกวาไมใช เปนอกอยางหนง คอไมรเหมอนกนวาประวตศาสตรนตองรอให คนรวมสมยนนตายไปแลวหรอเปลา เราถงจะเสนอจะวจารณไดอยางรอบดาน เพราะอยางเหตการณ 2475 แนนอนวาคนรวมสมยตายไปหมดแลว เอกสารมนออกมามากและมคนวพากษวจารณมนหลายมม ขณะท 14 ตลา ประวตศาสตร

223

40 ป 14 ตลา

เขยนออกมาจากรปแบบเดยวกน วนทนเคลอนไหวอยางไร ใครเคลอนไหวอยางไร 14 ตลาเปนอยางไร timeline มอยแคน

อยางไรกด 14 ตลากยงเปนภาพทสวยงามทครงหนงเคยมคนจ�านวนมากเหนปญหาของสงคม แลวคดวาเราตองมสวนรวมกบมน อยางนอยกเปนการเคลอนไหวของภาคประชาชนครงใหญทนาจดจ�า เพยงแตวาสวนประกอบอนๆ มนยงไมไดถกพดถงอยางจรงจง ความขดแยงในกลมทหารกด พระราชอ�านาจกด กมการพดถงแบบซบซบๆ หรอพดถงแบบไมนาเชอถอ แตในอกดานหนง 14 ตลากเปนตวแสดงเหตการณหนงทสะทอนความเปนไปทางสงคมอยางทอาจารยปรดชอบพดวา สงคมมทงเศรษฐกจและการเมอง มนตองมาคกน เหตการณ 14 ตลามาจากเหตการณกอนหนานน การเมองเปนเผดจการ อ�านาจทางเศรษฐกจกอยกบกลมคนจ�านวนนอย ยงผานการรฐประหาร กลมอ�านาจกอยกบคนจ�านวนนอยมาก คอพนททางสงคมไมมใหกบกลมคนอนนอกจากกลมรฐประหาร 14 ตลาจงเปนการเคลอนไหวของภาคประชาชนทตองการเปดพนทตรงนใหเปนวงกวางมากขน ถอวาเปนชยชนะระดบหนงทสามารถเปดพนททเคยจ�ากดอยทกลมเดยวใหเปนประชาธปไตย ใหกวางมากขน แตถาจะบอกวามนเปนประชาธปไตยแบบสมบรณหรอไม กอาจจะเปนค�าตอบทตองคดกน

บทบาทนกศกษายคตลากบยคปจจบนอาจจะเปนเพราะตอนนนกอนทจะเกด 14 ตลาขน บรรยากาศบานเมองม

เสรภาพคอนขางจ�ากด มเพยงพนทในมหาวทยาลยทพอจะเคลอนไหวไดบาง แมแตอาจารยสญญา ธรรมศกดเองตอนทเปนอธการบดธรรมศาสตรกยงบอกวาธรรมศาสตรมเสรภาพทกตารางนว ยงสนบสนนใหนกศกษามความเคลอนไหวอะไรกนบาง ซงผมมองวาสงคมตอนนนมขอจ�ากด ท�าใหผใหญหรอใครๆ ไมอยในบทบาททจะพดหรอเคลอนไหวเรองพวกนไดมาก กเลยมาลงทนกศกษา

แตพอมาถงตอนนใครกแสดงความคดเหนหรอท�าอะไรเองได จงไมจ�าเปนตองเปนนกศกษาเทานน และนกศกษาหรอคนรนใหมกไมไดถกพดใหคดถงสงคม เรากไมรสกวาตองไปรสกอะไรกบเขา หรอบางครงเรายงถกมองวาทออกมาเคลอนไหวทางการเมองนนเปนหวรนแรง อยางตอนทผมสนใจเรองการเมอง กมคนมาถามวาท�าไมตองมาสนใจเรองพวกน ท�าไมเธอหวรนแรงจงเลย เหมอนกบจะบอกวาเปนเดกอยาสนใจเรองพวกนมาก เดกควรไปท�าอะไรอยางอนทมน นารกอยางเชนแขงโอลมปกวชาการ วาดรปประกวด แขงกฬา ไปท�าอยางนดกวา

224

40 ป 14 ตลา

เรองการเมองกปลอยมนไป ปแรกทผมเขามหาวทยาลย ไท ปณธาน (พฤกษาเกษมสข) กชวนไปถอปายในงานครบรอบ 4 ปรฐประหาร เดนขบวนจากธรรมศาสตรไปยงอนสาวรยประชาธปไตย ซงผมกคดวาบทบาทนกศกษาอยางนด ไดแสดงออก นาจะเปนทางทถกตองแลว แตพอไปถอปายจรง กมคนมาบอกวาท�าไมไปเปนเสอแดง คนทชวนมาท�ากเสอแดง เรากคดวาเราท�าในบทบาทนกศกษาไมใชหรอ แตเมอเรามาท�า เรากลบถกวารายวาเปนอยางนนอยางน ความทอยากท�าอะไรกนอยลงไป กเลยอยเฉยๆ ดกวา รรกษาตวรอดเปนยอดด คงเปนเหตผลเดยวกบทวาท�าไม อมธ. ไมเคลอนไหว เพราะเคลอนไหวไปกเจบตว จงอยเฉยๆ

แตผมกเคยไปเสนอให อมธ. จดเสวนาการเมอง คอไมอยากออกไปเคลอนไหวแตอยางนอยคณพดเรองแบบนไดไหม เขากไมท�า จรงๆ ผมกไมคอยเขาใจเหมอนกน เหมอนไมมคนใน อมธ. สนใจจะท�า แตสภานกศกษายงมกจกรรมบางเปนระยะและยงเหนภาพนกศกษาทสนใจเรองการเมองอยบาง เทาทเหนคนทเคลอนไหวจรงกเปนกลมธรรมศาสตรเสรเพอประชาธปไตย (LLTD) เปนกลมทท�าประเดนรอน กลาออกตว มงานเคลอนไหวออกมาตลอด

หากคดวาตวเองเกดอยในชวงยคตลา... อยางทบอกวาสงคมมนมสวนกบเรา บรรยากาศแบบนน นกศกษาท�าอะไรกเปนพระเอก มคนชอบเลาวาชวงทนกศกษาเคลอนไหวสมยนน มแตคนเขามาสนบสนน น�าขาวปลาอาหารมาใหกน ท�าอะไรกดดไปหมด ถาเปนแบบนเรากสนกทจะท�ากบมน แตทท�ากนในตอนนจะมคนสงสยวาท�าอะไร ท�าไปท�าไม หนาทกไมใช บรรยากาศมนคนละอยางกน คอถาท�าตอนนนมนสนก บรรยากาศทางสงคมแบบนน เหนภาพวามนเปนทางออก เรากอยากจะท�า กแนนอนวาบรรยากาศมนกท�าใหเราอยากท�าดวย บวกกบความสนใจของเรา แตตอนนถงเราสนใจกไมมอะไรมากระตนเรา กไมรจะท�าไปท�าไม

ส�าหรบนกศกษากไมเหนวาจะมบทบาททางการเมองมากไปกวากลมอนอยางไร นอกเสยจากวา สอนใหนกศกษาไปเปนบณฑต ไปท�างาน ผมรสกไดแคนจากบรรยากาศทรบรได จะสอบอยางไรใหไดคะแนนดๆ จะสอบอยางไรใหจบเนตฯ เปนศาล ท�าอยางไรถงจะไดงานท�า เรากไมรสกวาเราจะมบทบาททางการเมองมากขนาดนนอยางไร ผมมองวาตอนนมนไมใชอะไรกนกศกษาอกตอไปแลว เราไมจ�าเปนตองเปนฮโรตอไปแลว แตวาอยางนอยผมมองวานกศกษากควรจะสนใจสงคม สนใจบานเมอง มนกควรจะท�า และบรรยากาศในมหาวทยาลยกควรจะ

225

40 ป 14 ตลา

เคลอนไหว อยางนอยกในประเดนทสงคมพดกน อยางเชนเรองนโยบายของรฐบาล เรองนรโทษกรรมหรออะไรอยางน ในมหาวทยาลยอยางนอยเปดเวทไดไหม ชวนนกศกษามาคยกนวาเราคดอยางไรกบเหตการณบานเมอง ไมตองออกไปเคลอนไหวกได อยางนอยนกศกษาควรจะคด เพราะวาเราโตมาเรากตองเจอเรองแบบน ถาเราไมคดเรองแบบนตงแตตอนน โตไปเรากไมสนใจอยด กจะสนใจแตเรองของตวเอง n

226

40 ป 14 ตลา

เดกยคนเหนโลกคนละโลกกนรววรรณ รกถนก�ำเนด

รววรรณ รกถนก�ำเนด หรอลกปด เปนคนจงหวดชลบร พอของลกปดเคยเปนหนงในผชมนมเดอนพฤษภำคมป 2535 ท�ำใหสอนลกสำววำกำรมองกำรเมองอยำมองเพยงดำนเดยว ลกปดเรมอำนหนงสอกำรเมองตงแตเรยนชนมธยมศกษำทชลบร และเรมถำมวำ “ท�ำไม” กบสงตำงๆ กอนจะมำศกษำอยำงจรงจงเมอเขำเรยนคณะรฐศำสตร มหำวทยำลยธรรมศำสตร เธอเปนคนหนมสำวทมมมมองเปนตวของตวเอง และหำกถำมวำท�ำไมไมเปนอยำงทคนอนคำดหวง เธอกคงจะถำมกลบมำสนๆ วำ แลวท�ำไมเธอตองเปนอยำงนนดวย

สมภำษณ : ชยวฒน ไชยจำรวณช

เรยบเรยง : อรณวนำ สนกะวำท

ภำพ

: เขม

ทศน

ปำลเ

ปรม

สชวตนกศกษารฐศาสตรมคนบอกวาถาจะเขารฐศาสตร ม.ธรรมศาสตร ตองอานหนงสอประวต­

ศาสตร เรากไปหาอาน เลมแรกคอ สายธารประวตศาสตรประชาธปไตย ของอาจารยสธาชย (ยมประเสรฐ) บางบทกรสกรวม บางบทกอานไมคอยรเรอง ขอมลเยอะ กอานสลบกบหนงสอของอาจารยเสกสรรค (ประเสรฐกล) อยาง มหาวทยาลยชวต ซงเคยอานตอน ม.5 แลวรสกวาเท กคดวาการมาเรยนคณะรฐศาสตรทธรรมศาสตรกคงเหมอนกบหนงสอทเราเคยอาน มความเปนการเมอง นาตนเตน เดกมความคด มบรรยากาศของการถกเถยง พอมเหตการณทางการเมองคนกจะคยกน ตอนป 1 ไฟแรงมาก แตพอเขามาจรงๆ กผดหวง ไมเหนคยเรองการเมองกนเลย ไมเหนออกมาประทวงกนเลย

ตอนป 1 มเวลาวางมาก เรากหากจกรรมท�า เรมรจกกลมกจกรรมการเมอง เพอนชวนไปเขยนปายผางาน 4 ปรฐประหาร กไดเรยนรวาเขาคดอะไรกน เราสนกทไปแลวมเพอน แตในทางความคดคงยงไมใช คอเราไดเหนการท�างานเปนขบวน ไดวธการแตไมไดความคด กเลยออกมาอยกบกลมอนๆ มการอานหนงสอแลวเอามาเลามาถกเถยงแลกเปลยนกน แตกจะโดนกลมทชอบเคลอนไหวตอวาวาเราไมท�าอะไร เรากจะตอบกลบไปวาพวกเขากดแตออกไป (ประทวง) แตไมท�างานทางความคด

เหตการณ 14 ตลา?40 ป... นานแลวนะ จะรสกรวมไดหรอเปลาละ คอถาไปโปรยดอกไมเพอ

ร�าลกเหตการณกไดอย แตตอนนรสกรวมกบเหตการณอยางเชนแกสพษทซเรยมากกวา คอคดวาประวตศาสตรระยะใกลมนมอทธพลมากกวา ไมใชวามองวาอดตไมส�าคญ แตไมรจะจมกบอดตไปท�าไม เราแกไขอดตไมได แตเรารบ แรงบนดาลใจ ใหเราขบเคลอนอะไรตอไป ไมจ�าเปนตองไปเหมอนเขา เราคดจะท�าอะไรเพอคนอนเหมอนกน ไมงนจะไปมอบเหรอ

ครงแรกทรบรคอไดดหนง “14 ตลา สงครามประชาชน” (คนลาจนทร) รจกจากภาพยนตรกอนจะรจกจากแบบเรยน พอเรยนชนมธยมถงจะไดลงรายละเอยด กเรมอานหนงสอทมนเปนทางการมากขน จากเมอกอนอานวรรณกรรม เรมเปลยนเปนบทความ เปนหนงสอพมพ เรมอานจรงๆ กชวงเขามหาวทยาลยป 1 เดกทเรยนรฐศาสตรสวนใหญพอเขามาป 1 จะเรมรจกหนงสอฝายซาย รจกมารกซ เลนน ตนเตน มนเท วนงาน “รบเพอนใหม” กจะมการเปดวดโอเหตการณ 6

228

40 ป 14 ตลา

ตลา 19 ใหดกลางสนาม มการตงค�าถามวาใครฆา พอจากนนมการชมนมทาง การเมองอะไรกจะไปรวมกบเขา แตพอขนป 3 กเรมหยดวงตามมอบ กลบมาอานหนงสอ แลวกไมไดไปรวมอะไรกบใคร กกลายเปนมคนถามเราวา เราไมแครประชาชนแลวหรอ คอเรากมเหตผลของเรา มนเปนกจกรรม แตไมใชกจวตรหลกของชวต

นกศกษากบบทบาททางการเมองไมคอยไปวจารณอะไรกบเขามาก เรารสกเคารพการตดสนใจของคนอน

มากขน เราไมไปบอกเขาวาเฮยอยางนนไมด อยางนผด เราไมรวาเขาเจอประสบการณอะไรบาง แตละคนกมประสบการณตางกน ฝากไดไหม ฝากไปบอกคนรนตลาหนอยวา อยาเรยกรองใหเดกท�าอะไรใหพวกคณมาก เดกยคนมนเหนโลกคนละโลกกน คอยคนนเราไมรวามชาวบานมใครมาเรยกรองใหนกศกษาออกมาท�าอะไรหรอเปลา เราเกดไมทน แตทกวนนเวลาเราไปมอบเราไดยนแตค�าถามวานกศกษาหายไปไหน พลงนกศกษาหายไปไหน เมอกอนเรากเคยคดวานกศกษาควรจะออกมากบพนองเวลาเขาประทวง แตตอนนเรารสกวาจะไปเรยกรองท�าไม แตละคนกมชดประสบการณมอะไรทท�าใหตดสนใจไมเหมอนกน การไปชวยพนองไมจ�าเปนตองไปมอบ ไปท�าอยางอนกไดมากมาย หลายคนอาจจะยงตดตาภาพ 14 ตลา วานกศกษาจะตองมาชวยประชาชนเวลาไปมอบเทานน ท�าใหเอามาตดสนเดกสมยนวาไมกระตอรอรนทางการเมอง กลายเปนวาการเมองมแคเรองการเคลอนไหวบนทองถนน

หลำยคนยงตดตำภำพ 14 ตลำ วำนกศกษำจะตองมำชวยประชำชนเวลำไปมอบ ท�ำใหเอำมำตดสนเดกสมยนวำไมกระตอรอรนทำงกำรเมอง กลำยเปนวำกำรเมองมแคเรองกำรเคลอนไหวบนทองถนน

229

40 ป 14 ตลา

บทบาทในอนาคตอยากเอาเรองคนเลกๆ มาเขยนมาถายทอด ใหคนตวเลกๆ ไดพดหรอ

มพนทมากขน นคอ “การเมอง” ในแบบของเรา แตถาถามถงความคาดหวง เกยวกบสภาพการเมอง เราไมหวง ไมฝน แคไมอยากใหมคนตาย ฝนวาการเคลอนไหวแบบ 14 ตลาจะไมใชทางเลอกหลกหรอทางเลอกสดทาย แตอยากเหนการมสวนรวมทางการเมองในแบบของแตละคนเอง แบบทไมจ�าเปนตองมาอดขาว อดน�า ตากแดดตากฝน และเสยงตาย

เชนนนแลวจะจดวางประวตศาสตร 14 ตลา ไวตรงไหนในหองสมดวรรณกรรม n

230

40 ป 14 ตลา

ของขวญ

ทอดสะพานเชอมกาลเวลาได ทอดหวใจพเกาเขารบขวญ ครงลาสดครงทหนงหากถงกน กเชอมวนเชอมเวลาเชอมราตร รองเรยกใหเขาเหนวาเปนมปนษย เดนสะดดดบจตเพราะผดผ ฆาทนอกรววงระฆงต แมคเคยเวลลกยมพราย ขามศพกศพกครบสตร ยมทตสวมหนากากกหลากหลาย มบาลไวเลยงไมเอยงอาย จนกลายเปนมาตรฐานแหงการเมอง สบสตลามาตงฉาก สวมหนากากความดเปนสเหลอง พรมน�าค�าขลงมลงเมลอง ยกเมองใหเขาไมเอาไว เสยเลอดเสยเนอเพราะเชอถอ พระรวงพระลอกกราบไหว เสาหลกหลายตนกวนไป กวาจะไดหลกแทกแปรปรวน หลกตลามาตลอดไมปลอดยกษ หลกพฤษภาเกดตระหนกกระอกกระอวล หลงหาสามถามใจไมเรรวน เรมกระบวนการคดไมผดทาง จะฉลองกนกปดทงนน เปนของขวญชวดไมถหาง ชวยเลกยดพฤตกรรมทอ�าพราง กแผวทางถางใหมใหเทยนนอย ขอขอบคณวรธรรมทน�าหนา โปรดอยาลาหรอระยอจนทอถอย สสบปผนผานไมนานคอย เลมเทยนนอยเพมดวงเปนปวงชน อนาคตสงคมคงสมสวน หากขบวนจดเตมและเขมขน เพยงพเกานองใหมรบใชชน บรรลผลแหงฝนอนนตกาล.

จกรภพ เพญแขนอกราชอาณาจกรไทย

1)ปญหาชนชนกบการปฏวตกระฎมพ15 ปกอน ในโอกาสครบรอบ 25 ปเหตการณ 14 ตลาฯ พ.ศ. 2516 อาจารย

ชยวฒน สถาอานนทไดชกชวนผมไปกลาวน�าการเสวนาในงานปรดเสวนาครงท 2/2541 ทสถาบนปรด พนมยงค ซอยทองหลอ ถ. สขมวท ในหวขอ “25 ป 14 ตลาฯ 25 ปของอะไร?”

ทานทคนกบงานของศาสตราจารย Benedict Anderson แหงมหา - วทยาลยคอรแนลอาจทราบวา ครเบนเหนวาการลกฮอของนกศกษาประชาชนเพอโคนเผดจการทหารอาญาสทธเมอ 14 ตลาคม พ.ศ. 2516 เปรยบเสมอน “การปฏวต (กระฎมพ) 1789” ของไทย1 ในโอกาสดงกลาวนอกจากเตรยมเนอหาไปพดแลว ผมจงคนอานทบทวนและท�าโนตยอบทความสน เรอง “The Notion of Bourgeois Revolution” ของ Perry Anderson บรรณาธการ New Left Review และปญญาชนฝายซายชอดงผเปนนองชายของครเบน ซงตพมพในหนงสอรวมบทความ English Questions (1992) ของเขาไปดวย2

ใตเลนสการปฏวตกระฎมพ (Under the Optic of a Bourgeois

Revolution)เกษยร เตชะพระ

1Benedict Anderson, “Murder and Progress in Modern Siam,” The Spectre of Comparisons: Nationalism, Southeast Asia and the World (London and New York: Verso, 1998), p. 182. ประโยคดงกลาวมขอความตอไปน: “หากเราคดถง พ.ศ. 2516 ในฐานะ ค.ศ. 1789 ของสยามแลว เรากจะสามารถมองชวงเวลาหลงจากนนทงหมด (จนถงปจจบน – หมายถง ค.ศ. 1990 ปทพมพครงแรก) ภายในกรอบของเลนสเดยวได – นนคอเลนสแหงการตอสของชนชนกระฎมพเพอพฒนาและค�าจนอ�านาจการเมองใหมของตน (ซงสถาปนาขนในรปแบบระบบรฐสภา) เบองหนาภยคกคามจากทงฝายซายและฝายขวา, จากภาคประชาชน, และกลไกรฐ”

2Perry Anderson, “The Notion of Bourgeois Revolution,” English Questions (London and New York: Verso, 1992), pp. 105–118.

15 ปผานไป ผมยอนมาอานโนตยอและบทความดงกลาวใหม กยงเหนความสมสมย ชวยเกาทคนในใจ โดยสอดรบกบโจทยขอสงสยปจจบนหลายประการ

เรมจากค�าถามขอโตแยงเกยวกบลกษณะของความขดแยงทางการเมองปจจบน ท ส.ว. ค�านณ สทธสมาน (เหลองขนานแทและดงเดมสงกดพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย) มรวมกนอยางนาอศจรรยใจกบ ผศ. ดร. ปนแกว เหลองอรามศรแหงคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม (ผยมรบจากใจเมอใครแซววาทานนาเปลยนนามสกลเปน “แดงเจดจรส” แทน)

ถงเหนทางการเมองแตกตางตรงขามคนละขวกน แตทงสองทานสงสย ตรงกนอยางหนง คอไมเชอไมเชอวาความขดแยงทางการเมองเสอสปจจบนมลกษณะเปนความขดแยงทางชนชน เชน ระหวางชนชนน�าเกา vs. นายทนใหญ หรอระหวางคนชนกลางฐานะด-ปานกลางในเมอง vs. คนชนกลางระดบลาง ในหวเมอง-ชนบท3

ทงสองทานเถยงหวชนฝา ยนกระตายขาเดยววาไมจรง ไมจรง มคนสงกดชนชนตางๆ อยในทงสองสสองฝายนนแหละ มนแยกชนชนขาดกนไมได จรงๆ แลวเปนความขดแยงเรองอนตางหาก ไมใชเรองชนชน

ผมคดวาบทความของ Perry Anderson ทเอยถงขางตนมประเดนชวยแกปมในใจนไดบาง

Perry ชวา หากดในสายคดมารกซสต ความสมพนธระหวางนกคดสายนกบแนวคด “การปฏวตกระฎมพ” มความยอกยอนลกลนแปลกด กลาวคอ:

• คารล มารกซ (ค.ศ. 1818–1883) กบเฟรเดอรค เองเกลส (ค.ศ. 1820–1895) สองปรมาจารยผกอตงส�านก ไดเขารวมตอสและ/หรอสงเกตการณในการปฏวตกระฎมพระลอก ค.ศ. 1848 ในนานาประเทศยโรป เชน ปรสเซย, ฝรงเศส, อตาล, ฮงการ, ออสเตรย, โรมาเนย ฯลฯ ซงลวนพายแพลมเหลว ไมอาจแทนทระบอบกษตรย/สมบรณาญาสทธเดมดวยระบอบสาธารณรฐได

3ค�านณ สทธสมาน, “ปลาทฝงเดยวกน,” ผจดการออนไลน, 18 ม.ค. 2552, http://www.manager.co.th/Daily/ViewNews.aspx?NewsID=9520000005716; และ ปนแกว เหลองอรามศร, “‘ปนแกว’ ยกงานวจยโตแนวคด ‘คนชนกลางระดบลาง’ ชเสอแดงเปนพหลกษณ ขามชนชน,” ประชาธรรม, 5 ก.ย. 2554, http://www.prachatham.com/detail.htm?code=i1_05092011_01.

234

40 ป 14 ตลา

• แตพอเกดการปฏวตกระฎมพระลอกถดไปและประสบความส�าเรจในระหวางครสตทศวรรษ 1850–1870 (ไดแก การรวมชาตอตาล, สงครามกลางเมองอเมรกน, การปฏรปเมจในญปน และการรวมชาตเยอรมน) พอเจาประคณทงสองกลบหวงพะวงถงแตการปฏวตสงคมนยมทยงไมมา ไมคอยไดตดตามศกษาคนควาการปฏวตกระฎมพรวมสมยเหลานจรงจง

• เอาเขาจรงมารกซใชแนวคด “การปฏวตกระฎมพ” ชดถอยเตมค�านอยครงมาก และเฉพาะในงานเขยนยคตน เวลากลาวถงสงครามกลางเมองในองกฤษ, การปฏวตฝรงเศส และการตอสทจะเกดตามมาในเยอรมนเทานน

• พวกมารกซสตทใชแนวคด “การปฏวตกระฎมพ” อยางเปนเรองเปนราวจรงจงครงแรกคอ มารกซสตรสเซย (เพลคานอฟ, เลนน) เพอวพากษและปฏเสธแนวทางนารอดนค (populism สไตลรสเซย มงปลกระดมชาวนาในชมชนเลยงตนเองพงตนเองกอนทนนยม ใหลกฮอโคนระบอบเกาของพระเจาซาร ท�าการปฏวตสงคมนยมรสเซยทนท โดยโดดขามขนตอนการพฒนาทนนยม เพอเขาสสงคมคอมมวนสตชาวนาโดยตรง) โดยเพลคานอฟกบเลนนยนกรานวา การปฏวตรสเซยตองเปนการปฏวตกระฎมพ แมจะน�าโดยชนชนกรรมกรกตาม (ซงในทสดกไมปรากฏเปนจรงในประวตศาสตร รสเซยปฏวตตอเนองเขาสสงคมนยมรวดเดยวทนท ตามทฤษฎปฏวตถาวรของทรอตสก กอนจะหยดชะงกคางกลางคนและยอมท�า “สงคมนยมในประเทศเดยว” ภายใตสตาลน แตนนมนอกเรองตางหาก...)4

• ประเดนอยตรงแนวคด “การปฏวตกระฎมพ” ทถกน�าไปใชในววาทะ มารกซสตรสเซย vs. นารอดนคน ไมใชเพอคดเรอง “การปฏวตกระฎมพ” โดยตวมนเอง แตเพอคดเรองลทางความเปนไปไดของ “การปฏวตชนชนกรรมาชพ” อนเปนประเดนใจกลางของววาทะตางหาก “การปฏวตกระฎมพ” ถกหยบยกมาอภปรายเพยงในฐานะดานลบดานกลบของ “การปฏวตชนชนกรรมาชพ” เทานนเอง ผลกคอ แนวคด “การปฏวตกระฎมพ” ทปรากฏในววาทะจงเปนแคเงาดานกลบของโมเดล “การปฏวตชนชนกรรมาชพ” และถกทกทกวา “การปฏวตกระฎมพ” กยอมมโครงสรางสอดรบคลองจองกบ “การปฏวตชนชนกรรมาชพ” นนแหละ กลาวคอ:

4ผสนใจโปรดอาน Isaac Deutscher, The Unfinished Revolution: Russia 1917-1967 (New York: Oxford University Press, 1967).

235

40 ป 14 ตลา

การปฏวตชนชนกรรมาชพ = ชนชนนายทนอตสาหกรรม ประจญบานกบ ชนชนกรรมกรในโรงงาน ฉนใด

การปฏวตกระฎมพ (เงาดานกลบของการปฏวตชนชนกรรมาชพ) = ชนชนเจาทดนศกดนา ประจญบานกบ ชนชนนายทนอตสาหกรรม ฉนนน

• เมอสนสงครามโลกครงทสอง บรรดานกประวตศาสตรมารกซสตนานาประเทศกพากเพยรศกษาคนเขยนประวตศาสตร “การปฏวตกระฎมพ” ในประเทศตน และกประสบกบปญหาคลายกน คอไมเจอเหตการณปฏวตกระฎมพแหงชาตท “ชนชนเจาทดนศกดนา ประจญบานกบ ชนชนนายทนอตสาหกรรม” แบบเพยวๆ ชดๆ เลย มแตขอมล/ภาพรวมทชนชนตางๆ ปนเปอนคละเคลาอยทงสองฝายลกลนกนไปหมด

ฉะนน เอาเขาจรง สงท ส.ว. ค�านณและอาจารยปนแกว (รวมทงอดตนายก-รฐมนตรอภสทธ เวชชาชวะ, อดตนายกรฐมนตรอานนท ปนยารชน และ ม.ร.ว. สขมพนธ บรพตร among others5) รองแยงลกษณะชนชนของความขดแยงทางการเมองไทยปจจบน วาไปแลวกไมตางกบ และเปนการรองซ�า สงทนกประวต-ศาสตรอนรกษนยม Hugh Trevor-Roper ขององกฤษรองแยง Christopher Hill, และ Alfred Cobban, Francois Furet, Denis Richet ของฝรงเศสรองแยง Albert Soboul มากอนแลวนนเอง

2)ลกษณะเดนรวมเชงโครงสรางของการปฏวตกระฎมพ4ประการแทนทจะยดตดกบแนวคด “การปฏวตกระฎมพ” แบบ 2 ชนชนประจญบาน

(เจาทดนศกดนา vs. นายทนอตสาหกรรม) ของมารกซสตรสเซย (เพลคานอฟ, เลนน) อนเปนเงาดานกลบของ “การปฏวตชนชนกรรมาชพ” Perry Anderson เสนอใหสรางแนวคดทฤษฎวาดวย “การปฏวตกระฎมพ” ขนมาใหม ทครอบคลมกรณการปฏวตใหญ 8 ครง ใน 7 ประเทศ ชวง 4 ครสตศตวรรษ (ดตารางท 1 ประกอบ)

5อางถงใน เกษยร เตชะพระ, “ไพรกบอ�ามาตย: ปศาจวาทกรรม,” มตชนรายวน, 2 เม.ย. 2553, น. 6; และด “Thai PM Abhisit Vejjajiva interviewed by Al Jazeera [VIDEO],” Global-Report, 21 March 2010, http://www.global-report.com/pattaya/a385521-thai-pm-abhisit-vejjajiva-interviewed-by-al-jazeera-video; Haseenah Koyakutty, “A royalist speaks in Thailand,” Asia Times Online, 24 March 2010, http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/LC24Ae02.html.

236

40 ป 14 ตลา

จากน เขาสรปลกษณะเดนรวมเชงโครงสรางของการปฏวตกระฎมพ เหลานออกมา 4 ประการ ไดแก

1) ความสมพนธทด�ารงอยรวมกนไดยาวนานระหวางระบบศกดนากบระบบทนนยมในระยะผาน ฐานรวมของระบบทง 2 คอตางเปนระบบทรพยสนเอกชนเหมอนกน (ตวเปรยบตางคอความแตกตางขดแยงระหวางระบบทนนยมกบสงคมนยม หรอระหวางระบบทรพยสนเอกชนกบระบบทรพยสนสงคม) เพราะฉะนนจงเปนไปไดทชนชนเจานายขนนางกบชนชนกระฎมพจะตดตอสมพนธแบบอ�านวยประโยชนซงกนและกน กระทงรอมชอมปรองดองกนแบบอนทรยภาพ (เขากนได พงพาอาศยกน ท�างานคลองจองสอดรบกน ราวอวยวะรวมองคาพยพเดยวกน) - นคอเหลาปจจยทมาประชมกนก�าหนดการปฏวตกระฎมพจาก เบองบน (the overdetermination of bourgeois revolution from above)

2) ระยะผานจากระบบศกดนาไปสระบบทนนยมไมเคยเปนแคเรองความสมพนธสองขวสองขางระหวางชนชนเจานายขนนางกบชนชนกระฎมพเลย เพราะระบบศกดนายอมตองมชนชนชาวนาทไมไดถอครองทดนเปนกรรมสทธในชนบทใหชนชนเจานายขนนางเจาของทดนไดขดรดคาเชา ในทางกลบกน ระบบทนนยมกยอมตองมกรรมกรรบจางไรสมบตใหนายจางกระฎมพขดรดแรงงานรบจางสวนเกนไปเปนก�าไร ฉะนน มวลชนชาวนาชนบทกบกรรมกรในเมองจงด�ารงอยขางลางคขดแยงเจานายขนนาง vs. กระฎมพ ประดจกระสายยาของความขดแยงทางสงคมททนนยมเปดปลอยออกมา วกฤตการปฏวตกระฎมพจงไมอาจเปนการดวลเดยวระหวางชนชนเจานายขนนาง vs. ชนชนกระฎมพสองตอสองได เพราะโดย

First Circle Second Circle

• The Dutch Revolt of 1566

• The Puritan/English Revolution War of 1640-60 & The Glorious Revolution of 1688-89

• The American Revolution of 1776

• The French Revolution of 1789

• The Italian Resorgimento of 1815–70

• The American Civil War of 1861-65

• The Meiji Restoration of 1868

• The Unification of Germany of 1871

ตาราง1:PerryAnderson’slistofBourgeoisRevolutions

237

40 ป 14 ตลา

โครงสรางมนจะตองเกดความสมพนธสามเสาสเสากบชาวนาและกรรมกรอยแลวเสมอ กลาวอกนยหนง มวลชนชนลางยอมปรากฏตวพวพนนวเนยในการเคลอนไหวเปลยนแปลงทางการเมองจากสงคมศกดนาไปสสงคมทนนยมเสมอ - นคอเหลาปจจยทมาประชมกนก�าหนดการปฏวตกระฎมพจากเบองลาง (the overdetermination of bourgeois revolution from below)

3) ชนชนนายทนอตสาหกรรมโดยธาตแทเปนแคคนกลมนอย ยงทนนยมพฒนาไป ยงสะสมทน ทนยงจะรวมศนยและนายทนใหญกมจ�านวนหดเลกนอยลงเรอยๆ ฉะนน ล�าพงชนชนนายทนอตสาหกรรมลวนๆ จงท�าปฏวตกระฎมพไมได แคบเลกไป ตองลากดงเอาขบวนทพมวลชนนอกชนชนตนไปรวมดวยใหมน�าหนก ขบวนทพมวลชนกระฎมพทวาประกอบดวย (ก) กลมผประกอบวชาชพ นกบรหาร ชางเทคนค ทมสภาพชวตแบบกระฎมพ และ (ข) นายทนนอยชนชนตางๆ ซงลากเสนพรมแดนแบงแยกจาก (ก) ไดไมชดเจน แตกตางกนในเชงปรมาณมากกวาคณภาพโดยเฉพาะในหมผประกอบการรายยอย สรปกคอ เนอในของชนชนกระฎมพเละตมเปะหลากหลายมาก ไมกลมกลนเกาะกลมเปนเนอเดยวชดเจนเหมอนเจานายขนนางหรอกรรมกร โครงสรางขางในของชนชนกระฎมพนไมเปนระบบระเบยบ ผดเพยนจากแบบแผนปกตเสมอ - นคอเหลาปจจยทมาประชมกนก�าหนดการปฏวตกระฎมพจากภายใน (the overdetermi-nation of bourgeois revolution from within)

4) แบบวถการผลตทนนยมจ�าตองมรฐชาตมาสรางสภาพบงคบใหเกดการผลตซ�าตวมนอยางมเสถยรภาพเหนอดนแดนแวนแควนหนงๆ ตราบใดทยงตองมรฐชาตท�าหนาทนให ชนชนกระฎมพกมกจะโผลมาเปนคแขงแกงแยงอ�านาจทรพยากรกบชนชนเจาสมบตในรฐอน การปฏวตกระฎมพจงมพลวตจะน�าไปสการเผชญหนาและขดแยงกบอรแวดลอมภายนอกเสมอ - นคอเหลาปจจยทมาประชมกนก�าหนดการปฏวตกระฎมพจากภายนอก (the overdetermination of bourgeois revolution from without)

โดยสบเนองจาก 1) แบบแผนปรพรนของระบบศกดนาจากเบองบน 2) การด�ารงอยของชนชนผถกขดรดทงหลายทมอาจคาดการณไดลวงหนาจากเบองลาง 3) ททรรศนองคประกอบทผสมปนเปภายในของชนชนกระฎมพเอง และ 4) แรงกดดนแกงแยงชวงชงของรฐคแขงจากภายนอก เหลานท�าใหธาตแทของการปฏวตกระฎมพไมแนนอนลงตว มนไมเคยเปนเสนทางสายตรงทเดนโดย องคประธานการปฏวตชนชนเดยวเลย ในสภาพเชนน ขอยกเวนทงหลายจงกลายเปน

238

40 ป 14 ตลา

กฎเกณฑ (คดเผอไวไดเลยวามนออกนอกกฎเสมอ) ทก ๆ การปฏวตกระฎมพจงถอก�าเนดขนเปนลกเถอนนอกสมรสทงสน

3)เงอนไขและลกษณะของการปฏวตกระฎมพทเปลยนไปในประวตศาสตร

ระยะหลายปหลงน ในบรรดากลมนกวชาการทสนใจศกษาการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ในเชงภมปญญาสาธารณะ (ศกษาหาความรเพอแสวงทางออกเชงปฏบตแกสงคมการเมองทก�าลงเผชญวกฤตอบตน แลวน�าเสนอตอสาธารณชนโดยรวม) ยอมไมมใครเกน “คณะนตราษฎร” แหงมหาวทยาลยธรรมศาสตร

การศกษาการเปลยนแปลงการปกครอง 2475 ของคณะนตราษฎรมลกษณะเดนนาสงเกตบางประการดงน กลาวคอ:

1) ถอการเปลยนแปลงการปกครอง 2475 เปนกรณ “การปฏวตกระฎมพ” ของสยาม (ซงยงตดขดคางคา ไมแลวเสรจสมบรณ)

2) ถอการปฏวตฝรงเศส ค.ศ. 1789 และกระบวนการสบเนองทางการเมองและกฎหมายหลงจากนน เปนตวแบบ/แบบอยาง (model) ในการเปรยบเทยบ

3) ใชวธการศกษาแบบนตศาสตรเปนหลกขณะทองคความรและวธการศกษาทางนตศาสตรมความส�าคญอยแลว

โดยทวไป และจ�าเปนคบขนยงขนในสถานการณรฐประหารและตลาการธปไตย (judicial rule) หลายปหลงน อกทงกเปนทเขาใจไดวาการศกษาแบบนตศาสตรเปนความถนดสนทดเชยวชาญของคณาจารยนตราษฎรทไดอบรมฝกฝนมา โดยเฉพาะ แตกระนนกเหมอนแขนงความรและวธการศกษาทงหลายทงปวง มนยอมเปนเครองมอทมสมรรถนะเหมอนกรอบแวน/แวนขยายสองโลก กลาวคอมนอาจชวยขบเนนใหเหนบางสวนชดขน แตอาจเหนบางสวนลางเลอนลง มนอาจชวยใหเหนบางสงทอยในกรอบ แตอาจท�าใหไมเหนหรอมองขามผานเลยสงอนทอย นอกกรอบนนไป ดงทผมไดตงขอสงเกตเปรยบเทยบวธการศกษาแบบนตศาสตรกบรฐศาสตรขนตนบางประการในงานเสวนา “วทยานพนธสนทนา นต-รฐศาสตร” ทจดรวมกนระหวางคณะรฐศาสตรกบคณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร เมอ 15 มนาคม ศกน (http://www.polsci.tu.ac.th/direk/view.aspx?id=66; ดตารางท 2 ประกอบ)

239

40 ป 14 ตลา

ขอคดของ Perry Anderson ทปรากฏในบทความ “The Notion of Bourgeois Revolution” (มทมาจากค�าบรรยายของเขาทมหาวทยาลยเคมบรดจ ประเทศองกฤษ เมอเดอนมนาคม ค.ศ. 1976) มสวนชวยใหเหนความขอนชดเจนขน เพราะมนจดวางการปฏวตฝรงเศส ค.ศ. 1789 และโดยนยสบเนองยอมรวมทงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ของสยาม ลงในแบบแผนและบรบทเงอนไขทววฒนเปลยนแปลงไปของการปฏวตกระฎมพโดยทวไป ทงในทางแนวคดทฤษฎและประวตศาสตรเปรยบเทยบ

Perry แบงการปฏวตกระฎมพ 8 กรณ 4 ครสตศตวรรษทเขาคนคด เปรยบเทยบออกเปน 2 ยค หรอ 2 วงจรใหญ ตามบรบทเงอนไขทางเศรษฐกจสงคมทเปลยนแปลงไป (ดตารางท 1 ประกอบ)

นตศาสตร รฐศาสตร

• ศกษาแนวคด, นยาม, ตรรกะความสมพนธทเปนเหตเปนผลของตวบทกฎหมาย, ศกษากฎหมายในฐานะทมนเปนวาทกรรม ตามความหมายรากศพทของ discourse คอ [dis + correre] หรอ [ไม+วง] กลาวคอ กฎหมายเสมอนเปนเครองมอส�าหรบจบเกาะยดกม(grasp, capture) ความเปนจรง ใหมนหยดวง หยดนงเสย จะไดวนจฉยและตดสนมนไดมนคงแนนอนชดเจนนนเอง; นตศาสตรมงศกษาเครองมออนน, จงคอนขางมลกษณะ technical, practical มาก

• ศกษาประสบการณอนเกยวเนองกบอ�านาจ the Who, What, Whence, How & Why of Power, พยายามตวงกวางออกไปจากตวบทกฎหมาย ดบรบทเงอนไข, พฒนาการ, การเคลอนไหว, พลวต, กล มพลง ทเกยวของ, ความขดแยง, เหตปจจยเชอมโยง ฯลฯ หากบอกวาโครงสรางบญญตของกฎหมาย คอ [If...องคประกอบสวนเหต, then…ผลในทางกฎหมาย] แลว รฐศาสตรกสนใจตงค�าถามเกยวกบบรบทแวดลอมหรอเหตปจจยทมาขององคประกอบสวนเหต, และผลกระทบสบเนองแผกวางไกลออกไปจากผลในทางกฎหมาย

เทยบกนแลว ในวงสงคมศาสตรดวยกน รฐศาสตรและสงคมวทยาการเมองจงอาจชวยใหเขาใจอ�านาจได แตมประโยชนใชสอยเชงปฏบตในกระบวนการปฏรปเปลยนอ�านาจแปลงระบอบนอยกวา ดงปรากฏวาในยคปฏรปเปดประเทศรบเศรษฐกจโลกาภวตนของจน สาขาสงคมศาสตรทกลายเปนทนทางวฒนธรรมส�าคญ และนกสงคมศาสตรทเลอนขนเปนปญญาชนชนน�าของจน ไดแก นกเศรษฐศาสตรและนกนตศาสตร ไมใชนกรฐศาสตรและนกสงคมนยม (He Qinglian)

ตาราง2:ขอสงเกตเกยวกบวธศกษานตศาสตรvs.รฐศาสตร

240

40 ป 14 ตลา

1) วงจรแรกระหวางครสตศตวรรษท 16-18 ซงเปนยคกอนการปฏวตอตสาหกรรม ทนนยมสวนใหญยงเปนทนกสกรรมหรอทนพาณชยเทานน การปฏวตกระฎมพในวงจรน (ซงรวมทงการปฏวตฝรงเศสป 1789) จะมลกษณะเดนรวมกนดงน:-

• ชนชนเจาทดนพาณชยและผกวางขวางกระฎมพท�าพนธมตรการเมองกบชนชนลาง ชาวนา พอคา หตถกรได

• ชค�าขวญเสรภาพ เสมอภาค ภราดรภาพ• มวลชนคนชนลางยากไรในเมองมบทบาทลกฮอตอสเขาลยชนกบอ�านาจ

เกาอยางดเดอดแขงขน การรกโจมตทางการเมองของมวลชนมบทบาทในการปฏวตเปลยนแปลงโดดเดนเหนอพลวตทางเศรษฐกจของทนซงยงออนแออย

2) วงจรทสองในครสตศตวรรษท 19 เปนยคการปฏวตอตสาหกรรมแลว ทนกลายเปนทนอตสาหกรรมซงขดแยงเผชญหนาโดยตรงกบกรรมกรในกระบวนการผลต ทนกบแรงงานเรมแบงแยกขดแยงปฏปกษ นบวนสองฝายเชอมตอเปนแนวรวมพนธมตรยากขนทกท การปฏวตกระฎมพในวงจรน (อาจจดการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 เขาขายวงจรหลงนได) จะมลกษณะเดนรวมกนดงน: -

• สตรปฏวตแบบจาโคแบงทใหท�าพนธมตรระหวางชนชนเจาสมบตกบชนชนลางในการลกฮอขนสกบอ�านาจเกาใชไมไดอกตอไป พนสมย ดวยฐานะเชงโครงสรางและผลประโยชนเชงชนชนทแปลกแยกแตกตางขดแยงกนชดเจน, มวลชนคนชนลางยากไรในเมองกลายเปนภยคกคามตอทรพยสนเอกชนของทนและความสงบเรยบรอยทางเศรษฐกจสงคมมากกวาแนวรวมปฏวตทางการเมอง, ฉะนนการปฏวต ค.ศ. 1848–1849 จงลมเหลวทวยโรป นบเปนเสนแบงยคสมยสองยคของการปฏวตกระฎมพออกจากกน6

• กลายสภาพเปนการปฏวตจากเบองบน (Révolution d’en haut แทนทจะมลกษณะเปนการปฏวตจากเบองลางทมวลชนยากไรลกฮอเขาท�าเองดงใน ยคแรกหรอ Révolution d’en bas) การปฏวตยคสองนไมกอใหเกดความคด

6ด Eric Hobsbawm, “Chapter 16 Conclusion: Towards 1848,” The Age of Revolution 1789-1848 (New York: The New American Library, Inc., 1962), pp. 349–62; and Eric Hobsbawm, “Part One: Revolutionary Prelude Chapter 1 The Springtime of Peoples,” The Age of Capital 1848–1875 (New York: The New American Library, Inc., 1979), pp. 3–23.

241

40 ป 14 ตลา

การเมองใหมใดๆ ทคบหนาไปไกลกวาของเดมในการปฏวตกระฎมพยคแรก (i.e. เสรภาพ เสมอภาค ภราดรภาพ) ความวนวายจลาจลของมอบเกดนอยมาก มความรนแรงบาง แตเปนลกษณะจดกองทพประจ�าการกรธาเขารบพงกนอยางเปนระเบยบแบบแผนมากกวา (อาท สงครามกลางเมองอเมรกน, กบฏบวรเดช) มการน�าทางทหารและตดอาวธสงครามแบบอตสาหกรรมในการปฏวต

• อดมการณหลกขยบยายไปส “ชาต” ไมใช “สงคม”, ค�าขวญหลกกลายเปน “เพอชาตกบอตสาหกรรม”

• อ�านาจและพลวตทางเศรษฐกจของทนทงในประเทศและระหวางประเทศเปนตวนอมน�าการเปลยนแปลงปฏวตมากกวาการรกโจมตทางการเมองของมวลชน

4)ค�าถามทงทายหากน�าขอคดเหลานมาพจารณาเปรยบเทยบกบปจจบน ค�าถามทนาถาม

กคอ:• ใชไหมวามวลชนคนชนลางยากไรในเมอง (เสอแดง) ถกมองอยางระแวง

ระไววาเปนภยคกคามตอทน มากกวาแนวรวมของทน?• ใชไหมวาไมมเงอนไขทางเศรษฐกจสงคมใหสรางพนธมตรอนยงยน

ระหวางชนชนนายทนกบกรรมกรและมวลชนคนชนลางยากไรในเมองอกตอไป?• แลวอะไรคอเงอนไขเศรษฐกจสงคมใหมของทนนยมทเปลยนแปลงไป

(จากยคทนนยมอตสาหกรรม) ในปจจบน ทงในระดบโลกและระดบประเทศ?ค�าถามและการหาค�าตอบเหลานนาจะชวยจดวางนตศาสตร รวมทงค�าถาม

และค�าตอบเชงกฎหมายมหาชนและรฐธรรมนญ ใหอยในบรบทเงอนไขของการพจารณาทางเศรษฐกจการเมองเปรยบเทยบเชงประวตศาสตรทกวางขวางรอบดานยงขน n

242

40 ป 14 ตลา

แมครบ แมรจกประชาธปไตยไหมผมเคยเรยนเมอกาลครงหนงเขาบอกวา “อ�านาจเปนของประชาชน”มนจรงหรอเปลาครบแม

ในขณะเราด�ารงชวตเผาพนธทงหลายคอเพอนพองสรรพสงจงลวนเสมอภาคและอ�านาจเปนของเราทกคนในตาวางเปลาของหญงชราสองมอเหยวยนรางบอบบางประชาธปไตยเปนอาหารมอหนงเพอความอมเอมไมเพยงเทานนตองอมเอมอยางทวถง และเปนธรรม

หากโลกนวางเปลาจากมนษยกรกอาจไมตองคดคนระบอบประชาธปไตยเพราะโลกนเตมไปดวยมนษยเราจงตองการประชาธปไตย

อาหารมอหนงพออมหน�าส�าราญบานหลงหนงพออยอาศยอบอนเสอผาทพรอมจะปกปองและใหความงดงามการรกษาพยาบาลอนทวถงเสรภาพ และสนตภาพปราศจากสงครามไมมบญชาจากพระเจา !มแตความตองการของประชาชน

แมครบ แมรจกประชาธปไตยไหม?แมบอกวา ประชาธปไตยคออาหารมอหนงมแตความตองการของประชาชนและไมมบญชาจากพระเจา !

ไมมบญชาจากพระเจาตลา ค�าลาว

40 ปทแลวเมอวนท 14 ตลาคม 2516 อนทจรงผมยงเปน “วน” อย ไปรวมชมนมแควนเดยว ไมไดร วมตอส อะไร แตวญญาณเสร เรยกรองสทธเสรภาพ ประชาธปไตย และความเปนธรรมในสงคม กถายทอดมาถงผม จนเขารวมขบวนการนกศกษาเมอเขาธรรมศาสตรในป 2517 แลวกเขาปาหลง 6 ตลาคม 2519 แมเปน “คนเดอนตลาหางแถว” แตอดมการณเดอนตลากฝงแนนตรงตรามาทงชวต เชนเดยวกบเพอนพองนองพทกคน

กระทง 7 ปทแลว เมอเกดรฐประหาร ผมคดคานทนท เพราะเชอมนวาอดมการณเดอนตลาไมยอมรบรฐประหาร ไมเหนดวยกบการปลกอดมการณกษตรยนยมลนเกน ปลกคลงชาต แตกประหลาดใจทเหน “คนเดอนตลาหวแถว” จ�านวนไมนอยรวมขบวน หรอเปนหวขบวน ขณะทคนเดอนตลาอกสวนแยกไปยนอกขาง “ทนสามานย” สกบ “ศกดนาลาหลง”

เกดอะไรกบอดมการณเดอนตลา ผมคงไมสามารถใหค�าตอบ เพยงอยากสะทอนความเหนและขอสงเกตจาก “ปลายแถว” บางเทานน

2 อดมการณกบมายาคตเกษยร เตชะพระชวา อดมการณเดอนตลาม 2 อยางอยดวยกน เกษยร

เขยนไววา เมอคารวะวรชน 14 ตลา เขาร�าลกถงสทธเสรภาพ เมอคารวะวรชน 6 ตลา เขานกถงความเปนธรรมในสงคม

ความเปนธรรมในสงคมในยคนนกคอลทธสงคมนยม แตหลงจากวกฤตสงคมนยมสากล และความพายแพของ พคท. อดมการณสงคมนยมกเลอน หายไป

ยอนหลงมองหนาคนเดอนตลาใบตองแหง

“แตกระนน ความใฝฝนถง ‘ความเปนธรรมในสงคม’ ยงคงด�ารงอย”ผมเชอมนวาอดมการณทงสองอยางยงอยในหมคนเดอนตลา กระนนสงท

เคยมองขามไปกคอ คนเดอนตลามชวตในอดมคตเพยงชวงสนๆ 3-4 ปในเมอง 4-5 ปในปา แลวอดมการณทมงหวงตงใจวาจะอทศทงชวตแมปลดปลงกพงทลายลงตอหนา เหลอแตความเควงควางวางเปลา เรายงมชวตตอหลงจากนนอก 30 ป ซงแตละคนกมวถของตน แลวแตใครไขวควาอะไรเปนทยดเหนยว

เมออานงานวจยของกนกรตน เลศชสกล “การรอฟนและการกอรางสรางตวของความเปนคนเดอนตลาฯ จาก ‘นกศกษาฝายซายผพายแพ’ ส ‘คนเดอน ตลาฯ’ นกตอสเพอประชาธปไตยแหงทศวรรษ 1970” ครงแรกกรสกขดใจ ท หกดบฉกหนา “พระเอกเดอนตลา” แตอานไปอานมากมหลายประเดนใหฉกคด โดยเฉพาะทชวา “คนเดอนตลา” รอฟนและกอรางสรางภาพขนใหมในงาน 25 ป 14 ตลานเอง หลงแยกยายกนไปประสบความส�าเรจ การกอรางสรางภาพพระเอกขนท�าใหเกดมายาคตวา “คนเดอนตลา” ตองมอดมการณเหมอนกน เปนบลอกเดยวจากลานโพธถงภพาน เมอเกดความขดแยงขนในป 2549 จงเปนทประหลาดใจวา ท�าไมเราคดตางคนละขว

กนกรตนยงชวา “คนเดอนตลา” ไดลบภาพความเปน “ซายจด” ของตวเอง ซงแมผมคนปากอยากแยงบางจด กยอมรบวา อทธพลความคดซายจดยงเหลออยในเพอนพองนองพจ�านวนไมนอยทงเหลองและแดง

ทจรงผมกตดลทธเหมา เพราะอยากเหมาวา คนเดอนตลาเปนทง “นกศกษาฝายซายผพายแพ” และ “นกตอสเพอประชาธปไตยแหงทศวรรษ 1970”

อาว ! ไหนวาจะยดอ�านาจรฐดวยก�าลงอาวธ ใช แตนนเปนผลจากกระแสโลกและความบบคนของสถานการณ ในแงจตวญญาณเราเรมจากรกเสรภาพ ประชาธปไตย และรกความเปนธรรม เพยงแตเขาขบวนแปบเดยว เพอนกเปดวทย สปท. (“เสยงประชาชนแหงประเทศไทย” ของพรรคคอมมวนสต) ใหฟง

ความเปนฝายซายแมแทรกซมอยในขบวนการนกศกษาหลง 14 ตลา แตประเดนทเราเคลอนไหวตอนนนคอ เรยกรองความเปนธรรมใหกรรมกร ชาวนา ปญหาปากทอง ไลฐานทพอเมรกา เหมองแรเทมโก ตอตานการกลบมาของเผดจการถนอม ฯลฯ ซงลวนไมใชประเดนสงคมนยม เปนประเดนประชาธปไตยและความเปนธรรม เพยงแตอดมการณสงคมนยมเขามาจดความใฝฝน ใหพลง ยนหยดทามกลางการปราบปรามจากฝายขวา

246

40 ป 14 ตลา

ถาไมเกด 6 ตลา สงคมนยมอาจเปนแคอดมคตในวยแสวงหา ผานไปอก 2-3 ป เรยนจบแยกยายกน ผมไมคดวาพวกคนตลาชนลางจะเขาปาเปนรอย เปนพน แมเคยพดกนวาจะเขาปา แตถาไมเพราะเพอนตาย เพราะความโหดราย กไมงายทจะตดสนใจ กระนนเมอเขาไปแลว ความเปนนกประชาธปไตยกท�าใหคนเดอนตลาขดแยงกบ พคท.

เราตางมาและตางไปผมเคยตงขอสงเกตวา เพอนพองทเปนเอนจโอ ทท�างานทางสงคม สวนใหญ

กลายเปนกลมพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย ขณะทเพอนพองซงจากไปท�าธรกจ ท�ามาหากน เปนชปปง ขายประกน ฯลฯ เกอบ 30 ปไมเคยเคลอนไหวการเมอง ยกเวนชวงสนๆ เมอพฤษภา 35 กลบมารวมกนโดยมไดนดหมายเมอเกดรฐประหาร 19 กนยา

นนเปนขอสงเกตหยาบๆ ซงวทยานพนธ “ความคดทางการเมองของ ‘ปญญาชนฝายคาน’ ภายหลงการตกต�าของกระแสความคดสงคมนยมในประเทศไทย พ.ศ. 2524-2534” ของธกานต ศรนารา ไดอธบายการหนเขาไปหาความคดทางการเมองแบบอนรกษนยมใหเหนชด

ธกานตชวา หลงขบวนปฏวตของ พคท. ลมสลาย ประเทศไทยทะยานสประเทศอตสาหกรรมใหม ระบอบประชาธปไตยแบบรฐสภาและสถาบนกษตรยเตบโต ปญญาชนฝายคานไทยกหนมาสรางเครอขายทางภมปญญาแบบใหม

ในชวงตน กระแสอนทขนมาแทน พคท. ยงมลทธมารกซส�านกตางๆ เชน มารกซคลาสสก มารกซตะวนตก สากลท 4 ทรอตสก แตไมมพลงพอ กระแสความคดทเตบใหญและมบทบาทส�าคญกลายเปนกระแสวฒนธรรมชมชน กระแสความคดพทธศาสนา และกระแสประชาธปไตยรฐสภาแบบ “ประชาธปไตยอน มพระมหากษตรยทรงเปนประมข” ทง 3 กระแสไดผสมผสานเขาหากน เพอ ตอตานทนนยมโลก

ปง! ไมตองสงสยวาท�าไมเพอนพองนองพทออกจากปาแลวอานหนงสอพทธทาส หดพดอะไรนามธรรมๆ แบบหมอประเวศ ถงไดกลายเปนเหลองเสยสวนใหญ ขณะทพวกปากกดตนถบ ท�าธรกจ ท�ามาหากน กลบมาเปนแดง

พวกแรกอาจบอกวาพวกหลงเปน Rip Van Winkle แตพวกหลงกบอกไดวาพวกเขาสอยในความเปนจรงของโลกทนนยม

แตนเปนค�าอธบายครงหลงเทานน ถามองยอนไปภาคแรก กอน 14 และ

247

40 ป 14 ตลา

6 ตลา เราตางคนกตางมาธงชย วนจจะกลชวา ภายใตกระแส Radical ของขบวนการนกศกษา

อนทจรงคนเดอนตลาเขารวมการตอสดวยเหตผลตางๆ นานา ไมใชดวยจตส�านกประชาธปไตยสทธเสรภาพเทานน แตมกระแสอนผสมผสาน เชน กระแสพทธ หรอความคดชาตนยม แตมจดรวมคอไลเผดจการถนอม-ประภาส

บางคนอาจเขาสขบวนเพราะเกลยดฝรง จงไลฐานทพ ขบไลเทมโก ตอตานสนคาญปน บางคนกอาจไมพอใจเผดจการทหารดวยเหตผลทางศลธรรม เพราะตอนนนทหารข ฮ. พาดาราสาวไปยงสตวทงใหญฯ บางคนอาจมความคดกษตรยนยมอยแตเดม ไมใชเพงเปลยน ชยอนนต สมทวณชกเขยนเรอง “ราช-ประชาสมาสย” ไวตงแตเดอนธนวาคม 2516

ขบวนการนกศกษากอน 14 ตลา ทจรงจดประกายจากเครอขาย สงคมศาสตรปรทศน ของ ส. ศวรกษ ซงตงกลมยวชนสยาม ศกษตเสวนา กระตนความคดเพอสงคม จากนนกเบงบานเกดการเคลอนไหวในมหาวทยาลยตางๆ กอนทขบวนใหญจะเคลอนไปทางซาย

“ยวชนสยาม” มหลายคนเขาปา แตหลายคนเตบโตไปในสายอหงสา เชน พระไพศาล วสาโล, อดตพระประชา หตานวตร, สนตสข โสภณสร (รสนา โตสตระกล กกลมอหงสา) กลม “ศกษตเสวนา” ซงตอมากอตงมลนธโกมล คมทอง กมพภพ ธงไชย, หมอวชย โชคววฒน

กระแสพทธ กระแสปฏรปเปลยนแปลงจากฐานลาง จากโรงเรยนและชมชน เตบโตมาพรอมๆ “ฝายซาย” เพยงแตกลายเปนกระแสรอง ถกกดทบดวยกระแส Radical และ “ขวาพฆาตซาย” ความคาบเกยวกนไปมาท�าใหบางคนตองหนเขาปา แตพอปาแตก อดมการณสงคมนยมลมสลาย พวกเขากกลบไปเปนตวของเขาเอง และแนวคดเหลานกกลบมาเบงบาน

อรรถจกร สตยานรกษ กลาวถงบรรยากาศในยคนนวา แวดวงปญญาชน กลบสการแสวงหาครงใหม หนไปหาแนวคดทางจตวญญาณ หนงสอปรชญาศาสนา เตา เซน ขายดบขายด สนตอโศกไดรบความนยม ขนาดพวกทเคยเปนการดในมอบนกศกษายงโดดเขาไปกนมงสวรต สวนพวกซายอกหกทยงอยากท�างานใหสงคมกไปสรางมลนธอาสาสมครเพอสงคม สถาปนาเครอขายเอนจโอ

มองยอนไปจงไมนาแปลก ทมาทไปของคนเดอนตลา “สายอนรกษ” ซงอนทจรงวถพทธวถชมชนกมดานทกาวหนา มคณคาสาระ แตไมรท�าไมถล�ากนจนเปน Neo-Con ผมไมเหนวาสายพทธสายอหงสาผดตรงไหน เพยงแปลกใจ

248

40 ป 14 ตลา

วา ถาอหงสาจรงท�าไมไมวางตวอยางพระไพศาล วสาโล ท�าไมออกบตรเชญรฐประหาร คมมอบยดท�าเนยบยดสนามบน แลวกปกปองหรอท�าเปนไมรไมเหนการเขนฆาประชาชน

วนนไมมอดมการณเบดเสรจวนคนเกาๆ ในปาเขาเปนความทรงจ�าทเรายงฝงแนน หวนร�าลกอยเสมอ

ถงความใฝฝนในวนเยาว เกบความจ�าเอาไวบนหงชนพเศษและสงสง แยกตางหากจากชวตในสงคมน ไมมวนลบลมจนวนตาย กอนตายถายงพอมแรงรองเพลงไหว กขอรองเพลงแสงดาวแหงศรทธาเปนครงสดทาย

แนนอน เราไมควรลม และยงควรใฝฝนอยเสมอถงความเปนธรรมในสงคมแตสงทเราอาจลมไปคอ ในความทรงจ�าอนโรแมนตก ยงมหญาพษของ

พรรคคอมมวนสตทปลกฝงความคด “ฟาสทองผองอ�าไพ” การเปลยนแปลงสสงคมทเปนธรรมตองใชความรนแรง จะ “โคนลมสงคมทราม” ตองยดอ�านาจรฐดวยก�าลงอาวธ ความคดเชนนแทรกซมอยทกอณของความทรงจ�า

เพอ “โคนลมสงคมทราม” พรรคคอมมวนสตยงสอนใหเรามองโลกเปน สด�ากบสขาว จกรพรรดนยมอเมรกา นายทน ขนศก ศกดนา ลวนเลวราย สามานย ท�าทกอยางเพอกดขขดรด ตองปฏวตเทานน ใครคดคานการปฏวตเทากบเปนปฏปกษปฏวต (โปง ! โปง !) ใครไมเชอพรรคไมเชอจดตงเปน “ลทธแก”

พรรคคอมมวนสตปลกฝงใหเชอมน “เผดจการชนชนกรรมาชพ” ซงกคอ “เผดจการคนด” หามมความเหนตาง พรรคคอมมวนสตทวโลกไมใหความส�าคญกบประชาธปไตย ยกเวนประชาธปไตยรวมศนย เชอพรรคเชอจดตง โดยบอกวาประชาธปไตยทเหนอยนคอประชาธปไตยของนายทน “เผดจการรฐสภา”

ทผานมา ดเหมอนทกคนยอมรบวาอดมการณสงคมนยมลมสลายแลว แต 30 ปผานไป กลบมาตอสกนใหม แนใจหรอวาไมไดแปรอดมการณปฏวตเปน “โคนระบอบทกษณ” หรอ “พลกฟาคว�าแผนดนโคนอ�ามาตย”

ทงทฟาสทองผองอ�าไพไมมอกแลว อดมการณปฏวตสงคมแบบเบดเสรจตายนานแลว ไมใชวาเราเอาชนะกนวนน แลวพรงนจะมสงคมอดมคตทดงาม เปนธรรม โผลมาจากโคลนตมซะเมอไหร

แตพวกคนเดอนตลาสายอนรกษ เหมอนจะคดวาเขามพมพเขยว “ปฏรปประเทศไทย” ผนกพลงชมชนชายขอบ สามคคคนชนกลางไฮโซ พงพาสถาบนกษตรย อาศยพลงอ�ามาตยภวตน ยดอ�านาจลมทนสามานย สราง “การเมองใหม”

249

40 ป 14 ตลา

ขเกยจพดวามองไมเหนความเปนไปได และไมใชสงคมทเปนธรรม แตประเดนทอยากถามคอ เอาความคด “โคนลมสงคมทราม” ไปจบแพะชนแกะกบชมชนนยม วถพทธ ตอตานโลกาภวตน หรอเปลา ถงไดกลายเปนมอบอหงสายดสนามบน

สวมกนพอดเปะ รองเพลง “ปฏวตโคนลมสงคมแบบเกา” แตแทนทลทธเหมาดวยอดมการณราชาชาตนยม

พดถงอกขางฝาย กใชวาจะตองสามคคทนสามานย “โคนอ�ามาตย” หวงพลกฟาคว�าแผนดนดวยชวตเลอดเนอ มนะบางคนทฝนอยากใหเกดรฐประหารอก จะไดสวนกลบ เกดสงครามกลางเมอง ลางบาง ประเทศจะไดเปลยนแปลง ครงใหญเสยท ฯลฯ คอถาสดวสยมนจะเกดกตองเกด แตอยาถงกบอยากใหมนเกด และตองยบยงไมใหเกดดวย เพราะมองไปขางหนากไมเหนสงคมในอดมคต ไมมหรอก “ประชาธปไตยทสมบรณ” กแคประชาธปไตยทนนยม แตท�าอยางไรใหดขนดกวา

ในภววสยของโลกปจจบน ไมมอดมการณเบดเสรจ อก 20 ปขางหนา โลกาภวตนจะเปลยนโลกใบนไปเพยงไรกยงไมมใครร เราตางไมมค�าตอบ และตองหาค�าตอบ อดมการณทเหมาะกบโลกและสงคมไทยวนนจงเปนอดมการณขนต�า ต�ามาก แตทนนาน คอประชาธปไตยธรรมดาทชวๆ ดๆ กไมควรฆากน และไมคมทจะเกลยดกน ขอเพยงมเสรภาพในการถกเถยง และใหผคนตนตวมสวนรวมมากทสด

ถายอมลด Volume ต�าเขาไว กไมนามอะไรคยกนไมได ใครจะยดวถพทธ วถชมชน ตอตานทนนยมโลก ผมกยอมรบได ฟงแลวเบอหนายกหลบเสย อยาบงคบใหลกขนยนกแลวกน

จรรยาเดอนตลาคนเดอนตลาคอคนรนพเศษทมบาดแผลเตมตวจากความขดแยงทางการ

เมอง เปนผสญเสยจากการตอสทางอดมการณ คนเดอนตลาจงควรจะเปน ผถายทอดบทเรยนใหแกคนรนหลง ไมใชปลกความเกลยดชง ไมวาขางไหน ไมใชตดทวงท�านองเดมๆ ทตองฟาดฟนเอาชนะกนใหได แนนอน คงไมใชใหนง พบเพยบ บางจงหวะกตองแหลมคมทาทาย แตอยาเอายทธวธมาแทนยทธศาสตร เอาชนะโดยไมเลอกวธการ

ในฐานะผเคยเจบปวดสญเสย เราควรม “จรรยา” คดคาน ไมสนบสนน

250

40 ป 14 ตลา

ความรนแรง การปดกน การคกคาม การลดรอนสทธเสรภาพ โดยเฉพาะอยางยง การปลกใหคนคลงชาต คลงเจา ซงท�าใหเพอนเราถกเขนฆามาแลวเมอ 6 ตลา

นเปนรอยดางในประวตศาสตรคนเดอนตลา เพอนเราถกฆา เผา เกาอฟาด เอาผาพนคอลกเสอลาก เอาไมแทงอวยวะเพศ แตคนทรอดชวตมาไดกลบม สวนรวม สงเสรม สนบสนน หรออยางนอยกปกปองการปลกกระแสเชนเดยวกนในอก 34 ปใหหลง

รายกวานนคอ หลายคนกไมได “ขวาจรง” แบบสมคร สนทรเวช หรอ กตตวฑโฒ แตเสแสรงเพอเอาชนะ

ทจรงนาแปลก ออกจากปามา 30 ป จนบางคนมหลานใหอม แตพอกลบมาตอสกน กยงตดอาวธความคดลทธเหมา เลอกขางแลวตองเอาชนะ เชอพรรคเชอจดตง ขางเราถกหมด ดหมด ฝายตรงขามเลวหมด เรองแยๆ ฝายเราตองปดเอาไว เรองแยๆ ของเขาตองขยาย ใครเหนตางถกใสหมวกประจาน กระโดดขนไปยนบนทสงแลวร�างวเจยงชง ฯลฯ ความคด “ดานเดยว” แบบนไมนาเกดขน ไมวาขางไหน

ลทธเหมาใหอะไรเราไวเยอะ เชน ทาทตอมตรสหาย “เขมงวดตวเอง ผอนปรนคนอน” แตเอาเขาจรง ความผดผอนเทาขนเขา ความผดของเราเทาขนนก ทงนเพราะลทธเหมายดมนความดทสมบรณ เรยกรองสง ทกคนตองดดแปลงตนเองเปน “ชนชนกรรมาชพ” จนไมใชมนษยธรรมดา ผดนดผดหนอยถกชหนา

วนนเมอไมมอดมการณเบดเสรจ เรากควรเหนตางกนไดภายใตอดมการณเดอนตลา ซงอนดบแรกคอ เชดชสทธเสรภาพภายใตระบอบประชาธปไตย แลวคอยไปถกเถยงวาจะสรางสงคมเปนธรรมอยางไร

อนทจรงในหมคนตลาปลายแถว แมมความเหนตาง เมนหมางไปบาง แตกไมแรงถงขนเกลยดชง ยงมความผกพนฉนอดตสหายรวมรบ กนแกงหนอไมขาวปนขาวโพด ฝากระสนในสนามรบมาดวยกน หากพดใหขนๆ ทจรงนเปนโอกาสจดงานคนสเหยา บางคนไมเจอกนหลายสบป ไดมาสงสรรคเพราะสงครามส

ขอสงเกตหยาบๆ อกอยางคอ แมหางกนไปไมวากสบป สหายเรากยงเปนคนเดม คนทเคยเสยสละ คนทยอมเหนอยยาก คนอนกอนตวเองทหลง คนทเปนนกรบอาจหาญ จรงใจ หรอคนท “เอกชน” เอาตวรอด เอาตวเองเปนใหญ ลวนไมมใครเปลยนไป ถาเขาจะเปลยน กเพราะตอนนนเราไมรจกตวตนของเขา ตวตนทไมแสดงออกในสถานการณปฏวต

251

40 ป 14 ตลา

สเสอไมไดท�าใหสหายเราดขน หรอเลวลง คนทเคยเปนสหายรวมรบกยงเปนมตรแท คนทคบไมได กคบไมไดมาแตไหนแตไร ผมยงมเพอน หรอสหายทดมากมายทงในเสอเหลองเสอแดง เชนเดยวกบทมคนคบไมไดในทงสองส

พดอยางนไมใชจะตะโกนวา “ชนกรรมาชพจงรวมกนเขา” แคอยากบอกวาเราคงขดแยงกนตอไป ไมมทางเหนตรงกนได แตท�าอยางไรจะขดแยงในระบอบประชาธปไตย และอะไรทรวมกนได กมหลายอยางใหแสวงจดรวม ไมตองรอไปรวมงานศพซะทเดยว n

252

40 ป 14 ตลา

ในการพทกษชยชนะกาวแรกของวรชนใหมนคงและพฒนาใหสมบรณยงขนนน มวลราษฎรไมอาจหวงพงบคคลใดแตคนเดยวหรอคณะใดคณะเดยวเทานนได นอกจากพงพลงของมวลราษฎรเอง ซงเปนพลงอนแทจรง โดยมศนยทมการจดตงทเข มแขงทงในทางคณภาพและปรมาณ อนเปนกองหนาของมวลราษฎรทจะตองตอสไปอกเปนระยะเวลายาวนาน ในการปองกนมใหอ�านาจเผดจการปฏกรยาสวนท พายแพไปแตในนามเทานน แตซากแหงพลงนนยงคงมอย แมจะมใชเปนพวกโดยตรงเองหรออ�านาจเผดจการทสนอ�านาจไปแลวเพยงในนามนนกตาม

ปรด พนมยงค

จงพทกษเจตนารมณประชาธปไตยสมบรณของวรชน 14 ตลาคม (2516)

โครงการ 40ป 14 ตลา เพอประชาธปไตยสมบรณ

หลกการและเหตผล

ปน ครบรอบ 40 ปของกรณ 14 ตลาคม 2516 อนเปนประวตศาสตรการเปลยนแปลงทส�าคญยงของไทย สงผลใหประชาชนมความตนตวทางความคดและมสทธเสรภาพอยางกวางขวาง เมอถงวาระครบรอบแตละปจะมการจดงานฉลองร�าลกสดด เพอสบทอดเจตนารมณของวรชน 14 ตลา และมการแลกเปลยนเรยนรเกยวกบประชาธปไตยเสมอมา ความงดงามของ 14 ตลาคม 2516 ไดแก ผลพวงทเกดตดตามมาจากป 2516 ถง 2519 คอการเบงบานของประชาธปไตย ไมเพยงท�าใหประชาธปไตยปกหลก สรางฐานในระบบการเมองการปกครองไทยเทานน นกเรยน นสต นกศกษา ประชาชนยงไดศกษาถงวรภาพอนวระอาจหาญของวรชน และบทเรยนในการเปลยนแปลงสงคมไทยในรปสามประสาน คอ นกศกษา กรรมกร และชาวไรชาวนา

ในวาระครบรอบ 40 ป เหตการณเดอนตลาคม 2516 มลนธวรชนประชาธปไตยซงมวตถประสงคหลกของมลนธ ในการสบทอดเจตนารมณของวรชนในการทจะพทกษปกปองไวซงระบอบประชาธปไตย อนมพระมหากษตรยเปนประมข และเผยแพรความรทงทางวชาการและประสบการณเกยวกบระบอบประชาธปไตย ชวยเหลอและสนบสนนการศกษา การวจย เกยวกบสภาวะแนวโนมของระบอบประชาธปไตยเพอยงประโยชนในการใหการศกษาแกประชาชน จงรวมกบคณะกรรมการ 14 ตลาเพอประชาธปไตยสมบรณ จดท�าโครงการ 40ป 14 ตลาเพอประชาธปไตยสมบรณขน โดยมวตถประสงคของโครงการพอสรปไดดงน

1. จดใหมการแลกเปลยนขอมลและความคดเหนระหวางตวแทนผทเกยวของกบการพฒนา ประชาธปไตยและการมสวนรวม

2. แสวงหาแนวทางความรวมมอกนในสงคม รวมทงสอมวลชนทสนใจ เพอสบทอดเจตนารมณของวรชนเดอนตลา

3. เพอสงเสรมการพฒนาองคกรภาคประชาชนและบทบาทของเยาวชน นกเรยน นกศกษาในการพทกษปกปองซงระบอบประชาธปไตย

4. เพอสนบสนนการศกษา การวจย เกยวกบสภาวะแนวโนมของระบอบประชาธปไตย 5. เพอเผยแพรความร ความเขาใจตอความหมายทแทจรงของสทธขนพนฐาน เสรภาพ ภราดรภาพ

และความเสมอภาคในระบอบประชาธปไตย

วธการด�าเนนโครงการ1. จดสมมนาเชงอภปรายทางวชาการ เพอแลกเปลยนประสบการณและความรดานการเมองการ

ปกครองระบอบประชาธปไตย ขบวนการแรงงาน ขบวนการสหกรณ และขบวนการทางสงคมอนๆ และการแลกเปลยนความเหนโดยผเขาสมมนา

2. จดสมมนาเชงปฏบตการในหมนสต นกศกษา และเยาวชน เพอการแลกเปลยนเรยนร และการแสวงหาความหมายของประชาธปไตย และเจตนารมณของวรชนเดอนตลา

3. จดพมพหนงสอในหลากหลายรปแบบ รวมทงสรปผลการจดสมมนาส�าหรบเผยแพรตามหองสมด สถาบนศกษาและองคการตางๆ

4. จดนทรรศการทางวชาการเพอถายทอดความรทางประวตศาสตรของเหตการณเดอนตลา

กลมเปาหมายผใชแรงงาน นกวชาการ นกการเมอง เยาวชนนกเรยน นสต นกศกษา นกพฒนาเอกชน สอมวลชน

และบคคลทสนใจอนๆ

องคกรทรบผดชอบ มลนธวรชนประชาธปไตย และ คณะกรรมการ 14 ตลาเพอประชาธปไตยสมบรณ

ผลทคาดวาจะไดรบ1. ผเขารวมสมมนาไดแลกเปลยนเรยนรในเรองการพฒนาประชาธปไตย 2. ไดประเดนใหมๆ ทควรใหความส�าคญเปนพเศษในการพฒนาประชาธปไตย 3. สรางความรวมมอปรองดองในระหวางกลมองคกรภาคประชน และสอมวลชน4. ไดรวบรวมเอกสาร สงพมพ และหนงสอสรปผลการจดสมมนาเพอการเผยแพรประชาธปไตย

อนเปนประโยชนตอสาธารณะ

โครงการยอยของคณะกรรมการฯ 1. โครงการอาน 14 ตลารประชาธปไตย รวมกบ 100 หนงสอด 14 ตลาทควรอาน 2. โครงการบอกเลาประวตศาสตรประชาชนบนเสนทางประชาธปไตย3. โครงการเสวนาวชาการเพอแกไขรฐธรรมนญใหเปนประชาธปไตย 4. โครงการสมมนา และอภปรายเชงวชาการเรอง เรยนรประวตศาสตรเดอนตลาเพอสรางอนาคต5. โครงการหนงสอการตนสงเสรมความรประชาธปไตยสมบรณ6. โครงการประกวดบทกว เพลง หนงสน เพอการเผยแพรประชาธปไตย7. โครงการสมมนาเชงปฏบตการนกกจกรรมรนใหม ศกษาจตใจวรชนเดอนตลา8. โครงการหนงสอประกอบการจดงาน 40 ป 14 ตลาคม 2516 9. โครงการนทรรศการวรชนประชาธปไตย 14 ตลาคม 2516 10. งาน Social Network เพอประชาสมพนธกจกรรมในงาน 40 ป 14 ตลาคม

จรล ดษฐาอภชย ประธานธนศกด ฤกษเจรญธร รองประธานละเมยด บญมาก รองประธานวสา คญทพ รองประธานวฒพงษ เลาหไพโรจน รองประธานกลชพ วรพงษเกรยงกมล เลาหไพโรจนจตพร พรหมพนธจรรยา กมภสาโนจตรา คชเดชจรรยาแพทย ชลตาภรณชวลต ออนละมลไชยนต รชชกลชาตวทย มงคลแสนชลดา ทาเจรญศกดณฐ พฒนวตรณฐวฒ วชรกลดลก

ตา เพยรอภธรรมทองขาว ทวปรงษนกลทองธช เทพารกษนธนนท ยอแสงรตนธาตร ฝากตวบญยงค มหาวเศษศลปบญเลศ ชางใหญ (คชายทธเดช) ปณธาน พฤกษาเกษมสขประจวบ พยคฆพนธประพมพรรณ สดชเกยรตประเวศ เอมอมรประสาร สนสวสดปราโมทย เมธางกลปรด บญซอปฤณ เทพนรนทรปญญศกย โสภณวสพงษศกด ภสทธสกลพชต ลขตกจสมบรณพรศกด จตตวมลกลพนทรพย การยเกรยงไกรไพจตร อกษรณรงค

ภกด ธนะประไมหนง ก.กนทเยยมยอด ศรมนตระรงสรรค จนตะรกษชาต วงศอธชาตเรงไชย พทธาโรวชรพนธ จนทรขจรวฒน วรรลยางกลวฒนชย วนจจะกลวภา ดาวมณวภแถลง พฒนภมไทสมบต บญงามอนงคสมบรณ สมะแสงยาภรณสมพงษ เรองอารยรชตสมโภชน รตนรตสายณห สธรรมสมยสดา รงกพนธสเทพ สรยะมงคลเสนยนชต ถาวรเศรษฐโสภณ พรโชคชยอดนนต ฮะซานอครเรศน สายกระจาง

สนต หตถรตน ประธานกรรมการทปรกษาพระสเทพ ลกขณาวเชยรค�าสงห ศรนอกจาตรนต ฉายแสงชาญวทย เกษตรศรทรงศกด เปรมสข

ทศพร เสรรกษธเนศ อาภรณสวรรณธเนศวร เจรญเมองธดา ถาวรเศรษฐบณฑต เองนลรตนประทป องทรงธรรม ฮาตะเรองยศ จนทรคร

ลดาวลล วงศศรวงศวราเทพ วรากรวจตร ศรสงขวโชต วณโณวรต ศกดจรภาพงศวรกานต มกสกพงษวรประวต วงศพวพน

กรรมการ ไดแก

กรรมการทปรกษา ไดแก

มลนธวรชนประชาธปไตยสมาคมญาต14 ตลา 2516เครอขายเดอนตลามลนธนคม จนทรวทรมลนธศกยภาพชมชนชมรมโดมรวมใจกลมสภาหนาโดมกลมละครมะขามปอม

องคกรทเขารวมจดงาน

วระกร ค�าประกอบสงวน พงษมณสมพงษ สระกวสมศกด ปรศนานนทกลสมผส พงประดษฐ

สชน ชาลเครอสธรรม แสงประทมสธาชย ยมประเสรฐสนย จลพงศธรสรชาต บ�ารงสข

สรพงษ สบวงษลเหวง โตจราการอดศร เพยงเกษอนสรณ ธรรมใจอนสอน บวเขยว

กลมเพอนรฐธรรมนญกลมยสบสมถนาประชาธปไตยสหพนธนสตนกศกษาแหงประเทศไทย (สนนท.)อดตนายกองคการนกศกษามหาวทยาลยตางๆคณะกรรมการรบขอมลและสบพยาน เหตการณ 6 ตลาฯ 2519สมาคมรฐธรรมนญเพอประชาธปไตย (ACD)สมาคมพฒนาผบรโภคไทย (TCDA)

คณะกรรมการ 14 ตลาเพอประชาธปไตยสมบรณ รวมกบ มลนธวรชนประชาธปไตย สมาคมญาต และวรชน 14 ตลา 16

ขอเชญทานรวมงานฉลอง 40 ป 14 ตลา

ก�าหนดการงานร�าลก 37 ป 6 ตลา วนอาทตยท 6 ตลาคม 2556 งานภาคเชา พธกรรมร�าลกและสดดวรชน07.00 - 08.00 น.  พธตกบาตรพระสงฆ 19 รป ณ สวนประตมากรรมประวตศาสตร:    ธรรมศาสตรกบการตอสเพอประชาธปไตย08.00 - 09.30 น.  อธการบด มหาวทยาลยธรรมศาสตรกลาวตอนรบ  ประธานคณะกรรมการ 14 ตลาเพอประชาธปไตยสมบรณกลาวเปดงาน  พธวางพวงมาลา ณ ประตมานสรณ 6 ตลาคม 2519 และ กลาวสดด    และประกาศเจตนารมณ โดยตวแทนฝายตางๆ  - ญาตวรชน 6 ตลา  - อดต 18 ผตองหา 6 ตลาคม   - เครอขายเดอนตลา  - มลนธวรชนประชาธปไตย  - สหภาพและสหพนธแรงงาน และตวแทนองคกรชาวนา09.30 - 10.00 น.   บทกวร�าลกวรชน 6 ตลา10.00 - 12.00 น.   สหปาฐกถา ในโอกาส 37 ป 6 ตลา สงทอดอดมการณจากรนสรน  โดย วฒน วรรลยางกร เลขาธการเครอขายเดอนตลา และ   สพฒน อาษาศร เลขาธการสหพนธนสตนกศกษาแหงประเทศไทย

งานภาคบายและค�า ณ หอประชมใหญมหาวทยาลยธรรมศาสตร15.00 - 17.00 น.  บทกว สลบดนตร ณ หอประชมใหญธรรมศาสตร17.00 - 18.00 น.   ละคร “ เจาสาวหมาปา ” โดย ประกายไฟ18.00 - 19.30 น.   ลเกกายกรรมเรอง “บลลงกเลอด” โดย มะขามปอม19.30 - 20.00 น.  ดนตรวงไฟเยน 20.00 - 21.30 น.   “งวธรรมศาสตร 19” เรอง เปาบนจน ตอนสะสางคด 6 ศพ21.30 น.  ปดงาน